چکیده

هدف: در این پژوهش وضعیت توانمندسازی روان‏شناختی کتابداران کتابخانه های دانشگاهی شهر تهران و سه عامل موثر بر آن یعنی شرایط سازمانی، راهبردهای مدیریتی و منابع خودکارآمدی و رابطه این سه عامل با توانمندسازی روان‏شناختی کتابداران بررسی گردید.

روش شناسی: این پژوهش به لحاظ روش تحقیق یک تحقیق توصیفی – تحلیلی و پیمایشی و به لحاظ هدف، از نوع کاربردی می‏باشد. همچنین ابزار گردآوری داده ها استفاده از پرسشنامه های استاندارد اسپریتزر و میشرا و وتن و کمرون و ابزار تجزیه و تحلیل آنها استفاده از نرم افزار SPSS و EXCEL می‏باشد.

نتایج: یافته های پژوهش حاکی از آن بود که وضعیت توانمندسازی روان‏شناختی کتابداران به عنوان یک کل با میانگین 65/5 در سطح مطلوب، در بعد شرایط سازمانی با میانگین 54/4 در سطح متوسط رو به بالا، در بعد راهبردهای مدیریتی با میانگین 64/4 در سطح متوسط رو به بالا و در بعد منابع خودکارآمدی با میانگین 47/4 در سطح متوسط رو به بالا قرار دارند. همچنین میان عامل شرایط سازمانی با توانمندسازی روان‏شناختی کتابداران، میان عامل راهبردهای مدیریتی با توانمندسازی روان‏شناختی کتابداران و میان عامل منابع خودکارآمدی با توانمندسازی روان‏شناختی کتابداران رابطه معناداری وجود داشت. همچنین بین دیدگاه کتابداران با سطح تحصیلی مختلف و بین دیدگاه کتابداران زن و مرد در زمینه وضعیت توانمندسازی روان‏شناختی آنان تفاوت معنی‏داری وجود داشت.

کلیدواژ­ه­ها: توانمندسازی، توانمندسازی روان‏شناختی، کتابخانه های دانشگاهی، کتابداران، تهران

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                صفحه

 

