فصل اول: کلیات تحقیق

-1.­ مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………….  2

1-2. بیان مساله……………………………………………………………………………………………………. 2

1-3-­ سؤال‏های تحقیق…………………………………………………………………………………………………. 5

1-4-­ پیشینه­ی تحقیق……………………………………………………………………………………………… 5 

1-5-­ فرضیه های پژوهش………………………………………………………………………………………… 8

1-6-­ حدود پژوهش………………………………………………………………………………………… 8

1-7-­ اهداف پژوهش……………………………………………………………………………………………. 9

1-8-­ معرفی الگو یا روش کار…………………………………………………………………………. 10

1-9-­ نارسایی ها و مشکلات عمده تحقیق……………………………………………………………… 10

فصل دوم: مبانی نظری

2-1-­ مقدمه………………………………………………………………………………………………………….­13

2-2-­ شهر و نظریه­ های اجتماعی………………………………………………………………………… 14

2-2-1-­ مکتب آرمان­گرایی……………………………………………………………………………………. 14

2-2-2-­ مکتب اصلاح­گرایی………………………………………………………………………………….. 14

2-2-3- مکتب شیکاگو………………………………………………………………………………………… 14

2-2-4-­ مکتب مدرنیسم…………………………………………………………………………………… 14

2-2-5-­ مکتب فرامدرنیسم…………………………………………………………………………… 15

2-2-6-­ مکتب فرهنگ گرایی…………………………………………………………………………. 15

2-2-7-­ مکتب طبیعت ­گرایی……………………………………………………………………………….. 16

2-2-8-­ مکتب فلسفه ­گرایی…………………………………………………………………………………. 16

2-2-9-­ مکتب فن­گرایی…………………………………………………………………………………….. 16

2-2-10-­ مکتب آمایش انسانی…………………………………………………………………………… 16

2-3-­ معماری اسلامی و نماد­های بارز آن…………………………………………………………….. 17

2-3-1-­ درآمد………………………………………………………………………………………………….. 17

2-3-2-­ برخی از نمادهای معماری اسلامی…………………………………………………………… 19

2-3-2-1-­ گنبد………………………………………………………………………………………….. 19

2-3-2-2-­ طاق………………………………………………………………………………………….. 19

2-3-2-3-­ مفهوم امام یا پیشوا………………………………………………………………………… 20

2-3-2-4-­ نور و رنگ…………………………………………………………………………………… 20

2-3-2-5-احجام سه گانه­ی کروی………………………………………………………………… 21

2-3-2-6- دایره ………………………………………………………………………………………… 21

2-4- مباحثی در علوم رفتاری و روانشناسی محیط……………………………………….. 21

2-4-1- پدیدار شناسی…………………………………………………………………………………. 21

2-4-2-­ مفهوم مکان……………………………………………………………………………………. 22

2-4-3-­ هویت مکان………………………………………………………………………….. 22

2-4-4-­ حس مکان………………………………………………………………………………… 23

2-4-5-­ حس لامکانی یا احساس بی­مکانی…………………………………………………….. 24

2-4-6-­ حافظه­ جمعی…………………………………………………………………………. 25

2-4-7-­ خرد جمعی……………………………………………………………………………. 25

2-4-8-­ شعور و حافظه­ جمعی……………………………………………………………… 26

2-5-­ وجه سوم در هستی­: ماده،‌ انرژی و ” شعور ” …………………………………….. 26

2-5-1-­ نظریه­ی شعور…………………………………………………………………………….. 26

2-5-2-­ پزشکی هومیوپاتی……………………………………………………………. 28

2-6-­ استفاده از نظریه­ی شعور و تشریح شعور در حوزه­ کلام……………………. 28

2-6-1-­ شعور در کلام………………………………………………………………………….. 28

2-6-2-­ شعور مثبت و منفی…………………………………………………………………. 29

2-6-3-­ تشعشع در کلام……………………………………………………………………….. 30

2-6-4-­ تشعشع شعوری…………………………………………………………………………. 30

2-6-5-­ شارژ شعوری……………………………………………………………………………… 31

2-6-6-­ روح جمعی……………………………………………………………………………. 31

2-6-7-­ شواهد تذکر به ” روح جمعی ” در قرآن…………………………………………… 32

2-6-8-­ شواهدی مبنی بر وجود آگاهی نسبت به مباحث شعور و تشعشع شعوری در فرهنگ اسلامی.. 33

2-7-­ نقد و بررسی مباحث روانشناسی محیطی از منظر شعور……………………….. 34

2-7-1- معماری، هرمنوتیک، شعور و القای حس و معنا در ناخودآگاهی……………….. 34

2-7-2-­ جمع­بندی مختصر از نظریه­ های پدیدارشناسانه در خصوص روانشناسی محیط…… 35

2-7-3- تحلیل ماهیت حس­مکان و حس تعلق به اجتماع از منظر شعور………………….. 36

2-7-4- حس تعلق به مکان در شهر­های قدیمی و شهرهای سنتی………………………… 37

2-8- تاملی بر شهرسازی در جهان اسلام از منظری نو و از بُعد شعور…………………. 40

2-8-1- درآمد……………………………………………………………………………………….. 40

2-8-2- شهرسازی اسلامی در سیره­ی پیامبر اکرم (ص……………………………… 40

2-8-3- شهرسازی اصفهان­، تجلی نمونه ­ای از شهرسازی ایدئولوژیک ایرانی­-اسلامی….. 43

2-9-­ تعاریف و مفاهیم……………………………………………………………………………. 44

2-9-1- تعریف فرهنگ…………………………………………………………………………….. 44

2-9-2-­ ریشه­ مفهومی ” شهر-فرهنگ………………………………………………………… 45

2-9-3- تعریف مدل “شهر- فرهنگ……………………………………………………………….. 45

2-9-4-­ تعریف “میدان شعوری………………………………………………………………….. 45

 

 

2-9-­5- نقش میدان شعوری در شکل­ گیری کائنات و علت جاذبه­ی اجرام سماوی در قرآن………. 46

2-9-6-­ اهمیت میدان شعوری فضا-زمان در سرنوشت شهرها و حوادث طبیعی……… 47

2-10- پایداری و مفهوم آن…………………………………………………………………………. 49

2-10-1-­ پیدایش مفهوم پایداری…………………………………………………………………. 49

2-10-2-­ توسعه­ پایدار……………………………………………………………………………… 49

2-10-3-­ ابعاد توسعه­ پایدار……………………………………………………………………… 49

2-10-3-1-­ پایداری اکولوژیکی………………………………………………………………………. 49

2-10-3-2-­پایداری اجتماعی……………………………………………………………………… 50

2-10-3-3-­ پایداری اقتصادی…………………………………………………………………………. 50

2-10-3-4-­ پایداری محیطی در فرهنگ قرآن…………………………………………….. 50

2-11-­­­ اصول پیشنهادی شهر-فرهنگ در جهت هویت بخشی ایرانی-اسلامی به مجتمع­های زیستی… 51

2-11-1- جمع­گرایی در اجتماع و تلاش در جهت رواج فرهنگ اجتماع محور………… 51

2-11-2-کانون­کرایی در بافت و ساخت شهر از طریق جایگزاری کاربری­های عمومی در نقاط متراکم مجتمع­های زیستی در جهت ایجاد یک میدان شعوری………………………………… 52

2-11-3-­ قدسی سازی با تشعشعی نقاط کانونی شهر و ایجاد محیط ارزشی در هسته­ی مرکزی شهر با انعکاس این مفاهیم در میدان شعوری……………….52

2-11-4-­ برنامه ­ریزی سیستمی شهر در جهت ایجاد یک کل واحد از بُعد شعوری، کالبدی و اجتماعی….. 53

2-11-5-­ عدم تفکیک “فرد” از “اجتماع”، مسئولیت افراد در قبال سرنوشت جامعه و تشویق به مشارکت عمومی…..53

2-11-6-­ حفظ و ترویج آداب و رسوم اجتماعی-عقیدتی که به صورت عمومی برگزار می­ شود و لزوم فضاهایی در مراکز زیستی برای انجام این امور…………………….. 54

فصل سوم: معرفی محدوده­ مورد مطالعه

3-1-­ مقدمه……………………………………………………………………………………………. 56

3-2-­ موقعیت جغرافیایی……………………………………………………………………….. 56

3-2-1-­ موقعیت و وسعت شهرستان خوی……………………………………………………. 56

3-2-2- موقعیت جغرافیایی شهر خوی……………………………………………………….. 57

3-2-3- محدوده­ ­حوزه­  طبیعی شهر………………………………………………………. 57

3-3-­ مطالعات جغرافیای طبیعی محدوده ی مورد مطالعه……………………………… 57

3-3-1- زمین شناسی منطقه خوی……………………………………………………………. 57

3-3-2-وضعیت تکتونیکی و زلزله­ خیزی شهر خوی…………………………………….. 58

3-3-3- وضعیت توپوگرافی………………………………………………………………………. 58

3-3-4-­ مطالعات اقلیمی………………………………………………………………………… 59

3-3-4-1-­ دما………………………………………………………………………………………. 59

3-3-4-2-­ بارش………………………………………………………………………………………. 59

3-3-4-3-­ رطوبت……………………………………………………………………………… 60

3-4- مطالعات جغرافیای انسانی محدوده­ مورد مطالعه…………………………. 61

3-4-1- ویژگی­های اجتماعی جمعیت خوی…………………………………………….. 61

3-4-1-1-­ رشد جمعیت در شهر خوی از سال 1335 تا 1390………………………61

3-4-1-2-­ درصد رشد جمعیت خوی در دوره­ های مختلف سرشماری…………….. 62

3-4-1-3-­ بعد خانوار…………………………………………………………………………… 62

3-4-1-4- وضعیت سواد…………………………………………………………………….. 63

3-4-1-5- مهاجرت…………………………………………………………………………….. 64

3-4-2- ویژگی­های اقتصای جمعیت شهر خوی…………………………………………… 64

3-4-2-1-­ وضعیت اشتغال در شهر خوی…………………………………………………. 64

3-4-2-2-­ نرخ اشتغال مردان و زنان………………………………………………………. 65

3-5-­ ویژگی­های تاریخی و فرهنگی در منطقه­ خوی………………………………. 66

3-5-1- سابقه تاریخی………………………………………………………………………….. 66

3-5-2-­ وجه تسمیه…………………………………………………………………………….. 67

3-6-­ بررسی وضعیت کالبدی شهر خوی………………………………………………….. 67

3-6-1-­ هسته­ی اولیه………………………………………………………………………… 67

3-6-2-­ بررسی ساخت شهر…………………………………………………………………… 68

3-6-3-­ وضعیت توسعه­ کالبدی شهر و جهات توسعه­ کالبدی آتی……………….. 71

3-6-4-­ بررسی بافت شهر………………………………………………………………….. 72

3-7-­ بررسی نحوه پراکندگی کاربری­های شاخص در شهرهای اسلامی………….. 73

3-7-1-­ کاربری مذهبی (مسجد) ……………………………………………………………… 73

3-7-2-­ کاربری آموزش­عالی (مدرسه) ……………………………………………………… 74

3-7-3-­ کاربری­های تجاری (بازار) …………………………………………………………… 75

3-7-4-­ کاربری­های فرهنگی-هنری…………………………………………………… 76

3-7-5­- سیستم محلات شهری…………………………………………………………. 77

3-8-­ شخصیت­های فرهنگی-مذهبی مدفون در شهر خوی………………………………… 78

3-8-1-­ شمس­الدین محمد بن علی بن ملک داد تبریزی معروف به “شمس تبریزی”…… 78

3-8-2- پوریای ولی………………………………………………………………………………. 79

3-8-3-­ امامزاده سید بهلول (ع) ………………………………………………………………. 80

3-8-4-­ امامزاده میرهادی سید کوثری (ع) ……………………………………………….. 81

3-8-5-­ امامزاده محمد (ع) …………………………………………………………………….. 81

3-9-­ جمع بندی…………………………………………………………………………………. 82

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ­ها

4-1- مقدمه………………………………………………………………………. 85

4-2- تحلیل ساخت و بافت شهر خوی از منظر ویژگیهای شهر اسلامی……….. 85

4-2-1-­ کانون­گرایی در بافت و ساخت شهر…………………………………………….85

4-2-2- کاربری مسجد…………………………………………………………………….. 86

4-2-2- کاربری تجاری (بازار) ……………………………………………………………. 88

4-2-3- کاربری آموزش عالی ( مدرسه) ………………………………………………. 89

4-2-4-­ محلات شهری………………………………………………………………………… 90

4-2-5-کاربری­های فرهنگی-هنری…………………………………………………………. 91

4-5-­ اقدامات انجام شده در خصوص تلاش برای هویت بخشی ایرانی-اسلامی به شهر…….. 93

4-6-­ تحلیل ویژگی­های شهر خوی  از نقطه نظر اصول شش گانه­ی “شهر-فرهنگ”……. 94

4-6-1-­ جمع­گرایی در اجتماع و تلاش در جهت رواج فرهنگ اجتماع محور……. 94

4-6-2-­ کانون­گرایی در بافت و ساخت شهر از طریق جایگزاری کاربری­های عمومی در نقاط متراکم مجتمع­های زیستی در جهت ایجاد یک میدان شعوری قوی………………. 95

