فهرست مطالب

فصل اول کلیات تحقیق

1-بیان مساله…………………………………………………………………………………………………………………………………..   2

2- ضرورت انجام تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………  5

3- اهداف اصلی تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………..   6

4- سئوال اصلی تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………  6

5- فرضیه تحقیق  ……………………………………………………………………………………………………………………………. 6

6- پیشینه تحقیق  ……………………………………………………………………………………………………………………………. 6

1-6: متون مرتبط با حوزه نظری پردازی فرهنگ استراتژیک ………………………………………………………….  7

2-6: متون مربوط به کاربست چارچوبه فرهنگ استراتژیک در مورد پژوهی غیر از آمریکا …………………. 8

3-6 : متون مرتبط با فرهنگ استراتژیک ایالات متحده ………………………………………………………………… 10

7- روش شناسی تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………. 12

8- روش گردآوری داده ها………………………………………………………………………………………………………………. 12

9- کاربردهای تحقیق  ……………………………………………………………………………………………………………………. 12

10- سازمان دهی تحقیق  ……………………………………………………………………………………………………………….. 13

فصل دوم: چارچوب نظری فرهنگ استراتژیک

مقدمه: فرهنگ استراتژیک، مفهومی تحول یافته ………………………………………………………………………………. 15

تعریف فرهنگ استراتژیک …………………………………………………………………………………………………………….. 15

تاریخچه ظهور و تکامل مقوله­ی فرهنگ استراتژیک  …………………………………………………………………………17

1. دیدگاه های کلاسیک، اهتمام تلویحی به مفهوم فرهنگ استراتژیک ……………………………………………..17
2. توجه به فرهنگ استراتژیک در بستر فرهنگ سیاسی ………………………………………………………………. 18
3. تکامل فرهنگ استراتژیک در بستر سازه­انگاری ………………………………………………………………………. 20

رویکرد شناسی در فرهنگ استراتژیک…………………………………………………………………………………………….. 23

1. فرهنگ استراتژیک به عنوان عامل تعیین کننده رفتار استراتژیک…………………………………………… 23
2. فرهنگ استراتژیک ابزاری برای تثبیت هژمونی…………………………………………………………………… 24
3. فرهنگ استراتژیک به عنوان یک متغیر مستقل موثر بر رفتار …………………………………………………25
4. فرهنگ استراتژیک بعنوان محدود کننده رفتار ………………………………………………………………….. 26
5. فرهنگ جهانی استراتژیک ابزاری برای توفیق بازدارندگی ………………………………………………….. 27
6. فرهنگ استراتژیک جهان مجازی ……………………………………………………………………………………. 28

تحول در فرهنگ استراتژیک ………………………………………………………………………………………………………….. 28

حافظان فرهنگ استراتژیک ……………………………………………………………………………………………………………. 30

فرهنگ استراتژیک از منظر دیوید جونز  …………………………………………………………………………………………..32

الف. سطح کلان……………………………………………………………………………………………………………………………  32

متغیر جغرافیا…………………………………………………………………………………………………………………….. 32

ویژگی های قومی – فرهنگی و تاریخی  ………………………………………………………………………………33

ب. سطح میانی: ساختارهای سیاسی- اجتماعی و اقتصادی کشور…………………………………………………….  34

ج. سطح خرد: فرهنگ سازمان نظامی و رابطه­ شهروندان با نظامیان  ………………………………………………..34

اتاق فکر به مثابه­ی یک نهاد اجتماعی ……………………………………………………………………………………………. 36

اثرگذاری اتاق فکرها در فرهنگ استراتژیک ……………………………………………………………………………………..  37

فصل سوم. فرهنگ استراتژیک آمریکا و عوامل موثر بر آن از جنگ داخلی(1861) تا پایان قرن بیستم

مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 39

تاریخچه مختصر ایالات متحده  …………………………………………………………………………………………………….. 40

اول. جنگ داخلی (1865-1861)  …………………………………………………………………………………………………..41

   الف. نکات کلی ……………………………………………………………………………………………………………………….. 41

   ب. بررسی متغیرهای موثر بر فرهنگ استراتژیک آمریکا در جنگ داخلی……………………………………….. 42

متغیرهای فرهنگی……………………………………………………………………………………………………………. 42

بررسی متغیرهای تکنولوژیکی و تسلیحاتی دخیل در جنگ داخلی ……………………………………….. 43

بررسی متغیر میزان تلفات انسانی در جنگ داخلی  ……………………………………………………………… 43

بررسی متغیر وضعیت صحنه نبرد در جنگ داخلی………………………………………………………………  44

دوم. جنگ آمریکا با اسپانیا(1898) ………………………………………………………………………………………………..  44

الف. نکات کلی ……………………………………………………………………………………………………………………….  44

ب. بررسی متغیرهای موثر بر فرهنگ استراتژیک آمریکا در جنگ با اسپانیا ……………………………………. 45

متغیر فرهنگی و ایدوئولوژی ……………………………………………………………………………………………. 45

متغیر تکنولوژی و تسلیحاتی  …………………………………………………………………………………………….46

سوم. جنگ اول جهانی (1918-1914)…………………………………………………………………………………………..  47

  الف. نکات کلی  ……………………………………………………………………………………………………………………….. 47

  ب. بررسی متغیرهای موثر بر فرهنگ استراتژیک آمریکا در ورود به جنگ اول جهانی ……………………  48

متغیر فرهنگی و ایدوئولوژی ……………………………………………………………………………………………. 48

متغیر تکنولوژی و تسلیحاتی  …………………………………………………………………………………………… 49

چهارم. ورود ایالات متحده به جنگ دوم جهانی (1945-1939 ) …………………………………………………..   50

  الف. نکات کلی ………………………………………………………………………………………………………………………… 50

  ب. بررسی متغیرهای موثر بر فرهنگ استراتژیک آمریکا در ورود به جنگ دوم جهانی ………………….   51

متغیر فرهنگی و ایدوئولوژی ……………………………………………………………………………………………. 51

متغیر تکنولوژی های پیشرفته نظامی  ………………………………………………………………………………… 52

متغیر میزان اعزام نیرو و تلفات   ………………………………………………………………………………………..53

متغیر وضعیت جنگ ……………………………………………………………………………………………………….. 53

متغیر هدف  …………………………………………………………………………………………………………………… 53

پنجم. نبردهای آمریکا در دوره­ جنگ سرد …………………………………………………………………………………..  54

کلیاتی درباره جنگ سرد………………………………………………………………………………………………………………..   54

1. جنگ کره ……………………………………………………………………………………………………………………….. 57

   الف. نکات کلی …………………………………………………………………………………………………………………  57

 

   ب. بررسی متغیرهای موثر بر فرهنگ استراتژیک آمریکا در جنگ کره ……………………………………. 57

متغیر فرهنگی  ……………………………………………………………………………………………………………. 57

متغیر تکنولوژی و تسلیحاتی ………………………………………………………………………………………… 58

میزان اعزام نیرو و تلفات انسانی …………………………………………………………………………………….59

متغیر هدف موثر …………………………………………………………………………………………………………. 59

2. بحران کوبا ……………………………………………………………………………………………………………………… 60

الف. نکات کلی  ……………………………………………………………………………………………………………….. 60

   ب. بررسی متغیرهای موثر بر فرهنگ استراتژیک امریکا در بحران کوبا……………………………………. 61

متغیر فرهنگی  ……………………………………………………………………………………………………………. 61

متغیر تکنولوژی و تسلیحاتی  ……………………………………………………………………………………….. 61

3. جنگ ویتنام …………………………………………………………………………………………………………………….. 61

        الف. نکات کلی…………………………………………………………………………………………………………………   62

       ب. بررسی متغیرهای موثر بر فرهنگ استراتژیک آمریکا در جنگ ویتنام ………………………………….  62

متغیر فرهنگی  ……………………………………………………………………………………………………………. 62

متغیر تکنولوژی و تسلیحات  …………………………………………………………………………………………63

متغیر وضعیت صحنه  نبرد …………………………………………………………………………………………… 64

ششم. بحران خلیج فارس 1991  …………………………………………………………………………………………………… 64

الف. نکات کلی  ………………………………………………………………………………………………………………………….. 64

ب.بررسی متغیرهای موثر بر فرهنگ استراتژیک آمریکا در بحران خلیج فارس………………………………….   65

