در سال 1386 نخستین فصل کاوش در محوطه نخل ابراهیمی، واقع در3 کیلومتری شمال غرب روستایی به همین نام
(مغ بریمی) از دهستان تیاب، بخش مرکزی شهرستان میناب در استان هرمزگان، توسط پژوهشکده باستان شناسی و
میراث فرهنگی استان هرمزگان به سرپرستی آقای سیامک سرلک انجام گرفت. اهمیت تاریخی محوطه نخل ابراهیمی، باعث استمرار کاوش های آن تا به امروز شده است. با توجه به اهمیت این گورستان، به دلیل وسعت، همچنین موقعیت سوق الجیشی آن در کرانه خلیج فارس و تعلق این گورستان به دوره پارتی، بررسی شیوه های آئین های تدفین در دوره پارتی براساس
یافته های این گورستان اساس پژوهش حاضر را تشکیل می دهد.

مطالعات موجود نوعی از تدفین را در دوره پارت نشان می دهد و نگارنده سعی کرده است با بررسی شیوه های تدفین پارتی، به بررسی جامع آثار گورستان تازه کشف و حفاری شده نخل ابراهیمی بپردازد. برای دستیابی به این اهداف از پیش تعیین شده، رساله حاضر در پنج فصل تنظیم شده است که در فصل اول به کلیات پرداخته شده است. فصل دوم نگاهی به تاریخ و فرهنگ پارتیان دارد. در فصل سوم اوضاع مذهبی دوره پارت مورد بررسی قرار گرفته و در فصل چهارم شواهد باستان شناسی تدفین در دوره پارت بررسی شده است. مهمترین بخش این رساله فصل پنجم است که به شناسایی گورستان محوطه نخل ابراهیمی اختصاص یافته است. در این فصل به مقایسه تدفین گورخمره ای در گورستان نخل ابراهیمی و سایر گورخمره های پارتی، بررسی اشیاء تدفینی قبور و مشخص کردن شاخصه های فرهنگ تدفینی نخل ابراهیمی پرداخته شده است.

1-2- بیان مسئله

انسان به عنوان موجودی با هوش و تعقل، دارای زندگی با ابعاد و پیچیدگی های مختلفی است که با مطالعه و بررسی آثار فرهنگی برجای مانده، می توان با ابعاد مختلف زندگی او آشنا شد. در مطالعات باستان شناسی، تدفین از مهمترین منابعی است که می تواند به باستان شناسان در راه شناخت ابعاد مختلف زندگی بشری کمک کند.

مطالعه رفتار تدفینی یک اجتماع انسانی به روش ساختن عقاید و باورهای دینی کمک می کند و با مطالعه معماری قبور و کیفیت اشیاء تدفینی از بُعد باستان شناسی اجتماعی می تواند جنبه های متعدد شکل و سازمان اجتماعی یک جامعه پی برد.

به طور کلی بررسی ها نشان می دهد که در ایران دوره پارت از 9 قبر و شیوه متفاوت جهت تدفین استفاده شده است که عبارتند از: 1- قبور گودالی 2- قبور تابوتی 3- قبور با معماری سنگ لاشه 4- قبور چاهی 5- آرامگاه های سردابه ای
6- گور معبد 7- گور های سنگ چین 8- گورخمره ای(تدفین اولیه) 9- گورخمره های کوچک(تدفین ثانویه). تدفین گورخمره ای از شیوه های رایج تدفین در دوران پارتی است. تاکنون گورستان های متعددی از این دوران در نقاط مختلف کشف و حفاری گریده اند. خوشبختانه با انجام عملیات پژوهشی تعدادی قبور خمره ای از دوران پارتی از گورستان
نخل ابراهیمی کشف و حفاری گردید. محوطه تاریخی نخل ابراهیمی در شهرستان میناب و در 3 کیلومتری شرق تنگه هرمز واقع شده است. با انجام مطالعات بر روی این مجموعه می توان اطلاعات ارزشمندی در خصوص شیوه های تدفین و پایگاه اجتماعی و اقتصادی متوفی بر اساس اشیاء تدفینی بدست آورد. همچنین با مقایسه بین الگو های تدفین گور خمره ای این گورستان با
نمونه های شناسایی شده مثل گرمی مغان، کنگاور، سنگ شیر همدان، مریوان و آکروپل و شهر شاهی شوش می توان به
شاخصه های بومی – محلی و وجوه اشتراک با سایر تدفین های گور خمره ای دوره پارتی پی برد.

1-3- اهمیت و ضرورت موضوع پژوهش

محوطه نخل ابراهیمی، به دلیل موقعیت سوق الجیشی در کرانه خلیج فارس، مشرف بر تنگه هرمز، و همچنین جایگاه این مجموعه تاریخی در گاهنگاری ادوار فرهنگی و تعلق آن به دوره پارتی، نقش بسیار مهمی در تبیین تاریخ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی این دوره و همچنین درک آئین تدفین در دوره پارتی، ایفا خواهد کرد. تا به امروز اکثر گورخمره های پارتی از مناطق شمال غرب و غرب مرکزی ایران بدست آمده است و وجود یک گورستان با تدفین گورخمره در جنوب کشور از اهمیت بسیاری برخوردار است.

1-4- اهداف پژوهش

1-مطالعه و بررسی عوامل زیست محیطی منطقه میناب به منظور بررسی نقش این عوامل در شکل گیری الگوهای تدفینی گورستان نخل ابراهیمی.

2- مطالعه و بررسی اشیاء تدفینی گورستان نخل ابراهیمی با هدف بررسی شأن و پایگاه اجتماعی – اقتصادی متوفی.

 

3- مطالعه و بررسی شیوه های تدفین پارتی گورستان نخل ابراهیمی و مقایسه الگوهای تدفینی گورخمره های
گورستان نخل ابراهیمی با دیگر گورهای خمره ای کشف شده در ایران به منظور دستیابی به وجوه اشتراک و افتراق این گورستان ها.

