• روش ساخت، بهره ­برداری، انتقال (O.T)

B.O.T به عنوان یک نوع قرارداد انجام پروژه با تأمین مالی توسط پیمانکار مطرح می­باشد در این شیوه بخش خصوصی تأمین مالی، طراحی، ساخت و بهره ­برداری از پروژه را در مدت تعیین شده به عهده می گیرد و پس از سپری شدن دوره­ مورد توافق، پروژه به کارفرما منتقل می­ شود. در این روش پیمانکار از طریق فروش محصولات یا خدمات ناشی از اجرای پروژه (در زمان بهره ­برداری) بازگشت اصل سرمایه، هزینه­ های جاری به اضافه­ی سود مورد نظر را جبران می­نماید، در مواردی که رغبت کمی نسبت به سرمایه ­گذاری از طریق این روش وجود داشته باشد، کارفرما می ­تواند دریافت مبلغ مورد نظر در طول دوره­ بهره ­برداری را تضمین نماید که در این صورت ریسک سرمایه ­گذاری کاهش و انگیزه برای نوسعه­ی چنین روش­هایی افزایش می­یابد.

از مزایای این روش می­توان به موارد ذیل اشاره نمود:

کاهش مسئولیت و تعهدات کارفرما

تأمین منابع مالی از سوی پیمانکار

انتقال ریسک به پیمانکار

امکان جذب تکنولوژی­های نوین

کاهش اختلافات و دعاوی بین کارفرما و پیمانکار

• روش ساخت، بهره ­برداری، تملک، انتقال (O.O.T)

B.O.T نیز مانند B.O.T یک نوع قرارداد انجام پروژه با تأمین مالی توسط پیمانکار می­باشد. با این تفاوت که کارفرمات (دولت) می­پذیرد که مالکیت طرح در زمان بهره ­برداری در اختیار سرمایه­گذار باشد و پس از دوره­ مورد نظر که معمولاً بلند مدت است مالکیت طرح به دولت منتقل می­گردد. پیمانکار در دوره­ بهره ­برداری، سود سرمایه ­گذاری، استهلاک و هزینه­ های جاری خود را از طریق فروش محصولات یا خدمات ناشی از اجرای پروژه (در زمان بهره ­برداری) جبران می­نماید و در پایان دوره­ بهره ­برداری ضمن توافق، مالکیت طرح به دولت انتقال می­یابد.

• روش ساخت، تملک، بهره ­برداری (O.O)

در روشB.O.O[3] نیز سرمایه ­گذاری، ساخت و بهره ­برداری به عهده­ پیمانکار بوده و مالکیت نیز متعلق به او می­باشد و هیچ الزامی در خصوص انتقال مالکیت به دولت وجود ندارد. پیمانکار (سرمایه­گذار) از طریق جمع­آوری عوارض، فروش خدمات و دیگر موارد، سود سرمایه ­گذاری و هزینه­ های جاری خود را تأمین می­نماید. دولت نیز می ­تواند خرید خدمات یا محصولات تولیدی را تضمین نماید (لطفی،۱۳۸۸).

• مرور مدل­های انتخاب پیمانکار

انتخاب پیمانکار از دشوارترین و مهم­ترین تصمیمات کارفرما در پروژه های عمرانی می­باشد. هر پروژه عمرانی ممکن است با شرایط بد و عدم اطمینان مواجه شود و یک پیمانکار نامناسب احتمال تأخیرات، افزایش هزینه ها، کار و کیفیت پایین تر از استاندارد، مجادلات و حتی ورشکستگی را افزایش می­دهد (هاتوش و اسکیتمور،۱۹۹۷). برای پروژه های ساختمانی پیچیده و با میزان ریسک بالا، رویکرد پایین­ترین قیمت پیشنهادی، گزینه ای سودمند برای مواجهه با مسائل انتخاب پیمانکار نمی ­باشد، زیرا مالک باید ریسک بالای عدم موفقیت را متقبل شود (Marzouk, 2006). در این شرایط رویکردی ترکیبی باید مورد توجه قرار گیرد، این رویکرد عواملی هم­چون قیمت پیشنهادی، عملکرد محتمل و مواردی از این دست را مدنظر قرار می­دهد. در سه دهه اخیر، روش های متفاوت بسیار زیادی به منظور بهبود احتمال و میزان موفقیت در پروژه های عمرانی در زمینه انتخاب پیمانکاران به کار گرفته شده اند.

هالت[۴] (۱۹۶۶) رویکردی برای رتبه بندی پیمانکاران به وسیله تحلیل خوشه­ای[۵] را ارائه کرد (هالت وهمکاران،۱۹۹۴؛ هالت،۱۹۹۷).

دیکمن (۱۹۸۱) تئوری کاربرد پذیری چند خاصیتی را برای یک مورد مطالعاتی در ارزیابی و انتخاب پیمانکار برای قراردادهای Cost Plus به کار برد.

Nguyen (1985) تئوری مجموعه فازی را برای ارزیابی پیمانکاران بر اساس یک سری از پارامتر های تصمیم گیری به کار برد.

جاسلسکیس[۶] و راسل[۷] (۱۹۹۲) رویکردی به انتخاب پیمانکار از نقطه نظر تحلیل ریسک[۸] را بنا نهادند؛ فوتیوس[۹] و سوسن لیو[۱۰] (۱۹۹۲) روشی بر اساس میانگین پیشنهادات در مناقصات رقابتی را مطرح کردند.