متغیر فرهنگی …………………………………………………………………………………………………………….  65

متغیر تکنولوژیکی و تسلیحاتی  …………………………………………………………………………………….. 66

متغیر صحنه نبرد   ………………………………………………………………………………………………………. 66

متغیر هدف…………………………………………………………………………………………………………………. 67

هفتم. بحران کوزوو 1996 …………………………………………………………………………………………………………….  67

الف. نکات کلی  ………………………………………………………………………………………………………………………….. 67

ب. بررسی متغیر های موثر بر فرهنگ استراتژیک آمریکا در بحران کوزوو ……………………………………….. 68

متغیر فرهنگی ……………………………………………………………………………………………………………. 68

متغیر تکنولوژی و تسلیحاتی و وضعیت صحنه نبرد  ………………………………………………………. 68

متغیر هدف ……………………………………………………………………………………………………………….. 68

فصل چهارم. مولفه­های سخت­ – نرم افزاری موثر بر فرهنگ استراتژیک آمریکا در فضای بعد از 11 سپتامبر

مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………………….  71

اول. واقعه سپتامبر 2001 ، مقدمه­ای برای تحول فرهنگ استراتژیک امریکا  ………………………………………. 72

ابعاد محوری استراتژی کلان آمریکا……………………………………………………………………………………………….. 73

تاثیرپذیری از آرمان­های نومحافظه ­کارانه  …………………………………………………………………………………… 73

تامین امنیت سرزمین اصلی آمریکا در برابر حملات تروریستی  ……………………………………………………. 75

تاکید بر چندجانبه گرایی تحت تاثیر باور به جهان تک قطبی ……………………………………………………….. 76

بازنگری در ساختار و ماموریت های ارتش با هدف احیای نقش قدرت نظامی ………………………………. 76

بازنگری در سیاست منع گسترش سلاح­های کشتار جمعی و فناوری­های پیشرفته  ………………………….. 77

ایجاد نظم لیبرال در محیطی بین­المللی، اما بر مبنای روایتی آمریکائی……………………………………………..  77

دوم. بررسی عناصر فرهنگ­استراتژیک آمریکا در ارتباط با اقدامات نظامی بعد از 11 سپتامبر……………… 77

الف. تهاجم نظامی به افغانستان (2001) و عراق (2003) ……………………………………………………………….  78

ویزگی های رفتار نظامی آمریکا در مبارزه با تروریسم ……………………………………………………………………. 79

نگاه عملگرا به حقوق بین­الملل……………………………………………………………………………………………….   80

یکجانبه گرایی ………………………………………………………………………………………………………………………. 80

عملگرایی و استفاده سریعتر از زور  …………………………………………………………………………………………. 80

تدوام عملیات جنگی  …………………………………………………………………………………………………………….. 81

بازتعریف نقش نیروی نظامی در فرایند دولت – ملت سازی  ………………………………………………………..82

ب. تجزیه و تحلیل فرهنگ استراتژیک آمریکا بر مبنای الگوی تحلیلی جونز  …………………………………… 82

1. سطح کلان ………………………………………………………………………………………………………………………………. 82

متغیر جغرافیا………………………………………………………………………………………………………………………….  82

متغیر فرهنگی ………………………………………………………………………………………………………………………… 84

متغیر تاریخی …………………………………………………………………………………………………………………………. 85

2. سطح میانی ………………………………………………………………………………………………………………………………. 86

اتاقهای فکر Think Tank ……………………………………………………………………………………………………  86

3.سطح خرد: فرهنگ سازمان نظامی………………………………………………………………………………………………… 87

پایبندی به اصل موفقیت بر مبنای بکارگیری تکنولوژی های پیشرفته نظامی……………………………………  87

سند امنیت دفاع  2001 ……………………………………………………………………………………………………  88

سند امنیت دفاع2006 ……………………………………………………………………………………………………..   89

سند امنیت دفاع 2010 ……………………………………………………………………………………………………..  89

سند امنیت دفاع 2014 ……………………………………………………………………………………………………… 90

نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 93

منابع فارسی …………………………………………………………………………………………………………………………………  97

منابع لاتین …………………………………………………………………………………………………………………………………  103

چکیده لاتین …………………………………………………………………………………………………………………………….106

 

 

فصل اول:

 کلیات تحقیق

 

 1-بیان مسئله:

فرهنگ­استراتژیک به زمینه­ای از تفکر راهبردی یک دولت، به عنوان مقدمه یا بستری برای تصمیم ­گیری راهبردی آن خاصه در ارتباط با اهداف امنیتی – نظامی اشاره دارد. پیام اصلی این حوزه­ اندیشه­ورزی را باید در شناسایی دوست یا دشمن و تعیین معیار برای تفکیک آنان از هم دانست؛ کارکردی یا کیفیتی که می ­تواند به سطوح مختلف تصمیم­ گیران در مسیر انتخاب راه­های استفاده از زور برای مقابله با عوامل تهدید و هم­چنین در سطحی بالاتر برای رسیدن به اهداف ملی کمک نماید. به سخن دیگر،فرهنگ­استراتژیک مانند یک پیش­زمینه عمل می­ کند، به گونه­ ای که تمام سیاست­ها و تصمیمات راهبردی در سطح کلان را سمت و سو می­دهد. بر این مبنا، بیان­شده که فرهنگ­ استراتژیک که در اصل زیرمجموعه­ی فرهنگ ­سیاسی یک کشور است؛ توانائی محدودسازی گزینه­ های انتخاب راهبردی را برای نخبگان درپروسۀ تصمیم ­گیری داراست. در عین حال ،  چنین محدودیت­هایی با توجه به افزایش اهمیت پشتیبانی افکارعمومی برای اجرای سیاست­ها قابل پذیرش است. بنابراین دولت­ها اقدام به طراحی و اجراء سیاست­هایی می­نمایند که از اقبال عمومی بیشتری برخوردار است.

مسئله فرهنگ تا ربع آخر قرن پیش جذابیت چندانی در مطالعات امنیتی نداشت و این امر تا زمانی ادامه یافت که علاقه به فرهنگ و فرهنگ­استراتژیک برای تبیین رفتار دولت­ها مطرح گردید. بخش عمده­ای از تحقیق در این عرصه مدیون جوزف نای و شان لین جونز است که معتقد بودند؛ مطالعات استراتژیک بر مبنای قوم­مداری آمریکایی همراه با نادیده­گرفتن « سبک­های ملی استراتژی» قرار داشته­است . از دهه 1970 میلادی بعضی از محققان و تحلیلگران تلاش کرده ­اند تا با بکارگیری مفهوم فرهنگ­استراتژیک فهم و تحلیل غنی­تری(نسبت به رویکرد واقع­گرایی و بعدها نوواقع­گرایی) از رفتارها و انتخاب­های استراتژیک کشوره ارائه دهند. در همین دهه و درپی ناتوانی تحلیلگران آمریکا از پیش ­بینی واکنش­های اتحاد جماهیر شوروی و تشریح درست سیاست بازدارندگی شوروی، جک اسنایدر چنین نتیجه گرفت، تحلیلگران آمریکا به این دلیل نتوانستند واکنش­های شوروی را پیش ­بینی نمایند که این واقعیت را بدیهی فرض کردند که مسکو در موراد خاص دقیقا همانند واشنگتن واکنش نشان می­دهد. در نتیجه این ناکامی برای پیش ­بینی واکنش­ها، وی و تعدادی دیگر از محققان به این نتیجه رسیدند که هر کشوری از شیوه­ای خاص برای تفسیر، تحلیل و واکنش به رخدادهای بین ­المللی برخوردار است. این مسئله موضوع فرهنگ ملی را دوباره در دستور کار قرارداد و توجهات روی فرهنگ استراتژیک به مثابه یک ابزار تحلیل جدید متمرکز شد.

