مقدمه…………………………………… 3

1- 1- بیان مسئله……………………………………. 3

1-2- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق……………………………. 5

1-3- مرور ادبیات و سوابق مربوطه………………………………. 6

1-4- اهداف (شامل اهداف كلی و كاربردی)……………………… 9

1-4-1- هدف کلی…………………………………….. 9

1-5- کاربرد نتایج تحقیق…………………………………….. 10

1-6- سؤالات تحقیق…………………………………….. 10

1-7- فرضیه ‏های تحقیق…………………………………….. 10

1-8- مشكلات و محدودیتهای تحقیق……………………………. 10

1-9- تعاریف واژگان و مفاهیم……………………………………. 11

1-9-1- محله……………………………………. 11

1-9-2- شاخص ها ……………………………………11

1-9-3- کیفیت……………………………………… 11

1-9-4- کیفیت زندگی…………………………………….. 11

1-9-5- شهر کرمانشاه ……………………………………12

فصل دوم: مبانی نظری

مقدمه……………………………………. 14

2-1- پیدایش شهر و شهرنشینی…………………………………….. 15

2-1- 1- مرحله اول دگرگونی و رشد شهرها سال1300 تا 1320………….. 15

2-1- 2- مرحله دوم دگرگونی و رشد شهرها سال 1320 تا 1341…………… 16

2-1- 3- مرحله سوم رشد شتابان شهر نشینی تا انقلاب اسلامی…………. 17

2-1- 4- مرحله چهارم ادامه شدت شتابان شهرنشینی بعد از انقلاب اسلامی…..17

2-2- فضای شهری و ابعاد آن……………………………………. 18

2-2-1- تأثیر فضاهای شهری بر وجوه مختلف یک شهر…………. 19

2-2-2- تاثیر فضاهای شهری بر سیما و کالبد یک شهر…………. 19

2-2-3- تاثیر فضاهای شهری بر وجوه فرهنگی و اجتماعی یک شهر………… 20

2-3- فرایند بازساخت و شکل گیری مناطق کلانشهری…………….. 20

2-3-1- سنت زیبایی شناسی بصری در طراحی شهری……………. 22

2-3-2- سنت ایجاد مکان شهری…………………………………….. 22

2-4- تعریف کلان شهر……………………………………. 23

2-4-1- تاریخچه پیدایش کلان شهر……………………………………. 24

2-4-2- خصلت‌های کلان شهرها…………………………………… 24

2-4-2-1- سلطه عقلانیت و حسابگری در شهرها…………………24

2-4-2-2- پیچیدگی کلان شهرها…………………………………… 25

2-4-2-3- دلزدگی و یکنواختی…………………………………….. 25

2-4-2-4- احتیاط، محافظه کاری در کلان شهری………………… 25

2-4-2-5- کلان شهر، مرکز تحول فرهنگ مدرن………………….. 25

2-4-2-6- عدم تجانس و ناهمگونی شهرها…………………….. 26

2-4-2-7- تراکم و آلودگی محیط……………………………………. 26

2-4-2-8- تأخر فرهنگی و عدم هماهنگی انسان و ماشین……….. 26

2-5- تاریخچه پیدایش مفهوم كیفیت زندگی…………………….. 26

2-5-1-كیفیت زندگی شهری…………………………………….. 28

2-5-2- مفهوم کیفیت زندگی…………………………………….. 30

2-6- نظریه های كیفیت زندگی…………………………………….. 33

2-6-1- كیفیت زندگی ناشی از برخورداری………………………. 33

2-6-2- كیفیت زندگی ناشی از ارتباطات………………………. 34

2-6-3- كیفیت زندگی ناشی از كیفیتِ بودن…………………….. 34

2-6-4- كیفیت زندگی شهری و برنامه ریزی…………………….. 34

2-7- دیدگاه های کیفیت زندگی…………………………………….. 36

2-7-1- مکتب ساختارگرایی…………………………………….. 36

2-7-2- مکتب اصلاح گرایی…………………………………….. 37

2-7-3- نظریات طراحان شهری معاصر در باب کیفیات محیطی…………. 37

2-7-4- مدلهای طبقه بندی کیفیت محیط شهری……………….. 38

2-7-4- 1- مدل لنگ: نیازهای انسانی…………………………. 38

2-7-4-2- مدل اپلیارد:  حالت های ادراك انسانی…………….. 39

2-7-4- 3- مدل «کانتر» : مولفه های « مکان »………………… 39

2-8- ابعاد اساسی در مدلهای سنجش کیفیت زندگی شهری……..39

2-8-1- کیفیت زندگی و ابعاد سه گانه آن………………………….. 41

2-8-2- شاخص های سنجش کیفیت زندگی شهری……………. 43

2-9- برنامه ریزی…………………………………….. 46

2-10- دیدگاه های توسعه پایدار شهری با توجه به محیط زیست…………46

2-10-1- تعریف سازمان خواربار جهانی (فائو) ………………………47

2-10-2- تئوریهای توسعة منطقه‌ای…………………………………. 47

2-10-3- روش منطقه‌ای‌کردن……………………………………. 48

2-10-4- مناطق همگن…………………………………….. 48

2-10-5- مناطق عملکردی…………………………………….. 49

2-10-6- مناطق برنامه‌ریزی…………………………………….. 49

2-10-7- نظریه سیستمها ……………………………………51

2-11- تعریف و مفهوم ارزیابی عملکرد محیط………………. 51

2-11-1- مفهوم ارزیابی محیط………………………………. 53

2-11-2- اهداف، عملکرد و معیارهای ارزیابی………………… 53

2-11-3- ارزشیابی محیط……………………………………… 54

2-11-4- مفهوم ارزشیابی…………………………………….. 55

2-12- مدیریت شهری و مشارکت مردمی……………………. 57

 

 

2-12-1- مشارکت و توسعه شهری……………………………. 58

2-12-1-1- مفهوم مشارکت……………………………………… 58

2-12-1-2- سطوح مشارکت……………………………………… 59

2-12-1-3- ضرورت و اهمیت مشارکت در توسعه……………… 60

2-13- نظریه برنامه‌ریزی ارتباطی………………………………… 62

2-13-1- برنامه ریزی فضایی…………………………………….. 63

2-13-2- ساختار فضایی…………………………………….. 64

2-13-3- ساماندهی فضایی…………………………………….. 64

فصل سوم: مواد و روش ها

مقدمه……………………………………. 66

3-1- ویژگی‌های جغرافیایی کرمانشاه……………………………….. 66

3-1-1- ویژگی‌های کلی زمین شناسی و تکتونیکی زاگرس…………… 68

3-1-2- ویژگیهای توپوگرافی و ژئومورفولوژیکی شهر کرمانشاه………….. 70

3-2- وضعیت منابع آبی استان كرمانشاه…………………………………… 71

3-2-1- وضعیت هیدرولوژی شهر کرمانشاه…………………………………. 72

3-2-1-1- رودخانه قره سو……………………………………. 72

3-2-2- ویژگیهای اقلیمی وجوی…………………………………….. 73

3-2-3- درجه حرارت و تغییرات آن……………………………………. 74

3-2-4- بارندگی و میزان آن……………………………………. 75

3-2-5- باد……………………………………. 77

3-2-6- تبخیر……………………………………. 78

3-2-7- تعداد روزهای یخبندان……………………………………. 79

3-3- مسائل زمین شناسی…………………………………….. 79

3-3-1- خاک شناسی شهر کرمانشاه و اطراف آن………………. 79

3-3-2- آلودگی هوا…………………………………… 81

3-3-3- بررسی خصوصیات تکتونیکی زمین (وضعیت لرزه خیزی منطقه)……..81

3-3-4- تأثیر آب و هوا بر سیمای طبیعی و انسانی استان…………….. 82

3-5- ویژگیهای انسانی و تاریخی منطقه…………………………… 83

3-5-1- شهر کرمانشاه…………………………………… 84

3-5-2- جمعیت استان……………………………………. 85

3-6- توسعه کالبدی کرمانشاه در دوران جدید شهرنشینی در ایران………87

3-6-1- زندگی شهری…………………………………….. 88

3-6-2- نژاد……………………………………. 89

3-6-3- زبان گویش………………………………………. 89

3-6-3-1- گویش کردی کلهری…………………………………….. 90

3-6-3-2- گویش کردی اورامی……………………………………. 90

3-6-3-3- گویش کردی سورانی…………………………………….. 90

3-6-3-4- گویش لکی…………………………………….. 90

3-7- هنرهای سنتی کرمانشاه…………………………………… 90

3-7-1- گلیم بافی…………………………………….. 91

3-7-2- موج بافی…………………………………….. 91

3-7-3- جاجیم بافی…………………………………….. 92

3-7-4- قالی بافی…………………………………….. 92

3-7-5- نمد مالی…………………………………….. 92

3-8- وضعیت اقتصادی استان کرمانشاه‏ ……………………………………93

3-8-1- صنعت و تولید……………………………………. 93

3-8-1- مذهبی و فرهنگی…………………………………….. 93

3-8-1- بهداشت و درمان…………………………………… ‏ 94 

3-9- روش شناسی تحقیق…………………………………….. 94

3-9-1- شرح كامل روش تحقیق بر حسب هدف، نوع داده ها و نحوه اجرا………..94

3-9-2- بیان متغیرهای مورد بررسی در قالب یک مدل مفهومی…………….. 94

3-9-3- روش های گردآوری داده ها…………………………………… 95

3-9-4- روش و طرح نمونه برداری…………………………………….. 95

3-10- بررسی اعتبار و روایی ابزار اندازه گیری……………………… 96

3-10-1- روایی پرسشنامه……………………………………. 96

3-10-2- پایایی پرسشنامه……………………………………. 97

3-11- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات……………………………………… 97

فصل چهارم: تجریه و تحلیل داده ها

مقدمه……………………………………. 100

4-1- اطلاعات و آمار توصیفی جامعه آماری………………………….. 100

4-1-2- توزیع پاسخ‌دهندگان بر حسب سن……………………………. 100

4-1-3- توزیع پاسخ‌دهندگان برحسب جنس……………………….. 101

4-1-4- توزیع پاسخ دهندگان بر حسب شغل…………………………. 101

4-1-5- توزیع پاسخ دهندگان برحسب میزان تحصیلات…………………. 102

4-1-6- توزیع پاسخ دهندگان برحسب مالکیت خانه (نوع سكونت ساختمان)…….102

4-1-7- توزیع پاسخ دهندگان برحسب وضعیت تأهل……………………. 103

4-2- شاخص های سنجش………………………………………. 104

4-2-1- شاخص ها…………………………………… 104

4-3- یافته های استنباطی…………………………………….. 105

4-3-1- شاخص های عینی کیفیت زندگی شهری…………… 105

4-3-2- شاخص های ذهنی کیفیت زندگی شهری……………. 108

4-3-2- 1- شاخص های ذهنی در بعد فیزیکی…………………… 109

4-3-2-2- شاخص های ذهنی در بعد اقتصادی……………………. 109

4-3-2-3- شاخص های ذهنی در بعد اجتماعی………………….110

4-3-3- مقایسه شاخص های ذهنی کیفیت محیط شهری در ابعاد مختلف……..111

4-4- بررسی عوامل مؤثر با بهره گرفتن از تحلیل عاملی…………….. 111

4-4-1- روش تحلیل عاملی…………………………………….. 111

4-4-2- تحلیل کاوشی عامل ها…………………………………… 113

4-4-3- اعتبار تحلیل عاملی…………………………………….. 115

4-4-4- تهیه ماتریس داده ها…………………………………… 116

4-4-5- محاسبه ماتریس همبستگی………………………… 116

4-4-6- استخراج عامل ها…………………………………… 116

4-4-7- چرخش عامل‌ها…………………………………… 118

4-4-8- نام گذاری عامل ها…………………………………… 119

4-4-8-1- عامل اول……………………………………. 120

4-4-8-2- عامل دوّم……………………………………. 120

4-4-8-3- عامل سوم……………………………………. 121

4-4-8-4- عامل چهارّم……………………………………. 122

 فصل پنجم: آزمون فرضیات و نتیجه گیری

مقدمه……………………………………. 125

5-1- یافته های بدست آمده از فرضیه های پژوهش…………… 125

5-1-1- فرضیه اول پژوهش………………………………………. 125

5-1-2- فرضیه دوم پژوهش………………………………………. 127

5-2- نتیجه گیری و پیشنهادها…………………………………… 128

چکیده:

کیفیت زندگی به عنوان مفهومی برای نشان دادن میزان رضایتمندی فرد از زندگی و به عبارتی معیاری برای تعیین رضایت و عدم رضایت افراد و گروه ها، از ابعاد مختلف زندگی است. کیفیت زندگی شهری یکی از مهمترین حوزه های مطالعات شهری در کشورهای مختلف است. این مهم به دلیل اهمیت روزافزون مطالعات کیفیت زندگی در پایش سیاست های برنامه ریزی شهری و نقش آن به عنوان ابزاری کارآمد در مدیریت و برنامه ریزی شهری است. بنابراین شهر به عنوان بستر زیست انسان شهرنشین، نیازمند تامین استانداردهایی است که در یک نگاه می توان آن را استانداردهای کیفیت زندگی نامید. واژه کیفیت زندگی بیشتر با محیط طبیعی و شرایط خارجی زندگی افراد از قبیل آلودگی، کیفیت مسکن، جنبه های زیبایی شناسانه، تراکم، شیوع جرم و مانند این ها مرتبط است. هدف این پژوهش بررسی و ارزیابی کیفیت زندگی شهری در منطقه2 شهرداری کرمانشاه می باشد. روش تحلیل از نوع توصیفی– تحلیلی است. برای گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه ای و پیمایشی با بهره گرفتن از پرسشنامه و برای سنجش کیفیت زندگی در منطقه استفاده گردیده است. به منظور تحلیل داده‌ها و آزمون فرضیات از روش‌ های آماری آزمون T-test تك نمونه ای و تحلیل عاملی و نرم‌افزار SPSS بهره گرفته شد. كیفیت زندگی شهری معمولاً از طریق شاخص های ذهنی حاصل از پیمایش و ارزیابی ادراكات و رضایت شهروندان از زندگی شهری و یا با بهره گرفتن از شاخص های عینی اندازه گیری می شود. نتایج این پژوهش نشان می دهد که میزان رضایت شهروندان از کیفیت محیط زندگی خود در ابعاد فیزیکی درحد مطلوبی قرار ندارد. در پایان نیز پیشنهاداتی جهت بهبود وضعیت این منطقه ارائه گردیده است.

