چکیده:
اگر بر این باور باشیم که مهمترین معیار در روند تولید مواد غذایی، سلامت محصول می باشد،سیستم تجزیه و تحلیل خطر ونقاط کنترل بحرانی کارآمدترین روش برای به حداکثر رسانیدن ایمنی و سلامت غذاست.در این تحقیق نحوه ی پیاده سازی سیستم تجزیه و تحلیل خطر ونقاط کنترل بحرانی به صورت گام به گام و جامع شرح داده می شود، از جمله ویژگیهای آن می توان به استفاده از فرمها و مستنداتی اشاره کرد که طراحی این سیستم را تسهیل می کنند، اما در این میان سوالی مطرح می شود که آیا استقرار این سیستم رابطه ای با بهبود مدیریت عملکرد سازمان ها داشته است یا خیر؟ در این راستا برای بررسی رابطه استقرار سیستم تجزیه و تحلیل خطر و نقاط کنترل بحرانی با مدیریت عملکرد بر مبنای پژوهش های صورت گرفته ،پرسش هایی مبنی بر اینکه آیا استقرار این سیستم رضایتمندی کارکنان و مشتریان را افزایش و هزینه های تولید را کاهش داده است،مطرح گردید.برای مطالعه این موضوع که در شرکت شیر بیستون استان کرمانشاه انتخاب شده بود با مطالعه جامعه آماری در این شرکت و استفاده از نظرات جامعه آماری مشخص شد که استقرار این سیستم با مدیریت عملکرد رابطه معناداری وجود دارد بدین صورت که استقرار این سیستم با افزایش رضایتمندی مشتریان رابطه مستقیم دارد ولی با افزایش رضایتمندی کارکنان رابطه معناداری ندارد، همچنین استقرار این سیستم کاهش هزینه های تولید را به صورت توصیفی نشان میدهد.لازم به ذکر است جهت مطالعه هزینه های تولید از اسناد و مدارک موجود در شرکت استفاده شده است.

کلمات کلیدی:
تجزیه وتحلیل خطر و نقاط کنترل بحرانی،حدود بحرانی،اقدام اصلاحی ، مدیریت عملکرد ،اثربخشی،کارایی

فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل یکم-کلیات تحقیق 1
1-1- مقدمه 2
1-2- بیان مساله 3
1-3- اهمیت موضوع 4
1-4- اهداف تحقیق 6
فصل دوم- ادبیات تحقیق 8
2-1- مبانی نظری تحقیق 9
2 -1-1- مبانی نظری سیستمHaccp (تجزیه وتحلیل خطر ونقاط کنترل بحرانی) 9
2-1-1-1 مقدمه ای برHaccp 9
2-1-1-2- تاریخچه Haccp 10
2-1-1-3- اساس سیستم Haccp 12
2-1-1-4- اصول سیستم Haccp 14
2-1-1-5- نیازمندی ها و الزامات سیستم Haccp 15
2-1-1-6- مراحل اجرایی وگامهای سیستم Haccp 17
2-1-2- مبانی نظری مدیریت عملکرد 31
2-1-2-1- کلیات مدیریت عملکرد 31
2-1-2-2- پیشینه مدیریت عملکرد 31
2-1-2-3- تعریف عملکرد و مدیریت عملکرد 32
2-1-2-4- ماهیت مدیریت عملکرد 33
2-1-2-5- هدف و اصول مدیریت عملکرد 36
2-1-2-6- روشها والگوهای موجود درارزیابی عملکرد سازمان های دولتی 37
2-1-2-6-1- نظام تعالی عملکرد دمینگ 38
2-1-2-6-2- الگوی اعتبار سنجی داخلی و خارجی 39
2-1-2-6-3- الگوی بنچ مارکینگ 40
2-1-2-6-4- الگوی برنامه ریزی استراتژیک مشتری مدار 42
2-1-2-6- 5- الگوی سنجش کارایی و اثربخشی 44
2-1-2-6- 5-1 اثربخشی و مفهوم آن 48
2-1-2-6- 5-1-1 رضایت شغلی 50
2-1-2-6- 5-1-1-1 عوامل تعیین کننده رضایت شغلی 51
2-1-2-6- 5-1-1-2 اثرات رضایت شغلی بر عملکرد کارکنان 53
2-1-2-6- 5-1-2 ارزیابی توسط موجودیتهای خارجی(رضایت مشتریان) 55
2-1-2-6- 5-2 کارایی 57
2-1-2-6- 5-2-1 هزینه 58
2-2 پیشینه تحقیق 60
2-2-1- تحقیقات داخلی 60
2-2-2- نقد تحقیقات داخلی 62
2-2-3- تحقیقات خارجی 63
2-2-4- نقد تحقیقات خارجی 64
2-3- چارچوب نظری مدل و فرضیات تحقیق 65
2-3-1 چارچوب نظری تحقیق 65
2-3-2- مدل تحقیق 67
2-3-3- فرضیه های تحقیق 68
2-3-4-متغییرها 68
فصل سوم : روش شناسی تحقیق 71
3-1- مقدمه 72
3-2-روش تحقیق 72
3-3-جامعه آماری 73
3-4-شیوه نمونه گیری وحجم نمونه 73

 

3-5-شیوه ها وآبزار گرداوری داده ها وارتباط آن با مدل تحقیق 74
3-6- روایی تحقیق 79
3-7- پایایی تحقیق 80
3-8-فنون تجزیه و تحلیل داده ها 83
فصل چهارم : تجزیه تحلیل داده ها 85
4-1-مقدمه 86
4-2-تحلیل توصیفی 86
4-2-1 پرسش نامه مربوط به استقرار سیستم (A) Haccp 86
4-2-2- پرسش نامه مربوط به رضایت کارمندان (( B 99
4-2-3 پرسش نامه مربوط به رضایت مشتریان ((C 100
4-2-4- آزمون تفاوت میانگین هزینه ها قبل واز استقرار سیستم 104
4-3-تحلیل استنباطی 107
4 -3-1آزمون رضایت مشتریان قبل و بعد از استقرار سیستم 107
4-3-2- آزمون رضایت شغلی کارکنان با استقرار سیستم 110
4-3-3- آزمون تایید استقرار سیستم 111
4-3-4- آزمون رابطه بین رضایت کارمندان و استقرار سیستم 113
4-3-5- آزمون رابطه بین رضایت مشتریان و میزان استقرارسیستم 116
4-3-6- آزمون ابعاد مدل استقرار سیستم و تأثیرآن بر رضایت مشتریان 118
4-3-7- سهم هر یک از ابعاد مدل مدل در رضایت مشتری 122
4-3-8- آزمون ابعاد مدل استقرار سیستم و و تأثیرآن بر رضایت کارکنان 125
4-3- 9- سهم هر یک از ابعاد مدل در رضایت کارکنان 130
4-3-10 آزمون رتبه بندی ابعاد مدل سیستم HACCP 133
4-3-11- عدم تفاوت معناداری متغیرهای جمعیت شناختی (سن ، جنس،سابقه کاری و ……)بر استقرار سیستم 135
فصل پنجم : نتیجه گیری وپیشنهادات 138
5-1-نتیجه گیری از ادبیات تحقیق 139
5-1-1- نتیجه گیری از فرضیه های تحقیق 140
5-2- موانع و محددیت های پژوهش 143
5-3- پیشنهادات کاربردی محقق 144
5-4- پیشنهادات برای تحقیقات آتی 146
منابع فارسی 147
منابع انگلیسی 150
پیوست ها 151
پرسشنامه ها 152