چنانچه بیان شد؛ زمینه ­های مطالعات فرهنگ استراتژیک به سال­های جنگ سرد یعنی دوره­ای که استراتژی بازدارندگی هسته­ای به دستورکار راهبردی دو ابرقدرت تبدیل شده­بود، باز می­گردد. نظریه­پردازان واقعگرای  آمریکایی را باید پیشگام تولید دانش در این مورد دانست. اولین مرحله­ مطالعات فرهنگ استراتژیک در این کشور بر محور بررسی استراتژی هسته­ای آن در قبال اتحاد جماهیر شوروی شکل­گرفت. به این معنا که محققان این حوزه براساس تئوری بازی­ها و تصمیم ­گیری عقلائی در سطح تصمیمات هسته­ای، گزینه­ های پیش­روی این دولت (درچارچوب راهبرد هسته­ای) را  تنها در محورهای زیر خلاصه می­کردند: عدم استفاده مجدد از سلاح هسته­ای در اثر محاسبه هزینه و سود ؛ استراتژی بازداندگی ؛تسلیح و افزایش توانمندی­های دفاعی قابل کاربرد. در مقابل ، اینان مدعی بودند که استراژی شوروی از قاعده­ی بازی­ها و محاسبه عقلائی مد نظر آمریکا پیروی نمی­­کند ، که همین ویژگی می تواند دنیا را در معرض خطر هسته­ای جدی قرار دهد. بر این اساس، می توان گفت که مطالعات استراتزیک در مقطع یاد شده از نوعی جهت­گیری تقلیل­گرا ومتناظر با بحث­های صرفاً هسته­ای و راهبردی برخوردار بود.

در اواخر دهه­ 1980  موج انتقاد از نظریه­پردازان واقعگرا به خاطر عدم توانائی پیش بینی بروز زمینه ­های فروپاشی شوروی بالا گرفت . نظریه پردازان آمریکایی به ویژه طیف سازه­انگار، با تأکید بر رابطه فرهنگ و امنیت، مؤلفه­ی فرهنگ استراتژیک را به عنوان تنها عامل توضیح دهندۀ این فروپاشی معرفی کردند.آنان اعلام نمودند علت ناتوانی رئالیستها، درتأکید افراطی بر مفروضۀ یکسان بودن دولت­ها (در قالب نوعی جعبه­ی سیاه) باید پیگیری شود. بر این مبنا، هر دولتی بنا به ارزش­ها، ایستارها، هویت، مذهب، فرایند تشکیل، جامعه­پذیری و حتی موقعیت جغرافیایی دارای تفاوت­های بنیادینی در ارتباط با نگرش­های راهبردی است. این تفاوت­ها در عرصۀ تصمیم سازی در مورد انتخاب­های پیش روی تصمیم­ گیران دارای تأثیر می­باشند. ناگفته نماند که برخی نیز بر امکان استفاده از اعمال فریب­کارانه­ در جهت دستکاری افکار عمومی تأکید داشتند که می تواند ابزار توجیه­گر سیاست­های اعلانی (در قالب فرهنگ استراتژیک) تلقی­گردد. در این ارتباط، به دستکاری افکار عمومی در رابطه با حوادث بندر پرل هاربر ، که به مجوز ورود آمریکا به جنگ دوم جهانی تبدیل گردید، توجه شد. دومین مرحله­ تحول در مطالعات­استراتژیک آمریکا تحت­تأثیر ترویج اندیشه­ی قدرت نرم و تعبیه­ی این مفهوم در مطالعات امنیتی این کشور در دهه­ 1990 پدیدار شد. از این منظر، تصمیم سازان امنیتی، فرهنگ استراتژیک را متغیری وابسته و در عین حال مستقل ارزیابی کردند. ویژگی وابستگی به تأثیرپذیری آن از عناصری چون: تاریخ، ارزش­ها ، ایستارها، هویت و جامعه پذیری و برداشت ذهنی از جایگاه کشور در نظام بین الملل و همچنین متغیر هایی مادی چون جغرافیا و توانمندی تسلیحاتی بازمی­گشت؛ و وجه استقلال طلبی این نوع فرهنگ نیز در این باور ریشه داشت که فرهنگ استراتژیک باید از هویتی مستقل در چارچوب انتخاب­ها و رفتارهای تصمیم­ گیران برخوردار باشد. به این ترتیب ، در شرایط نوظهور بعد از جنگ سرد که آمریکا با ضرورت شناسایی کانون­های جدید تهدید  و زمینه ­های شکل­ گیری و تشدید آنان در مناطق مختلف جهان مواجه بود ، توجه به ویژگی­های فرهنگ­استراتژیک دیگر ملت­ها مدنظر قرار می­گرفت. بطور منطقی، از این منظر، افق جدیدی برای شناسایی ریشه ­های موج جدید تهدیدزایی آشکار می­شد و فرصت­های لازم برای شکل دهی به ائتلاف و همکاری با بازیگرانی که فرهنگ استراتژیک مشابهی داشتند، بروز می­کرد. به این ترتیب،  تحول این رویکرد در تسری دادن فرهنگ استراتژیک به سایر حوزه های اقدامات خارجی دولت­ها ریشه داشت ، که باعث می­شد در کنار اقدامات نظامی، اتحاد و ائتلاف­ها و حتی روابط مبتنی برهمکاری و تعارض را هم در نظر ­آورد.

اما همزمان با احساس نیاز برای شناسائی فرهنگ­استراتژیک سایر ملل برای آمریکا، مطالعه فرهنگ­استراتژیک این کشور نیز در دستور کار ملت­ها قرارگرفت. از نظر لانتیس آمریکا بخاطر عواملی چون تک ابرقدرتی ،  توانائی تأثیرگذاری بر تمام کشورها در عرصه روابط­خارجی و همچنین اقدامات­نظامی متأثر از قدرت نظامی­اش بخصوص بعد از 11 سپتامبر ، در محاسبات امنیتی دولتها مهره وزینی شده است. این اثربخشی باعث ضرورت درک فرهنگ­استراتژیک این کشور از سوی سایرین شده است. البته لانتیس دلیل دیگری را نیز مطرح می­کند. از نظر وی بر کشورهایی که خواستار به چالش کشیدن قدرت آمریکا هستند، ضرورت بررسی این فرهنگ مبرهن است. بهر ترتیب حجم زیادی از ادبیات فرهنگ استراتژیک به مقوله آمریکا می ­پردازد.

در بعد نظری فرهنگ استراتژیک ایالات متحده در مقایسه با سایر دولت­ها ،به برکت همین توجه بخوبی شاخص بندی شده است . و عناصری چون تمایل به استفاده از زور برای دستیابی به اهداف، اسطوره فناوری در نبرد، تمایل به حل سریع منازعه با انهدام غائی دشمن، جنگ اخلاقی و یا مسیحائی و در نهایت پایین بودن آستانه تحمل در این فرهنگ شناسائی شده­است. این بررسی فرهنگی از دهه 70 میلادی با اثر راسل ویگلی با نام «راه و رسم جنگ آمریکائی» آغاز شد و تا اکنون ادامه دارد.

تمام محققان این حوزه به امکان تحول در فرهنگ­استراتژیک در سایه­ی رخدادهای عظیم ملی اعتقاد دارند. در این ارتباط شکست­­ها وپیروزی­ها می ­تواند امنیت مادی و روانی جامعه و شهروندان را دستخوش تغییر قرار دهد. در این زمینه واقعه­ی سپتامبر 2001 را باید نقطه­ی عطفی در بروز تحول در فرهنگ­استراتژیک آمریکا دانست. که البته از نظر محققین این حوزه دور نماند. مطالعات زیادی که بعد از این تاریخ و البته در پی رفتارهای نظامی یکجانبه  آمریکا بربستر مبارزه با تروریسم ، انجام شد؛ مبین همین نکته است. در این مقالات ضمن شناسائی موارد متحول شده فرهنگ­استراتژیک آمریکا به پیامدهای این تحول بر سایر دولت­ها نیز تأکید می شود.

مطالعه فرهنگ­استراتژیک آمریکا به واسطه پیچیدگی­های منحصر بفردش از دشواری خاصی برخوردار است. شاید مفیدترین الگو برای بررسی عوامل سازنده­ی فرهنگ مزبور را در چارچوب نظری دیوید جونز بتوان یافت. ناگفته نماند که این چارچوب نظری در پی تحول رویکردی در بعد نظری فرهنگ­استراتژیک از یک سو و بعد از تحول در شاخص ­های فرهنگ استراتژیک آمریکا بعد از 11 سپتامبر همچنان از سوی محققین برای بررسی آمریکا مورد استفاده قرار می­گیرد. چنانچه فارل در سال 2005 و یک سال بعد مانکن از این سطح بندی تحلیلی در­باره آمریکا سود جسته­اند. در هر حال جونز تلاش کرده است که عوامل تشکیل دهنده فرهنگ استراتژیک را در سه سطح شامل: سطح کلان محیطی که ویژگی­های جغرافیایی، خصوصیات قومی- فرهنگی و تاریخی، را در برمی­گیرد. سطح میانی اجتماعی شامل ویژگی­های سیاسی و اقتصادی جامعه وجامعه مدنی است. و در نهایت  سطح خرد که مرکب از نهادهای نظامی و ویژگی­های روابط نظامی – مدنی است ؛را مورد توجه قرار دهد.