4-6-3-­ قدسی­سازی بار شعوری نقاط کانونی شهر و ایجاد محیط ارزشی در هسته­ی مرکزی شهر……. 95

4-6-4-­ برنامه ­ریزی سیستمی شهر در جهت ایجاد یک کل واحد از بُعد شعوری، کالبدی و اجتماعی…. 96

4-6-5-­ عدم تفکیک “فرد” از “اجتماع”، مسئولیت افراد در قبال سرنوشت جامعه و تشویق به مشارکت عمومی… 96

4-6-6-­ حفظ و ترویج آداب و رسوم اجتماعی-عقیدتی که به صورت عمومی برگزار می­ شود و لزوم فضاهایی در مراکز زیستی برای انجام این امور…………………….. 97

4-7-­ جمع بندی…………………………………………………………………………. 97

فصل پنجم: آزمون فرضیه، جمع­بندی و نتیجه­ گیری و ارائه پیشنهادات

5-1-­ مقدمه…………………………………………………………………………………….. 100

5-2-آزمون فرضیه ها……………………………………………………………………….. 100

5-2-1- فرضیه­ اول……………………………………………………………………. 100

5-2-2-­ فرضیه­ دوم………………………………………………………………………….. 101

5-3- بحث و نتیجه ­گیری………………………………………………………….. 101

5-4- ارائه­ پیشنهادات…………………………………………………………….. 104

5-4-1- پیشنهاد اول: طرح پیشنهادی برای اجرایی­کردن شهر-فرهنگ در شهر خوی…….. 104

5-4-1-1- جانمایی شهر­–­فرهنگ در مطالعه موردی شهر خوی……………………. 104

5-4-1-2- عناصر اصلی میدان…………………………………………………………… 106

5-4-1-2-1- مسجد­جامع یا مصلای شهر……………………………………………… 106

5-4-1-2-2-­ موسسات علمی-آموزشی…………………………………………………. 107

5-4-1-2-3- حسینیه­ای برای کل شهر………………………………………………………… 108

5-4-1-2-4- بازارچه­ی محلی………………………………………………………………… 110

5-4-1-2-5- کاربری­های ورزشی……………………………………………………………. 111

5-4-2- پیشنهاد دوم……………………………………………………………………………. 112

5-4-3-­ پیشنهاد سوم……………………………………………………………………. 113

چکیده:

امروزه از بارزترین مشکلات شهر­سازی معاصر، بحران معنا اعم از اجتماعی و کالبدی در مکان است. پس از دوران پیروزی انقلاب اسلامی، انتظار بروز تغییرات در حوزه های مختلف فرهنگی، به تدریج وارد عرصه ­های کالبدی گردید و تمنای بازیابی هویت بومی ایرانی-اسلامی را بوجود آورد. اما خود شهر اسلامی، بیان جامع و منسجمی ندارد و به شهرهایی اطلاق می­ شود که در دوران قبل از مدرن، در سرزمینهای اسلامی شکل گرفته بود. هدف این پروسه، تدوین چارچوب کلی برای برنامه ­ریزی شهر ایرانی-اسلامی است. با تحلیل ماهیت و مکانیسم عملکرد پارامترهای روانشناسی­محیط از نقطه نظر بُعد شعور، و بکارگیری آن در برنامه ­ریزی شهری، می­توان به در آفرینش هویت ایرانی-اسلامی به شهرهای موجود گام برداشت و نیز در ساخت شهرها و شهرک­های جدید برمبنای آن اقدام نمود تا بتوان شهر را به محیطی بدل ساخت که شهروندان با قرارگیری در آن، با ناخودآگاهی خود، مفاهیم معنوی را ادراک نمایند. روش تحقیق با رویکرد کیفی و تحلیلی-تطبیقی می­باشد و در استخراج مفاهیم، از استدلال و استنتاج عقلی و منطقی نیز بهره برده شده­ است. در جمع­آوری داده ­ها، از روش اسنادی بهره برده شد. از روش میدانی نیز به صورت حضور در محیط و مشاهده و اداراک ذهنی در مطالعات روانشناسی­محیط استفاده شد. در تایید و اثبات مباحث، به استنادات قرآنی و مباحث معرفتی تاویل قرآن نیز ارجاع داده شد. با مطالعات روانشناسی­محیط از نقطه نظر عنصر شعور، نگاهی دوباره به شهر اسلامی و ایرانی-اسلامی انداخته شد. بر این اساس، چینش کاربری­های مثبت و ارزشی در مرکز شهر، آگاهانه بوده و از مبانی عمیق عرفانی بهره برده شده است. با بازبینی و بروز رسانی ویژگی­ها و شاخصه­های آن، استفاده از معارف قرآنی و قلمروهای جدید علمی، چارچوبی تحت عنوان اصول ششگانه­ی شهر-فرهنگ تدوین شد که با بهره گرفتن از عامل  انتشار آگاهی در بعد سوم محیط، امکان هویت بخشی ایرانی-اسلامی به یک مجتمع زیستی را امری شدنی جلوه می­دهد. شهر-فرهنگ، با نگرش “شهر به عنوان یک پدیده­ فرهنگی”، در پی ایجاد محیطی است که با انتقال مفاهیم مثبت و معنوی به ناخودآگاهی شهروندان، هم سطح آگاهی را بالا ببرد و هم آنها را از درون، کنترل عقیدتی ­کند. بر این اساس، شهر ایرانی-اسلامی، یک میدان شعوری منطبق بر میدان کالبدی است که مفاهیم قدسی با پالس بالا در آن انعکاس می­یابند. با تدوین اصول و ضرورت های شهر-فرهنگ، و پیاده کردن طرح اجرایی آن در شهر خوی، به نحوه­ عملیاتی ­شدن آن نیز پرداخته شد.

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه

اولین فصل پایان نامه ، به کلیات تحقیق اختصاص می­یابد. در این فصل، ابتدا به بیان مساله­ی تحقیق پرداخته می­ شود. موضوعی که در دستور کار قرار دارد و اهمیت و ضرورت پرداختن به این مساله به صورت اجمالی شرح داده می­ شود و در ارتباط با مسائل یاد شده، سوالاتی طرح می­ شود که با فرضیه­سازی در ادامه­ روند، در پی پاسخ­گویی به مسائل طرح­شده خواهیم بود. از مهمترین بخش­های این فصل، پرداختن به پیشینه­ی تحقیق و بررسی پژوهش­هایی است که محققان قبلی در زمینه­ موضوعات مربوط به عنوان پایان نامه ­ی حاضر انجام داده­اند. پس از پرداختن به روش تحقیق در روال حاضر، پرداختن به مسائل و مشکلات عمده در مسیر انجام پژوهش، پایان­ بخش مباحث فصل اول خواهد بود.

2-1- بیان مسئله

ظهور اسلام در شبه جزیره­ی عربستان در نیمه­ی قرن هفتم میلادی در محیطی عمدتا غیر شهری و زیر سلطه­ی قدرت­های پراکنده­ی قومی و سنت­های رایج زیست کوچندگی به وقوع پیوست (فکوهی،74:1383 و 75). سقوط ساسانیان در

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………………. 3

1-2 بیان مسئله………………………………………………………………………………………………. 3

1-3 اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………. 5

1-4 اهمیت تحقیق………………………………………………………………………………………… 5

1-5 سوالات تحقیق…………………………………………………………………………………………… 5

1-6 پیشینه تحقیق……………………………………………………………………………………….. 5

1-7 روش تحقیق………………………………………………………………………………………….. 6

1-8 روش تجزیه و تحلیل داده ها………………………………………………………………….. 6

1-9 تعریف واژه ها………………………………………………………………………………………… 7

فصل دوم: ادبیات و مستندات، چاچوب ها و مبانی، سابقه و پیشینه تحقیق

2-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………….. 9

2-2 مکان یابی…………………………………………………………………………………………….. 10

2-3 ویژگی های موثر بر مکان یابی……………………………………………………………….. 11

2-4 انواع مدل های مکان یابی به روش کیفی و کمی………………………………………. 11

2-4-1 مدل کیفی……………………………………………………………………………………….. 11

2-4-1-1 نمره دهی……………………………………………………………………………………….. 11

2-4-1-2 روش فازی……………………………………………………………………………………. 12

2-4-2 مدل کمی…………………………………………………………………………………………… 12

2-4-2-1 مدل های مکان یابی روی سطح………………………………………………………. 13

2-4-2-2 مدل های مکان یابی روی شبکه……………………………………………………… 13

2-5 انواع مراکز خدمات درمانی…………………………………………………………………….. 13

2-5-1 اراضی خدمات درمانی………………………………………………………………………. 13

2-5-2 سرانه کاربری درمانی………………………………………………………………………… 14

2-6 بیمارستان…………………………………………………………………………………………… 15

2-6-1 مکان یابی بیمارستان……………………………………………………………………. 15

2-6-2 ویژگی های موثر در انتخاب مکان بیمارستان………………………………………. 15

2-7 معیارهای مکان یابی بیمارستان……………………………………………………………… 17

2-7-1 نزدیکی به مراکز مسکونی………………………………………………………………….. 17

2-7-2 فاصله از مراکز صنعتی……………………………………………………………………. 18

2-7-3 فضاهای سبز…………………………………………………………………………………. 18

2-8 روش های تعیین اولویت گزینه ها……………………………………………………… 18

2-8-1 روش ترکیب خطی وزنی (WLC)………………………………………………. 18

2-8-2 فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)………………………………………………… 19

2-8-2-1 چارچوب مفهومی فرایند تحلیل سلسله مراتبی…………………………… 19

2-8-2-2 ساختن سلسله مراتبی……………………………………………………………….. 19

2-9 روش AHP……………………………………………………………………………………….

