1-4- متغیرهای پژوهش…. 9

1-5- گزاره­های تحقیق.. 9

1-5-1- هدف کلی.. 9

1-5-2- اهداف جزیی.. 10

1-6- فرضیه ­های پژوهش…. 10

1-7- تعاریف مفهومی و عملیاتی واژه ­ها 10

فصل دوم :پیشینه پژوهش…. 15

2-1- تعریف مهارت­ های زندگی.. 16

2-1- 1- تاریخچه­ی مهارت­ های زندگی.. 18

2-1-2- پیشینه نظری.. 19

2-1-2-1- نظریه­ های یادگیری و دلالت­های آن بر آموزش مهارت­ های زندگی  19

2-1-2-1-1-  نظریه یادگیری اجتماعی.. 20

2-1-2-2-2-  نظریه یادگیری شناختی نوین. 21

2-1-2-3-3- نظریه هوش‌های چندگانه. 22

2-1-2-4-4- نظریه مازلو. 23

2-1-2-5-5- نظریه انسان گرایی راجرز…………………………………………………………24

2-1-2-6-6- نظریه ساختن گرایی……………………………………………………………………………………………….24

2-1- 2-2- اهداف آموزش مهارت­ های زندگی.. 25

2-1-2 –3- ابعاد مهارت­ های زندگی.. 26

2-1-2-4- انواع سبک­های رفتاری.. 34

2-1-3- تعاریف جرأت­ورزی…………………………………………………………………………………………………………..36

2-1-3-1- انواع جرأت­ورزی.. 40

2-1-3-2- عوامل تأثیرگذار بر جرأت­ورزی.. 42

2-1-3-3- کارکردهای جرأت­ورزی.. 44

2-1-3-4- آموزش جرأت­ورزی.. 44

2-1-3-5- کاربرد آموزش مهارت جرأت­ورزی.. 47

2-1-3-6- شیوه ­های آموزش مهارت جرأت­ورزی.. 48

2-1-4- اضطراب و اضطراب اجتماعی.. 50

2-1-4-1- انواع اضطراب… 53

2-1-4- 2- دیدگاه ­های مختلف در خصوص اضطراب… 57

2-1-4-2-1- نظریه روان­کاوی.. 57

2-1-4-2-2- نظریه­ های رفتاری.. 58

2-1-4-2-3- نظریه شناختی.. 58

2-1-4-2-4- نظریه یادگیری اجتماعی.. 59

2-1-4-2-5- نظریه آسیب شناختی.. 59

2-1-5-تعریف عزت­نفس…. 60

2-1-5-1- چهار شرط عزت­نفس…. 62

2-1-5-2- دیدگاه ­های  عزت­نفس…. 66

2-1-5-2-1- نظریه راجرز 66

2-1-5-2-2- دیدگاه آلپورت… 66

2-1-5-2-3- نظریه مزلو. 67

2-1-5-2-4- نظریه ویلیام جیمز. 67

2-1-5-2-5- نظریه كوپر اسمیت… 67

2-1-5-3- ابعاد عزت­نفس…. 68

2-1-6-رابطان افتخاری بهداشت… 69

2-2-پیشینه تجربی.. 72

2-2-1- تحقیقات انجام شده در خارج کشور 72

2-2-2- تحقیقات انجام شده در داخل کشور 79

فصل سوم: روش پژوهش…. 93

3-1- روش تحقیق.. 94

3-2- جامعه آماری، نمونه و روش نمونه گیری .. 95

3-2-1- جامعه آماری.. 95

3-2-2- نمونه آماری.. 95

3-2-3- روش نمونه گیری .. 95

3-3- ابزارهای پژوهش…. 95

3-3-1- پرسشنامة جرأت­ورزی گمبریل و ریچی(1975).. 96

3-3-2- پرسشنامه سنجش علائم هراس اجتماعی(1381) 97

3-3-3- پرسشنامه عزت­نفس کوپراسمیت(1967)… 98

3-3-4- ضرایب پایایی متغیرهای مختلف تحقیق.. 99

3-4- شیوه­ اجرای پژوهش…. 100

3-5- تجزیه و تحلیل داده ­ها: 104

 