فهرست نمودارها
نمودار شماره 2-1: اساس سیستم HACCP ……………………………………………………………………………………13
نمودار شماره 2-2: مراحل اجرای سیستم تجزیه و تحلیل خطر و نقاط کنترل بحرانی……………………….17
نمودار شماره 2-3: نمودار جریان کار بر اساس CCp(نقاط کنترل بحرانی)……………………………………….27
نمودار شماره 2-4: ماهیت مدیریت عملکرد………………………………………………………………………………………….35
نمودار شماره2-5: آنالیز SWOT…………………………………………………………………………………………………………43
نمودار شماره2-6: سنجش اثر بخشی سازمان……………………………………………………………………………………… 49
نمودار شماره2-7: مدل تحقیق………………………………………………………………………………………………………………67
نمودار شماره 4-1: نمودار هیستوگرام مربوط به توزیع فراوانی سن کارکنان……………………………………88
نمودار شماره 4-2: نمودار هیستوگرام توزیع فراوانی جنسیت در پرسش نامه استقرار سیستم…………..90
نمودار شماره 4-3: نمودار هیستوگرام توزیع فراوانی مدرک تحصیلی کارکنان……………………………………92
نمودار شماره4-4: نمودار هیستوگرام توزیع فراوانی سابقه کاری در پرسش نامه استقرارسیستم………..94
نمودار شماره4-5: توزیع فراوانی سمت در پرسش نامه استقرار سیستم………………………………………………96
نمودار شماره4-6: نمودار هیستوگرام توزیع فراوانی وضعیت همکاری مشتریان……………………………………102
نمودار شماره4-7: نمودار هیستوگرام توزیع فراوانی هزینه مواد اولیه قبل و بعد از استقرار………………..105
نمودار شماره4-8: نمودار هیستوگرام توزیع فراوانی سایر هزینه قبل و بعد از استقرار……………………..107
نمودار شماره4-9: وضعیت توزیع نرمال رضایت مشتریان بعد از استقرار سیستم………………………………118
نمودار شماره4-10: مدل مفهومی تاثیر سرمایه اجتماعی بر مدیریت دانش …………………………………….132
فهرست جداول
جدول شماره 2-1 : فهرست مخاطرات سیستم Haccp (جدول شماره 3 مستندات)……………………………..24
جدول شماره 2-2: تعیین نقاط کنترل بحرانی مطابق با جریان تولید…………………………………………………………26
جدول شمارۀ 2-3: تعیین حدود بحرانی و روش پایش محصول شیر………………………………………………………….30
جدول شماره2-4: اقدامات اصلاحی سیستم Haccp…………………………………………………………………………………..31
جدول شماره 2-5: روش های نوین سنجش اثربخشی…………………………………………………………………………………46
جدول شماره3-1: رابطه مدل با استقرار سیستمHACCP………………………………………………………………………….76
جدول شماره3-2: رابطه مدل با پرسشنامه رضایت مشتریان………………………………………………………………………..78
جدول شماره3-3: جدول داده های پردازش سوالات……………………………………………………………………………………..80
جدول شماره3-4: جدول محاسبه آلفای کرونباخ…………………………………………………………………………………………..81
جدول شماره 3-5: جدول داده های پردازش سوالات…………………………………………………………………………………..82
جدول شماره3-6: جدول محاسبه آلفای کرونباخ………………………………………………………………………………………….83
جدول شماره 3-7: جدول داده های پردازش سوالات………………………………………………………………………………….84
جدول شماره3-8: جدول محاسبه آلفای کرونباخ…………………………………………………………………………………………84
جدول شماره4-1: توزیع فراوانی سن کارکنان……………………………………………………………………………………………..87
جدول شماره4-2: توزیع فراوانی جنسیت در پرسش نامه استقرار سیستم……………………………………………..89
جدول شماره4-3: توزیع فراوانی مدرک تحصیلی کارکنان……………………………………………………………………….91
جدول شماره4-4: توزیع فراوانی سابقه کاری کارکنان………………………………………………………………………………93
جدول شماره4-5: توزیع فراوانی سمت در پرسش نامه استقرار سیستم………………………………………………….95
جدول شماره4-6: آمار توصیفی سوال 1 تا 7 در پرسش نامه استقرار سیستم………………………………………97
جدول شماره4-7: آمار توصیفی سوال 8 تا 15 در پرسش نامه استقرار سیستم……………………………………97
جدول شماره 4-8: توزیع فراوانی هر یک از ابعاد مدل سیستم………………………………………………………………..98
جدول شماره4-9: آمار توصیفی سوالات 1تا 8 پرسشنامه رضایت کارمندان………………………………………….99
جدول شماره4-10: آمار توصیفی سوالات 9تا 16 پرسشنامه رضایت کارمندان…………………………………99
جدول شماره4-11: آمار توصیفی سوالات 17تا 23پرسشنامه رضایت کارمندان…………………………………..100
جدول شماره4-12: توزیع فراوانی وضعیت همکاری مشتریان………………………………………………………………….101
جدول شماره 4-13: آمار توصیفی سوالات 16تا 22 پرسشنامه رضایت مشتریان قبل از استقرار………102
جدول شماره4-14: آمار توصیفی سوالات 23تا 29 پرسشنامه رضایت مشتریان قبل از استقرار………..103
جدول شماره4-15: آمار توصیفی سوالات 16تا 22 پرسشنامه رضایت مشتریان بعد از استقرار………..103
جدول شماره4-16 آمار توصیفی سوالات 23تا 29 پرسشنامه رضایت مشتریان بعد از استقرار………….104
جدول شماره4-17: توزیع فراوانی هزینه مواد اولیه قبل و بعد از استقرار سیستم………………………………..105
جدول شماره4-18: توزیع فراوانی سایر هزینه ها قبل و بعد از استقرار سیستم…………………………………..106

جدول شماره4-19: توزیع فراوانی رضایت مشتریان قبل و بعد از استقرارسیستم……………………………….108
جدول شماره4-20: آزمون تی تست دو نمونه ای میانگین نظرات مشتریان قبل و بعد از استقرار……109
جدول شماره4-21: توزیع فراوانی رضایت شغلی کارکنان………………………………………………………………….110
جدول شماره4-22: آزمون تی تست یک نمونه ای میانگین نظرات کارکنان………………………………………111
جدول شماره4-23: توزیع فراوانی ابعاد استقرار سیستم………………………………………………………………………….112
جدول شماره4-24: آزمون تی تست یک نمونه ای تأیید استقرار سیستم……………………………………………113
جدول شماره4-25: توزیع فراوانی تایید استقرار سیستم و رضایت شغلی کارکنان………………………….114
جدول شماره4-26: آزمون همبستگی پیرسون بین رضایت شغلی کارکنان و تایید استقرار…………..115
جدول شماره4-27: آزمون همبستگی پیرسون بین رضایت مشتریان و تایید استقرار………………………116
جدول شماره4-28: جدول ضرایب ثابت و متغیر رگرسیون خطی تایید استقرار و رضایت مشتریان…117
جدول شماره4-29: آمار توصیفی ابعاد مدل استقرار سیستم و رضایت مشتریان بعد از استقرار……….119
جدول شماره4-30: نتایج همبستگی (پیرسون) بین ابعاد مدل و رضایت مشتریان…………………………….120
جدول شماره4-31: جدول تحلیل رگرسیون ابعاد استقرار سیستم و رضایت مشتریان………………………123
جدول شماره4-32: توزیع فراوانی ابعاد استقرار سیستم رضایت کارکنان……………………………………………..125
جدول شماره4-33: نتایج همبستگی(پیرسون) ابعاد استقرار سیستم و رضایت کارکنان…………………..127
جدول شماره4-34: جدول تحلیل رگرسیون ابعاد مدل استقرار سیستم و رضایت کارکنان………………131
جدول شماره4-35: توزیع فراوانی رتبه بندی ابعاد مدل سیستم HACCP…………………………………..133
جدول شماره4-36: آزمون توصیفی میانگین رتبه ها……………………………………………………………………………….134
جدول شماره4-37: آزمون فریدمن……………………………………………………………………………………………………………..134
جدول شماره4-38: آزمون تاثیر متغیرهای جمعیت شناختی کارکنان بر استقرار……………………………..136
فصل اول:
کلیات تحقیق

1-1- مقدمه
دنیای رقابتی امروز راه برگشت به گذشته را برای همه ی شرکت ها بسته است و به هیچ شرکتی مجال برگشت به گذشته را نمی دهد لذا شرکتها درهر لحظه باید هوشیار باشند، دراین راستا استفاده ازتجربه های گذشته برای هرشرکتی امری مهم مینماید، یکی ازراه های سنجش میزان هوشیاری هرشرکت ارزیابی عملکرد مداوم شرکت می باشد(حسین بر،1385 :4).از طرفی درصنایع غذایی بی تردید باید بیشترین اولویت به ایمنی محصولات داده شود، اینکه محصولات غذای باید سالم باشد، خواسته ای است که بسیاری از مشتریان بدون اینکه درجایی ذکر شده باشد خواهان آن هستند، تردیدی نیست که برخلاف بسیاری از خصوصیت ها ی محصول(ازجمله شکل ظاهری مزه وهزینه)، دراین مورد جای