فصل سوم: روش تحقیق

3-1 مقدمه………………………………………………………………………………………….. 23

3-2 موقعیت جغرافیایی اردبیل…………………………………………………………….. 23

3-3 ویژگی های جغرافیایی…………………………………………………………………… 24

3-4 تاریخچه شهر اردبیل………………………………………………………………………. 25

3-5 ساختار جمعیتی و اجتماعی اردبیل………………………………………………….. 26

3-5-1 جمعیت شهری اردبیل…………………………………………………………………… 26

 

 

3-5-2 تعداد خانوار در شهر اردبیل……………………………………………………………… 26

3-5-3 بعد خانوار در شهر اردبیل………………………………………………………………. 27

3-6 کاربری زمین شهری………………………………………………………………….. 27

3-6-1 وضعیت نظام کاربری اراضی اردبیل……………………………………………….. 29

3-6-1-1 دسترسی به خدمات درمانی………………………………………………… 30

3-6-1-2 کاربری تجاری……………………………………………………………………….. 31

3-6-1-3 کاربری آموزشی………………………………………………………………………… 31

3-6-1-4 کاربری ورزشی…………………………………………………………………………. 32

3-7 وضعیت کالبدی زیر ساخت ها و خدمات موجود………………………………. 32

3-7-1 برخورداری از شبکه آب و فاضلاب……………………………………………….. 32

3-7-2 برخورداری از شبکه تلفن و مخابرات……………………………………………… 33

3-7-3 برخورداری از شبکه برق……………………………………………………………. 33

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل و بیان نتایج حاصله از تحقیق

4-1 مقدمه……………………………………………………………………………………….. 35

4-2 تعریف معیارها و تهیه لایه های مورد نظر…………………………………………. 35

4-3 طبقه بندی مجدد داده ها…………………………………………………………….. 36

4-3-1 نزدیکی به مراکز مسکونی…………………………………………………………… 37

4-3-2  دسترسی به شبکه های ارتباطی اصلی………………………………………….. 38

4-3-3 نزدیکی به فضای سبز شهری……………………………………………………….. 41

4-3-4 فاصله از کارگاه های صنعتی………………………………………………………. 43

4-3-5 فاصله از مراکز بیمارستانی موجود………………………………………………. 44

4-3-6 فاصله از رودخانه………………………………………………………………………… 46

4-3-7 نقشه کاربری اراضی شهری……………………………………………………… 48

4-4 روش AHP………………………………………………………………………

4-5 همپوشانی (Overlay) کردن لایه های اطلاعاتی با بهره گرفتن از GIS………..

فصل پنجم: بحث و تفسیر و نتیجه گیر و جمع بندی

5-1 نتیجه گیری………………………………………………………………………………. 58

5-2 پاسخ به سوالات تحقیق………………………………………………………………. 59

5-3 پیشنهادات……………………………………………………………………………………. 60

منابع و مآخذ………………………………………………………………………………………. 63

چکیده:

موضوع دسترسی به خدمات شهری از جمله مسائل مهمی است كه ابعاد گوناگون امور شهری را تحت تأثیر قرار می دهد. خدمات بهداشتی- درمانی نمونه ای از این دسته است كه الزام در دسترسی مناسب به آن ها برای تمامی افراد ضروری می باشد. تصمیم گیری برای مكانیابی مراكز خدمات بهداشتی – درمانی از جمله بیمارستان  نه تنها از نظر نحوه ارائه خدمات و تحمیل هزینه ها به استفاده كنندگان حائز اهمیت است بلكه خود در توسعه شهر و تعیین الگوی توزیع مكانی تقاضا برای سكونت تأثیر قابل ملاحظه ای دارد. در این مطالعه، هدف عمده سنجش میزان كمبود بیمارستان ها در سطح شهر اردبیل، چگونگی توزیع جغرافیایی و مكانیابی بهینه این مراكز با توجه به استانداردها و ضوابط علمی بوده است. سپس با بهره گیری از امكانات سامانه اطلاعات جغرافیایی و تجزیه و تحلیل داده ­ها و در نهایت با بهره گیری از شاخص همپوشانی برای مكانیابی بهینه فضاهای شهری به منظور احداث بیمارستان در این شهر اقدام شد. در این پژوهش داده های مكانی از روی نقشه های رقومی تهیه و داده های توصیفی نیز با بهره گرفتن از آمار و پژوهش های کتابخانه ای جمع آوری گردید. سپس برای هر یک از عوامل تأثیرگذار در مكانیابی بیمارستان، لایه های مرتبطه (مراکز مسکونی، فضای سبز، شبکه ارتباطی، کاربری اراضی، فاصله از مراکز صنعتی، فاصله از مراکز بیمارستانی موجود، فاصله از رودخانه) تهیه  شد و در هر لایه حریم كاربری ها مشخص گردید؛ سپس با توجه به میزان تأثیر هر یک از معیارها و مقایسات زوجی به روش  AHP و به کمک نرم افزار Expert choice وزن لایه ها محاسبه شد، نهایتاً با بهره گیری از نتایج حاصل از تلفیق لایه های اطلاعاتی، زمین های شهر اردبیل  برای انتخاب مكان مناسب احداث بیمارستان  در 4 دسته از عالی تا  ضعیف تقسیم بندی گردید. نتایج حاصله نشان می دهند كه توزیع فعلی بیمارستان در منطقه مورد مطالعه متناسب با توزیع جمعیت نیست وبیشتر بیمارستان ها  در قسمتهای مركزی شهر متمركز هستند. ضمناً مكان های تعیین شده برای بیمارستان، از نظرزمان دسترسی برای شهروندان مناسب می باشد.

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه

شهرنشینی روندی مثبت است و شهرها موتور توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هستند. لیکن در شهرهای کنونی کیفیت زندگی شهری از نظر آسایش، ایمنی و زیبایی با افت شدید رو به رو گردیده است. متاسفانه برنامه ریزی شهری معاصر نه تنها نتوانسته است بر این مشکلات فائق آید بلکه گاهی خود به تشدید آن ها کمک کرده است(کریمی،1385).  

در دهه اخیر به ویژه با توجه به هزینه های بالای خدمات پزشکی ناشی از توسعه و تکامل تکنولوژی پزشکی و نیز مشکلاتی که از نظر تامین مالی این هزینه ها برای اغلب دولت ها فراهم بوده است، سیاست گذاران و دولتمردان پذیرفته اند که بهداشت و درمان یک مسئله اجتماعی صرف نبوده و باید جنبه های اقتصادی نیز مورد توجه و بررسی قرار گیرد. لازم به ذکر است که در کشور ایران بیش از 5 درصد تولید ناخالص داخلی و 5 تا 10 درصد هزینه های دولت به این بخش اختصاص یافته است(فرح آبادی و همکاران،1389).

اما بررسی ها نشان می دهد که بیش از نیمی از منابع ملی بهداشتی در کشورهای مختلف به هدر می روند و در کشورهای توسعه نیافته، منابع محدود به صورت ناکارآمد مصرف می شوند و اعتبارات عمومی صرف خدماتی می شود که تناسب و اثر بخشی لازم را ندارند لذا ارزیابی عملکرد واحد های ارائه دهنده خدمات سلامتی، امروزه به موضوع بسیار مهمی  تبدیل شده و استفاده از نتایج ارزیابی ها، به عنوان یک ابراز مدیریتی غیر قابل چشم پوشی، برای تمام مدیران در سطوح مختلف سیستم سلامت عمومیت یافته است(فرح آبادی و همکاران،1389).

بنابراین این پایان نامه برآن است که به مسئله جا نمایی مکان های بهینه جهت استقرار مراکز درمانی در شهر اردبیل پرداخته تا در صورت مهیا بودن شرایط مالی برای مسئولان در مکان های مناسب مراکز بیمارستانی احداث گردد تا شهروندان دسترسی راحت تری به مراکز درمانی بویژه بیمارستانی داشته باشند.

2-1- بیان مسئله

از آن جایی که ایجاد مراکز خدماتی جدید مستلزم صرف هزینه های زیادی می باشد، بنابراین تعیین بهترین مکان این مراکز به نحوی که تعداد بیشتری از شهروندان از خدمات آن بهره مند شوند، بسیار مهم است. عدم انتخاب محل بهینه برای ایجاد یک بیمارستان مشکلاتی را ایجاد خواهد کرد که از سال های گذشته در شهرهای بزرگ کسب شده است و حاکی از آن است که مکان یک بیمارستان نزدیک فضای سبز و پارک ها و دور از مناطق تجاری و شلوغ انتخاب گردد، راه های دسترسی به آن مناسب باشد یا به عبارت دیگر در نزدیکی را ه های اصلی شهر قرار داشته باشد، به مراکز با تراکم جمعیتی بالا نزدیک باشد تا تعداد بیشتری از شهروندان از خدمات آن بهره مند شوند و در نهایت در فاصله مناسبی از مراکز بیمارستانی موجود باشد تا توزیع خدمات درمانی در دورن شهر مناسب باشد (فرح آبادی و همکاران، 1390).

دسترسی به خدمات درمانی را می توان از دو بعد فقدان کاربری و عدم قرارگیری مناسب آن مورد بررسی قرار داد، فقدان یک فعالیت نیاز به احداث یک کاربری در یک منطقه است اما عدم قرارگیری مناسب مقوله ای است که یک فعالیت مکان یابی مناسبی نداشته و منجر به اتلاف وقت، انرژی، هزینه رفت و آمد، کاهش دسترسی، اجبار به استفاده بیشتر از اتومبیل و… می گردد (خاکپور و همکاران، 1390).

سیستم اطلاعات جغرافیایی تکنیکی کمی در تصمیم گیری، تعیین روندها و مکان یابی است که در مطالعات مربوط به مکان و سطوح مختلف برنامه ریزی به کار گرفته می شوند، روی آوردن به سیستم اطلاعات جغرافیایی امروزه از جمله کا رآترین شیوه ها برای ارتقای سیاست گذاری و نیز بهبود برنامه ریزی و اجرای طرح های شهری به شمار می رود. بنابراین برخوداری از یک شبکه اطلاعات جغرافیایی پیشرفته و کامل، بهترین زمینه را برای برنامه ریزی های گوناگون فراهم می آورد و موجب افزایش بهره وری در اجرای طرح ها، حتی در بخش های مختلف خدمات شهری می شود (احمدی و همکاران، 1390).

شهر اردبیل به عنوان مرکز استان اردبیل و به واسطه عواملی از قبیل مهاجرت روستا-شهری رشد فزاینده طبیعی جمعیت و نظایر اینها، با افزایش بیش از حد جمعیت و در نتیجه رشد فیزیکی بی برنامه در برخی از مناطق شهری مواجه بوده است. در حالی که از نظر توزیع فضایی بهینه و مکان گزینی عادلانه برای کاربری های خدمات عمومی مخصوصا خدمات بهداشتی و درمانی که دسترسی سریع و به موقع و راحت به آن ها دارای اهمیت است، فضای متناسبی در نظر گرفته نشده است. معمولا استقرار بسیاری از عناصر شهری و عمدتا انتفاعی بیشتر تابع ساز و کار های اقتصادی رقابت آزاد است، اما عناصر شهری عمومی غیر انتفاعی را نمی توان یکسره به ساز و کارهای اقتصادی بازار واگذار کرد، بلکه لازم است برای جبران ناکارآمدی های باراز به تصمیم ها و سیاست های مبتنی بر منافع تمسک جست که وظیفه اصلی برنامه ریزان و واحدهای خدمات عمومی بهداشتی و درمانی از آن جمله اند(یکانی فرد،1380). بنابراین، می توان گفت که برنامه ریزان می کوشند توزیع مراکز خدماتی را در محیط های شهری بهینه سازند و این توزیع متناسب با توزیع جمعیت و با میزان تقاضا در نقاط مختلف شهر باشد.