1-5- پرسش های پژوهش

1-نقش عوامل زیست محیطی در شکل گیری الگوهای تدفینی گورستان نخل ابراهیمی چه بوده است؟

2- شأن و پایگاه اجتماعی – اقتصادی متوفی، در فرهنگ تدفینی نخل ابراهیمی، با توجه به کیفیت و کمیت اشیاء تدفینی و هدایای قبور چگونه است؟

3-شیوه های تدفین در گورستان نخل ابراهیمی در دوره پارتی چگونه بوده است و تدفین گورخمره ای در گورستان
نخل ابراهیمی تا چه حد پیرو تدفین های گورخمره ای پارتی بوده است؟

1-6- فرضیه ها

1-چهره توپوگرافی طبیعی گورستان نخل ابراهیمی در شکل گیری الگوهای تدفینی در این گورستان تأثیر مستقیم گذاشته است.

2-به نظر می رسد شأن و پایگاه اجتماعی – اقتصادی متوفی، در فرهنگ تدفینی نخل ابراهیمی، با کیفیت و کمیت
اشیاء تدفینی و هدیای قبور، کما بیش مرتبط بوده است.

3-تدفین در گورستان نخل ابراهیمی از دو شیوه گورخمره و گور گودالی انجام گرفته است و شباهت ها و تفاوت هایی میان تدفین گورخمره ای در گورستان نخل ابراهیمی و دیگر تدفین های گورخمره در دروه پارتی مثل گرمی مغان، کنگاور،
سنگ شیر همدان، مریوان و آکروپل و شهرشاهی شوش وجود دارد.

1-7- روش تحقیق

در این پژوهش از دو روش مطالعات کتابخانه و میدانی استفاده شده است. جهت دستیابی به اهداف ذکر شده لازم بود اقلیم و آب و هوای منطقه میناب مورد مطالعه قرار گیرد. مطالعه شیوه های تدفین دوره پارت و مذاهب این دوره از ضروریات
غیر قابل انکار بود که برای دستیابی به آن ها می بایست کتب و مقالات مرتبط به آن ها مورد مطالعه قرار گیرد. از سوی دیگر بررسی شیوه های تدفین بدون رجوع به گزارش حفاری ها و مقالات مرتبط به آن ها میسر نبود. همچنین خود داده های مورد بررسی از طریق کارهای میدانی، کشف و مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته اند.

1-8- قلمرو مکانی پژوهش

قلمرو مکانی این پژوهش روستای نخل ابراهیمی منطقه میناب، قسمت جنوب، جنوب شرق، غرب، جنوب غرب و
شمال غرب ایران را در بر می گیرد.

1-9- قلمرو زمانی پژوهش

این پژوهش دوره پارتی از 248 قبل از میلاد تا 224 میلادی را در بر می گیرد.

1-10- ابزار گردآوری داده ها

کاوش های میدانی و اسناد کتابخانه ای از ابزار گردآوری داده های این پژوهش هستند.

 

 

 

                                              فصل دوم

                  نگاهی به تاریخ و
فرهنگ عصر پارتیان

 

 

 

 

 

 

چکیده

حضور استعمار  در کشورهای عربی در قرن معاصر، شاعران را بر آن داشت که درباره وطن خود شعر بسرایند؛ به همین سبب شعر وطنی در دیوان شاعران این دوره از جایگاه والایی برخوردار است. در این میان عبدالله بردونی شاعر روشندل یمنی جزء برجسته‌ترین شاعران وطنی است که نامش هم‌اکنون در میان شاعران جهان عرب مطرح است.با بررسی دیوان وی معلوم شد که وی راجع به وطن خویش اشعار زیادی سروده وبدان عنایت ویژه‌ای داشته است. او در موضوعات گوناگون ملی ـ میهنی از جمله: آزادی، وحدت و همبستگی، عشق به وطن،مبارزه با استعمار، انتقاد از رجال سیاسی و… شعر سروده است. این تنوع و گستردگی مضامین وطنی را می‌‌توان از برجسته‌ترین ویژگیهای شعر وی دانست که نبوغ شعری خود را دربیان آنها به كاربرده است.اودر بیان این مضامین از مکتب ادبی  رمانتیسم تأثیر پذیرفته است . زیرا این مکتب ادبی از یک طرف تمام جوانب زندگی بشر اعم از مسائل سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و ادبی را که می‌‌توانسته با یکی از حواس پنجگانه به آن رخنه کند، در بر می‌‌گیرد؛ و از طرف دیگر بر پایه توجه به احساسات، آزادی، تجدید در مضمون و ساختار ادبی استوار است. بردونی با وجود اینکه اشعارش کلاسیکی است اما در مضمون و ساختار اشعارش خواستار نوآوری و ابداع بوده است می‌‌توان گفت  وی دراین زمینه از سرآمدان این مکتب ادبی است.همچنین زندگی پر فراز و نشیب این شاعر بزرگ و فشارهایی که به موجب فقر و محرومیت،ظلم وستم حاکمان،غربت و دوری از وطن وخانواده بر او وارد شد شعر وی را تحت تأثیر قرار داده است.

واژگان کلیدی:عبدالله بردونی، شعر وطنی، مضامین وطنی.

 

 

 

فهرست مطالب

 