صاحبنظران بازاریابی صادراتی عقیده دارند که «شناسایی عوامل تعیین کننده عملکرد صادراتی» به منظور افزایش عملکرد صادراتی و دستیابی به سطح مطلوبی از آن یک مقوله مهم و حیاتی برای شرکت ها در بازار رقابتی امروز است. پژوهش حاضر با هدف شناسایی و سنجش عوامل تعیین کننده عملکرد صادراتی در صنعت مواد غذایی انجام گرفته است. در این پژوهش مطالعات انجام گرفته در زمینه عملکرد صادراتی و انواع مدل های عملکرد صادراتی بررسی شد و از مدلی برای شناسایی عوامل تعیین کننده استفاده گردید که این مدل بیان می دارد که اندازۀ شرکت، تجربه صادراتی، محرک های صادراتی، مشکلات صادراتی، مزیت رقابتی، تعهد صادراتی، محصول، قیمت، تبلیغات و کانال های توزیع، عوامل تعیین کننده عملکرد صادراتی هستند.
در تحقیق حاضر، از روش توصیفی از نوع همبستگی برای گردآوری داده استفاده شده است و چون جامعه ما محدود به شرکتهای تولید کننده صادراتی مواد غذایی در استان تهران بود بنابراین از روش سرشماری استفاده گردید و سپس پرسشنامه ها میان این شرکت ها توزیع گردید و داده های مورد نیاز جمع آوری گردید و سپس به کمک مدل یابی معادلات ساختاری (تحلیل مسیر تأییدی) این داده ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت تابدین ترتیب به بررسی وضعیت هر یک از عوامل دهگانه مدل برای صنعت مواد غذایی پرداخته شود.
یافته ها و نتایج این تحقیق نشان داد که همه عوامل فوق الذکر، به عنوان عوامل تعیین کننده در عملکرد صادراتی صنعت مواد غذایی مطرح هستند، براساس این پژوهش ترتیب اثرگذاری عوامل بر روند صادرات مواد غذایی در ایران به صورت زیر می باشد.
1- محرکهای صادراتی 2- کانال های توزیع 3- مشکلات صادراتی 4- تجربه صادراتی 5- تعهد صادراتی 6- محصول 7- تبلیغات 8- اندازۀ شرکت 9- قیمت 10- مزیت رقابتی
در پایان این پژوهش، پیشنهادها و راهکارهایی برای بهبود و ارتقای وضعیت عملکرد صادراتی در صنعت مواد غذایی ارائه گردیده است.

فهرست مطالب
فصل اول      کلیات تحقیق

1-1 مقدمه                                 2
1-2 مسأله تحقیق                            2
1-3 تشریح و بیان موضوع                        3
1-4 ضرورت انجام تحقیق                        6
1-5 فرضیه های تحقیق                            6
1-6 اهداف اساسی از انجام تحقیق                    6
1-7 نتایج مورد انتظار پس از انجام تحقیق                    7
1-8 روش انجام تحقیق                            7
1-9 روش گردآوری اطلاعات                         7
1-10 قلمرو تحقیق                            7
1-11 جامعه آماری                            7
1-12 روش های مورد نظر برای تجزیه و تحلیل اطلاعات و آزمون فرضیه ها    8
1-13 تعریف واژه ها و اصطلاحات تخصصی تحقیق                8
1-14 سابقه تحقیقات و مطالعات انجام شده                 8

فصل دوم     بررسی ادبیات و پیشینه تحقیق

2-1 مقدمه                                 11
2-2 بین المللی شدن                                   12
2-3 روش های ورود به بازار بین الملل                    14
2-3-1 صادرات                                         14
2-3-2 همکاری مشترک                                16
2-3-3 سرمایه گذاری مستقیم                           17

 

2-4 ماهیت بازاریابی بین الملل                        18
2-5 بازاریابی صادراتی                            18
2-5-1 تعاریف بازار یابی صادراتی                           18
2-5-2 آمیخته بازاریابی صادراتی                               19
2-5-3 تحقیقات در حوزه بازاریابی صادراتی                            21
2-6 عوامل تعیین کننده عملکرد صادراتی                      21
2-6-1 مدل بالدوف، کراونس و واگنر برای اقتصادی های کوچک              21
2-6-2 مدل ابی واسلتر                                  25
2-6-3 مدل اکاس وجولیان                                  28
2-6-4 مدل کاوسگیل وزو برای استراتژی جهانی                      29
2-6-5 مدل کالنتون،کیم، اچمیدت و کاوسیگل                     30
2-6-6 مدل لئونیدو، کتسیکس وسامی                         33
2-6-7 مدل هاهتی، مدوپا، یاواس و باباکاس                         34
2-7 شناسایی عوامل تعیین کننده عملکرد صادراتی براساس بازنگری و ترکیب ادبیات تحقیقی          36
2-7-1 معیارهای عملکرد صادراتی                                      37
2-7-2 عوامل تعیین کننده عملکرد صادراتی                                   37
2-7-2-1 عوامل قابل کنترل – درونی                                  40
2-7-2-2 عوامل غیر قابل کنترل – درونی                                    41
2-7-2-3 عوامل غیر قابل کنترل – خارجی                                    42
2-8 مدل مفهومی پایان نامه                                  42
2-8-1 استراتژی بازاریابی صادراتی                        42
2-8-1-1 استراتژی محصول صادراتی                              43
2-8-1-2 استراتژی قیمت گذاری صادراتی                                43
2-8-1-3 استراتژی کانال صادراتی                             43
2-8-1-4استراتژی ترفیعات صادراتی                                                    44
2-8-2 ویژگی های عینی شرکت                             44
2-8-2-1 اندازه شرکت                                     44
2-8-2-2 تجربه صادراتی                                   44
2-8-3 متغیرهای ادراکی مرتبط با صادرات                    45
2-8-3-1محرک صادراتی                                          45
2-8-3-2 مشکلات صادراتی                                  45
2-8-3-3 مزیت های رقابتی                                                  45
2-8-4 تعهد صادراتی                                 45
2-8-5 مشکلات موجود در ارزیابی عملکرد صادراتی                                   47

2-8-5-1 شیوه ارزیابی عملکرد صادراتی                      47
2-8-5-2 انتخاب ابعاد عملکرد                                                  48
2-9 صنعت مواد غذایی                                48
2-9-1 نقش صنایع غذایی در میان صنایع کشور                         48
2-9-2 صادرات صنایع غذایی                            49
2-9-2-1 اهمیت و نقش صادرات در اقتصاد کشور                49
2-9-2-2 آمار و ارقام صادرات مواد غذایی                                               50
2-10 سابقه تحقیقات و مطالعات انجام شده                           53
2-10-1 تحقیقات انجام گرفته درداخل کشور                                  53
2-10-2 سایر تحقیقات انجام گرفته                         53
فصل سوم      روش تحقیق
3-1 مقدمه                                                56        3-2 روش تحقیق                                                      56
3-2-1 نقش تحلیل رگرسیون درتحقیقات مبتنی بر هدف پیش بینی                  57
3-2-2 مدل یابی معادلات ساختاری                                     57
3-2-2-1 تحلیل مسیر و مدل پیش بینی                                    57
3-2-2-2 نمونه ای از مدل یابی معادلات ساختاری                      58          3-2-3 تحلیل عاملی تأییدی                                  65
3-3 متغیرهای تحقیق                                      65
3-4 روش های گردآوری اطلاعات                                     65
3-4-1 پایانی ابزار اندازه گیری                                                68
3-4-2 روایی ابزار اندازه گیری                                        69
3-4-2-1 تحلیل عاملی تأییدی                                  70
3-4-2-2 برازش مدل اندازه گیری                             70
3-5 جامعه و نمونه آماری                                  71
3-5-1 جامعه آماری                                     71
3-5-2 فلمرو مکانی                                     71
3-5-3  قلمرو زمانی                                     71
3-5-4 نمونه آماری                                     71
3-6 شیوه تحلیل داده ها                                           72

فصل چهارم     تجزیه و تحلیل داده ها

4-1 مقدمه                                               74
4-2 یافته های توصیفی                                    74
4-3 ماتریس همبستگی متغیرهای تحقیق                            77
4-4 فرضیه های تحقیق                                    79

فصل پنجم     نتایج و پیشنهادات

5-1 مقدمه                                        89
5-2 بررسی نتایج تحقیق                                        89
5-2-1 شناسایی عوامل تعیین کننده                                89
5-2-2 سنجش عوامل تعیین کننده                                90