چکیده

اوكالیپتول یک مونوترپن است که در اسانس روغنی بسیاری از گیاهان از جمله گیاه اوکالیپتوس وجود دارد. این ترکیب اثرات فارماکولوژیک متنوعی نشان می­دهد که بسیاری از آنها برهمکنش مستقیم یا غیر مستقیم با کانال­های یونی را بکار می­گیرد. در این تحقیق تاثیر اکالیپتول بر تحریک­پذیری نورون­های کانگلیون زیرمری حلزون Caucasotachea atrolabiata با بهره گرفتن از تکنیک ثبت داخل سلولی مطالعه  شد. اوکالیپتول (3 میلی مولار) پس از حدود 5 دقیقه، منجر به افزایش فرکانس پتانسیل‌های عمل و کاهش دامنه و مدت پتانسیل متعاقب هیپرپلاریزان گردید که می ­تواند بیانگر مهار جریان­های پتاسیمی رو به خارج باشد. اعمال دارو در غلظت­ بالاتر (mM5) سبب تغییر الگوی فعالیت نورون از حالت منظم به فعالیت انفجاری به همراه انحراف دپلاریزان گردید که این تغییرات بعد از شستشو با رینگر نرمال برگشت­پذیر بود. اعمال اوکالیپتول 3 میلی مولار پس از کاربرد مهارکننده­ های سنتتیک کانال­های پتاسیمی، تترااتیل­آمونیوم (مهارکننده کانال­های پتاسیمی جبران­کننده تأخیری) و 4-آمینوپیریدین (مهار کننده کانال­های پتاسیمی سریع) منجر به القای فعالیت انفجاری شد که از عملکرد همسوی اوکالیپتول با این عوامل حمایت می­ کند. فعالیت انفجاری و انحراف دپلاریزان در حضور نیفدیپین (مهارکننده کانال­های کلسیمیL-type) و نیکل کلراید (مهارکننده غیر­اختصاصی کانال­های کلسیمی) حذف شد که می ­تواند بیانگر نقش جریان­های کلسیمی رو به داخل در تعدیل فعالیت نورونی توسط اکالیپتول باشد. H89 (مهار کننده پروتئین کیناز وابسته بهcAMP ) و کلریترین (مهار­کننده پروتئین کینازC) قادر به مهار قابل توجه فعالیت انفجاری و انحراف دپلاریزان نبودند که نشان می­ دهند فعالیت صرعی القاء شده توسط اکالیپتول به فسفوریله شدن کانال­ها وابسته نیست. نتایج تحقیق حاضر نشان می‌دهد که به احتمال زیاد اوکالیپتول بواسطه‌ی مهار مستقیم کانال­های پتاسیمی تحریک­پذیری نورون­ها را افزایش می­دهد.

کلمات کلیدی: اوکالیپتول، نورون حلزون، فعالیت انفجاری، انحراف دپلاریزان، کانال‌های یونی

 

 

 

فهرست مطالب

 

 

عنوان ………………………………………………………………………………………………………………………………. صفحه

 

فصل اول: مقدمه

1-1) بیان مساله …………………………………………………………………………………………………………………………2

1-2) دلایل استفاده از نورون­های حلزون ………………………………………………………………………………… 6

فصل دوم: بر تحقیقات پیشین

2-1) صرع …………………………………………………………………………………………………………………………………. 9

2-2) اسانس ­های گیاهی ………………………………………………………………………………………………………… 10

2-3) اثرات بیولوژیک اسانس ­های گیاهی ……………………………………………………………………………… 12

2-4) ترکیبات اسانس ­ها و عملکرد آن­ها روی سیستم عصبی مرکزی و محیطی ………………… 12

2-4-1) کامفر ………………………………………………………………………………………………………………………… 13

2-4-2) منتول ……………………………………………………………………………………………………………………….. 13

2-4-3) لینالول ……………………………………………………………………………………………………………………… 14

2-4-4) اوکالیپتول ………………………………………………………………………………………………………………… 15

2-5) کانال­های یونی و مشارکت آن­ها در فعالیت الکتریکی نورون­ها ………………………………….. 17

2-5-1) کانال­های کلسیمی …………………………………………………………………………………………………… 18

2-5-2) کانال­های پتاسیمی ………………………………………………………………………………………………….. 20

2-5-2-1) کانال­های پتاسیمی وابسته به ولتاژ …………………………………………………………………….. 21

2-5-2-2) کانال­های پتاسیمی وابسته به کلسیم …………………………………………………………………. 21

2-5-3) کانال­های سدیمی ……………………………………………………………………………………………………. 23

2-5-3-1) جریان­های سدیمی گذرا و مداوم ……………………………………………………………………….. 23

2-6) پروتئین کیناز­ها و تنظیم کانال­های یونی توسط فسفوریلاسیون ……………………………….. 24

2-6-1) PKA و اثر بر کانال­های یونی ………………………………………………………………………………….. 25

2-6-2) PKC و اثر بر کانال­های یونی ………………………………………………………………………………….. 26

فصل سوم: مواد و روش­ها

3-1) حیوانات …………………………………………………………………………………………………………………………. 29

3-2) تشریح و آماده سازی گانگلیون عصبی جهت ثبت ………………………………………………………. 30

3-3) محلول­ها و دارو­ها …………………………………………………………………………………………………………. 31

3-4) ثبت داخل سلولی …………………………………………………………………………………………………………. 31

3-5) مراحل آزمایش ……………………………………………………………………………………………………………… 33

3-6) پارامتر­های الکتروفیزیولوژیک مورد مطالعه ………………………………………………………………….. 33

3-7) آزمون آماری …………………………………………………………………………………………………………………. 35

فصل چهارم: نتایج

4-1) ویژگی‌های فعالیت خودبخودی و برانگیخته نورون‌های حلزون در شرایط کنترل ……… 37

4-2) ویژگی­های پتانسیل عمل خود­به­خودی نورون­های حلزون در حضور غلظت 3 میلی مولار اوکالیپتول ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 38

4-3) ویژگی­های پتانسیل عمل خودبه­خودی نورون­های حلزون در حضور غلظت 5 میلی مولار اوکالیپتول ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 44

4-4) ویژگی‌های پتانسیل عمل خودبخودی در حضور اوکالیپتول 3 میلی مولار و PTZ ……. 49

4-5) ویژگی‌های پتانسیل عمل خودبخودی در حضور اوکالیپتول 3 میلی مولار و مهار کننده‌های کانال‌های پتاسیمی 4-AP و TEA ………………………………………………………………………. 50

4-6) ویژگی‌های پتانسیل عمل خودبخودی در حضور اوکالیپتول 5 میلی مولار و مهار کننده‌های کانال‌های کلسیمی نیکل کلرید و نیفدیپین ………………………………………………………… 52

 

4-7) ویژگی‌های پتانسیل عمل خودبخودی در حضور اوکالیپتول 5 میلی مولار و مهار کننده‌های پروتئین کیناز­ها کلریترین و H89 ……………………………………………………………………….. 54

فصل پنجم: بحث و نتیجه ­گیری

5-1) بحث ……………………………………………………………………………………………………………………………… 58

5-1-1) تغییر در ویژگی‌های پتانسیل عمل در حضور اوکالیپتول ……………………………………….. 59

5-2) نتیجه ­گیری …………………………………………………………………………………………………………………… 63

5-3) پیشنهادات برای مطالعات آینده …………………………………………………………………………………… 64

فهرست منابع و ماخذ ……………………………………………………………………………………………………………… 65

 

 

 

 

فهرست شکل­ها

 

 

عنوان ………………………………………………………………………………………………………………………………. صفحه

 

شکل 3-1. حلزون باغی …………………………………………………………………………………………………………. 29

شکل 3-2. گانگلیون تحت مری تثبیت شده در محفظه ثبت ……………………………………………… 30

شکل 3-3. نمایی از وسایل ثبت داخل سلولی ………………………………………………………………………. 32

شکل 3-4. نحوه اندازه گیری برخی پارامترهای پتانسیل عمل ……………………………………………. 34

شکل 4-1. الگوی فعالیت خودبخودی نورون در شرایط کنترل، 5 و 10 دقیقه پس از مجاورت با اوکالیپتول 3 میلی مولار …………………………………………………………………………………………………….. 38

شکل 4-2. مقایسه پتانسیل ثبت شده از یک نورون در سه زمان کنترل، 5 و 10 دقیقه پس از افزودن اوکالیپتول 3 میلی مولار ……………………………………………………………………………………………. 42

شکل 4-3. الگوی فعالیت خودبخودی در شرایط کنترل، 5 دقیقه پس از مجاورت با غلظت mM 5 اوکالیپتول و پس از شستشوی محفظه حاوی اوکالیپتول با رینگر نرمال حلزون ……. 44

شکل 4-4. مقایسه پتانسیل ثبت شده از یک نورون در زمان­های کنترل، 5دقیقه پس از افزودن اوکالیپتول 5 میلی مولار و پس از شستشو ……………………………………………………………………………. 48

شکل 4-5. پس از افزایش فعالیت نورون درنتیجه افزودنPTZ 10 میلی مولار، افزودن اوکالیپتول 3 میلی مولار بعد از 3 دقیقه منجر به بروز الگوی burst شد …………………………….. 50

شکل 4-6. پس از افزایش فعالیت نورون درنتیجه افزودن TEA 5 میلی مولار، افزودن اوکالیپتول 3 میلی مولار بعد از 5 دقیقه منجر به بروز الگوی burst شد ……………………………. 51

شکل 4-7. پس از افزایش فعالیت نورون درنتیجه افزودن 4-AP 1 میلی مولار، افزودن اوکالیپتول 3 میلی مولار بعد از 4 دقیقه منجر به بروز الگوی burst شد ……………………………. 52

شکل 4-8. پس از بروز فعالیت PDS درنتیجه افزودن اوکالیپتول 5 میلی مولار، NiCl به محفظه ثبت اضافه گردید ………………………………………………………………………………………………………. 53

شکل 4-9. پس از بروز فعالیت PDS در نتیجه افزودن اوکالیپتول 5 میلی مولار، نیفدیپین به محفظه ثبت اضافه گردید ………………………………………………………………………………………………………. 54

شکل 4-10. پس از بروز فعالیت PDS در نتیجه افزودن اوکالیپتول 5 میلی مولار، کلریترین به محفظه ثبت اضافه گردید ………………………………………………………………………………………………………. 55

شکل 4-11. پس از بروز فعالیت PDS در نتیجه افزودن اوکالیپتول 5 میلی مولار، H89 به محفظه ثبت اضافه گردید ………………………………………………………………………………………………………. 56

فهرست نمودارها و جدول­ها

 

 

عنوان ………………………………………………………………………………………………………………………………. صفحه

 

نمودار 4-1. مقایسه میانگین پتانسیل استراحت غشاء، آستانه، فرکانس و دامنه پتانسیل عمل در شرایط کنترل و در 5 و 10 دقیقه پس از افزودن غلظت 3 میلی مولار اوکالیپتول به رینگر حلزونی نرمال (7=n) ………………………………………………………………………………………………………………. 39

نمودار 4-2. مقایسه میانگین مدت زمان پتانسیل عمل، فاصله بین پتانسیل‌های عمل، و سطح زیر منحنی در شرایط کنترل و در 5 و 10 دقیقه پس از افزودن غلظت 3 میلی مولار اوکالیپتول به رینگر حلزونی نرمال (7=n) …………………………………………………………………………….. 40

نمودار 4-3. مقایسه دامنه AHP و طول مدت AHP در شرایط کنترل و در 5 و 10 دقیقه پس از افزودن غلظت 3 میلی مولار اوکالیپتول به رینگر حلزونی نرمال (7=n) …………………………… 41

نمودار 4-4. مقایسه میانگین شیب فاز دپلاریزاسیون و شیب فاز رپلاریزاسیون بین سه حالت کنترل، 5 و 10 دقیقه پس از افزودن اوکالیپتول 3 میلی مولار (7=n) ………………………………… 42

نمودار 4-5. مقایسه میانگین مدت دوره مهاری بعد از فعالیت برانگیخته پس از تزریق جریان‌های دپلاریزان (nA3-2) در شرایط کنترل و 10 دقیقه پس از افزودن غلظت 3 میلی مولار اوکالیپتول به رینگر حلزونی نرمال ……………………………………………………………………………….. 43

نمودار 4-6. مقایسه میانگین پتانسیل استراحت غشاء، آستانه، فرکانس و فاصله بین پتانسیل‌های عمل در شرایط کنترل و 5 دقیقه پس از افزودن غلظت 5 میلی مولار اوکالیپتول به رینگر حلزونی نرمال (6=n) ……………………………………………………………………………………………….. 45