چکیده ح‌

فصل اول: کلیات پژوهش…. 1

1-3-1. هدف کلی.. 6

1-3-2. اهداف فرعی.. 6

1-۴-1 پرسش‌اصلی.. 7

1-4-2. پرسش‌های فرعی.. 8

1-6-1. اهمیت نظری.. 9

1-6-2. اهمیت کاربردی.. 10

1-7-1.  تعریف‌های مفهومی و عملیاتی.. 11

مبانی نظری و پیشینه پژوهش…. 17

2-1.بخش اول: مبانی نظری.. 18

2-1-1.مقدمه. 18

2-1-2. تعاریف توانمندسازی کارکنان.. 18

2-1-3. ریشه‏های توانمندسازی کارکنان.. 20

2-1-4.دیدگاه‏های مختلف توانمندسازی.. 22

2-1-4-1.توانمندسازی از دیدگاه عقلایی.. 23

2-1-4-2.توانمندسازی از دیدگاه انگیزشی.. 24

2-1-4-3. توانمندسازی از دیدگاه فوق‏انگیزشی.. 25

2-1-4-4. توانمندسازی از دیدگاه روان – سیاسی.. 26

2-1-4-5. توانمندسازی از دیدگاه روان – نمادین.. 27

2-1-4-6. توانمندسازی از دیدگاه رابطه‏ای(چند بعدی). 28

2-1-4-7. توانمندسازی از دیدگاه روان‌شناختی.. 29

2-1-5. توانمندسازی روان‌شناختی.. 31

2-1-6. الگوی نظری مورد استفاده توانمندسازی روان‌شناختی در این پژوهش…. 32

2-1-7.ابعاد توانمندسازی روان‌شناختی.. 34

2-1-8. شرایط سازمانی.. 38

2-1-8-1. مقدمه. 38

2-1-8-2. داشتن اهداف روشن.. 38

2-1-8-3. ساختار سازمانی.. 39

2-1-8-4. دسترسی به منابع. 40

2-1-8-5. نظام پاداش‏دهی.. 41

2-1-9.راهبردهای مدیریتی.. 43

2-1-9-1. فراهم نمودن اطلاعات… 43

2-1-9-2.تفویض اختیار. 44

2-1-9-3.استقلال و آزادی عمل کارکنان.. 45

2-1-9-4.مدیریت مشارکتی.. 46

2-1-9-5.تشکیل گروه‌های کاری.. 47

2-1-10.خودکارآمدی کارکنان.. 48

2-1-10-1.الگوسازی.. 47

2-1-10-2.حمایت‏های کلامی‌و اجتماعی.. 48

2-1-10-3.برانگیختگی هیجانی.. 51

2-1-11.اهمیت کتابداران کتابخانه‏های دانشگاهی و لزوم توانمندسازی آنان.. 52

2-1-12. پیشینه درداخل کشور. 54

2-1-13.پیشینه در خارج کشور. 59

2-1-14.مرور، جمع بندی و نتیجه‏گیری از  پیشینه‌های پژوهش در داخل و خارج کشور. 61

فصل سوم : روش پژوهش…. 63

 

فصل چهارم : یافته‌های پژوهش…. 71

4-2-1.جنسیت… 72

4-2-2.سطح تحصیلات… 73

4-2-3.دانشگاه محل فعالیت… 74

4-3-1.سوال اول.. 75

4-3-2.سوال دوم. 77

4-3-3.سوال سوم. 79

4-3-4.سوال چهارم. 81

4-3-5.سوال پنجم.. 83

4-3-6.سوال ششم.. 86

4-3-7.سوال هفتم.. 89

4-3-8.فرضیه اول پژوهش…. 92

4-3-9.فرضیه دوم پژوهش…. 92

4-3-10.فرضیه سوم پژوهش…. 93

4-3-11.فرضیه چهارم پژوهش…. 94

4-3-12. فرضیه پنجم پژوهش…. 95

4-3-13.سوال اصلی پژوهش…. 96

فصل پنجم بحث، نتیجه‌گیری و پیشنهاد‌ها 99

فهرست جداول

عنوان                                                                                           صفحه

جدول (2-1). سیر تاریخی توانمندسازی در روان‏شناسی. منبع (عبداللهی، 1385) 21

جدول (2-2).سیر تاریخی مفهوم توانمندسازی در علم مدیریت. منبع:(عبداللهی، 22:1385) 22

جدول (2-3). تفاوت‌های توانمندسازی از دو دیدگاه انگیزشی و فوق‏انگیزشی.. 26

جدول 2-4. مزایای تفویض اختیار(منبع: رمزدن، 1997، ص218) 45

جدول (3-1). آلفای کرونباخ مقیاس‌ها 68

جدول(4-1): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب جنسیت… 72

جدول(4-2): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب تحصیلات… 73

جدول (4-3) توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب دانشگاه محل فعالیت… 74

جدول(4-4): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان احساس شایستگی.. 75

جدول(4-5): وضعیت احساس شایستگی کتابداران. 76

جدول(4-6): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان احساس موثر بودن. 77

جدول (4-7):میانگین و انحراف معیار احساس موثر بودن کتابداران. 79

جدول(4-8): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان احساس معنی‏دار بودن. 79

جدول (4-9):میانگین و انحراف معیار احساس معنی‏دار بودن کتابداران. 81

جدول(4-10): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان احساس اعتماد. 81

جدول (4-11):میانگین و انحراف معیار احساس اعتماد کتابداران. 83

جدول(4-12): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان شرایط سازمانی.. 83

جدول (4-13):میانگین و انحراف معیار شرایط سازمانی کتابداران. 84

جدول (4-14):میانگین و سایر عوامل شرایط سازمانی کتابداران. 85

جدول(4-15): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان راهبردهای مدیریتی.. 86

جدول (4-16):میانگین و انحراف معیار راهبردهای مدیریتی کتابداران. 87

جدول (4-17):میانگین وانحراف معیار سایر عوامل راهبردهای مدیریتی کتابداران. 88

جدول(4-18): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان منابع خودکارآمدی.. 89

. جدول (4-19):میانگین و انحراف معیار عامل منابع خودکارآمدی کتابداران. 90

جدول (4-20). میانگین و انحراف معیار سایر عوامل منابع خودکارآمدی.. 91

جدول(4-21):نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون پیرامون میزان شرایط سازمانی و توانمندسازی روان‌شناختی   92

جدول (4-22):نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون پیرامون میزان راهبردهای مدیریتی و توانمندسازی روان‌شناختی   93

جدول(4-23):نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون پیرامون میزان منابع خودکارآمدی و توانمندسازی روان‌شناختی   94

