چکیده :

موکوزیت یا التهاب مخاط یکی از عوارض زودرس اشعه درمانی است که می تواند علیرغم درمانهای رایج باعث بروز زخم در مخاط دهان و گاهی عدم امکان خوردن غذا شود. لذا کاربرد ترکیباتی با بو و طعم مطلوب و قابل قبول و دارای حداقل اثرات جانبی بر بافت های دهان و دندان و با هزینه ای مناسب و قابل تولید از منابع طبیعی داخل کشور کاملا منطقی و توجیه پذیر است.

اهداف طرح: بررسی تاثیر مصرف بره موم در پیشگیری و درمان موکوزیت ناشی از اشعه درمانی سرطانهای سر و گردن

مواد و روش: در یک مطالعه پایلوت دو سو کور کارآزمایی بالینی 20 بیمار نیازمند اشعه درمانی جهت درمان سرطان سر و گردن بطور تصادفی در دو گروه مورد و شاهد انتخاب شدند. در گروه مورد ml 15 بره موم و در گروه شاهد ml 20 دارونما (پلاسبو) به صورت 3 وعده دهانشویه به مدت 5 دقیقه که سپس بلعیده می شد تجویز شده و بیماران به صورت یک روز در میان جهت بررسی میزان بروز، موکوزیت و پیشرفت یا بهبود آن از طریق مقیاس NCI-CTC  و خشکی دهان با معیار مربوطه مورد ارزیابی قرار می گرفتند. نتایج به کمک آزمونهای T-Test،Man Whitney،Chi Square وFridman آنالیز شد.

یافته ها: در گروه مورد، شدت موکوزیت در تمام جلسات بصورت معناداری بسیار کمتر از گروه شاهد بود و بیماران با بهره گرفتن از بره موم به مدت 3 هفته که طولانی تر از گروه شاهد بود، بدون ضایعه بودند. بجز هفته چهارم، دو گروه از نظر خشکی دهان تفاوت معناداری نداشتند. هیچ نوع عارضه خاصی ناشی از مصرف بره موم در بیماران مشاهده نشد.

نتیجه گیری: با توجه به نتایج این مطالعه که بصورت پایلوت انجام شده است، دهانشویه بره موم دارای خواص پیشگیری کننده و درمانی بر التهاب مخاط ناشی از پرتودرمانی در سرطانهای سر و گردن می باشد و می توان از آن در پیشگیری و درمان موکوزیت استفاده کرد.

واژه های كلیدی: بره موم، موکوزیت، رادیوتراپی، سرطان

 مقدمه:

هرساله میلیونها نفر در سراسر جهان، ابتلا به سرطان یا بدخیمی را تجربه می کنند. سرطانها دومین علت مرگ ومیر در کشورهای پیشرفته  می باشد (1). بدخیمی های سر و گردن از جمله شایع ترین سرطان ها در انسان میباشند كه نقاط آناتومیک متعددی از سر و گردن را درگیر میكنند. سرطانهای اروفارنژیال در کشورهای درحال توسعه
شایع ترند.(2،3) هدف از درمان بیماران مبتلا به سرطان ، علاج  قطعی بیماری و ارتقاء کیفی زندگی بیمار در مدت ابتلا به بیماری می باشد. درمان سرطان های سروگردن ظرف سه دهه اخیر دستخوش تغییرات زیادی در هر سه نوع درمان جراحی، پرتودرمانی و شیمی درمانی شده است ولی از طرفی استفاده بیشتر از شیمی درمانی و پرتو درمانی باعث شده که به تبع آن عوارض متعددی ناشی از این درمان ها از جمله موکوزیت یا التهاب مخاط دهان نیز افزایش یابد.(4) میزان مشکلات ناشی از پرتو درمانی بستگی به نوع، مقدار دوز و روش درمان دارد.(5) موکوزیت ناشی از پرتو درمانی شایع ترین عارضه است.(6) درمعرض اشعه یونیزان بودن مخاط دهان و حلق باعث التهاب اپی تلیوم به خصوص در هفته دوم و سوم می شود . موکوزیت شدید با زخم دهان و گلو و بلع بسیار دردناک ظاهر می شود که به دلیل کاهش سطح کیفیت زندگی حتی می تواند باعث قطع درمان شود.هم چنین ممكن است موكوزیت باعث ایجاد مشكلاتی حین درمان مانند ناتمام ماندن درمان به علت عدم تحمل بیمار، كاهش وزن، اختلال درغذا خوردن و نیاز به مصرف داروهای متعدد گردد.(7)