نمودار 4-7. مقایسه دامنه و طول مدت پتانسیل­های عمل و همچنین سطح زیر منحنی در شرایط کنترل و 5 دقیقه پس از افزودن غلظت 5 میلی مولار اوکالیپتول به رینگر حلزونی نرمال (6=n) ……………………………………………………………………………………………………………………………………… 46

نمودار 4-8. مقایسه مدت فاز دپلاریزاسیون و رپلاریزاسیون پتانسیل عمل، دامنه AHP و طول مدت AHP در شرایط کنترل و 5 دقیقه پس از افزودن غلظت 5 میلی مولار اوکالیپتول به رینگر حلزونی نرمال (6=n) ……………………………………………………………………………………………………. 47

نمودار 4-9. مقایسه میانگین شیب فاز دپلاریزاسیون و شیب فاز رپلاریزاسیون بین حالت کنترل و 5 دقیقه پس از افزودن اوکالیپتول 3 میلی مولار (7=n) ……………………………………….. 47

جدول4-1. مقاومت ورودی سلول در شرایط کنترل و 10 دقیقه پس از کاربرد اوکالیپتول 3 میلی مولار ………………………………………………………………………………………………………………………………. 43

جدول 4-2. مقاومت ورودی سلول در شرایط کنترل و 10 دقیقه پس از کاربرد اوکالیپتول 5 میلی مولار ………………………………………………………………………………………………………………………………. 49

بیان مساله

 

بیماری صرع[1] از جمله شایع­ترین اختلالات عصبی در جهان است. این اختلال بصورت تشنجات خودبخودیِ غیرقابل پیش ­بینی بروز می کند. صرع معمولاً در نتیجه کاهش عوامل مهاری یا افزایش شدید تحریک­پذیری در بخشی از شبکه نورونی مغز رخ می­دهد. در چنین شرایطی الگویی از فعالیت غیرطبیعی و شدید موسوم به الگوی فعالیت صرعی در این مجموعه نورونی شروع می­ شود (Fisher, 1989). تغییر در الگوی فعالیت سیناپس­ها و اختلال در عملکرد کانال­های یونی بعنوان دو مکانیسم اساسی زمینه ساز صرع شناخته شده ­اند  (Noebels, 2003; .Wuttke and Lerche, 2006) شواهد متعددی تغییر در سیستم­های نوروترنسمیتری مختلف بویژه گلوتامات، آسپارتات و GABA در ایجاد زمینه صرع را تایید کرده ­اند (Pinto et al., 2005) با این حال شواهدی وجود دارد که تاثیر انحصاری سیناپس­ها در ایجاد زمینه و بروز صرع را نقض می­ کنند. برخی تک سلول­های کشت داده شده بی­مهرگان و مهره­داران قادر به تولید الگوی فعالیت صرعی هستند (Rosalin, 1991). همچنین مهار انتقال سیناپسی با غلظت بالای منیزیم و غلظت پایین کلسیم در مواردی قادر به مهار فعالیت صرعی نیست (Bikson et al., 1999). مدارکی از این دست اهمیت و نقش ویژگی­های ذاتی غشاء بویژه عملکرد کانال­های سدیمی، پتاسیمی و کلسیمی در بروز الگوی صرع را نشان می­دهند.

با درمان­های موجود در 80% موارد می­توان حملات تشنج را کنترل کرد. علیرغم تولید تعداد قابل توجه داروهای سنتتیک موثر در درمان انواع صرع، تاثیرات جانبی قابل توجه این داروها و نیز عدم کارایی آن­ها در مورد برخی از مبتلایان باعث شده تا شناسایی ترکیبات ضد صرعِ موثرتر با اثرات جانبی کمتر همچنان مورد توجه بسیاری از محققان باشد (Emamghoreishi and Heidari-Hamedani, 2008).

در طب سنتی استفاده از عصاره خام گیاهان، به صورت خوراکی یا موضعی، نقش مهمی در درمان بسیاری از بیماری­ها، خصوصاٌ کنترل عفونت­ها داشت (Navarro et al., 1996). امروزه نیز گیاهان دارویی به عنوان یک منبع مناسب برای یافتن داروهای جدید مورد توجه محققان در سراسر دنیا قرار گرفته­است. همچنین علاوه بر استفاده­های بالینی، محصولات طبیعی مذکور به منظور کشف اهداف جدیدی از جمله رسپتورها و کانال­ها، حائز اهمیت­اند (Vriens  et al., 2008).

اسانس ­های گیاهی[2] ترکیباتی بودار، فرار، اکثرا روان هستند که در چربی، الکل، حلالهایی با قطبیت ضعیف و به مقدار خیلی کم در آب قابل حل می­باشند. این ترکیبات بی رنگ یا زرد کمرنگ و به ندرت دارای رنگ بنفش­اند که در ساختارهای ترشحی برخی گیاهان ذخیره شده و قابل استخراج از بخش­های مختلف این گیاهان هستند. اسانس‌ها به طور معمول از ترپن‌­های[3] آروماتیک فرار و فنیل پروپانوئیدها تشکیل شده‌اند که بواسطه عبور آزادانه­شان از غشاء سلول می­توانند نقش­های سیگنالینگ متنوعی در سلول داشته باشند. در این ارتباط گزارش­هایی حاکی از مداخله ترکیبات اسانس‌های گیاهی با کانال‌های یونی و رسپتورها نیز وجود دارد (Goncalves et al., 2008).

تعداد معدودتری از مطالعات بر تاثیر خاص برخی ترکیبات از جمله مونوترپن­ها[4] متمرکزند که در تعداد قابل توجهی از فراورده­های گیاهی موثر بر صرع حضور دارند. مونوترپن­ها ترکیباتی با فرمول مولکولی C10H16 می­باشند که هم در فراورده­های گیاهی صرع زا[5] و هم در فراورده­هایی با اثرات ضد­صرع یافت می­شوند (Burkhard et al., 1999; Ishida, 2005). انواع عصاره­های گیاهی و اسانس ­های روغنی استخراج شده از گیاهان جهت درمان صرع استفاده می­ شود. تحقیقات روی این گیاهان نشان داده که عصاره­های آن­ها حاوی ترکیباتی با خواص ضد­تشنجی هستند و قادر به مهار فعالیت صرعی القاء شده توسط پنتیلن تترازول[6] ((PTZ می­باشند (Sayyah et al., 2002). PTZ  آنتاگونیست گابا است که با مهار رسپتور گابا A باعث کاهش عملکرد سیستم گاباارژیک می­ شود (Olsen, 1981). از جمله مونوترپن­هایی که اثرات ضدصرعی به آنها نسبت داده شد می­توان به اوجنول[7]، لینالول[8]، منتول[9] و لیمونن[10] اشاره کرد (Burkhard et al., 1999). از طرفی برخی از مونوترپن­ها ممکن است سبب االقای تشنجات صرعی در انسان­ها و حیوانات شود. تاثیر صرع زایی اسانس روغنی برخی گیاهان به مونوترپن­های دوحلقه ای از جمله کامفر[11] و اوكالیپتول[12] نسبت داده شده (Burkhard et al, 1999).

[1] epilepsy

[2] Essential oils

[3] terpene

[4] monoterpene

[5] epileptogene

[6] pentylentetrazol

[7] eugenol

فهرست مطالب:

 فصل اول: مقدمه و کلیات تحقیق

 مقدمه……………………………………. 2

1-1- طرح و بیان مسئله تحقیق……………………………………… 4

1-2- ضرورت و اهمیت انجام تحقیق……………………………………… 7

1-3- اهداف تحقیق……………………………………… 8

1-4- سوال های تحقیق……………………………………… 8

1-5- فرضیه های تحقیق……………………………………… 9

1-6- سابقه تحقیق……………………………………… 9

1-6-1- مطالعات خارجی……………………………………… 9

1-6-2- مطالعات داخلی……………………………………… 11

1-7- محدوده موضوعی، زمانی و مکانی تحقیق…………………….. 13

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق

 پیش درآمد…………………………………….. 15

2-1- تعاریف و مفاهیم…………………………………….. 15

2-1-1- فضا……………………………………. 15

2-1-2- مکان در ارتباط با فضا……………………………………. 16

2-1-3- سازمان فضایی……………………………………… 17

2-1-4- توانمندسازی……………………………………… 17

2-1-5- مشاركت………………………………………. 19

2-1-6- توانمندسازی و بهسازی مشاركتی………………………………. 22

2-1-7- فقر و محرومیت اقتصاد…………………………………….. 22

2-1-8- كارآفرینی روستایی……………………………………… 23

2-1-9- توسعه……………………………………. 23

2-2- دیدگاه ها و نظریه ها……………………………………. 26

2-2-1- تاریخچه و مبانی نظری مطالعات فقر………………………………. 26

2-2-2- دیدگاه های مرتبط با کارآفرینی……………………………………… 30

2-2-3- دیدگاه جامعه شناختی و جمعیت شناختی……………………….. 30

2-2-4- دیدگاه روانشناختی……………………………………… 31

2-2-5- دیدگاه اقتصادی (کارآفرینی درون تئوری اقتصادی) …………….31

2-2-6- دیدگاه توسعه ای و محیطی……………………………………… 33

2-2-7- دیدگاه نهادی……………………………………… 33

2-3- بررسی رویکردهای گوناگون در مورد مشارکت………………………… 34

2-3-1- دیدگاه روانشناختی……………………………………… 34

2-3-2- دیدگاه جامعه شناختی……………………………………… 34

2-3-3- دیدگاه علوم سیاسی……………………………………… 35

2-4- پیشینه تاریخی توانمندسازی……………………………………… 35

2-4-1- رویکردهای نظری توانمندسازی……………………………………… 36

2-4-2- فرایند توانمندسازی……………………………………… 37

2-4-3- چارچوب توانمندسازی……………………………………… 38

2-4-4- حوزه های توانمندسازی مددجویان……………………………………… 40

2-4-5- ساماندهی افراد و ایجاد تشکل……………………………………… 42

2-4-6- رویكردهای سازمانی……………………………………… 43

2-4-7- نظریه های گونه ی اول…………………………………….. 44

2-4-8- نظریه های گونه ی دوم…………………………………….. 45

2-4-9- نظریه های گونه ی سوم…………………………………….. 45

2-4-10- نظریه های گونه ی چهارم…………………………………….. 45

2-4-11- نوع شناسی کمیته امداد امام خمینی (ره)…………………. 46

2-4-12- اهمیت موضوع توانمندسازی در کمیته امداد امام خمینی (ره) ……………48

2-4-13- جایگاه کمیته امداد در توانمندسازی مددجویان تحت پوشش این نهاد…… 49

2-4-14- توانمندسازی مددجویان……………………………………… 50

2-4-15- عوامل موثر بر توانمندسازی خانواده های تحت حمایت کمیته امداد….. 51

2-5- جمع بندی……………………………………… 53

فصل سوم: مواد و روش ها

پیش درآمد…………………………………….. 56

3-1-  معرفی اجمالی محدوده مورد مطالعه…………………………………….. 56

3-1-1- موقعیت، حدود و وسعت منطقه مورد مطالعه……………………….. 56

3-1-2- توپوگرافی و ژئومورفولوژی……………………………………… 58

3-1-3- اقلیم…………………………………….. 59

3-1-4- منابع آب……………………………………… 64

3-2- ویژگیهای جغرافیای انسانی……………………………………… 70

 

 