مقدمه. 1

سؤال‌های اصلی تحقیق.. 2

فرضیه‌ها 2

ضرورت انجام تحقیق و اهداف… 3

سابقه و پیشینة تحقیق.. 3

روش کار و منابع تحقیق.. 3

فصل اول: بررسی اوضاع سیاسی اجتماعی عصر عبدالله بردونی… 5

1- اوضاع سیاسی واجتماعی عصر شعر. 6

1-1.اوضاع یمن قبل از انقلاب 1962م. 6

1-2.تحولات سیاسی یمن در فاصله دو جنگ…. 6

1-2-1.سیاست امام یحیی در داخل کشور. 7

1-2-2.حرکت ملی ـ میهنی بین دو جنگ…. 9

1-3.تحولات سیاسی در یمن بعد از جنگ جهانی دوم. 9

1-3-1.یمن در زمان حکومت امام احمد. 10

1-3-2.انقلاب 1948م و 1955م. 10

1-3-3.کوشش‌های اصلاح طلبانه. 11

1-3-4.اوضاع سیاسی و اجتماعی در شمال یمن.. 12

1-3-5.انقلاب و پایان حکومت ائمه در یمن.. 15

1-3-6.انقلاب 1962م و اعلان جمهوری.. 15

1-3-7.جمهوری دمکراتیک خلق یمن.. 17

الف) جنوب یمن تحت نفوذ و سیطره بریتانیا 17

ب) حکومت بریتانیا در جنوب یمن در بین دو جنگ…. 18

1-3-8.اوضاع سیاسی واجتماعی  در جنوب یمن.. 20

1-3-9.بالا گرفتن حرکت‌های ملی و میهنی در جنوب بر علیه استعمار بریتانیا 20

1-3-10.انقلاب مسلحانه و استقلال جنوب یمن.. 21

1-3-11.تحولات سیاسی دریمن بعد از دو انقلاب… 22

1-3-12.اوضاع اجتماعی، فرهنگی و آموزشی.. 26

1-3-13.وضعیت زنان در جامعه یمن.. 27

1-3-14.آموزش و پرورش… 27

1-3-15.مراکز فرهنگی.. 27

فصل دوم:  سیر زندگی عبدالله بردونی… 29

1- سیر زندگی شاعر. 30

1-1. نام و نسب و تولد. 30

1-2. بردونی و نابینایی.. 31

1-3. شیوه یادگیری.. 32

1-4. دوران كودكی.. 33

1-5. آغاز جوانی «عبد الله بردونی» 33

 

1-6. خصوصیات اخلاقی.. 34

1-6-1. بدبینی.. 35

1-7. فلسفه مرگ وی.. 36

2- زندگی ادبی.. 38

2-1.آغاز شاعری.. 38

2-2. تأثیر پذیری«بردونی» 40

2-3. فرهنگ «بردونی» 40

2-3-1.  رابطه فرهنگ با سیاست در نزد بردونی.. 41

2-4. موضوعات شعری «بردونی» 42

2-4-1. غربت و دوری از وطن.. 42

2-4-2. غم و اندوه. 45

2-4-3.دلتنگی و تنهایی.. 47

2-4-4. عشق.. 49

2-5. مکتب رمانتیسم و بردونی.. 50

2-5-1. مکتب ادبی رمانتیسم.. 51

2-5-2.اصول مکتب رمانتیسم.. 52

2-5-2-1.توجه به احساسات و هیجانات فرد. 52

2-5-2-2.آزادی و شخصیت… 53

2-5-2-3.گریز از اجتماع و واقعیت و سیر در عالم رؤیا و خیال. 53

2-5-2-4.تجدید در مضامین و ساختار اجناس ادبی.. 54

2-5-3. موضوعات کلی مکتب رمانتیک…. 54

2-6. فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی«بردونی» 56

2-6-1. سمت‌های سیاسی «بردونی» 59

2-7. منزلت ادبی «عبد الله بردونی» 59

2-8. بردونی در سخن ادباء و ناقدان. 60

2-9. آثار و تألیفات… 62

الف) آثار شعری «بردونی» 62

ب) آثار منثور. 63

ج) نسخه‌ها خطی چاپ نشده. 64

فصل سوم:  بررسی و پژوهشی در اشعار وطنی  عبدالله بردونی… 66

1- تاریخچه وطنیات در ادبیات عربی.. 67

1-1.وطن و شعر وطنی.. 67

1-2. معنی لغوی وطن.. 67

1-3. تعریف شعر وطنی.. 68

1-4. شعر وطنی در ادبیات عربی قدیم.. 69

1-5. شعر وطنی در ادبیات عربی معاصر. 71

1-6. عوامل به وجود آورندة شعر وطنی.. 72

1-7. مظاهر شعر وطنی.. 73

الف) گرایش عثمانی.. 73

ب) گرایش شرقی.. 74

ج) گرایش ناسیونالیستی.. 75

د) گرایش اقلیتی و منطقه ای.. 76

1- در مصر. 76

2- در لبنان. 77

ه‍ (گرایش بازگشت به وطن: 77

و)مساله فلسطین: 78

1-8.بردونی و یمن.. 78

1-9.بردونی شاعر وطنی و قومی.. 81

2- شعر «بردونی» 83

2-1. ویژگی‌های اشعار وطنی «عبدالله بردونی”. 84

2-1-1.تعصب وتعهد. 84

2-1-2.صداقت و واقعیت… 87

2-1-3.غموض و ابهام. 91

2-1-4. تکرار. 92

3- زبان اشعار وطنی بردونی.. 95

3-1.اسلوب ها 95

3-1-1.سخریه. 95

3-1-2.حوار. 98

3-1-3.تصویر. 99

3-2.صنایع ادبی.. 101

3-2-1.اسلوب ردالعجز الی الصدر. 101

3-2-2. مقابله. 104

3-2-3.طباق.. 105

4- مضامین اشعار وطنی.. 106

4-1.آزادی.. 106

4-2.دعوت به وحدت، همبستگی و تعاون. 109

4-3.مبارزه با استعمار. 115

4-4.انتقاد از رجال سیاسی.. 119

4-5.فقر و محرومیت… 124

4-6.صلح و امنیت… 125

4-7.جمهوری خواهی.. 126

4-8.میهن‌دوستی.. 129

4-9.تجلیل از قهرمانان ملی.. 131

4-10. افتخار به شکوه و عظمت گذشته و دعوت به احیای آن. 134

4-11.ضرورت فراگیری علم و دانش…. 135

4-12.جهل و عقب‌ماندگی.. 136

4-13.به تصویر کشیدن مشکلات مردم در زمان حکومت… 139

نتیجه. 141

فهرست منابع ومآخذ. 142

منابع فارسی.. 142

منابع عربی: 142

فهرست مقالات… 145

 

 

 

چکیده

مقامات حریری نوشته ابو محمد قاسم بن علی حریری بصری، اثری است گرانسنگ در موضوع مقامات که این نویسنده­ی توانا آن را به تقلید از شیوه­ بدیع­الزمان در پنجاه مقامه نگاشته، و در تصنع و تکلف از وی در گذشته و این فن را به کمال رسانده است. هر مقامه در قالب داستانی کوتاه و مستقل است که شخصی به نام حارث بن همام، شیفته­ی نوادر ادب، آن را روایت کرده است. و قهرمان داستان­ها، پیرمردی است شوخ، فرزانه، خطیب و دانای علوم و فنون ادبی به نام ابو زید سروجی، که با خطابه­های شیرین خود همگان را می­فریبد.