در این پژوهش سعی می­ شود که مهم­ترین و اثرگذارترین عناصر تشکیل دهنده فرهنگ استراتژیک آمریکا بعد از 11 سپتامبر در ارتباط با ابعاد نرم و سخت افزاری مورد بررسی قرار گیرد. متغیر­های مورد نظر در ویژگی­های جغرافیایی ،خصوصیات تمدنی – فرهنگی ، خصائص سیاسی و تکنولوژیکی از یک سو ، و از سوی دیگر در الگوی نقش آفرینی دو متغیر جامعه­ مدنی و اتاق فکر خلاصه شده است.

2- ضرورت انجام تحقیق:

با عنایت به این موضوع که این قدرت­های بزرگ هستند که سیستم و نظام بین­الملل را شکل می­ دهند و بیشترین میزان تأثیرگذاری را بر روندهای جهانی دارا می­باشند. لذا شناخت سیاست­خارجی این کشورها بسیار حائز اهمیت است. در این پژوهش بنا به نقش مؤثر فرهنگ­استراتژیک، این  متغیر مهمترین مؤلفه شکل­دهنده به سیاست خارجی است.  بنابراین شناخت فرهنگ­استراتژیک آمریکا به عنوان مهمترین مؤلفه شکل دهنده به رفتار این کشورها از اهمیت بسزائی برخوردارا است. اما در این پژوهش تلاش می­ شود در راستای پرداختن به این موضوع به دو هدف دیگر که در زیر می­آید، نیز نائل شویم.

1-3- پیشینه پژوهش    4

1-4- سوالات پژوهش     6

1-5- فرضیات پژوهش     6

1-6- اهداف پژوهش    6

1-7- روش تحقیق. 7

1-8- نوآوری تحقیق. 7

1-9- سازماندهی تحقیق. 7

فصل دوم: ادبیات تحقیق.. 8

2-1- مقدمه. 9

2-2- موقعیت ژئوپلتیک (جغرافیایی) مصر. 9

2-3-موقعیت ژئوپلتیک ایران. 9

2-4- جمعیت شناسی مصر. 13

2-5- تاریخ مصر. 17

2-5-1- تاریخ سیاسی مصر پس از استقلال. 17

2-6- نظام سیاسی مصر. 22

2-7- احزاب مصر. 23

2-8- سیاست خارجی مصر پس از استقلال. 24

2-9- عوامل عمده اثر گذار بر روابط خارجی مصر. 28

2-9-1- موقعیت جغرافیایی مصر: 28

2-9-2- ناسیونالیسم عربی : 28

2-9-3- فلسطین و اسرائیل : 28

2-9-4 – گرایش به غرب : 29

2-9-5- اسلام گرایی : 29

2-9-6- ارتش مصر: 30

2-10- نظریه همگرایی در روابط بین الملل. 30

2-10-1- نظریه فدرالیسم. 32

2-10-2-  نظریه ارتباطات.. 34

2-10-3-  نظریه كاركرد گرایی.. 34

فصل سوم: روابط ایران و مصر. 37

3-1- مقدمه. 38

3-2- رابطه ایران و مصر در عهد باستان. 38

3-3- روابط ایران و مصر در دوران بعد از اسلام. 39

3-4- مناسبات  سیاسی تهران ـ قاهره‌ بعد از جنگ جهانی اول. 41

3-5- روابط ایران و مصر در دوران رضا شاه 42

3-6- روابط ایران و مصر در دوران محمدرضا شاه پهلوی.. 43

3-7- روابط ایران و مصر بعد از انقلاب اسلامی ایران. 47

 

3-8- رابطه ایران و مصر بعد از انقلاب مصر. 51

3-9-رابطه ایران و مصر و تحولات مصر بعد از مبارك… 52

3-10- رابطه ایران و مصر در دوران محمد مرسی.. 56

3-11- روابط ایران و مصر در دوران بعد از محمدمرسی.. 60

3-21- عوامل موثر در همگرایی ایران و مصر. 62

فصل چهارم: آینده روابط ایران و مصر. 69

4-1- اشتراكات تاثیر گذار بر روی روابط ایران و مصر. 70

4-2- عوامل موثر بر رابطه ایران و مصر. 71

4-3- موانع تاثیرگذار بر روند تعامل ایران و مصر. 73

4-4- نقش امریكا و اسرائیل در روابط ایران و مصر. 75

4-5- تاثیر تحولات اخیر و بركناری مرسی بر رابطه ایران و مصر. 75

4-6- تاثیر انتخابات ریاست جمهوری ایران بر آینده روابط ایران و مصر. 79

4-7- آینده احتمالی روابط ایران و مصر. 81

4-8- نتیجه گیری.. 85

4-9- راهکارها و پیشنهادات.. 86

4-10-محدودیتها 86

فهرست منابع. 87

 

چكیده :

ایران و مصر دو کشور مهم و تاثیرگذار در منطقه خاورمیانه هستند. روابط این دو کشور در دوران های مختلف با فراز و نشیب های متعددی روبرو بوده است. با توجه به اهمیت این دو کشور در منطقه و نیز تحولات اخیر داخلی و منطقه ای، بررسی روابط و آینده احتمالی این دو کشور از اولویت خاصی برای هر دو کشور برخوردار است. عوامل داخلی و خارجی زیادی روی رابطه این دو کشور تاثیر گذاشته است. بعد از برکناری حسنی مبارک و روی کار آمدن محمد مرسی انتظار بهبود روابط مطرح گشت اما بعد از برکناری مرسی و روی کار آمدن دولت جدید در مصر می بایست برای اقدامات بعدی با دقت و صبر بیشتری جلو رفت و منتظر گام های بعدی دولت مصر و نتایج تحولات احتمالی آینده این کشور بود.

واژگان كلیدی : ایران، مصر، تحولات مصر، حسنی مبارک،مرسی

 

فصل اول:

 

 کلیات تحقیق

 

 

1-1-      مقدمه

ایران ومصر دو کشور با تمدن و سابقه کهن و با اهمیت و پرنفوذ در منطقه خاورمیانه هستند. ایران و مصر بنابر شواهد تاریخی از گذشته های دور با هم ارتباط داشته اند و مناسبات و تعاملات آن ها تحت تاثیر عوامل متعددی قرار گرفته است. روی کار آمدن دولت های مختلف در این کشورها و سیاست های اتخاذ شده از سوی هرکدام باعث شد در دوران های مختلف این دو کشور نسبت به هم رویکردهای مختلفی داشته باشند و به این ترتیب اکنون با توجه به تحولات اخیر در مصر و سقوط مبارک و نیز برکناری مرسی می توان انتظار داشت که تغییراتی در رابطه این دو کشور تغییراتی اتفاق بیفتد و آینده روابط دو کشور را غیر قابل پیش بینی می سازد.

1-2-      بیان مسئله

با توجه به شرایط کنونی جهان ،نحوه تعامل مصر و ایران به عنوان دو قدرت تاثیرگذار منطقه ای در خاور میانه و شمال آفریقا  می تواند تمامی معادلات جهان را تحت تاثیر قرار دهد و از این حیث دارای اهمیت شایانی است. قدرت سیاسی اقتصادی و اجتماعی ایران در خاور میانه با نفوذ گسترده ای که در میان اقشار مختلف مسلمانان در کشور های مختلف و همچنین نفوذی که در سایر مناطق جهان دارد این کشور را در عرصه منطقه ای و بین المللی حائز اهمیت نموده است از سوی دیگر مصر نیز به عنوان یک کشور بزرگ عربی اسلامی  از اهمیت ویژه ای در منطقه برخوردار است . همسایگی مصر با رژیم اشغالگر قدس بر اهمیت استراتژیک این کشور افزوده است . تسلط مصر بر کانال سوئز و نقش آن در قاره عظیم آفریقا  موقعیت ژئوپلوتیک مصر را آشکار کرده واین اهمیت را دوچندان نموده است.

