بحران‌های شهری جزء لاینفک بحث مدیریت شهری است و این موضوع در کلان‌شهرها شکل بسیار پیچیده‌تری به خود می‌گیرد، با توجه به جمعیت زیاد و روبه رشد کلان‌شهر اصفهان و استقرار آن در زون سنندج- سیرجان، وقوع یک زلزله بزرگ یا سایر بلایای طبیعی و انسانی بسیار حائز اهمیت خواهد بود. بنابراین لازم است که به طور جدی به مدیریت بحران برای کاهش آثار بحران‌ها  و مقابله با اثرات منفی آن‌ ها توجه شود.خسارات ناشی از انواع بحران‌ها اغلب بیشتر بخش‌های یک شهر را در بر می‌گیرد ویکی از عناصری که بیشتر آسیب‌پذیر است و دچار خسارت می‌شود ساختمان‌ها است. یکی از ابعاد برنامه‌ریزی و مدیریت بحران به مقاوم‌سازی و بهینه‌سازی ساختمان‌ها می‌پردازد.لذا با توجه به اهمیت ساختمان‌های سازمان‌های مورد مطالعه که متولیان  بحران در شهرها هستند و نقشی کلیدی در بحران‌ها دارند مصون ماندن آن‌ ها در برابر خسارت‌های ناشی از بحران‌ها بسیار مهم به نظر می‌رسد در نتیجه باید با رعایت اصول معماری و شهرسازی در ساخت و ساز آن‌ ها طول عمر این ساختمان‌ها را بیشتر و آسیب‌پذیری‌شان را کاهش داد چرا که در صورت آسیب‌دیدگی علاوه بر اینکه عملکردشان را از دست خواهند داد نظام مدیریتی شهر نیز فلج خواهد شد .

اهداف اصلی این پژوهش ارزیابی میزان آسیب‌پذیری ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان در هنگام وقوع بحران و ارائه راهکارهایی جهت کاهش آسیب‌پذیری واحدهای مورد مطالعه در جهت انجام وظیفه در قبل، حین و بعد از بحران است.این پژوهش از نظر هدف کاربردی – توسعه‌ای و از نظر روش اسنادی، توصیفی – تحلیلی و میدانی است.. ابزار تجزیه تحلیل در این پژوهش نیز استفاده از مدل ها و روش‌های آماری در زمینه تحلیل آسیب‌پذیری با بهره گرفتن از نرم‌افزارهای آماری و گرافیکی مانند  Spssو Excel و استفاده از نرم‌افزارهای Expert choice ,GIS برای تحلیل داده‌ها است. همچنین با بهره گرفتن از مدل مرکز میانه پراکنش فضایی موقعیت ساختمان‌های سازمان‌های مورد مطالعه نشان داده شده است. در ادامه نیز با بهره گرفتن از مدل (Swot)  راهبردهایی جهت کاهش آسیب‌پذیری ساختمان‌های مورد مطالعه ارائه نمود ه ایم. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که از بین ساختمان‌های مراکز بهداشتی و درمانی، بیمارستان زهرای زینبیه با وزن 053/0بیش‌ترین میزان آسیب‌پذیری و بیمارستان الزهرا با وزن 028/0کمترین میزان آسیب‌پذیری را به خود اختصاص داده‌اند.و از میان مراکز آتش‌نشانی ایستگاه شماره 2 با وزن 055/0 آسیب‌پذیرترین ایستگاه آتش‌نشانی و ایستگاه شماره12با وزن035/0 کمترین آسیب‌پذیری را دارا است. از میان بقیة سازمان‌ها  نیز ساختمان خدمات شهری شهرداری منطقه 11 با وزن 019/0 با آسیب‌پذیری بسیار کم، رتبه اول را از نظر کمترین میزان آسیب‌پذیری و ساختمان هلال‌احمر شهرستان با وزن113/0 بیش‌ترین میزان آسیب‌پذیری را دارا می‌باشند.

واژه‌های کلیدی : برنامه‌ریزی،سازمان‌های متولی بحران، شهر اصفهان، مدیریت بحران شهری

 فهرست مطالب

 

 

عنوان

صفحه

فصل اول: کلیات پژوهش

1-1- شرح و بیان مسأله پژوهشی.. 2

1-2- اهمیت و ارزش تحقیق.. 3

1-3- اهداف تحقیق.. 3

1-4 -فرضیه‌ها و سؤال‌های پژوهش… 3

1-4-1-سؤال‌های پژوهش… 3

1-4-2-فرضیه‌های پژوهش… 4

1-5- پیشینه پژوهش… 4

1-6- روش تحقیق.. 5

1-7- مشکلات و محدودیت‌های پژوهش… 6

1- 8-کاربرد نتایج پژوهش… 6

 فصل دوم : مفاهیم،مبانی نظری وروش ها

2-1-  تعاریف و مفاهیم. 8

2-1-1-  ارزیابی.. 8

2-1-2-  برنامه ریزی.. 8

2-1-3-  بحران. 8

2-1-4-  انواع بحران. 9

2-1-5-  انواع بحران به لحاظ منشأ و خاستگاه حادثه. 9

2-1- 6- سطوح بحران. 10

2-1- 7- مدیریت بحران. 10

2-1- 8-  تعریف بحران و مدیریت بحران. 11

2-1-9-  اهداف مدیریت بحران. 14

2-1-10-  مراحل مدیریت بحران. 14

2-1-11-  ویژگی‌های مدیریت بحران. 15

   2-1-12- سطوح مختلف مدیریت بحران…. 15

2-1-13- سازمان‌های متولی بحران. 16

2-1-14-  تعریف و تحلیل آسیب‌پذیری.. 16

2-1- 15-  مشخصات زمین.. 16

2-1-16-  تعریف ساختمان. 17

 

 

عنوان

صفحه

2-1- 17-  نوع مصالح.. 17

2-1- 18-  خواص فیزیکی مصالح ساختمانی.. 17

2-1- 19-  تعریف و مفهوم پی.. 17

2-1- 20- اسکلت ساختمان. 19

2-1- 21-  تیر و ستون و انواع آن. 19

2-1- 22-  دیوار 20

2-1- 23-  تعریف سقف و انواع آن. 22

2-1- 24- سقف در ساختمان‌های فلزی.. 23

2-1- 25- سقف در ساختمان‌های صنعتی.. 23

2-1- 26- نما 23

2-1- 27-  تعریف و مفهوم پله. 23

2-1- 28-  درها 25

2-1- 29-  ارتفاع و تعداد طبقات.. 25

2-1- 30-  عمر بنا 26

2-1- 31- کیفیت بنا 26

2-1- 32-  عرض معابر مجاور 26

2-1- 33-  سیستم های گرمایشی.. 27

2-1- 34-  انواع ساختمان از لحاظ مصالح مصرفی.. 27

2-1-  35-  طبقه‌بندی مصالح.. 28

2-1- 36-  ویژگی‌های بنا – سازه 29

2-1- 37-  انواع ساختمان‌ها 29

2-1- 38-  سیستم های مقاوم در برابر نیروهای جانبی ساختمان. 30

 

 

2-1- 39-  انواع ساختمان. 31

2-1- 40-  تحصیلات.. 33

2-2-  دیدگاه‌ها و مبانی نظری.. 34

2-2-1-  مصالح اسکلت و دیوار 34

2-2-2- سقف.. 35

2-2-3-  نمای ساختمان. 36

2-2-4- محدودیت ارتفاع ساختمان و طبقات آن. 37

2-2- 5-وضعیت ارتباطی و دسترسی.. 37

2-2- 6- عرض معابر. 38

 

 

عنوان

صفحه

2-2- 7- عرض معابر مجاور 39

2-2- 8- درجه محصوریت.. 39

2-2-9- سرانة فضا برای هر نفر. 40

2-2-10- اصول کلی برای طرح سازه‌های مقاوم در برابر زلزله. 40

2-2- 11-  دسته‌بندی ساختمان‌ها از نظر ترافیک (ترافیک جمعیت) 40

2-2- 12- گروه‌بندی ساختمان‌ها بر حسب شکل.. 41

2-2- 13-  تقسیم‌بندی ساختمان‌ها به لحاظ اهمیت.. 41

2-2- 14-  دیدگاه‌ها و الگوهای واکنش در برابر مدیریت بحران. 42

2-2- 15-  نظریات مکاتب مختلف در رابطه با مدیریت بحران. 43

2-2- 16-  دیدگاه‌های مدیریت بحران. 44

2-2- 17- رویکردهای مدیریت بحران. 45

2-2- 18-  تجارب برنامه‌ریزی و مدیریت بحران در کشورهای مختلف جهان و ایران. 46

2-3- روش‌ها و تکنیک ها 49

2-3- 1-  معرفی تکنیک فرایند تحلیل سلسله مراتبی(AHP) 49

2-3- 2- روش تحلیل SWOT. 51

2-3-3-  شاخص پراکندگی در اطراف مرکز میانه. 52

فصل سوم: معرفی محدوده مورد مطالعه

3-1- ویژگی‌های طبیعی شهر اصفهان. 54

3-1-1-  موقع جغرافیایی، حدود و وسعت شهر اصفهان. 54

3-1-2-  شرایط اکولوژیک شهر اصفهان. 56

   3-1-3-  ناهمواری (توپوگرافی). 56

3-1- 4-  وضعیت عمومی زمین‌شناسی عمومی منطقة اصفهان. 57

3- 1- 5-  بررسی کلیات زمین‌شناسی اصفهان. 57

3-1- 6-  لرزه‌خیزی گستره اصفهان. 58

3-1- 7-  خطر لرزه‌خیزی شهر اصفهان. 59

3-1- 8-  خاک… 59

3-1-9-  ویژگی‌های آب و هوایی.. 60

3-1- 10- اقلیم شهر اصفهان. 60

3-2-  ویژگی‌های انسانی.. 63

3-2- 1-  جغرافیای تاریخی اصفهان(علل وجودی شهر اصفهان) 63

3-2-2- پیشینة تاریخی شهر اصفهان. 64

 

 

عنوان

صفحه

3-2-3- ویژگی‌های جمعیتی شهر اصفهان. 68

3-2- 4-  عوامل شکل‌گیری ساختار شهری اصفهان. 69

3-2- 5-  مناطق شهرداری اصفهان. 70

فصل چهارم : تحلیل داده های پژوهش

4-1- بررسی وضعیت ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان از نظرشاخص های مورد مطالعه  73

4-2-  تحلیل سلسله مراتبی (AHP) ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان. 83

4-2-1-  بررسی وضعیت آسیب‌پذیری ساختمان‌های شهرداری‌های شهر اصفهان. 84

4-2-2-  بررسی وضعیت آسیب‌پذیری ساختمان‌های سازمان‌های هلال‌احمر، بهزیستی، کمیته امداد، فرمانداری و ساختمان اداری آتش‌نشانی شهر اصفهان. 85

4-2-3-  بررسی وضعیت ساختمان‌های شرکت مخابرات شهر اصفهان. 86

4-2- 4-  بررسی وضعیت ساختمان‌های شرکت گاز، شرکت آب و فاضلاب و شرکت توزیع برق شهر اصفهان  87

4-2- 5-  بررسی وضعیت ساختمان‌های مراکز آتش‌نشانی شهر اصفهان. 88

4-2-6-  بررسی وضعیت ساختمان‌های مراکز بهداشتی و درمانی شهر اصفهان. 90

4-3- تحلیل SWOT ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان. 92

  4-3-1-  گام نخست : عوامل داخلی مؤثر بر کاهش آسیب‌پذیری ساختمان‌های سازمان‌های متولی   