قرآن کریم، مهمترین و بی­نظیرترین کتاب در نزد مسلمانان و به ویژه علما و ادبا است و کاملترین کتابی است که نازل شده و بلاغت و زیبایی آن همگان را شیفته­ی خود نموده است و نویسندگان بسیاری، از آن تأثیر پذیرفته­اند. ابو القاسم حریری نیز از جمله کسانی است که مقامات خویش را با تأثیر پذیری از قرآن کریم بنا نهاده و از آیات و مضامین آن بهره­ی وافر برده است.

در انجام این پایان نامه ، از روش کتابخانه­ای­ برای گردآوری اطلاعات استفاده شده است. و سعی بر آن شده تا بینامتنیت قرآنی را در مقامات حریری، که به حق یکی از کم­نظیرترین آثار ادبی در ادبیات عرب، محسوب می­ شود مورد بررسی و کند و کاو قرار دهد.

حریری از آیات نورانی قرآن کریم، بهره فراوان جسته است که در چهار گروه مورد بررسی قرار گرفته است:

• استفاده از الفاظ قرآن کریم 2-  استفاده از آیات قرآن کریم یا قسمتی از آن
• استفاده از مفاهیم و مضامین آیات الهی       4-   استفاده از الفاظ و مفاهیم آن.

پژوهشی که انجام شده، نشانگر این است که کاربرد قرآن در کتاب مقامات حریری  بسیار جالب توجه بوده، که شاید در این بررسی فقط به بخش­هایی از آن اشاره شده است. و این امر بیان کننده­ توجه وافر این شاعر به کلام خداوند می­باشد.

واژگان کلیدی:

حریری، مقامات، قرآن کریم، بینامتنیت

 

 

 

 

فهرست مطالب

 عنوان                                                                                                         صفحه

7

9

6

28

8

8

8

9

9

50

50

50

50

51

51

51

51

61

61

61

62

2

3

4

4

4

5

6

7

8

8

8

9

9

9

 

 

2

2

2

3

3

3

4

4

4

4

5

5

5

6

6

7

7

7

7

8

9

80

80

80

81

1

1

81

82

82

82

2

3

3

3

3

4

4

6

6

9

90

91

3

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست شکلها

 

عنوان

صفحه

 

 

 

 

 

فهرست جدولها

 

عنوان

صفحه

 

 

 

مقدمه

قرن چهارم هجری، دوره­ بسیار آشکاری از زندگی عرب و مسلمانان در تمامی جوانب از جمله ادبیات داستانی می­باشد. و تأثیر دولت آل بویه در آن بسیار زیاد بوده است؛ چرا که آن­ها رابطه­ محکمی را بین تاریخ خود و تاریخ خلافت عباسی پیوند زدند که هیچ دولت دیگری در آن عصر، چنین پیوندی نداشت.

در اواخر قرن چهارم هجری در زبان عربی از متفرّعات فنّ قصص، فنّ نویی به وجود آمد كه بر آن نام «مقامات» نهادند. مقامات، به طور کلی از انواع داستان­های کهن می­باشد که با نثر مصنوع آمیخته با شعر در مورد یک قهرمانی است که به صورت ناشناس در داستان ظاهر می­ شود، حوادثی به وجود می­آورد و همین­که در پایان داستان شناخته می­ شود، ناپدید می­­گردد تا آن­که دوباره در هیبتی دیگر، در مقامه بعدی آشکار می­ شود (شمیسا،1373، 207). لذا مقامات را می­توان مجموعه ­ای از داستان­های مجزّا دانست که دارای وحدت موضوع می­باشند. این فن با داستان­نویسی و افسانه­پردازی از بعضی جهات مشابه و از پاره­ای جهات مغایر بود.

مقامات بلافاصله پس از ابتكار و ابداع در زبان عربی، شهرتی تمام یافت و پیروان بسیار پیدا كرد و علّت آن این بود كه در نثر عربی در این عهد، میل به تكلف در صنعت لفظی، شدّت یافته بود و ایجاد فنّ مقامات، راه را برای نویسندگان

چکیده

بینامتنی یکی از گرایش­های نقد جدید به شمار می­رود که از تعامل میان متون بحث می­ کند. در این رویکرد نقدیکه به «تناصّ» نیز شهرت دارد، متن از لحاظ ارتباطی که با متن­های دیگر دارد مورد بررسی قرار می­گیرد، چرا که بر اساس این نظریه هیچ متنی مستقل نبوده، بلکه فراخوانی از متون دیگر می­باشد.گرچه نظریه­ی بینامتنی اشتراکات فراوانی با اصطلاحات بلاغت قدیم عربی از جمله اقتباس، تضمین، سرقات و… دارد، اما ناقدان معاصر تفاوت­هایی بین آن­ها قائلند.

یکی از حوزه های بینامتنی، «بینامتنی دینی» می­باشد که منظور از آن تداخل متن­های دینی منتخب از قرآن كریم، حدیث شریف، شخصیت­ها، حوادث، احکام و مفاهیم دینی با متن اصلی است به گونه­ ای كه این متون با ساختار متن اصلی هماهنگ بوده و هدف فكری یا هنری یا هردو را با هم ایفا كند.

نجیب الکیلانی(1995م)رمان­نویس، شاعر و نظریه­پرداز عرصه­ ادبیات اسلامی است. او آثارش را در راستای نشر مفاهیم اسلامی تالیف کرده و با تالیف تعداد زیادی رمان، کتاب و مقاله خدمات فراوانی به ادبیات اسلامی معاصر نموده است. رمان­های کیلانی آینه­ی تمام نمای عقاید اسلامی و دیدگاه ­های سیاسی و اجتماعی او می­باشند. او همچون نویسنده­ای متعهد از منابع اصیل اسلامی جهت پایه ریزی رمان­هایش الهام می­گیرد و در آثارش پیام استقلال، آزادی و بازگشت به هویت اسلامی برای جوامع اسلامی را دارد.