فصل اول
کلیات تحقیق
1-1-مقدمه:
وجود محیطی امن برای زندگی در کنار سایر نیازهای اساسی و داشتن آرامش و آسایش خاطر به دور از اضطراب و نگرانی یک موهبت و ضرورت حیاتی زندگی انسان است. احساس ناامنی محیط و نگرانی های ناشی از مکان های ناامن، سایر فعالیت های انسانی را تحت الشعاع قرار داده و امور اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی و غیره به درستی انجام پذیر نخواهد بود و در پاره ای موارد حاد فعالیت های روزمره اجتماعی را به طور کامل مختل می نماید. ناهنجاری های اجتماعی و جرایم که از سوی عاملین و مجرمین در محیط شهرها بوقوع می پیوندد از موارد اصلی ناامنی محیط زندگی و سلب کننده امنیت شهرها و در نتیجه مختل نمودن آرامش و آسایش خاطر مردم می باشد و انسان خواسته یا ناخواسته چه در مواقعی که درون منزل مسکونی خود به سر می برد و چه در محیط خارج از خانه و در عرصه های همگانی با پدیده وقوع جرم و ناهنجاری های اجتماعی احتمالی روبرو بوده و خطر وقوع جرم همواره یک شهروند را تهدید می نماید. همانطور که در مسائل بهداشتی و درمانی، موضوع پیشگیری از بیماری ها مقدم بر درمان می باشد، این مطلب به عنوان یک اصل ریشه ای پذیرفته شده است و در خصوص جرایم شهری هم بدین گونه است. یعنی جلوگیری و پیشگیری کردن از وقوع جرم مقدم بر تمامی اقداماتی است دولت و دستگاه های قضایی و انتظامی یک کشور طی سلسله اقداماتی پرهزینه انجام می دهند تا فرد مجرم را بعد از ارتکاب جرم، اصلاح و تربیت یا مجازات و تعزیر و یا تبعید نمایند بنابراین پیشگیری از جرایم بر سلسله اعمالی که مسئولین امور یک اجتماع (بعد از ارتکاب جرم) انجام می دهند برتری دارد، چه از حیث جنبه های اقتصادی و صرفه جویی های ناشی از آن و چه از نظر فرهنگی یا سیاسی قضیه. (حشمتی، 1382،2)
مشاغل کاذب از جمله مواردی است که می تواند به طرق مختلف موجبات ناامنی را در محیط شهری به وجود آورد . لذا لازم است که از طریق ساماندهی و سازماندهی این مشاغل ضریب امنیت اجتماعی محیطهای شهری افزایش یابد.

 

1-2- بیان مساله:
نظم و امنیت اجتماعی از جمله مباحثی است که در طبقه بندی موضوعات جامعه شناختی نقطه مقابل جامعه شناسی تغییرات اجتماعی قرار دارد. امنیت از جمله مهمترین و اصلی ترین نیاز های هر انسان به شمار می رود که فقدان آن می تواند زندگی فرد را دچار تهدید نماید.
اهمیت امنیت از آنجا مطرح می شود که هیچ انسانی قادر به تامین امنیت کامل نیست، بنابراین در اجتماعی زندگی می کند که بتواند با همیاری دیگران امنیت را به حوزه اجتماع برگرداند. (عطارزاده، 1387 ص 14)
ارائه تعریف واحد و مشخصی از امنیت مشکل بود و خصیصه ذاتی و ماهوی امنیت پیچیدگی خاصی دارد.
به طور کلی می توان امنیت راحفاظت جامعه و ارزشها و نهادهای آن در برابر تهدیدات اعم از داخلی و خارجی،تهدیداتی که بقای نظام های سیاسی و نظام شهروندی و شیوه زندگی آحاد جامعه را مختل می کند و موجودیت آنها را به خطر می اندازد، تعریف نمود.(ابراهیمی مقدمیان)
امنیت دارای اشکال و صور مختلف بوده و در این میان امنیت اجتماعی شهرها از جمله مهمترین و مطرح ترین نوع امنیت ها به شمار می رود.
اساساً امنیت شهرها بیش از آنکه جنبه عینی و مادی داشته باشد، یک پدیده ادراکی و احساسی است. یعنی برای تحقق آن باید این اطمینان در ذهن توده مردم، دولتمردان، زمامداران به وجود آید که ایمنی لازم برای ادامه زندگی بدون دغدغه وجود دارد. با این همه تعیین درجه و مرتبه ای از امنیت که در جامعه ای مورد نیاز می باشد، ممکن نیست. برای برقراری نظم و امنیت در هر جامعه نیاز به ساختاری است که در آن حداقل عناصری چون عدالت اجتماعی، تامین و رفاه اجتماعی، اشتغال، عدم استبداد، آزادی و حاکمیت مردم و مشارکت کامل آنها، توزیع دانایی و اطلاعات در جامعه، عدم اختلال اجتماعی، استفاده از نیروی فرهیختگان و دانایان، سازگاری اجتماعی، نظامی باز و واقعی و غیره وجود داشته باشد.
(نونژاد، 1377 ص 12)
عوامل مختلفی در پیدایش و ایجاد یا کاهش و از دست رفتن امنیت شهرها تاثیر گذار هستند.
امروزه پیدایش و گسترش سریع شهرها و افزونی شدید جمعیت آن همراه با مشکلات خاصی است.
(متالین، 1372 ص 91)
ارتباط ساماندهی با پایان نامه در مرحله اول: ایجاد مکان های مناسب توسط شهرداری و ادارات ذیربط و حمایت مردم و دولت از دستفروشان می باشد.مرحله دوم: دستفروشان با احساس امنیت شغلی بیشتر جهت عرضه اجناس با کیفیت در بازارچه ها فعالیت خواهند کرد و مردم با اطمینان خاطر خرید خواهند کرد.
موضوع بیان مسله نه فیش برداری و نه استفاده از متون دیگری است بلکه در چند فصل آن به اساتید داخلی و خارجی که درباره این موضوع تحقیق و بررسی به عمل آورده اند که به آنها اشاره گردید و نو بودن بازارچه در ایران برای اولین بار در منطقه 5 تهران برای دستفروشان مکان مناسبی تهیه گردیده که منظور نو بودن یا سروسامان در این منطقه تازگی داشت که در زمان دانشجویی وگذراندن دوره کارشناسی ارشد که بازارچه جنت که توجه ام را جلب کرده بودکه برای پایان نامه موضوع را انتخاب کردم که به تعداد مکرر به بازارچه مراجعه نمودم و از مسئولین بازارچه تحقیقاتی که به عمل آمد و حدوداً 300 نفر طبق آمار مسئولین در این مکان مشغول به کار می باشندکه در ادامه تدوین پایان نامه روش تحقیقات به طور دقیق و منظم انجام خواهد شد و از تعداد یاد شده (فروشندگان) هر چند نفر پاسخ دهنده در فصلهای بعدی به ضمیمه ارائه خواهم کرد هرچند در پروپزال خلاصه و تهیه کرده ام.
انواع آلودگی ها، مشکل تردد و جا به جایی در شهرهای بزرگ، کمبود فضاهای عمومی، معضل مسکن و حاشیه نشینی، گرانی ، بیکاری، مشاغل غیررسمی و کاذب، فقر و فحشا، سوانح، اضطراب و استرس ها، سستی پیوندهای عاطفی، فاصله گرفتن از طبیعت و اتلاف وقت، افزایش ناامنیتی، مصرف گرایی و بالا رفتن نرخ جرایم و بزهکاریها همه و همه از جمله مشکلات و مسایل مدیریت شهری قلمداد می شوند.
یکی از عوامل اصلی محدود کننده و تهدید کننده امنیت اجتماعی به ویژه در کلان شهرها، معضل اشتغال غیررسمی و مشاغل کاذب می باشد.(اپنهایم، 1379،ص 66)
مشاغل کاذب شهری به آن دسته از مشاغل شهری گفته می شود که اولاً به شکل مستقیم وغیر مستقیم کمکی به افزایش بهره وری نهایی کار تولیدی نکنند، ثانیاً حذف آنها تاثیربسزایی در نیازمنذیهای تولید و توزیع خدمات و کالا نداشته باشد، در پاره ای از موارد حذف اینگونه مشاغل از صحنه تولید و توزیع کالا و خدمات باعث افزایش بهره وری نهایی کار تولیدی خواهد شد. (صرامی، 1374 ص 12)
مشاغل کاذب در کلان شهرها گذشته از آسیب های اقتصادی فراوان، پیامدهای اجتماعی و روانی زیادی به دنبال دارد.
در جوامعی که نرخ اشتغال به کار در بخش مشاغل غیررسمی و کاذب بالا است، افراد برای فرار از بیکاری و تامین اقتصاد زندگی به انجام هر کاری تن در می دهند، امکان دارد که از کارهایی که پیدا کرده اند، رضایت نداشته باشند و نارضایی از کار هم کیفیت کار را پایین می آورد و هم به فشار روحی و عصبی آنها منجر می گردد، در نتیجه فردی خواهد شد که تقریباً رفتار نامتعادلی دارد، لذا این احتمال وجود دارد که رفتارهایی را مرتکب شود که امنیت جامعه را تهدید و تحت الشعاع قرار دهد.
بنابر گزارش های رسمی مرکز پلیس لندن حداقل طی دهه 1995 تا 2005، بیش از یک سوم بازداشت شدگان و افرادی که اقدام به رفتارهای خشونت آمیز نموده و امنیت منطقه یا محله خود را محدود ساخته اند از داشتن شغل مناسب