پونگ پنگ[۱۱] و لیستون[۱۲] به کاربرد ترکیبی از تابع مطلوبیت و تابع رفاه اجتماعی برای ارزیابی توانایی پیمانکاران در زمان بررسی پیشنهادات اشاره کرده اند. ونگ[۱۳] و همکاران (۲۰۰۱) بکارگیری شیوه تشخیص چند متغیره[۱۴] را به منظور بهبود و توسعه مدلی جهت رده بندی پیمانکاران برای معیارهای ویژه پروژه مورد کاوش قرارداده اند.

مدل تجمیع وزن دهی ابعادی[۱۵] (DWA) به وسیله راسل و اسکیبنوسکی[۱۶] ایجاد و توسعه داده شد. رویکرد دیگری که توسط مهدی[۱۷] و همکاران و تاپکو[۱۸] ارائه شده است از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) برای انتخاب پیمانکاران بهره گرفته است.

مونایف[۱۹]، AHP را برای انتخاب پیمانکاران بکار گرفته است. این مدل معیارهای ارزیابی مقدماتی پیمانکاران را با قیمت پیشنهادی به عنوان یکی از معیارهای تصمیم به منظور دستیابی به بهترین پیشنهاد مناقصه ترکیب می کند. روشی کمی برای انتخاب پیمانکار، توسط هالت وهمکاران معرفی شده است، که از تحلیل چندشاخصه[۲۰] و تئوری مطلوبیت[۲۱] بهره می­گیرد.

هاتوش و اسکیتمور استفاده از شیوه های نظام مند تحلیل تصمیم چندمعیاره را به منظور انتخاب پیمانکار و ارزیابی پیشنهادات بر مبنای تئوری مطلوبیت پیشنهاد داده اند، که ارزیابی انواع متفاوتی از قابلیت های پیمانکار را میسر می سازد (هاتوش و اسکیتمور، ۱۹۹۸).

آقای الصبحی[۲۲] و همکارانش (۲۰۰۱) در امر تعیین صلاحیت پیمانکاران از AHP استفاده کرده اند برای این منظور توانمندی پیمانکاران با توجه به معیار های تعیین صلاحیت شده توسط مدل ریاضی AHP که بر اصل مقایسات زوجی استوار است با یکدیگر سنجیده می شود و افراد تعیین صلاحیت شده مشخص می شوند.

راسل و اسکیپنیوزکی پنج روش غالب و کاربردی برای پیش ارزیابی پیمانکاران بیان کردند. سنجش ابعادی، پیش ارزیابی دو مرحله ای، استراتژی در ابعاد گسترده، فرمول پیش ارزیابی و قضاوت شخصی.

سونمز و همکاران (۲۰۰۱) پس از آنکه اظهار داشت که در یک گزینش موثر باید پیش ارزیابی را به عنوان بخشی از عمل انتخاب گنجاند یک روش تحقیقاتی ثانویه استاندارد را برای ارزیابی پیمانکاران معرفی کردند.

انجی و اسکیتمور (۱۹۹۹) از طریق انجام پژوهش تجربی گسترده ای که در انگلستان انجام شد، به بررسی واگرایی معیارهای داوری (تصمیم گیری) که توسط سازمان های مشاوره ای مختلف در پیش ارزیابی پیمانکاران انجام می شود پرداختند.

از مهمترین افرادی که در زمینه مدل های انتخاب پیمانکاران فعالیت های زیادی انجام داده است می­توان به آقای جفری راسل[۲۳] اشاره کرد. وی با همکارانش در سال ۱۹۹۰ یک برنامه رایانه ای به نام Qualifier تهیه کرده اند که بر اساس یک مدل خطی از فاکتورهای وزنی معقول تهیه شده توسط کاربر اجرا می گردد و رتبه پیمانکار را محاسبه می کند هم­چنین آقای راسل برنامه Qualifire -2 را که یک مدل بر اساس سیستم های خبره می باشد را تولید کردند تا پیشنهاد دهنده مناسب را انتخاب کنند (روانشادنیا و همکاران،۱۳۸۵).

از ساده ترین روش های انتخاب، روش سافت پارامتر[۲۴] می باشد. در این روش پارامترهایی برای ارزیابی پیمانکار در نظر گرفته شده و به هر پارامتر ارزش مشخصی بر حسب اینکه تا چه اندازه نیازهای کارفرما را تکمیل نمایند، داده می شود. حاصل جمع ارزش پارامترها، پیمانکار برنده را مشخص می کند (محمد و علی. حیدری، ۱۳۸۷).

یکی دیگر از ساده ترین مدل های انتخاب، مدل A +B می باشد این مدل بر اساس ترکیبی از قیمت اقلام قرارداد (A) و هزینه مربوط به زمان مورد نیاز برای تکمیل کار ها به ازای هر روز (B) ابداع شده است پایین ترین مبلغ A+B، پیمانکار برنده را مشخص خواهد کرد (حیدری، ۱۳۸۷).

آقا باقری و همکارانش از تئوری Grey (خاکستری) که توسعه ای از روش MADM فازی است برای رتبه بندی و انتخاب پیمانکاران استفاده کرده اند. این روش برای حالات ناشناخته و عدم قطعیت بسیار مناسب می باشد و مزایای زیادی نسبت به آنالیز ریاضی دارد. تئوری Grey یکی از تئوریهای ریاضی جدید است که مبنای ترکیب مفاهیم تئوری سیستم و تئوری فضا بنا نهاده شده است (آقا باقری و همکاران، ۱۳۸۹).