    بحران شهر اصفهان.. 92

4-3-2-  گام دوم : عوامل خارجی مؤثر بر کاهش آسیب‌پذیری ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان  94

4-3-3-  تحلیل عوامل داخلی و خارجی.. 95

4-3-4-  تحلیل نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها با بهره گرفتن از ماتریسSWOT. 97

4-4-  شاخص پراکندگی در اطراف مرکز میانه. 99

4- 5-  شعاع عملکردی ایستگاه‌های آتش‌نشانی شهر اصفهان. 101

4-6-  شعاع عملکردی مراکز بهداشتی درمانی شهر اصفهان. 102

فصل پنجم:: جمع بندی،نتیجه گیری وارائه پیشنهادات

5-1- جمع‌بندی فصول. 104

5-2- سؤالات و بررسی فرضیات.. 104

5-2- 1- سؤال اول. 104

5-2- 2- سؤال دوم. 104

5-2-3- فرضیة اول. 105

 

 

عنوان

صفحه

5-2- 4- فرضیة دوم. 105

5-3- مشکلات و نارسایی‌ها 106

5-4- پیشنهادات و راهبردها 106

    منابع ومأخذ….. 113

شرح و بیان مسأله پژوهشی

در طلیعه قرن بیست و یکم، جهان شاهد بلایای عظیمی است که حوادث طبیعی و غیرطبیعی به وجود آورده  است (شایان فر،۱۳۹۱: ۴۴ ) . استقرار فلات ایران بر روی پهنة پر حادثة کره زمین،از جمله،کمربند زلزله آلپ هیمالیا، منطقه کوه زایی، برخورداری از اقلیم گرم و خشک، تنوع توپوگرافی و شرایط طبیعی ناهمگون و  همچنین تغییرات و تحولات اجتماعی و اقتصادی پر شتاب دهه‌ های اخیر، نظیر شهرنشینی، دگرگونی در ساختار اقتصادی و تکنولوژیک و قرار گرفتن در دوران گذار اقتصادی، در مجموع شرایطی را به وجود آورده است که وقوع انواع بحران‌های محیطی و انسانی اجتناب‌ناپذیر است.

پراکنش شهرها در نقاط آسیب‌پذیر، عدم رعایت قوانین و ضوابط فنی و مهندسی در دهه‌ های گذشته،بافت کهنه و فرسوده اغلب شهرها، وجود ساختمان‌ها و ابنیه های کم دوام و وجود جریان‌های سیلابی در برخی شهرها، از جمله معضلات مهمی است که در صورت وقوع بحران‌هایی نظیر زلزله و سیل، دامنه آن را تشدید نموده و عمق و وسعت فاجعه را مضاعف تر نیز می‌کند(سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، ۱۳۸۵: ۳).

با توجه به تمرکز زیاد جمعیت، فعالیت‌ها و سرمایه‌ها در شهرها و به ویژه کلان‌شهرها با  وقوع یکی از بحران‌های طبیعی و انسانی و بالأخص بحران‌های طبیعی تلفات جانی و مالی زیادی به بار خواهد آمد( آدم پور، ۱۳۸۷: ۴ ) .              

• شهر به عنوان یک ارگانیسم زنده دارای عناصر مختلف از جمله طبیعی و انسانی با عملکردهای متفاوت و در ارتباط متقابل باهم است. تا زمانی كه این عناصر هر یک در راستای وظایف خود عمل كنند، این اکوسیستم زنده به بقا و پویایی خود ادامه می‌دهد.گاهی بر اثر سیر نظام طبیعی یا دخالت‌های بشر ممکن است عملكرد عناصر مختل شده و از شرایط طبیعی و متعادل خارج شوند و شرایطی ر ا به وجود آورند كه ما آ ن ر ا به وقوع حوادث غیرمترقبه اعم از طبیعی و انسانی می‌شناسیم. این حوادث نتیجتاً به ایجاد شرایط بحرانی در منطقه و بروز مشكلات و مختل شدن روند عادی زندگی می‌ انجامد(محمود زاده،1385: 5).

 لذا یکی از اساسی‌ترین اقدامات جهت کاهش تلفات ناشی از وقوع بحران‌ها ” مدیریت بحران” است. ساختمان‌های اداری خصوصاً اداراتی که مدیریت، سازمان‌دهی، امور نجات، انبارداری، اسکان و نگهداری آسیب دیدگان را به عهده‌دارند، در اثر آسیب دیدن علاوه براین که خود عملکردشان را به عنوان یک واحد با وظایف تعریف‌شده از دست خواهند داد در واقع نظام مدیریتی شهر نیز آسیب‌دیده و فلج خواهد شد و این خود باعث به تعویق افتادن عملیات عادی‌سازی پس از بحران شده و خسارات را دوچندان خواهد  کرد ( آدم پور، 1387: 4 ) .              

 لذا می‌بایست دارای استانداردهای معماری و شهرسازی باشند تا در مواقع بروز خطرات و حوادث غیرمترقبه احتمال آسیب‌دیدگی آن‌ ها کاهش یابد. سازمان‌های مورد مطالعه ازجمله : بهزیستی، هلال‌احمر، کمیته امداد، بسیج، فرمانداری، دادگستری،مراکز بهداشتی درمانی، شهرداری‌ها، مراکز نظامی و انتظامی و آتش‌نشانی، شرکت مخابرات، شرکت آب و فاضلاب، شرکت توزیع برق، شرکت گاز در مواقع بحران به عنوان مراکز فرماندهی و نهادهای مدیریتی و برخی دیگر از مراکز وظایف اطلاع‌رسانی و ارتباط با سازمان‌ها را بر عهده‌دارند.در نتیجه با توجه به عملکرد و وظایف هر سازمان توجه به استانداردهای معماری و شهرسازی، مقاوم‌سازی، بهینه‌سازی و ایمن‌سازی امری مهم و انکارناپذیر است. بنابراین با توجه به نقش کلیدی این سازمان‌ها در مواقع بحران و از سوی دیگر اینکه می‌توانند مأمنی برای آسیب دیدگان و درماندگان باشند باید دارای محیطی امن و مطمئن با ساختاری قوی و مقاومت بالا و آسیب‌پذیری کم باشد تا بتوانند در مواقع وقوع بحران و پس از آن به خوبی ایفای نقش کنند و عملکردهای خوبی از خود نشان بدهند. از طرف دیگر با شناخت میزان آسیب‌پذیری این ساختمان‌ها در زمان وقوع بحران می‌توان تدابیری را جهت کاهش و جلوگیری از وقوع خسارات جانی و مالی در نظر گرفت (یوسفی،۱۳۸۸: ۴).

بحران‌های شهری جزء لاینفک بحث مدیریت شهری است و این موضوع در کلان‌شهرها شکل بسیار پیچیده‌تری به خود می‌گیرد. و به دلیل پیچیدگی سازمان اجتماعی و پیچیدگی‌های ناشی از ساختار فنی کلان‌شهرها بحث مدیریت بحران شهری در کلان‌شهرها متفاوت از شهرهای کوچک‌تر است.و با توجه به کلان‌شهر بودن اصفهان و جمعیت زیاد و روبه رشد این شهر و قرار گرفتن در زون سنندج- سیرجان، وقوع یک زلزله بزرگ یا سایر بلایای طبیعی و انسانی بسیار حائز اهمیت خواهد بود و این امر لزوم توجه و پژوهش بیشتر در مورد  بررسی وضعیت ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران در شهر اصفهان را نشان می‌دهد.

 1-2- اهمیت و ارزش تحقیق

 با توجه به وقوع بحران‌های انسانی و طبیعی متعدد در شهرها و کلان‌شهرهای دنیا به ویژه در جهان  سوم، لازم است که به طور جدی به مدیریت بحران برای کاهش آثار بحران‌ها  و مقابله با اثرات منفی آن‌ ها توجه شود.خسارات ناشی از انواع بحران‌ها اغلب بیشتر بخش‌های یک شهر را در بر می‌گیرد ویکی از عناصری که بیشتر آسیب‌پذیر است و دچار خسارت می‌شود ساختمان‌ها است. یکی از ابعاد برنامه‌ریزی و مدیریت بحران به مقاوم‌سازی و بهینه‌سازی ساختمان‌ها می‌پردازد. لذا با توجه به اهمیت ساختمان‌های سازمان‌های  مورد مطالعه که متولیان بحران در شهرها هستند و نقشی کلیدی در بحران‌ها دارند مصون ماندن آن‌ ها در برابر خسارت‌های ناشی از بحران‌ها بسیار مهم به نظر می‌رسد در نتیجه باید با رعایت اصول معماری و شهرسازی در ساخت‌وساز آن‌ ها طول عمر این ساختمان‌ها را بیشتر و آسیب‌پذیری‌شان را کاهش داد. اهمیت پژوهش حاضر در این است که با برداشت‌های میدانی و فعالیت‌های تحقیقاتی درصدد ارائة پیشنهادات بسیار منطقی در جهت کاهش بحران در شهر اصفهان است.از یافته‌های این پژوهش می‌توان برای ساماندهی و مکان‌یابی صحیح سازمان‌های متولی بحران  و استفاده از مصالح باکیفیت بالا و آسیب‌پذیری کم در ساختمان‌های این سازمان‌ها به منظور کاهش آسیب‌پذیری در هنگام وقوع بحران‌ها بهره برد. لازم به ذکر است که تاکنون در شهر اصفهان مطالعه‌ای در خصوص ارزیابی وضعیت ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران به منظور برنامه‌ریزی و مدیریت بحران صورت نگرفته است.

1-3- اهداف تحقیق

این پژوهش در راستای اهداف زیر تدوین شده است:

– ارزیابی میزان آسیب‌پذیری ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران در شهر اصفهان به هنگام وقوع بحران

چکیده      

گسل‌های بزرگ و فعال واقع در شرق شهر میناب از مهم‌ترین عوامل تكتونیكی منطقه محسوب می‌شوند که در سال‌های گذشته زلزله‌های متعدد و شدیدی را به وجود آورده است و فعالیت آنها در آینده ممكن است خسارات سنگینی را به بار آورد. لذا شهر میناب و بویژه بافت فرسوده آن از ریسك‌پذیری بالایی در مقابل زلزله برخوردار است. در تحقیق حاضر، با تلفیق GIS و AHP و معرفی شاخص‌های آسیب‌پذیری، به بررسی وضعیت کنونی بافت فرسوده شهر میناب از نظر میزان آسیب‌پذیری در برابر زلزله پرداخته و نواحی آسیب‌پذیر مشخص شد. داده‌های مورد نیاز از جمله شبکه معابر شهری، کاربری‌ها، تراکم جمعیت، مشخصات سازه‌ای و … گردآوری و جهت ایجاد پایگاه داده آماده‌سازی شدند. سپس با توجه به حجم انبوه شاخص‌های مکانی، جهت حصول به اطلاعات برای اخذ تصمیم، داده‌ها با بهره گرفتن از GIS و روش  AHPپردازش و نقشه نهایی آسیب‌پذیری بافت فرسوده تولید شده و مناطق با درجات مختلف آسیب‌ مشخص گردید. بر اساس این نقشه، محلات شیخ آباد، شهید عباسپور، پاکوه، باغ ملک، جوی باریکو و جنگجنگو بافت فرسوده (محلات قدیمی) به عنوان محدوده‌های با آسیب‌پذیری زیاد مشخص شده‌اند. این در حالی است که محلات پاکوه و باغ ملک جز تراکم‌های بالای جمعیتی در منطقه بافت فرسوده محسوب می‌شوند. نتایج تحقیق حاضر نشان می‌دهد که بخش عمده‌ای از آسیب‌های ناشی از زلزله، بدلیل فرسوده بودن و مقاومت کم ساختمان‌ها، ریزدانگی ساختمان‌ها و معابر کم عرض می‌باشد که این امر لزوم اتخاذ تصمیمات ویژه‌ای را در جهت کاهش آسیب و مدیریت بحران مشخص می کند. در بحث زلزله و شهر، سیستم GIS با قابلیت جمع‌ آوری داده‌های مکانی و توصیفی، ذخیره‌سازی، تغییر و تحول، تحلیل، مدل‌سازی و نمایش اطلاعات مکانی به همراه اطلاعات غیرمکانی می‌تواند به عنوان علم و فن‌آوری بهینه در جهت ساماندهی و تجزیه و تحلیل جامع و سریع اطلاعات و کمک به اخذ تصمیمات سریع و در عین حال صحیح در مدیریت بحران مورد استفاده قرار گیرد.