چکیده ……………………………………………………………………………………………….. 1

فصل اول : کلیات پژوهش …………………………………………………………………………. 2

1-1 بیان مسئله …………………………………………………………………………………… 3

1-2 اهمیت ضرورت تحقیق ……………………………………………………………………. 3

1-3 اهداف تحقیق ………………………………………………………………………………. 3

1-4 فرضیه تحقیق ………………………………………………………………………………. 4

1-5 محدودیت تحقیق……………………………………………………………………….. 4

1-6 روش تحقیق ……………………………………………………………………………….. 4

فصل دوم : مروری بر ادبیات تحقیق و مطالعات انجام شده …………………………………. 5

2-1 مفهوم مالیات ……………………………………………………………………………. 6

2-1-1 انواع مالیات مستقیم ……………………………………………………………… 6

2-1-2 انواع مالیات غیر مستقیم ………………………………………………………… 6

2-2 مفهوم مالیات بر ارزش افزوده ……………………………………………………….. 7

2-3 تاریخچه مالیات بر ارزش افزوده ……………………………………………………… 10

2-4 انواع مالیات بر ارزش افزوده ……………………………………………………….. 11

2-4-1 مالیات بر ارزش افزوده از نوع تولید ……………………………………………… 12

2-4-2 مالیات بر ارزش افزوده از نوع درآمد ……………………………………………. 13

2-4-3 مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرف …………………………………………. 13

2-5 ویژگی های مالیات بر ارزش افزوده ……………………………………………….. 14

2-5-1 خودکنترلی…………………………………………………………………………. 14

2-5-2 خنثی بودن……………………………………………………………………….. 15

2-5-3 کارایی مالیات بر ارزش افزوده………………………………………………….. 15

2-5-4 تنازلی بودن…………………………………………………………………….. 16

2-6 روش محاسبه مالیات بر ارزش افزوده ………………………………………….. 16

2-7 نرخ گذاری در مالیات بر ارزش افزوده ……………………………………………… 18

2-7-1 نرخ واحد عمومی و یا نرخ های چندگانه……………………………………… 19

2-7-2 نرخ گذاری صفر…………………………………………………………………… 20

2-7-3 معافیت ها………………………………………………………………………. 20

2-8 آستانه معافیت ………………………………………………………………………. 20

2-9 مقایسه مالیات بر ارزش افزوده و مالیات بر خرده فروشی ……………………. 23

2-10 محاسن مالیات بر ارزش افزوده ………………………………………………….. 24

2-11 معایب اجرای مالیات بر ارزش افزوده …………………………………………… 26

2-12 آثار اقتصادی حاصل از اجرای مالیات بر ارزش افزوده …………………………… 26

2-12-1 اثر درآمدی مالیات بر ارزش افزوده…………………………………………………. 27

2-12-2 اثر قیمتی مالیات بر ارزش افزوده………………………………………………… 27

2-12-3 اثر توزیعی مالیات بر ارزش افزوده………………………………………………… 27

2-13 مالیات بر ارزش افزوده در کشورهای مختلف …………………………………….. 27

2-14 تحلیلی از تورم و تأثیر مالیات بر ارزش افزوده بر تورم …………………………….. 30

2-14-1 مفهوم تورم ………………………………………………………………………. 30

2-14-2 انواع تورم …………………………………………………………………….. 30

2-14-3 چگونگی تأثیرگذاری مالیات بر ارزش افزوده بر تورم ………………………… 31

2-15 مطالعات تجربی ……………………………………………………………………… 31

2-15-1 مطالعات داخلی …………………………………………………………………. 31

2-15-2 مطالعات خارجی ………………………………………………………………… 33

 

 

فصل سوم : ارائه الگو و روش تحقیق ……………………………………………………… 36

3-1 مقدمه …………………………………………………………………………………… 37

3-2 تصریح مدل …………………………………………………………………………….. 37

3-3 مدل سازی در قالب داده های تابلویی ……………………………………………. 40

3-3-1 مزایای استفاده از داده های تابلویی………………………………………………… 40

3-3-2 مدل کلی داده های تابلویی ………………………………………………………… 42

3-3-3 تخمین زننده های GMM …………………………………………………………..

3-3-3-1 روش گشتاورها ………………………………………………………………… 44

3-3-3-2 شرایط گشتاوری ……………………………………………………………… 44

3-3-3-3 روش تخمین گشتاورها …………………………………………………….. 45

3-3-4 تخمین روش تعمیم یافته گشتاورها ……………………………………………….. 45

3-3-4-1 تعریف تخمین زننده GMM……………………………………………………….

3-3-4-2 تخمین ماتریس کواریانس …………………………………………………… 47

3-3-5 مدل داده های ترکیبی پویا ……………………………………………………… 47

3-3-6 آزمون ریشه واحد و داده های تابلویی ……………………………………………… 51

3-3-7 آزمون لوین و لین – چو (LLC) ……………………………………………………. 51

فصل چهارم : توصیف داده ها و برآورد الگو …………………………………………….. 53

4-1 مقدمه ………………………………………………………………………………. 54

4-2 توصیف داده ها ……………………………………………………………………… 54

4-3 آزمون ریشه واحد داده های تابلویی…………………………………………….. 66

4-4 برآورد الگو و ارائه نتایج …………………………………………………………… 67

فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهاد ها………………………………………………. 70

5-1 نتیجه گیری ……………………………………………………………………………. 71

5-2 پیشنهادها ………………………………………………………………………… 71

منابع ……………………………………………………………………………………. 72

فارسی …………………………………………………………………………….. 72

انگلیسی ……………………………………………………………………………. 74

پیوست ها ……………………………………………………………………………. 75

چکیده:

امروزه اکثر جوامع با معضل تورم درگیر می باشند چرا که آثار مخرب اقتصادی و اجتماعی آن به اشکال مختلف ظاهر می شود. با توجه به اینکه در بلند مدت هیچ واحد اقتصادی از نتایج نامطلوب تورم در امان نیست، شناسایی علل تورم و راهکارهای مقابله با آن همواره از اهمیت خاصی برخوردار می باشد.

در پژوهش حاضر اثر مالیات برارزش افزوده بر تورم مورد بررسی قرار می کیرد در این راستا با بهره گرفتن از اطلاعات آماری بیست و سه کشور منتخب طی دوره زمانی 2006-2002 اثر مالیات بر ارزش افزوده به همراه دیگر متغیرهای توضیحی از جمله ثبات سیاسی، تولید ناخالص داخلی سرانه، درجه باز بودن اقتصاد، نسبت نقدینگی به GDP و تورم دوره های قبل بر تورم بررسی می شود.

نتایج حاصل از برآورد الگوها به با روش اقتصادسنجی داده های تابلویی حاکی از آن است که مالیات بر ارزش افزوده اثر مثبت و معنی داری بر تورم به همراه دارد. همچنین اثر ثبات سیاسی ، درجه باز بودن اقتصاداثرمنفی برتورم دارند و نسبت نقدینگی به GDP و تورم دوره های اثرمثبت برتورم دارند که مطابق نتایج مطالعات تجربی قبل حاصل شده است.

فصل اول: کلیات پژوهش

1-1- بیان مسئله

 نظام مالیاتی به طور کلی از دو جزء قوانین و مقررات مالیاتی و نظام اجرایی تشکیل شده است. نظام مالیاتی می بایست با توجه به تغییرات اقتصادی از انعطاف پذیری لازم برخوردار باشد نتایچ بررسی های انجام گرفته در زمینه مالیات ها حاکی از آن است که در اغلب کشورها عملکرد نظام مالیاتی از کارایی لازم برخوردار نمی باشد و انجام برخی اصلاحات در این زمینه ضروری می باشد. در این خصوص مالیات بر ارزش افزوده به عنوان یکی از راهکارهای اساسی اصلاح نظام مالیاتی مورد توجه بسیاری از کشورهای جهان قرار گرفته است.

 هر چند مالیات بر ارزش افزوده به دلیل اثرات اقتصادی مثبت و گسترده بودن پایه مالیاتی آن مورد توجه دولت ها بوده که می تواند دولت را در اجرای سیاست های مالی یاری دهد، اما نگرانی هایی را نیز در جوامع ایجاد نموده است. یکی از این نگرانی ها (( اثرات این نوع از مالیات بر تورم )) می باشد. تورم یکی از مهمترین و اساسی ترین مشکلات اقتصادی جوامع امروزی به شمار می آید که آثار مخرب اقتصادی و اجتماعی آن به اشکال مختلف ظاهر می شود که: افزایش کسری بودجه دولت، کسری تراز پرداختها، افزایش نابرابری توزیع درآمد، کاهش پس اندازها و… از آن جمله به شمار می آید و با توجه به اینکه در بلند مدت هیچ واحد اقتصادی از نتایج نامطلوب تورم در امان نیست مطالعه حاضر به بررسی رابطه تورم و مالیات بر ارزش افزوده می پردازد.

2-1- اهمیت و ضرورت تحقیق

بررسی اثرات اجرای مالیات بر ارزش افزوده همواره از اهمیت خاصی برخوردار است. با توجه به اینکه اغلب کشورها با معضل تورم مضمن درگیر می باشند شناسایی علل تورم و راهکارهای مقابله با ان همواره از اهمیت خاصی برخوردار می باشد در این تحقیق با استنفاده از تجربه جهانی اجرای مالیات بر ارزش افزوده در کشورهای منتخب ( (OECD به بررسی اثر این مالیات بر تورم پرداخته می شود.

3-1- اهداف تحقیق

هدف تحقیق حاضر بررسی اثر مالیات برارزش افزوده بر تورم می باشد.

4-1- فرضیه پژوهش

فرضیه پژوهش حاضر به شکل زیر می باشد:

اثر مالیات بر ارزش افزوده بر تورم مثبت و معنی داری می باشد.

5-1- محدودیت های تحقیق

محدودیت تحقیق حاضر عدم وجود اطلاعات آماری کامل و منسجم جهت بررسی اثر مالیات برارزش افزوده بر تورم برای مجموعه وسیعی از کشورها می باشد.

6-1- روش تحقیق

در تحقیق حاضر با بهره گرفتن از نرم افزار Eviews و به کارگیری روش اقتصاد سنجی داده های تابلویی اثر مالیات برارزش افزوده به همراه سایر عوامل، بر متغیر تورم درکشورهای منتخب طی سالهای 2006-2002 بررسی می شود.

فصل دوم: مروری بر ادبیات تحقیق و مطالعات انجام شده

1-2- مفهوم مالیات

مالیات مقدار مبالغی است که شهروندان یک کشور طبق قانون به دولت می پردازند تا در جهت اداره امور کشور، تأمین کالاها و خدمات عمومی و تضمین امنیت و دفاع همگانی و عمران و آبادانی توسط دولت مورد بهره برداری قرار گیرد. مالیات ها را می توان به دو دسته کلی تقسیم کرد :

الف : مالیات های مستقیم              ب : مالیات های غیرمستقیم

مالیات های مستقیم مالیات هایی هستند که بر مبنای درآمد و ثروت افراد حقیقی و حقوقی وضع می شوند و در واقع این نوع مالیات از آنهایی که از امکانات عمومی جامعه بیشتر استفاده می کنند به صورت تصاعدی دریافت می شود در مقابل مالیات های غیرمستقیم مالیات هایی هستند که بر کالاها وضع می شود. این نوع مالیات بر همه مصرف کنندگان کالا یا استفاده کنندگان خدمات تعلق می گیرد که دولت بر آنها مالیات وضع نموده است. [5]

1-1-2-انواع مالیات های مستقیم

مالیات های مستقیم در کشورها به سه گروه تقسیم می شود:

– مالیات بر شرکت ها : که بیشترین سهم را در ترکیب مالیات های مستقیم کشور دارد و به صورت مالیات بر شرکت های دولتی و مالیات بر شرکت های خصوصی وصول می شود.

– مالیات بر درآمد : که به صورت مالیات بر حقوق ( کارکنان بخش خصوصی و دولتی )، مالیات بر مشاغل و مالیات بر مستقلات دریافت می شود.

– مالیات بر ثروت : کمترین سهم را در ترکیب مالیات های مستقیم دارد و به صورت مالیات بر ارث، مالیات بر درآمد اتفاقی، مالیات بر نقل و انتقالات دارایی و سرقفلی، مالیات بر اراضی بایر، مالیات تعاون، مالیات سالیانه املاک وصول می شود.

2-1-2- انواع مالیات های غیرمستقیم

مالیات های غیرمستقیم به دو دسته تقسیم می شود:

– مالیات بر مصرف و فروش : به صورت مالیات بر فروش محصولات تولید داخلی مانند فرآورده های نفتی، مالیات بر فروش فراروده های الکلی صنعتی، مالیات بر فروش نوشابه های غیرالکلی، مالیات بر ماشین، مالیات بر فروش سیگار و … وصول می گردد.

– مالیات بر واردات : مالیاتی است که هنگام واردات کالا و خدمات در مبادی ورودی کشورها بر کالاها و خدمات وضع می شود این مالیات عموماً در قالب تعرفه گمرکی وصول می شود.

2-2- مفهوم مالیات بر ارزش افزوده

در مدل طراحی شده، روابط علی ـ معلولی بین بخش انرژی و بخش‌های واقعی اقتصاد با بهره گرفتن از روش مدل‌سازی پویا شبیه‌سازی شده و سپس پارامترهای مدل با روش سابقه تاریخی نتایج مطلوب، كالیبره گردیده‌اند. پس از آن از طریق سه سناریو اثرات تغییر قیمت حامل‌های انرژی بر مصارف برق، گاز و نفت و همچنین میزان سرمایه‌گذاری در بخش‌های برق، گاز و نفت و رشد اقتصاد مورد بررسی قرار گرفته است. سه سناریوی فوق عبارتند از: الف) تثبیت قیمت حامل‌های انرژی، ب) افزایش قیمت حامل‌های انرژی با توجه به نرخ تورم، ج) تعیین قیمت حامل‌های انرژی با توجه به قیمت تمام شده و افزایش آنها با توجه به تورم. هر یک از این سناریوها چه اثراتی در پی خواهند داشت؟

مقایسه نتایج این سه سناریو نشان می‌دهد كه هر سه سناریو مصرف و سرمایه‌گذاری در بخش انرژی را با شدتهای متفاوتی كاهش می‌دهند كه شدت آنها از سنایوری الف تا ج بیشتر می‌گردد.

همچنین به این نتیجه رسیدیم كه سه سناریو بر رشد اقتصاد اثرات متفاوتی دارند، بدین ترتیب كه سناریوی ب رشد اقتصاد را از دو سناریوی دیگر در بلندمدت بیشتر افزایش می‌دهد. سناریوی ج در كوتاه مدت رشد اقتصاد را بیشتر از دو سناریوی دیگر افزایش می‌دهد ولی در بلندمدت اثر كمتری نسبت به دو سناریوی دیگر دارد.

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- کلیات تحقیق

1-1-1- تعریف مسأله

مدل سازی در تصمیمات اقتصادی دارای جایگاه ویژه‌ای است و می‌تواند روابط دنیای اطرافمان را بصورت نمادین به ما نشان دهد و قدرت تصمیم گیری صحیح را ارتقا بخشد. هدف از مدل سازی رسیدن به اهدافی خاص است که اگر برنامه فوق بدرستی نتواند شرایط محیطی را بررسی نماید برنامه‌ریز را دچار خطا خواهد كرد و پیشنهاداتی كه از این طریق داده شود به هدف مورد نظر منتهی نخواهد گردید. در كشورهای كمتر توسعه یافته و از جمله ایران به مدل سازی به عنوان ابزاری مطمئن و دقیق نگریسته نمی‌شود و تصمیم گیران اقتصادی به پیشنهادات برنامه‌ریزان توجه اساسی نمی‌كنند. علت این امر را می‌توان در اشتباهات فراوان و عدم جامعیت و پویایی مدل‌های ارائه شده دانست، كه خصوصا در مدل‌های اقتصادی این مشكل مشهود است.

اتخاذ تصمیم‌های سیاستی در سطح كلان اقتصاد انرژی بدون در نظر گرفتن جنبه‌های عرضه و تقاضای انرژی، بصورت پویا و اثرات آنها در بخش‌های مختلف اقتصاد دارای نااطمینانی فراوانی است كه مدل‌های ایستا نمی‌توانند به طور كامل آن را برطرف كنند.مدل‌های پویا كه بصورت سیستمی و همه جانبه به جنبه‌های مختلف موضوع می‌پردازند می‌توانند اطمینان تصمیم گیران اقتصادی در بخش انرژی را به خود جلب نموده و با ارائه نمایی روشن و واضح از عواقب و اثرات تصمیمات سیاستی در سطح كلان اقتصاد، آنها را به سوی اهداف كلان اقتصادی هدایت كنند. این مدل‌ها می‌توانند پیامدهای تصمیماتی از قبیل وضع مالیاتها، تعرفه ‌ها و یارانه‌های مختلف بر بخش انرژی را بیان نموده و اثرات تغییرات متغیرهای كلان اقتصاد را بر این بخش مورد بررسی قرار دهند.

در این تحقیق از نرم‌افزار ithink یاSTELLA  استفاده خواهد شد كه محیطی كارآمد و قابل فهم و انعطاف پذیر برای طراحی مدل‌های اقتصادی در سطح خرد و كلان فراهم می‌سازد و واقعیات جامعه را با بهره گرفتن از نمودارها و جدول‌های مناسب و متنوع به مخاطب ارائه می‌كند. این نرم‌افزار این امكان را به سیاست گزار می‌دهد كه علاوه بر روابط خطی كه در مدل‌های سنجی اراده می‌گردد روابط غیر خطی را نیز بصورت پویا بیان نماید و با تحلیل حساسیت در مدل طراحی شده، اثرات این تغیییرات را در سطح كلان اقتصاد مشاهده كرده و بهترین تصمیم را اخذ نماید. در نتیجه پویا سازی مدل بخش برق به انضمام كلان اقتصاد این امكان را به تصمیم گیران انرژی كشور می‌دهد كه عواقب كوتاه مدت و بلند مدت تصمیمات خود در بخش برق از قبیل مالیات‌ها و یارانه‌ها و تغییرات قیمت مشاهده نمایند و بهترین تصمیم را برای كوتاه مدت و بلند مدت اتخاذ كنند.

2-1-1- سوالات اصلی تحقیق

با توجه به توصیف مسأله تحقیق، سؤالات اصلی این تحقیق به قرار زیر است:

– چگونه می‌توان از روش مدل سازی پویا در حل مسایل واقعی همچون برنامه‌ریزی انرژی استفاده نمود؟

– با توجه به متدولوژی مدل سازی پویا، آثار متغیرهای كلان اقتصادی بر بخش انرژی را چگونه می‌توان تحلیل كرد؟

– آثار بخش انرژی بر متغیرهای كلان اقتصادی در بلند مدت چیست؟

– تعدیل قیمت انرژی چه تأثیری بر سرمایه‌گذاریهای بخش انرژی و اقتصاد كلان خواهد گذاشت؟

3-1-1- سابقه و ضرورت انجام تحقیق

استفاده از نرم افزارهای مدل سازی پویا كاری جدید است كه تاكنون انجام نشده است. اما در مورد مدل سازی بخش انرژی و اقتصاد كلان در ایران چند تحقیق انجام شده است كه عبارتند از:

– علی حسینی، مدل سازی بخش انرژی در اقتصاد كلان، پایان نامه كارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی.

– حامد شكوری، مدل سازی پویای اقتصاد كلان، پایان نامه دكتری دانشكده برق دانشگاه امیر كبیر.

– عسگر صدیق، مدل سازی بخش انرژی در اقتصاد كلان، پایان نامه كارشناسی ارشد دانشكده فنی دانشگاه تهران.

– محمودی عالمی، شجاع، برآورد معادلات تقاضای نهاده‏‎‎‏های برق در اقتصاد ایران با بهره گرفتن از توابع هزینه ترانزلوگ، به راهنمایی: محمدعلی كفایی.پایان نامه(كارشناسی ارشد)-دانشگاه شهید بهشتی، دانشكده علوم اقتصادی و سیاسی، گروه اقتصاد، 1381.

– نگهبان، محمدحسین، بررسی نقش صنعت برق در اقتصاد ایران با بهره گرفتن از جدول داده- ستاند، به راهنمایی: نورالدین شریفی؛ استاد مشاور: احمد جعفری صمیمی. پایان نامه(كارشناسی ارشد)-دانشگاه مازندران، دانشكده علوم انسانی و اجتماعی، 1382. 

– امینی فرد، عباس، برآورد تابع تقاضای برق خانگی در ایران : یک رهیافت هم تجمعی (1378-1347)، به راهنمایی: غلامعلی شرزه ای. پایان نامه(كارشناسی ارشد)-دانشگاه شیراز، دانشكده تحصیلات تكمیلی.

– سیف الهی بارزجانی، الهه، بررسی تطبیقی قیمت تمام شده تولید یک كیلووات ساعت برق در شركت برق منطقه ای تهران، به راهنمایی: صدرا میرمحمدی. پایان نامه(كارشناسی ارشد)-موسسه تحقیقات و آموزش مدیریت(وزارت نیرو)، 1382. 

4-1-1- فرضیه ها

با توجه به سؤالات اصلی این تحقیق فرضیه‌های زیر برای این تحقیق متصور است:

 

 

– سیاست‌های پولی و مالی دولت بر اندازه بخش انرژی و سرمایه‌گذاریهای آن تأثیر دارد.

– اندازه بخش انرژی و سرمایه‌گذاریهای آن بر سیاست‌های پولی و مالی دولت تأثیر دارد.

– تعدیل یارانه‌های انرژی بر بخش انرژی مؤثر است.

– تعدیل قیمت انرژی بر سرمایه‌گذاریهای بخش انرژی و اقتصاد كلان مؤثر خواهد بود.

5-1-1- هدف ها

هدف از انجام این تحقیق بررسی آثار متغیرهای كلان اقتصادی و تصمیمات كلان دولت بر بخش انرژی و بالعكس بصورت پویا است. تا بتوان با تحلیل حساسیت در برخی از متغیرها در مدل كلان اقتصادی كه منضم به مدل برق شده است بهترین تصمیم و راه حل را پیش روی تصمیم گیران و دولت قرار داد.

6-1-1- روش انجام تحقیق

1-6-1-1- روش و ابزار گردآوری اطلاعات

روش: روش كتابخانه‌ای برای جمع آوری سابقه كارهای انجام شده در این موضوع و بررسی مدلهای كلان و بخش انرژیدر كتابخانه‌های دانشگاهی و سازمان‌های دولتی مربوط به انرژی. در قسمت بعد طراحی برنامه پویای كلان انرژی و تعریف سناریوهای مختلف و ممكن در اقتصاد كلان و بخش انرژی و تحلیل حساسیت متغیرهای تعیین شده در مدل.

ابزار گردآوری اطلاعات: استفاده از اینترنت، برای بررسی كارهای انجام شده در نقاط مختلف دنیا ـ بخش‌های مختلف پژوهشی در وزارتخانه‌های مرتبط و پایان نامه‌های دانشگاه های مختلف كشور جهت بررسی مدل‌های مختلف كلان اقتصاد و كلان انرژی در اقتصاد ایران. سازمان آمار و وزارت نیرو و نفت جهت گرداوری آمار و ارقام مورد نیاز جهت تهیه و تخمین پارامترهای مدل.

7-1-1- قلمرو تحقیق (زمانی، مكانی)

این تحقیق از لحاظ مكانی در حیطه كشور ایران و از لحاظ زمانی دوره 84-1338 را پوشش می‌دهد. و متغیرهای مدل را تا سال ١٤٠٠ مورد پیش بینی قرار می‌دهد.

فصل دوم: آشنایی با تحلیل پویایی‌شناسی سیستمی

1-2- آشنایی با تحلیل پویایی‌شناسی سیستمی

تحلیل پویایی‌شناسی سیستمی در اواسط دهه 1950 توسط فارستر[1]، ارائه شد. فارستر تحصیلات دانشگاهی خود را در زمینه مهندسی برق، در سال 1939 در دانشگاه فوق آغاز کرد. اولین کار تحقیقی وی زیر نظر دکتر گوردن براون[2]، در آزمایشگاه مکانیسم فرمان[3] بود. اعضای این آزمایشگاه مشغول انجام مطالعاتی در زمینه مکانیسم‌های کنترل بازخورد برای تجهیزات ارتش بودند. فارستر در راستای فعالیت‌هایش در آزمایشگاه مکانیسم فرمان در جنگ جهانی دوم، به مطالعه و تحقیق روی راه‌اندازی سیستم کنترل رادار در خارج از موشک پرداخت.

در انتهای جنگ جهانی دوم، فارستر به فکر ایجاد شبیه‌سازهای پرواز موشک برای نیروی دریایی آمریکا افتاد. واضح است که تست و آزمایش تکنولوژی نوظهور در یک محیط کامپیوتری، امکان استفاده بهتر و مفیدتر آن را فراهم می‌کند. بنابراین در سال 1947، آزمایشگاه کامپیوتری دیجیتال، تحت نظارت فارستر تأسیس و شروع به کار کرد. اولین کار تحقیقاتی این آزمایشگاه ایجاد یک محیط کامپیوتری به نام “WHIRL WIND” برای آزمون و بررسی سیستم اطلاعاتی جنگ بود (اساس این پروژه‌ها بر مکانیسم‌های کنترل بازخورد استوار بود). بعد از این پروژه، فارستر مسؤولیت طراحی برنامه‌های کامپیوتری برای سیستم دفاع هوایی آمریکا به نام محیط نیمه اتوماتیک زمین SAGE[4] را بر عهده گرفت.

تجربیات فارستر به عنوان مدیر پروژه‌های آزمایشگاه کامپیوتری دیجیتال، منجر شد تا فارستر به این جمع‌بندی از مشكلات یک سازمان برسد که مشكلاتی که سر راه پیشرفت سازمان‌ها به وجود می‌آید، عمدتاً ناشی از بخش مدیریتی سازمان است نه بخش مهندسی سازمان. به نظر فارستر، شناخت و کنترل سیستم‌های اجتماعی بسیار مشکل‌تر از درک و کنترل سیستم‌های فیزیکی است. بنابراین مشکلات یک سازمان، بیشتر ناشی از بخش مدیریتی یک سازمان است.

در سال 1956، فارستر، تدریس در دانشکده تازه تأسیس مدیریت دانشگاه MIT را بر عهده گرفت. هدف اولیه وی این بود تا از تجربیات مهندسی و تحقیقاتی خود برای کشف دلایل موفقیت و یا شکست یک سازمان استفاده کند. تجربیات مهندسی و مدیریتی فارستر منجر به ارائه تکنیک تحلیل پویایی‌شناسی سیستمی در اواسط دهه 1950 شد. فارستر با بهره گرفتن از ساختار بازخورد و مدل کردن دستی ساختار تصمیم‌گیری یک کارخانه برق نشان داد که مشکلات اصلی این سازمان به دلیل عدم ثبات تدابیر مدیریتی سازمان در اشتغال است و مسایل تجاری خارج از سازمان منجر به عدم پیشرفت سازمان نشده‌اند. این مدل‌سازی دستی، از اولین کارهای انجام شده در زمینه پویایی‌شناسی سیستمی بود.

در اواخر دهه 1950و اوایل دهه 1960، ‌فارستر به همراه یک گروه تحقیقاتی دانشجویی، مدل‌سازی دستی پویایی‌شناسی سیستمی را به مرحله مدل‌سازی کامپیوتری ارتقا داد. ریچارد بنت[5] اولین زبان کامپیوتری مدل‌سازی تحلیل پویایی‌شناسی سیستمی را تحت عنوان SIMPLE[6]، در بهار 1958 ارائه کرد. در سال 1959، فیلیپس فوکس و الکساندر پوق[7]، نسخه اصلاح شدهSIMPLE را تحت عنوان DYNAMO[8] ارائه کردند. این نرم‌افزار نزدیک به سی سال به عنوان زبان استاندارد تحلیل پویایی شناسی سیستمی مورد استفاده قرار گرفت.فارستر اولین کتاب کلاسیک خود را در زمینه تحلیل پویایی‌شناسی سیستمی با عنوان پویایی صنعتی[9] در سال 1951 منتشر کرد.

از پویایی‌شناسی سیستمی برای شناخت، درک و تجزیه و تحلیل رفتار و حرکات اجزای سیستم استفاده می‌شود. توانایی این علم به حدی است که می‌توان با بهره گیری از آن، مسائل مختلف ساده و پیچده را مدل‌سازی کرد و تغییر ناشی از تعامل متغیرها، رفتارهای آتی آنها را در دوره‌های زمانی مختلف مورد بررسی قرار داد. با شناخت مراحل نظری تدوین مدل در پویایی‌شناسی سیستمی و آشنایی با انواع مدل‌ها، باید مدل‌سازی را در سه مرحله به شرح زیر انجام داد:

الف) نمودار علّی ـ معلولی یا حالت ـ جریان.

ب) نمودار‌های جریان.

ج) معادلات داینامو (ریاضی).

پویایی‌شناسی سیستمی بر ساختار و رفتار سیستم‌هایی متکی است که از حلقه‌های بازخوردی مرتبط تشکیل شده‌اند. نمودار علّی ـ معلولی یا حالت ـ جریان مدل‌سازی پویا شیوه ساده‌ای برای نمایش ساختارهای حلقوی پیش از تدوین معادلات سیستم است. نمودار‌های جریان مشتمل بر متغیرهای نرخ، سطح، کمکی، و عناصر ثابت و یک سری آزمون‌ها، عملیات و دستورالعملها است که برای شبکه‌ای منسجم از مباحث مدیریت، اقتصاد، مالی و صنایع سازماندهی شده است. البته پویایی‌شناسی سیستمی در دیگر رشته‌ها نیز کاربرد دارد. نمودار‌های علّی ـ معلولی به شناسایی حلقه‌های اصلی بازخوردی می‌پردازد و به تمییز بین ماهیت متغیرهای مرتبط کاری ندارد. نمودار‌های علّی ـ معلولی در پویایی‌شناسی سیستمی دو نقش مهم ایفا می‌کنند:

1- در طول تدوین مدل، فرضیه‌های علّی به صورت ساختار مقدماتی به مدل‌سازی کمک می‌کند.

2- تصویر ساده‌ای از مدل ارائه می‌دهند.

تحلیل‌گر با بهره‌گیری از این دو نقش، می‌تواند در میان فرضیه‌های ساختاری مدل سریعاً ارتباط برقرار کند.

معادلات داینامو، در واقع، نوعی معادله ریاضی به حساب می‌آیند که در طول زمان برای تبیین و پیش بینی متغیرهای مدل و شناسایی رفتار آنها با یکدیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند.

1-1-2- مراحل مختلف نظری تدوین مدل و فرایند مدل‌سازی پویایی‌شناسی سیستمی

برای تحلیل هر پدیده‌ای باید مدلی از واقعیت ساخته شود و مدل فوق مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. جهت درک بهتر مفهوم نگرش سیستمی لازم است مفهوم سیستم تشریح گردد.

“سیستم عبارت است از مجموعه‌ای از اجزاء که برای رسیدن به هدفی مشترک با یکدیگر در تعامل هستند.”

در طبیعت دو نوع سیستم وجود دارد: سیستم باز و سیستم بسته. به سیستمی که حالت گذشته آن تأثیری روی آینده‌اش ندارد، سیستم باز گفته می‌شود و به سیستمی که آینده آن وابسته به حالت گذشته‌اش است، سیستم بسته گفته می‌شود. برای مثال در یک سیستم بسته، ‌میزان فروش شرکت به کیفیت کالاهای تولید شده در ماه‌های قبل وابسته است. هیچ تصمیمی نیست که مبتنی بر شرایط خاصی نباشد و هیچ اقدامی نیست که شرایط را تغییر ندهد.

در مطالعه پویایی‌شناسی سیستمی باید مراحل تعریف مسأله، مفهوم سازی مدل، فرمول‌بندی مدل، شبیه‌سازی، ارزیابی برای تدوین مدل‌ها، تحلیل سیاست‌ها و استفاده از مدل را مورد توجه قرار داد. در فرایند تدوین مدل پویایی‌شناسی سیستمی از آغاز تا پایان داشتن درک صحیحی از سیستم و مسائل آن ضرورت دارد و در واقع از ادراک سیستم آغاز و با ادراک سیستم پایان می‌یابد.

مرحله شناسایی مسأله و مفهوم سازی مدل مراحل نسبتاً کم تخصصی‌تر محسوب می‌شوند. مدل‌ساز در این مراحل برای مسأله مورد نظر خود گزاره‌های مفهومی‌ و نمادینی ارائه می‌دهد و ضمن تنظیم نمادهای رفتاری و تدوین هدف‌های مطالعه مدل‌سازی، مرز سیستم را مشخص و ساختار آن را بر حسب حلقه‌های بازخورد عملیاتی و اطلاعات تدوین می‌کند. در جدول‌ (٢-1)، مراحل فوق بر شمرده و نحوه ارتباط متقابل آنها مشخص شده است. شناسایی مسأله منوط به داشتن آگاهی از مسأله و اجزای آن و ارائه تعریف روشنی از آن است. این مرحله، در واقع تشریح کلامی ‌محتوا و نمادهای مسأله است. تعریف مسأله باید به گونه‌ای پویا و برحسب رفتار متغیرها ارائه شود. برای هر مدل سه نوع رفتار نموداری می‌توان در نظر گرفت:

(1) نمودارهایی که بیان‌گر رفتارهای مسأله‌اند

(2) نمودارهایی که رفتار سیستم مورد انتظار را نشان می‌دهند و

(3) در صورت اعمال سیاست‌ها در گذشته، نمودارهایی را برای رفتار سیاست‌های واقعی و مشهود ارائه می‌دهند.

[1] – Jay W. Forrester, MIT professor

[2] – Gordon Brown

[3] – Servomechanism

[4] – Semi-automatic Ground Environment

[5] – Richard Bennett