فصل چهارم : یافته­ های تحقیق.. 106

4-1-یافته­ های توصیفی.. 106

4-2- یافته­ های مربوط به فرضیه ­های تحقیق.. 107

4-3-  یافته های جانبی  …………………………………………………………………………………………………………….115

فصل پنجم : بحث و نتیجه ­گیری.. 130

5-1- یافته­ ها، بحث و تفسیر آن­ها 131

5-2- نتیجه ­گیری.. 136

5-3- پیشنهادهای تحقیق.. 138

5-3-1 -پیشنهادهای کاربردی.. 138

5-3-2- پیشنهادات پژوهشی.. 138

5-4- محدودیت­های پژوهش…. 139

پیوست… 140

پیوست شماره یک: متون استفاده شده در آموزش گروه پلاسیبو………………………………………………. 140

پیوست شماره دو: بروشور آموزشی هر کس حق دارد…………………………………………………………………142

پیوست شماره سه: پرسشنامه سنجش علائم هراس اجتماعی(1381)………………………………………143

پیوست شماره چهار: پرسشنامة جرأت­ورزی گمبریل و ریچی(1975)……………………………………….145

پیوست شماره پنج: پرسشنامه عزت­نفس کوپراسمیت(1967)……………………………………………………147

فهرست منابع ومآخذ: 150

 فهرست جداول

جدول (3-1): دیاگرام طرح پژوهش…. 94

جدول شماره(3-2). ضرایب پایایی متغیرهای مختلف تحقیق.. 100

جدول(3-3): محتوای جلسات آموزش مهارت جرأت­ورزی.. 101

جدول(4-1) توزیع فراوانی تعداد شرکت­کنندگان گروه­های مورد مطالعه  106

جدول(4-2) توزیع فراوانی سن در میان شرکت­کنندگان گروه­های مورد مطالعه  107

جدول(4-3) میانگین و انحراف معیار نمرات گروه­ها در پیش­آزمون و پس­آزمون مربوط به اضطراب اجتماعی  107

جدول(4-4) تحلیل مانوا مربوط به تفاوت زمان بر اضطراب اجتماعی.. 108

جدول(4-5) تحلیل واریانس درون­گروهی و بین­گروهی با طرح اندازه ­گیری مکرر برای نمرات اضطراب اجتماعی گروه­های مورد مطالعه. 109

جدول(4-6) آزمون تعقیبی توکی به منظور تعیین رابطه معناداری بین گروه­های مورد مقایسه در اضطراب اجتماعی  110

جدول(4-7) میانگین و انحراف معیار نمرات گروه­ها در پیش­آزمون و پس­آزمون مربوط به عزت­نفس کلی  112

جدول(4-8) تحلیل مانوا مربوط به تفاوت زمان بر عزت­نفس کلی.. 113

جدول(4-9) تحلیل واریانس درون­گروهی و بین­گروهی با طرح اندازه ­گیری مکرر برای نمرات عزت­نفس کلی گروه­های مورد مطالعه. 113

جدول(4-10) آزمون تعقیبی توکی به منظور تعیین رابطه معناداری بین گروه­های مورد مقایسه در عزت­نفس کلی  114

جدول(4-11) میانگین و انحراف معیار نمرات گروه­ها در پیش­آزمون و پس­آزمون مربوط به جرأت­ورزی  115

جدول (4-12) تحلیل مانوا مربوط به تفاوت زمان بر جرأت­ورزی.. 116

جدول(4-13) تحلیل واریانس درون­گروهی و بین­گروهی با طرح اندازه ­گیری مکرر برای نمرات جرأت­ورزی گروه­های مورد مطالعه. 117

جدول(4-14) آزمون تعقیبی توکی به منظور تعیین رابطه معناداری بین گروه­­های مورد مقایسه در جرأت­ورزی  118

جدول(4-15) میانگین و انحراف معیار نمرات گروه­ها در پیش­آزمون و پس­آزمون مربوط به عزت نفس فردی  119

جدول(4-16) تحلیل واریانس درون­گروهی و بین­گروهی با طرح اندازه ­گیری مکرر برای نمرات عزت­نفس فردی گروه­های مورد مطالعه. 120

جدول(4-17) آزمون تعقیبی توکی به منظور تعیین رابطه معناداری بین گروه­های مورد مقایسه در عزت­نفس فردی  121

جدول(4-18) میانگین و انحراف معیار نمرات گروه­ها در پیش­آزمون و پس­آزمون مربوط به عزت­نفس اجتماعی  122