فصل اول: کلیات تحقیق

مقدمه:

امروزه اهمیت محیط های مسکونی شهری به عنوان سکونتگاه های اصلی مردم، روز به روز در حال افزایش است. به طوری که این محیط ها در وهله اول ابزار مهمی برای توسعه انواع شاخص های زندگی نظیر سلامت، خانواده، کار یا فراغت و… را فراهم می آورند. دوم اینکه، جمعیت زیادی در نواحی به شدت شهرنشین شده زندگی می کنند و یا در آینده ای نزدیک زندگی خواهند کرد که می بایست به کیفیت محیط سکونت آنها توجه ویژه شود (رفیعیان،10:1391). کیفیت محیط نه تنها به حوزه برآورده سازی نیازهای مادی انسانی توجه دارد، بلکه تامین و ارتقای ظرفیت های اجتماعی و توسعه ای اجتماعات براساس الگوهای رفتار اجتماعی را در نظر دارد. بنابراین بهبود و ارتقای کیفیت محیط مسکونی، به مثابه یکی از اهداف اصلی سیاست گذاران و برنامه ریزان شهری در پایش سیاست های عمومی تبدیل شده است (خادم الحسینی و دیگران، 1389: 1) كیفیت محیط سکونت شهری معمولاً از طریق شاخص های ذهنی حاصل از پیمایش و ارزیابی ادراكات و رضایت شهروندان از زندگی شهری و محیط سکونتی آنان؛ یا با بهره گرفتن از شاخص های عینی حاصل از داده های ثانویه، اندازه گیری می شود؛ تا بدین وسیله سنجشی سیستماتیک در خصوص میزان رضایتمندی و بهره مندی شهروندان از ویژگی های محیطی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و کالبدی محیط سکونت به دست آید. برهمین اساس، در این پژوهش برآنیم تا برنامه ریزی شهری را با مفهومی میان رشته ای پیوند دهیم و از طریق افزایش ارتباط با شهروندان، تصویرذهنی آنان را در خصوص کیفیت محیط سکونت شان جویا شویم. لذا ابتدا معیارها و مولفه های کیفیت محیط سکونت شهری با تاکید بر تصویر ذهنی شهروندان منطقه2 شهرداری کرمانشاه مورد بازشناسی قرار گرفته است.

1-1- بیان مسأله

کیفیت محیط شهری سنجشی است برای ارزیابی شرایطی از محیط مسکونی که برای زندگی شهری حداقل مطلوبیت را به همراه دارد و از عوامل مؤثر بر آن می توان از میزان و نحوه خدمات رسانی اجتماعی، چگونگی سلسله مراتب در کاربری های عمده و خدماتی شهر، امنیت اجتماعی در فضاهای شهری، نحوه دسترسی به فضاهای شهری، مکان قرار گیری کاربری ها و فضاهای اصلی شهر در بستر شهر، محیط زیست شهری، عملکرد بخش های مختلف در شهر، فعالیت های در جریان در محیط شهری، توجه به هویت و فرهنگ بومی ساکنان و غیره را نام برد. دلیل مهم برای چنین توجه ای به (مفهوم) کیفیت با توجه به برنامه ریزی و طراحی شهری به طور هم زمان و تعاملی از جمله راهكارهایی است كه می تواند ارتقای كیفیت عملكردی در فضاهای شهری را محقق كند . پارامترهای كیفیت محیط شهری برای بررسی نتایج مو رد انتظارطراحی از فرایند برنامه ریزی، پس از مقایسه نظریات مختلف و تحلیل آن ها و لحاظ كردن وجوه اشتراك و افتراق میان عناصر تشكیل دهنده كیفیت محیط شهری مانند نظریات جین جیكوبز، لینچ، بنتلی، دی ای تی آر، كرمونا و جان پانتر، در نهایت شش شاخص در نظر گرفته شد. این شاخص ها عبارتند از نفوذپذیری[1] ، تنوع[2] ، ایمنی و امنیت[3]، انعطاف پذیری[4]، همه شمول بودن[5] و سرزندگی[6]. كیفیت های محیط شهری مطابق با مدل كانتر از كیفیت های مربوط به كالبد، فعالیت و تصورات تشكیل می شود. از امتزاج كیفیت های كالبدی و فعالیتی، كیفیت عملكردی پدید می آید (گلكار،1380: 56).  به هرحال میان برنامه ریزان شهری و سیاست گذاران درباره ی تدقیق معنای کیفیت زندگی، اجزای منفردی که کیفیت زندگی را در بردارند (کیفیت زندگی از مجموع و تعامل آ نها بدست می آید) و روشی که از طریق آن برنامه های ویژه، کیفیت زندگی را بهبود می بخشند، توافق اندکی وجود دارد. در عین حال درگزارشات و پروژه های برنامه ریزی شهری بسیاری به مفهوم کیفیت زندگی شهری اشاره می شود، چه به عنوان نتیجه و حاصل پروژه و چه به عنوان بررسی وضعیت موجود (لطفی، 68:1388 ).

استراتژی شهری بانک جهانی (1999) برای شهرهای جهان سوم، بر روی چهار مشخصه اساسی قابلیت سکونت، رقابت پذیری، حکمرانی خوب و ورشکستگی ها متمرکز شده است؛ این چهار عامل را نیز در افزایش رفاه ساکنین این شهرها دخیل می داند(باسخا و همکاران، 98:1389).  در جدید ترین رتبه بندی با توجه به شاخص کیفیت زندگی بین کشور های جهان درسال2014 متاسفانه کشور ایران در رتبه 51 جهان قرار گرفت که در جایگاه بسیار نامناسبی هم در قاره اسیا نیز قرار دارد. (رجوع شود به جدول رتبه بندی کشور های جهان از لحاظ شاخص های کیفیت زندگی سال2014 در سایت www.economic.com) و استان کرمانشاه درمیان استانهای ایران در سال 91با رتبه کیفیت زندگی 48/1- در رتبه کیفیت زندگی پایین قرار گرفته است و در میان 25 استان مورد بررسی رتبه22 را به خود اختصاص داده است (موذن139:1391). به طور کلی، باتوجه به تحقیات میدانی و اطلاعات گرفته شده از شهرداری و مراجع زیربط و مقایسه آن با استاندارهای معرفی شده از سوی منابع معتبر کیفیت زندگی در محله های منطقه 2شهرداری کرمانشاه، بنا به دلایل مختلف در سطح پایینی قرار دارد ولازم است تحقیقات جامعی در همه تخصص ها صورت گیرد تا جهت برنامه ریزی های توسعه شهری در خدمت مدیران و برنامه ریزان شهری قرار گیرد.

2-1- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

مطالعات کیفیت زندگی می تواند به شناسایی نواحی مساله دار، عدم نارضایی مردم، اولویت های شهروندان در زندگی، تاثیرفاکتورهای اجتماعی–  جمعیتی بر کیفیت زندگی و پایش وارزیابی کارایی سیاست ها و اترتژی ها در زمینه کیفیت زندگی کمک کند(صدیقه لطفی،  66:1388) کیفیت زندگی از موضوعاتی است که امروزه در مطالعات شهری، از منظر علوم اجتماعی، روانشناسی، اقتصاد، مدیریت، علوم سیاسی و…. مورد توجه قرار گرفته است، کیفیت زندگی برای تعیین رضایت و عدم رضایت افراد و گروه ها از ابعاد مختلف زندگی است. امروزه کیفیت زندگی هدف اصلی تمام برنامه ریزی هاست که توسط اندیشمندان و برنامه ریزان تهیه می شود(قالیباف و همکاران، 31:1390).

میزان کیفیت زندگی ساکنین شهرها با توسعه ی پایدار شهرها ارتباط تنگاتنگی دارد. توسعه ی پایدار، همه جوانب توسعه(محیط زیست، اقتصاد و اجتماع) در جامعه ی انسانی را مورد تاکید قرار می دهند. باتوجه به پیچیدگی ذاتی شهرها و ابعاد مختلف تاثیرگذاری آن ها، شناخت عوامل اصلی و کلیدی در جهت دستیابی به پایداری شهری ضروری به نظر میرسد. در این راستا، رضایتمندی شهرنشینان از وضعیت موجود شهرها، توجه به خواسته ها و نیازهای آنان می تواند مدیران شهری را در دستیابی  به پایداری بیشتر شهرها به ویژه پایداری اجتماعی یاری رساند(حسین زاده دلیر  و همکاران2:1388). شهر سالم با انسانهای سالم معنا می یابد و هر دو موجب به وجود جامعه ای سالم و پویا خواهند شد. شهرنشینی به عنوان یکی از عوامل مهم تاثیر گذاربر سلامت فردی و اجتماعی شهروندان، محسوب می شود به گونه ای که، سلامت انسان ها، تاحد زیادی تحت تاثیر وضعیت اجتماعی– اقتصادی و محیطی آنها و در گرو برنامه ها و اهدافی است که شهر برای آن ها در نظر گرفته است و ارتقای سطح کیفیت زندگی شهری نیز، درگرو سلامت است. ارتقای سطح سلامت، به مثابه محور توسعه جوامع پذیرفته شده و باتوجه به اهداف منشور اوتاوا، هدف نهایی همه دولت هاست. یافته های کیفیت زندگی می تواند برای بازشناسایی استراتژی های سیاسی قبلی و طراحی سیاست های برنامه ریزی آینده استفاده شود. بهبود کیفیت زندگی در هر جامعه ای، یکی از مهمترین اهداف سیاست های عمومی آن جامعه است(قدمی و معتمد1392 :50-33). مرور بر ادبیات تحقیق نشان می دهد که توافق عمومی در میان محققان، سیاستگذاران و برنامه ریزان در خصوص نیاز به مطالعه کیفیت زندگی در نواحی شهری وجود دارد. این مطالعات غالبا وظایف کلیدی از قبیل آگاه کردن شهروندان، گروه های اجتماعی و سیاستگذاران از روند های کیفیت زندگی را بر عهده دارند. از این رو، تحقیق انجام شده می تواند اطلاعات مفیدی را در زمینه بهبود روش شناسی مطالعه کیفیت زندگی در نواحی منطقه 2 شهرداری کرمانشاه و برنامه ریزی توسعه به منظور ارتقای کیفیت زندگی شهروندان شهر کرمانشاه را فراهم نماید.