کرامتی و وکیلی ضمن مرور اجمالی تکنیک ها و معیار های رتبه بندی و انتخاب پیمانکاران، یک تکنیک جدید مبتنی بر تصمیم گیری چند معیاره را تحت عنوان مدل رتبه بندی مادونی پیمانکاران (SIR)[25] معرفی کرده اند. در این مدل با تعیین وزن معیار ها، تشکیل ماتریس بر تری (S) و مادونی (I) و به دست آوردن مقادیر روند برتری و مادونی با بهره گرفتن از تکنیک های SAW و TOPSIS، رتبه بندی پیمانکاران در چندین مرحله صورت گرفته و در نهایت جمع بندی در مورد بهترین گزینه انجام می شود (کرامتی و وکیلی، ۱۳۸۹).

صادقی و همکارانش یک روش یکپارچه فازی جهت ارزیابی و انتخاب پیمانکاران در پروژه های EPC[26] انجام داده اند. در روش آنها مفهوم مختلف فن دلفی، تئوری مجموعه های فازی و تکنیک های تصمیم گیری چند معیاره، جهت کاهش عدم قطعیت و پیچیدگی موجود در مسائل تصمیم گیری و شناسایی معیار های مناسب و رتبه بندی پیمانکاران با یکدیگر تر کیب شده ­اند (صادقی و همکاران، ۱۳۸۸).

آروین وهمکارانش با تأکید بر اهمیت موضوع انتخاب پیمانکار جزء در پروژه های ساختمانی، یک مدل مبتنی بر تکنیک AHP را برای تعیین مناسب پیمانکار جزء ارائه داده­اند (آروین و همکاران، ۱۳۸۷).

عباس نیاوهمکاران (۱۳۸۴) روند انتخاب پیمانکار را به دو بخش پیش صلاحیت و تعیین برنده ی مناقصه تقسیم کردند و یک مدل ریاضی برای تعیین صلاحیت ارائه دادند که با در نظر گرفتن معیارها و زیر معیارهای تصمیم گیری و هم­چنین وزن این معیارها از نظر هیأت برگزار کننده ی مناقصه و ارزش گذاری هر کدام از این معیارها برای مناقصه گران به تعیین صلاحیت پرداخته اند. آنها به بررسی توأم دو روش حذفی و امتیازی پرداخته اند. به طوری که با تعریف دو حد وتویی و آستانه ای یک هم­پوشانی بر روی دو روش حذفی و امتیازی صورت گرفته است و با بهره گرفتن از تکنیک TOPSIS مدلی جدید برای ارزیابی پیش صلاحیت پیمانکاران ارائه داده اند (عباس نیا و همکاران، ۱۳۸۴).

رضوان و همکارانش یک رویکرد فازی بر اساس مفهوم ELECTRE جهت ارزیابی و انتخاب پیمانکاران ارائه کرده اند مزیت این رویکرد در استفاده از متغیر های زبانی برای ارزیابی تقدم ها و اوزان معیار ها می باشد. این تقدم زبانی می تواند به صورت اعداد فازی مثلثی و ذوزنقه ای بیان شود (رضوان و همکاران، ۱۳۸۵).

طاهری و رضوانیان بر اساس روش مجموع ساده وزنی (SAW) از روش های تصمیم گیری چند معیاره، مدلی را برای انتخاب روش برون سپاری بسته های کاری ارائه می نمایند و این مدل را برای انتخاب روش برون سپاری ایستگاه ها در پروژه خط هفت متروی تهران به تصویر کشیده اند (طاهری و رضوانیان، ۱۳۸۷).

رجایی و حضرتی (۱۳۸۷)، نتیجه بررسی­های خود را تحت دو روش تصمیم گیری چند معیاره Fuzzy SAW و Fuzzy TOPSIS برای ارزیابی صلاحیت و انتخاب پیمانکاران ارائه کردند و نتایج آن ها را با یکدیگر مقایسه کردند. آنها بر این عقیده اند که با توجه به اینکه بسیاری از معیارهای ارزیابی صلاحیت پیمانکاران کیفی می باشد بنابراین تئوری فازی به عنوان ابزاری مناسب برای پیش صلاحیت و انتخاب پیمانکاران می تواند مورد استفاده قرار گیرد. آنها در تحقیقشان از دوروش تصمیم گیری چند معیاره Fuzzy Saw و Fuzzy Topsis برای تأیید پیش صلاحیت و انتخاب پیمانکاران استفاده کرده اند. با مقایسه نتایج این دو روش در یافته اند که Fuzzy Saw یک روش محافظه کارانه بوده اما روش Fuzzy Topsis برای تصمیم گیرنده ریسک پذیر بهتر می باشد (رجایی و حضرتی، ۱۳۸۷).

درویش و همکاران (۲۰۰۹) در مقاله‌ای باعنوان «به‌کارگیری تئوری‌ گراف و روش‌های ماتریسی به منظور رتبه‌بندی پیمانکار» نشان داده‌اند که چگونه تئوری گراف و روش‌های ماتریسی به‌عنوان ابزار تحلیلی تصمیم‌گیری برای انتخاب پیمانکار می‌تواند به‌کار گرفته شود، به ‌طوری که مسؤولین پروژه می‌توانند این روش را به‌عنوان سیستم پشتیبانی تصمیم در شناسایی پیمانکار واجد شرایط جهت انعقاد قرارداد به‌کار گیرند.

 

در ‏جدول ۲-۱ مشخصات برخی روش شناسی های فوق در انتخاب پیمانکار تشریح می گردد.