جدول(4-19) تحلیل واریانس درون­گروهی و بین­گروهی با طرح اندازه ­گیری مکرر برای نمرات عزت­نفس اجتماعی گروه­های مورد مطالعه. 123

جدول(4-20) میانگین و انحراف معیار نمرات گروه­ها در پیش­آزمون و پس­آزمون مربوط به عزت­نفس تحصیلی  124

جدول(4-21) تحلیل واریانس درون­گروهی و بین­گروهی با طرح اندازه ­گیری مکرر برای نمرات عزت نفس تحصیلی گروه­های مورد مطالعه. 125

جدول(4-22) آزمون تعقیبی توکی به منظور تعیین رابطه معناداری بین گروه­های مورد مقایسه در عزت­نفس تحصیلی  126

جدول(4-23) میانگین و انحراف معیار نمرات گروه­ها در پیش­آزمون و پس­آزمون مربوط به عزت­نفس خانوادگی  127

جدول (4-24) تحلیل مانوا مربوط به تفاوت زمان بر عزت­نفس خانوادگی.. 128

جدول(4-25) تحلیل واریانس درون­گروهی و بین­گروهی با طرح اندازه ­گیری مکرر برای نمرات عزت­نفس خانوادگی گروه­های مورد مطالعه. 128

 فهرست نمودار

نمودار(4-1) مقایسه میانگین نمرات اضطراب اجتماعی سه گروه مورد مطالعه در دو مرحله اندازه ­گیری  111

نمودار(4-2) مقایسه میانگین نمرات عزت­نفس کلی سه گروه مورد مطالعه در دو مرحله اندازه ­گیری  115

نمودار(4-3) مقایسه میانگین نمرات جرأت­ورزی سه گروه مورد مطالعه در دو مرحله اندازه ­گیری  118

نمودار(4-4) مقایسه میانگین نمرات عزت­نفس فردی سه گروه مورد مطالعه در دو مرحله اندازه ­گیری  122

نمودار(4-5) مقایسه میانگین نمرات عزت­نفس اجتماعی سه گروه مورد مطالعه در دو مرحله اندازه ­گیری  124

نمودار(4-6) مقایسه میانگین نمرات عزت­نفس تحصیلی سه گروه مورد مطالعه در دو مرحله اندازه ­گیری  126

نمودار(4-7) مقایسه میانگین نمرات عزت­نفس خانوادگی سه گروه مورد مطالعه در دو مرحله اندازه ­گیری  129

 فصل اول

کلیات تحقیق

 

1-1- مقدمه

ذات زندگی اجتماعی، زیستن در کنار دیگران و معاشرت با مردم است. آنچه زندگی آدمی را شکل می­دهد روابط میان انسان­ها است، از اعضای یک خانواده کوچک بگیرید تا اعضای جامعه جهانی این رابطه را تجربه می­ کنند(فتحی، ۱۳۸۴: 7). زندگی امروزی بشر روز به روز پیچیده­تر می­ شود و خطرات متعددی تندرستی و زندگی انسان­ها را تهدید می­ کند. رفتارها، عادات و روش زندگی از اهمیت بسیاری برخوردار است. شکی نیست که اکثر بیماری­ها علاوه بر علل بیولوژیکی، دارای علل اقتصادی، اجتماعی و رفتاری نیز می­باشند. از این رو، نقش مهارت­ های فردی و ارتباطی، به همراه مهارت­ های خلاقیت و گفتگو در زندگی و در عصر حاضر بیشتراحساس می­ شود(فولادی، 1383: 24).

همان­گونه که هیچ انسانی را نمی­توان بدون«شخصیت» محسوب کرد، به همان ترتیب هیچ انسانی را بدون عزت­نفس یا حرمت خود[1] نمی­توان در نظر گرفت(سولیوان[2]، 1953). جامعه­ای که افراد آن از عزت­نفس بالاتر برخوردارند، در مقابل انواع مشکلات و مسائل زندگی، تنیدگی­های روان­شناختی، تهدیدها و حوادث ناگوار طبیعی و بیمارهای روانی مقاوم و پایدار خواهد بود و این امر شکوفایی استعدادهای نهفته، خلاقیت و پیشرفت­های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی را به دنبال خواهد داشت. اکثر صاحب نظران برخورداری از عزت­نفس را عامل مرکزی و اساسی سازگاری عاطفی و اجتماعی افراد می­دانند(حسن­زاده، 1378: 93). مک­کی و فانینگ[3](2000)، عزت­نفس را به عنوان یک امر لازم هیجانی، مؤلفه­ای که برای بقای روانی ضروری است، توصیف کرده ­اند. آنان اظهار می­دارند که بدون مقداری ارزش خود و به دنبال آن بسیاری از نیازهای اساسی که برآورده نمی­شوند، زندگی ممکن است بسیار دردناک باشد(به نقل از صاحب الزمانی، 1388).