3-2-1- جمعیّت و ویژگیهای آن……………………………………… 70

3-3- ویژگیهای اقتصادی منطقه سیستان………………………….. 75

3-4- روش شناسی تحقیق……………………………………… 76

3-4-1- روش پژوهش………………………………………. 76

3-4-2- جامعه آماری و تعداد  نمونه…………………………………….. 77

3-4-3- شاخصهای تحقیق……………………………………… 80

3-4-4- روش و ابزار گردآوری داده ها و اطلاعات…………………….. 83

3-4-5-  شیوه تجزیه و تحلیل داده‎ها…………………………………… 83

3-4-6- مدل تصمیم‎گیری چند شاخصه (MCDM)………………….. 84

3-4-7- فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)………………………. 86

3-4-8- روایی و پایایی ابزار تحقیق……………………………………… 90

3-5- جمع بندی……………………………………… 92

فصل چهارم: یافته ­های تحقیق

پیش درآمد…………………………………….. 94

4-1- ویژگیهای عمومی پاسخ دهندگان پرسشنامه ها…………………… 94

4-1-1- وضعیت سنی پاسخگویان……………………………………… 94

4-1-2- وضعیت جنسی……………………………………… 96

4-3-1- وضعیت سواد…………………………………….. 96

4-2- یافته ها……………………………………. 98

4-2-1- علل قرار گرفتن تحت پوشش کمیته امداد…………………… 98

4-2-2- روند تغییرات خانوارهای تحت پوشش کمیته امداد…………. 99

4-3-3- شدت اثرات موانع یا محدودیتهای مطرح در توانمندسازی خانوارهای روستایی………103

4-4- آزمون فرضیات……………………………………… 106

فصل پنجم: جمع­بندی و نتیجه گیری

4-5- جمع بندی……………………………………… 115

4-6- نتیجه گیری……………………………………… 116

4-7- پیشنهادات…………………………………….. 118

فصل ششم: فهرست منابع

1-6- منابع ……………………………………………121

چکیده:

با توجه به این که امروزه توانمندسازی به یکی از مفاهیم اصلی توسعه پایدار تبدیل شده است و رابطه آن با توسعه پایدار به شکلی است که یا از اجزای آن یا عامل آن و یا معلول توسعه پایدار به حساب می­آید، لذا دستیابی به توسعه پایدار بدون توانمندسازی اقشار ضعیف جامعه امکان­ پذیر نیست. با توجه به اهمیت موضوع، در این تحقیق تلاش گردیده است تا با تحلیل فضایی، موانع و محدودیت­های توانمندسازی اقتصادی و اجتماعی خانوارهای روستایی تحت پوشش کمیته امداد سیستان مورد کنکاش قرار گیرد. جامعه آماری تحقیق شامل روستاهای با بیش از 50 خانوار تحت پوشش کمیته امداد می باشد که با بهره گرفتن از فرمول کوکران 40 روستا به عنوان حجم نمونه محاسبه گردید. روش تحقیق حاضر، توصیفی – تحلیلی و مبتنی بر بررسی منابع اسنادی، بررسی­های میدانی و تکمیل پرسشنامه بوده است. در تجزیه و تحلیل اطلاعات، از مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP) با کمک نرم­افزار Expert Choice و تحلیل­های فضایی و آماری از طریق نرم افزارهایArcGIS  و SPSS استفاده شده است. نتایج حاصل از تحقیق بر اساس آزمون ANOVA نشان داد که وابستگی به آب رودخانه هیرمند با میانگین 5020/0، مشکلات سازمانی با میانگین 4900/0، ویژگی­های شخصیتی و فردی سرپرست خانواده با میانگین 4365/0 و مشارکت با میانگین 4179/0 بعنوان بالاترین عوامل در موانع یا محدودیت­های توانمندسازی اقتصادی و اجتماعی خانوارهای تحت پوشش کمیته امداد شناخته شد. در همین راستا، دیگر نتایج تحقیق حاکی از آن است که بر اساس تحلیل های آماری، بین شدت اثرات موانع یا محدودیت­های اقتصادی و اجتماعی خانوارهای ساکن در روستاهای مرزی با سایر روستاهای سیستان اختلاف معناداری وجود دارد.

فصل اول: مقدمه و کلیات تحقیق

1- مقدمه

فقر به عنوان یكی از مباحث مهم در ادبیات توسعه مطرح و زدودن فقر از یک جامعه یكی از اهداف اصلی توسعه­ اقتصادی است (خالدی و پرمه، 1384: 57). بانک جهانی دلایل فقر اقتصاد روستایی را در عواملی چون پایین بودن میزان درآمد سرانه، بازدهی كم زمین و فرصت­های محدود شغلی بر شمرده­اند و دلایل فقر اجتماعی روستایی را در سطح پایین سواد و بالا بودن بعد خانوار كه خود كاهش پس­انداز و صرف هزینه هنگفت برای بهداشت، آموزش، مصرف غذایی و مسكن را به دنبال دارد می­داند (رحیمی­سوره و رضوی، 1375: 281). بنابراین تامین رفاه اجتماعی از جمله مهم­ترین اهداف هر نظام اقتصادی است و فراهم نمودن شرایط مناسب برای زندگی تمامی اقشار جامعه وظیفه­ی اصلی كارگزاران و مسئولان اقتصادی كشور تلقی می­ شود. از این روست كه تغییر در رفاه اجتماعی یا هم زمان با آن تغییر در فقر از جمله زمینه ­های ارزیابی نظام­های اقتصادی به شمار می ­آید (فرج­زاده،1382: 10).

یكی از مهم­ترین اهداف تشکیل دولت­ها فراهم ساختن رفاه و توسعه برای جامعه است. فرایند توسعه همواره كنش دولت را در بر دارد. در نوشتارهای توسعه كشورهای جهان سوم، در مورد اهمیت دولت برای پیشبرد فرایند توسعه توافق كلی وجود دارد و به عنوان یكی از نیروهایی تلقی می­ شود كه نقش زیادی در فرایندهای تغییر این جوامع، از جمله در زمینه تغییر روستایی ایفا می­كند (دوفومیه، 1373: 18). از این رو ماهیت دولت­ها، فلسفه سیاسی و ایدئولوژیكی و ساختار آنها نقش اساسی در فرایند توسعه و از جمله توسعه روستایی دارد (شكوری، 1384: 51).

توسعه روستایی، از برنامه ­های توسعه هر كشور به شمار می­رود كه برای دگرگون­سازی ساخت اقتصادی- اجتماعی جامعه روستایی به كار می­رود. این برنامه­ها توسط دولت و كارگزاران آن، در مناطق روستایی به اجرا در می­آیند. دولت­ها برای دستیابی به این اهداف از ابزارهای مختلف و متفاوتی استفاده می كنند كه این موضوع در مورد دولت ایران نیز مصداق دارد.

در ایران دولت به منظور دستیابی به توسعه روستایی از ابزارهای مختلف استفاده كرده و اقدامات متعددی را به مرحله اجرا درآورده است. از جمله این اقدامات پس از انقلاب می­توان تشکیل نهادهایی همچون جهاد سازندگی، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و کمیته امداد امام خمینی را نام برد. هدف از ایجاد این نهادها عمران، آبادانی مناطق عقب مانده از توسعه و کمک به اقشار محروم جامعه علی­الخصوص نقاط روستایی فاقد امکانات بود.

در این میان کمیته امداد به عنوان نهادی شناخته می­ شود که به توانمندسازی خانوارهای محروم و آسیب­پذیر جامعه چه در نقاط شهری و چه روستایی می ­پردازد و نقش آن در مناطق روستایی با توجه به ماهیت اقتصادی- اجتماعی این نقاط پر رنگ­تر است.

با توجه به اهمیت موضوع در این پایان نامه تلاش بر این است تا  موانع و محدودیت­های توانمندسازی اقتصادی و اجتماعی خانوارهای روستایی تحت پوشش کمیته امداد مورد بررسی قرار گیرد تا در نهایت راه­کار­های مناسب جهت تقویت و توانمندسازی این قشر از جامعه ارائه گردد. این پژوهش در قالب پنج فصل سازمان یافته است که:

 در فصل اول؛ چارچوب پژوهش همراه با طرح مساله، ضرورت و اهداف پژوهش، فرضیات پژوهش و برخی از تجربیات گذشته در قالب پیشینه پژوهش بیان گردیده است.

در فصل دوم؛ مباحث نظری پژوهش پیرامون موضوع تحقیق در قالب نظریات و دیدگاه ­ها مورد بررسی قرار گرفته است.

در فصل سوم؛ متدولوژی و روش­های مورد استفاده در پژوهش و همچنین منطقه مطالعاتی از جنبه­ های طبیعی و انسانی مورد بررسی قرار گرفته و چشم­انداز وضع موجود ترسیم و بیان گردیده است.

در فصل چهارم؛ به تجزیه و تحلیل موانع و محدودیت­های توانمندسازی اقتصادی و اجتماعی خانوارهای روستایی تحت پوشش کمیته امداد پرداخته شده و در ادامه فرضیات تحقیق مورد آزمون قرار گرفته شده است.

در فصل پنجم؛ در نهایت جمع­بندی، نتیجه ­گیری و پیشنهادات ارائه می­گردد.

1-1- طرح و بیان مسئله تحقیق

سالیان متمادی در پیاده­سازی مدل‎های گوناگون رشد و توسعه وقت صرف شده و ناكامی‎های بسیاری در این امر اتّفاق افتاده است. سهم عدم بهره‎مندی جوامع روستایی از رشد و توسعه در این جریان، شاید بیش از سایر اقشار است. شرایط محیطی و انسانی حاكم بر روستاها به‎ گونه‎ای است كه آنان را در انزوا قرار داده و باعث شده از فعالیت‎های مربوط به توسعه بهره‎ی كمتری ببرند. مهم‎ترین نمود این امر در نبود اشتغال، ناپایداری و عدم تنوع شغلی در روستاها است كه مهاجرت به خارج روستاییان را درپی دارد (طاهرخانی،1381: 50 و فلیحی،1379: 203). اما در این میان، برنامه‎های جدید توسعه، الگوی نوینی از توسعه روستایی را معرفی می‌‎نماید که  مبتنی بر اصل توانمندسازی روستاییان می‎باشد. توانمندسازی از مؤلفه‎های جدید توسعه و در کانون مفاهیم جدید توسعه و تقویت راهبردهای فقرزدایی به ویژه در مناطق روستایی قرار دارد.

مفهوم توانمندسازی از دهه 1950 شکل گرفت و در دهه 1970 به اوج خود رسید. در دهه 1990 وجه غالب نظریه‎های توسعه روستایی را به خود اختصاص داد و در مفهوم جدید توانمندسازی، مردم خود نقش بازیگر اصلی را دارند. توانمندسازی یک بحث کیفی و ارتقائی است و این تعریف را در برمی‎گیرد: توانمندسازی به عنوان فرایندی که به واسطه آن افراد بر امور و کارهای خود تسلط بیشتری می‎یابند و با کسب قدرت بالا، کنترل بر منابع، اعتمادسازی، ظرفیت­سازی و مشارکت فعال می‎توانند مسیر زندگی‎شان را به درستی هدایت کنند. راهبردهای توانمندسازی، کمک به مردم برای داشتن نقش فعال در زمینه شناخت خود است (Rifkin, 2003: 170). در همین راستا، توماس اسلیتر[1] از توانمندسازی تعریف ذیل را ارائه کرده است: توانمندسازی یعنی فرایند گسترش قابلیت‎ها و ظرفیت‎های موجود برای مشارکت در گفت و گو، مذاکره و تحت نفوذ و کنترل درآوردن نهادها و سازمان­هایی است که در زندگی جوامع روستایی تاثیر دارند (رضوانی و همکاران، 1389: 128).

