رویکرد پدیدار شناختی (نظریه ی انسان گرا )

رویکرد پدیدار شناختی به مطالعه ی شخصیت شامل نظریه های چندی است که به رغم تفاوتهایی که با یکدیگر دارند وجه مشترک آنها این است که برتجربه های خصوصی یعنی دیدگاه خصوصی فرد درباره‌ی جهان تأکید می ورزند.  تفاوت نظریه پدیدارشناختی با نظریه هایی که قبلاً بررسی کرده ایم این است که هیچ ازآنها را سروکاری با تاریخچه ی انگیزش فرد و یا پیش بینی رفتار او نیست و به جای آن نحوه ی ادراک و تفسیر فرد از رویدادها یعنی پدیدار شناسی فرد مورد توجه قرار می گیرد.

رویکرد پدیدارشناختی به مطالعه ی شخصیت شامل نظریه هایی می گردد که گاه به عنوان نظریه «انسان گرا»شناخته می شود، زیرا در آنها خصوصیاتی تأکید می شود که تمایز دهنده‌ی انسان از حیوان هستند، مانند خودفرمانی و آزادی انتخاب.گاهی هم از آن به عنوان «نظریه های خویشتن۱»یاد می شود چون با تجربه های خصوصی و درونی فرد که در مجموع احساس «بودن»را در او می آفرینند سر و کار دارند اکثر این نظریه ها بر وجه مثبت طبیعت انسان یعنی تمایل او به حرکت در جهت رشد و خودشکوفایی نیزتأثیردارند برخی از خصوصیات این رویکرد پدیدار شناختی به شخصیت، درخلال بحث از دیدگاه های یکی از رهبران اصلی ان یعنی کارل راجرز روشنترخواهد شد.راجرز هم مانند فروید، نظریه ی خود را در جریان کار با افرادی که دچار مسائل عاطفی بودند پرورش داد.

آنچه توجه راجرز را به خود جلب کرد چیزی بود که خود وی آن را گرایش فطری به حرکت در جهت، رشد بالیدگی و تغییر مثبت نامید روش درمانی «بی رهنمود »یا «در ما نجومدار»راجرز براین فرض مبتنی است که هر فرد از انگیزش و استعداد کافی برای تغییر برخوردار است و هریک از ما بهترین متخصص درباره‌ی خودمان هستیم. نقش درمان گراین است که وقتی فردی مسائل خود را می کاود و تحلیل می کند، درمان‌گر همچون یک «صفحه ی پژواک»منعکس کننده بیانات او باشد. مهمترین مفهوم در نظریه ی راجرز درباره‌ی شخصیت مفهوم خویشتن است. خویشتن شامل تمام افکار، ادراکات و ارزش هایی است که «من»را تشکیل می‌دهند. این خویشتن ادراک شده به نوبه ی خود برادراک فرد از جهان و هم بررفتار او تأثیر می گذارد. فردی که از خود پنداره قوی و مثبت برخوردار است در مقایسه با فردی که خود پنداره ی ضعیف دارد نظرگاه کاملاً متفاوتی نسبت به جهان خواهد داشت. خود پنداره لزوماً منعکس کننده واقعیت نیست، بلکه ممکن است شخصی که بسیار موفق و مورد احترام است خود را آدم شکست خورده ای بپندارد.

در نظر راجرز دررابطه با خود پنداره ی خویش است که فرد دست به ارزیابی تجربه ها می‌زند. مردم میل دارند به نحوی رفتار کنند که با خودانگاره ی آنان همساز و همخوان باشد. جنبه هایی از تجارب که شخص باید آنها را به خاطره ناهمخوانی با خود پنداره اش انکار کند، هرچه بیشتر باشد به همان نسبت شکاف بین خویشتن شخص و واقعیت ژرفتر می شود و اضطراب بالقوه افزایش می یابد. کسی که خود پنداره اش با عواطف و تجاربش همان ساز نیست باید از خود در مقابل واقعیت دفاع کند زیرا این واقعیت منجر به اضطراب می شود. اگراین ناهمسازی خیلی زیاد شود ممکن است دفاع های روانی شخص درهم شکند که محصول آن اضطراب شدید و یا انواع اختلالات روانی خواهند بود.

خویشتن دیگر در نظریه ی راجرز خویشتن آرمانی است. درهمه ی ما تصوری درباره ی اینکه چگونه آدمیمی‌خواهیم بشویم وجود دارد. هرچه خویشتن آرمانی به خویشتن واقعی نزدیکتر باشد فرد راضی تر و خشنودتر خواهد بود. فاصله ی زیاد بین خویشتن آرمانی و خویشتن واقعی به نارضایتی و ناخشنودی منجر می‌گردد. به این دو نوع ناهمسازی می تواند پیدا شود:  یکی بین خویشتن و تجارب واقعی و دیگری بین خویشتن و خویشتن آرمانی.