اضطراب اجتماعی(هراس اجتماعی[4])، یکی از انواع اختلالات اضطرابی است و امروزه توجه بسیاری از کارشناسان را به عنوان یک اختلال گسترده و قابل درمان، به خود جلب کرده است. افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی طی تعاملات اجتماعی­شان، تصورات منفی از خودشان دارند که به خاطر این تصورات، به طور ضعیفی عمل کرده و نشانه­ های اضطرابی را تجربه می­ کنند. این تصورات تحریف شده منفی از خود باعث کاهش کیفیت روابط و تجربه اضطراب در آن­ها می­ شود و با میزان تجارب اجتماعی ناراحت کننده در ارتباط است(طهماسبی، 1384).

انسان دنیای امروز، به لحاظ پیچیدگی‌های زندگی، وسعت و سرعت تغییرات با چالش­های فراوانی رو به­روست. از چالش‌ها و بحران‌های مطرح می‌توان به مواردی همچون چالش بین جهانی شدن و بومی ماندن، بحران جمعیت، بحران سلامتی و تغذیه، دگرگونی‌های فناوری و شرایط حرفه­ای، اثرات فناوری نوین ارتباطی بر مهارت­ های اجتماعی و اخلاقیات، مشکلات خانوادگی، اشتغال والدین در بیرون از منزل و… اشاره کرد، هریک از این بحران‌ها مشکلاتی را بر چگونگی زندگی افراد و رفتارهای اجتماعی و فردی آن­ها تحمیل می‌کند. بنابراین چگونگی رویارویی با مسائلی همچون مسائل فوق، و نیز تربیت انسان­های متعهد به خواست­ها، ارزش­ها، و آرمان­های جامعه، پیش­بینی­ها و برنامه ­ریزی‌های خاصی را می‌طلبد. در این راستا برنامه آموزش مهارت­ های زندگی جزئی از یک برنامه گسترده جهانی است که برای بهبود وضعیت سلامت، بهداشت مدارس و بالا بردن قابلیت­ها و ظرفیت­های روانی- اجتماعی افراد برای مقابله با چالش­ها و مسائل روزمره زندگی با حمایت سازمان­های بین ­المللی نظیر یونیسف و سازمان جهانی بهداشت طراحی گردیده و در نظام­های تربیتی اکثر کشورهای جهان به اجرا درآمده است(خسروی و همکاران، 1388). متخصصان علوم رفتاری معتقدند، یکی از مؤثرترین برنامه ­هایی که به افراد کمک می­ کند تا زندگی بهتر و سالم­تری داشته باشند، برنامه آموزش مهارت­ های زندگی است(فلاح زاده، 1388).

به منظور توسعه، گسترش بهداشت جسمی و روانی و مقابله با برخی از مشکلات بهداشتی، طرح رابطان بهداشت با هدف جلب مشارکت مردمی و رفع مشکلات بهداشتی مناطق شهری و روستایی، بخصوص نواحی حاشیه شهرها در سطح کشور به اجرا درآمده و گام­های نخستین این رویکرد نتایج رضایت بخشی به همراه داشته است. اجرای این برنامه نه تنها وسیله­ای برای دستیابی به اهداف بهداشتی است، بلکه زمینه ساز رسیدن به توسعه مداوم و پایدار در جوامع بشری است و به همین دلیل باید طرح رابطان را در چارچوبی گسترده­تر از یک برنامه بهداشتی دید(فاتحی، 1388: 1).

تحقیق حاضر به بررسی تأثیر آموزش مهارت جرأت­ورزی بر اضطراب اجتماعی و عزت­نفس رابطان بهداشتی می ­پردازد. بنابراین با توجه به نقش مهم رابطان بهداشت در توسعه بهداشت جسمی و روانی، توجه به این گروه و آموزش مهارت­ های زندگی به آنان ضروری به نظر می­رسد.