کیلانی دو رمان تاریخی «عمالقة الشمال» و«لیالی ترکستان» را پیرامون بحران­هایی که نیجریه و ترکستان شرقی در قرن بیستم شاهد بودند، تالیف کرده است. و در آن­ها با رویکرد اسلامی خود، عقاید، مفاهیم و دیدگاه ­های اسلامی خود را بیان نموده است. بینامتنی دینی در این دو رمان در دو سطح مستقیم و غیر مستقیم جریان دارد.

بینامتنی مستقیم شامل، بینامتنی با قرآن، احادیث نبوی، شخصیت­های دینی، حوادث تاریخ اسلام و احکام شرعی می­باشد.او غالبا آن دسته از مفاهیم را به طور مستقیم در رمان آورده است که هرکدام به نوبه­ی خود یک اصل مهم اسلامی به شمار می­روند، همچنین او شخصیت­های دینی و نیز حوادث تاریخی ویژه­ای را برای راساندن پیام خود به مخاطب انتخاب نموده است.

در بینامتنی غیر مستقیم نیز نویسنده در قالب نماد و نقاب به بیان دیدگاه ­های اسلامی خود پرداخته است. از جمله این نمادها نام رمان­ها و توصیف برخی حالات و شخصیت­ها می­باشد که در حیطه­ی بینامتنی غیر مستقیم قرار می­گیرند. علاوه بر این کیلانی برای ابراز عقاید اسلامی خود نقاب شخصیت­های رمانرا بر چهره زده است. اودر این زمینه تنها به نقاب یک شخصیت بسنده نمی­ کند بلکه از نقاب شخصیت­های مختلف رمان برای بیان دیدگاه ­های خود سود می­برد.

————

کلیدواژه: ادبیات داستانی، بینامتنی دینی، نجیب کیلانی، عمالقة الشمال، لیالی ترکستان

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                                  صفحه

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول (مقدمه و کلیات تحقیق) ……………………………………………………………………………….	1
1-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………	1
1-2 بیان مسأله و سؤالات تحقیق……………………………………………………………………………………………………..	3
1- 3 پیشینه و ضرورت تحیقیق ……………………………………………………………………………………………………….	5
1-4 اهداف تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………………..	7
1-5 روش تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………………	7
فصل دوم (تعاریف) ……………………………………………………………………………………………………	8
2-1 نگاهی به زندگی و آثار نجیب کیلانی………………………………………………………………………………………..	8
2-1-1 زندگی نجیب کیلانی………………………………………………………………………………………………………….	8
2-1-2 رویکرد اسلامی نجیب الکیلانی در نویسندگی………………………………………………………………………..	12
2-1-3  آثار کیلانی……………………………………………………………………………………………………………………..	15
2-1-3 جایگاه نجیب کیلانی در ادبیات معاصر عربی………………………………………………………………………….	16
2-2 بینامتنی………………………………………………………………………………………………………………………………..	18
2-2-1مفهوم بینامتنی از نظر لغوی…………………………………………………………………………………………………..	18
2-2-2 مفهوم بینامتنی از نظر اصطلاحی……………………………………………………………………………………………	19
2-2-3 جایگاه بینامتنی در نقد غرب………………………………………………………………………………………………..	21
2-2-4جایگاه بینامتنی در نقد عربی………………………………………………………………………………………………….	24
2-2-5 انواع بینامتنی………………………………………………………………………………………………………………………	26
2-2-6 نقاب………………………………………………………………………………………………………………………………..	29
2-2-7 بینامتنی دینی……………………………………………………………………………………………………………………….	30
فصل  سوم  (تجزیه و تحلیل)………………………………………………………………………………………..	33
3-1تحلیل بینامتنی دینی در رمان«عمالقة الشمال»………………………………………………………………………………….	33
3-1-1خلاصه­ای از حوادث رمان……………………………………………………………………………………………………..	33
3-1-2 نگاهی به سبک هنری و رویکرد اسلامی در این رمان………………………………………………………………..	35
3-1-3بینامتنی مستقیم(سطحی)……………………………………………………………………………………………………….	37
3-1-3-1بینامتنی با قرآن کریم………………………………………………………………………………………………………..	37
3-1-3-1-1 بینامتنی صریح………………………………………………………………………………………………………….	38
3-1-3-1-2 بینامتنی ضمنی……………………………………………………………………………………………………………..	46
3-1-3-2 بینامتنی با داستان­های قرآن………………………………………………………………………………………………..	50
3-1-3-2-1 داستان حضرت موسی (ع)…………………………………………………………………………………………….	50
3-1-3-2-2 داستان حضرت نوح (ع)……………………………………………………………………………………………….	51
نه 3-1-3-2-3 داستان حضرت یوسف (ع)………………………………………………………………………………………….	52
3-1-3-2-4 داستان حضرت یونس (ع)……………………………………………………………………………………………..	53
3-1-3-2-5 داستان مریم (ع)…………………………………………………………………………………………………………	54
3-1-3-3 بینامتنی با احادیث نبوی ……………………………………………………………………………………………………	55
3-1-3-3-1 بینامتنی صریح…………………………………………………………………………………………………………….	55
3-1-3-3-2 بینامتنی ضمنی…………………………………………………………………………………………………………….	58
3-1-3-4 بینامتنی با شخصیت اصحاب(رض)…………………………………………………………………………………….	60
3-1-3-4-1بینامتنی با شخصیت اصحاب با قومیت­های مختلف……………………………………………………………..	60
3-1-3-4 -2بینامتنی با شخصیت شهدای اصحاب ……………………………………………………………………………..	61
3-1-3-5 بینامتنی با حوادث تاریخ اسلام…………………………………………………………………………………………..	62
3-1-3-5-1 جنگ­های ردّه…………………………………………………………………………………………………………….	62
3-1-3-5-2 غزوه­ی بدر…………………………………………………………………………………………………………………	63
3-1-4بینامتنی غیر مستقیم (عمیق)……………………………………………………………………………………………………	63
3-1-4-1 نماد………………………………………………………………………………………………………………………………	64
3-1-4-1-1 عمالقة الشمال…………………………………………………………………………………………………………….	64
3-1-4-1-2محله­های تازه ساخت شهر……………………………………………………………………………………………..	65
3-1-4-1-3 زبان عربی…………………………………………………………………………………………………………………..	65
3-1-4-1-4 جاماکا……………………………………………………………………………………………………………………….	66
3-1-4-2 نقاب…………………………………………………………………………………………………………………………….	67
3-1-4-2-1 نقاب«عثمان أمینو»………………………………………………………………………………………………………..	67
3-1-4-2-2 نقاب«شیخ عبدالله»……………………………………………………………………………………………………….	68
3-1-4-2-3 نقاب «نور»…………………………………………………………………………………………………………………	69
3-1-4-2-4 نقاب«أحمدو بیللو»……………………………………………………………………………………………………….	70
3-2تحلیل بینامتنی دینی در رمان«لیالی ترکستان»…………………………………………………………………………………	71
3-2-1خلاصه­ای از حوادث رمان……………………………………………………………………………………………………..	71
3-2-2 نگاهی به زبان، سبک و رویکرد اسلامی در این رمان………………………………………………………………..	75
3-2-3بینامتنی مستقیم (سطحی)……………………………………………………………………………………………………….	76
3-2-3-1بینامتنی با قرآن کریم………………………………………………………………………………………………………..	76
3-2-3-1-1 بینامتنی صریح…………………………………………………………………………………………………………….	76
3-2-3-1-2 بینامتنی ضمنی……………………………………………………………………………………………………………..	80
3-2-3-2 بینامتنی با احادیث نبوی ……………………………………………………………………………………………………	83
3-2-3-3 بینامتنی با احکام شرعی…………………………………………………………………………………………………….	85
3-2-3-3-1 جایگاه«فتوی»…………………………………………………………………………………………………………….	85
3-2-3-3-2 تحریم ازدواج با کفار……………………………………………………………………………………………………	85
3-2-3-3-3 استحباب اذکار قبل از خواب ……………………………………………………………………………………….	86
ده 3-2-4بینامتنی غیر مستقیم(عمیق)……………………………………………………………………………………………………..	87
3-2-4-1 نماد………………………………………………………………………………………………………………………………	87
3-2-4-1-1 شب(نور) و تاریکی……………………………………………………………………………………………………..	87
3-2-4-1-2 زبان عربی………………………………………………………………………………………………………………….	88
3-2-4-1-3 چنگیزخان وفرزندانش………………………………………………………………………………………………….	89
3-2-4-2  نقاب…………………………………………………………………………………………………………………………….	89
3-2-4-2-1 نقاب«امیر قومول»…………………………………………………………………………………………………………	89
3-2-4-2-2 نقاب«خوجه نیاز»…………………………………………………………………………………………………………	90
3-2-4-2-3 نقاب«ژنرال باتور»………………………………………………………………………………………………………..	91
3-2-4-2-4 نقاب«مصطفی»…………………………………………………………………………………………………………….	91
3-3 مقایسه­ بینامتنی دینی رمان«عمالقة الشمال» با «لیالی ترکستان»…………………………………………………………	93
فصل چهارم نتیجه ­گیری ……………………………………………………………………………………………..	95
ملخص البحث ………………………………………………………………………………………………………….	99
فهرست منابع…………………………………………………………………………………………………………….	109
چکیده انگلیسی …………………………………………………………………………………………………………	115