روابط ایران و مصر در طی سالهای گذشته همواره با فراز و نشیب همراه بوده و در این سیر تاریخی برداشت نخبگان دو کشور از شرایط منطقه ای و بین المللی بر روند این تغییرات تاثیر گذاشته است.همچنین نفوذ قدرتهای بین المللی نظیر آمریکا در مصر بخصوص پس از مرگ ناصر و کمکهای بلاعوض این کشور به ارتش مصر ، موضوع رابطه با مصر را قامض و پیچیده تر از یک مسئله منطقه ای نموده است .با آغاز بهار عربی در مصر و تغییرات بنیادی در نظام سیاسی و اجتماعی این کشور و قدرت گرفتن اسلامگرایان و پررنگتر شدن مشترکات فراوان دوکشور و رنگ باختن اختلافات پیشین به نظر می رسد فرصتی تاریخی برای ایجاد روابط نزدیک بین ایران و مصر ایجاد شده است و از آنجایی که روابط ایران و مصر در عرصه بین المللی می تواند منافع داخلی و خارجی هر دو کشور را تحت تاثیر قرار دهد .

عوامل همگرایی دوکشور نظیر دین مشترک، عضویت در سازمان کنفرانس اسلامی ، منافع و علایق مشترک و همچنین روی کار آمدن اسلامگرایان و بسیاری موارد دیگر قابل تقویت و گسترش بوده و می توانند با کاهش تاثیر عوامل واگرایی نظیر دخالت بیگانگان و بویژه آمریکا، ناسیونالیسم عربی و اختلافات ایدئولوژیک و همچنین تفاوت دیدگاه ها در خصوص مسئله فلسطین و اسرائیل ، زمینه های وحدت و نزدیکی هرچه بیشتر این دوکشور را بوژه در شرایط تاریخی اخیر فراهم آورند.

پژوهش حاضرسعی دارد  عوامل تاثیرگذار بر روابط آینده ایران و مصر بعد از سقوط مبارک  را مورد کنکاش قرار دهد و پاسخی برای سوالات زیرارائه نموده و در آخر راه کارهایی جهت برقراری روابط نزدیک و بهبود روابط این دو کشور ارائه نماید.

• آیا اساسا امکان برقراری رابطه بین ایران و مصر وجود دارد؟
• عوامل اصلی همگرایی بین ایران و مصر کدامند؟
• چه تغییری در عوامل همگرایی ایران و مصر پس از برکناری مبارک ایجاد شده است؟
• عوامل اصلی واگرایی ایران و مصر کدامند؟
• چه تغییری در عوامل واگرایی ایران و مصر پس از برکناری مبارک ایجاد شده است؟
• ایران از چه راهبردهایی می تواند در راستای افزایش همگرایی و کاهش واگرایی در روابط با مصر جدید در  این برهه بهره ببرد؟

ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل و با فرمت ورد موجود است

 

فهرست

عنوان                                                                                                     صفحه

کلیات

بیان مسئله………………………………………………………………………………………………………………………………………..1

سوال تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………….4

فرضیه تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………4

تعریف متغیرها…………………………………………………………………………………………………………………………………5

ادبیات تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………..6

اهداف تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………..7

اهداف علمی……………………………………………………………………………………………………………………………………7

اهداف عملی……………………………………………………………………………………………………………………………………8

روش پژوهش و جمع آوری اطلاعات…………………………………………………………………………………………………8

موانع و محدودیت های پژوهش ………………………………………………………………………………………………………..9

حدود و نقطه ی تمرکز پژوهش………………………………………………………………………………………………………….9

سازماندهی پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………….10

بخش اول:تمهیدات نظری

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………11فصل اول :جامعه ی شبکه ای

گفتار اول : کاستلز و ظهور جامعه شبکه ای……………………………………………………………………………………….12

گفتار دوم :گیدنز و فشردگی  جهانی…………………………………………………………………………………………………16 فصل دوم جهانی شدن

گفتار اول:هویت و جامعه شبکه ای در عصر جهانی شدن……………………………………………………………………18

گفتار دوم: رسانه های جمعی در شرایط جهانی شدن………………………………………………………………………….26 گفتار سوم: انقلاب ها در عصر جهانی شدن………………………………………………………………………………………30

گفتار چهارم: ظهور اینترنت و شبکه مجازی در عصر جهانی شدن………………………………………………………..34

گفتار پنجم: ارتباطات در عصر جهانی شدن……………………………………………………………………………………….38

پی نوشت بخش اول ………………………………………………………………………………………………………………………41

بخش دوم:روند شکل گیری انقلاب در تونس و مصر

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………43  فصل اول: انقلاب در تونس

گفتار اول: تونس در  دوران زین العابدین ………………………………………………………………………………………44 گفتار دوم: خیرش،طغیان………………………………………………………………………………………………………………..49 فصل دوم: انقلاب در  مصر

گفتار اول : مصردر دوران حسنی مبارک وتعمیق اقتدار گرایی سیاسی در مصر……………………………………….51

گفتار دوم: خیزش، طغیان ………………………………………………………………………………………………………………54

پی نوشت بخش دوم…………………………………………………………………………………………………………………….56

بخش سوم:شکل گیری جامعه شبکه ای و انقلاب در مصر و تونس

مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………..58

فصل اول : جامعه شبکه ای در خاورمیانه …………………………………………………………………………………………60

 

فصل دوم: شبکه ای شدن و انقلاب درتونس…………………………………………………………………………………….64

گفتار اول: جامعه شبکه ای درتونس………………………………………………………………………………………………….64

گفتار دوم: اینترنت و تلفن همراه درتونس………………………………………………………………………………………….66

گفتار سوم: شبکه ها و سایت های خبری در تونس ……………………………………………………………………………70

فصل سوم:شبکه ای شدن و انقلاب در مصر

گفتار اول: جامعه شبکه ای در مصر …………………………………………………………………………………………………74

گفتار دوم: اینترنت و تلفن همراه در مصر …………………………………………………………………………………………80 گفتار سوم: شبکه ها و سایت های خبری در مصر ……………………………………………………………………………..83

فصل چهارم: بررسی مقایسه ای جامعه شبکه ای در مصر و تونس………………………………………………………..86

پی نوشت بخش سوم……………………………………………………………………………………………………………………..89

نتیجه گیری …………………………………………………………………………………………………………………………………..92

کتابنامه …………………………………………………………………………………………………………………………………………96

 

فهرست جداول

جدول شماره 1 :

نمودار رشد اینترنت در تونس…………………………………………………………………………………………………………..67

جدول شماره  1.1:

نمودار تعداد کاربران اینترنت در تونس …………………………………………………………………………………………….68

جدول شماره 2

نمودار رشد اینترنت در مصر …………………………………………………………………………………………………………..81

جدول شماره 2.2:

نمودار تعداد کاربران اینترنت در مصر …………………………………………………………………………………………….. 82

 

 

کلیات

 

بیان مسئله:

توضیح و تبیین مفهوم جامعه شبکه ای و تا ثیر آن بر شکل گیری جنبش های انقلابی یکی از موضوعات جالب توجه در مطالعات جامعه شناسی انقلاب است . تحولات جاری در کشورهای حوزه ی شمال آفریقا در طول سالهای 12-2010  مورد تعابیر نظریه پردازان مختلفی قرار گرفته است. گرچه بیشتراین تعا بیر جنبه های ژورنالیستی و غیر آکادمیک دارند، اما از میان عمده متغیرهایی که در این آثار دیده می شود بحث دموکراتیک شدن و غلبه بر نظامهای غیر دموکراتیک از جایگاه ویژه ای بر خوردار است. این مفاهیم خود مبانی دیگری همچون فرهنگ سیاسی مقاومت، بحران مالی دولتها، ارتباط باز با نظام جهانی و ظهور جامعه شبکه ای را می آفریند. تحولات تکنولوژی که در عرصه ارتباطات در یک دهه گذشته صورت گرفته در تمامی عرصه های زندگی بشری اثرات عمیقی بر جای گذاشته و واکنش های فردی، ملی، منطقه ای و بین المللی را تحت الشعاع خود قرار داده است. امروزه جنبه ای از زندگی بشری را نمی توان یافت که متاثر از فضای مجازی نباشد. در عصری که همه مفاهیم در حال جهانی شدن و به موازات آن پیشرفت هایی که در حوزه فناوری ارتباطات صورت می گیرد، می توان گفت سرنوشت جوامع و افراد هرچه بیشتر به این فرایند گره می خورد. به درستی می توان قرن بیست و یکم را قرن فضای مجازی نامید. ما در عصر ارتباطات به سر می بریم عصری که در آن ارتباط شکلی شبکه ای به خود گرفته است