• مشخصات روش شناسی های انتخاب پیمانکار (۱۹۹۸، Holt)

 

ردیف	روش شناسی	کاربرد شناخته شده	درجه ذهنی بودن	ماهیت داده های ورودی	ماهیت خروجی	چشم انداز آتی در رابطه با مسأله
۱	روش های بسپوک	پرکاربرد در صنعت	بسیار ذهنی	توصیفی، دوتایی، زبانی، ذهنی	دوتایی/توصیفی	محدود به علت کمی
۲	تحلیل چند شاخصه	مدل های امتیاز دهی ساده و کاربرد در محیط علمی	ورودی های موثر بر روی ارزیابی ذهنی شاخص ها	فاصله ای و ترتیبی ولی غالباً ذهنی	امتیازات عددی و بر این اساس رتبه بندی میان گزینه ها	محدود به علت کمی بودن
۳	مطلوبیت چند شاخصه	کاربرد دانشگاهی	ورودی، داده های کیفی را به کمی تبدیل می کند	داده های خام غالباً کیفی هستند، مطلوبیت، داده های فاصله ای را به دست می دهد	امتیازات عددی و رتبه بندی میان گزینه ها	خوب در صورتی که منحنی های نشان دهنده مطلوبیت استنتاج شوند
۴	رگرسیون چند گانه	کاربرد دانشگاهی	با دستیابی به داده های فاصله ای، متمایل به ارزیابی ذهنی است	پیشگویانه ی فاصله ای	عددی، بعلاوه ارزش	خوب چشم اندازی برای تحقیق
۵	آنالیز خوشه ای	محدود	هیچ، در صورتی که داده های چند متغیره خام استفاده شود	چند متغیره	عضویت گروه و مشخصات گروهی	عالی، چشم انداز برای تحقیقات آتی
۶	مجموعه های فازی	کاربرد دانشگاهی	قلمرویی برای توسعه نمودارهای مخصوص شاخص ها	توصیفی/کیفی تبدیل شده به فاصله ای	عضویت گروه	خوب، ولی احتمالاً برای پذیرش آسان در صنعت بسیار پیچیده است
۷	تحلیل تفکیک کننده چند متغیره	کاربرد قبلی	کمی	چند متغیره	عضویت گروه /مشخصات گروهی	بیشتر استفاده شده اما احتمال چشم انداز وسیع تری است

 

 

در ‏جدول ۲-۲ برخی از مهم­ترین مدل های مورد استفاده در انتخاب پیمانکار معرفی می­ شود.

• مدل های انتخاب پیمانکار (۲۰۰۶، Anagnostopoulos and Vavatsikos)

 

ردیف	مدل	محققان	سال
۱	وزن دهی تجمعی	راسل و اسکینیوسکی	۱۹۹۰
۲	فرایند تحلیل سلسله مراتبی	الصبحی، الحربی آناگنوستوپولوس و همکاران فونگ و چوی تاپکو	۲۰۰۱ ۲۰۰۴ ۲۰۰۰ ۲۰۰۴
۳	رویکرد بسپوک	هالت	۱۹۹۸
۴	تحلیل خوشه ای	هالت	۱۹۹۶ و ۱۹۹۸
۵	ارزیابی مقدماتی پیمانکار بر مبنای سه دسته معیار	پالانیزواران و کومارازوامی	۲۰۰۱
۶	وزن دهی ابعادی	راسل و اسکینیوسکی سونمز و همکاران	۱۹۹۸ ۲۰۰۲
۷	استراتژی وسیع ابعادی	راسل و اسکینیوسکی سونمز و همکاران	۱۹۹۸ ۲۰۰۲
۸	استدلال مدرکی	سونمز و همکاران	۲۰۰۲
۹	مدل مجموعه های فازی	ان گوین لین و چن	۱۹۸۵ ۲۰۰۴
۱۰	مدل عملکرد عمومی	آلاکرون و مورجس	۲۰۰۲
۱۱	مدل متمرکز بر دانش	راسل و همکاران	۱۹۹۰
۱۲	تحلیل چند شاخصه	هالت و همکاران	۱۹۹۵
۱۳	تئوری مطلوبیت چند شاخصه	هاتوش و اسکیتمور	۱۹۹۸
۱۴	روش رگرسیون چند گانه	هالت	۱۹۹۸
۱۵	تحلیل تفکیک کننده چند متغیره	هالت اسکیتمور و مارسدن	۱۹۹۸ ۱۹۹۸
۱۶	سیستم امتیاز دهی ارزیابی عملکرد (PASS)	کومارازوامی	۱۹۹۶
۱۷	قاعده ارزیابی مقدماتی	راسل و اسکینیوسکی سونمز و همکاران	۱۹۹۸ ۲۰۰۲
۱۸	تحلیل رسیک	جاسلسکیس و راسل	۱۹۹۲
۱۹	ارزیابی کیفیت ساده شده	ریکس	۱۹۹۷
۲۰	قضاوت ذهنی	راسل و اسکینیوسکی سونمز و همکاران	۱۹۹۸ ۲۰۰۲
۲۱	ارزیابی مقدماتی دو مرحله ای	راسل و اسکینیوسکی سونمز و همکاران	۱۹۸۸ ۲۰۰۲

 

در ‏جدول ۲-۳ به بررسی مزایا و معایب مدل­های فوق می­پردازیم.