مقدمه 

سپاس و ستایش برای خداوند عالمیان و درود و سلام خدا بر رسول اکرم و خاندان پاک و اصحاب بزرگوارش؛

با عنایت به کارکردهای وسیع ادبیات به جرأت می­توان ادعا کرد که ادبیات اسلامی در طول تاریخ یکی از تاثیر گذارترین عوامل در نهضت امت اسلامی بوده است.در دوران معاصر نیز حجم وسیع کارهای ادبی اسلامی اعم از شعر، رمان، داستان، نمایشنامه و فیلم نامه­هایی که در خدمت اهداف دعوت اسلامی نوشته شده ­اند، شاهد بر این مدعاست. اگر چه دوران سیاه سلطه­ی دیکتاتورهای مستبد وابسته به شرق و غرب در تاریخ معاصر اسلام یک تراژدی غمناک شمرده می‌شود اما همین اوضاع از جهتی سبب پیدایش، رشد و تکامل ادبیاتی اسلامی با قابلیت­های فراوانی شد که آن را از قالب کلاسیک خود وارد عرصه های نو ادبیات نمود که این روند رشد و تکامل همچنان ادامه دارد و روز به روز افق­های تازه­ای را در می­نوردد.

آموزه­های اسلامی اعم از آیات مبارک قرآن و سنت صحیح نبوی و نیز میراث اسلامی اعم از علوم تفسیر، فقه، تاریخ و… ظرفیت­های زیادی برای الهام گیری یک هنرمند جهت پایه ریزی یا غنی سازی اثر ادبی فراهم می‌آورد و اگر گام را فراتر نهیم باید بگوییم هنرمند مسلمان به حکم باورهایش آموزه­های اصیل اسلام را تنها منبع سعادت گمشده­ی بشر می­داند و رسالت او در جایگاه یک هنرمند موحد رساندن همین پیام به مخاطبان است اما آنچه که در این بین اهمیت دارد این است که به مقتضای هر دوره، از بهترین قالب و زیباترین اسلوب­ها برای نیل به این هدف بهره جوید.