راجرز معتقد است که اساسی ترین نیروی برانگیزنده ی رفتار آدمی خود شکوفایی است: «گرایش به تحقیق بخشیدن، شکوفا ساختن، حفظ و تقویت جاندار »یک موجود رشد یابنده در جستجوی تحقق نیروی بالقوه خود در محدوده وراثت خویش است.

خصوصیات افراد «خودشکوفا »یعنی آنهایی که قدرت های بالقوه خود را به حد اعلاء شکوفا کرده‌اند توسط آبراهام مازلو مورد مطالعه قرار گرفته است.

۲-۱۰- شبکه جهانی اینترنت

اینترنت شبکه گسترده جهانی است که شبکه های مختلف رایانه ای در اندازه های متعدد و حتی رایانه- های شخصی را با بهره گرفتن از سخت افزارها و نرم افزار های گوناگون و با قرارداد های ارتباطی به یکدیگر متصل می کند. این شبکه جهانی از طریق خطوط تلفن، رایانه های شخصی و یا شبکه های رایانه ای را به یکدیگر متصل می کند و با اختصاص نشانی های الکترو نیکی مشخص به هر یک ار آنها، برقراری ارتباط سریع و گسترده را میان کل کسانی که به شبکه متصل هستند، فراهم می کند و تبادل اطلاعات میان آنان را به صورت متن، صدا، تصویر و فیلم میسر می سازد( دهقان، ۱۳۸۴). می­توان گفت که شبکه اینترنت همانند یک محل مجازی ملاقات عمومی شهروندان جهان است. یک نقطه تلاقی عمومی است که در آن میلیونها نفر از بیش از ۱۵۵ کشور جهان با هم در رابطه قرار می گیرند. سازمان عظیمی است که نظم آن از پیش تا حدودی تنظیم شده است. آنان در هر آن، به کسب اطلاع درباره مسایل مختلف، گفتگو، بازی، تجارت، جستجوی علمی، مشاهده تصاویر مختلف، استماع صداها و آهنگ ها، مشاهده فیلم ها و بسیاری اقدامات دیگر می پردازد. اینترنت یک بانک اطلاعاتی نیست، بلکه گسترده ترین و با اهمیت ترین شبکه کامپیوتری جهان است و شاید نمونه ای اولیه از بزرگ راه های اطلاعاتی ربع اول قرن بیست و یکم باشد.  اینترنت در حکم مخزنی از اطلاعات خوب و بد، زشت و زیبا، اخلاقی و غیراخلاقی می تواند تلقی شود(محسنی،۱۳۸۰).

۲-۱۱- ویژگی های کار کردی اینترنت

اینترنت ابزاری چند کارکردی است که قادر است:  به مثابه یک رسانه جمعی تصویری، نیاز های افراد را به کسب اطلاع در زمینه های شغلی، خبری، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، ورزشی، هنری علمی و سایر موارد تامین نماید. به مثابه یک سالن کنفرانس و گفتگو فضای مجازی را در قالب دیالوگ برای ار ائه تنقیح و رشد افکار و عقاید فراهم کند( تالارهای گفتگو).

به مثابه یک محیط تفریحی بدون مواجهه با محدودیت های مرزی و جغرافیایی، نیازمندی های افراد را برای فعالیت هایی چون بازی و سر گرمی با شخصیت های حقیقی و مجازی اشباع کنند.

به مثابه یک رسانه تصویری و نوشتاری، ناتوانی های موجود در محیط واقعی افراد را برای تقویت و اشباع انگیزه های جنسی جبران کند.

به مثابه یک رسانه جمعی نوشتاری بدون مواجهه با محدودیت های رسانه های نوشتاری واقعی این امکان را برای همه افر اد فراهم می آورد که آزادانه تا درحد کتمان هویت واقعی خویش، اندیشه ها و احساسات خود را به دیگری منتقل و از رهگذر امکان باز تاب اندیشه ها و احساسات مخاطبان به ترمیم اندیشه ها و غنای احساسات خود مبادرت کنند(حسینی، ۱۳۸۴).

این کار کردها موجب تمرکز زدایی، سهولت دسترسی، هزینه پایین و مرز نا پذیری می شود به صورتی که در اینترنت یک قدرت فرماندهی و یا کنترل کننده مرکزی وجود ندارد. با اینکه تکنولوژی جدید تحت عنوان اینترنت می تواند کاربرد های مثبت و هم کارکردهای منفی داشته باشد اما و یژگی های ذکر شده موجب می شود ضمن اینکه کاربردهای منفی آن نیز فراوان و در ابعاد بسیار مهمی مطرح باشد. اهمیت و ابعاد منفی یا استفاده های زیان آور از اینترنت از آنجایی بیشتر و گسترده تر می شود که کنترل هایی در مورد رسانه هایی مانند روزنامه یا رادیو و تلویزیون به طور معمول صورت می گیرد، در این مورد موثر نیست. در مورد استفاده از رسانه های یاد شده نظارت در سطوح فردی، خانوادگی، گروهی و در سطح دولت به صورت منفرد یا ترکیبی صورت می‌گیرد. در مورد استفاده از اینترنت این نظارت ها یا امکان ندارد و یا به قدر کافی کاربرد ندار د در نتیجه مشکل اعتیاد به اینترنت و مشکلاتی نظیر آن ابعاد پر اهمیتی پیدا می کند(دهقان، ۱۳۸۴).