 

• مقایسه میان مدل های ارزیابی مقدماتی پیمانکاران (Sawalhi et al.,2007 )

 

 

ردیف	نوع مدل	مولف	مزایای مدل	معایب مدل
۱	تجمیع وزن دهی (DWA )	راسل و اسکینیوسکی	کاربرد ساده نیازمند دانش ویژه ای نمی باشد.	-به قضاوت های ذهن تصمیم گیرندگان وابسته است. -امتیازی پایین در یک قسمت می تواند توسط امتیازی بالاتر در قسمتی دیگر جبران شود. ریسک های همپیوند با تناقض اطلاعات پیمانکار را در نظر نمی گیرد. -ریسک های ذاتی ناشی از عقاید متفاوت تصمیم گیرندگان را لحاظ نمی کند. -قابلیت همساز کردن معیار های متفاوت با واحد های نا همسان اندازه گیری را دارا نمی باشد.
۲	سیستم دانش محور (KBS)	راسل و همکاران	به قواعد تصمیم ابتکار شانسی برای استفاده جهت انتظارات بهتر را می دهد.	محدودیت موجود در مدل، طرز عمل تلویحی عدم اطمینان ذاتی دانش ابتکاری می باشد.
۳	تحلیل جند شاخصه (MAA)	هالت و همکاران	-MAA یک مدل امتیاز دهی ساده است -به دلیل سادگی به کررات توسط تصمیم گیرندگان مورد استفاده قرار می گیرد.	-متغیر ورودی که توسط کاربران استفاده می شود غالبا، یک مقدار بسیار ذهنی است. -مدل نمی تواند بررسی های نظام مند را بر پایه قضاوت ها با یکدیگر پیوند دهد. -غیر خطی بودن میان معیار های تصمیم و ویژگیهای پیمانکاران را مد نظر قرار نمی دهد. -عدم قطعیت اطلاعات پیمانکاران در نظر گرفته نمی شود.
۴	ارزیابی مقدماتی با مجموعه های فازی	آن گوین	-با داده های کمی و کیفی سر و کار دارد -با عضویت گروهی کار می کند -به داده های غیر قطعی رسیدگی می کند.	- مشکلات همیشه با فرمول بندی توابع عضویت برای معیار های ارزابی مقدماتی و تعداد پارامتر ها و پیچیدگی چار چوب.
۵	مدل PERT برای ارزیابی مقدماتی	هاتوش و اسکیتمور	-رتبه بندی های چند گانه را با هم پیوند داده و برسی عدم قطعیت در داده های پیمانکاران را میسر می سازد.	- ماهیت ذهنی قضاوت ها بر سطح مقاصد تأثیر گذار است. - این شیوه قابلیت سر و کار داشتن با ارتباطات غیر خطی ذاتی بین شاخص های پیمانکاران و تصمیمات ارزیابی مقدماتی متناظرشان را دارا نمی باشد.
۶	فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)	مونایف، الحاربی، مهدی و تاپکو	-تصمیم گیری گروهی را امکان پذیر می سازد. - قضاوت های ذهنی را به وزن های معنی دار و نسبت هایی بر مبنای تصمیمات پایه انتقال می دهد. -قضاوت های متنوع تصمیم گیرندگان را می توان به وسیله این شیوه که آن قضاوت را به نتیجه ای بیانگر تبدیل می کند، همساز کرد. -با دقت زیاد به ناسازگاری های موجود در قضاوت ها اشاره می کند.	-ماهیت ذهنی اختیار دادن به تصمیم گیرنده در ارتباط با وزن، تصمیم نهایی را تحت تأثیر خواهد داد. –مقیاس به کار رفته واضح نیست. - احتمال وقوع رتبه بندی معکوس وجود د ارد. -مقایسه میان دو معیار به واسطه دو مقیاس متفاوت صورت می گیرد.
۷	مطلوبیت چند شاخصه	هاتوش و اسکیتمور	-ارزیابی انواع متفاوتی از قابلیت های پیمانکاران را امکان پذیر می کند. -داده های غیر قطعی را به کار می برد. -ریسک تصمیم گیرنده را متحد می کند.	-باز یافتن تر جیحات پیمانکاران عمومی از طریق تابع مطلوبیت مشکل می باشد. -به منظور استنتاج تابع مطلوبیت نیاز مند مقررداشتن مقادیر دقیق احتمال می باشد. - فرایند تصمیم گیری زمان بسیار زیادی را نیاز داشته و در صورت زیاد بودن تعداد معیار ها ملالت آور می شود. -نیاز مند وقوف بسیار زیادی بر نظریه احتمالات می باشد. -فاقد توانایی رسیدگی به چندین تصمیم گیرنده به طور همزمان می باشد.
۸	استدلال مورد محور	ان جی	راه حلی کاربردی ساده ای را در زمانی که آگاهی درباره سیستم مخصوص ارزیابی مقدماتی ضعیف می باشد می تواند ارائه کند. -راه حل های به دست آمده از موارد قبلی می توانند برای تطابق با موقعیت فعلی از طریق توابع انطباق تعبیه شده در سیستم، اصلاح و تعدیل شوند.	-مدل نیازمند وارد کردن تعداد زیادی از مورد هادر زمان راه اندازی اولیه می باشد که ممکن است در عمل مشکل باشد - در مورد هایی که هیچ راه حل تقریبی و یا مشابهی برایشان وجود ندارد، سیستم یک راه حل معکوس را ارائه خواهد کرد. -این سیستم یک سیستم تطابق پذیر که توانایی یا گیری و پیش بینی راه حل های جدید را داشته باشد، نیست.
۹	شبکه های عصبی مصنوعی	طاها، خسرو شاهی، لام و همکاران	-روش های داده –رانده خود انطباق که در آنها تعداد معدودی دلایل قبلی در باره مدل های مسائل تحت مطالعه وجود دارد. -نیازی برای معلوم بودن توزیع آماری داده ها وجود ندارد. -سوای از ساختار داخلی شبکه های عصبی، واگرایی داده ها به طور ضمنی محاسبه می شود. -برای تحلیل کردن روابط غیر خطی در میان متغیر های خروجی مناسب است. -نتایج شبکه های عصبی را می توان عمومیت داد. -دارای توانایی انجام هر دوی محاسبات و استنتاج ها برمبنای ترکیبی پیچیده از داده های کمی و کیفی می باشد. - عدم قطعیت و عدم دقت ها به کمترین میزان کاهش می باشد.	- برای مدل شبکه عصبی ارائه توضیحی راجع به اینکه چرا یک پیمانکار داوطلب واجد شرایط و یا فاقد شرایط لازمه بوده، دشوار می باشد. -شبکه عصبی غالباً به علت نشان دادن درجه پایینی از قابلبت درک، مورد انتقاد قرار گرفته است. -مدل شبکه عصبی از دشواریهای در اکتساب زوجهای آموزشی برای پروژه های خصوصی کارفرمایان رنج می برد. -شبکه عصبی به منظور آموزش نیازمند مقادیر زیادی از داد ه های گذشته می باشد.