در توانمندسازی چهار عنصر کلیدی مهم عبارتند از: 1- دسترسی به اطلاعات؛ 2- درگیر شدن و مشارکت؛ 3- مسئولیت­ پذیری و پاسخگویی؛ و 4- ظرفیت سازمان‎های محلی (رضوانی و همکاران، 1389: 128). در همین راستا در برنامه‎های جدید توسعه روستایی که بیش از هر چیز مبتنی بر دو اصل توانمندسازی روستاییان و فقرزدایی است، دست کم سه فرایند سازماندهی مورد توجه قرار دارد: 1- سازماندهی اداری و مدیریتی کارگزاران و مسئولان دستگاه‎ها و نهادهای دولتی ذیربط به منظور هماهنگ­سازی و یکپارچه­سازی اقدامات دولتی در روستاها؛ 2- سازماندهی اقتصادی مردم روستا برای اجرای فعالیت‎های درآمدزا از طریق وام‎های کم بهره و بدون بهره؛ و 3- سازماندهی اجتماعی مردم روستا به منظور برنامه‎ ریزی توسعه و نوسازی اجتماعی در سطح محلی و تشریک مساعی برای اجرای پروژ‎ه‎های اولویت‎دار (زاهدی مازندرانی، 1387: 280-271). بنابراین می‎‎توان انتظار داشت که این سه نوع سازماندهی بتواند با تقویت روح خودیاری، خوداتکایی و خودکفایی مالی، مشارکت واقعی مردم را در فرایند توانمندسازی و برنامه‎ ریزی توسعه روستایی تأمین کند و از این طریق ضمن تقلیل حدود مداخله و تصدی­گری دولت، هدف‎های گسترش اشتغال در روستا، افزایش تولید و ارزش افزوده در اقتصاد روستا و کاهش فقر و بهبود سطح زندگی روستاییان را تأمین کند و زمینه اثرگذاری نقش روستاییان را در فرایند توسعه روستایی فراهم سازد (رضوانی، 1390: 108). اهمیت توانمندسازی برای دنیای امروزی به حدی است که از آن به عنوان رکن اساسی در فرایند اشتغال یاد می­ شود و با توجه به اینکه جامعه روستایی ایران به میزان زیادی با بیکاری (آشکار و پنهان) مواجه است، می­توان گفت که توانمندسازی روستاییان راه حل سودمندی برای خروج از بیکاری است (میرزایی و همکاران، 1389: 100).

در ایران به منظور مبارزه با فقر و نابرابری‎های درآمدی، توانمندسازی اقشار جامعه روستایی، سازمان‎ها و نهادهای رفاهی متعددی در قالب راهبردهای حمایتی ایجاد شده است. یکی از این نهادهای عمده، کمیته امداد امام خمینی(ره) می‎باشد که پس از پیروزی انقلاب اسلامی با هدف شناخت محرومیت‎های مادی و معنوی افراد جامعه، طبقات محروم و حمایت از آنان به منظور فقرزدایی از طریق ایجاد برنامه‎های ارائه خدمات مالی، بهداشتی، آموزشی و خودکفایی به نیازمندان تشکیل شده است (اسلامی و حجازی، 1390: 277-276). این نهاد، در طی بیش از سه دهه فعالیت، خدمات ارزنده‎ای را به محرومترین اقشار جامعه در اقصی نقاط کشور ارائه کرده است. استفاده از منابع، ظرفیت‎ها و توانمندیهای مردمی برای دستگیری و حمایت از نیازمندان و خودکفایی و توانمندسازی ایشان، از مهم‎ترین ویژگی‎های این نهاد می‎باشد.

توانمندسازی در کمیته امداد سبب ایجاد قابلیت در افراد و گروه‎های محروم برای مشارکت فعال و آگاهانه در تأمین رفاه فردی و اجتماعی می‎شود؛ اگر چه برنامه توانمندسازی افراد و جوامع، در قلمرو حمایت‎های اجتماعی است، اما با توجه به این که هدف نهایی آن منجر به فقرزدایی می‌‎شود، نیازمند شناخت موانع و محدودیت‎ها، طراحی و اجرای برنامه‎های توانمندسازی است (وزارت رفاه و تأمین اجتماعی، 1384: 1). پژوهش حاضر با بهره گرفتن از نظریه توانمندسازی به

عنوان

 

صفحه فصل اول: کلیات پژوهش 1-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………

 

2 1-2 بیان مسأله…………………………………………………………………………………………………………………..

 

4 1-3 اهمیت و ضرورت انجام پژوهش…………………………………………………………………………………..

 

7 1-4 اهداف پژوهش……………………………………………………………………………………………………………

 

8 1-4-1 هدف کلی ……………………………………………………………………………………………………………..

 

8 1-4-2 اهداف ویژه ……………………………………………………………………………………………………………

 

8 1-5 فرضیه های پژوهش…………………………………………………………………………………………………….

 

9 1-6 تعاریف مفاهیم …………………………………………………………………………………………………………..

 

9 1-6-1 تعاریف نظری ………………………………………………………………………………………………………..

 

9 1-6-2 تعاریف عملیاتی …………………………………………………………………………………………………….

 

10                                                                                فصل دوم: ادبیات پژوهش 2-1 مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………..

 

13 2-2 مبانی نظری ……………………………………………………………………………………………………………….

 

13 2-2-1 نقش فناوری در آموزش و یادگیری ………………………………………………………………………….

 

13 2-2-2 آموزش الکترونیکی …………………………………………………………………………………………………

 

15 2-2-3 انواع آموزش الکترونیکی …………………………………………………………………………………………

 

16 2-2-4 تجربه های نوآورانه آموزشی مبتنی بر فناوری اطلاعات ……………………………………………….

 

17 2-2-5 نرم افزار و رایانه به عنوان رسانه آموزش …………………………………………………………………..

 

18 2-2-6 تعریف چند رسانه ای ……………………………………………………………………………………………..

 

19 2-2-7 چرایی استفاده از چند رسانه ای ها در آموزش …………………………………………………………..

 

20 2-2-8 تفاوت آموزش سنتی و آموزش مبتنی بر رایانه ……………………………………………………………

 

21 2-2-9 طبقه بندی الگوهای تدریس …………………………………………………………………………………….

 

22 2-2-10 روش آموزش مبتنی بر مشارکت گروهی …………………………………………………………………

 

23 2-2-11 مفهوم یادگیری مشارکتی و ضرورت کاربرد آن …………………………………………………………

 

24 2-2-12 انواع تکنیک های یادگیری مشارکتی ……………………………………………………………………….

 

25 2-2-13 الگوی دریافت مفهوم : (تعریف و روش اجرا) …………………………………………………………

 

26 2-2-14 مراحل تدریس در الگوی دریافت مفهوم ………………………………………………………………….

 

29 2-2-15 جمع بندی مبانی نظری …………………………………………………………………………………………

 

31 2-3 مبانی تجربی پژوهش ………………………………………………………………………………………………….

 

32 2-3-1 مطالعات انجام شده در داخل ایران ……………………………………………………………………………

 

32 2-3-2 مطالعات انجام شده در خارج ایران …………………………………………………………………………..

 

33                                           فصل سوم: روش شناسی پژوهش

 

 

3-1 مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………..

 

36 3-2 نوع و روش پژوهش …………………………………………………………………………………………………..

 

36 3-3 متغیرهای پژوهش ……………………………………………………………………………………………………….

 

36 3-3-1 مدل مفهومی متغیرهای مورد بررسی …………………………………………………………………………

 

37 3-4 ابزارهای اندازه گیری و شیوه اندازه گیری متغیرها …………………………………………………………..

 

38 3-5 روایی و پایایی ابزار …………………………………………………………………………………………………….

 

38 3-6 طرح پژوهش یا شیوه ی اجرا ………………………………………………………………………………………

 

39 3-7 جامعه آماری، حجم نمونه و روش نمونه گیری ………………………………………………………………

 

40 3-8 روش‌ها و ابزار تجزیه و تحلیل داده‌ها …………………………………………………………………………..

 

40  

 

4 فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته‌ها

 

4-1 مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………..

 

42 4-2 توصیف افراد نمونه های آماری ……………………………………………………………………………………

 

42 4-3 تجزیه و تحلیل توصیفی داده های پژوهش …………………………………………………………………….

 

43 4-4 تجزیه و تحلیل استنباطی داده های پژوهش ……………………………………………………………………

 

46 4-4-1 بررسی استنباطی فرضیه ها ………………………………………………………………………………………

 

47  

 

 

 

 

 

فصل پنجم: تفسیر یافته‌ها

 

5-1 مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………..

 

56 5-2 خلاصه ی پژوهش ……………………………………………………………………………………………………..

 

56 5-3 بحث و نتیجه گیری ……………………………………………………………………………………………………

 

57 5-4 پیشنهادهای پژوهش ……………………………………………………………………………………………………

 

59 5-4-1 پیشنهادهای کاربردی ………………………………………………………………………………………………

 

59 5-4-2 پیشنهادهایی پژوهشی ……………………………………………………………………………………………..

 

60 5-6 محدودیت های پژوهش ………………………………………………………………………………………………

 

60 5-6-1 محدودیت‌های در اختیار پژوهشگر……………………………………………………………………………

 

60 5-6-2 محدودیت‌های خارج از اختیار پژوهشگر …………………………………………………………………..

 

60 منابع و مآخذ

 

  منابع فارسی……………………………………………………………………………………………………………………….

 

62 منابع انگلیسی……………………………………………………………………………………………………………………..

 

65 پیوست‌ها

 

 

سؤالات آزمون واژگان ………………………………………………………………………………………………………..

 

67 سؤالات آزمون درک مطلب …………………………………………………………………………………………………

 

68  

 

 

 

 

فهرست جداول

جدول 1-2: مراحل تدریس در الگوی دریافت مفهوم ………………………………………………………………

 

30 جدول 2-2: خلاصه ی نتایج مطالعات مرتبط با موضوع پژوهش ………………………………………………

 

34 جدول 1-3: طرح شبه آزمایشی پژوهش ………………………………………………………………………………..

 

37 جدول 1-4: فراوانی و درصد افراد مورد مطالعه بر اساس گروه …………………………………………………

 

42 جدول 2-4: شاخص های توصیفی متغیرهای مورد بررسی ……………………………………………………….

 

43 جدول 3-4: شاخص های توصیفی متغیرهای مورد بررسی در گروه کنترل …………………………………

 

45 جدول 4-4: تی محاسبه شده برای مقایسه میانگین پیش آزمون واژگان و درک مطلب دو گروه …….

 

47 جدول 5-4: خلاصه نتایج بررسی همگنی شیب نمره های پیش آزمون و پس آزمون واژگان …………

 

48 جدول 6-4: خلاصه نتایج تحلیل واریانس و کوواریانس نمره پیش آزمون و پس آزمون واژگان ……

 

49 جدول 7-4: خلاصه نتایج بررسی همگنی شیب نمره های پیش آزمون و پس آزمون درک مطلب ….

 

50 جدول 8-4: خلاصه نتایج تحلیل واریانس و کوواریانس نمره پیش آزمون و پس آزمون درک مطلب

 

50 جدول 9-4: خلاصه نتایج بررسی همگنی شیب نمره های پیش آزمون و آزمون یادداری واژگان …..

 

51 جدول 10-4: خلاصه تحلیل واریانس و کوواریانس نمره پیش آزمون و آزمون یادداری واژگان …….

 

52 جدول 11-4: خلاصه نتایج بررسی همگنی شیب نمره های پیش آزمون و آزمون یادداری درک ……

 

53 جدول 12-4: خلاصه نتایج تحلیل واریانس و کوواریانس نمره پیش آزمون و آزمون یادداری درک .

 

53 فهرست نمودارها:

 

نمودار 1-4: میانگین نمرات گروه آزمایش در واژگان و درک مطلب ………………………………………….

 

44 نمودار 2-4: میانگین نمرات گروه کنترل در واژگان و درک مطلب …………………………………………….

 

46 فهرست شکل ها:

 

 

 

  شکل 1-2: آثار مستقیم و غیر مستقیم الگوی دریافت مفهوم ………………………………………………………..