در دوران معاصر، رمان یکی از شایع­ترن انواع فنون ادبی به شمار می­رود و هر روز آثار تازه­ای با رویکردهای متفاوت ظهور می‌کند و هر یک به نوبه­ی خود حامل مضامین فکری، اجتماعی، اخلاقی ویژه­ای می‌باشند. در این پژوهش هم دو اثر داستان نویس مشهور اسلامی «نجیب الکیلانی» -رحمه الله- مورد بررسی قرار گرفته است. انتخاب آثار کیلانی به عنوان موضوع این پژوهش چند دلیل عمده داشت؛ یکی  اینکه کیلانی هنرمندی فرامنطقه­ای است، به این معنا که آثارش غالبا تعبیری از هویت، دین، فرهنگ، زبان، مسائل و بحران­ها، خواسته ­ها و امید و آرزوهای ملت­های اسلامی است. دیگر اینکه او با آگاهی وسیع از تاریخ و منابع اصیل اسلام و نیز با معلومات وسیعش در زمینه­ ادبیات و مکاتب ادبی و فنون داستان نویسی،همچنین با تجربه­ی عملی به عنوان دعوتگری منادی بیداری اسلامی، هنرش را در راستای خدمت به اهداف والای اسلام قرار داده است. سبب دیگر این انتخاب این بود که در مقایسه با ادبای غیر اسلامی که آثارشان همیشه مورد توجه محافل نقدی بوده و معمولا موضوع پژوهش­ها قرار می­گیرند، آثار هنرمندان اسلامی و به ویژه نجیب الکیلانی –به عمد یا غیر عمد-  بسیاری از اوقات مورد اغفال قرار گرفته است و کمتر در مورد این آثار تحقیقات صورت می­گیرد. برای همین است که می‌بینیم حجم پژوهش­های انجام شده بر روی آثار کیلانی در مقابل حجم انبوه تولید ادبی که داشته بسیار ناچیز است.

در این تحقیق دو رمان «عمالقة الشمال » و «لیالی ترکستان» از میان آثار کیلانی برای نقد انتخاب شده است.انتخاب این رمان­ها به این دلیل بود که موضوع این دو رمان در واقع در ذات خود ندای بیداری اسلامی و رهایی از سلطه­ی بیگانه­گان و وابستگی را در میان مسلمانان سر می­ دهند که به نوعی همساز با تحولات اخیر جهان اسلام است. باورها، افکار و اندیشه­ها، خواسته ­ها، چالش­ها و بحران­ها و بیم و امیدهای مطرح شده در این دو رمان مضمون برخیاز شعارهایی بود که مسلمانان در کشورهای تونس، مصر، لیبی، یمن و سایر کشورهای اسلامی سر می­دادند.

در نقد این دو رمان از رویکرد نقدی «بینامتنیت» استفاده شده است. اما به علت گستردگی حوزه­ بینامتنیت در یک اثر ادبی و کثرت صداهای مختلف در یک اثر داستانی، در این پژوهش از دریچه­ی«بینامتنی دینی» به تحلیل این دو اثر پرداخته­ایم.

این پژوهش در چهار فصل تدوین شده است.

فصل اوّل شامل مقدمه و کلیات تحقیق اعم از بیان مسأله، سؤالات تحقیق، پیشینه و ضرورت انجام تحقیق و روش انجام تحقیق می­باشد.

فهرست مطالب

فصل اول : کلیات 

1-1-مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….2

1-2- بیان مسأله……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………3

1-3- فرضیه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………4

1-4- هدف از اجرا……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….4

1-5- پیشینه تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….4

1-6- روش پژوهش و مراحل انجام پایان نامه………………………………………………………………………………………………………………….7

فصل دوم : نمایشنامه نویسی

2-1- نمایشنامه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………9

2-2- عناصر هنر نمایشنامه نویسی………………………………………………………………………………………………………………………………11

2-2-1- گفتگو…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..11

2-2-2- شخصیت………………………………………………………………………………………………………………………………………………………12

2-2-3- حادثه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………14

2-2-4- کشمکش………………………………………………………………………………………………………………………………………………………15

2-2-5- حرکت………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….16

2-2-6- محیط……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………17

2-2-7- فکر یا ایده…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….17

2-2-8- بافت و ریخت داستان…………………………………………………………………………………………………………………………………….18

2-3- مهم­ترین انواع نمایشنامه……………………………………………………………………………………………………………………………………19

2-3-1- کمدی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..20

2-3-2- تراژدی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………21

2-4- نمایشنامهعربی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………22

2-4-1- نمایشنامه­عربی قبل از عصر نهضت………………………………………………………………………………………………………………….22

2-4-2- نمایشنامه­ عربی بعد از نهضت جدید………………………………………………………………………………………………………………..26

2-4-3- پیشگامان نمایش عربی در عصر نهضت…………………………………………………………………………………………………………….27

– مارون النقاش مؤسس نمایش عربی…………………………………………………………………………………………………………………………….28

– أبوخلیل قبانی………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….29

– یعقوب صنوع………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….30

2-4-4- نمایشنامه در قرن 20……………………………………………………………………………………………………………………………………..31

2-5- آغاز دوران معاصر نمایشنامه نویسی در مصر……………………………………………………………………………………………………..35

2-6- نمایشنامه شعری……………………………………………………………………………………………………………………………………………….37

فصل سوم : نگاهی به زندگی و ادبیات صلاح عبدالصبور

3-1- صلاح عبدالصبور در گذرگاه حیات وادبیات………………………………………………………………………………………………………43

3-2- نمایشنامه­های صلاح عبدالصبور…………………………………………………………………………………………………………………………..48

3-2-1-بعد أن یموت الملک………………………………………………………………………………………………………………………………………..48

3-2-1-1- شخصیت­های برجسته نمایشنامه بعد أن یموت الملک…………………………………………………………………………………….49

– پادشاه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..49

– ملکه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….49

– شاعر………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………50

3-2-2- مأساة الحلاج…………………………………………………………………………………………………………………………………………………50

3-2-2-1- شخصیت­های برجسته نمایشنامه مأساة الحلاج……………………………………………………………………………………………….52

 

– حلاج……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..52

– شبلی………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………52

– حاکمان جور……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………52

3-2-3- لیلی و المجنون………………………………………………………………………………………………………………………………………………53

3-2-3-1- شخصیت­های برجسته نمایشنامه لیلی و المجنون……………………………………………………………………………………………55