 

 

• شاخص های انتخاب

در فرایند ارزیابی و انتخاب پیمانکاران مهم­ترین مرحله، تعیین شاخص های انتخاب می باشد. زیرا انتخاب کردن یک نوع تصمیم گیری می باشد و هر تصمیم ­گیری بر مبنای یک سری شاخص انجام می­گیرد.

هاتوش و اسکیتمور (۱۹۹۷) اطلاعاتی را که برای سنجش معیارهای پیش ارزیابی و ارزیابی مناقصه لازم هستند را به پنج دسته اطلاعات مالی، اطلاعات فنی و تکنیکی، اطلاعات مدیریتی و اطلاعات امنیتی تقسیم کردند.

جنینگ و هالت از طریق توزیع پرسشنامه، معیارهای مهم در انتخاب پیمانکاران را جویا شده اند و نه معیار قیمت، تجربه کار مشابه، شهرت پیمانکار، ثبات مالی، روابط کاری قبلی، اتمام به موقع پروژه ها، تجربه پرسنل کلیدی، صلاحیت کارکنان کلیدی و تصور موجود از شرکت پیمانکار را مهمترین عوامل در انتخاب پیمانکار می­دانند (Jennings &Holt,1998 ).

واتس هشت معیار کلیدی را برای ارزیابی پیمانکاران برشمرده است که به ترتیب اولویت عبارتند از:

خبرگی سازمانی، ظرفیت کاری، خبرگی در مدیریت پروژه، عملکرد در پروژه های قبلی، شهرت شرکت، روابط پیمانکار با کارفرما، توانایی فنی، روش انجام کار (کاظمی و زاهدی، ۱۳۸۸).

عباس نیا و همکارانش برای ارزیابی پیش صلاحیت پیمانکاران از ۳۲ معیار استفاده کرده اند که این معیارها را در هشت مجموعه ی تجربه، پایداری مالی، سوابق شرکت، کیفیت، کارهای جاری، منابع، ساختار شرکت و تکنولوژی شرکت، دسته بندی کرده اند (عباس نیا و همکاران،۱۳۸۴).

جلالیان و صبحیه ۳۲ فاکتور موثر بر عملکرد پیمانکاران که در سیستم های ارزیابی مقدماتی کشورهای استرالیا، ایران، آمریکا و کویت مورد استفاده قرار می گیرد را شناسایی کرده اند و پنج فاکتور به اتمام رسانیدن پروژه های قبلی در موعد مقرر، سابقه و تجربه مرتبط با نوع پروژه، تجهیزات و ماشین آلات، حجم و تعداد پروژه های انجام شده و ظرفیت مالی را به عنوان موثرترین معیارها برای ارزیابی عملکرد پیمانکاران معرفی کرده ­اند (جلالیان و صبحیه، ۱۳۸۵).

کرامتی و وکیلی از معیارهایی که آقای وانگ در سال ۲۰۰۰ در تحقیقاتش به آنها اشاره کرده است، ۳۴ معیار را برگزیده اند که در نه حوضه تجربه کارکنان، منابع و موجودی ها، توانایی های اجرایی و مدیریتی، بهداشت و ایمنی، گزارش عملکرد، شهرت پیمانکار، پیشنهادات پیمانکار، ظرفیت کاری، سایر معیارهای ارزیابی دسته بندی کردند (کرامتی و وکیلی، ۱۳۸۹).

بتولی و همکارانش با بررسی ۳۰ مقاله و نظر خبرگان، ۲۹ عامل کلیدی را در انتخاب پیمانکاران صنعت ساختمان شناسایی کرده اند که این معیارها را در چهار دسته کلی منابع پیمانکار، قیمت پیشنهادی، سوابق پیمانکار و قابلیت های مدیریتی پیمانکار ارائه داده اند. ایشان از طریق پرسش نامه و توزیع آن بین شرکت های مشاور رتبه یک، میزان اهمیت این معیارها را نیز مشخص کرده ­اند (بتولی و همکاران، ۱۳۸۹).