کلید واژه: زلزله، آسیب‌پذیری، سیستم اطلاعات جغرافیایی، تحلیل سلسله مراتبی، بافت فرسوده شهر میناب.

  فهرست مطالب

عنوان                                                صفحه

1 فصل اول.. 8

1-1. مقدمه. 9

1-2. بیان مسأله. 9

سؤال‌های اصلی تحقیق.. 10

1-3. اهمیت و ضرورت تحقیق.. 10

1-4. پیشینه تحقیق.. 36

1-5. فرضیه‌های تحقیق.. 11

1-6. اهداف اساسی تحقیق.. 11

1-7. جمع‌بندی كلی.. 11

2 فصل دوم. 12

2-1. شهرها و مخاطرات طبیعی 13

2-2. خطر زلزله در شهرها 13

2-2-1. خطر زلزله. 13

2-2-2. آسیب‌پذیری در زلزله. 14

2-2-3. بحران زلزله: 14

2-3. انواع بحران.. 15

2-4. زلزله و بحران ناشی از آن.. 15

2-5. منابع لرزه‌ای.. 16

2-6. شدت و بزرگی زلزله. 16

2-7. آسیب‌ها و خسارات ناشی از زلزله. 16

2-7-1. خسارات وارد بر زمین: 17

2-7-2. خسارت وارد بر سازه‌ها 17

2-7-2-1. خسارت وارد بر ساختمان‌ها 18

2-7-2-2. خسارت وارد بر سازه‌های غیر ساختمانی.. 18

2-7-2-3. خسارت وارد بر شریان‌های حیاتی.. 18

2-7-2-4. خسارات ناشی از حوادث ثانویه. 18

2-8. گسترش فیزیکی شهرها و افزایش آسیب‌پذیری.. 18

2-8-1. ایمنی شهری.. 19

2-8-2. آسیب‌پذیری شهری.. 20

2-8-3. ساختار شهر. 20

2-8-4. بافت شهر. 21

2-9. فرسایش و فرسودگی.. 23

2-10. عوامل مؤثر در آسیب‌پذیری لرزه‌ای شهرها 23

2-10-1. تحلیل آسیب‌پذیری کالبدی.. 25

2-11. برنامه‌ریزی شهری و آسیب‌پذیری شهرها 25

2-12. ارتباط بین کاربری زمین و آسیب‌پذیری در برابر زلزله. 26

2-13. مدیریت بحران.. 27

2-14. نقش GIS در مدیریت بحران.. 28

 

 

2-14-1. GIS و فاز کاهش اثرات.. 29

2-14-2. GIS و فاز آمادگی.. 29

2-14-3. GIS و فاز پاسخگویی.. 29

2-14-4. GIS و فاز بازسازی.. 30

2-15. نقش برنامه‌ریزی شهری در مدیریت بحران (زلزله) 30

2-16. تصمیم‌گیری.. 30

2-16-1. تصمیم‌گیری مکانی.. 31

2-16-1-1. تصمیم‌گیری چند معیاره (MCDM) 31

2-16-1-1-1. مدل‌های گسسته و پیوسته. 33

2-16-1-1-2. مدل های جبرانی و غیر جبرانی.. 33

2-16-1-1-3. نمونه‌های فردی و گروهی.. 33

2-17. روش‌های‌ وزن‌دهی‌: 34

2-17-1. فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی( (AHP. 34

2-18. مجموعه‌های فازی و عارضه‌های فازی.. 35

3 فصل سوم. 42

3-1. موقعیت جغرافیایی شهر میناب.. 43

3-1-1. ویژگی‌های طبیعی و زمین‌شناسی منطقه. 44

3-1-2. اقلیم شهر میناب.. 45

3-2. بلایای طبیعی به ویژه مسائل مربوط به زلزله‌خیزی و جایگاه اراضی در مدیریت بحران.. 46

3-3. نظام فضایی و تقسیمات كالبدی شهر میناب.. 46

3-4. معرفی كلی بافت‌های فرسوده و مسئله‌دار شهر میناب.. 47

3-5. گونه‌بندی بافت‌های فرسوده شهر میناب.. 47

3-5-1. بافت قدیمی.. 48

3-5-2. بافت میانی.. 48

3-5-3. بافت حاشیه‌ای جدید. 48

3-6. بررسی زیرساخت‌های شهری.. 49

3-7. بررسی کاربری‌های بافت فرسوده شهر. 49

3-8. ایجاد پایگاه اطلاعاتی.. 51

3-8-1. گردآوری و آماده‌سازی داده. 51

3-8-2. طراحی پایگاه اطلاعاتی.. 52

3-9. تلفیق روش تصمیم‌گیری چندمعیاره (MCDM) و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) 52

3-10. انتخاب معیارهای ارزیابی آسیب‌پذیری.. 53

3-10-1. آسیب‌پذیری ناشی از تراكم جمعیتی محله‌های بافت فرسوده. 54

3-10-2. آسیب‌پذیری ناشی از میزان دسترسی به فضاهای باز. 57

3-10-3. آسیب‌پذیری ناشی از جنس مصالح و عمر سازه‌ها 58

3-10-4. آسیب‌پذیری ناشی از ریزدانگی بافت ساختمانی (مساحت قطعات) 60

3-10-5. آسیب‌پذیری ناشی از تعداد طبقات.. 62

3-10-6. دسترسی به شبکه معابر و تأثیر آن بر میزان آسیب‌پذیری.. 63

3-10-7. آسیب‌پذیری ناشی از ناسازگاری کاربری‌ها 64

3-11. وزن‌دهی معیارها و قواعد تصمیم‌گیری چندمعیاری.. 65

3-11-1. روش مبتنی بر مقایسه دو به دو. 66

3-11-1-1. ساختن سلسله‌مراتب… 66

3-11-1-2. مقایسه زوجی و محاسبه وزن.. 66

3-11-1-3. محاسبه نرخ ناسازگاری.. 67

3-11-1-3-1. میانگین بردار ناسازگاری.. 68

3-11-1-3-2. محاسبه شاخص ناسازگاری.. 68

3-11-1-3-3. محاسبه شاخص ناسازگاری ماترس تصادفی.. 68

3-11-1-3-4. محاسبه نرخ ناسازگاری.. 69

3-12. فازی‌سازی لایه‌ها 69

3-13. نتیجه‌گیری.. 70

4 فصل چهارم. 71

4-1. تحلیل آسیب‌پذیری در برابر زلزله به تفکیک شاخص‌های معرفی شده در تحقیق.. 72

4-1-1. ‌‌ آسیب‌پذیری ناشی از تراکم جمعیت… 72

4-1-2. آسیب‌پذیری ناشی از دسترسی به فضاهای باز. 73

4-1-3. آسیب‌پذیری ناشی از قدمت ساختمان‌ها 73

4-1-4. آسیب‌پذیری ناشی از جنس مصالح ساختمان‌ها 74

4-1-5. آسیب‌پذیری ناشی از ریزدانگی بافت‌های ساختمانی.. 75

4-1-6. آسیب‌پذیری ناشی از تعداد طبقات طبقات ساختمان.. 76

4-1-7. عدم دسترسی به معابر شهری و آسیب‌پذیری ناشی از زلزله. 77

4-1-8. آسیب‌پذیری ناشی از ناسازگاری کاربری‌های همجوار. 78

4-2. محاسبه‌‌ی وزن‌های شاخص‌ها 80

4-3. پهنه‌بندی آسیب‌پذیری منطقه. 82

4-4. فازی‌سازی لایه‌های اطلاعاتی.. 83

4-4-1. عملگر فازی AND.. 88

5 فصل پنجم.. 89

5-1. جمع‌بندی و نتیجه‌گیری.. 90

5-2. آزمون فرضیه‌ها‌ی تحقیق.. 91

5-3. محدودیت‌ تحقیق.. 92

5-4. پیشنهادها 92

5-5. منابع.. 93

1-1. مقدمه

در طی قرن بیستم بیش از 1100 زلزله‌ی مخرب در نقاط مختلف كره زمین روی داده كه در اثر آن بیش از 1500000 نفر جان خود را از دست داده‌اند كه 90 درصد آن‌ ها عمدتاً ناشی از ریزش ساختمان‌هایی بوده كه از اصول مهندسی و ایمنی كافی برخوردار نبودند (لانتادا[1]، 2008). ایران به عنوان کشوری زلزله‌خیز، طی دهه‌ های گذشته آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی فراوانی از زلزله‌های متعدد متحمل شده است. این در شرایطی است كه شهرهای كشور ما در برابر زمین‌لرزه پنج و نیم و شش ریشتر به طور جدی آسیب‌پذیرند (عکاشه، 1378).

اگر جلوگیری از وقوع زلزله امکان‌پذیر نیست، ولی کاهش‌های آسیب‌های ناشی از آن امکان‌پذیر است. چیزی که بیش از همه اهمیت دارد، نجات دادن جان انسان‌ها در برابر این رخداد طبیعی است .رشد شهری باعث تسهیلات زیادی می‌شود ولی در عین حال عوامل بحران‌زا هم بیشتر شده و تسهیلات محیطی تبدیل به ضرر می‌شود (ناکابایاشی[2]، 1994). ضرورت کاهش آسیب‌های اجتماعی (تعداد تلفات و مجروحین)، اقتصادی (هزینه‌های بازسازی، از کار افتادن اقتصاد شهر) و کالبدی (تخریب ساختمان‌ها) ناشی از زلزله بر کسی پوشیده نیست. علاوه بر این تخریب بافت، تأخیر در تخلیه جمعیت ساکن، مسدود شدن شبکه‌های ارتباطی، افزایش خسارات و زنده به گور شدن هزاران نفر از دیگر مسایل خواهد بود. بسیاری از افراد که در زیر آوار مانده‌اند، اگر امکان دسترسی و کمک‌رسانی به آنها مسیر نباشد، آنها نیز جان خود را از دست خواهند داد. کاهش آسیب‌پذیری جوامع شهری دربرابر زلزله زمانی به وقوع خواهد پیوست که ایمنی در برایر زلزله در تمام سطوح برنامه‌ریزی مدنظر قرار گیرد که در میان تمامی سطوح سطح میانی برنامه‌ریزی کالبدی یعنی شهرسازی یکی از کارآمدترین سطوح برنامه‌ریزی برای کاهش آسیب‌پذیری دربرابر زلزله می‌باشد (حبیبی و همکاران، 1387). 