جدول(4-24): آماره‌های توصیفی میزان توانمندسازی روان‌شناختی بر حسب تحصیلات… 94

جدول (4-25)نتایج آزمون تحلیل واریانس پیرامون میزان توانمندسازی روان‌شناختی بر حسب تحصیلات… 95

جدول (4-26): آماره‌های توصیفی جنسیت  در مقیاس میزان توانمندسازی روان‌شناختی.. 96

جدول (4-27): نتایج آزمون t-test برای مقایسه دو گروه درمقیاس میزان توانمندسازی روان‌شناختی.. 96

جدول(4-28): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان توانمندی کارکنان. 97

جدول (4-29): وضعیت توانمندسازی روان‌شناختی کتابداران. 98

جدول (5-1):وضعیت توانمندسازی روان‌شناختی کتابداران. 101

جدول (5-2): وضعیت عامل شرایط سازمانی کتابداران. 102

جدول (5-3). بررسی وضعیت عامل راهبردهای مدیریتی کتابداران. 103

جدول (5-4). وضعیت عامل منابع خودکارآمدی کتابداران. 104

جدول (5-5). وضعیت فرضیه‌های پژوهش توانمندسازی روان‌شناختی کتابداران  105

فهرست تصاویر و نمودارها

عنوان                                                                                                صفحه

نمودار (4-1): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان احساس شایستگی.. 76

نمودار (4-2): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان موثر بودن. 78

نمودار (4-3): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان معناداری.. 80

نمودار (4-4): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان اعتماد. 82

نمودار(4-5): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان شرایط سازمانی.. 84

نمودار(4-6): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان راهبردهای مدیریتی.. 87

نمودار(4-7): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان منابع خودکارآمدی.. 90

نمودار (4-8): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان توانمندی روان‌شناختی کتابداران. 98

-1. مقدمه

مدیریت سرمایه انسانی در سازمان‌ها حیاتی‏ترین نوع مدیریت به شمار می‌رود. فرسودگی سرمایه انسانی کیفیت کالاها و خدمات تولیدی را به مخاطره می‏اندازد و آموزش و پرورش منابع انسانی در عصر محوریت دانایی می‏تواند راهکاری برای همه جوامع باشد. بنابراین تردیدی نیست که شکوفایی هر جامعه‏ای در بهبود و پرورش منابع انسانی آن نهفته است و از این روست که مسئولان سازمان‏ها با یاری متخصصان رفتار و منابع انسانی توجه خاصی به پرورش کارکنان مبذول می‏دارند (احمدی، صفری کهره و نعمتی، 1:1389).

یکی از مفاهیمی‌که در راستای بالندگی منابع انسانی مطرح می‏شود، توانمندسازی کارکنان است. توانمندسازی عبارت است از اینکه افراد تصمیمات و اقدامات خود را به عهده بگیرند. این امر به معنی تشویق افراد برای مشارکت بیشتر در تصمیم‏گیری‏هایی است که بر فعالیت آنان تاثیر می‌گذارد.

اصطلاح توانمندسازی در دو دهه 1980 و 1990 به سرعت به عنوان موضوع روز مطرح گردید و توسط نظریه‌پردازانی چون کانگر و کاننگو[1] (1985)، اسپریتزر[2] (1995)، توماس و ولتهوس[3]، کنت و بلانچارد[4]، جان پی کارلوس[5] و راندولف[6](2000) گسترش یافت.

توانمندسازی روان‌شناختی منابع انسانی نیز به عنوان یک رویکرد نوین انگیزش درونی شغل به معنی آزاد کردن نیروهای درونی کارکنان و همچنین فراهم کردن بسترها و به وجود آوردن فرصت‌ها برای شکوفایی استعدادها، توانایی‏ها و شایستگی‌های افراد می‏باشد. علاوه بر این باعث می‏شود تا کارکنان نسبت به شغل و سازمان خود نگرش مثبتی داشته باشند. بدین معنی که آنان باید به این باور برسند که توانایی و شایستگی لازم برای انجام وظایف را به طور موفقیت‏آمیز داشته و احساس کنند توانایی تاثیر‏گذاری و کنترل بر نتایج شغلی را دارند. احساس می‏کنند که اهداف شغلی معنی‏دار و ارزشمندی را دنبال می‏کنند و باور داشته باشند که با آنان صادقانه و منصفانه رفتار می‏شود (عبداللهی و نوه ابراهیم، 54:1385).