– سعید………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………55

– لیلی………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..55

– استاد………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………55

– زیاد………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..56

– حسان…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….56

3-2-4- الأمیرة تنتظر…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..56

3-2-4-1- شخصیت­های برجسته نمایشنامه الأمیرة تنتظر………………………………………………………………………………………………..58

– شاهزاده خانم…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..58

-قرندل……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..58

– سمندل……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………58

3-2-5- مسافر لیل…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….58

3-2-5-1- شخصیت­های برجسته نمایشنامه مسافر لیل……………………………………………………………………………………………………59

– مسافر…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….59

– بلیط فروش……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………59

– راوی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..60

 

 

فصل چهارم : نمایشنامه­های صلاح عبدالصبور و میراث­های غربی و عربی 

تأثیرپذیری­های صلاح عبدالصبور در نمایشنامه­هایش…………………………………………………………………………………………………..62

4-1-تأثیرپذیری عبدالصبور از آثار به ویژه نمایشنامه­های غربی(دوره جدید)………………………………………………………………..63

4-1-1- نمایشنامه­ی مأساة الحلاج………………………………………………………………………………………………………………………………..63

4-1-2- نمایشنامه­ی مسافر لیل…………………………………………………………………………………………………………………………………….66

4-1-3- نمایشنامه­ی لیلی و المجنون…………………………………………………………………………………………………………………………….68

4-1-4- نمایشنامه­ی الأمیرة تنتظر…………………………………………………………………………………………………………………………………72

4-2- تأثیرپذیری­های عبدالصبور از فرهنگ و ادبیات قدیم و معاصر عربی…………………………………………………………………….73

4-2-1- میراث تاریخی……………………………………………………………………………………………………………………………………………….73

4-2-2- میراث ملی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….77

4-2-3- میراث دینی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..80

4-2-4- میراث صوفی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………85

4-2-5- میراث ادبی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………90

 

 

 

فصل پنجم : مضامین نمایشنامه­های صلاح عبدالصبور 

5-1- فقر…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..94

5-2- التزام و پایبندی متفکران…………………………………………………………………………………………………………………………………..100

5-3- فساد و ظلم و ستم حاکمان(بی­ عدالتی رایج در جامعه)………………………………………………………………………………………….107

5-4- عشق………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………110

5-5- آزادی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..117

نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..123

منابع فارسی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..125

منابع عربی………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..127

مجلات…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….129

 

 

 

 

 

 

تحلیل محتوایی نمایش­نامه­های صلاح عبدالصبور   زینب محمدی

 چکیده

 

ادبیات از دیرباز جلوه­گاه اندیشه، آرمان، فرهنگ، تجارب و روحیات یک ادیب بوده است. امروزه آثار ادبی به صورت مستقیم یا در قالب رمز و اشاره، در حقیقت بیانگر عواطف، آگاهی­ها، افکار و تجربیات نویسندگا­نش است. آن­ها با قدرت اندیشه و قوه­ی تخیل و به کارگیری بدیع زبان، جلوه و معنای خاصی به زبان می­بخشند و با نفوذ در فکر و جان خواننده آن­ها را در غم­ها و شادی­هایشان شریک می­ کنند. در واقع برخی از آثار ادبی می ­تواند صادق­ترین ترسیم کننده­ زندگی فردی و اجتماعی و دغدغه های صاحب اثر باشد.ادبیات معاصر عربی، دربردارنده­ی مفاهیمی نو است که نتیجه پیشرفت تمدن بشری است. بیان مسائل گوناگون سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و … از آغاز تا به امروز در ادبیات وجود داشته است؛ اما در عصر مدرن نمود مشخص­تری دارد. از جمله شاعران و نویسندگان معاصر مصری که در بیان این گونه مسائل بسیار موفق بوده است، می­توان صلاح عبدالصبور را نام برد. آثار او به ویژهنمایش­نامه­هایش که در قالب نمایشنامه­های شعری است در فضای ادب عربی، دارای ویژگیهای منحصربه­ فردی از لحاظ شکلی و محتوایی است که مضامین آن در اثر ارتباط شاعر با واقعیت­های ملموس زندگی حاصل می­ شود. با بررسی وتحلیل نمایشنامه­های او می­توان به پیام­های بسیاری که ورای شکل ظاهری نمایشنامه­های اوست، پی برد. این رساله بر این است تا با تکیه بر نمایش نامه­های عبدالصبور و بررسی آن­ها،دغدغه­ها و مضامینمورد توجه او در جوامع عربی به ویژه مصر را بیان دارد.

 

کلید واژه ­ها:ادبیات معاصر، صلاح عبدالصبور، نمایش­نامه، میراث، مسائل انسانی

 

 

Abstract

 

Title: content analysis plays of salah abdulsaboor   Author: Zeinab Mohammady

 

Literature has always portrayed the ideas, ideals, culture, experience and spirit of a literary man. The literary works directly or in the form of a code or hint, in fact, represent emotions, awareness , and mass opinion of their authors, experiences. They give power of thought, and imagination and the use of innovative ideas, give special meaning to the language and to influence the minds and souls of readers participate them in their sorrows and joys. in fact, some of the literary outlines the sincerest concerns of the individual and social life and owner of the work. Contemporary Arabic literature, embodies the new concepts is the result of the development of civilization. Expressing various issues of political, cultural, social, economic from the beginning up to now, have existed in the literature, but in modern times it is more specific. Including poets and writers of contemporary Egyptian expression of these issues has been very successful, named salah abdulsaboor. His works, especially his views in the form of a poem plays in the atmosphere of Arabic literature, has unique characteristics in terms of form and content, the themes of his relationship with tangible realities of life can be achieved. By surveying and analyzing, many messages can be realized beyond the appearance of his plays. This dissertation which relies on the plays of Abdulsaboor tries to express the concerns and themes addressed in the Arabic countries, especially Egypt.

 

Key words: Literature, Salah Abdulsaboor, drama, heritage, human issues.

مقدمه: