مقدمه. 1

فصل اول کلیات تحقیق.. 3

1-1. بیان مسئله تحقیق: 4

1-2. اهمیت موضوع تحقیق و انگیزه انتخاب آن: 5

1-3. هدف های تحقیق: 5

1-4. سوالات تحقیق. 6

1-5. فرضیات تحقیق: 6

1-6. قلمرو و ساختار تحقیق: 8

1-7. پیشینه تحقیق: 8

1-8 . روش تحقیق: 10

1-9. متغیرها و واژ ه های کلیدی: 10

فصل دوم. 11

2-1. مفهوم دین وکاربرد قرآنی آن. 12

2-1-1. مفهوم دین در لغت و اصطلاح. 12

2-1-2. موارد کاربرد دین در قرآن. 13

2-1-3- موارد و کاربرد دین در روایات.. 16

2-2. مفهوم اکراه وکاربرد قرآنی و روایی آن: 18

2-2-1. مفهوم اکراه در لغت واصطلاح. 18

2-2-2. موارد کاربرد اکراه در قرآن. 19

2-2-3. مواردی از کاربرد اکراه در روایات.. 22

2-3. مفهوم اختیار و کاربرد قرآنی و روایی آن: 25

2-3-1. مفهوم اختیار در لغت و اصطلاح. 25

2-3-2. کاربرد اختیار در آیات قرآن. 27

فصل سوم. 29

3-1. انگیزه های دین گرایی.. 30

3-1-1. حقیقت جویی فطری.. 30

3-1-2. دست یابی به مصلحت و منفعت پایدار. 31

3-1-3. کمال جویی انسان. 31

3-1-4. ضرورت شکرگذاری منعم. 32

3-2. ضرورت نیاز انسان به دین.. 33

3-2-1. هدفمندی آفرینش انسان. 33

3-2-2. نارسایی دانش بشری.. 35

3-3. نقش عمده دین در تضمین سلامت فردی و اجتماعی.. 36

3-3-1. دین و زندگی فردی.. 36

3-3-1-1. رفع نیازهای فطری.. 36

3-3-1-2. سلامت نفس و تکامل اخلاق. 37

3-3-1-3. دین و زندگی اجتماعی.. 38

3-4. مشخصه ها و عناصر دینی.. 40

3-4-1. رابطه ی عناصر دین.. 41

3-5. ویژگی های دین الهی.. 43

3-6. رسالت دین، هدایت تشریعی.. 47

3-7. انواع دین.. 49

3-7-1. دین حق و دین باطل. 49

3-7-1-1. واحد بودن دین حق وتعدد دین باطل. 51

 

3-8. امتیازات دین حق (دین اسلام) 52

فصل چهارم. 58

4-1. دلالت آیه نفی اکراه (لا اکراه فی الدین) 59

4-1-1. تحلیل ادبی آیه. 61

4-1-2. شأن نزول آیه. 61

4-1-3. تحمیلی نبودن دین و مذهب.. 63

4-1-4. تبیین عقیده نه تحمیل عقیده 65

4-1-5 . اسلام، دین آزادی و اختیار. 66

4-1-6. علت عدم اکراه در دین.. 66

4-1-7. آیات مؤید نفی اکراه دین.. 68

4-1- 8. عدم نسخ آیه لا اکراه فی الدین.. 72

4-2. پیامدهای آیه ی «لااکراه فی الدین» 73

4-2-1. ارتباط مشیت الهی با اختیار انسان. 74

4-2-2. دنیا، دارابتلاء و امتحان. 76

4-2-3. عدم تطابق ایمان با اجبار. 77

4-2-4. پیشرفت مسلمین در سایه قواعد غیر تحمیلی دین اسلام. 78

فصل پنجم. 81

5-1. مفهوم آزادی.. 82

5-1-1. شروط آزادی در اسلام. 83

5-1-2. قلمرو آزادی در اسلام. 84

5-2. آزادی در قرآن كریم. 85

5-2-1. آزادانه بودن دعوت پیامبران و دوری از هر گونه اكراه و اجبار. 86

5-2-2. آزادی در انتخاب دین.. 88

5-2-3. آزادی (اختیار) در عمل. 90

5-2-4. آزادی و امتحان الهی.. 91

5-2-5. آزادی اندیشه. 92

5-3. حدود آزادى.. 96

5-4. بررسی شبهاتی پیرامون آیه «لا اكراه فی الدین» 101

5-4-1. شبهه اول – انحصار مقبولیت شرعی دین اسلام، در تعارض با آزادی عقیده دینی است. 101

5-4-1-1. جواب و رد شبهه. 101

5-4-2. شبهه دوم – وجوب تكالیف شرعی برای بندگان ،در تعارض با اختیار وآزادی در دین مطابق آیه لا اكراه فی الدین است. 104

5-4-2-1جواب و رد شبهه: 104

5-4-3  شبهه سوم: مشیت الهی، به معنای جبر است و با اختیار انسان خصوصاً اختیار و انتخاب دین منافات دارد. 109

5-4-3-1. جواب و رد شبهه: 109

5-4-4  شبهه چهارم: مسئله عقوبت کیفر و پاداش در تعارض با اختیار و آزادی است. موضوع کیفر ارتداد نیز در این شبهه مطرح است. 119

5-4-4-1. جواب و رد شبهه. 119

5-4-4-2. نكاتی در كیفر ارتداد. 121

5-4-4-2-1. عوامل تحقق ارتداد. 124

5-4-4-2-2. انواع مرتد. 126

5-4-4-2-3. مجازات ارتداد. 126

5-4-4-2-4. فلسفه مجازات مرتد. 126

6-1. نتیجه گیری نهایی.. 130

6-1-1. آیا انتخاب دین امری اجباری است یا اختیاری.. 130

6-1-2. دلالت آیه لا اکراه فی الدین چیست.. 130

6-1-3. دین مقبول نزد خداوند و امتیاز آن چیست.. 131

6-1-4. مهمترین شبهات وارده بر آزادی و اختیار انسان که برای پژوهش مورد بررسی قرار گرفته اند كدامند  132

6-2. پیشنهادات.. 135

فهرست منابع. 136

چكیده:

تحقیق حاضر به بررسی نقش اختیار و اکراه در پذیرش دین الهی با توجه به آیه ” لا اکراه فی الدین” می پردازد و نهایتا به اثبات اختیار در پذیرش دین الهی می انجامد.این پژوهش با هدف برداشت صحیح از آیه لااکراه فی الدین و زدودن ابهامات وارده بر آن در محدوده قرآن و روایات اهل بیت (ع) در شش فصل تنظیم شده است.مهمترین نتایج و یافته های این پژوهش عبارتند از:

راه تمیز حق از باطل در قرآن بیان شده و راه رشد و هدایت،در پیروی از حق و دستورات دینی است.

دین حقیقی همان اسلام است.زیرا از جامعیت،جاودانگی،اجتهاد ناپذیری،سهل و آسان گیری و تحریف ناپذیری کتاب آسمانی قرآن معصون می باشد.پس انسان در انتخاب دین آزاد است،منتها ملزم به رعایت صحیح تکالیف و اوامر و نواهی الهی،مستحق پاداش و عذاب و کیفر می باشد شبهاتی نظر:انحصار و مقبولیت شرعی دین اسلام،وجوب تکالیف شرعی برای بندگان،مسئله ی عقوبت و پاداش و کیفر اخروی و مشیت و قضای الهی هیچ کدام در تعارض با اختیار و آزادای انسان خصوصا در انتخاب دین نیست و با آیه لا اکراه فی الدین منافاتی ندارد.

مقدمه
انسان از زمانی که خود را شناخت، اعتقاد پیدا کرد که در برابر گونه ای روابط خاص فوق بشری قرار دارد و از اینکه می توانست از این نیرو کمکهایی را دریافت کند خوشحال بود. در طی قرون و در هر زمانی بشر این نیروی فوق العاده را در چیزی پیدا می کرد. به آن متمسک می شد و از این تقاضای کمک می کرد و حتی آن را می پرستید یا آنکه غریزه اعتقاد به علمی روحانی مانند سایر مواهب خدادادی در فکر انبیاء انسانی مشترک است، ولی با وجود این ادیان و اعتقاداتی در جهان به وجود آمد که در طی سال های متوالی بعضی از آنها از میان رفتند و بعضی از آنها باقی ماندند. قدمت حضور انسان در زمین و عقاید آنها می رساند که ابندایی ترین انسان ها و همه ی مردم اولیه گونه ای اعتقاد دینی داشتند و انسان اولیه نیز مانند بازماندگانش به نیروی راز آلودی که نگاه دارنده ی زمین ، آسمان و سراسر زندگی اوست عمیقاً احساس وابستگی می کرد . با مطالعه ی تاریخ ادیان و مذاهب و عقاید می توان پی برد که انسان در تمامی دوره های زندگی خود مذهبی زیسته است و این نشان دهنده ی این موضوع است که دین و مذهب یک امر غریزی و فطری است . درباره ی نقش بر جوامع بشری میتوان گفت که این امر نکته ای است که در جای جای تاریخ و از لابه لای زوایای مختلف جوامع به روشنی قابل مشاهده است متأسفانه تاریخ های مدون از یک سو، تاریخ ستمگری های پادشاهان است و از سوی دیگر تاریخ یک مبارزه ی خیالی بین بشر و طبیعت برای رفع فقر و گرسنگی، در این میان آنچه که به طور کامل مورد غفلت وفراموشی قرار گرفته، راه و تاریخ انبیاء و مبارزات عدالت خواهانه مومنینی است که برای گسترش توحید و اقامه ی قسط و عدل در میان انسان ها قیام کردند، حال آنکه اگر با چشم حقیقت بین بنگریم، در تمام طول تاریخ زندگی بشر بر کره ی زمین آنچه که بیشترین تأثیر را در حیات ظاهری و باطنی انسان باقی گذاشته است و بیشتر از همه عوامل مستحق بحث و تحقیق است، راه انبیاء و مبارزات آنها است.

تاریخ به دست بشر و بشر بیش از هر چیز به دست پیامبران ساخته و پرداخته شده است. ناموس آفرینش، جهان را مسخر انسان و انسان را مسخر نیروی ایمان و پیامبران را سلسله جنبان این نیرو قرار داده است. تنها نیروی ایمان است که به تعبیر قرآن حیات تازه ای به او می‌دهد.

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَجِیبُوا لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُمْ لِمَا یُحْیِیكُمْ»  الانفال /24 «اى كسانى كه ایمان آورده‏اید، چون خدا و پیامبر (ص)، شما را به چیزى فرا خواندند كه به شما حیات مى‏بخشد»

ادیان با تقدس دادن به هدفهای عالی بشری ،عواطف انسان ها را تحریک کرده و در آنها شور و حرکت به وجود می آورند. که زنده ترین امواج اجتماعی، امواج و جنبش های دینی است. پیوند این نهضت ها با جوهر حیات و فطرت زندگی