[1] – Permeability

فهرست مطالب:

چکیده………………………………………………………….. 1

فصل اول : ‌كلیات

1-1- مقدمه……………………………………………………. 3

1-2- بیان مسئله تحقیق…………………………………….. 3

1-3- ضرورت و اهمیت تحقیق…………………………………. 6

1-4- اهداف تحقیق…………………………………………….. 7

1-4-1- هدف کلی……………………………………………….. 7

1-4-2- هدف آرمانی………………………………………………. 8

1-4-3- اهداف ویژه………………………………………………. 8

1-5- سؤالات تحقیق…………………………………………….. 8

1-6- تعاریف مفهومی و عملیاتی مفاهیم و متغیّر ها………..9

1-6-1- آگاهی نسبت به فعالیت بدنی و ورزش………………9

1-6-2- نگرش نسبت به فعالیت بدنی و ورزش……………… 9

1-6-3- عملکرد نسبت به فعالیت بدنی و ورزش…………… 10

1-6-4- فعالیت بدنی…………………………………………. 10

1-6-5- ورزش………………………………………………… 10

1-6-6- دانش آموز پسر دبیرستانی…………………………. 10

1-7- پیش فرض های تحقیق…………………………………. 11

فصل دوم : ادبیات تحقیق  

مقدمه……………………………………………………………. 13

2-1- نگرش……………………………………………………… 13

2-1-1- انواع نگرش ها…………………………………………… 15

2-1-2- چگونگی شکل گیری نگرشها………………………….. 16

2-1-3- کاربردهای نگرش………………………………………… 17

2-1-4- اندازه گیری و سنجش نگرش ها………………………. 18

2-1-5- نظریه ها و الگوهای تغییر نگرش……………………….. 19

2-1-5-1- الگوهای یادگیری تغییر نگرش………………………… 19

2-1-5-2- الگوهای شناختی تغییر نگرش………………………. 21

2-2- آگاهی……………………………………………………….. 27

2-2-1- اهمیت فعالیت بدنی و ورزش……………………………. 27

2-2-2- فواید فعالیتهای بدنی و ورزش…………………………… 29

2-3- عملکرد………………………………………………………… 34

2-3-1- عملکرد های فعالیت بدنی و ورزش……………………… 34

2-4- مروری بر تحقیقات انجام شده………………………………. 37

2-4-1- تحقیقات انجام شده در داخل کشور……………………… 37

2-4-2- تحقیقات انجام شده درخارج از کشور…………………….. 40

فصل سوم : روش تحقیق

مقدمه……………………………………………………………….. 47

3-1- روش تحقیق………………………………………………….. 47

3-2- جامعه آماری تحقیق…………………………………….. 47

3-3- اندازه نمونه و روش نمونه گیری………………………….. 48

3-4- روش جمع آوری اطلاعات……………………………………… 48

3-5- ابزار اندازه گیری تحقیق…………………………………….. 48

3-6- روایی و پایایی ابزار اندازه گیری…………………………….. 49

3-7- روش‌های تجزیه و تحلیل داده ها…………………………… 49

3-8- محدودیت های تحقیق…………………………………….. 49

3-8-1- محدودیت های اعمال شده توسط محقق……………… 49

3-8-2- محدودیت های خارج از کنترل محقق…………………. 49

3-9- ملاحظات اخلاقی…………………………………………… 50

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده‌ها

مقدمه…………………………………………………………….. 52

4-1- تحلیل توصیفی داده ها ……………………………………52

4-1-1- تحلیل متغیر های طبقه ای……………………………… 53

4-1-2- تحلیل توصیفی گروه نمونه بر حسب ناحیه مشغول به تحصیل………54

4-1-3- تحلیل توصیفی گروه نمونه بر حسب سن دانش آموزان……………..55

4-1-4- محاسبه شاخص های مرکزی و پراکندگی داده های متغیرهای اصلی تحقیق………….56

4-2- تحلیل  استنباطی داده های تحقیق………………………. 56

فصل پنجم : بحث و نتیجه‌گیری

 

 

مقدمه……………………………………………………………….. 68

5-1- یافته های پژوهش……………………………………….. 68

5-2- بحث و بررسی…………………………………………….. 69

5-3- پیشنهادات………………………………………………… 72

5-3-1- پیشنهادهای کاربردی…………………………………….. 72

5-3-2- پیشنهادهای پژوهشی…………………………………….. 73

منابع

منابع فارسی…………………………………………………….. 76

منابع غیرفارسی……………………………………………….. 78

چکیده:

هدف این پژوهش، بررسی آگاهی، نگرش و عملکرد دانش آموزان پسر دبیرستانی شهرستان یزد نسبت به فعالیت بدنی و ورزش می باشد.با توجه به جدول مورگان، تعداد 370 نفر به روش تصادفی خوشه ای به عنوان نمونه آماری انتخاب شده است. برای سنجش عملکرد، آگاهی و نگرش دانش آموزان از پرسش نامه های محقق ساخته استفاده شده است که روایی آن ها از روش اعتبار محتوا توسط متخصصان و محققان مدیریت تایید شد و پایایی پرسش نامه ها با بهره گرفتن از آزمون آلفای کرونباخ به ترتیب 78/0 ،68/0 و9/0 می باشد.برای تحلیل داده های پژوهش از آزمون آماری t- استیودنت، تحلیل واریانس و نیز از روش همبستگی پیرسون استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد که میانگین نمره آگاهی و عملکرد دانش آموزان از فعالیت ورزشی به طور معنی داری از سطح مطلوب پایین تر است. همچنین، میانگین نمره نگرش دانش آموزان به فعالیت ورزشی به طور معنی داری در سطح مطلوبی قرار داشت. نتایج همبستگی نشان داد که بین دو متغیر عملکرد و میزان آگاهی و همچنین نگرش و میزان آگاهی نسبت به فعالیت ورزشی در بین دانش آموزان پسر دبیرستانی رابطه معنی دار وجود ندارد. علاوه بر این، بین نگرش به فعالیت بدنی و عملکرد فعالیت بدنی دانش آموزان رابطه مستقیم و معنی دار وجود داشت (000/0p=  و20/0 r= ). یعنی هرچه نگرش به فعالیت بدنی مثبت تر بوده میزان عملکرد فعالیت بدنی دانش آموزان نیز افزایش یافته است. نتایج تحقیق نشان داد که میزان آگاهی و نگرش دانش آموزان نسبت به فعالیت بدنی در پایه های مختلف تحصیلی یکسان است. اما عملکرد دانش آموزان در فعالیت بدنی در پایه اول دبیرستان بیشتر از پایه های دیگر بود(05/0=p ).

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه

فعالیت بدنی و ورزش یكی از مهم ترین فعالیت های بشر امروز است. شواهدی وجود دارند که نشان می دهند، فعالیت بدنی از جنبه جسمانی، روانی، اجتماعی و احساسی برای افراد سنین گوناگون فواید زیادی در بر دارد. فعالیت­های حركتی و ورزشی به لحاظ ایجاد تعادل­های فیزیولوژیكی و بهبود بخشیدن عملكردهای حیاتی بدن، سلامتی و شادابی تن و روان فرد را در پی دارد و از طرفی برخورداری افراد از سلامت و بهداشت جسمی- روانی، بقاء و خود شكوفایی یک جامعه را تضمین می­كند.

شواهدی وجود دارد که نشان می دهد ارتباط بین آگاهی و نگرش نسبت به عملکرد مفید و فعالیت بدنی منظم در بین افراد وجود دارد. شناخت خصوصیات فردی و آگاهی از نگرش­ها و گرایش­های افراد به فعالیت­های حركتی و ورزشی نقش مهمی در تصمیم­ گیری­ های تربیتی، آموزشی و بهداشتی دارد و می ­تواند دست­اندركاران و متولیان ورزش را در فراهم كردن امكانات متناسب با تمایلات، توانایی­ها و نیازهای جسمی- روانی افراد به منظور ایجاد زمینه ­های لازم برای توسعه و گسترش فعالیت­های حركتی و ورزشی و برنامه ریزی واقع بینانه و اصولی كمك نماید. به نظر می رسد بررسی میزان آگاهی و نگرش سنجی افراد از عوامل مؤثر ترغیب آنها به انجام فعالیت های حرکتی و ورزشی می باشد.  

دوران نوجوانی دورانی است كه زمینه بسیاری از بیماری های پرخطر سنین میانسالی و كهنسالی از آن نشأت می گیرد(عطارزاده حسینی ،1383). دانش آموزان به عنوان رکن اساسی نظام آموزشی کشور در دستیابی به اهداف نظام آموزشی، نقش و جایگاه ویژه ای دارند. امروزه عملکرد دانش آموزان در زمینه ورزش و فعالیت های جسمانی مقوله ای مهم، ومورد توجه دست اندرکاران تعلیم وتربیت است. بهبود ورزش در مدارس، بخصوص مقطع دبیرستان، نه تنها موجب سلامت روح و جسم فراگیران می شود، بلکه نشاط جامعه و بهبود عملکرد تحصیلی فراگیران در سایر زمینه ها را نیز به همراه دارد.

2-1- بیان مسأله تحقیق

از دیرباز داشتن فعالیت بدنی منظم در اقشار مختلف مردم، آرمان متعالی جوامع بوده است(آرنت و همکاران ،2000 ؛ ماکن هاپت ،2002). علی رغم تأیید وجود چنین یافته ای، هنوز بسیاری از جوامع با نبود یا کمبود فعالیت بدنی دراقشار مختلف خود مواجه اند. این امر در حالی است که فعالیت بدنی منظم یکی از مهم ترین مؤلفه های اثرگذار بر سبک زندگی سالم محسوب می شود(کاماردین و فازی ،2007). یافته های اخیر نشان می دهند فعالیت بدنی آثار مثبت و معناداری بر سلامت جسمانی، روانی و اجتماعی افراد در تمامی دوره های زندگی دارد و ابزاری کارآمد در ارتقای کیفیت زندگی اقشار مختلف مردم است(کاماردین و فازی ،2007). فعالیت بدنی منظم به عنوان یک رفتار مهم ارتقاء دهنده سلامت باعث پیشگیری و یا به تأخیر انداختن انواع بیماری های مزمن و مرگ و میر زودرس می گردد، همچنین در كاهش خطر بیماری های مغزی، قلبی، فشارخون، چاقی و غیره نیز موثر است(لی سی دی و بلر ،2003).

میزان پیشنهادی فعالیت بدنی برای نوجوانان به منظور دست یابی به این فواید بین 30 تا60 دقیقه فعالیت متوسط تا شدید در روز است. اما تحقیقات انجام شده ی اخیر نشان داده اند که فعالیت جسمانی در نوجوانان كاهش یافته است، این روند کاهش به طور فزاینده در میان دانش آموزان دبیرستانی ادامه می یابد و تا بزرگسالی تداوم پیدا می كند(گیلمن و همکاران ،2001). بر اساس یک مطالعه كشوری 60 درصد از دانش آموزان ایرانی كم تحرك بودند و میزان فعالیت جسمانی دانش آموزان با افزایش پایه تحصیلی كاهش یافته است و در دختران این کاهش شایع تر از پسران بوده است(همشهری آنلاین ،1388). همچنین، در مطالعه ای که درسال 2006 در ایالات متحده ی آمریکا انجام شد، به این نتیجه رسیدند که فقط 8/35 درصد دانش آموزان دبیرستانی، میزان پیشنهادی فعالیت بدنی را انجام می دهند (هاشمی ،1388). همچنین درطی تحقیقات دیگری محققان دریافتند که نگرش و تلقی دانش آموزان نسبت به فعالیت بدنی از دوره راهنمایی به دبیرستان، میل به منفی تر شدن دارد و شرکت در فعالیت بدنی نیز رو به کاهش می رود. ایروان درسال 2007 معتقد بود افزایش وزن به طور قابل ملاحظه ای بلافاصله بعد از دوران دبیرستان افزایش می یابد كه ممكن است به طور مستقیم به كاهش فعالیت های بدنی نسبت داده شود.

درایران، یکی از موانع مهم افزایش فعالیت بدنی عدم وجود آگاهی در مورد مزایای فعالیت بدنی وهمچنین، عدم وجود اطلاعات کافی در مورد سطوح و محدوده فعالیت جسمانی و ورزش می باشد(سازمان جهانی بهداشت ،2003). آنچه مسلم است ادراک و نگرش افراد به موانع و مزایای مشارکت در فعالیت بدنی، عاملی اثرگذار بر تصمیم گیری های آنان در مشارکت در فعالیت منظم و سلامت محور است. لذا، ارزیابی ادراک و نگرش افراد به فعالیت های حرکتی، جایگاه ویژه ای را در پژوهش های کاربردی به خود اختصاص داده است(دفلاندر و کرانت ،2004). آلپورت نگرش را نوعی آمادگی ذهنی و عصبی سازمان یافته با تجربه تعریف می کند که بر واکنش به تمامی موضوعات و موقعیت های وابسته به نگرش تأثیری پویا ومستقیم بر جای می گذارد(عطارزاده حسینی ،1383 ؛ سیرز و همکاران[10] ،1991). نگرش ها از باورهای ما نسبت به افراد و اشیاء متولد شدند. آنها رفتارهای ما را به روش های بی شمار شكل دادند و مشاركت ما را در فعالیت ها و اهدافی را كه بنا نهادیم و آنهایی را كه تصمیم به ترك آنها گرفتیم را تعیین می كنند. عقاید و نگرش ها از طریق حركات و زبان افراد بیان می شود. علت مطالعۀگستردۀ مفهوم نگرش در سال های اخیر، توانایی شناخته شده آن درتأثیرگذاری برعملکرد افراد است. نظر به این كه نگرش بر رفتار اثر می‌گذارد و با رفتار یک رابطه علت و معلولی دارد. دستیابی به نگرش افراد بهترین راه تشخیص رفتار مشارکتی افراد در فعالیت های حرکتی است(زاکاریان و همکاران ،1994). ارتقای دیدگاه و نگرش مثبت به تربیت بدنی عنصر مهمی در پی فعالیت های جسمانی مادام العمر است(سیلورمن و ساب رامانیام ،1999).

نکتۀ مهم قابل ملاحظۀ پژوهشگران، نگرش نوجوانان و جوانان به ورزش است. به زعم اکثرآنان، دوره‌های سنی جوانی و نوجوانی دوره هایی اند که نگرش ها رشد می کنند و علاوه برشکل گیری، زمینه برای تغییر مساعد آن ها فراهم است(تولسون و چررت ،1994). رفتارهای دانش آموزان متأثر از باورها و نگرش های آنها است. شناخت این نگرش ها به معنای اصلاح برنامه های كلاسی و آموزش می باشد. ترودئا و همکاران.(1998)، پاسخ گویی به نیازهای دانش آموزان را دردوره های تحصیلی پایین مهمتر از مقاطع تحصیلی بالاتر می دانند، چون آنها نگرش مثبت و تجربه لازم را برای مشارکت ورزشی در سالهای آتی بدست می آورند. در تربیت بدنی، كسب شناخت از باورهای دانش آموز یک منبع مهم برای درك نگرش ها و علایق آنها و مشاركت انها در برنامه كلاسی است(استراند و اسكانتلینگ ،1994). یک رابطه مثبت و قابل توجه بین نگرش های دانش اموزان دبیرستانی نسبت به تربیت بدنی و شركت در فعالیت های اوقات فراغت وجود دارد( چانگ و فیلیپ ،2002).

با توجه به نقش فعالیت بدنی و ورزش در سلامت افراد، بخصوص دانش آموزان و با توجه به نتایج   تحقیقات متعدد مبتنی بر آثار مفید و مثبت ورزش و فعالیت بدنی، در این پژوهش محقق به دنبال این است  که میزان آگاهی، نگرش و عملکرد دانش آموزان پسر دبیرستانی شهرستان یزد نسبت به فعالیت بدنی و ورزش چقدراست؟

3-1- ضرورت و اهمیت تحقیق

فعالیت بدنی عمدتاً به عنوان ضرورتی برای رشد و تکامل طبیعی کودکان و نوجوانان شناخته می شود. شرکت در فعالیت بدنی منظم، در کاهش خطر ابتلا به چاقی، بیماری قلبی وعروقی، فشار خون، دیابت نوع دو، سرطان روده، استئو آرتریت(ساییدگی مفصلی) و پوکی استخوان بزرگسالان مؤثر است. یكی از اهداف سازمان جهانی بهداشت تا سال2010، افزایش تعداد افرادی است كه برای حفظ سلامت، فعالیت جسمانی كافی داشته باشند(سعید ،1386 ص86-71). همچنین فعالیت جسمانی به عنوان یک شاخص مهم جامعه سالم در سال2010 مدنظر بوده است(پانا و همکاران ،2004). ون مچلن (1997)معتقد است فعالیتهای بدنی طولانی مدت، به عنوان بهترین گزینه برای سلامتی جامعه است (وکیلی ،1389). فعالیت جسمانی متوسط می تواند توسط هركس ، در هر روز از زندگی و بدون هیچ هزینه ای انجام شود. فعالیت بدنی متوسط باید در تمام روزهای هفته یا حداقل 5 روز درهفته انجام شود تا اثرات بهداشتی مثبت داشته باشد و فعالیت بدنی شدید نیز باید3 روز درهفته انجام شود(پاهو ،2002).

فعالیت بدنی به عنوان یک عامل تعیین كننده مهم در بهبود سلامت جسمی شناخته شده است ولی رفتارهای فعالیت بدنی  نیز با بسیاری از حالت های مثبت روانشناسی ارتباط دارد. تاثیری كه فعالیت بدنی روی جسم دارد با بهبود تصور، كنترل وزن و اخلاق است كه نقش اساسی در نتیجه وضعیت روانی بازی می كند. اعتماد به نفس پایین، تبعیض اجتماعی، نگرانی، افسردگی و خود كشی همگی با افزایش در صد چربی بدن یا وضعیت وزن نا سالم در ارتباط هستند. به طور كلی این یافته ها به اهمیت فعالیت بدنی روی سلامت اجتماعی ، ذهنی و جسمی شخص اشاره می كند(پاولیک و كینلن ،2007).

با وجود این، از سال 1991 تا 1999 میزان فعالیت جسمانی دانش آموزان از42 درصد به29درصد کاهش داشته است. در سال2000 ، نزدیک به نیمی از گروه سنی21-12 سال فعالیت جسمانی منظم نداشتند و در سال 2001، فقط 30 درصد از افراد 18سال و بزرگتر فعالیت جسمانی منظم داشتند. اهمیت دادن به فعالیت های بدنی و ورزش مدرسه ای به حدی اهمیت یافته که توجه جهانی به آن رو به افزایش است و مسؤلان ارشد تربیت بدنی ورزش دنیا، به خصوص آموزش و پرورش را به چالش کشیده اند، به طوری که درچند دهه اخیرموضوع تربیت بدنی و ورزش مدرسه ای درسطر اول اولویت های برنامه ای و پژوهشی بسیاری ازکشورها و نهادهای بین المللی قرار گرفته است(بایلی و دیسمور ،2004).

مطالعه نگرش به فعالیت­های حركتی و ورزشی به عنوان خواستگاه رفتار آگاهانه در جهت نیل به اهداف بهزیستی و تندرستی از اهمیت زیادی برخوردار است. بدین منظور شناخت خصوصیات فردی و آگاهی از نگرش­ها و گرایش­های افراد به فعالیت­های حركتی و ورزشی نقش مهمی در تصمیم­ گیری­ های تربیتی، آموزشی و بهداشتی دارد و می ­تواند دست­اندركاران و متولیان ورزش را در فراهم كردن امكانات متناسب با تمایلات، توانایی­ها و نیازهای جسمی- روانی افراد به منظور ایجاد زمینه ­های لازم برای توسعه و گسترش فعالیت­های حركتی و ورزشی و برنامه ریزی واقع بینانه و اصولی كمك نماید. آثار متقابل حضور در فعالیت های حرکتی و ورزشی بر نگرش افراد، متفاوت بودن این نگرش ها با توجه به ویژگی های متفاوت فردی، همسان نبودن نیازها، تفاوت در میزان بهره مندی از تأثیرات حرکت و فعالیت های ورزشی، و به طور کلی درهم آمیختگی زندگی فردی و اجتماعی عواملی اند که بیش از پیش اهمیت پرداختن به مقولۀ نگرش را یادآور می شوند و بر تأثیرات اجتماعی و انکارناپذیر فعالیت های حرکتی و ورزشی صحه می گذارند(رمضانی نژاد ،1376 ؛ ماتی و چریستور ،1998 ؛ ساندرز و ممری ،1990 ؛ تری ،1996).

اهمیت آگاهی ازفعالیت بدنی در ارتقای میزان مشارکت نوجوانان در این فعالیت ها، به طور کلی ثابت شده است. اما امروزه یافته های تحقیقاتی، کاهش مداوم آگاهی و نگرش نسبت به ورزش در میان دانش آموزان ،به خصوص دانش آموزان دبیرستانی را نشان می دهند، به همین دلیل در این تحقیق به بررسی میزان آگاهی، نگرش و عملکرد دانش آموزان دبیرستانی شهرستان یزد نسبت به فعالیت بدنی و ورزش خواهیم پرداخت.

[1] – Healthy People

[2] – Pena et al

[3] – Van Mchln

4- Pan American Health

[5] – Pawlik & Kienlen

[6] – Bailey & Dismore

[7] – Matthys &  Christopher

[8] – Saunders &  Mummery

[9] – Terry

[1] – Arent et al

[2] – Mockenhaupt

[3] – Kamarudin &  Fauzee

[4] – Lee CD & Blair

[5] – Gillman et al

[6] – Eirovan

[7] – WHO

[8] –  Deflandre & Corant

[9] – Allport

[10] – sirz et al

[11] – Zakarian et al

چکیده………………………………………………………………………….. 1

فصل اول………………………………………………………………………… 2

1- 1- مقدمه…………………………………………………………………… 3

1- 2- بیان مساله…………………………………………………………….. 4

1- 3- اهمیت و ضرورت پژوهش……………………………………………….. 9

1- 4- اهداف پژوهش………………………………………………………….. 10

1- 4- 1- هدف اصلی…………………………………………………………… 10

1- 4- 1- اهداف فرعی………………………………………………………….. 10

1- 5-  فرضیه‌های پژوهش………………………………………………….. 11

1- 6- تعاریف (مفهومی و عملیاتی) متغیرهای پژوهش…………………… 11

1- 6- 1- تعاریف مفهومی……………………………………………………… 11

1- 6- 1- 1- ویژگی‌های شخصیتی…………………………………………….. 11

1- 6- 1- 2- روان‌نژندی (N)…………………………………………………….. 11

1- 6- 1- 3- برون‌گرایی (E)………………………………………………………. 12

1- 6- 1- 4- گشودگی (O) ………………………………………………………12

1- 6- 1- 5- موافق بودن (A)……………………………………………………. 12

1- 6- 1- 6- باوجدان بودن ©………………………………………………….. 13

1- 6- 1- 7- شخصیت………………………………………………………………. 13

1- 7- 1- 8- کیفیت زندگی………………………………………………………….. 14

1- 6- 1- 9- خود پنداره……………………………………………………………. 14

1- 6- 2- تعاریف عملیاتی…………………………………………………………. 15

1- 6- 2- 1- روان‌نژندی……………………………………………………………… 15

1- 6- 2- 2- برون‌گرایی……………………………………………………………… 15

1- 6- 2- 3- گشودگی……………………………………………………………… 15

1- 6- 2- 4- موافق بودن…………………………………………………………….. 15

1- 6- 2- 5- باوجدان بودن…………………………………………………………….. 16

1- 6- 2- 6- ویژگی‌های شخصیتی…………………………………………………. 16

1- 6- 2- 7- کیفیت زندگی…………………………………………………………… 16

1- 6- 2- 8- خود پنداره …………………………………………………………….16

فصل دوم………………………………………………………………………….. 17

2- 1- پیش‌درآمد فصل دوم………………………………………………………….. 18

2- 2- مبانی نظری پژوهش………………………………………………………….. 18

2- 2-1-پنج عامل بزرگ شخصیت……………………………………………………. 18

2- 2- 1- 1- ریشه‏های تاریخی الگوی پنج عاملی در صفات شخصیت…………….. 18

2- 2- 1- 2- مفهوم شخصیت، تعاریف و گستره آن…………………………………. 19

2- 2- 1- 3- ابعاد پنج‌گانه شخصیت……………………………………………….. 24

2- 2- 1- 3- 1- روان‏رنجورخویی(N)…………………………………………………… 24

2- 2- 1- 3- 2- برون‏گرایی (E)…………………………………………………………… 25

2- 2- 1- 3- 3- انعطاف‏پذیری یا گشودگی نسبت به تجربه (O)………………………. 26

2- 2- 1- 3- 4- سازگاری (A)……………………………………………………………. 27

2- 2- 1- 3- 5- وظیفه‏ شناسی ©…………………………………………………. 27

2- 2-2- خودپنداره ……………………………………………………………………..28

2- 2-2-1- خود چیست؟…………………………………………………………….. 28

2- 2- 2- 2- دیدگاه ویلیام جیمز……………………………………………………… 29

2- 2- 2- 3- دیدگاه كنش متقابل نمادی جورج مید……………………………… 30

2- 2- 2- 4- دیدگاه پدیدار شناختی سوزآن‌ هارتر………………………………… 31

2- 2- 2- 5- دیدگاه رفتار به عنوان منبع خود ـ فهمی، دارلی بم…………………. 33

2- 2- 2- 6- دیدگاه شناختی ـ اجتماعی در زمینه خود…………………………… 34

2- 2- 2- 7- تاریخچه خودپنداره……………………………………………………… 35

2- 2- 2- 8- تعریف خودپنداره…………………………………………………………36

2- 2- 2- 9- خود پنداره به عنوان یک وضعیت مركزی……………………………….. 36

2- 2- 2- 10- ریشه‌های خود پنداره………………………………………………… 37

2- 2- 2- 11- ویژگی‌های خود پنداره……………………………………………….. 39

2- 2- 3- کیفیت زندگی……………………………………………………………… 40

2- 2- 3- 1- چند نظریه دربارۀ کیفیت زندگی………………………………………. 42

2- 2- 3- 2- ابعاد کیفیت زندگی…………………………………………………….. 43

2- 3- پیشینه پژوهش………………………………………………………………. 44

2- 3- 1- پیشینه داخلی……………………………………………………………… 44

2- 3- 2- پیشینه خارجی……………………………………………………………… 47

2- 4- جمع‌بندی و نتیجه‌گیری………………………………………………………….. 48

فصل سوم…………………………………………………………………………….. 50

3- 1- پیش‌درآمد فصل سوم………………………………………………………….. 51

3- 2- طرح پژوهش………………………………………………………………. 51

3- 3- روش پژوهش………………………………………………………………. 51

3- 4- جامعه آماری……………………………………………………………… 52

3- 5- نمونه مورد مطالعه…………………………………………………………….. 52

3- 6- روش نمونه گیری……………………………………………………………… 53

 

 

3- 7- معرفی متغیرها……………………………………………………………. 53

3- 8- ابزار پژوهش………………………………………………………………. 53

3- 9– شیوه اجرای پژوهش………………………………………………………… 55

3-10- روش تحلیل داده‌ها……………………………………………………………. 56

فصل چهارم………………………………………………………………………….. 57

4-1- پیش‌درآمد فصل چهارم……………………………………………………… 58

4-2- یافته های توصیفی…………………………………………………………. 59

4- 3- یافته های مرتبط با فرضیه‌ها ……………………………………………….67

4- 4- یافته های جانبی…………………………………………………………… 74

فصل پنجم…………………………………………………………………………. 76

5- 1- خلاصه یافته ها……………………………………………………………. 77

5- 2- بحث و نتیجه‌گیری…………………………………………………………. 77

5- 3- یافته‌های جانبی…………………………………………………………. 83

5- 4- تبیین و تفسیر نتایج……………………………………………………… 83

5-5- پیشنهادهای مبتنی بر فرضیات…………………………………………. 83

5-6-  محدودیت های پژوهش………………………………………………….. 85

5- 6- 1- محدودیتهای در کنترل محقق………………………………………… 85

5- 6- 2- محدودیتهای خارج از کنترل محقق………………………………….. 85

منابع فارسی…………………………………………………………………….. 87

منابع لاتین……………………………………………………………………….. 91

ضمائم………………………………………………………………………….. 95

پرسشنامه کیفیت زندگی (SF-12)…………………………………………… 96

مقیاس خودپنداره راجرز………………………………………………………… 98

پرسش‌نامه فرم کوتاه NEO………………………………………………………

چکیده:

هدف از انجام پژوهش بررسی رابطه ویژگی‌های شخصیت (مدل پنج عاملی) و خودپنداره با کیفیت زندگی دانشجویان کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه بود. این پژوهش با توجه به هدف از نوع توصیفی و همبستگی است. جامعه موردنظر دانشجویان کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه اسلامی واحد کرمانـشاه که در سال تحصیلی 94 – 1393 مشغول به تحصیل هستند را در بر می‌گیرد. که تعداد 391 نفر آزمودنی از دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانـشاه که در سال تحصیلی 94 – 1393 مشغول به تحصیل می‌باشد به عنوان نمونه به صورت تصادفی خوشه‌ای انتخاب شدند.برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از شاخص آمار توصیفی که شامل فراوانی، میانگین، انحراف معیار می‌باشد و هم از شاخص آماری استنباطی که شامل ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون است استفاده شده است. برای به دست آوردن داده‌ها از نرم‌افزار SPSS-19 استفاده گردید. در این پژوهش از سه ابزار که شامل: پنج عامل بزرگ شخصیت فرم كوتاه ، پرسش‌نامۀ خود پندارۀ راجرز و پرسش‌نامه‌ی کیفیت زندگی استفاده شد. نتایج نشان داد که بین ویژگی شخصیتی و تعدادی از ابعاد کیفیت زندگی رابطه معنی‌داری وجود دارد، همچنین بین خود پنداره و ابعاد کیفیت زندگی رابطه معنی‌داری وجود دارد. برای پیش‌بینی کیفیت زندگی بر اساس ویژگی‌های شخصیتی و خودپنداره از روش تحلیل رگرسیون به شیوه گام به گام استفاده شد، نتایج نشان داد كه تحلیل رگرسیون معنادار می‌باشد، و ویژگی‌های شخصیتی و خود پنداره توان پیش‌بینی کیفیت زندگی را دارند.

فصل اول: کلیات پژوهش

1-1- مقدمه

آنچه بیش از همه در نظریات روان شناسان در مباحث شخصیت مورد توجه قرارگرفته است تفاوت‌های فردی است. یعنی ویژگی‏هایی که یک فرد را از فرد دیگر متمایز می‏کند هر انسان آمیزه‏ای از سه ویژگی نوعی- فرهنگی- فردی را تشکیل می‏دهد. آلپورت[1] (1961) معتقد است شخصیت سازمان پویایی از سیستم‌های روان‌تنی فرد است که رفتار و افکار خاص را تعیین می‌کند. ابعاد پنج‌گانه شخصیت شامل: روان رنجورخویی، برون‏گرایی، پذیرابودن، سازگاری، مسئولیت‌پذیری (جان[2]، 1990به نقل از پروین) می‌باشد. متغیر دیگر پژوهش حاضر خودپنداره است که تصویر روانی هر فرد و شامل تمام ادراکات فرد (ظواهر و ارزش و عقاید) است. که بر رفتار فرد تأثیر داشته و به زمانی که فرد از کلمه «من» استفاده می‌کند اشاره دارد (تنر[3]، 2000). به عبارت دیگر، خود پنداره  دیدگاه  کلی فرد نسبت به خود است و در برگیرنده همه نقاط مثبت و ضعف فرد است (مشرف[4] و همکاران، 2007). همچنین متغیر دیگر که رابطه ویژگی‌های شخصیت و خودپنداره با آن سنجیده می‌شوند کیفیت زندگی است که ساواتزکی (2002) نیز درباره آن بیان می‌کند اصطلاح کیفیت زندگی اشاره به یک سازه چند بعدی می‌کند که در برگیرنده ی چشم‌انداز فرد از کیفیت کلی زندگی خود و سنجش آن‌ ها از مؤلفه‌های خاص کیفیت زندگی مثل : فیزیکی، روان‌شناختی و بهزیستی اجتماعی است. کیفیت زندگی برداشت و پنداری است که افراد از موقعیت شان در زندگی، در زمینه فرهنگی و ارزش‌هایی که به آن معتقدند، دارند و به اهداف، انتظارات، استانداردها و علایقشان وابسته است (فشارکی، میر، صفوی و فرهادی، 1390). سه بعد اساسی کیفیت زندگی مرتبط با سلامت شامل ابعاد فیزیکی، روانی و اجتماعی هستند که هر یک از آن‌ ها به زیر مجموعه‌های دیگر تقسیم می‌شوند. بعد فیزیکی به دریافت بیمار از توانایی‌هایش در انجام فعالیت‌ها و وظایف روزانه که نیاز به صرف انرژی دارد اشاره می‌کند. بُعد روحی، جنبه‌های روحی و احساس سلامت روحی مانند افسردگی، ترس، عصبانیت، خوشحالی و آرامش را در بر می‌گیرد. بعد اجتماعی به توانایی‌های فرد در برقراری با اعضای خانواده، همسایگان و همکاران و سایر گروه‌های اجتماعی مربوط می‌شود (فیضی، قاضی، دولتشاهی و نادیا حتمی، 1385).

خویشتن پنداری عبارت است از تصور و پنداری که فرد درباره کل وجود خود دارد. این تصور و پندار تمام ابعاد جسمانی، ذهنی، اجتماعی، عاطفی و اخلاقی را در بر می‌گیرد. تصور انسان در هر یک از زمینه‌های فوق، رفتار معین و مشخص را موجب می‌گردد. خویشتن پنداری حاصل تعامل عوامل متعددی از جمله نظر والدین، نظر دوستان و نظر معلمان می‌باشد و دید فرد را نسبت به جوانب خویش از جمله نگرش‌ها، ارزش‌ها، اهداف، تصورات جسمانی، ارزش شخصی و توانایی‌ها را شامل می‌شود (شفیع‌آبادی، 1384).

به طور کلی، با توجه به مطالب با پژوهنده در پژوهش حاضر در نظر دارد ارتباط ویژگی‌های شخصیت (مدل پنج عاملی) و خودپنداره با کیفیت زندگی در دانشجویان کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی کرمانشاه در سال 94 – 1393  مورد بررسی قرار دهد.

2-1- بیان مسأله

در طی دو دهه گذشته کیفیت زندگی[1]  که مفهومی چند بعدی است یکی از مهم ترین موضوعات تحقیقات بالینی بوده است. سازمان جهانی بهداشت آن را چنین تعریف می کند « درک فرد از وضعیت زندگی اش با توجه به فرهنگ و نظام ارزشی و ارتباط آن با اهداف، انتظارات، علایق، استانداردها و تجربیات زندگی» ، این مفهوم تعریف وسیعی دارد که بر وضعیت سلامت فیزیکی، وضعیت روانی، استقلال، ارتباطات اجتماعی و عقاید شخصی فرد تاثیرگذار است (کادنا و همکاران[2]، 2003). کینگ و هیندس ( به نقل از میرشمسی) نیز کیفیت زندگی را به معنای چگونگی زندگی می دانند که در برگیرنده تفاوت های انحصاری افراد است و می تواند افراد را از یکدیگر متمایز سازد (میرشمسی، 2009).

کیفیت زندگی هم عینی و هم ذهنی است. هر محور شامل هفت بعد بهزیستی مادی، سلامت، بهره وری، صمیمیت، بهزیستی هیجانی و اشتراکی است. ابعاد عینی در برگیرنده ی اندازه های مرتبط به بهزیستی ذهنی به لحاظ فرهنگی و ابعاد ذهنی در برگیرنده ی بعد رضایت با اهمیت دادن به فرد است (کوسینس و هانس، 2001؛ ماهر، 1999). کمپل، کانورس و راجرز[3] (1979) ابعاد زندکی را حوزه هایی از تجربه می دانند که برای همه یا بیشتر افراد مهم هستند و تا اندازه ای به تجربه کیفیت کلی زندگی کمک می کنند. آنها همچنین بیان می کنند ابعاد زندگی همانند ابعاد فیزیکی، روانشناختی و اجتماعی زندگی می تواند بر حسب میزان رضایت فرد به کیفیت کلی زندگی کمک می کنند، ارزشیابی شوند ( به نقل ار ساواتزکی، 2007). فالو[4](1990) نیز چهار بعد اساسی کیفیت زندگی را به  عنوان روانشناختی (خلق و خو، استرس هیجانی، سازگاری با بیماری)، اجتماعی (روابط، فعالیت اجتماعی – تفریحی)، شغلی(کار بدون مزد و با مزد) و فیزیکی (پویایی ، درد، خواب و اشتها) بیان می کنند ( به نقل از اوگدان[5]، 2004). کیفیت زندگی افراد تحت تاثیر عوامل متعددی قرار دارد که از جمله آنها می توان به شخصیت افراد اشاره کرد.

شخصیت هر فرد اصلی ترین بعد و ساختار روان شناختی اوست؛ که به شکل گیری سبک زندگی وی کمک می کند. در دهه های اخیر، عده ای با طرح صفاتی، برای شخصیت و استفاده از روش های آماری پیچیده نظیر تحلیل عوامل، توانستند جایگاه مناسبی را در بین متخصصان برای خود باز کنند( امرایی و همکاران،2011). یکی از کارآمد ترین و جامع ترین نظریه های مطرح شده در باب شخصیت، نظریه پنج عاملی کاستا و مک کری است. براساس این دیدگاه شخصیت ساختاری دارای سلسله مراتبی با 5 بعد اصلی در بالاترین مرتبه و قابل فروکاهی به اجزا یا صفات رده پایین تر است . پنج عامل اصلی شخصیت شامل روان نژندگرایی[6] ، برون گرایی[7] ، تجربه پذیری[8]، دلپذیر بودن[9]  و وجدان گرایی[10]  هستند. روان نژندگرایی به تمایل برای تجربه اضطراب، تنش، خودخوری، خصومت، تکانشوری، کمرویی، تفکر غیر منطقی ، اقسردگی و عزت نفس پایین اطلاق می شود. برونگرایی تمایل به مثبت بودن، قاطعیت، تحرک، مهربانی و اجتماعی بودن است. تجربه پذیری  عبارت از تمایل به کنجکاوی، هنر نمایی، خردورزی، انعطاف پذیری، روشنفکری و نوآوری می باشد. دلپذیر بودن به تمایل برای بازگشت، مهربانی، سخاوتمندی، اعتماد ورزی، همدلی، فرمانبرداری و وفاداری اطلاق می شود. وجدان گرایی نیز عبارت از تمایل به سازمان دهی، کارآمدی، قابلیت اعتماد، خویشتن داری، پیشرفت گرایی، منطق گرایی و تعمق است(کوروتکو و هانا[11]،2004؛ مک کری و کاستا[12]،2003).

مفهوم شخصیت از دیدگاه های مختلفی مورد بررسی قرار گرفته و هر یک از این دیدگاه ها با توجه به فلسفه وجودی و اصول زیر بنایی خود به تعریف شخصیت پرداخته اند. تعریف آلپورت[13] از شخصیت نتیجه بررسی و تجزیه و تحلیل حداقل 50 نوع تعریف شخصیت است. آلپورت شخصیت را چنین تعریف می کند: « شخصیت، سازمان پویایی است که در درون فرد قرار گرفته و شامل سیستم های جسمانی و روانی است که تعیین کننده سازگاری های بی همتای فرد با محیط خود است» (آلپورت،1937، به نقل از کوپر و پروین[14]،1998). مک کری و کاستا [15] (2003) بر این باورند که شخصیت از یک منبع درونی منشا می گیرد. با این دید، صفات شخصیت بیشتر متاثر از عوامل زیستی است تا محصول تجربه های زندگی و شکوفایی تمایلات اساسی به وسیله محیط، این تمایلات در طول زندگی فرد، هم بر خودپنداره و هم بر ویژگی ها ی مربوط به سازگاری( نگرش ها ، اهداف شخصی، باورهای خودکارآمدی و…) تاثیر می گذارد. یک سنخ شناسی معروف از صفات شخصیت مدل پنج عامل، گلدبرگ[16] (1992) است. این عومل روان رنجورخویی، برون گرایی، گشودگی، سازگاری و وظیفه شناسی هستند. تحقیقات نشان داده است که برون گرایی و روان رنجورخویی معنادارترین رابطه را با بهزیستی ذهنی دارد. برون گرایی و بهزیستی ذهنی رابطه مثبت و روان رنجورخویی و بهزیستی رابطه منفی دارند(کوسینس و هانس، 2001، به نقل از مک کرا و کاستا،2003 ).

همچنین متغیر دیگری که بر کیفیت زندگی افراد تاثیرگذاراست خودپنداره[17] می باشد که خودپنداره یک رشته صفات و توانایی ها ، نگرش ها و ارزش هایی است که فرد معتقد است او را توصیف کند (محمدی،2008). خودپنداره را می توان درك فرد از خودش دانست كه در نتیجه تجربیات فرد با محیط و رابطه او با دیگران شكل می گیرد(رین و کانینگام[18]،2008) . همچنین خودپنداره فرد ممکن است از خیلی ضعیف یا منفی تا خیلی قوی یا مثبت تغییر یابد، افرادی كه خود پنداره مثبت دارند احساس كفایت كرده و در انطباق وسازگاری با دنیای پیرامون خویش توانا تر بوده اند (کاروین[19]،2000).

خودپنداره برای متخصصان بهداشت روان اهمیت خاصی دارد ، زیرا پندار فرد از شخصیت خود تا اندازه ای زیاد تصور او را راجع به محیط اش تعیین می كند. اگر تصور از خود مثبت و نسبتاً متعادل باشد، شخص دارای سلامت روانی است و اگر به عكس، خود پنداره شخص منفی و نا متعادل باشد، او از لحاظ روانی ناسالم شناخته می شود(حسینیا[20]،2001). خودپنداره ماهیتی روان شناختی دارد و شامل احساس ها، ارزیابی ها، نگرش ها و همچنین توصیف های افراد از خود است. خودپنداره از یکسو به لحاظ بیرونی با خصائص شخصیتی و رفتاری افراد و از سوی دیگر به لحاظ درونی ازطریق چگونگی احساس افراد از خود و جهان اطرافشان و در ارتباط با دیگران مشخص می شود (رین و کانینگام،  2008).

تعدادی از محققان دیگر نیز رابطه بین برون گرایی و روان رنجورخویی و کیفیت زندگی را مطالعه کرده اند. در دو مطالعه توسط موریسون [21]  (1997) رابطه بین کیفیت زندگی با برون گرایی مثبت و معنادار و با روان رنجورخویی منفی و معنادار بود(به نقل از گیبونس، کریت کریستوف، باربر، استیرمن، گالوپ، گلدشتین، تمز و رینگزکورت[22]،2009 ). نتایج مطالعه ی دی نوه و کوپر[23] (1988) نشان داد که برون گرایی با عواطف مثبت و نوروزگرایی با عواطف منفی رابطه دارند، در حالیکه گشودگی هم با عواطف مثبت هم با عواطف منفی به طور مثبتی رابطه داشت. وظیفه شناسی و وجدان هم به عنوان عواملی هستند که بهزیستی فرد را پیش بینی می کنند و با رضایت از زندگی و شادکامی رابطه دارند. کیندرمن ، هویجنن، گوسنز، روئه لوفز، وربینت و لاین [24](2011) بیان می کنند که رفتارهای اجتنابی پیش بینی کننده سطح بالاتر ناتوانی و سطح پایین کیفیت زندگی هستند. با توجه به مطالب عنوان شده در زمینه ویژگی های شخصیت، خودپنداره و کیفیت زندگی، بنابراین پژوهش حاضر با هدف تعیین رابطه بین ویژگی های شخصیت ( مدل پنج عانلی) و خودپنداره باکیفیت زندگی در بین دانشجویان انجام شد.

کیفیت زندگی افراد تحت تأثیر عوامل متعددی قرار دارد که از جمله آن‌ ها می‌توان به شخصیت افراد اشاره کرد. شخصیت هر فرد اصلی‌ترین بعد و ساختار روان‌شناختی اوست؛ که به شکل‌گیری سبک زندگی وی کمک می‌کند. در دهه‌ های اخیر، عده‌ای با طرح صفاتی، برای شخصیت و استفاده از روش‌های آماری پیچیده نظیر تحلیل عوامل، توانستند جایگاه مناسبی را در بین متخصصان برای خود باز کنند (امرایی و همکاران، 2011).  پژوهش‌های هایس[25] و جوزف[26]، ویدیگر[27] و سدلینز[28] در زمینه بررسی عوامل تأثیرگذار در سلامت افراد نشان داد که شخصیت افراد می‌تواند مهم‌ترین عامل تأثیرگذار در سازگاری، سلامتی و کیفیت زندگی آنان به شمار آید و در ایجاد، کاهش یا از میان بردن علائم اختلالات روانی نقش مهمی را ایفا کند (هایس و جوزف، 2003؛ ویدیگر، 2005؛ ویدیگر و سدلینز، 2002).همچنین متغیر دیگری که بر کیفیت زندگی افراد تأثیرگذار است خودپنداره[29] می‌باشد که خودپنداره یک رشته صفات و توانایی‌ها ، نگرش‌ها و ارزش‌هایی است که فرد معتقد است او را توصیف کند (محمدی، 2008). خودپنداره را می‌توان درك فرد از خودش دانست كه در نتیجه تجربیات فرد با محیط و رابطه او با دیگران شكل می‌گیرد (رین و کانینگام[30]، 2008). خودپنداره ماهیتی روان‌شناختی دارد و شامل احساس‌ها، ارزیابی‌ها، نگرش‌ها و همچنین توصیف‌های افراد از خود است. خودپنداره از یکسو به لحاظ بیرونی با خصائص شخصیتی و رفتاری افراد و از سوی دیگر به لحاظ درونی از طریق چگونگی احساس افراد از خود و جهان اطرافشان و در ارتباط با دیگران مشخص می‌شود (رین و کانینگام،  2008).

با توجه به مطالب عنوان شده در زمینه ویژگی‌های شخصیت، خودپنداره و کیفیت زندگی، بنابراین پژوهش حاضر با هدف تعیین رابطه بین ویژگی‌های شخصیت (مدل پنج عاملی) و خودپنداره باکیفیت زندگی در بین دانشجویان انجام شد.

[1] .quality of life
[2] . Cadena JM & et all
[3] . Campbel, Convers & Rogers
[4] . Faloo
[5] . Ogdan
[6] . Neuroticism
[7] . Extraversion
[8] . Openness
[9] . Agreeableness
[10] . Conscientiousness
[11] . Korotkov D, Hanna E.
[12] . McCrae RR, Costa PT
[13] . Alport
[14] . Cooper & Pervin
[15] . McCra & Costa
[16] . Goldberg
[17] . self-concept
[18] . Rinn AN, Cunningham LG
[19] . Carven R.
[20] . Hoseinia A.
[21] . Morrison
[22] . Gibbons, Crits-Christoph, Barber, Stirman, Gallop, Goldstein, Temes& Ring-Kurtz
[23] . DeNeve & cooper
[24] . Kinderman, Huijnen, Goossens, Roelofs,Verbunt &Vlaeyen
[25] Hayes

برای ارائه دستورالعمل جامع درجهت احیاء بافت­های قدیمی و فرسوده باید نظریاتی که بیشترین کارایی را دارند، مورد توجه قرار گیرند. درحال حاضر کامل­ترین و جدید ترین نظریه برای توسعه و احیاء شهرها، نظریه توسعه پایدار می­باشد. با توجه به این نکته و مزیت حضور و مشارکت ساکنان در بهسازی و نوسازی بافت­های فرسوده در بخش مبانی نظری سعی شده از مکاتب و نظریاتی استفاده شود که در آنها مشارکت، توانمندسازی اجتماعات محلی و ساکنان، رشد از درون بافت و استفاده از پتانسیل­ها و ظرفیت­های بالقوه درون بافت در جهت بهبود وضعیت بافت، جزء اهداف اصلی و در راستای توسعه پایدار باشند.

1-1- بیان مسأله

مشارکت شهروندان در جامعه مدرن، توجه زیادی را در دهه های اخیر به خود جلب کرده است. بحث مشارکت از دیدگاه های مختلفی نظیر: توسعه پایدار و مشارکت، مشارکت به عنوان کنشی اجتماعی و مشارکت به عنوان سرمایه اجتماعی مطرح است که در شرایط ایران با سوء تعبیر های گسترده ای رو به رو است. مشارکت (مردم) در شهرسازی نیز در مراحل برنامه ریزی، تهیه طرح، اجرای طرح، مدیریت و اداره شهری و به اشکال مختلفی چون: مشارکت در تصمیم گیری و مدیریت، مشارکت در تامین مالی هزینه انجام طرح ها، مشارکت در تامین نیروی انسانی و مشارکت در منافع مطرح است. تجارب طرح های شهری موفق در دنیا حاکی از بکار گیری بجا و موثر حداکثر مشارکت مردم در مواجهه با مسائل چند وجهی است. احیای بافت های کهن شهرها نیز متناسب با تحولات نظام های شهری و شیوه های برنامه ریزی لازمه حیات و پویایی شهرهاست. در ایران علیرغم تلاش های متعدد صورت گرفته در بازگرداندن حیات و پویایی به بافت های کهن شهری و در قالب طرح های نوسازی، بهسازی، ساماندهی و … از یک طرف و پژوهش ها و تحقیقات علمی متعدد از طرف دیگر، بخش اعظمی از بافت های قدیمی شهرها هنوز دچار فرسودگی است. این بافت ها از یک سو از طیف گسترده مشکلات کالبدی، عملکردی، ترافیکی و زیست محیطی رنج می برند و از سوی دیگر مهمترین پتانسیل شهرها برای استفاده از زمین، تقویت بار فرهنگی و هویت شهری و محله ای و همچنین با استقرار در مرکز شهر به عنوان  قلب تپنده اقتصادی شهر محسوب می شوند. محله آب انبارنو شهر ساری با سطحی حدود 24 هکتار كه 18 درصد از سطح بافت كهن شهر ساری را در بر می گیرد،  به عنوان بخشی از بافت قدیم شهر ساری از مشکلات موجود در بافت های کهن رنج می برد. این در حالی است که این محله با برخورداری از المان ها و عناصر ارزشمند تاریخی، استقرار در مرکز شهر و انسجام محله ای زمینه خوبی برای برنامه ریزی و تصمیم گیری های شهری است. به نحوی که می توان از پتانسیل ها و نقاط قوت خود بافت در جهت پویایی آن بهره برد. آنچه در این پژوهش مد نظر است امکان سنجی مشارکت ساکنین محلی است که نهایتاً منجر به تدوین الگویی راهبردی – مشارکتی برای تجدید حیات محله می شود.

2-1- اهمیت و ضرورت تحقیق

 اهداف اساسی ساماندهی بافت قدیم شهرها به طور کلی و محله آب انبارنو شهر ساری به عنوان یکی از محلات قدیمی شهر ساری، توسعه محیط زندگی برای ساکنان آن است و در قالب اهداف اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیستمی قابل طرح است. که بدون درگیری و مشارکت همه جانبه ساکنان امکان پذیر نیست. اگر چنانچه در ساماندهی بافت های قدیمی ارزش های اقتصادی به تنهایی مدنظر باشد، این اقدام زمینه ساز شهرسازی تعویضی می شود. از این رو در احیای بافت های تاریخی شهرها ضرورت فرهنگی، اجتماعی و سیستمی  باید مدنظر باشد. به طوری که در حقیقت در احیای بافت های تاریخی شهرها، حفظ یکپارچگی و کلیت شهر و حفظ ارزش های فرهنگی و برانگیختن انگیزه های اجتماعی ساکنان به عنوان سرمایه های اجتماعی یکی از مهمترین ضرورت هاست.

1-2-1- ضرورت اجتماعی و فرهنگی احیای بافت قدیم

بافت تاریخی محله آب انبارنو علاوه بر اینکه واجد ارزش های نادر زیباشناختی و تداوم خاطرات جمعی و هویت بخش شهر است محل سکونت بخشی از شهروندان است. اما این بافت به همان اندازه که ارزشمند و گرانبهاست در مقابل سوانح و بلایای طبیعی که بیشتر مناطق شهری را تهدید می کند، ناپایدار و آسیب پذیر است. همچنین جزیی از سرمایه های فرهنگی ماست و حکم اندوخته های متراکم را دارد که گنجینه ای از خاطرات اجتماعی و شیوه های برنامه ریزی و زندگی گذشتگان ما را در بر گرفته است.

2-2-1- ضرورت اقتصادی احیای بافت قدیم

از آنجا که بافت قدیم شهر در بخش مرکزی شهر واقع است و بازار شهر را در پیرامون خود دارد، در مجموعه شهر امتیاز و موقعیت مکانی بسیار خوبی دارد. بر این اساس امتیاز های اقتصادی این بافت به شرح ذیل است:

– سهولت دسترسی به تمام نقاط شهر و خدمات رسانی تسهیلات شهری از مرکز

 

 

– وجود زمینه های رشد صنعت توریسم از طریق صنایع دستی و کوچک بومی

– وجود توان بالقوه مناسب برای توسعه مسکونی

– دارا بودن امکانات و تاسیسات هر چند اندک در مقایسه با زمین های بکر حاشیه شهر

– وجود پتانسیل توسعه درونی (زمین های بایر، ساختمانهای مخروبه ، ارتفاع کم ساختمان ها و…)

3-2-1- ضرورت سیستمی احیای بافت قدیم

ساماندهی محله آب انبارنو بدون نگرشی همه جانبه در ساماندهی فضایی و بدون هماهنگی با ارکان و عناصر پیرامون، پایدار نخواهد بود. بافت محله به صورت زنجیره وار با فعالیت ها و عملکردهای بافت کل شهر دمساز است. نظام سلسله مراتب عملکردی در احیای بافت باید در نظر گرفته شود.

4-2-1- ضرورت زیست محیطی احیای بافت قدیم

بافت های کهن شهری پیش از هر چیز مسکن و ماوای انسان های ساکن در آن است. توقع ساکن شدن انسان در محیطی که فاقد استانداردهای زندگی شهری و بی انطباق با نیازهای امروزی است، دور از معیار عدالت اجتماعی است. خودخواهی است که به خاطر سلایق جهانگردان و عده ای که مجبور به زندگی در این فضاها نیستند، بافت های کهن را به دید موزه نگاه کرده و از هر گونه اقدام برای مداخله دوری نمود. هم زمان وجود آثاری از روزگاران پیشین، به خصوص در شرایط بحرانی گم شده نسل امروز، بسیار حائز اهمیت بوده و از بین بردن آنها با هیچ معیاری عقلایی نیست.

3-1- پیشینه تحقیق

1-3-1- پیشینه نظری

بحث الگوهای راهبردی و مشارکتی و مباحث مربوط به احیاء و باززنده سازی بافت های کهن شهری در مطالعات متعددی مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته که به شرح ذیل به نتایج این پژوهش ها اشاره می شود:

  علیرضا علوی تبار در کتاب خود با ریشه یابی مفهوم مشارکت و تعریف آن به عنوان کنشی اجتماعی، که در آن مشارکت افراد در امور اجتماعی را تابعی از مجموعه عوامل درونی (انگیزه های درونی)، بیرونی (هنجارهای جامعه)، ویژگی های فردی، امکانات و شرایط لازم و وضعیت نهادی و قانونی جامعه می داند، به تحلیل موضوع پرداخته است.

  هادی سعیدی رضوانی به راهنمایی دکتر سید محسن حبیبی، موضوع شهرسازی مشارکتی و عملیاتی کردن آن در شرایط ایران را مورد بررسی قرار داده است. در این پژوهش وی پس از بررسی و نقد نظریه های جهانی مشارکت و جمع بندی آن به انگاره ای تلفیقی جهت ارزیابی و تبیین شرایط ایران دست یافته که در این انگاره، مفهوم مشارکت در قالب دسته بندی سه گانه ای با عناوین مشارکت شعاری، مشارکت محدود و مشارکت واقعی ارائه شده و نهایتاً اینطور نتیجه گرفتند که شهرسازی ایران در مواردی که داعیه مشارکتی بودن دارد کاملاً منطبق با شرایط مشارکت شعاری است و هنوز با اولین مراحل مشارکت واقعی فاصله زیادی دارد.

 حسین فلاح به راهنمایی دکتر منصور فلامکی و با موضوع: “باززنده سازی و احیاء بافت های تاریخی در فضاهای شهری امروز ” و در جهت تبیین رویکرد و یا رویکردهایی برای رویارویی با مسئله فضاهای از دست رفته پدیدار در بافت های شهری امروز و بخصوص بافت قدیم شهرها، به ارائه تئوری ها و یک نمونه عملی (بافت پیرامون مسجد جامع کرمان) می پردازد و نهایتاً باززنده سازی این محدوده از بافت قدیم شهر به صورت ایجاد یک مرکز شهری و یک مرکز فرهنگی به منظور بهره مندی از ساختار کهن بافت و عناصر بزرگ شهرسازانه (بازار، مسجد جامع و میدان)، توسعه کم هزینه در زمینه های اجتماعی و معماری و در جهت حس تداوم ساختار شهر و حس مکان، هم در زمینه های تاریخی و هم در زمینه های فضایی را مورد تاکید قرار می دهد.

2-3-1- پیشینه عملی

کوچه مروی در محله عودلاجان شهر تهران که از مقابل شمس العماره در خیابان ناصر خسرو تا پامنار ادامه دارد یکی از گذرهای ارزشمند و تاریخی است. این گذر بر اساس طرح تفصیلی مصوب باید تا 12 متر تعریض گردد. طرح ویژه کوچه مروی و بافت پیرامونی به این منظور تهیه شده است که هم ارزش های فضایی و تاریخی و اجتماعی این گذر را حفاظت کند و از طریق ساماندهی کف و بدنه ها کیفیت محیط آن را ارتقاء بخشد و هم نیازهای حرکتی سواره (دسترسی، بارگیری و توقف) در بافت پیرامونی آن را برآورده سازد. این پروژه با اهداف ذیل تهیه شده است:

– مرمت، احیا و باززنده سازی محور به عنوان یکی از محورهای بافت تاریخی شهر تهران

– بهبود سیما و منظر محور و ساماندهی کالبدی وضعیت نما و جداره های محور با توجه به زوائد موجود

– تسهیل رفت و آمد شهروندان در طول محور و بهسازی آن به عنوان یکی از معابر پیاده شهر تهران

– ارتقاء ایمنی و امنیت محور و توسعه قلمرو عمومی سطح شهر

کوچه مروی نمونه شاخص یک راسته قدیمی است که طیف گسترده ای از کارکردهای تجاری (فروش کالاهای گوناگون)، آموزشی (مدارس قدیم و جدید)، مذهبی (مسجد، حسینیه) و خدمات مالی (بانک ها) و کارگاه های تولیدی و انبارها در امتداد و پیرامون آن قرار دارند. بخش عمده ای از بناهای دو طرف کوچه مروی به ترتیب در شمال قابل تخریب و نوسازی (به استثنای مسجد حوزه مروی و حوزه علمیه) و در جنوب قابل تعمیر و نگهداری است.

نتیجه حاصل از تلفیق بررسی های کالبدی و کارکردی، همراه با ارزیابی ارزش های اجتماعی و جذابیت های زندگی جاری در امتداد کوچه مروی، ما را به این نتیجه رسانیده است که در گذر مورد بررسی ارزش های اجتماعی- رفتاری و فضای حاکم بر آن بر ارزش های کالبدی غلبه دارد. به عبارت دیگر باید زندگی جاری در این گذر قدیمی مورد حفاظت و پاسداری قرار گیرد و ساماندهی و مرمت کالبدی نیز در این چارجوب معنا و اهمیت می یابد (باوند، 1384: 8).

اما تاکید این پژوهش بیشتر بر بهره مندی از نتایج مطالعات فوق و به منظور عملیاتی کردن بحث مشارکت واقعی ساکنین از طریق ایجاد زمینه های بکارگیری الگوی مشارکت به ویژه  الگوی محلی راهبردی – مشارکتی در احیاء محله می باشد.

4-1- اهداف تحقیق

به منظور دستیابی به الگوی تجدید حیات بافت به عنوان هدف اساسی پژوهش نخستین هدف شناسایی عوامل بازدارنده در پویایی محله است. بدین ترتیب اهداف پژوهش عبارتند از:

1- شناسایی عوامل بازدارنده پویایی محله آب انبارنو

2- دستیابی به الگوی راهبردی – مشارکتی در تجدید حیات محله آب انبارنو ساری

5-1- فرضیه و یا سؤالات كلیدی تحقیق

1-5-1- فرضیه

در این تحقیق یک فرضیه به شرح ذیل مطرح بوده است.

– بافت قدیم محله آب انبارنو ساری نیاز به محرکی برای توسعه و تجدید حیات دارد.

هدف از تحقیق حاضر بررسی تاثیر عدالت سازمانی بر مدیریت استعداد با توجه به نقش میانجی سرمایه اجتماعی در شهرداری شهرستان دامغان می باشد. این تحقیق توصیفی- تحلیلی بوده، روش جمع آوری داده ها میدانی و ابزار جمع آوری داده ها پرسشنامه استاندارد می باشد. بطوریکه سنجش متغیر عدالت سازمانی و ابعاد آن با بهره گرفتن از پرسش نامه نیوهاف و مورمن (1993)، مدیریت استعداد و ابعاد آن با بهره گرفتن از پرسشنامه احمدی و همکارانش (1391)، و سرمایه اجتماعی و ابعادش با بهره گرفتن از پرسشنامه ناهاپیت و گوشال (1998) صورت گرفته است. جامعه آماری تحقیق حاضر کارکنان شهرداری شهرستان دامغان می باشد که از بین آنها 91 نفر به روش نمونه گیری تصادفی ساده پرسشنامه های تحقیق را تکمیل کرده و بازگرداندند. فرضیه های تحقیق با بهره گرفتن از روش معادلات ساختاری و به کمک نرم افزارهای Spss19 و Lisrel 8.54 مورد بررسی قرار گرفتند که نتایج حاکی از تایید تمامی فرضیه هاست.

فصل اول: کلیات تحقیق

مقدمه:

مدیریت استعداد اصطلاحی است که اولین بار مکنزی و شرکا در دهه 1990 در مقاله ای با عنوان جنگ بر سر استعدادها مطرح کردند. پس از آن بسیاری، مدیریت استعداد را عامل مهم و تاثیرگذار در موفقیت سازمانی دانسته اند که می تواند با شناسایی، توسعه و جذب کارکنان مستعد، برای سازمان مزیت رقابتی ایجاد نماید. به عقیده مورتون، اشتون و بلیس (2005) مدیریت استعداد اغلب شایستگی کلیدی ویژه ای را برای متخصصان منابع انسانی اعم از مدیران عالی و افرادی با قابلیت های بالا که به عنوان منابع انسانی راهبردی با نقش کلیدی به ویژه در شرکت های جهانی شناسایی شده اند، در نظر می گیرد (حسینی، 1391: 181-182). امروزه اتخاذ سیاست ها، راهبردها و رویه های صحیح و کارآمد مدیریت استعداد در جوامع مختلف به یک مساله اساسی تبدیل شده است. شناسایی اجزا و عناصر مدیریت استعداد در جوامع مختلف با زیرساخت ها، منابع، مزیت ها و بازارهای متفاوت، مهمترین فعالیت مطالعاتی برای تصمیم گیری درباره استعدادهاست. از این رو محققین این حوزه به روش های مختلف تلاش می کنند عوامل موثر بر تحرکات فیزیکی نخبگان و نیروهای دانشی را رصد کرده و به روش های مستقیم و غیرمستقیم ضمن شناسایی این عوامل، نحوه تصمیم گیری و نوع تصمیمات مدیران این حوزه را تحت تاثیر قرار دهند (مبینی دهکردی و طهماسب کاظمی، 1392: 106).

از جمله این عوامل، سرمایه اجتماعی و عدالت سازمانی است. سرمایه اجتماعی، بخشی از محیط اجتماعی است که ترکیبی از عناصر مختلف مانند شبکه های اجتماعی، هنجارها و ارزشهای اجتماعی، اعتماد و منابع مشترک می باشد. می توان گفت سرمایه اجتماعی یک ویژگی متراکمی است که می تواند به توصیف صفات سیستم اجتماعی کمک کند (میگنون و همکاران[1]، 2011: 2). سرمایه اجتماعی از طریق دسترسی به منابع اطلاعاتی و بهبود کیفیت اطلاعات، ایجاد اتحاد و همبستگی در بین شبکه های درون سازمانی، ایجاد روابط متقابل بین گروه ها، و طرفداری از ارزشها و هنجارهای اجتماعی قوی که قوانین و سنن محلی را مورد حمایت قرار داده و در نتیجه نیاز به کنترل های رسمی را کاهش می دهد، به بهبود خلاقیت و نوآوری منجر می شود. زیرا با ایجاد  همبستگی و شبکه های اعتمادی، اطلاعات غنی تر و صحیح تری بین افراد مبادله می شود (پیرز لونو و همکاران[2]، 2011: 1370). 

عدالت سازمانی به تشریح ادراک افراد یا گروه ها از رعایت انصاف در محیط کار و واکنش های رفتاری آنها به چنین ادراکاتی می پردازد. طبق تعریف گرینبرگ، رعایت انصاف در سیستم پاداش سازمانی و اقدامات عدالت سازمانی به افرادی که مسئول پیاده سازی سیستم تخصیص پاداش ها هستند اشاره دارد (دوستار و اسماعیل زاده، 1392: 148). بر هیچ سازمانی پوشیده نیست که استقرار عدالت در سازمان می تواند پیامدهای مؤثری در پی داشته باشد. بدون شک عدالت انسجام آفرین است و عدالت سازمانی مانند چسبی است که باعث می شود افراد دور هم جمع شوند و به طور مؤثر با هم کار کنند؛ درمقابل، بی عدالتی سازمانی هرگونه انسجام سازمانی را ازهم می پاشد (پورسلطانی زرندی و همکاران، 1392: 141). در این فصل به بیان مسأله، اهمیت و ضرورت تحقیق، اهداف ، سوالات و فرضیه های تحقیق پرداخته شده و مدل تحلیلی اولیه تحقیق ترسیم می شود. در ادامه با بیان متغیرهای تحقیق، تعاریف نظری و عملیاتی متغیرها عنوان شده و بطور مختصر طرح پژوهش و روش های تجزیه و تحلیل داده ها توضیح داده می شود. نهایتاً مدل فرایند پژوهش، شش مرحله نحوه اجرای تحقیق حاضر را تشریح می کند.

1-1- بیان مسأله

در زندگی کاری پویای امروز، سازمان ها باید به منظور انطباق، رشد و رسیدن به سطح بالاتری از بهره وری، در امر تغییر پیش قدم باشند. برای کسب این پیشقدمی، آنها نیازمند بررسی مداوم روش های موجود، وضعیت محصولات، خدمات و ارتقای نوآوری هستند. برای رسیدن به این جایگاه نیاز به نیروی انسانی با استعداد بدیهی است (آلتینوز، 2013: 844). 

 

 

حفظ نیروهای مستعد موجود، ازچالش های بسیار مهم مدیریت منابع انسانی در قرن حاضر می باشد. چرا که حفظ كاركنان با استعداد و ماهر، جهت حفظ سود رقابتی آن ها برای سازمان، از اهمیت شایان ذكری برخوردار است. از دست دادن چنین كاركنانی، به معنی از دست دادن سرمایه ای است كه برای استخدام و آموزش كاركنان جدید،‌ صرف شده است. از سوی دیگر كاركنان، آخرین اطلاعات فنی آن ها را به دست   می آورند و بنابراین، شركت در خطر از دست دادن اطلاعات محرمانه خود و انتقال آن ها به رقبا، قرار     می گیرد. (گاورتز، 2011: 36).

مدیریت استعداد فرایندی است که در سال 1990 پدید آمد و تا زمانی ادامه می یابد که مورد پذیرش واقع شود. بسیاری از سازمانها در یافته اند که استعدادها و مهارتهای کارکنان محرکی برای موفقیت تجاری آنها می باشد. این شرکتها برنامه ها و فرایندهایی جهت جذب و مدیریت استعداد کارکنانشان فراهم آورده اند که عبارتند از: جذب و استخدام داوطلبان واجد شرایط با سابقه رقابتی، مدیریت و تعیین حقوق و دستمزد رقابتی، آموزش و توسعه فرصت ها، مدیریت عملکرد، برنامه های حفظ، پرورش و ارتقاء پرسنل (خاطری، 2010: 39).  مدیریت استعداد برای توصیف مفهوم و یکپارچه سازی فعالیتهای مدیریت منابع انسانی با اهداف جذب و نگهداشت افراد مناسب برای پستهای کلیدی در زمان مناسب است. تامین و نگهداشت استعداد به دلایل زیر مهمتر از هر چیزی است: 1) اقتصاد دانشی 2) رقابت بسیار شدید 3) جابجایی و نقل و انتقال کارکنان. سازمانها به وسیله افراد حرکت می کنند، و این استعداد افراد است که تعیین کننده موفقیت سازمانهاست. بنابراین مدیریت استعدادها هسته اصلی مدیریت است (حاجی کریمی و حسینی،1389: 55).

یكی از روش های حفظ افراد مستعد در سازمان، ایجاد انسجام و همبستگی بالا بین نیروی كار در سازمان است كه این مقوله در حوزة مدیریت، علوم اجتماعی و علوم سیاسی تحت عنوان سرمایة اجتماعی مطرح است. بهبود سطح سرمایة اجتماعی در سازمان سبب ترویج همكاری، هم دلی و اعتماد، افزایش همكاری بین افراد سازمان به ویژه افراد مستعد و توانمند و تقویت تعامل و ارتباطات انسانی و اخلاقی می شود (احمدی و همکاران، 1391: 239). سرمایه اجتماعی، بخشی از محیط اجتماعی است که ترکیبی از عناصر مختلف مانند شبکه های اجتماعی، هنجارها و ارزشهای اجتماعی، اعتماد و منابع مشترک می باشد. می توان گفت سرمایه اجتماعی یک ویژگی متراکمی است که می تواند به توصیف صفات سیستم اجتماعی کمک کند (میگنن و همکاران[4]، 2011: 2). سرمایه اجتماعی بعنوان مجموعه منابع نهفته در شبكه اجتماعی یا دیگر ساختارهای اجتماعی كه توسط افراد و گروه ها كسب می شود تا با تسهیل كنش جمعی منافع شان تأمین گردد، تعریف شده است. سرمایه اجتماعی بر ابعاد ساختاری(شامل مؤلفه مشاركت اجتماعی) و شناختی (شامل مؤلفه های اعتماد اجتماعی و حس همبستگی اجتماعی) تأكید داشته است (توکل و ناصری راد، 1391: 12). سرمایه اجتماعی مجموعه ای از منابع حقیقی یا مجازی است که متعلق به یک فرد یا یک گروه بوده و در نتیجه عضویت در شبکه های پایداری از روابط متقابل بین دوستان و آشنایان بوجود می آید و بر اساس شبکه های اجتماعی، هنجارهای مشترک، اهداف و توافقات، و اعتماد متقابل مفهوم سازی می شود (خلجی و چن، 2011: 113). از طرفی نتایج تحقیقات حاكی از آن است كه گام برداشتن در راستای افزایش رعایت عدالت در سازمان ها یكی از مهمترین طرقی است كه سازمان ها را یاری می دهد تا علاوه بر بهره مندی از مزایای عدالت سازمانی، بتوانند محیطی آكنده از سرمایه اجتماعی فراهم آورده و به دستاوردهای مهمی در این خصوص دست یابند (امیرخانی و پورعزت، 1387: 29). عدالت سازمانی اشاره به ادراک هر فرد از رعایت انصاف دارد. عدالت سازمانی به معنای تخصیص منصفانه فرصتهای پیشرفت، یا پاداش های مالی (عدالت توزیعی)، فرایندی که در آن تخصیص صورت می گیرد (عدالت رویه ای)، و  نوع رابطه در طول فرایند (عدالت تعاملی)، است (گیلنز و همکاران، 2013: 343).  عدالت سازمانی درجه ای است كه كاركنان احساس می كنند قوانین و سیاستهای سازمانی مربوط به كار آن ها، منصفانه است. عدالت سازمانی بیان می كند باید با چه شیوه هایی با كاركنان رفتار شود تا احساس كنند به صورت عادلانه با آنان رفتار شده است (جمشیدی و همکاران، 1392: 58).

عدالت اولین عامل سلامتی مؤسسات اجتماعی به شمار می رود. مدیران و کارکنان به عدالت سازمانی   علاقه مندند، زیرا منافع اقتصادی آنان را به بهترین شکل تأمین می کند. طبق نظریه برابری آدامز هر زمان که کارکنان احساس بی عدالتی کنند، برای رفع آن اقدام می کنند. نتیجه این امر می تواند بهره وری کمتر، کاهش بازده، غیبت یا استعفای داوطلبانه کارکنان باشد (مشیری و همکاران، 1392: 178).

لذا سوال اصلی تحقیق به صورت زیر مطرح می شود:

آیا عدالت سازمانی از طریق سرمایه اجتماعی بر مدیریت استعداد در شهرداری شهرستان دامغان تاثیری معنی‌دار دارد؟

2-1- اهمیت و ضرورت تحقیق

آرزوی هر سازمانی دستیابی به اهداف مورد نظر و انجام موفقیت آمیز وظایفش می باشد. به این منظور سازمان باید تمامی منابع، مواد، تکنیکها، تکنولوژیها، سرمایه و شیوه هایش را بطور موثر بکار گیرد. عنصر کلیدی دستیابی به این اهداف، منابع انسانی، به ویژه افراد با استعداد هستند. بنابراین لازم است سازمان توجه فزاینده ای به آنها داشته باشد (هارواث اوا و داردوا، 2010: 58). سازمانها دریافته اند که اگر بتوانند افراد با استعداد را جذب و استخدام نمایند، می توانند از داشتن این مزیت رقابتی سود ببرند. در حقیقت امروزه سازمانها از طریق داشتن سرمایه انسانی با استعداد با هم رقابت می نمایند. توان آنها در جذب نیروی مستعد، بدلیل “جنگ بر سر استعدادها” بسیار حیاتی است زیرا سازمانها همواره در صدد بدام انداختن بهترین و باهوشترین پرسنل سایر سازمانها هستند (درایز[2]، 2013: 273). 

در حال حاضر مدیریت استعداد یکی از مهمترین موضوعات استراتژیک سازمان ها به حساب می آید. وجود نخبگان از هر لحاظ ضروری است و اغلب به عنوان یک استراتژی کلیدی در حفظ برتری نسبی در برابر رقبا به حساب می آید. نخبگی نگرشی است که باید در تمامی سطوح یک شرکت و یا سازمان حاکم باشد. مدیریت استعداد نگرشی به منظور جذب، توسعه و نگهداری افراد خلاق و نخبه جهت رسیدن به اهداف حال و آینده سازمان است. به معنای کلی تر مدیریت استعداد نگرشی هوشیارانه جهت استفاده از استعداد و شایستگی افراد نخبه به منظور تأمین نیاز ها و اهداف کلی و جزئی سازمان می باشد (شائوی و همکاران، 1392: 49-50). مدیریت استعداد یا مدیریت استعدادیابی را سرمایه گذاری در توسعه کارکنان، شناسایی جانشین ها و افراد با استعداد در سازمان و بالنده کردن آنان برای ایفای نقش های گوناگون رهبری تعریف می کنند (صیادی و همکاران، 1389: 82).

[1] Horvath ova & Durdova

[2]  Dries

[1] Altinoz

[2]  Govaerts

[3] Khatri