 1-2. بیان مسأله

زلزله پدیده‌ای است طبیعی كه بی‌توجهی به آن خسارات جبران‌ناپذیری به دنبال خواهد داشت. وقوع زلزله‌های شدید بشر را بر آن داشته است كه در فكر تدوین یک برنامه زیربنایی برای كاهش خطرات و آسیب‌های ناشی از آن باشد. ویژگی‌های زمین‌ساخت كشور، زلزله را به عنوان یكی از مخرب‌ترین عوامل انهدام حیات انسانی مطرح نموده است. بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد كه مناطق وسیعی از كشورمان توسط این حادثه طبیعی متحمل آسیب‌های جانی و مالی گردیده است. براساس گزارش سازمان ملل، در سال 2003 میلادی، كشور ایران در بین كشورهای جهان رتبه نخست را در تعداد زلزله‌های با شدت بالای پنج و نیم ریشتر و یكی از بالاترین رتبه‌ها را در زمینه‌ی آسیب‌پذیری از زلزله و تعداد افراد كشته شده در اثر این سانحه، داشته است. بـر اساس همیـن گـزارش، در كشور ایـران زلـزلـه وجـه غالب را در بین سـوانـح طبیعـی دارا است (سازمان کاهش بلایای طبیعی ملل متحد[3]، 2004). می‌توان گفت آنچه موجب افزایش تلفات در زلزله می‌شود، زلزله نیست بلكه ساختمان‌های غیرمقاوم یا كم مقاومتی است كه دراثر غفلت‌ها، ندانم‌كاری‌ها، عدم احساس مسئولیت در انجام وظایف توسط دست اندركاران ساخت و ساز اعم از قانون‌گذاران، تدوین‌كنندگان آیین نامه‌های لرزهای و ضوابط شهری و شهرسازی، طراحان و مالكان است كه متناسب با مشاركت خود در ساخت و ساز غیراصولی، باعث بروز چنین فجایعی می‌شوند (مهدیان، 1381). كشور ایران با آسیب‌پذیری لرزه‌ای گروه‌‌های خاصی از ساخت و سازها مانند: ساختمان‌های عمومی با مصالح غیرمسلح بنایی، ساختمان‌های پرجمعیت قدیمی در مراكز شهری، بافت‌های فرسوده، منازل مسكونی و سازه‌های بتنی كه در دهه 1960 تا 1980 با مصالح و طراحی ضعیف سر برآورده‌اند روبرو است. شهرها مكان تجمع جمعیت و افزایش بارگذاری‌های محیطی و اقتصادی هستند، وجود این مسأله مهم ضرورت كاهش آسیب‌پذیری در برابر زلزله را مطرح می‌كند. ویژگی‌های زمین‌ساخت كشور، زلزله را به عنوان یكی از مخر‌ب‌ترین و تهدیدكننده ترین عوامل انهدام حیات انسانی مطرح نموده است. بررسی تاریخی نشان می‌دهد كه نقاط یا مناطق وسیعی از كشورمان توسط این حادثه‌ی طبیعی متحمل آسیب‌های جانی و مالی گردیده است. شهر تنها مجموعه‌ای از ساختمان‌ها نیست، بلكه پدیده‌های انسانی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و كالبدی است .بدین ترتیب شهر به عنوان مجموعه‌ای از عناصر تعریف می‌گردد تا بتوان به روش‌های مناسبی جهت ارزیابی كالبد شهر و تعیین شاخص‌های كالبدی آسیب‌پذیری رسید و نیز راهكارهایی برای كاهش آسیب‌پذیری ارائه نمود.

سؤال‌های اصلی تحقیق این است:

• آیا با توجه به معیارهای مورد استفاده می‌توان آسیب‌‌پذیری مناطق مختلف بافت فرسوده شهر میناب را به کمک GIS به صورت کمّی مدل‌سازی نمود؟
• مهمترین معیار مؤثر در آسیب‌پذیری بافت فرسوده شهر میناب در هنگام وقوع زلزله کدام است؟

1-3. اهمیت و ضرورت تحقیق

زلزله به عنوان پدیده‌ای طبیعی، زمانی مخاطره آمیز و بحران‌آفرین است كه جامعه‌ی واقع در معرض زلزله، نسبت به آن آسیب‌پذیر باشد. زلزله یكی از مخاطرات طبیعی است كه همواره احتمال رخ دادن این حادثه طبیعی به ویژه زمانی كه شرایط رخ دادن آن، از جمله وجود گسل‌های متعدد فراهم باشد، وجود دارد. تعیین مشخصات كالبدی، تیپ ساختمانی، تركیب كالبدی قطعات و راه‌ها، نوع كاربری‌ها، تراكم جمعیتی، تیپ ساختمانی مناسب، تراكم ساختمانی كم، استفاده از راه‌ها به عنوان فضاهای گریز و پناه و …، از جمله روش‌های كاهش آسیب‌پذیری می‌باشند )عسگری، 1381). یكی از عمده‌ترین فعالیت‌ها در راستای كاهش خطرات ناشی از زلزله و افزایش ایمنی عمومی، مطالعات پهنه‌بندی لرزه‌ای مناطق شهری و تعیین میزان آسیب‌پذیری ساختمان‌های گوناگون شهر است كه بایستی در مقیاس مناسب و مطلوب صورت پذیرد (مهندسین مشاور طراحان بافت و معماری، 1388). با توجه به گسل میناب، این شهرستان از نظر

 در این پایان نامه قصد داریم با ارائه یک ویژگی مناسب عمل دسته بندی را بر روی سیگنال­های مغزی انجام دهیم. برای این منظور ابتدا از سیگنالهای مغزی نویز دستگاه ثبت حذف می شود سپس از این سیگنال­­ها با بهره گرفتن از تبدیل والش و آنتروپی ویژگی استخراج می شود. بعد از استخراج ویژگی ، بر اساس این ویژگی­ها عمل دسته بندی انجام می شود.

اولین پیش پردازش برای دسته بندی سیگنال­های مغزی حذف نویز از این سیگنال­ها می­باشد. در این پایان نامه دو روش کلاسیک حذف نویز و دو روش پیشنهادی حذف نویز بررسی می­ شود. ابتدا با بهره گرفتن از روش کلاسیک ICA ، تبدیل موجک و دو روش پیشنهادی تبدیل والش و روش ترکیبی والش و ICA از سیگنال حذف نویز می­ شود. برای داشتن یک ارزیابی از این چند روش، نتایج حاصل از این چهار روش با بهره گرفتن از سه معیار، نسبت سیگنال به نویز(SNR)، میانگین مربع خطا(MSE) و جذر میانگین تفاضل مربعات(درصد) (PRD) ارزیابی می­ شود. نتایج ارزیابی با بهره گرفتن از این معیار­ها نشان داد که روش ترکیبی والش و ICA و تبدیل والش دارای کمترین مقدار میانگین مربع خطا می­باشد. همچنین این دو روش دارای بیشترین مقدار نسبت سیگنال به نویز و جذر میانگین تفاضل مربعات(درصد) است.

بعد از حذف نویز از سیگنال، به بحث استخراج ویژگی از سیگنال­ها و دسته بندی آنهاپرداخته می­ شود. ویژگی­های استخراج شده تعداد ویژگی کمی می باشد و یک بردار ویژگی 22 مولفه ای است. این ویژگی ها مربوط به آنتروپی تبدیل والش کانال های سیگنال، آنتروپی تبدیل والش کل سیگنال، توان تبدیل والش کانال های سیگنال و توان تبدیل والش کل سیگنال می­باشد. برای ارزیابی کارایی این ویژگی­ها همین ویژگی­ها، نیز با بهره گرفتن از تبدیل موجک و فوریه استخراج می­شوند و عمل دسته بندی بر اساس ویژگی­های استخراجی این سه روش به طور جداگانه انجام می­ شود. بعد از استخراج ویژگی، بر اساس ویژگی­های استخراجی، به دسته بندی سیگنال­ها با بهره گرفتن از طبقه بندی کننده SVM و نزدیکترین همسایه پرداخته می شود. نتایج حاصل نشان می­دهد که دسته بندی با بهره گرفتن از ویژگی­های استخراجی تبدیل والش به مراتب بهتر از دسته بندی بر اساس ویژگی­های دو تبدیل دیگر است. نرخ تشخیص با بهره گرفتن از روش پیشنهادی و svm، 42.5 درصد و با روش نزدیکترین همسایه 39.0  درصد است.

در مقایسه ای دیگر، نتایج حاصل با نتایج پیاده سازی شده بر روی این مجموعه داده، در چهارمین دوره مسابقات BCI مقایسه شده است. نتایج نشان داد که روش دسته بندی با بهره گرفتن از تبدیل والش از همه­ی روشها به جز نفر اول بهتر است.. ولی مزیتی که روش پیشنهادی نسبت به همه روشها دارد این است که در بحث زمانی این روش دارای مجموع زمان تست و آموزش کمی است. این زمان 52 ثانیه می باشد که نسبت به روش اول که 403 و 640 ثانیه است به مراتب بهتر است.

کلمات کلیدی: تبدیل والش، سیگنال­های مغزی ، نسبت سیگنال به نویز(SNR)، میانگین مربع خطا(MSE) و جذر میانگین تفاضل مربعات(درصد)( (PRD

 فهرست

 

عنوان

صفحه

فصل اول…

مقدمه…

1-1-  مقدمه. 1

4

7

1-4-  تعریف مساله. 7

   – ساختار پایان نامه. 7

فصل دوم

سیگنالهای مغزی  

2-1-  مقدمه. 9

2-2-  کشف سیگنالهای مغزی.. 10

2-3-  ثبت سیگنالهای مغزی.. 11

2-4- پیش پردازشها روی سیگنالهای مغزی.. 12

فصل سوم

مروری بر تحقیقات انجام شده در زمینه دسته بندی سیگنالهای مغزی  

3-1- مقدمه. 16

3-2-  معرفی داده ­های موجود. 17

3-2-1-  مشخصات داده های ثبت شده توسط گروه دانشگاهColorado. 17

3-2-2- مشخصات داد ههای ثبت شده توسط گروه Graz. 18

3-2-3- مشخصات داده های MIT-BIH… 19

3-3- استخراج ویژگی.. 20

3-4- دسته بندی.. 23

فصل چهارم..