موکوزیت یا التهاب مخاط دهان در تمامی بیماران تحت پرتو درمانی سر و گردن که تمام یا قسمتی از حفره دهان تحت تابش اشعه یونیزان قرار دارد، دیده می شود.(7) این ضایعات که ناشی از اثر موضعی اشعه یونیزان بر مخاط دهان  می باشند می توانند براساس عوامل خطری مانند سن بیماران، جنسیت، وضعیت بهداشت دهان، دوز یا مقدار اشعه و تکنیک پرتودرمانی، ابتلا به بیماری زمینه ای خاص یا اعتیاد به دخانیات از بیماری به بیماری دیگر متفاوت باشد(7). برای درمان این عارضه روش های مختلفی در نظر گرفته شده که متاسفانه هیچ کدام امتیازی به بقیه نداشته است.

میزان بروز و شدت التهاب مخاط دهان در مطالعات، متفاوت ذکرشده است این تفاوت ها ناشی از خصوصیات بیماران، نوع بدخیمی، رژیم های دارویی و پروتکل درمانی می باشد. به طورکلی شیوع این عارضه با توجه به نوع درمان از 20 تا 90 درصد گزارش شده که دراین میان به طور متوسط تفریبا در40 درصد موارد رخ می دهد. با ایجاد التهاب مخاط دهان خطر عفونت در بدن بیماران افزایش می یابد.(6،7)

دهان محیطی سرشار از انواع باکتری ها و قارچ ها است و مخاط دهان به عنوان یک سد فیزیکی از بیماری زایی این عوامل جلوگیری می کند . با ایجاد زخم در دهان و ازهم گسیختگی مخاط امکان هجوم عوامل فرصت طلب بیماری زا و خطر عفونت های ثانویه افزایش می یابد.(6)

شدت موکوزیت وابسته به اندازه ناحیه تحت تابش، فاصله بین تابش ها، دوز تابش، سابقه اکسپوژر قبلی و یا وجود بیماری زمینه ای مثل دیابت و بیماری های بافت همبند است . حداقل نیمی از کسانی که با دوز Gy 60 تا 70 در 6 تا 7 هفته تحت درمان هستند دچار موکوزیت  Grade 3 می شود.(6)

سرطان

سرطان بیماری است که به وسیلۀ تکثیر کنترل نشدۀ سلول های نئوپلاستیک نابهنجار مشخص می شود، عوامل موثر در آن عبارتند از:

1 – موتاسیون ژنتیکی و اکتسابی مانند دود سیگار و الکل

2 – اختلالات کروموزومی

3 – حضور فاکتورهای انکوژن

4 – استفاده از داروهای سرکوب گر ایمنی یا ابتلا به بیماری های سرکوب کننده ایمنی به دلیل کاهش سلول های Natural Killer  که مستقیماً بر روی سلول های سرطانی اثر می کند. برای تبدیل سلول طبیعی به یک سلول سرطانی حداقل 3 تا 6 موتاسیون سوماتیک لازم است. (7)

تظاهرات بالینی سرطانهای سر و گردن معمولا بصورت:

1 – تودۀ قابل لمس

2 – تغییر رنگ پوست یا مخاطی که در معرض دید می باشند

3 – افزایش حجم گره های لنفاوی

4 -اختلال در عملکرد ارگان ها دیده شده است.

سرطانهای سر و گردن

حدود 9/2 % از موارد جدید سرطانهای تشخیص داده شده شامل انواع سرطانهای سر و گردن هستند و یک سوم از این موارد در خانمها رخ می دهند و به جز تومورهای بزاقی و نازوفارنژیال بقیه موارد معمولاً بعد از 40 سالگی اتفاق می افتد. سیگار، الکل و ویروسهایی مثل پاپیلومای انسانی از عوامل اصلی خطرزا هستند. اکثر سرطانهای سر و گردن از اپیتلیوم منشا می گیرند که شایعترین آنها تومور سلول سنگفرشی[1] (SCC) است.(8)