27

 

 

 

 

 

 

چکیده

این پژوهش با هدف ارائه ی یک درس افزار مبتنی بر الگوی دریافت مفهوم و بررسی تأثیر آن بر یادگیری و یادداری واژگان و درک مطلب دانش آموزان سال اول دبیرستان در درس زبان انگلیسی انجام گرفت. این مطالعه از نظر هدف تولیدی کاربردی و از نظر روش اجرا در گروه پژوهش های شبه آزمایشی با پیش آزمون-پس آزمون و گروه کنترل قرار دارد. جامعه ی آماری شامل کلیه دانش آموزان دختر سال اول دبیرستان شهرستان پاوه در نیمه دوم سال تحصیلی 93-92 و نمونه های آماری تعداد 57 نفر (28 نفر گروه آزمایش و 29 نفر گروه کنترل) بود که به شیوه ی نمونه های در دسترس، انتخاب و به شکل تصادفی در گروه های آزمودنی قرار گرفتند. متغیرهای این مطالعه در دو بخش یادگیری و یادداری واژگان و درک مطلب زبان انگلیسی و ابزار اندازه گیری متغیرهای مورد نظر محقق ساخته بود. بدین منظور در بخش سنجش واژگان آزمونی 40 سؤالی به شکل چهار گزینه ای و در بخش درک مطلب نیز آزمونی 20 سؤالی بر اساس مطالب تدریس شده، تهیه گردید. روایی ابزار به صورت محتوایی و صوری با بهره گرفتن از نظر متخصصان و پایایی آن‌ ها به شیوه ی بازآزمایی به اجرا بر روی تعداد 30 نفر از افراد جامعه ی آماری در دو فاصله ی زمانی 15 روزه و محاسبه ی ضریب همبستگی پیرسون تعیین گردید. ضرایب محاسبه شده برای کل آزمون برابر 84/0 و از حد بحرانی 70 درصد بالاتر و مورد تأیید بود. توصیف و تشریح داده ها با بهره گرفتن از آمار توصیفی (کمترین نمره، بیشترین نمره، میانگین و انحراف معیار) و بررسی فرضیات در قالب آزمون های آمار استنباطی (آزمون تی مستقل به منظور تعیین میزان همگنی یا غیرهمگنی گروه ها در ابتدای پژوهش و در پیش آزمون و همچنین آزمون تحلیل کوواریانس) صورت گرفت. نتایج نشان داد آموزش با بهره گرفتن از نرم افزار مبتنی بر الگوی دریافت مفهوم بر یادگیری واژگان (82/21=F ، 000/0=Sig)، یادگیری درک مطلب (17/8=F ، 006/0=Sig)، یادداری واژگان (93/16=F ، 000/0=Sig)، و یادداری درک مطلب (25/5=F ، 026/0=Sig)، مؤثرتر از شیوه ی سنتی آموزش زبان انگلیسی در مدارس است.

واژه های کلیدی: درس افزار، الگوی دریافت مفهوم، زبان انگلیسی، واژگان، درک مطلب.

مقدمه:

از دیرباز، تعلیم و تربیت از موارد مهم و مطلوب جوامع گوناگون به حساب می آمده و نظام های آموزشی به دنبال یافتن راه هایی برای بهبود شیوه های آموزش دروس مختلف بوده اند. شیوه های سنتی تدریس هزاران سال به طور تقریباً یکسان به کار می رفته اند، اما در دنیای کنونی رویکردهای جدیدی برای آموزش و یادگیری مورد توجه قرار گرفته اند. محققان همواره در پی یافتن پاسخی برای پر کردن خلأهای یادگیری، رفع مشکلات و کمبودهای ناشی از نقص در فرایند تدریس و یادگیری بوده اند. آن‌ ها راه هایی را جستجو می کنند که روش های تکراری و خسته کننده را به تجربیات یادگیری تعاملی و لذت بخش برای دانش آموزان تغییر دهند (صالحی زاده و اسدی، 1392، ص 12). لذا با وجود نیاز و در پی تلاش های صورت گرفته بسیاری از شیوه ها و روش های یاددهی-یادگیری به شکل قابل توجهی نسبت به دو دهه ی گذشته تغییر کرده است. و منابع اطلاعاتی، راه های انتقال و تبادل اطلاعات و چگونگی شکل گیری اطلاعات ما نیز متناسب با این تغییرات، دگرگون شده است (دیویدسون و همکاران، 2009، ص 8).

اما، در امر تعلیم و تربیت، آموزشی مؤثر است که: اولاً منجر به یادگیری شود و ثانیاً این یادگیری پایدار باشد. تحقق این دو، مستلزم استفاده از حواس پنج گانه فراگیر و بهره گیری از تجارب مستقیم و دست اول می باشد. تجربه نشان می دهد که حس های مختلف در یادگیری انسان نقش مساوی و یکسان ندارند. گرچه در منابع گوناگون، ارقام متفاوتی در این زمینه ذکر شده، اما در تمامی آن‌ ها، بیشترین سهم به حس بینایی داده شده است (احدیان، 1382، ص 34). به کارگیری حس بینایی در برنامه ها و نرم افزارهای چندرسانه ای، به سبب بهره گیری از رسانه های تصویری در قالب فیلم و عکس، آسان است. از این رو امروزه بسیاری از مطالعات بر به کارگیری رایانه و چند رسانه ای ها در آموزش تمرکز کرده اند.

آموزش به کمک کامپیوتر و چند رسانه ای ها، مزایای خاصی برای کودکان ارائه می کنند از جمله ی این مزیت ها می توان به ارائه بصری، یادگیری خود تنظیم، صدا و گرافیک بسیار برانگیزاننده، بازخورد فوری و فرصت برای در اختیار داشتن کنترل یادگیری خود، اشاره نمود (بلاک و وود، 2003). اگر چه عقیده بر این است که چند رسانه ای های آموزشی منابع غنی را فراهم می‌آورند که می‌تواند فرصتی برای رشد یادگیرندگان باشد و آن ایجاد محیط مشارکتی است که به یادگیرندگان و معلمان اجازه می‌دهد به جستجو پرداخته و انواع مسائل را بررسی کنند. اما نرم افزارهای آموزشی به خودی خود، تأثیر اندکی بر یادگیری و تدریس دارند. بدون شک این فناوری فرصت‌های متعددی برای محیط‌های یادگیری ایجاد می‌کند و سبب تعامل آموزشی قابل توجهی می‌گردد، اما به تنهایی نمی‌تواند کیفیت تدریس و یادگیری را افزایش دهد. این بدان معناست که محیط یادگیری و تدریس، عرضه‌ی محتوا، فعالیت‌های یادگیرنده، چگونگی اجرای فعالیت‌های یادگیرنده، فرایند سنجش عملکرد یادگیرندگان و فرایند بازخورد به گونه ای متناسب شکل گیرد وگرنه تضمینی برای تحقق هدف‌های آموزشی وجود ندارد (حیدری و همکاران، 1389، ص 105).

بر این اساس لازم است تا طراحی و تهیه این نرم افزارها مبتنی بر اصول علمی و با توجه به دیدگاه، نظریه‌ها و الگوهای مطرح تدریس صورت بگیرد تا بتواند شرایط لازم را برای انتقال مفاهیم داشته باشند. این پژوهش نیز در این راستا و به منظور به کارگیری اصول الگوی دریافت مفهوم در طراحی و تهیه ی یک چندرسانه ای آموزش زبان انگلیسی برای دانش آموزان سال اول دوره دوم متوسطه و بررسی تأثیر آن بر یادگیری و یادداری زبان انگلیسی در دانش آموزان گروه هدف، صورت گرفت.

[1] Davidson

[2] Black & Wood

بیان مسأله:

تعلیم و تربیت فرایندی است که فکر انسان را پرورش می دهد. بنا بر عقیده کریستین و مک روبی اهمیت اندیشیدن و تفکر برای انسان به اندازه ای است که بدون آن زندگی ممکن نیست و هدف اصلی هر نظام آموزشی متفکر بار آوردن افراد است (کریستین و مک روبی[1]، 2012). در حقیقت هر گام در راه تفکر، تنها تلاشی محسوب می شود برای آن که انسان را متفکرانه، در یافتن مسیر ذات خویش همیاری کند (هایدگر، 1391، ص 1). اهمیت توجه به تفکر در نظام های آموزشی دنیا در هر دوره ای، سبب پیدایش شیوه های نوینی از آموزش گردید که در آن‌ ها بر تفکر و شیوه ی علمی حل مسائل تأکید گردید. از جمله ی این شیوه های آموزشی می توان به الگوی دریافت مفهوم[2] اشاره نمود.

الگوی دریافت مفهوم در سال 1985 و به وسیله ی جویس و ویل[3] و بر اساس تئوری برونر از دریافت مفهوم گسترش یافت. آن‌ ها سه روش از این الگو را مطرح کردند که عبارت‌اند از: مدل پذیرش گرا، مدل انتخاب گرا و مدل مواد سازمان نیافته (بهاسکارا[4] و همکاران، 2006، ص 11). این شیوه ی آموزشی می تواند در هر سطح و کلاسی مورد استفاده قرار گیرد و زمینه ساز ارتقاء سطح تفکر انتقادی و مهارت‌های فراشناختی دانش آموزان گردد (مایر[5]، 2012، ص VII). بررسی مبانی تجربی موضوع بیانگر آن است که استفاده از الگوی دریافت مفهوم در بسیاری از پژوهش ها دارای آثار مثبتی بوده است. اما امروزه با رشد و گسترش فناوری های نوین آموزشی و ورود این فناوری ها به عرصه ی آموزش، توجه به آموزش های مبتنی بر درس افزارها و شیوه های دیجیتالی افزایش یافته و به نوعی الزام برای محیط های یادگیری تبدیل گردیده است. از این رو ساخت و به کارگیری درس افزارهای مبتنی بر شیوه های یادگیری دارای پشتوانه از اهمیت، خاصی برخوردار است. این موضوع در خصوص دروس مشکل نظیر زبان انگلیسی لزوم بیشتری یافته و نیازمند پژوهش های نوین است.

استفاده از چند رسانه ای ها، بعد تازه ای به ابعاد روش‌های تدریس قدیمی می افزاید که قبلاً در دسترس معلمان نبود (هروی و فرقاندوست حقیقی، 1377، ص 22). لذا توان این نرم افزارها در آموزش سطح بالا از یک سو و پیچیدگی ها و نیازهای روزافزون دنیای کنونی در زمینه های آموزشی از سوی دیگر، ما را وا می دارد تا به الگوهای نوین، کارا و مؤثر مناسب در آموزش و پرورش روی آوریم (نوروزی و همکاران، 1387، ص 11). و با به کارگیری نظریه های بنیادین مربوط به این الگوها در ساخت و طراحی چند رسانه ای ها، شرایط یادگیری فراگیران را آسان و آسان تر نماییم.

پژوهش‌ها نشان داده‌اند که آموزش مبتنی بر چندرسانه‌ای ها می‌تواند به درک مطلب و یادداری دانش آموزان کمک کند. در واقع چند رسانه ای های آموزشی از جمله نظام رسانه ای هستند که با توجه به ماهیت چند حسی شان، می‌توانند به راحتی با انواع سبک‌های یادگیری سازگار شده و با شکل‌های گوناگون تعامل، یادگیری آسان و پایداری را فراهم نمایند. از مزایای چندرسانه‌ای ها می‌توان به ایجاد خلاقیت، صرفه جویی در زمان، حذف فعالیت‌های غیر مفید، افزودن زمان برای ارتباط با شاگرد و مباحثه، ارائه‌ مطالب در قالب‌های متنوع، شناسایی سبک‌های متفاوت یادگیری، یادگیری فعال همراه با بازخورد، امکان تکرار، یادگیری متناسب با سرعت ویژه‌ی فراگیر ضمن کنترل فرایند یادگیری، تسهیل مشارکت در فعالیت‌ها و برقراری تعامل و رابطه دو سویه با کاربر نام برد (زارعی زوارکی و جعفرخانی، 1388، ص 23). مایر (2001) نیز دلیل منطقی ارائه‌ چند رسانه ای یعنی ارائه‌ مطالب در قالب کلمات و تصاویر را به کار گیری کل ظرفیت شناختی انسان برای پردازش اطلاعات می‌داند.و مزایای آموزش با چندرسانه‌ای در محورهای زیر قابل تبیین می داند.