آقاباقری وهمکارانش با بهره گرفتن از مصاحبه با خبرگان صنعت ساختمان و از طریق پرسشنامه ۲۸ شاخص موثر بر انتخاب پیمانکاران را مشخص کرده و این شاخص ها را در شش گروه شامل شاخص فنی، شاخص مهارتی - توانایی، شاخص اقتصادی - مالی، شاخص مدیریتی و کادر تخصصی، شاخص تجهیزات، شاخص حسن سابقه و اعتبار تقسیم بندی نمودند (آقاباقری وهمکاران، ۱۳۸۹).

• رویه های ارزیابی و انتخاب پیمانکاران در کشورهای مختلف

یک سری مطالعات اولیه صورت گرفته در کشور هنگ کنگ نشان می دهند که رویکردهای متفاوتی به جهت انتخاب پیمانکاران واجد شرایط در کشورها و سازمانهای مختلف وجود دارند و در این راستا معیارهای بسیار زیادی تدوین شده اند. در ادامه نمونه هایی از رویه های ارزیابی مقدماتی، تعیین صلاحیت و انتخاب پیمانکار در کشورهای هنگ کنگ، استرالیا، ترکیه و انگلیس شرح داده می­شوند.

• ارزیابی مقدماتی پیمانکاران در هنگ کنگ

صنایع ساخت و ساز هنگ کنگ شامل کارفرمایان زیادی در بخش خصوصی می باشد. بار کاری پروژه­ های ساخت و ساز در این کشور بیانگر مشارکت بالای بخش عمومی در این زمینه است.

کارفرمایان دولتی دارای ادارات مختلفی زیر نظر اداره کل کارهای عمومی این کشور هستند که می توان از سازمان های مسکن هنگ کنگ، سازمان حمل و نقل ریلی و سازمان حمل و نقل هوایی در این زمینه نام برد.

رویه انتخاب پیمانکار واجد شرایط توسط اداره کارهای عمومی هنگ کنگ بدین صورت است که تنها پیمانکاران موجود در لیست تأیید صلاحیت، مجاز به شرکت در مناقصه هستند.

لیست های پیمانکاران صلاحیت دار به سه دسته بر حسب ظرفیتشان تقسیم می شوند. در هرگروهی دو سطح وضعیت وجود دارد. سطح اول را سطح آزمایشی و سطح دوم را سطح تأیید می نامند. تأیید پس از آزمایش، با اتمام رضایت بخش کار به همراه سوابق عملکردی خوب میسر خواهد شد. ارتقاء پیمانکاران در هر گروهی بستگی به برآورده شدن نیازهای مالی، توانایی های فنی- مدیریتی و اتمام رضایت بخش قراردادها دارد. لیست های پیمانکاران تأیید شده سالیانه به تفکیک هر گروه، تدوین و بازنگری می شوند.

فرایند انتخاب پیمانکاران واجد شرایط در دو مرحله صورت می گیرد. در مرحله اول آن دسته از پیمانکارانی که آشکارا غیر قابل قبول هستند، از لیست پیمانکاران مورد بررسی حذف می شوند.

در مرحله دوم پیمانکاران منتخب در مرحله اول مورد ارزیابی دقیق­تری قرار می گیرند. معیارهای مرحله اول بر این اساس قرار دارند که آیا پیمانکار مورد نظر نیازهای اولیه ذکر شده در اطلاعیه یا آگهی را برآورده می سازد یا خیر؟ معیارهای مرحله دوم شامل جنبه های تخصصی فرایند بررسی می باشند که عبارتند از: تجربه قراردادهای دولتی هنگ کنگ در پنج سال گذشته؛ تجربه قراردادهای محلی و هم­چنین بین المللی دیگر در پنج سال گذشته؛ تجربه، مقبولیت و سازماندهی مدیران، متخصصین و کارکنان فنی؛ تجربیات مرتبط با انواع یا اندازه ساختمان­ها و غیره یا انواع ساخت و سازهای صورت گرفته در پروژه ها در ۵ سال گذشته؛ در دسترس بودن و جزئیات ماشین آلات تخصصی، تجهیزات، کارگاه ها و غیره؛ جزئیات منابع مالی و…. (Kumaraswamy,1996 )

• تعیین صلاحیت اولیه پیمانکاران در ترکیه

در ترکیه آن دسته پیمانکارانی که نیازهای ضروری قراردادی پروژه ها را برآورده می سازند، می توانند در مناقصات این گونه پروژه ها شرکت نمایند. این نیازمندی ها وابسته به وضعیت مالی پیمانکاران می باشند. اگر آن بخش استفاده نشده اعتبار پولی یا اسنادی پیمانکار بدهی مالیاتی داشته باشد، اجازه شرکت در مناقصه را ندارد. از این رو یک فرایند دو مرحله ای برای انتخاب پیمانکارانی که نیازهای پروژه را برآورده ساخته اند، وجود دارد. این مراحل عبارتند از:

تعیین صلاحیت اولیه پیمانکار

انتخاب پیشنهاد دهنده با پایینترین قیمت از میان متقاضیان واجد شرایط

در مرحله اول معیارهای ارزیابی مقدماتی پیمانکار عبارتند از: توانایی اتمام به موقع پروژه، تخصص سازمانی، در دسترس بودن کارمندان متخصص و با تجربه و در دسترس بودن منابع از قبیل ماشین آلات و تجهیزات. پیمانکارانی که امتیازی کمتر از حد استاندارد کسب نموده اند، در این مرحله حذف می گردند. سپس میانگین امتیازات متقاضیان باقیمانده محاسبه شده و پیمانکارانی که امتیازی بیشتر از ۹۵ درصد میانگین امتیازات را به دست آورده باشند، واجد شرایط برای ورود به مرحله بعدی خواهند شد. اگر تعداد پیمانکاران متقاضی از ۵ شرکت کمتر باشد، تمامی پیمانکاران باقیمانده امتیازی بالاتر یا برابر با امتیاز استاندارد دارند و تمامی آن ها واجد شرایط خواهند شد. در مرحله دوم قیمت های پیشنهادی آنان مورد بررسی قرار می گیرند.