مقایسه تحلیلی تبدیل فوریه ، موجک و والش   

4-1- مقدمه. 25

4-2- تبدیل فوریه. 25

4-3- تبدیل موجک…. 30

4-3-1- مقیاس. 32

4-4-  تاریخچه تبدیل والش…. 35

4-4-1- توابع والش….. 35

4-4-2- تبدیل والش….. 36

فصل پنجم

توصیف روش پیشنهادی  

5-1- مقدمه. 40

5-2- پایگاه داده مورد استفاده 40

5-3- حذف نویز. 42

 

 

5-3-1- آنالیز مولفه های مستقل.. 43

5-3-2- حذف نویز با بهره گرفتن از آنالیز مولفه هایمستقل.. 44

5-3-3- حذف نویز با بهره گرفتن از تبدیل موجک…. 46

5-3-4- حذف نویز با بهره گرفتن از تبدیل والش….. 47

5-3-5- حذف نویز با بهره گرفتن از روش ترکیبی تبدیل والش و ICA… 50

5-4- استخراج ویژگی.. 51

5-4-1- آنتروپی   52

5-4-2- استخراج ویژگی با بهره گرفتن از تبدل والش….. 53

5-4-3- استخراج ویژگی با استفاده تبدیل فوریه و موجک…. 53

) 54

5-5-1- ابر صفحه جداساز. 55

5-5-2- جداسازی غیر خطی… 58

فصل ششم

نتایج و نتیجه گیری  

6-1- مقدمه. 60

6-2- حذف نویز. 61

6-3- معیارهای ارزیابی.. 65

6-3-1- نسبت سیگنال به نویز (Signal to Noise Rate) 65

6-3-2- میانگین مربع خطا (Mean Square Error) 66

6-3-3- جذر میانگین تفاضل مربعات(درصد)(Percentage Root Mean Square Difference) 67

6-4- استخراج ویژگی.. 68

6-4-1- ویژگیهای تبدیل والش….. 69

6-4-2- ویژگیهای تبدیل فوریه. 72

6-4-3- ویژگیهای تبدیل موجک…. 76

6-5- مقایسه با کارهای مرتبط بر روی این مجموعه داده 80

6-6- نتیجه گیری.. 83

6-7- پیشنهاد ها 85

منابع:… 86

 1-1-         مقدمه

تعامل انسان با کامپیوتر (HCI)[1] امروزه کاربردهای گسترده ای دارد. این رشته علم بررسی تعامل کامپیوتر و انسان است. در واقع این علم نقطه تقاطع دانش کامپیوتر، علوم رفتارشناسی طراحی و چند علم دیگر است. ارتباط و تعامل کامپیوتر وانسان از طریق واسط اتفاق می‌افتد. که شامل نرم‌افزار و سخت‌افزار است. یک تعریف دقیق آن چنین است:

علم تعامل کامپیوتر و انسان یک رشته مرتبط با طراحی ارزیابی و پیاده سازی سیستم‌های محاسباتی متقابل برای استفاده انسان در مطالعه پدیده‌های مهم پیرامون اوست. این رشته شاخه‌هایی از هر دو طرف درگیر را شامل می‌شود مثلا گرافیک کامپیوتری، سیتم‌های عامل، زبان­هایی برنامه نویسی، تئوری ارتباطات و طراحی صنعتی برای قسمت کامپیوتری زبان‌شناسی، روانشناسی و کارایی انسان برای قسمت انسانی آن. این رشته به شاخه های زیادی تقسیم می­ شود که یکی از آنها واسط مغز و کامپیوتر(BCI)[2] است.

مغز انسان توانایی انتشار امواجی الكتریكی و مغناطیسی را دارد كه می توان با ثبت آنها علاوه بر كاربردهای پردازشی به تشخیص برخی بیماری­ها و حتی برقراری ارتباط به صورت تلپاتی پرداخت. یكی از روش­های ثبت این سیگنالها EEG)) می­باشد.

سیگنال­های الکتریکی مغزی را اولین بار دکتر هانس برگر[4] در سال 1920 شناسایی و ثبت کرد. با ثبت این سیگنال­ها تلاش انسان برای استفاده از این سیگنال­ها برای کاربرد­های مختلف شروع شد. اکنون بیشترین استفاده­های که از این سیگنال­های می­ شود در تشخیص پزشکی و کمک به افراد ناتوان جسمی و فکری است[1]. در اوایل ثبت این سیگنال­ها، به خاطر آشفته بودن و نویزی بودن این سیگنال­ها کار کردن بر روی و استخراج اطلاعات مفید از آنها مشکل بود.

در اوایل کشف سیگنال­های مغزی به دلیل نبودن دستگاه­های ثبت و ضبط مناسب انسان به این تصور بود که ارتباط انسان با محیط اطرافش سخت و غیر ممکن است. اما با پیشرفت­های که در حوزه رایانه و الکترونیک صورت گرفت و با ابداع ابزار­های مناسب جهت ثبت سیگنال­های مغزی این ارتباط دور از دسترس نیست. امروزه BCI علمی است که این ارتباط را برقرار می کند.

واسط مغز و رایانه از مجموعه‌ای از سنسور­ها و اجزای پردازش سیگنال تشکیل می­ شود که فعالیت مغزی فرد را مستقیما به یک سری سیگنال‌های ارتباطی یا کنترلی تبدیل می‌کند. در این سامانه ابتدا باید امواج مغزی را با بهره گرفتن از دستگاه‌های ثبت امواج مغزی ثبت کرد که معمولا به دلیل دقت زمانی بالا و ارزان بودن و همچنین استفاده آسان، از EEG برای ثبت امواج مغزی استفاده می‌شود. الکترودهای EEG در سطح پوست سر قرار می‌گیرند و میدان الکتریکی حاصل از فعالیت نورون‌ها[5] راه اندازه ­گیری می‌کنند. در مرحله بعد این امواج بررسی شده و ویژگی‌های مورد نظر استخراج می‌شود و از روی این ویژگی‌ها می­توان حدس زد که کاربر چه فعالیتی را در نظر دارد. در شکل(-11) واحد­های پردازشی سیستم BCI را می­بینیم.

با توجه به پایین بودن نسبت سیگنال به نویز در این سیستم ابتدا یک پیش پردازش و عملیات حذف نویز بر روی این سیگنال ها انجام می­ شود. مرحله بعد مرحله استخراج ویژگی است که در فصل­های بعد در مورد انواع ویژگی­ها و روش های استخراج ویژگی صحبت می­کنیم در نهایت با بهره گرفتن از ویژگی­های استخراج شده عمل دسته­بندی را انجام می­دهیم.

واسط مغز و رایانه ممکن است ساختاری ثابت داشته باشد یا اینکه به صورت انطباقی باشد و خود را با مشخصه یا مشخصه­های سیگنال انطباق بدهد. همچنین ممكن است از خروجی سیستم به نوعی به شخص مورد آزمایش فیدبك[6] داده شود. این روش به بیوفیدبك مشهور است.

در اولین همایش بین المللی که در ژوئن 1999 برگزار شد یک تعریف معمول برای BCI به صورت زیر ارائه شد[2]: (یک واسط مغز و رایانه یک سامانه ارتباطی است که وابسته به مسیرهای خروجی نرمال سامانه عصبی جانبی و ماهیچه‌ها نیست) سیگنال­های الكتریكی مغز از نظر دامنه و فركانس با برخی دیگر از سیگنال­های حیاتی همپوشانی دارند، لذا در تعریف BCI بر مستقل بودن سیگنال­ها از سایر سیگنال­های عصبی و عضلانی تاكید شده است.

شکل 1-1 – واحد های پردازشی و دسته بندی در یک سیستم BCI

1-2-      تاریخچه BCI

اولین تلاش­ها در زمینه تعامل انسان با رایانه همزمان با کشف سیگنال­های EEG شروع شد و دانشمندان سعی کردند که بین این سیگنال­ها و فعالیت های مغزی ارتباط برقرار کنند[1]. اما با توجه به اینکه در ابتدا این سیگنال­ها بسیار آشفته و دارای نویز بودند، از این سیگنال­ها فقط در پزشکی استفاده می­شد و فقط پزشکان متخصص با توجه به تجربه از این سیگنال­ها می­توانستند استفاد کنند. اما رفته رفته با تولید دستگاه­های جدید و توانایی ثبت این سیگنال­ها با کیفیت بهتر، پژوهش­ها و تحقیقات بیشتری در این زمینه انجام گرفت.

در سال 1969، Elul  [3]اولین تلاش را انجام داد. او بر روی سیگنال عملیات ریاضی کار کرد و نشان داد که اگر فرد عملیات فکری خاصی را انجام ندهد در %66 سیگنال مغزی آن توزیع گوسی است و اگر فرد عملیات ریاضی انجام دهد در %32 سیگنال مغزی توزیع گوسی دارد و از طریق سیگنال مغز توانست تشخیص دهد که فرد چه عملیات فکری انجام می­دهد.

در دانشگاه Colorado دو محقق Keirn  و Aunon تحقیقات خود را در این زمینه برای دسته­بندی پنج فعالیت مختلف ذهنی شروع کردند[4]. آنها در حین انجام پنج فعالیت ذهنی مشخص و همزمان از چند كانال، سیگنال EEG را ثبت نمودند. سپس به كمك یک تفكیک كنندة بیز[7] از توان باند­های مختلف فركانسی بعنوان ویژگی­هایی جهت تفكیک این فعالیت­های ذهنی استفاده كردند. آنها در ضمن كار خود این ایده را مطرح نمودند كه فعالیت­های مختلف ذهنی می­توانند بعنوان الفبایی جهت برقراری ارتباط مستقیم مغز با دنیای خارج استفاده شود؛ بطوریكه شخص می ­تواند با تركیب و انتخاب توالی چند فعالیت مشخص مقصود خود را به دنیای خارج منتقل كند.

چند سال بعد دکتر Anderson و همکارانش [5,6] کار این دو محقق را ادامه دادند. این گروه در اغلب كار­های خود از همان پنج فعالیت ذهنی استفاده کردند. آنها پارامترهای آماری همچون ضرایب(AR)[8] را تخمین زدند و با بهره گرفتن از این ضریب ویژگی­های را برای دسته بندی و تشخیص این پنج عمل استخراج کردند. بعد از استخراج ویژگی به کمک شبکه عصبی عمل دسته­بندی را انجام دادند.

Pfrutscheller و همکارانش [7-11] در مرکز Graz اتریش در تحقیقات خود از سیگنال­های ثبت شده در حین حركت انگشت اشاره و یا در حین تصور حركت دادن دست راست و چپ استفاده نموده ­اند. آنها در كار­های خود از خروجی­های مختلفی همچون حركت یک نشانگر بر روی مانیتور، انتخاب حروف و كلمات و كنترل یک پروتز مصنوعی استفاده كرده­اند. آنها جهت استخراج ویژگی از چند روش استفاده کردند. روش اول استخراج پارامترهای AR و روش دیگر محاسبة توان باندهای مختلف فركانسی، كه این باندها متناسب با شخص انتخاب می­شوند. به گفته Pfrutscheller برای این كار از یک تابع فاصلة وزندار جهت تعیین میزان تأثیر هر مؤلفة فركانسی بر عمل دسته بندی استفاده شده است. به این روش (DSLVQ) [9] می­گویند. این عمل برای تمام فركانس­ها در فاصله HZ 30-5 انجام می­ شود تا مؤلفه­ های فركانسی مناسب برای آن شخص بدست آید. آنها برای دسته­بندی هم عموما از دو روش استفاده نموده ­اند.  روش اول روش­های مبتنی بر شبكة عصبی (مانند LVQ)[10] و روش دوم مبتنی بر تفكیک كننده­های خطی.[11] (LDA)  آنها جهت بهبود عملكرد سیستم خود در برخی موارد از تكنیك­های بیو فیدبك هم استفاده نموده ­اند. بعنوان مثال با نشان دادن یک

 فهرست مطالب

عنوان                   صفحه

 

1-1-   کلیات.. 2

1-2- طرح موضوع تحقیق و اهمیت آن.. 4

1-3- هدف از تحقیق.. 4

1-4- موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه. 5

1-4-1- مسیرهای دسترسی به دهکویه. 7

1-4-2-  جغرافیای طبیعی روستای دهکویه. 8

1-4-3- آب و هوای دهکویه. 8

1-5- شرایط اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی دهکویه. 10

1-6- مطالعات پیشین.. 10

1-6-1- مطالعات پیشین بر روی موضوع مورد مطالعه. 11

1-6-2- مطالعات پیشین بر روی منطقه مورد مطالعه. 12

1-7- روش تحقیق.. 13

 

2-1- مقدمه. 15

2-1-1- مراحل تشکیل گنبدنمکی.. 17

2-1-2- اشکال گنبدهای نمکی.. 17

عنوان            صفحه

2-2- توزیع گنبدهای نمکی در جهان.. 18

2-3- توزیع گنبدهای نمکی در ایران.. 19

2-4- چینه شناسی سازند هرمز. 20

2-5- زمین شناسی عمومی و چینه شناسی منطقه. 25

2-5-1- پرکامبرین پسین.. 27

2-5-2- سنوزوئیک… 27

2-5-2-1- واحد آسماری- جهرم. 27

2-5-2-2- سازند گچساران.. 27

2-5-2-3- سازند میشان.. 28

2-5-2-4- سازند آغاجاری.. 28

2-5-2-5- سازند بختیاری.. 28

2-5-3- کواترنری.. 28

2-6- زمین شناسی گنبدنمکی ده کویه. 29

2-6-1- سنگ های آذرین.. 35

2-6-2- سنگهای رسوبی.. 39

2-6-2-1- سنگنمک… 40

2-6-2-2- انیدریت و ژیپس…. 42

2-6-2-3- سنگ آهک… 46

2-6-2-4- ماسهسنگ… 49

2-6-2-5- شیل سیاه. 50

2-7- زمین شناسی اقتصادی و اندیس های معدنی گنبدنمکی دهکویه. 52

2-8- جمع بندی.. 55

عنوان                           صفحه

 

3-1- مقدمه. 58

3-2- روش کار. 59

3-2-1- دستگاه طیفسنج.. 60

3-3- کتابخانه های طیفی.. 62

3-4- ویژگیهای طیفی کانی ها و سنگ ها در محدودهVNIR-SWIR.. 63

3-5- تحلیل منحنی های طیفی نمونه ها در منطقه مورد مطالعه. 70

3-5-1- شیل سیاه. 72

3-5-2- سنگ آهک… 73

3-5-3- انیدریت… 74

 

 

3-5-4- دیاباز. 76

3-5- پیش پردازش داده های رقمی.. 78

3-5-1- تصحیح تداخل سیگنال.. 78

3-5-2- تصحیح هندسی.. 79

3-5-3- تصحیح جوی.. 81

3-5-3-1- روش های کالیبراسیون جوی نسبی مجموعه داده های بازتابی.. 82

3-5-3-1-1- روش کالیبراسیون میانگین بازتاب نسبی داخلی.. 82

3-6- استخراج عضوهای انتهایی.. 84

3-6-1- الگوریتم طیفی مخروط محدب بیشترین زاویه متوالی(SMACC) 84

3-6-1-1- استخراج طیف خالص از تصویر با بهره گرفتن از روش SMACC.. 87

3-6-2- استخراج طیف خالص تصویر با بهره گرفتن از روش Z-Profile. 91

3-6- جمع بندی.. 96

عنوان         صفحه

 

4-1- مقدمه. 98

4-2- پردازش تصویر پایه. 99

4-2-1- تحلیل مولفه های اصلی(Principal Component Analysis – PCA) 100

4-3- پردازش های طیف پایه. 101

4-3-1- انطباق سیمای طیفی (SFF) 102

4-3-1-1- اجرای الگوریتم SFF با بهره گرفتن از طیف های استخراج شده از روش SMACC.. 103

4-3-1-2- اجرای الگوریتم SFF با بهره گرفتن از طیف های استخراج شده از روش
Z-Profile. 104

4-4- پتانسیل یابی اکتشافی سنگ نمک و سنگ آهن موجود در گنبد نمکی دهکویه. 106

4-4-1- مقدمه. 106

4-4-2- پالایش تطبیقی تنظیم کننده آمیخته (MTMF) 107

4-4-2-1- اجرای پالایش تطبیقی تنظیم کننده آمیخته (MTMF) برای بارزسازی نمک و آهن در گنبدنمکی دهکویه  108

4-5- جمع بندی.. 111

 

5-1- مقدمه. 113

5-2- طیف سنجی نمونه های صحرایی.. 114

5-3- نتایج حاصل از پردازش تحلیل مولفه های اصلی (PCA) 115

5-4- بررسی نتایج الگوریتم انطباق سیمای طیفی (SFF) 115

5-5- بررسی پتانسیل های معدنی و اقتصادی.. 117

5-5-1- نتایج حاصل از پردازش پالایش تطبیقی تنظیم کننده آمیخته (MTMF) 118

عنوان                          صفحه

5-6- ارزیابی و درستی سنجی نتایج.. 118

5-7-1- گنبد نمکی های کرمستج و سیاه تاق.. 123

5-7-2- گنبد نمکی های کنار سیاه (کوه گچ) و جهانی.. 123

5-8- جمع بندی.. 125

5-9- پیشنهادات.. 127

  

منابع فارسی.. 128

منابع انگلیسی.. 131

1-1-       کلیات

سنجش از دور با زمین فیزیک و زمین شیمی به عنوان روشی استاندارد در بسیاری از برنامه ­های اکتشاف مواد معدنی، به ویژه در مناطق دور دست جهان که به خوبی نقشه­ برداری نشده ­اند، پذیرشی عام یافته است. این پذیرش به ویژه در مناطق خشک و نیم خشک، جایی که پوشش گیاهی، سنگ­ها وخاک حاصل از آنها را از نظر پنهان نمی­ کند، صادق است. همچنین، سنجش از دور از راه عکس­های هوایی و ماهواره­ای نقش مهمی در تهیه نقشه­های سنگ­­­شناسی، تحلیل­های سنگ­شناختی و اکتشاف منابع معدنی ایفا می­ کند (Leeg, Christopher, 1944). با توجه به اینکه در این پژوهش از تصاویر سنجنده استر استفاده می­ شود، بنابراین ضروری است که ابتدا مختصری به معرفی آن پرداخته شود.

   سنجنده استر[1] محصول مشترک آمریکا[2] و ژاپن است که بر روی ماهواره ترا[3] قرار دارد و در سال 1999 به فضا پرتاب شد. این سنجنده نسبت به سنجنده­های چند طیفی[4] قدیمی­تر از توان تفکیک طیفی بالاتری برخوردار بوده و دارای توانایی بهتری در تمایز واحد­های سنگ­شناختی می­باشد (Fujisada,1995; Iwasaki et al., 2002). بنابراین با توجه به مطالعات انجام شده بر روی سنجنده استر و توانایی این سنجنده در بارزسازی واحد­های سنگی، در این پژوهش از داده ­های این سنجنده برای بارزسازی، تفکیک واحد­های سنگ­شناختی و پتانسیل­یابی استفاده شد.

در طبیعت اطراف ما پدیده­های طبیعی بسیار شگفت­انگیز و پیچیده­ای در جریان هستند از جمله وجود گنبدهای نمکی که به صورت طبیعی در بعضی از مناطق شکل گرفته و دارای مشخصات و خاصیت و نیروی طبیعی بسیار متحیر کننده ­ای می­باشند.  بطور کلی، ساخت­های گنبدی را می­توان بعنوان ساخت­هایی تعریف کرد که در نتیجه نیروهای که از پائین به بالا اثر می­ کنند تشکیل می­شوند. گنبد­های نمکی عمدتا˝ از ترکیبات تبخیری هالیت (نمک طعام و نمک صنعتی)، انیدریت و ژیپس (گچ) هستند. علاوه بر رسوبات تبخیری می­توان به عناصر فلزی و مواد رادیو اکتیو نیز اشاره کرد؛ اما آنچه که مهم است وجود درصد ذخایر نفت و گاز فراوان همراه با گنبدهای نمکی است.

ته نشین شدن رسوبات تبخیری در ادوار گذشته، لایه ­های ضعیفی از نمک را به وجود آورده است که هم اکنون در اعماق زمین قرار دارد. صعود نمک منجر به ایجاد یک برآمدگی در سطح زمین شده و نهایتا˝ زمین را می­شکافد و کوه­هایی از نمک به صورت گنبد­نمکی بر روی زمین ظاهر می­ شود. ایران از نظر رسوبات تبخیری بسیار غنی است و بهترین نمونه­های گنبد­های نمکی شناخته شده در دنیا مربوط به جنوب ایران و خلیج فارس است (شکل1-1). تعدادی گنبد نیز در جنوب استان سمنان و کرمان وجود دارد که از دریاهای عظیم ولی کم عمق تشکیل شده و اکنون در چندین کیلومتری عمق زمین مدفون هستند (صمدیان،1369) . در این تحقیق سعی می­ شود با بهره گرفتن از داده ­های فروسرخ بازتابی استر به تحلیل و نقشه­ برداری سنگ­شناختی گنبدنمکی دهکویه لار پرداخته و پتانسیل­های معدنی آن معرفی شوند.

شکل1-1- توزیع گنبد­های نمکی جنوب ایران و زاگرس (www.ngdir.ir).

1-2- طرح موضوع تحقیق و اهمیت آن

به طور کلی برجستگی­هایی که توسط نمک به علت حرکات و بالا آمدن آن ایجاد می­گردد، گنبد­نمکی[5] نامیده می­ شود. همچنین گنبد­های نمکی حاوی کانی­های باارزشی هستند که می­توانند نقش قابل توجهی در صنعت داشته باشند. از جمله منابع اقتصادی با ارزش در گنبد­های نمکی، کانی هالیت یا نمک طعام است که در بسیاری از صنایع شیمیایی، دارویی و غذایی به میزان بسیار زیاد کاربرد دارد. از ترکیبات و ناخالصی­های مهم همراه با گنبد­های نمکی می­توان به گوگرد، گچ، هماتیت، پتاس، خاک سرخ وغیره اشاره کرد. بخشی از ذخیره­های نفتی و گازی دنیا در ارتباط با گنبد­های نمکی هستند. این ذخایر در اثر مهاجرت هیدروکربن برای پر کردن خلل و فرج ناشی از ایجاد تاقدیس­های زیرزمینی که همرا با حرکات نمکی است ایجاد می­شوند. گنبد­های نمکی از نظر زیست محیطی نیز حائز اهمیت هستند و به دلیل شوری بالای خود می­توانند باعث کاهش کیفیت آب­های سطحی و آبخوان­های کارستی مجاور شوند. علم دور سنجی با تشخیص محل گنبد­نمکی مورد مطالعه و واحد­های سنگ­شناختی آن می ­تواند گام موثری در شناخت بهتر آن بردارد. در این تحقیق با بهره گرفتن از فناوری سنجش از دور، ویژگی­های طیفی انواع واحد­های سنگی گنبد­نمکی دهکویه لار واقع در جنوب استان فارس مطالعه و پس از اجرا کردن این ویژگی­ها بر روی داده ­های استر، نتایج آن به صورت تحلیل سنگ­شناختی ارائه خواهد شد.