۲-۱۲- اعتیاد

اعتیاد عبارتست از تعلق یا تعامل غیر طبیعی و ماوحی که برخی از افراد نبت به بعضی رفتارها پیدا می‌کنند.

معتاد کسی ات که نیازمند و وابسته –روانی-رفتاری غیر معقولیست که بطور مکرر آن را اعمال می کند(امیدوار،۱۳۸۱).

اعتیاد به یک چیز ممکن است موجب کاهش احساس درد، عدم قطعیت و ناراحتی شده به علاوه از طریق توجه به موضوع اعتیاد آور، ذ هن دیگر به عوامل ناراحت کننده و مشکلات تمرکز نمی کند. بدین ترتیب فرد مشکلات لاینحل خود را فراموش نموده و هرچند زود گذر و مصنوعی، آرامش، امنیت، موفقیت، تعلقو صمیمیت را تجربه می نماید. بنابر این اعتیاد، حالت خوشایندی را در فرد ایجاد می کند اما این وضعیت موقتی و غیر  واقعی است. از آنجا که فرد در اثر اعتیاد، احساس های خوشایندی را تجربه می کند، شدت وابستگی وی بیشتر می شود. در واقع این حالت الگوی رفتاری اعتیاد را تقویت می کند(قره آغاجی، ۱۳۸۵).

۲-۱۳- اعتیاد به اینترنت

لفظ اعتیاد بیشتر تداعی گر اعتیاد های سنتی هم چون اعتیاد به الکل، نیکوتین، مواد مخدر و قمار است. اما اعتیاد از طریق اینترنت با وجه ی جدیدی روبرو شده است. گسترش رایانه های شخصی و افزایش اتصال به اینترنت در  خانه و محل کار منجر به ظهور معضلی به نام اعتیاد اینترنتی شده است. اعتیاد‌به اینترنت شامل اعتیاد به اتاق های گپ زنی، هرزه نگاری، قمار آنلاین و خرید های اینترنتی می شود. همچون دیگر اعتیاد ها این نوع اعتیاد نیز فرد معتاد را از خانواده و اطرافیانش منزوی می سازد. اعتیادهای رفتاری، همچون اعتیاد به شبکه اینتر نت می تواند موجب تخریب سلامت، روابط، احساسات و نهایتاً روح و روان فرد شود(گرینفیلد[۱]،۱۳۸۴).

۲-۱۴- تشخیص اعتیاد به اینترنت

از معمول ترین معیارهای تشخیص اعتیاد به اینترنت می توان به مواردی نظیر افت تحصیلی شدید، کاهش وزن به علت از بین رفتن نظام تغذیه بدن، بالا رفتن تنش های عصبی، کاهش فعالیتهای اجتماعی، معاشرت با اشخاص یا گروه های بزرگتر، قانون گریزی، عدم مسؤلیت در خانواده، خشونت بیش از حد، پرخاشگری، تغییر عادت های رفتاری، ابتلا به سردردهای عصبی و… نام برد که می توان به کمک آنها علائم اعتیاد به اینترنت را در دیگران شناسایی کرد.

روانشناس انگلیسی به نام مارک گریفیت[۲] با مقایسه بالینی و به کمک تعاریف تثبیت شده و مشخص اعتیاد، به بررسی شاخصه های پدیده اعتیاد اینترنتی می پردازد. گریفیت برای تعیین علائم اعتیاد اینترنتی، از یک تعریف نسبتاً سنتی اعتیاد استفاده می کند که بر حسب آن اعتیاد از مشخصه های زیر برخوردار است:

• برجستگی: استمداد در یک فعالیت خاص یا استفاده از رفتاری غیر معمول، مهم ترین فعالیت در زندگی شخصی است.
• تغییر روحیه و خلق و خو
• تحمل: افزایش حجم فعالیت در طی زمان به منظور تولید همان میزان رضایت.
• علائم کناره گیری: احساس بد خلقی و کج خلقی، زمانی که فعالیت ترک می شود.
• تضاد و کشمکش: تضاد های میان فردی به دلیل انجام فعالیت مورد نظر و تضاد های درونی فرد.
• عود یا بازگشت: گرایش به بازگشت دوباره به الگوی استفاده آسیب شناسانه قبلی.

در مورد شدید ترین الگو های مصرفاین بازگشت ممکن است حتی بعد از سال های کنترل و پرهیز به سرعت اتفاق بیفتد (بئد[۳]، ۲۰۰۳).

1. ۱. selftheories

[۱].Griffiths