تفاوت های قیمتی برآورد هزینه کارفرمای پروژه و قیمت های پیشنهادی پیمانکاران محاسبه می گردند. پیمانکاری که بیشترین اختلاف را با هزینه برآوردی دارد، برنده مناقصه خواهد شد (به عبارت دیگر پایینترین قیمت پیشنهادی برنده مناقصه خواهد شد) (Topcu,2004).

• رویکردهای انتخاب پیمانکار در انگلیس

بیشتر کارفرمایان در انگلیس از رویکردی انتخابی در انتخاب پیمانکاران واجد شرایط در مناقصاتشان استفاده می نمایند. این رویکرد در کاهش مناقصات بی نتیجه و هزینه های مازاد مفید می باشد. هم­چنین این رویکرد فرصتی را جهت ارزیابی رقابت پذیری و ظرفیت بالقوه پیمانکاران در راستای کسب رضایتمندی کارفرمایان را پیش روی آنان قرار می دهد.  فرم عمومی این فرایند ارزیابی، ارزیابی مقدماتی پیمانکار است که به دنبال شناسایی پیمانکارانی اصلح چه از لحاظ مالی و چه از لحاظ توانایی فنی می باشد. این فرایند دربردارنده اندازه گیری و ارزیابی قابلیت های بالقوه پیمانکاران بر اساس مجموعه های از معیارها است که معیارهای ارزیابی مقدماتی نام دارند (Wong et al. ,2001).

مطالعات انجام گرفته در انگلیس نشان می دهد که بیش از نود درصد کارفرمایان از معیارهای تصمیم گیری خاص خودشان در انتخاب پیمانکار واجد شرایط استفاده می نمایند و هیچ مجموعه استانداردی از معیارها که مورد تایید طرفین قرارداد باشد، وجود ندارد. دو عامل اصلی اثر گذار بر فرایند تدوین معیارهای ارزیابی مقدماتی عبارتند از: اهداف کارفرما و ادراکات تصمیم گیرندگان (Wong,2004 ).

تحقیقات صورت گرفته نشان می دهند که اختلافات معنی داری بین کارفرمایان بخش عمومی و خصوصی از نقطه نظر معیارهای ارزیابی وجود دارد. نحوه قرارداد، توانایی مدیریتی، پیشرفت کار، روابط پیمانکار- کارفرما و پاسخگویی در برابر دستورالعمل­ها، معیارهایی هستند که بیشترین اختلاف نظر رتبه ای بین کارفرمایان بخش عمومی و خصوصی را دارا می­باشند (Singh & Tiong,2006 ).

به طور کلی ده معیار اصلی و مهم در ارزیابی مقدماتی پیمانکاران به ترتیب عبارتند از: عملکرد کلی پیمانکاران، اقدامات فریبکارانه، ثبات مالی، توانایی مدیریتی، ثبات سازمان، رقابت پذیری، پیشرفت کار، استاندارد کیفیت، قراردادهای شکست خورده و روابط با کارفرما.

ده معیار با کمترین میزان اهمیت در تعیین صلاحیت اولیه پیمانکاران عبارتند از: تعداد پیشنهادات قبلی، میزان کار ار جاعی به پیمانکارن فرعی، سوابق فعالیت در کسب و کار، نحوه قرارداد، موقعیت فیزیکی، روش­های تدارکات و خرید، تجارت خاص، سرمایه در گردش، روابط با پیمانکاران فرعی و سطح تکنولوژی. (میر احمد زاده، ۱۳۸۵)

[۱] Build-Operate-Transfer

[۲] Build- Operate- Own- Transfer

[۳] Build- Own- Operate

[۴]  Holt

[۵] Cluster Analysis

[۶] Jaselskis

[۷] Russell

[۸] Risk Analysis

[۹] Photios

[۱۰] Sou-Sen Leu

[۱۱] Pong Peng

[۱۲] Liston

[۱۳] Wong

[۱۴] Multivariate Discernmene Techniqe

[۱۵] Dimentional Weighting Aggregation Model

[۱۶] Skibniewski

[۱۷] Mahdi

[۱۸] Topcu

[۱۹]  Manaif

[۲۰] Multi Attribute Analysis

[۲۱] Utility Theory

[۲۲] Al-Subhi

[۲۳] Jeffrey S.Russell

[۲۴] Parameters Soft

[۲۵] Superiority & Inferiority Ranking

[۲۶] Engineering, Procurement and Construction

[۲۷] Aggregated Weighing

[۲۸] Al- Harbi

[۲۹] Anagnostopoulos

[۳۰] Dimensional Weighting

[۳۱]Dimensional – Wide Strategy

[۳۲] Sonmez

[۳۳] Evidential Reasoning

[۳۴] Lin

[۳۵] Chen

[۳۶] General Performance Model

[۳۷] Alacron

[۳۸] Mourges

[۳۹] Knowledge – Intensive Model

[۴۰] Marsden

[۴۱] Performance Assessment Scoring System

[۴۲] Prequalification Formula

[۴۳] Risk Analysis

[۴۴] Simplified Quality Assessment

[۴۵]  RICS