1-3- هدف از تحقیق

در این پژوهش از داده ­های سنجنده استر مربوط به منطقه لارستان برای تحلیل سنگ­شناختی و پتانسیل­یابی معدنی گنبد­نمکی دهکویه استفاده شده تا با بررسی ویژگیهای سنگ­شناختی آن با بهره گرفتن از داده ­های  VNIR+SWIR سنجنده استر، به شناسایی ویژگی­های طیفی و بارزسازی دقیق­تر واحدهای سنگ­شناختی پرداخته، آنها را براین اساس رده­بندی کرده و سپس این ویژگی­ها را برای تشخیص و معرفی اندیس­­های معدنی گنبد بکار بریم. در نهایت با تحلیل نتایج پردازش­های انجام شده، یک نقشه زمین­ شناسی از منطقه ارائه خواهد شد.

   با توجه به مطالعات پیشین صورت گرفته بر روی گنبد­های نمکی منطقه لارستان که از تنوع سنگ­شناختی و پتانسیل معدنی برخوردار می­باشند، گنبد­نمکی مورد مطالعه نیز امکان تنوع سنگ­شناختی و پتانسیل معدنی را خواهد داشت بر این اساس می­توان با بهره گرفتن از داده ­های دورسنجی واحد­های مختلف سنگ­شناختی را از هم تفکیک و در صورت دارا بودن اندیس­های معدنی، گنبد­نمکی مورد مطالعه را به عنوان ذخیره­ای از پتانسیل­های معدنی معرفی کرد. از آنجایی که تاکنون از طریق پردازش داده ­های استر، در مورد تفکیک واحدهای سنگی و شناسایی ذخایر و پتانسیل­های معدنی گنبدهای نمکی تحقیق زیادی صورت نگرفته، و گزارشی در این خصوص از گنبد­نمکی دهکویه در دست نیست، این پژوهش می ­تواند رهیافت جدیدی در این زمینه باشد و در نوع خود از اولین گام­ها به حساب می­آید.

1-4- موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه

گنبد نمکی دهکویه (سینه سفید) از نظر جغرافیایی بخشی از شهرستان لارستان در جنوب استان فارس می­باشد که در فاصله 320 کیلومتری جنوب شیراز و 27 کیلومتری شمال­شرق لار واقع است ( شکل 1-2 ).

شکل 1-2- موقعیت گنبدنمکی دهکویه در ایران.

 این عارضه طبیعی از نظرموقعیت جغرافیایی محدوده­ای بین طول­54 درجه و 28 دقیقه و 16 ثانیه شرقی و عرض 27 درجه و 54 دقیقه و30 ثانیه شمالی را به خود اختصاص داده است و قابلیت دسترسی به آن از طریق مسیر شیراز – جهرم – دهکویه و جاده خاکی با طول تقریبی 61/3 کیلومتراست که این مسیر نزدیک­ترین راه دسترسی به گنبدنمکی دهکویه می­باشد. علاوه بر این مسیر، یک جاده خاکی دیگر با طول تقریبی 11 کیلومتر وجود دارد که از روستای دهکویه می­­گذرد. شکل ظاهری گنبد تقریبا˝ لوبیایی، که قطر بزرگ آن با روند شمال غرب – جنوب شرق 11 کیلومتر و قطر کوچک آن به طور متوسط نزدیک3 کیلومتر بوده و مساحتی نزدیک به  33 کیلومتر مربع را اشغال می­­کند. از نظرتوپوگرافی گنبد را می­توان به یک بخش مرتفع و دو بخش پست در نواحی غربی و شرقی تقسیم کرد که بخش مرتفع مرکز اولیه برونزدگی گنبد می­باشد. قسمت ­های پست در نواحی غربی و شرقی یکسان نمی ­باشد و قسمت غربی تقریبا˝ کمتر از یک سوم قسمت شرقی می­باشد.

گنبد نمکی دهکویه از شمال به رسوبات کواترنری، سازند آسماری– جهرم (ائوسن آغازین – میوسن آغازین)، عضو چمپه (میوسن پایینی) و عضو مول از سازند گچساران (میوسن بالایی)، از جنوب به عضو چمپه و مول، عضو گوری از سازند میشان (میوسن میانی-بالایی)، رسوبات  کواترنری و سازند آغاجاری (میوسن پایانی – پلیوسن پایانی)، از غرب به رسوبات کواترنری و از جنوب شرقی با سازند بختیاری در تماس می­باشد.

1-4-1- مسیرهای دسترسی به دهکویه

– مسیر شیراز- جهرم- دهکویه: این مسیر نزدیک­ترین راه دسترسی به دهکویه است.

– سایر مسیرها: مسیرهای فرعی دیگر مانند (لار- اوز- دنگز- دهکویه) و مسیر شیراز- جهرم- جویم- دنگز- دهکویه و مسیر داراب- دهکویه نیز وجود دارد که ارتباط منطقه با شهرهای دیگر را برقرار می­سازند (شکل 1-3).

شکل 1-3- راه های دسترسی به روستای دهکویه و شهر لار (اطلس راه­های ایران،1387).

 1-4-2-  جغرافیای طبیعی روستای دهکویه

روستای دهکویه با 875 کیلومتر مربع مساحت در جنوب ایران قرار دارد. این روستا از جهات شمال و شمال شرقی و شمال غربی به شهرستان زرین دشت و بخش بنارویه، از غرب و جنوب به دهستان حومه و شهر گراش و از سمت غرب و جنوب غربی با دهستان بیدشهر و شهر اوز در ارتباط است.  

   منطقه دهکویه از نظر تقسیمات کشوری تابع بخش مرکزی لار بوده و شامل روستای دهکویه – روستاهای کورده – بریز و دنگز است. دهکویه به عنوان مرکز، در عرض جغرافیایی 27 درجه و 51 دقیقه و طول جغرافیایی54 درجه و 25

فصل اول کلیات تحقیق.. 1

1-1مقدمه. 2

1-2 بیان مسأله. 2

1-3 اهمیت و ضرورت پژوهش.. 3

1-4 اهداف تحقیق.. 3

1-5 پیشینه پژوهش.. 4

1-6سؤال های پژوهش.. 6

1-7 نوع تحقیق.. 6

1-8 روش تحقیق.. 7

فصل دوم: هنرهای تجسمی دورۀ معاصر  (با تآکید بر هنر نقاشی). 8

2-1مقدمه. 9

2-2 هنر معاصر ایران. 9

3-2   نگارگری.. 10

2-3-1 نگارگری جدید. 13

2-4 هنر نقاشی در دورۀ قاجار. 16

2-4-1 تابلوهای رنگ و روغن در نقاشی اشرافی دوره قاجاریه. 17

2- 4-2 نقاشی قهوه خانه بارزترین نقاشی مردمی قاجاریه. 20

2-4-3 مدارس و مراکز آموزش عالی هنر ایران. 21

2-5 تأثیرپذیری هنر شرق بر نقاشی اروپا 23

2-6 آثار نقاشی دوره پهلوی بارزترین نمونه های هنر تجسمی ایرانی متاثر از تجدد. 26

2-6-1 نقاشی واقع گرا- آکادمیک… 27

2-6-2 نقاشی نوگرا 31

2-7 جلوه های مکاتب مدرنیسم در نقاشی ایرانی.. 32

2-7-1امپرسیونیسم. 32

2-7-2کوبیسم. 33

2-7-3سورئالیسم. 33

2-7-4اکسپرسیونیسم. 34

2-7-5 آبستره 34

2-7-6پاپ آرت.. 35

2-7-7گروه سقاخانه. 35

2-7-8نقاشی-خط.. 37

2-8 نقاشی انقلاب.. 38

2-8-1نقاشی جنگ… 44

فصل سوم (ورود مدرنیسم (تجدد) در هنر ایران. 48

3-1مقدمه. 49

3-2 مدرنیسم. 49

3-3 مدرنیته. 50

3-3-1 تعاریفی چند از نظریه پردازان در باب مدرنیته. 51

3-4 مدرنیزاسیون. 52

3-5 تفاوت مدرنیته و مدرنیسم. 53

3-6 مدرنیسم در هنر. 54

3-6-1 مدرنیسم در سیر هنر پس از امپرسیونیسم؛ سمبولیسم، اکسپرسیونیسم، کوبیسم. 57

3-6-2 ویزگی های هنر مدرن. 60

3-7 ورود مدرنیسم به ایران. 61

 

 

3-8 نگاهی بر مسئلهی روشنفکری در ایران. 64

فصل چهارم: آسیب شناسی مدرنیسم در هنر معاصر ایران (نقاشی). 67

4-1 مقدمه. 68

4-2 آسیب شناسی فرهنگی تجدد. 68

4-3 بررسی ویژگی های هنر نقاشی در جامعه ایران در تاثیرپذیری از مدرنیسم. 69

4-4 بررسی عنصر هویت در هنر مدرن ایرانی.. 78

4-5 توجه به جامعه شناسی مخاطب در هنر نوگرای ایرانی.. 79

4-6 جایگاه مدارس عالی هنر ایران در انتقال مدرنیسم. 82

4-7 نتایج رویکردهایی تغییرات مکاتب مدرن در نقاشی ایرانی.. 83

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها 85

5-1 مقدمه. 86

5-2 بررسی سوالات پژوهش.. 86

5-3 نتیجه گیری کلی.. 88

5-4 پیشنهادات.. 89

منابع. 90

1مقدمه

در آسیب شناسی فرهنگی تجدد در هنر معاصر ایران با تأکید بر هنر نقاشی در دوران معاصر این پژوهش در پنج فصل تدوین گردید. در فصل نخست پیرامون کلیات پژوهش اشاره می شود. در فصل دوم با نگاهی به هنر معاصر ایران و معرفی انواع تغییرات در هنر تصویری نقاشی از قبل از انقلاب تا بعد از انقلاب دقت نظر داریم و در بخش پیشینه پژوهش به مطالعات مرتبط با پژوهش که پیش از این تحقیق صورت گرفته است معرفی شدند. در فصل سوم به بررسی تجدد در قالب معرفی مدرنیسم، مدرنیته و مدرنیزاسیون و هنر مدرن و ویژگی های آن توجه شده است. فصل چهارم به آسیب شناسی هنر معاصر ایران  در تاثیرپذیری از هنر مدرن پرداخته است. در این فصل محقق سعی نموده که بتواند از منظر محتوایی، مخاطب و تأثیرپذیری اجتماعی به بررسی اثرات هنر مدرن بر هنر معاصر ایران بپردازد . در فصل پنجم نتیجه گیری و پیشنهادات اراده شده اند. در واقع با انجام این تحقیق تأثیرپذیری از ظاهر مدرنیسم در آثار ایرانی علاوه بر عدم شناخت مدرنیسم در ایران باعث تغییرات عمیقی در ساختار هنر ایرانی در مطابقت با فرهنگ شرق و غرب مشاهده نمی شود.

1-2 بیان مسأله

در پرداختن به هنر مدرن دیدگاه های متعددی درباره آن وجود دارد. هر چند نمی‌توان هر تأثیری را ناخوشایند قلمداد نمود اما توجه به هنر مدرن در صد سال اخیر با توجه به خاصیت فرهنگی جامعه ایران که در تقابل با ارزش های این جامعه امواج متعددی بر آن تأثیر می گذارند لزوم دقت توجه به هنر مدرن به عنوان دوره ی تجدد که با حمایت دولت‌های وقت نیز همراه بوده است زمینه ای برای استفاده از مولفه‌های فرهنگی تمدن سایر ملل در صورت استفاده است تا بتوانیم به الگویی مقبول و ماندگار در هنر ایرانی دست بیابیم.