از طرفی کتابخانه یکی از نهادهای پویایی جامعه است که تحول جامعه در ابعاد مختلف می‏تواند به کارکرد این نهاد وابسته باشد. کتابخانه‏های دانشگاهی نیز که مسئولیت بیشتری را در ارتباط با جامعه علمی‌کشور بر عهده دارند جهت تحقق اهداف آموزشی و پژوهشی و با هدف ارائه خدمت به مراجعان (استاد، دانشجو و پژوهشگر) نیازمند نیروی انسانی توانا، علاقه مند، متخصص و با تجربه است (اشرفی ریزی، 1388).

دنیا پس از سالها تجربه به این نتیجه رسیده است که اگر سازمانی بخواهد در اقتصاد و امور کاری خود پیشتاز باشد و در عرصه رقابت عقب نماند، باید از نیروی انسانی متخصص، خلاق، توانمند و باانگیزه برخوردار باشد. در این میان توانمندسازی کتابداران به ویژه توانمندسازی روان‌شناختی آنان با توجه به اینکه مسئولیت پیوند بین منابع اطلاعاتی و استفاده کنندگان از اطلاعات را برعهده دارند از اهمیت و ضرورت ویژه‏ای برخوردار است (حقیقی، 1372).

لذا پژوهش حاضر که به بررسی وضعیت توانمندسازی کتابداران کتابخانه‏های دانشگاهی دولتی شهر تهران از بعد روان‏شناختی آن می‏پردازد، می‏تواند با روشن کردن زوایای این مقوله، مسئولان را در پرورش نیروی انسانی کتابخانه‏های دانشگاهی یاری کرده و نیروی انسانی توانمندتر، بانشاط تر و باانگیزه تری را برای خدمت به کاربران و مراجعان داشته باشند.

 

1-2. بیان مسئله

توجه به موضوع توانمندسازی کارکنان در دو دهه اخیر اهمیت به خصوصی یافته و به یکی از دل مشغولی‌های مدیران تبدیل شده است. توانمندسازی یکی از راهکارهای مهم برای گسترش سازمان‏ها و انطباق با تغییرات خارجی است. محیط کار امروزی به کارکنانی نیاز دارد که بتوانند تصمیم بگیرند، راه‏حل ارائه دهند، خلاقیت داشته باشند و در مقابل کار خود پاسخگو باشند. این امر از طریق توانمندسازی کارکنان محقق می‏شود و در صورت بهره‏گیری از آن، نه تنها تعهد کارکنان به سازمان بیشتر شده، بلکه در آنان حس اعتماد و اهمیت، ظرفیت و توانایی ایجاد می‏شود که پیامد آن یک محیط کاری مثبت خواهد بود (گمینیان، 1382).

با توجه به اهمیت کتابخانه‏های دانشگاهی که مسئولیت مهمی‌را برای تامین اطلاعات دانشجویان، اساتید و محققان ایفا می‏کنند، اجرای مناسب برنامه‌های توانمندسازی می‏تواند منجر به بهبود عملکرد کتابداران و افزایش انگیزه و تعهد آنها شود و در نتیجه کارایی و اثربخشی کتابخانه‏ها را افزایش دهد.

وجود نیروی انسانی کارآمد اصلی است که در کتابخانه‏های دانشگاهی ایران توجه چندانی به آن‌ ها نمی‌شود و همین مساله سبب می‌شود تا کتابخانه‏های دانشگاهی در راه رسیدن به اهداف واقعی خود چندان موفق نباشند (ترکیان تبار و دیگران، 1386).

فرداصفهانی و میرحسینی (1391) در تحلیل وضعیت کتابخانه‏های دانشگاه علوم پزشکی تهران با بهره گرفتن از استانداردهای کتابخانه‏های دانشگاهی ایران به این نتیجه دست یافتند که کتابخانه‏ها عمدتا در زمینه نیروی انسانی، بودجه و مواد کتابخانه‏ای دچار مشکل بودند.

همچنین ایلالی و دیگران نیز در تحقیقی وضعیت کتابخانه‏های دانشکده‌ها و مراکز آموزشی و درمانی وابسته به دانشگاه‌های علوم پزشکی مازندران، گلستان و بابل در سالهای 86-87 را با استانداردهای کتابخانه‏های دانشگاهی ایران بررسی کردند و دریافتند که کتابخانه‏ها از نظر نیروی انسانی متخصص، بودجه و منابع زیر استاندارد هستند و کتابخانه‏های دانشگاهی بایستی شرایطی را فراهم کنند تا به استانداردهای کتابخانه‏ای نزدیک شوند (ایلالی و دیگران، 1386).