امروزه با پدید آمدن عصر جهانی شدن روندهای متعارضی از کنش و واکنش میان دو فضای مکانی و رویدادی مطرح می شود. فضای رویدادی فضایی متفاوت از ساختار وستفالیایی دولت های ملی است. گر چه این ساختار پست وستفالیایی با مقاومت هایی از سوی فضای مکانی روبروست ولی با قدرتی فزاینده در حال سلطه و شکل دادن الگوهای نوینی در توزیع قدرت و ثروت در نظام جهانی است. امروزه شاهد رشد سریع روند جهانی شدن در منطقه، و به دنبال آن شکل گیری شبکه های مجازی، جامعه شبکه ای، اینترنت و… هستیم. چرا که جهانی شدن پدیده ی پیچیده ایست که ضمن محدودیت های خاص خود، شکل جدیدی از ارتباطات اجتماعی را موجب می شود. نژاد بشری با ورود به قرن بیست و یکم پیشرفت همه جانبه و فوق العاده ای در توانایی های علمی و تکنولوژیکی داشته است . تکنولوژی اطلاعات با ایجاد فضای مجازی و دیجیتالی دنیای کوچکی به وجود آورده که در آن با فشرده شدن زمان و مکان جنبه های مختلف زندگی خصوصی و اجتماعی را تحت تاثیر قرار می دهد.

علاوه بر این، در این دوره عوامل سیاسی، اقتصادی و فر هنگی از اهمیت ویژه ای بر خوردار شده اند چرا که با پیشرفت فزاینده ی فناوری و اطلاعات آگاهی جوامع نسبت به خود هر چه بیشتر آشکار می شود، که این خود زمینه ساز شکل گیری جنبش های اجتماعی و اعتراضی در سراسر جهان به ویژه مناطق در حال توسعه شده است.

پیشرفت سریع در عرصه ارتباطات به طور بی نظیری جهان را کوچک و فشرده کرده است . امروزه جامعه انسانی در متن یک فرایند رسانه ای شده زندگی می کند. رسانه ها با قرار گرفتن در میان جوامع فکری و سازمان قدرت، فرصت وامکان تبادل نظر و تعامل فکر-قدرت را فراهم می آورد. امروزه بعد فرهنگی جهانی سازی نیز بسیار حائز اهمیت است چرا که نوآوری تکنولوژی در زمینه ی فرهنگی مانند اینترنت، فکس، ماهواره، شبکه های مجازی و ظهور رسانه های جهانی باعث شده  که مرزهای فرهنگی از بین بروند. تو سعه ی روز افزون بهره گیری از ارتباطات و گسترش وسایل و رسانه های ارتباط جمعی در میان مردم در سطح جهان مردم را از نقش صرفا منفعلا نه خارج کرده است. مردم با بهره گیری از این رسا نه ها و فضایِ مجازیِ حاصل از آن دارای نقش فعال تری شده اند، چراکه رسانه ذهنیت سازی، انگاره پردازی، گفتمان سازی و تولید قدرت را در دست دارد. در یک سال اخیر شاهد شکل گیری و گسترش حرکت های مردمی در منطقه ای از جهان بوده ایم که انتظار نمی رفت چنین حر کت هایی آن هم در منطقه ی خاورمیانه عربی که دارای زیر ساخت های قدرت سنتی می باشد، رخ دهد. با وجود این، برخی موانع ساختاری را می توان در فرایند دموکراتیزاسیون برشمرد: رویکرد ارتدوکس به اسلام در این منطقه باعث شده گرایشات تفسیریِ عقل گرایانه در حاشیه قرار گیرند، از سوی دیگر فقر فرهنگی، همچون فرهنگ پدرسالاری و انقیادی، و عدم رفاه اقتصادی تحقق دموکراسی را به تعویق انداخته است.

حوادث یک سال اخیر خاورمیانه باعث شگفتی همگان شده، شگفت انگیزترآنکه این حوادث به شکلی دومینووار به حرکت خود در میان کشورهای خاورمیانه عربی ادامه می دهد. در تفسیری خوش بینانه می توان گفت که گسترش رسانه های شبکه ای وشکل گیری فضای مجازی، رشد و آگاهی مردم منطقه را افزایش داده است، به گونه ای که توانسته  حکومت های دیکتاتوری منطقه را با مشکل مواجه سازد.

نکته ی قابل توجه در تمامی تحولات منطقه، تاثیر متفاوت رسانه ها، سایت ها، اینترنت و شبکه های مجازی بر فرایند انقلاب است. به گونه ای که در تونس گسترش فضای مجازی پیش از انقلاب و در مصر پس از آغاز فراگردهای انقلابی بوده است. به عبارت دیگر فضای مجازی و شبکه ای در تونس پیشینی و در مصر پسینی است. منطقه ای همچون خاورمیانه که در آن هدف تولیدات فرهنگی تحت کنترل حاکمان، همواره توجیه رژیم های حاکم و دیدگاه های آنها بوده، رسانه های مجازی همچون توییتر، فیس بوک و…خارج از اراده ی نظارتیِ حاکمیت سبب ساز تغییرات عمیقی در محتوا ،بسترو موضوعات شده است. فناوری اطلاعات و اینترنت به کاربران شبکه های اجتماعی مجازی این امکان را می دهد که به صورت ناشناس به تبادل اطلاعات بپردازند. رسانه های نوین در قالب فضای مجازی و شبکه های اجتماعی در تسهیل و فروپاشی نظام های اقتدار گرا، حفظ ارتباط، بسیج کنش جمعی و افزایش سطح تعامل مردم نقش کارآمد دارند چرا که مهمترین کارکرد رسانه انتقال پیام است.

رسانه های مدرن به فعالان اجتماعات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی این امکان را می دهند که اجتماعات و انجمن هایی مجازی برپا کنند.از این میان اینترنت بیش ازسایر رسانه ها به فعالان سایبری در بسیج معترضان، ایجاد کنش جمعی و پخش اطلاعات یاری رسانده است.

روند جهانی شدن و شکل گیری جامعه ی شبکه ای باعث تغییرات بنیادین در سایر عرصه های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی آن منطقه شده است از آنروکه شبکه ها ساختارهایی باز هستندکه می توانند بدون هیج محدودیتی گسترش یابند. یکی از ویژگی های بارز آن برتری ریخت اجتماعی بر کنش اجتماعی است. گرچه بازتاب و تاثیر شکل گیری رسانه های مجازی در این منطقه انکارناپذیر و قابل بررسی است، اما مسئله ی اساسی بررسی (عدم) زیر ساخت های مورد نیاز کشورهای این منطقه برای شکل گیری روندهای دموکراسی سازی است، چرا که ماهیت این جنبش ها دموکراسی خواهانه است و گذار به دموکراسی از مفاهیم اساسی جامعه شناسی سیاسی در دنیای امروز است. در این پژوهش دو کشور مصر و تونس، با سابقه ی طولانی دیکتاتوری، برای بررسی انتخاب شده اند. تونس از جهت تقدم و مصر از جهت تکرار پذیری روند اعتراضاتِ تونس و اینکه مصر از یک سو بزرگترین واحد سیاسی-جمعیتی جهان عرب، مرکز ثقل اندیشه ی ملی گرایی عربی و از سوی دیگر به دلایل ژئو پلیتیکی، ژئو اکونومیکی و ژئواستراتژیکی یکی از تاثیر گذارترین کشورها در حوزه ی آفریقا، دنیای عرب و جهان اسلام محسوب می شود.

فراگرد زمانی این تحولات و شیوه های متفاوت تا ثیر گذاری جامعه ی شبکه ای بر سیر این تحولات از موضوعات قابل تامل است، چرا که تحلیلگران با رویکردهای متفاوت علل مختلفی را سبب ساز این اعتراضات عنوان کرده اند: از جمله بحران مالی جهانی، افزایش جمعیت، بالا بودن نرخ بیکاری، فساد مالی و .. با این حال تمامی آنها قویا بر نقش، جایگاه ومیزان  تاثیر گذاری شبکه های مجازی، رسانه ها، اینترنت و.. اذعان دارند

 

سوال تحقیق:

با توجه به گسترش رسانه های ارتباطی و همه گیر شدن جامعه مجازی پرسش اساسی این است که بروز جامعه شبکه ای و پیدایش فرهنگ سیاسی مقاومت چگونه موجب تکوین جنبش های انقلابی در مصر و تونس شده است؟

 

 

فهرست مطالب

 

فصل اول: کلیّات تحقیق…

1- 1-  مقدمه. 4

1-2- بیان مسئله. 7

1-3 – سوالات تحقیق.. 9

1-4-  فرضیات تحقیق.. 10

1-5- اهداف تحقیق.. 11

1 -6-  اهمیّت وضرورت تحقیق.. 12

1-7-  پیشینه تحقیق.. 14

1-8-  تعاریف واژگان کلیدی تحقیق.. 15

1-8-1-   گفتمان.. 15

1-8-2  مشروطه. 16

1-8-3 –  شیعه. 17

1-8-3-1-  معنای لغوی… 17

1-9 روش تحقیق.. 19

فصل دوم: سیری در زندگانی سیّد جمال الدّین..

2-1. تولّد : 21

2-2 : کودکی و تحصیلات سیّد جمال در قزوین و تهران : 21

2-3. سیّد جمال الدّین و حوزه ی نجف : 22

2-4. سفرهای سیّد جمال الدّین و سرانجام او : 23

فصل سوم: اتّهامات وارده بر سیّد جمال الدّین اسد آبادی..

3-1. ملیّت سیّد جمال الدّین : 39

3-2. دین و مذهب سیّد جمال الدّین : 42

.1-2-3الحاد و بی دینی : 43

.2-2-3بابیت : 46

3-3- سیّد جمال و فراماسونری.. 48

3-4- سیّد جمال عامل انگلیس : 50

فصل چهارم: شرایط و گفتمان ها در آستانه ی انقلاب مشروطه.

4-1. مقدّمه : 54

4-2. اوضاع ایران در آستانه ی انقلاب مشروطه : 56

4-2-1. شرایط بین المللی : 56

4-2-2. شرایط فرهنگی-اجتماعی.. 58

4-2-3. شرایط سیاسی : 59

4-2-4. شرایط اقتصادی : 61

4-3. گفتمان های رایج در آستانه ی انقلاب مشروطه. 62

4-3-1. گفتمان ملّی گرایان ( روشنفکران متجدّد و غرب گرا ) 63

4-3-2. گفتمان دینی : 64

4-3-2-1. مشروطه خواه : 64

4-3-2-2. مشروطه ی مشروعه خواه : 65

4-3-3. گفتمان اصلاحی سیّد جمال الدّین اسد آبادی : 66

فصل پنجم: سیّد جمال الدّین و انقلاب مشروطه.

5-1- مقدّمه : 72

 

5 -2- سیّد جمال الدّین و مشروطه : 73

5  -3 : ابعاد مختلف اندیشه های سیّد جمال الدّین اسد آبادی : 82

5-3-1- بعد فردی.. 83

5-3-2 : بعد فرهنگی و اجتماعی.. 85

5-3-3 : بعد دینی.. 89

عوامل انحطاط و عقب ماندگی : 90

5 -3-4. بعد سیاسی.. 94

الف) رابطه دین و سیاست : 97

ب. مبارزه با استبداد داخلی : 98

ج: مبارزه با استعمار : 100

5-4.مقایسه اندیشه های سیّد جمال الدّین اسد آبادی با دیگراصلاح طلبان هم عصراو : 103

الف. از جهت شیوه برخورد با فرهنگ و تمدّن غرب : 104

ب . از جهت چگونگی پذیرش علوم و فنون ( نوگرایی و اصلاح ) : 105

ج. ازجهت چگونگی برخورد با استعمار سیاسی غرب : 107

د . از جهت نوع رابطه دین با سیاست: 108

5 -5. سیر انتقال اندیشه های سیّد جمال الدّین : 109

5-5-1 : قلم ( مکتوبات ) 110

5-5-2. زبان ( سخنرانی ها و گفتارهای تاریخی ) : 115

5-6:تأثیر اندیشه های سیّد جمال الدّین برتوده های مردم و سران مشروطه: 116

5-6-1. سیّد جمال و توده های مردم : 117

5-6-2. سیّد جمال الدّین و روشنفکران و سیاسیون : 119

5-6-3. سیّد جمال الدّین و علما ( روحانیون ) 125

نتیجه گیری و پیشنهادات.. 135

پیشنهادات: 137

محدودیت ها 137

منابع. 138

 

 

فصل اول:

کلیّات تحقیق

1- 1-  مقدمه

سیّد جمال الدّین مصلحی بزرگ دنیای اسلام که هر چند بیش از یک  قرن از در گذشت او می گذرد ولی همچنان تفکر و راه و روش او الهام بخش بسیاری از شخصیت ها، متفکران و روشن فکران مسلمان است. و دنیای عرب و همه مصلحان شیعی ایرانی تحت تاثیر مستقیم و یا غیرمستقیم سیّد جمال بوده اند.

جنبش هایی نظیر اعرابی پاشا و اخوان المسلمین در مصر، مهدی سودانی و دکتر حسن   الترابی در سودان و جنبش های مشروطیت در عثمانی و مصر و ایران همگی ریشه در نهضت فکری_ سیاسی سیّد جمال داشته اند.

از دلایل عمده ی وسعت این تاثیر گذاری می توان به عوامل زیر اشاره کرد :

الف) حرکت سیّد جمال در سطحی فراتر از مذهب و ملّیت خاص و به طور عام در سطح جهان اسلام بود، چرا که  او همه ی کشور های اسلامی را وطن خود می دانست.

ب)سیّد جمال،جهانی،عام وانسانی می اندیشید ومتعّهد به ارزش های والای انسانی بود.

ج) سیّد جمال نه غرب ستیز بود و نه غرب گرا، بدین معنی که نه مانند سنّت گرایان به گونه ای احساسی و سطحی به رد  مطلق  غرب می پردازد و نه مانند متجدّدان غرب گرا
کور کورانه و به طور مطلق غرب را پذیرفته بود، او قائل به تمیز و تفکیک جنبه های مثبت و منفی تمدّن  جدید  بود. سیّد جمال با روی کردی انتقادی به سنّت و مدرنیته خواهان ترکیب و تلفیق جنبه های منطقی، عقلایی، انسانی و مفید هر دو از موضع دینی و تفکر دینی بود.

بزرگانی چون دکتر شریعتی درباره ی او چنین می گویند: (( در عصری که استعمار غرب در اوج سلطنت جهانی و شرق در حضیض خواب خرگوشی آن هم در جامعه های اسلامی، که  بر سر هر کشوری آدمک هایی از قبیل ناصر الدّین شاه حکومت  می کرد فریادی از حلقوم تنهایش بر می آورد. و  هم چون صور اصرافیل و ملّت های مسلمان کفن  بر خویش می درند و از قبرستان سکوت و رکود بر می شورند)).

افکار سیّد جمال در شرایطی که جهان اسلام در عقب ماندگی ذهنی و انحطاط فکری و اجتماعی و …  در خواب غفلت عمیقی به سر می بردند و دنیای غرب گام در مسیر  پیشرفت گذاشته و از دنیای شرق در جهت استعمار و  بردگی استفاده می کردند، ماهیت ضد استعماری دارد.

استاد سیّد محمّد طباطبایی مورّخ و ادیب بزرگ در مورد تاثیر اندیشه های سیّد جمال الدّین و خدمات او چنین می نویسد : ((من چهره سیّد جمال الدّین اسد آبادی را برگزیده ام، زیرا عکس چهره ی او را در قانون اساسی و مطبوعات و فرهنگ جدید و همه ی تشکیلات اساسی حکومت مشروطه وطن خود می نگرم و عقیده دارم خدمتی که او به ایران کرد از نظر ارزش، بالاتر از خدمتی بوده که نادر و اردشیر و یعقوب لیث و شاه اسماعیل به تاریخ ایران کرده اند و در ردیف خدمت هوخشتره مادی و آرشاک پرتوی محسوب می شود)).

در مورد شخصیت این  چهره ی درخشان و مبارز و مجاهد  مقاله های  فراوانی  به زبان  های مختلف نوشته شده است که در این مقالات اهداف مبارزات و روحیّات این مرد بزرگ مورد بررسی قرارگرفته است و تا حدی افکار و اندیشه های مبارزاتی ایشان روشن شده است، اما هنوز ابهامات زیادی در مورد ایشان وجود دارد و البته زندگی پر ماجرای  سیاسی و اجتماعی ایشان نیز بر این ابهامات دامن زده است .

سیّد جمال عامل تحوّل بود و همواره می کوشید افکارش راهی به سوی آزادی و استعلای جهان اسلام باشد بنابراین مشروطه مدیون دیدگاه اصلاحی او می باشد، چون عامه مردم ایران حتّی در لغت هم مشروطه را نمی شناختند و آشنایان نیز به بیراهه رفته بودند. عدّه ای چون ملکم خان سیاسیون ملّی گرایی بودند که مذهب را در حاشیه قرار داده و خواستار پیاده شدن فرهنگ غرب بدون هیچ دخل و تصرفی بودند، امّا سیّد جمال الدّین مشروطه را راهی می دانست که از طریق آن با وجود حفظ  فرهنگ و ارزش های اسلامی عقب ماندگی های ناشی از بی تدبیری های حکومت های مستبد وابسته به غرب را جبران کند. بنابراین تاثیر سیّد جمال بر نهضت مشروطه چیزی نیست که بر دوست و دشمن پوشیده باشد.

 

[1] – سیّد احمد موثقی، سیّد جمال الدّین مصلحی متفکر و سیاستمدار،چاپ دوم،( قم: بوستان کتاب،1388). ص7.

[2] – همان، ص7.

[3] – همان، ص 8.

[4]- سیّداحمدموثقی، علل و عوامل ضعف وانحطاط مسلمین، ( انتشارات دفترنشرفرهنگ اسلامی،1373)، ص9.

2- محمّد محیط طباطبایی، سیّد جمال الدّین اسد آبادی و بیداری مشرق زمین،به کوشش سیّدهادی خسروشاهی،جاپ پنجم، (تهران،نشر سماط،1379)، ص10.

 

 

کلید واژه ها : ادبیات – کودک – مصر – سوریه – عراق

 

 

 

 

فهرست مطالب

الف)مقدمه……………………………………………………………………………………………………….1

ب)تعریف و بیان سوال های اصلی تحقیق …………………………………………………………….1

پ)اهداف تحقیق………………………………………………………………………………………………3

ت)روش تحقیق………………………………………………………………………………………………..4

ث)ضرورت انجام تحقیق……………………………………………………………………………………4

ج)سابقه و پیشینه تحقیق ……………………………………………………………………………………5

      1-5-1 . اهداف ادبیات کودک …………………………………………………………………..21

21

21

2

23

24

 

 

 1- 6. تأثیرادبیات کودک در رشد شخصیت کودک ……………………………………………25  

27

29

31

 

94

96

نویسنده ای با ایده هایی نو و اهداف متعالی.. 105

   3-10 . نتیجه فصل …………………………………………………………………………………….116

فهرست منابع و مآخذ …………………………………………………………………………………….144

مقدمه

 

 

 

ب) تعریف مسأله و بیان سؤال های اصلی تحقیق

ادبیات کودک شاخه ای جدید از ادبیات است که جهت ارتقای رشد شخصیت و پرورش قوای ذهنی و باروری استعدادهای بالقوه کودک و به فعلیت رساندن آنها نقش کلیدی دارد . جهت تحقق این امر ، عرضه مفاهیم و تعالیم مورد نظر در قالب عباراتی ساده و در عین حال جذاب و متناسب با درک و فهم کودک و رعایت شرایط سنی و قوای ذهنی او حائز اهمیت است . ضمن اینکه ارائه اهداف ادبیات کودک به روش های مختلف و متنوع و بکارگیری خلاقیت و ابداع و ابتکار از مهمترین عوامل موفقیت در ایجاد رابطه با کودک و القای معارف به قلب و جان او و نیل اهداف مورد نظر خانواده و مربیان می باشد .

قصه ، شعر ، موسیقی ، نمایش ، تئاتر و سینما و سپس روزنامه ، مجله و تألیف کتب خاص کودکان و ایجاد تنوع و نوآوری در مؤلفات و آثار خاص کودکان ما را در رسیدن به اهداف خود یاری می دهد . کشورهای اروپایی و بخصوص فرانسه از دیرباز به اهمیت وجود ادبیاتی خاص کودک و توجه و عنایت ویژه به این قشر از افراد که خود متولیان امور فردای جامعه خواهند بود ، پی برده و در این زمینه ضمن اقدام به موقع ، آثار ارزنده و متنوعی برای کودکان خود و مردان فردای جامعه خود فراهم آوردند . همچون سایر کشورهای جهان ، کشورهای عربی نیز در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم با این نوع ادبیات آشنا شدند . و در این میان کشور مصر با ترجمه آثار ادیبان فرانسه پیشتاز سایر کشورهای عربی بوده است .

شروع این نوع ادبیات در کشورهای عربی و بخصوص مصر و سوریه و عراق به شکل ترجمه آثار ادیبان مشهور فرانسوی و اقتباس و الگو برداری از آثار آنان بوده است. علاوه بر آن در بدو امر ، این ادبیات فقط مخصوص کودکان دانش آموز بوده و در قالب مطالب آموزشی و تعلیمی در کتب درسی دانش آموزان خردسال ارائه می شد و اغلب محتوای آن را مطالب دینی و تربیتی تشکیل می داد . از پیشگامان ادبیات کودک در کشورهای عربی می توان به نقش ارزنده کامل کیلانی ، محمد هراوی ، احمد شوقی ، محمد عثمان جلال اشاره نمود .

با گسترش و پیشرفت و تکامل ادبیات کودک در کشورهای عربی بویژه در مصر و عراق و سوریه و با توجه به وسعت زبان عربی و نبوغ ادیبانی همچون زکریاتامر ، رزق الله حسون سلیمان عیسی و معروف رصافی ، ادبیات کودک از محدوده شعر و داستان و انحصار کتب درسی ، خارج شد و فعالیت های مختلفی در زمینه های ترانه ، تئاتر ، طنز ، و مجلات و روزنامه های تخصصی و تألیف و انتشار کتب خاص کودک در تنوع و تعداد زیاد صورت گرفت .

کشورهای عربی و اسلامی  سالیان درازی از این امر غفلت نموده و اهتمام قابل ملاحظه ای به کودک و ادبیات خاص آنها از خودشان نداده اند . سرانجام پس از سال ها غفلت و بی توجهی با باز شدن پای شخصیت های علمی و ادبی به کشورهای اروپایی جهت ادامه تحصیل و نیز با تغییر نگرش و دیدگاه های این افراد پس از آشنایی با ادبیات کشورهای پیشرفته و مترقی و مشاهده آثار و فعالیت های آنان و اقتباس از آنها ، ادبیات در کشورهای عربی را بوجود آوردند . در این اثر سعی شده به بررسی تاریخچه و پیشینه ادبیات کودک در کشورهای عربی بویژه مصر ، سوریه و عراق پرداخته شود و با اشاره به تحول و پیشرفت ادبیات کودک در این کشورها ، به اهم فعالیت ها و آثار ادیبان و مربیان و فعالان در این زمینه پرداخته و اولین فعالان ادبیات کودک و بنیانگذاران  آن در مصر ، سوریه و عراق و نمونه ای از آثار آنها معرفی نماید .

و در نهایت با توجه به اهمیت دوران کودکی و نقش آن در تربیت کودک و شکوفایی استعدادها و باورهای توانمندی های او ، از جوامع اسلامی و عربی و بخصوص کشورهای مذکور انتظار می رود جهت تألیف و تدوین و خلق آثار و خاص کودک و بکارگیری خلاقیت و نوآوری و بالا بردن تعداد مؤلفات ، بیش از بیش به کودک بهاء داده شود و آثار خود را در این زمینه به حد وفور برساند به طوریکه در تمام نقاط در دسترس کودکان قرار گیرند .