بررسی تاثیر مدرنیسم در نقاشی معاصر ایران و جایگاه نقاشی ایرانی در جامعه و سطح جهانی علاوه بر پیش اگهی لازم در مورد بستر فرهنگی لازم در ارتباط با شکل گیری هنرهای گوناگون، بازبینی هویت هنری و تلاش برای تجلی خلاقیت هنرمندانه می تواند در هماهنگی با آسیب شناسی تجدد در هنر مدرن مورد توجه قرار گیرد. آنچه در مطالعات پیشین مشاهده شده است هر کدام از سویه ای متفاوت به آسیب شناسی و یا لزوم نقد در هنر معاصر ایران متأثر از مدرنیسم توجه دارند. این پژوهش تلاش دارد تا به علت علاقه محقق در این زمینه در ارتباط با هنر نقاشی مولفه های تأثیرگذار را شناخته تا در پاسخگویی به پرسش های پژوهش تلاشی در خور صورت گرفته باشد.

1-3 اهمیت و ضرورت پژوهش

اهمیت توجه به هنر به عنوان مهمترین عامل شناسایی و معرف هویتی ملت ها در هر دوره ای علاوه بر اینکه بنیان های فکری آن جامعه و اعتقادات حاکم را نشان می دهد می تواند زمینه ای برای روند رو به رشد فعالیت های پژوهشی و کاربردی در زمینه علم و هنر باشد. از این رو اهمیت هنر مدرن به عنوان موجی دامنه دار با آغاز در عصری که تغییرات عمده در ساختار فرهنگ و حکومت ایران صورت گرفته است می تواند زمینه ای برای دریافت ضعف ها و رسیدن به استانداردهای مقبول هنری در آفرینشگری باشد.

ضرورت موضوع از آن روست که هنر ایرانی در دوره های متعدد دستخوش تغییرات متعددی شده است و بارزترین نمونه ان در دوره اسلامی است اما توجه به فاکتورهای هنر ایران باستان با توجه به ارزش های اسلامی و اعتقادی زمینه ای برای حفظ و یا بیانی رمزگونه در هنر دینی و اسلامی ایران گردید که آنرا معطوف به این ملت نموده و در دوره های متعدد توانسته است معرف جامعه اسلامی باشد. توجه به تغییرات دامنه داری که در فرهنگ و هنر ایران وجود دارد با توجه به زمینه های ارتباطی گوناگون فرصتی برای توجه به ارزش ها و دریافت عمیق فلسفه هنری است که می تواند به جای یک کالای وارداتی خود را در قالب تجلی بخشی از هنر ایرانی نشان دهد. در این مورد به دلیل استفاده از فاکتورهای جهانی هنر ایران باید بتواند زمینه ارتباط عمیق تر با مخاطب باشد به گونه ای که استمرار و تدوام اندیشه در هنر ایرانی آن را متمایز نماید. دریافت این واقعیت که نمی توان از تغییراتی که در جهان رخ می دهد بی تفاوت بود زمینه ای برای دقت نظر و عمیق اندیشی هنرمندان نوگرای امروزی نیز خواهد داشت.

1-4 اهداف تحقیق

1. 1. بررسی تأثیر پدیده ی مدرنیسم در نقاشی معاصر ایران
2. معرفی آثار نقاشی معاصر ایران
3. توجه به عامل هویت در هنر مدرن شکل گرفته در دوران معاصر
4. دقت نظر به مخاطب آثار هنری

1-5 پیشینه پژوهش

کتب و مقالات بسیاری در زمینه‌ی نقاشی ایرانی، تاریخچه و اقلام آن در طی سالیان نگاشته شده است و پژوهش هایی در باب هویت ایرانی، مدرنیسم و تاثیر و تاثر از هنر غرب در هنرهای تجسمی صورت گرفته است. از جمله این کتابها می‌توان به «تاریخ نقاشی ایران» و «نقاشی انقلاب» مرتضی گودرزی، «نقاشی ایران از دیرباز تا امروز» رویین پاکباز، «نقاشی قهوه خانه» حسین میرمصطفی، «پیشگامان هنر معاصر ایران» محمد شمخانی، «هنرمند ایرانی و مدرنیسم» کامران افشار مهاجر اشاره نمود. مقالات و پایان نامه هایی نیز به شرح زیر در این زمینه نوشتع و تدوین شده اند.

      نادعلیان (1379) ،«سرانجام مدرنیزم در غرب و تحلیلی از تاثیرات هنر مدرن بر نقاشی معاصر ایران»، اشاره دارد که بسیاری از محققان و اندیشمندان معاصر غرب اعتقاد دارند که دوره تاریخی مدرنیزم به پایان رسیده و تاریخ مصرف آن گذشته است. با وجود این در ایران امروز، شیوه هنری مدرن آن هم از نوعی که در نیمه اول قرن بیستم رایج بوده، یعنی مدرنیزم کلاسیک (classical moddernism) در حال رشد است. ویژگی های هنر مدرن را در پویا بودن آن می داند و تاثیرپذیری از بعضی از شیوه های هنری مدرن غرب اجتناب ناپذیر می­داند و حتی در مواردی به تحول هنر نقاشی معاصر ما کمک می کند. اما موضوع بغرنج و غیرقابل قبول این است که جمعی از نقاشان معاصر ما با اشعار معاصر بودن، امروزی بودن و پیشرو (avant-garde) بودن، هنر گذشته غرب را به صورت ناقص یا حرفه ای تقلید و به نسل جوان ایران امروز تحمیل می کنند.

    شادقزوینی (1388)، در مقاله «آسیب شناسی نقد هنر در جامعه معاصر ایران»، جایگاه نقد هنر را در جامعه‌ی معاصر ایران‌ نقد هنر را مناسب و با اعتبار نمی داند. یکی از معضلات اساسی‌ در باب مباحث نقد هنری را عدم پیشینه‌علمی معتبر و کارا دانسته که هرکس با هر اندازه شناخت و سواد خود را محق می‌داند که در این حیطه داد سخن دهد و به ارزیابی آثار و عملکردهای هنری بپردازد. در باور جامعه‌ معاصر ما مباحث هنری و به خصوص هنرهای تجسمی امری منفعل و غیر ضروری به نظر می‌رسد و تولیدات هنری نیز بیشتر جنبه‌ی لذت و سرگرمی دارند تا فرهنگ‌سازی.ازاین‌رو مقولات تئوری‌های هنری‌ چه در حوزه‌ی پژوهش‌ها و چه در زمینه‌ی چاپ و نشر مقالات و اندیشه‌ها زیرمجموعه‌ی حوزه علوم انسانی قلمداد می‌شود و انتظارات‌ چندان کاربردی و عمیقی از آن نمی‌رود.

   شاد قزوینی (1388) در پایان نامه کارشناسی ارشد  «بررسی تاثیر متقابل مد و جنبش های نقاشی معاصر» اشاره دارد که با ظهور مدرنسیم به واسطه‌ی بسیاری از تحولات عمده و سرنوشت‌سازِ فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و هنری جایگاه مُد بیش از جنبه‌ی مصرف کاربردی و لوکس آن در نظر گرفته می‌شود و مُد حیطه‌ی گسترده‌ای از تعاریف فرهنگی و اجتماعی را در خود جای می‌دهد؛ به ویژه در عرصه‌ی هنر و به خصوص نقاشی. از نیمه قرن بیستم به بعد، در جریان‌های هنری معاصر، بیش از پیش شاهد هماهنگی میان هنر و مُد می‌شویم تا آنجا که در آثار برخی از هنرمندان این دو یکی می‌شوند و زبان واحدی را تشکیل می‌دهند.

    رهبرنیا(1390) در پایان نامه کارشناسی ارشد با عنوان  «هنر معاصر ایران در رویکرد به بازار جهانی هنر»  بیان میکند که هنرمندان پیشروی ایران، تحت تأثیر مسایل جهانی ‌شدن و دغدغه‌های محلی/‌ جهانی آن قرار دارند. وی خیزش هنر معاصر ایران در رویکرد به بازار جهانی هنر به صورت کلی مثبت و در راستای فرصت‌سازی، مغتنم می داند. با توجه به نشانه‌های اقبال اقتصادی که مبین کیفیت این آثار است، به نظر می‌رسد که در آینده‌ای نزدیک شاهد دستیابی هنر معاصر ایران به جایگاه ویژه خود در افق‌های بزرگ جهانی خواهیم بود.

     عابدوست و کاظم پور(1389)، در مقاله «جامعه شناسی مکتب سقاخانه ای»، به بررسی عوامل اجتماعی موثر در پیدایش مکتب سقاخانه‌ای و تاثیرات نقاشی غربی پرداخته است. نتیجه حاصل نشان می دهد که؛ تقابل میان مدرنیسم و سنت در دهه 10و20ه .ش، سیاست اوج گیری مدرن گرایی در زمینه فرهنگی و هنری و دیگر زمینه ها و واکنش های روشنفکران مذهبی بر ضد غرب گرایی از عوامل موثر بر پیدایش این مکتب بوده است. وقایع هنری جامعه اروپایی تاثیر مستقیم در پیدایش این مکتب دارد. (همزمانی آن با پست مدرن تاثیر این سبک در نقاشی سقاخانه ای آشکار است.) ویژگی بازگشت به گذشته، استفاده از موتیفهای ایرانی با نگاهی  نو به ترکیب بندی، التقاط گرایی وکثرت گرایی و تاکید به نشانه ها یادآور اندیشه های پست مدرن است، از طرفی رمز پردازی این آثار که ریشه در نمادهای کهن ایرانی داشت، یکی دیگر از دلایل موفقیت این گروه بود.

    صادقی(1390)، در پایان نامه خود با عنوان «چگونگی بازتاب ادبیات در نقاشی و نگارگری معاصر ایران»، به بررسی چگونگی بازتاب ادبیات در نقاشی و نگارگری معاصر ایران است و اینکه هنرمندان معاصر تا چه اندازه به ادبیات و بازتاب آن در آثارشان توجه نشان می دهند. در نیتجه این پژوهش دریافت شد که رویکرد هنرمندان به ادبیات هر چند بسیارکم و قلیل است، در میان سیل آثار هنری معاصر؛ اما هر جا چنین توجهی در هویت نقاشی معاصر مطرح می شود، هنرمندان به نوعی عرفان مستتر در لایه های درونی آثارشان رهنمون می شوند که نهایتاً باعث هر چه زیبا و عمیق تر شدن آن اثر می شود.

1-6 فرضیه و سؤال های پژوهش

ورود ایده‌ی تجدد از غرب به ایران، با شناخت جامع از این ایده همراه نبود. ضمن اینکه چنین ورودی مورد مقبولیت عامه نیز واقع نشد. تأثیر این ناسازگاری را می‌توان در کشاکش میان گرایش های سنتی و تجددطلبانه ای یافت که در حوزه ی هنرهای تجسمی معاصر ایران همچنان ادامه دارد. پرسشهایی که طرح می شوند عبارتند از:

1. 1. آیا آثار هنری که عناصر تجدد را وام گرفته اند از هویت ایرانی برخوردار هستند؟