چكیده

در این تحقیق یک مسئله مکان­ یابی- تخصیص چندتسهیله ظرفیت دهی شده در محیط گسسته که با تقاضای برنولی مشتریان روبرو است، مورد بررسی قرار می­گیرد. هدف این مسئله احتمالی مکان­ یابی- تخصیص تعیین مکان بهینه تسهیلات از میان مکان‌های بالقوه و تخصیص تمامی مشتریان به تسهیلاتی که مستقر شده ­اند می­باشد، بطوریکه هزینه های ثابت برای استقرار تسهیلات و کل هزینه ارزش انتظاری استراتژی­ها کمینه شود. در این مسئله برای تصمیم گیری در مورد تقاضای مشتریان، با در نظر گرفتن دو استراتژی متفاوت فرمولبندی و مورد بررسی قرار گرفته است و در ادامه برای درک مسئله مذکور یک مثال عددی ارائه شده است.

نتایج محاسباتی این تحقیق، نشان می­دهدکه مسئله توسط نرم افزار بهینه سازی LINGO در اندازه­ های بزرگ در زمان معقول به حل بهینه دست پیدا نمی­ کند. به منظور نشان دادن کارائی مسئله در مقیاس­های بزرگ، یک الگوریتم فراابتکاری (الگوریتم ژنتیک) پیشنهاد شد. الگوریتم فرا ابیکاری پیشنهادی با یک حد پایین کارا (آزاد سازی لاگرانژ) مقایسه می­ شود.

 

كلمات كلیدی

مکانیابی- تخصیص تسهیلات؛ تقاضای برنولی؛ برنامه ریزی احتمالی؛ الگوریتم ژنتیک؛ آزاد سازی لاگرانژ.

 

 

 

 

 

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                   صفحه

تقدیم به. ت‌

تشکر و قدردانی… ث‌

چكیده. ج‌

فهرست مطالب… ح‌

فهرست جداول.. ر‌

فهرست شکل ها ز‌

فصل اول

کلیات تحقیق و ساختار پایان نامه. 1

1-1-مقدمه. 2

1-2- ساختار پایان نامه. 4

فصل دوم

ادبیات موضوعی و زمینه های علمی تحقیق… 6

2-1- ابیادت موضوع. 7

2-1-1-  مقدمه. 7

2-1-2- مسائل با تقاضای احتمالی در ادبیات موضوعی.. 8

2-1-3- مسائل با تقاضای احتمالی برنولی در ادبیات موضوعی.. 12

2-2- زمینه های علمی تحقیق.. 15

2-2-1- مقدمه. 15

2-2-2- مسائل مکانیابی.. 16

2-2-3- مسائل مکانیابی-  تخصیص…. 20

2-2-4- دسته بندی كلی مسایل برنامه ریزی تسهیلات… 24

2-2-5- دسته بندی مسائل مکانیابی با نگرش سنتی.. 25

2-2-6- دسته بندی مسائل مکانیابی با نگرش نوین.. 26

فصل سوم

ارائه مدل ریاضی و الگوریتم های پیشنهادی… 28

3-1- مقدمه. 29

3-2- تعریف مساله. 30

3-2-1-  فرضیات مساله. 31

3-2-2-  پارامترهای مساله. 32

3-2-3- متغیر های تصمیم مساله. 33

3-2-4- استراتژی های موجود مساله. 35

3-2-5- همگن سازی.. 37

3-2-6- خطی سازی مدل ریاضی.. 41

3-2-7- مثال.. 44

3-3- الگوریتم ژنتیک… 46

3-3-1- نمایش کروموزوم. 47

3-3-2- آغاز سازی.. 47

3-3-3- ارزیابی.. 49

3-3-4- معیار توقف… 49

3-3-5- نخبه گرایی.. 50

3-3-6- عملگر تقاطع.. 50

3-3-6-1- عملگر تقاطع نوع 1. 50

3-3-6-2- عملگر تقاطع نوع 2. 51

3-3-7- عملگر جهش…. 52

3-3-7-1- عملگرجهش نوع 1. 53

3-3-7-2- عملگرجهش نوع 2. 53

3-3-8- انتخاب… 54

3-3-9- معیار توقف… 54

3-4- آزادسازی لاگرانژ. 56

3-4-1- مقدمه. 56

3-4-2- مراحل الگوریتم آزاد سازی لاگرانژ. 56

3-4-3- شرط توقف… 57

3-4-4- رویه انجام الگوریتم آزاد سازی لاگرانژ. 57

فصل چهارم

نتایج محاسباتی… 60

4-1- مقدمه. 61

4-2- مسائل نمونه. 62

فصل پنجم

 

نتیجه گیری و پیشنهادات آتی… 71

5-1- نتیجه گیری.. 72

5-2- پیشنهادات آتی.. 72

مراجع فارسی… 73

مراجع لاتین.. 74

پیوست الف… 78

تشریح الگوریتم ژنتیک…. 78

1- ویژگی های الگوریتم ژنتیك… 79

2- واژگان الگوریتم ژنتیك… 80

3- ساختار كلی الگوریتم ژنتیك… 81

4- مفاهیم کلیدی الگوریتم ژنتیک… 83

4-1- كدینگ… 84

4-2- ایجاد جمعیت اولیه. 84

4-3- عملگرهای الگوریتم ژنتیك… 85

4-3-1- عملیات تقاطع.. 85

4-3-2- عملیات جهش…. 86

4-3-3- مکانیسم نمونه‌گیری.. 86

4-4- تابع برازش…. 88

4-5- استراتژی برخورد با محدودیتها 88

4-5-1- استراتژی ردی.. 88

4-5-2- استراتژی اصلاحی.. 88

4-5-3- استراتژی جریمه‌ای.. 89

Abstract. 90

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

 

 

عنوان

صفحه

فصل دوم:

جدول( 2- 1). خلاصهای از ادبیات موضوع. 7

جدول( 2- 2). عوامل موثر در تصمیمات مکان یابی.. 17

 

فصل سوم:

جدول (3- 1) . تعداد متغیر در مدل خطی و غیر خطی.. 43

جدول( 3- 2). تعداد محدودیت در مدل خطی و غیر خطی.. 43

جدول( 3- 3). مقادیر پارامتر برای . 44

….. 44

…. 44

.. 45

.. 59

 

 فصل چهارم:

جدول(4- 1). مقادیر پارامترهای الگوریتم ژنتیک… 62

جدول(4- 2). نتایج محاسبات برای اندازه کوچک… 65

جدول(4- 3).  نتایج محاسبات برای اندازه کوچک… 66

جدول(4- 4). مقایسه نتایج مثال نوعی.. 69

 

فهرست شکل­ها

 

 

عنوان

صفحه

فصل دوم:

شکل( 2- 1). دسته بندی کلی مسائل برنامه ریزی تسهیلات[1]. 25

شکل( 2- 2). دسته بندی نوین مسائل مکان یابی [1]. 27

 

فصل سوم:

شکل( 3- 1). روند آغازسازی.. 48

شکل( 3- 2). روند ارزیابی.. 49

شکل( 3- 3). فلوچارت الگوریت ژنتیک… 55

 

فصل چهارم:

شکل(4- 1).  نمودار Gapهای بدست آمده از الگوریتم ژنتیک و الگوریتم آزاد سازی لاگرانژ. 68

شکل(4- 2).  نمودار سرعت همگرای الگوریتم ژنتیک… 70

 

 

فصل اول:
کلیات تحقیق و ساختار پایان نامه

 

 

1-1-مقدمه

یکی از مسایلی که باید در مراحل اولیه طراحی سیستم­های صنعتی مورد توجه قرار گیرد مسئله مکان­ یابی- تخصیص[1]، که استقرار تسهیلات و تخصیص مشتریان به تسهیلات مستقر شده می­باشد، است. مطالعه پیرامون مکان بهینه از دیدگاه جغرافی­دانان و علمای علم اقتصادی همواره دارای اهمیت و الویت بوده است[1]. در ادبیات موضوع، مسایل مکان­ یابی[2] و مکان­ یابی – تخصیص مورد بحث قرار گرفتند و چند حالت از از این مسائل معرفی می­شوند. مانند مسئله ظرفیت­دهی[3] شده، مسئله بدون محدودیت ظرفیت[4] ، مسئله احتمالی[5] و مسائلی که تقاضایشان دارای توزیع برنولی[6] می­باشند. منظور از مکان­ یابی، مجموعه ­ای از اصول است که با توسل به آن مکان بهینه فعالیت­های (نقطه منطبق بر حداکثر سود یا حداقل هزینه) تعیین می­ شود. تصمیم گیری در مورد مکان تسهیلات از اجزاء بحرانی در برنامه ­ریزی استراتژیک شرکت­های بزرگ خصوصی و عمومی محسوب می­ شود. مطالعه و تحقیق پیرامون مکان بهینه صنعتی همواره دارای اهمیت و الویت بسیار بوده است [2].

مسائل مکانیابی در فضای گسسته[7] شامل تعیین مکان یک یا چندین تسهیلات در یک یا چند مکان بالقوه است تا هزینه تأمین نیاز های مشتریان را کمینه کند. در­مسائل مکانیابی- تخصیص استقرار مجموعه ­ای از تسهیلات جدید در بین تسهیلات موجود و تخصیص تسهیلات موجود به این تسهیلات جدید به صورتی که تقاضای موجود برآوردشود است مورد بحث قرار می­گیرد. در دنیای واقعی بسیاری از مسائل را می توان با بهره گرفتن از مدل­های مسائل مکان­ یابی- تخصیص حل نمود­و به جواب بهینه ومعقولی دست یافت که با اجرای این مدل­ها از صرف هزینه­ های اضافی می­توان جلوگیری کردو سود فراوانی بدست آورد [2].

در گونه­ای از مسائل مکان­ یابی- تخصیص محدودیت در ظرفیت برای تسهیلاتی که وظیفه خدمت رسانی را  دارند وجود دارد. این محدودیت می ­تواند ناشی از محدودیت فضا، محدودیت نیروی انسانی و یا حتی محدودیت­های از قبیل ظرفیت معابر جهت دستیابی به تسهیلات موجود باشد. تقاضای مشتریان را می­توان در مسائل مکان­ یابی- تخصیص بصورت احتمالی[8] و یا قطعی[9] در نظر گرفت. البته بدیهی است اگر بخواهیم خیلی دقیق با مسائل برخورد کنیم می­بابستی تمامی مسائل را بصورت احتمالی در نظر بگیریم که به خاطر پیچیدگی و گران بودن روش­های حل مسائل احتمالی و به فراخور نیاز های مسئله را بصورت قطعی در نظر می گیریم. در حالی که مسائل مکان­ یابی- تخصیص با تقاضای احتمالی در مقایسه با مسائل مکان­ یابی- تخصیص کلاسیک خیلی عملی­تر و نزدیک­تر به دنیای واقعی می­باشند، اما به علت پیچیدگی محاسباتی که این نوع مسائل دارند، تنها در چند دهه اخیر مورد بررسی قرار گرفتند. در این تحقیق مساله مکان یابی تسهیلات با تقاضای برنولی مورد بررسی قرار می گیرد. این تحقیق  شامل مسئله احتمالی مکان یابی گسسته است که هدف آن مکان یابی بهینه تسهیلات بین مکان های کاندید وتخصیص مشتریان به تسهیلات باز می باشد. تابع هدف مینییم کردن جمع هزینه ثابت تسهیلات باز،  بعلاوه  ارزش انتظاری دیگر هزینه ها که شامل هزینه سرویس دهی، هزینه منابع برونسپاری وهزینه تقاضای برآورده نشده می­باشد. هدف از این تحقیق مکانیابی بهینه تسهیلات بین مکان های کاندید وتخصیص مشتریان به تسهیلات می­باشد. در تحقیقات اخیر این مطلب مد نظر بوده  که اگر تسهیلی بیش از ظرفیت خود تقاضا داشته باشد از منابع برون سپار برای تامین تقاضای خود استفاده می کند. در حالی که ما در این تحقیق علاوه بر این حالت، حالت تقاضای برآورد نشده را در نظر می گیریم.

 

مفروضات مساله پیشنهادی بقرار زیر در نظر گرفته می­شوند:

• فضای جواب گسسته است و یک مجموعه محدودی از مکانهای بالقوه برای تسهیلات وجود دارد.
• یک حداقل ظرفیتی برای تسهیلات وجود دارد.
• اگر یک تسهیلی مستقر شد، باید به اندازه حداقل ظرفیت خود به مشتریان سرویس دهد.
• هر تسهیل دارای حداکثر ظرفیتی می­باشد و می‌تواند به اندازه ظرفیت­اش به مشتریان سرویس دهد.
• ظرفیت محدود تاثیری بر تعداد مشتریانی که به یک تسهیل تخصیص می‌یابند، ندارد. این به آن معناست که به هر تسهیل بیشتر از ظرفیت­اش، مشتری تخصیص یابد.
• دو نوع استراتژی مختلف برای تسهیلاتی که بیشتر از ظرفیت­شان مشتری دارند، رخ می­دهد.
• ممکن است تمامی تقاضای مشتریان را برآورد نشود.

 

 

1-2- ساختار پایان نامه

در ادامه در فصل2 ، ادبیات موضوعی و زمینه ­های علمی تحقیق را مورد بررسی خواهیم داد. ادبیات موضوع شامل مسئله مکان­ یابی، مکان­ یابی- تخصیص، مسئله مکان­ یابی- تخصیص ظرفیت­دهی شده ، مسئله مکان­ یابی- تخصیص احتمالی و مسائلی که تقاضا مشتریان دارای توزیع احتمالی برنولی هستند، می­باشد. در زمینه ­های علمی تحقیق دسته­بندی مسایل مكانیابی و مسایل مكانیابی- تخصیص، انواع این مسائل، مساله مكانیابی كلاسیک مورد بررسی قرار می­گیرد.  در فصل 3 به تشریح مساله و مدل پیشنهادی می پردازیم. در ادامه این فصل به منظور درك بهتر رفتار مدل، یک مثال نمونهای ارائه خواهیم داد، اما با توجه به پیچیدگیهای مدل پیشنهادی در مقیاس های بزرگ، یک الگوریتم فراابتكاری (الگوریتم ژنتیك) و یک حد پایین (ساده سازی لاگرانژ) معرفی خواهیم کرد. نتایج محاسبات مربوط به  الگوریتم­ها  پیشنهادی در فصل 4 مورد بررسی و مقایسه قرار خواهیم داد. در نهایت، تعدادی از توسعه­های آتی به همراه نتیجه ­گیری در فصل 5 مورد بررسی قرار گرفتند.

 

 

 

 

فصل دوم:
ادبیات موضوعی و زمینه ­های علمی تحقیق

 

 

 

2-1- ابیادت موضوع

 

2-1-1-  مقدمه

چکیده:

چگالی تراز هسته­ای به عنوان یکی از پارامترهای مهم در بررسی ساختار هسته و برهمکنش­های هسته­ای محسوب می­ شود. مدل BSFGM یكی از مدل­های شناخته شده چگالی تراز هسته به حساب می ­آید و دربرگیرنده جابجایی انرژی برانگیختگی و پارامتر چگالی تراز می­باشد. در این مطالعه، پارامتر چگالی تراز با بهره گرفتن از مدل نیمه كلاسیكی و با تعیین چگالی تراز تک ذره­ای در انرژی فرمی به ازای انرژی پتانسیل هسته­ای میدان متوسط برای پتانسیل های چاه مربعی متناهی، نوسانگر هماهنگ و وودز-ساكسون بصورت مستقیم محاسبه شده است. وابستگی این پارامتر به انرژی نیز بررسی شده است. از مقایسه نتایج مستقیم بدست آمده با مقادیر برازش شده برای پارامتر چگالی تراز، همخوانی خوبی مشاهده می­ شود.

پارامتر قطع اسپین نیز محاسبه شده است و وابستگی این پارامتر به دمای هسته و انرژی مورد بررسی قرار گرفته است. پارامتر دیگر  نیز از طریق روش برازش محاسبه شده است. در این روش اثر پتانسیل کولنی روی چگالی تراز تک ذره­ای، پارامتر چگالی تراز و پارامتر قطع اسپین مورد بررسی قرار گرفته است.

 

 

واژه­ های کلیدی:

چگالی تراز هسته­ای، چگالی تراز تک ذره­ای، مدل نیمه کلاسیکی، مدل جابجایی گاز فرمی، انرژی فرمی

 

 

 

 

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                 صفحه

فصل اول   1

مقدمه. 2

1-1 مدل های هسته­ای.. 5

1- 2 مدل قطره مایع. 5

1-3 مدل لایه­ای.. 6

فصل دوم  8

چگالی تراز تک ذره­ای.. 9

2-1 روش جابجایی فاز. 11

2-2 روش تابع گرین.. 14

2-3 روش هموار. 15

2-4 روش نیمه کلاسیکی.. 8

فصل سوم  26

3-1 چگالی تراز هسته­ای و پارامترهای وابسته به آن.. 27

3-2 مدل گاز فرمی (FGM). 33

3-3 مدل جابجایی گاز فرمی (BSFGM). 35

وابسته به انرژی (BSFGM-ED). 37

3-5 مدل دمای ثابت (CTM). 38

3-6 مدل ابر شاره (GSM). 39

3-7 مشاهده پذیرها 40

3-8 روش­های برازش…. 41

3-9 اثرات تجمعی در چگالی تراز. 51

فصل چهارم  55

نتیجه گیری.. 56

 

فهرست شکل­ها

عنوان                                                                                                                         صفحه

شکل 2-1 نمودار چگالی تراز تک ذره­ای با بهره گرفتن از روش نیمه کلاسیکی برای چاه پتانسل مربعی.. 20

شکل 2-2 نمودار پتانسیل نوسانگر هماهنگ…. 21

شکل 2-3 نمودار پتانسیل وودز-ساکسون. 22

شکل 2-4 نمودار چگالی تراز تک ذره­ای برحسب انرژی برای پتانسیل وودز-ساکسون. 23

شکل 2-5 نمودار تعداد حالتهای با انرژی کمتر از E بر حسب انرژی.. 25

شکل 3-1 صحیح لایه­ای برحسب عدد جرمی.. 29

شکل 3-2 پارامتر قطع اسپین برحسب عدد جرمی 32

 

شکل 3-3 تصحیح لایه­ای نوترونی برحسب N عدد نوترونی 36

شکل 3-4 تصحیح لایه­ای پروتونی برحسب Z عدد پروتونی 36

شکل 3-5 پارامترهای چگالی تراز پدیده شناختی برای سه مدل موردنظر. 46

شکل 3-6 مقادیر محاسبه شده و برازش شده پارامترهای مدل جابجایی گاز فرمی.. 50

شکل 3-7 مقادیر محاسبه شده و برازش شده پارامترهای مدل جابجایی گاز فرمی وابسته به انرژی.. 50

شکل 3-8 مقادیرمحاسبه شده و برازش شده پارامترهای مدل دمای ثابت… 51

شکل 4-1 تغییرات چگالی تراز تک ذره­ای نوترونی بر حسب انرژی.. 58

شکل 4-2 تغییرات چگالی تراز تک ذره­ای نوترونی برحسب انرژی.. 59

شکل 4-3 چگالی تراز تک ذره­ای نوترونی برحسب انرژی.. 60

شکل 4-4 چگالی تراز تک ذره­ای نوترونی با اعمال پتانسیل وودز-ساکسون برحسب عدد جرمی.. 63

شکل 4-5 چگالی تراز تک ذره­ای پروتونی با اعمال پتانسیل وودز-ساکسون برحسب عدد جرمی.. 63

شکل 4-6 چگالی تراز تک ذره­ای نوترونی با اعمال پتانسیل نوسانگر هماهنگ برحسب عدد جرمی.. 64

شکل 4-7 چگالی تراز تک ذره­ای پروتونی با اعمال پتانسیل نوسانگر هماهنگ برحسب عدد جرمی.. 64

شکل 4-8 چگالی تراز تک ذره­ای پروتونی برحسب عدد جرمی.. 65

شکل 4-9 نمودار پارامتر چگالی تراز با بهره گرفتن از پتانسیل وودز-ساکسون و تاثیر پتانسیل کولنی.. 68

شکل 4-10 نمودار پارامتر چگالی تراز با بهره گرفتن از پتانسیل نوسانگر هماهنگ و تاثیر پتانسیل کولنی.. 69

شکل 4-11 نمودار پارامتر قطع اسپین و تاثیر پتانسیل کولنی روی این پارامتر. 72

شکل 4-12 نمودار پارامتر قطع اسپین برحسب دمای هسته. 73

شکل 4-13 نمودار پارامتر قطع اسپین برحسب انرژی برانگیختگی.. 74

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جدول­ها

عنوان                                                                                                                         صفحه

جدول 3- 1 پارامترهای برازش شده برای سه مدل دمای ثابت، جابجایی گاز فرمی و مدل جابجایی گاز فرمی وابسته به انرژی برای تعدادی هسته  44

جدول 4- 1 چگالی تراز تک ذره­ای پروتونی و نوترونی در انرژی فرمی برای هسته­های مختلف مربوط به  پتانسیل وودز-ساکسون بدون در نظر گرفتن پتانسیل کولنی و با اعمال آن………………………………………………………………………………………………………56

جدول 4- 2 چگالی تراز تک ذره­ای پروتونی و نوترونی در انرژی فرمی برای هسته­های مختلف مربوط به پتانسیل نوسانگر هماهنگ بدون در نظر گرفتن پتانسیل کولنی و با اعمال آن.. 62

با اعمال پتانسیل وودز-ساکسون برای تعدادی از هسته­های سبک، نیمه سنگین و سنگین، با در نظر گرفتن پتانسیل کولنی و بدون پتانسیل کولنی.. 66

با اعمال پتانسیل نوسانگر هماهنگ برای تعدادی از هسته­های سبک، نیمه سنگین و سنگین، با در نظر گرفتن پتانسیل کولنی و بدون پتانسیل کولنی.. 67

جدول 4- 5 پارامتر چگالی قطع اسپین با اعمال پتانسیل وودز-ساکسون برای تعدادی از هسته­های سبک، نیمه سنگین و سنگین، با در نظر گرفتن پتانسیل کولنی و بدون پتانسیل کولنی.. 67

جدول 4- 6 پارامتر چگالی قطع اسپین با اعمال پتانسیل نوسانگر هماهنگ برای تعدادی از هسته­های سبک، نیمه سنگین و سنگین، با در نظر گرفتن پتانسیل کولنی و بدون پتانسیل کولنی.. 71

. 71

 

 

فصل اول

 

مقدمه

 

 

مقدمه

 

چگالی تراز تک ذره­ای،  یکی از عناصر مهم در بررسی ساختار هسته می­باشد، زیرا در تعیین چگالی تراز هسته،  نقش مهمی دارد. در بررسی چگالی تراز تک ذره­ای از روش­های مختلفی استفاده شده­است که از آن جمله به روش­های مکانیک کوانتومی از قبیل روش تابع گرین، روش اسموث و روش جابجایی فاز می­توان اشاره کرد، که در این روش­ها بازه انرژی به دو ناحیه تقسیم می­ شود، ناحیه انرژی پیوسته و نواحی انرژی مقید که بیشتر تمرکز روی نواحی پیوسته است.

یکی دیگر از روش­ها در بررسی چگالی تراز تک­ذره­ای روش نیمه کلاسیکی می­باشد که در این روش از میدان متوسط برای محاسبات استفاده شده است، که میدان متوسط نوترون شامل جملات پتانسیل هسته­ای و برهمکنش اسپین مدار و برای پروتون علاوه بر این جملات، پتانسیل كولنی را نیز دربرمی­گیرد. تاکنون برای محاسبه چگالی تراز تک ذره­ای با بهره گرفتن از روش نیمه کلاسیکی پتانسیل­های مختلفی برای هسته­های كروی و تغییر شكل یافته پیشنهاد شده است که از جمله آنها به پتانسیل چاه مربعی متناهی و نامتناهی، پتانسیل نوسانگر هماهنگ و پتانسیل وودز-ساکسون می­توان اشاره کرد. در روش محاسبه مستقیم پارامتر چگالی تراز با بهره گرفتن از این روش، انتخاب پتانسیل میدان میانگین برای بدست آوردن چگالی تراز تک ذره­ای   و مقدار آن در انرژی فرمی نقش تعیین کننده ­ای دارد[1].

انرژی فرمی بصورت انرژی بالاترین حالت تک ذره­ای پرشده در حالت پایه هسته تعریف می­ شود. مقدار انرژی فرمی برای پروتون و نوترون متفاوت است[2].

در هسته­های سنگین به دلیل نزدیک شدن ترازها به همدیگر و همپوشانی­های آنها تمایز بین ترازها سخت می­باشد و با افزایش انرژی، ترازها بیشتر بهم نزدیک می­شوند. به همین دلیل چگالی تراز برای هسته­های سنگین دارای اهمیت قابل توجهی است. چگالی تراز یکی از پارامترهای مهم ساختار هسته به حساب می ­آید که با بهره گرفتن از آن سایر پارامترهای ترمودینامیکی هسته از قبیل دما، آنتروپی، فشار و ظرفیت گرمایی را می­توان بدست آورد[3,4].

بطوركلی برای محاسبه چگالی تراز از دو روش مستقیم وغیر مستقیم استفاده می­ شود. در روش غیرمستقیم با محاسبه آنتروپی و تابع پارش هسته و با بهره گرفتن از رابطه بین آنتروپی و چگالی تراز هسته­ای، چگالی تراز محاسبه می­ شود. به عنوان مثال به مدل­های آماری BCS [3] ، SMMC [4] و SPA+RPA [5] می­توان اشاره کرد[5-7].

در محاسبه چگالی تراز بطور مستقیم از روش­های آماری که به صورت تئوری ارائه می­شوند استفاده می­ شود. به عنوان مثال به مدل­های آماری CTM [6] ، FGM [7] ، BSFGM [8] و GSM [9] می توان اشاره کرد. در این مدل­ها پارامتر چگالی تراز بطور تئوری و نیمه تجربی محاسبه می­ شود. در بسیاری از مطالعات مربوط به محاسبه برهمکنش­های هسته­ای، فرمول­های تحلیلی مربوط به چگالی تراز ترجیح داده می­شوند[3,8-10].

در این مدل­ها پارامترهای چگالی تراز بطور تئوری و نیمه تجربی محاسبه می­شوند. در بسیاری از مطالعات مربوط به محاسبه برهمکنش­های هسته­ای، فرمول­های تحلیلی مربوط به چگالی تراز ارجعیت دارند.

در مدل دمای ثابت،CTM  بازه انرژی به دو بخش تقسیم می­ شود که در بخش انرژی­های پایین از ثابت بودن دما می­توان استفاده کرد و در انرژی­های بالا مدل گاز فرمی مورد استفاده قرار می­گیرد. مسئله اصلی در این مدل ایجاد ارتباط بین نواحی کم انرژی و نواحی انرژی بالاست. این مدل پدیده­شناختی براساس فرمول بت  که در آن برهمکنش­های هسته­ای لحاظ نمی­ شود، بنا شده است[11].

ساده­ترین بیان تحلیلی برای بررسی چگالی تراز مدل گاز فرمی است که در آن هسته­ها بدون برهمکنش در نظر گرفته شده واز اثرات تجمعی صرفنظر می­ شود. مدل  BSFGMبا اعمال برخی اصلاحات در مدل گاز فرمی و با درنظرگرفتن جفت شدگی­های نوکلئونی در بر همکنش­های هسته­ای، ارائه شده است، این مدل در همه­ی انرژی­ها برای بررسی چگالی تراز مورد استفاده قرار می­گیرد.

در مدل BSFGM چگالی تراز هسته­ای دارای دو پارامتر چگالی تراز تک ذره­ای و انرژی جابجایی برانگیختگی است. معمولا این پارامترها به عنوان پارامترهای قابل تنظیم از طریق برازش داده ­های تجربی تعیین می­شوند. اگرچه برای محاسبه پارامتر چگالی تراز، به جز برازش از مدل­های مختلف هسته­ای مثل مدل قطره مایع، مدل لایه­ای و رابطه نیمه تجربی نیز می­توان استفاده کرد و این پارامتر را بطور مستقیم محاسبه نمود.

 

1-1     مدل­های هسته­ای

 

مدل­های هسته­ای تقریب­ها و فرض­هایی هستند که برای شناخت ساختار هسته و نیروی هسته­ای و بر اساس شواهد تجربی معرفی می­شوند و به دو دسته تقسیم می­ شود مدل­های نیمه کلاسیکی (Semi-classical models) یا مدل­های ذره­ای مانند مدل قطره مایع (Liquid drop model) و مدل­های کوانتومی (quantum mechanics models) مثل مدل لایه­ای (Shell model).

 

1-2مدل قطره مایع

 

با توجه به اینکه در هسته هر نوکلئون با نوکلئون­های مجاور خود برهمکنش می­ کند و به هر نوکلئون از اطراف توسط نوکلئون­های مجاور نیرو وارد می­ شود، در نتیجه نوکلئون­های داخل هسته را می توان در حال حرکت فرض کرد. در ضمن نیروی هسته­ای ضمن اینکه جاذبه است، دارای یک جمله دافعه نیز می­باشد که نوکلئون­ها را در یک فاصله معینی از همدیگر نگه می دارد. با توجه به اینکه وضعیت نوکلئون­ها در هسته مانند وضعیت مولکول­ها در مایع می­باشد ماده هسته­ای را می­توان سیال هسته­ای نامید. هر نوکلئونی که در نزدیکی لایه­ی هسته­ای قرار دارد نیروی خالصی به سمت داخل احساس می­ کند به طوری که موجب می­ شود سطح خارجی خود را به کمترین مقدار سازگار با حجم خود تغییر دهد. شکل هندسی که این سازگاری را دارد کروی است. بنابراین شکل هسته را بصورت کروی می­توان فرض کرد. با توجه به این توضیحات می­توان هسته را مانند یک قطره مایع در نظر گرفت.

انواع مدل­های تجمعی هسته­ای (Collective model) همانند مدل دورانی (Rotational model) و مدل ارتعاشی (Vibrational model) در محاسبات از مدل قطره مایعی استفاده می­ کنند. با توجه به این اصل که دوران و ارتعاش هسته بطور کامل مشابه دوران و ارتعاش یک قطره مایع معلق می­باشد.

 

1-3 مدل لایه­ای

 

مدل لایه­ای یکی از مدل­های هسته­ای به حساب می ­آید که با در نظر گرفتن پتانسیل میدان متوسط و پتانسیل ناشی از برهمکنش نوکلئون­ها، تراز­های نوترون و پروتون هسته را با دقت بالایی نتیجه می­دهد. فرض اساسی در مدل لایه­ای این است که علی­رغم جاذبه شدید بین نوکلئون­ها که انرژی بستگی کل هسته را ایجاد می­ کند حرکت هر نوکلئون در واقع مستقل از نوکلئون­های دیگر است، اگر تمام جفت شدگی­های بین نوکلئونی یا تمام برهمکنش­های زوجیت نادیده گرفته شوند، مدل لایه­ای را مدل لایه­ای تک ذره­ای می­گویند. بنابراین در مدل لایه­ای تک ذره­ای هر نوکلئون در پتانسیل متوسط یکسان با سایر نوکلئون­ها حرکت می­ کند. بنابراین انتخاب یک پتانسیل هسته­ای مناسب مهم است. پتانسیل هسته­ای مناسبی که بتوان نوکلئون­ها را تحت آن پتانسیل در ترازهای انرژی قرار داد بایستی بتوانند نظام هسته را توجیه کند و با آزمایش و تئوری هماهنگ باشد. پتانسیل­های هسته­ای معرفی شده عبارتند از پتانسیل کروی، پتانسیل چاه مربعی متناهی و نامتناهی، پتانسیل نوسانگر هماهنگ و پتانسیل وودز-ساکسون.

 فهرست مطالب

فصل اول: مقدمه  1

1-1- بررسی روند تحولات فکری در غرب و تغییر مفهوم توسعه 2

1-2- مفهوم متحول توسعه 4

• 1-2-1- رشد اقتصادی، محور مباحث توسعه 4
• 1-2-2- نظریه نوسازی. 7
• 1-2-3- بحران در مفهوم توسعه 12
• 1-2-4- تحول در مفهوم توسعه 14
• 1-2-5- توسعه، واقعیت و ارزش‌ها 16
• 1-2-6- توسعه پایدار 20

1-3- توسعه انسانی. 23

• 1-3-1- توسعه انسانی، دیدگاه و راهبرد 23
• 1-3-2- مشخصه‌ های اساسی راهبرد توسعه انسانی. 25
• 1-3-3- توسعه‌ی انسانی به عنوان یک وسیله 27
• 1-3-4- نقش دولت.. 30
• 1-3-5- شاخص توسعه انسانی. 31
• 1-3-6- محاسبه شاخص توسعه انسانی. 33

1-4- نقدی بر شاخص توسعه انسانی. 35

1-5- ادبیات پژوهش… 38

1-6- اهمیت و هدف  پژوهش… 49

1-7- روش انجام پژوهش… 51

فصل دوم: تبیین جایگاه انسان و تشریح مفهوم آن در جهان بینی غربی  54

2-1- مقدمه 55

2-2- تعریف انسان شناسی. 56

2-3- تاریخچه انسان شناسی. 61

• 2-3-1- مفاهیم عمده ظهور انسان شناسی در غرب.. 64
• 2-3-2- ظهور مفهوم شخص… 72
• 2-3-3- تهدیداتی نسبت به مفهوم شخص… 74
• 2-3-4- انسان شناسی فلسفی- الهی. 75
• 2-3-5- انسان شناسی مسیحی. 76
• 2-3-6- انسان به جای خدا یا انسان شناسی فلسفی الحادی. 76

2-4- ارتباط میان انسان شناسی و خداشناسی. 77

2-5- انسان از دیدگاه اندیشمندان غربی. 78

• 2-5-1- مرز انسان و حیوان (دیدگاه: یواهان گوتفرید هردر، آدولف پورتمان، آرنولد گهلن و هلموت پلسنر) 78
• 2-5-2- انسان ؛ موجودی روحانی (دیدگاه: افلاطون، رنه دکارت، ماکس شلر و ژان پل سارتر) 79
• 2-5-3- انسان؛ موجودی طبیعی (دیدگاه: پل تیری دهولباخ، شوپنهاور، هانس فردریش کارل گونتر و بورهوس ف. اسکینر) 79
• 2-5-4- انسان؛ موجودی اجتماعی (دیدگاه: ارسطو، توماس هابز، ژان-ژاک روسو، کارل مارکس) 80
• 2-5-5- انسان؛ موجودی منفرد (توماس آکوینی، ایمانوئل کانت، ماکس شتیرنر و تئودور و. آدورنو) 81

2-6- تجمیع دیدگاه‌های اندیشمندان غربی ذیل جریان های فکری غربی. 82

2-7- تحلیل مبانی توسعه در غرب.. 88

• 2-7-1- تحلیل مبانی هستی شناسی. 88
• 2-7-2- تحلیل مبانی انسان شناختی. 90
• 2-7-3- تبیین مبانی جامعه شناسی. 94

2-8- نگاهی انتقادی به مبانی توسعه در غرب.. 100

• 2-8-1- معضلات و دشواری‌های دوگانه نوسازی و توسعه 100
• 2-8-2- روش شناسایی فردگرایانه و پیش فرض عقلانیت ابزاری. 104
• 2-8-3- انسان اقتصادی و پیش فرض های انسان شناختی آن. 106
• 2-8-4- ملاحضات روش شناختی. 108
• 2-8-5- پیوند اقتصاد با فلسفه، جامعه شناسی، اخلاق، و مذهب.. 109

فصل سوم: معرفی انسان کامل و ترسیم ابعاد و مولفه‌های توسعه انسانی بر مبنای آموزه‌های تمدن اسلامی  113

3-1- مقدمه 114

3-2- تمایز مطالعات اسلامی با مطالعات غربی. 117

• 3-2-1- موضوع. 117
• 3-2-2- مسائل. 118
• 3-2-3- روش.. 119
• 3-2-4- هدف.. 120

3-3- ویژگی های تفکرات اندیشمندان جهان اسلام 121

• 3-3-1- تفاوت در مبانی. 121
• 3-3-2- آرمانگرایی. 122
• 3-3-3- همنشینی دانش و ارزش.. 123
• 3-3-4- فضای فرهنگی ویژه 123
• 3-3-5- بیطرفی علمی. 124

3-4- ویژگی‌های توسعه انسانی مبتنی بر آموزه‌های اسلامی. 124

• 3-4-1- فراگیری. 124
• 3-4-2- تعادل. 125
• 3-4-3- واقع‌گرایی. 126
• 3-4-4- عدالت.. 127
• 3-4-5- مسئولیت.. 128
• 3-4-6- كفایت.. 130
• 3-4-7- انسان‌گرایی. 130

3-5- توسعه مبتنی بر انسان در اندیشه اسلامی. 131

• 132
• 3-5-1-2-الف- فراهم آوردن زمینه همبستگی اجتماعی و تحقق مشاركت مردمی. 134
• 3-5-1-2-ب- برقراری امنیت و نظم. 136
• 3-5-1-2-ج- پرداختن به فعالیتهای حیاتی. 137
• 3-5-2-ج-آ- كشاورزی. 137
• 3-5-2-ج-ب- بازرگانی. 137
• 3-5-2-ج-پ- صنعت.. 139
• 3-5-2-ج-ت- خدمات.. 139
• 3-5-1-3-الف- جایگاه توسعه در وظایف دولت.. 141
• 3-5-1-3-ب- سیاست توسعه اقتصادی. 142
• 3-5-1-3-ج- چارچوب توسعه 143
• 3-5-2- ابویوسف‌ انصاری‌ کوفی‌(113- 182ق) 144
• 3-5-3- فارابی (257-339ق) 145
• 3-5-4- اخوان الصفا (395ق) 153
• 3-5-5- شیخ الرئیس ابو علی سینا (370-428ق) 157
• 3-5-6- ابوالحسن‌ ماوردی (364-450ق)‌ 160
• 3-5-7- خواجه نظام الملک طوسی (408-485ق) 162
• 3-5-8- ابو حامدمحمد غزالی (450-505ق) 165

• 

•  

• 3-5-9- شهاب الدین سهروردی (546-587ق) 169
• 3-5-10- فخر‏الدین‏رازی (536-606ق) 171
• 3-5-11- خواجه نصیرالدین طوسی (598-672ق) 173
• 3-5-12- تقی‏الدین احمد‏بن عبد‏الحلیم ابن‏تیمیه (661-728ق) 177
• 3-5-13- ابوعبدالله ابن‏جماعه کنانی (639-733ق) 178
• 3-5-14- ابن خلدون (732-808ق) 180
• 3-5-15- ملاصدرا (979-1050ق) 184
• 3-5-16- سیدجمال‌الدین اسدآبادی (۱۲۵۴-1314ق) 191
• (1287-1356ق) 194
• 3-5-18- سید قطب (1288-1385ق) 198
• (1338-1399ق) 204
• 3-5-19-4-الف- آثار درون دینی. 208
• 3-5-19-4-ب- آثار برون دینی. 210
• (1353-14700ق) 219
• 3-5-20-7-الف- مذهب اقتصادی اسلام 226
• 3-5-20-7-ب- نظام اجتماعی اسلام 229
• 3-5-20-7-ج- نظام اقتصادی اسلام 231
• 3-5-20-7-د- علم اقتصاد اسلامی. 232
• (1321-1402ق) 235
• (1320-1409ق) 249
• 258
• 273

3-6- جمع‌بندی و خلاصه مولفه‌های توسعه و پیشرفت.. 294

• 3-6-1- حضرت علی‌ابن ابی‌طالب امیرالمومنین علیه‌السلام 294
• 3-6-2- ابویوسف‌ انصاری‌ کوفی‌ 295
• 3-6-3- فارابی. 295
• 3-6-4- اخوان الصفا 296
• 3-6-5- ابن سینا 297
• 3-6-6- ابوالحسن‌ ماوردی‌ 297
• 3-6-7- خواجه نظام‌الملک طوسی. 297
• 3-6-8- ابو حامدمحمد غزالی. 298
• 3-6-9- شهاب الدین سهروردی. 298
• 3-6-10- فخر‏الدین‏رازی. 298
• 3-6-11- خواجه نصیرالدین طوسی. 298
• 3-6-12- تقی‏الدین احمد‏بن عبد‏الحلیم ابن‏تیمیه 299
• 3-6-13- ابن‏جماعه کنانی. 299
• 3-6-14- ابن خلدون. 299
• 3-6-15- ملاصدرا 300
• 3-6-16- سیدجمال‌الدین اسدآبادی. 300
• 3-6-17- شهید مدرس.. 301
• 3-6-18- سیدقطب.. 301
• 3-6-19- شهید مطهری (ره) 302
• 3-6-20- آیت الله سید محمد باقر صدر 303
• 3-6-21- علامه سید محمد حسین طباطبایی. 303
• 3-6-22- امام خمینی (ره) 304
• 3-6-23- آیت الله جوادی آملی. 304
• 3-6-24- مقام معظم رهبری. 306

فصل چهارم: ارائه اصول و مراحل شاخص‌سازی ترکیبی و تبیین نحوه تدوین یک شاخص قابل اندازه‌گیری برای مفاهیم کیفی  310

4-1- مقدمه 311

4-2- جایگاه شاخص‌ها در برنامه های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران  313

• 4-2-1- برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران. 314
• 4-2-2- برنامه دوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران. 318
• 4-2-3- برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران. 321
• 4-2-4- برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران. 324
• 4-2-5- برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران. 329

4-3- مروری بر الزامات بکارگیری شاخص های ترکیبی. 332

4-4- بررسی ادبیات پژوهش… 334

4-5- روش‌شناسی جامع ساخت و ارزیابی شاخص‌های تركیبی. 336

• 4-5-1- مراحل ساخت شاخص تركیبی. 336
• 4-5-1-4- الف- گروه‌بندی اطّلاعات و داده‌ها بر اساس شاخص‌های بعد. 341
• 4-5-1-4-الف-آ- آنالیز اجزای اصلی. 341
• 4-5-1-4-الف-ب- تحلیل عاملی. 342
• 4-5-1-4-الف-پ- ضریب آلفای كرونباخ. 344
• 4-5-1-4-ب- گروه‌بندی اطلاعات و داده‌ها بر اساس افراد (كشورهای) مورد بررسی. 345
• 4-5-2- مراحل ارزیابی شاخص تركیبی. 351

4-6- شاخص‌سازی تركیبی و جایگاه آن در كمّی‌سازی مفاهیم در اقتصاد اسلامی. 352

4-7- جمع‌بندی و نتیجه‌گیری. 356

فصل پنجم: ارائه شاخص ترکیبی توسعه انسانی بر اساس آموزه‌های اسلامی و رتبه بندی کشورهای منتخب   358

5-1- مقدمه 359

5-2- گام اول: تبیین چارچوب نظری جامع و یكپارچه 360

5-3- گام دوم: انتخاب مراجع اطلاعاتی و پایگاه‌های داده متناسب با ابعاد و مولفه‌های مربوطه 361

5-4- گام سوم: اسناد داده‌های مفقود با مقادیر جایگزین. 365

5-5- گام چهارم: انجام تجزیه و تحلیل چند‌متغیره بر روی داده‌ها و شاخص‌های منفرد 372

• 5-5-1- بُعد اجتماعی – فرهنگی. 376
• 5-5-2- بُعد اقتصادی – رفاهی. 382
• 5-5-3- بُعد مذهبی – اخلاقی. 388
• 5-5-4- بُعد علمی – آموزشی. 392
• 5-5-5- بُعد سیاسی – حکمرانی. 395

5-6- گام پنجم: نرمال‌سازی داده‌ها 397

5-7- گام ششم: وزن‌دهی و تجمیع ابعاد و شاخص‌های عاملی‌نهایی. 398

• 5-7-1- فرایند تحلیل شبکه‌‍‌ای (وزن‌دهی ابعاد) 398
• 5-7-2- مدل‌سازی پویای رشد اقتصادی (رویکرد اول در وزن‌دهی مولفه‌ها) 412
• 5-7-3- فرایند سلسله مراتبی (رویکرد دوم در وزن‌دهی مولفه‌ها) 446

5-8- گام هفتم: ارائه و انتشار نتایج‌ رتبه‌بندی شاخص‌تركیبی‌نهایی. 451

5-9- جمع‌بندی و نتیجه‌گیری. 454

فصل ششم: جمع‌بندی بحث، نتیجه‌گیری و پیشنهادها 455

6-1- خلاصه روند شاخص‌سازی‌ترکیبی. 456

6-2- خلاصه و جمع‌بندی روند شاخص‌سازی‌ترکیبی توسعه‌انسانی مبتنی بر آموزه‌های اسلامی. 464

6-3- نتایج و پیشنهادات.. 481

6-4- ملاحظات و محدودیت‌های مفهومی پژوهش… 485

6-5- ملاحظات و محدودیت‌های تکنیکی و مدل‌سازی پژوهش… 487

پیوست‌ها 490

پیوست شماره (1): آزمون ریشه واحد متغیرهای مدل. 490

پیوست شماره (2): نتایج برآورد مدل‌های 5 گانه 502

فهرست منابع  509

1-1- بررسی روند تحولات فکری در غرب و تغییر مفهوم توسعه

پس از جنگ جهانی دوم عوامل متعدد و در عین حال مرتبط با یکدیگر، در مورد توجه خاص به توسعه اقتصادی مطرح و ارائه شد که ناظر به زوایای گوناگونی از مسائل علمی و سیاسی و اجتماعی بود (عربی،1383، ص20). از اواخر دهه های1940و 1950 که دستیابی به توسعه اقتصادی در دستور کار کشور های توسعه نیافته قرار گرفت تا به امروز که هنوز بسیاری از کشورها خود را ناکام یافته اند، مفهوم توسعه و نگرش به جامعه توسعه یافته دچار تحولات زیادی شده است.

هنگامی که مشکلات اقتصادی کشورهای جهان سوم و ضرورت پرداختن به مباحث توسعه در صدر دغدغه های اقتصاددانان قرار گرفت، تنها دست مایه آنان میراث فکری کلاسیک ها و نئوکلاسیک ها، انقلاب کینزی و تجربه برنامه تازه مارشال در احیای اقتصادی کشورهای اروپایی بود.مرکز ثقل و محور این مباحث تا دهه 1970، رشد اقتصادی بوده است.در این مورد می توان مباحث مطرح شده توسط بزرگترین اقتصاددانان توسعه آن دوره را شاهد آورد.(عربی و لشگری،1383، ص 25)

نظریه مراحل رشد اقتصادی یکی از اولین نظریاتی بود که در حوزه اقتصاد توسعه مطرح شد. بر حسب نظریه مراحل رشد اقتصادی، فرایند توسعه چون رشته ی مراحل متناوبی که تمام کشورها باید از آن عبور کنند، بررسی شد. این نظریه اساسا یک نظریه اقتصادی توسعه بود و به این ترتیب توسعه مترادف با رشد اقتصادی شد (تودارو، 1366، ص 116).

استدلال این بود که در مرحله اولیه توسعه آنچه که باید هدف اصلی باشد رشد است، نه توزیع عادلانه. آنان بر اساس نظریه رخنه به پایین می پنداشتند که توسعه یک پدیده صرفا اقتصادی است که در آن، منافع سریع ناشی از رشد کلی تولید ناخالص ملی و درآمد سرانه به طور خود به خود، منافعی را برای توده های مردم به صورت شغل و دیگر فرصت های اقتصادی فراهم می آورد.(جهانیان،1382، ص 127)

با ظهور نتایج ناخوشایند طرح های توسعه وگذشت بیش از یک دهه تمرکز بر افزایش رشد اقتصادی، خوش بینی اولیه اقتصاددانان به ناامیدی گرایید.(عربی،1383، ص34) این وضعیت ناخواسته، از وجود اشکالات و نواقص اساسی در تعریف توسعه و نگرشی که در مورد آن وجود داشت حکایت می کرد. در دهه 1970 ، اعتراضات زیادی برای کنار گذاشتن تولید ناخالص ملی به عنوان شاخص توسعه صورت گرفت و بسیاری از اقتصاددانان و سیاستمداران، ضمن حمله به وجود فقر گسترده و توزیع ناعادلانه درآمدها و بیکاری ، خواستار توجهی بیشتر به توزیع درآمدها و ارائه تصویر جدیدی از توسعه شدند. (تودارو، 1366،ص 134)

محبوب الحق، اقتصاددان شهیر پاکستانی، در مورد لزوم تغییر نگرش راجع به توسعه، با اشاره به اینکه راهی که توسعه با هدف قرار دادن افزایش درآمد ملی در پیش گرفته، به بدفرجامی انجامیده و ماهیت انسانی خود را از دست داده است، اعلام کرد که باید از دل مشغولی به سنجش حساب های ملی دست کشید. وی می نویسد: رشد اقتصادی شرط لازم توسعه اقتصادی است، نه شرط کافی. کیفیت این رشد به اندازه کمیت آن دارای اهمیت است. کانون توجه به توسعه باید انسان باشد و هدف های عمده ای چون کاهش بنیادی فقر و امکان برخورداری عادلانه را از فرصت های اقتصادی دنبال کند. (گریفین،1376 ،ص17)

در اواخر همین دهه الگوی نیازهای اساسی شکل گرفت که خاستگاهش، همان دغدغه های ناشی از بی تفاوتی به توزیع درآمد و عدم تامین رفاه فقیرترین افراد یک مجموعه چند صد میلیونی که در فقر مطلق و عمدتا در کشورهای در حال توسعه به سر می بردند، بود و بر اساس رویکردهایی در زمینه اهداف و سیاست گذاری توسعه بر محور رفع نیازهای اساسی، استوار گردید. (عربی، 1383، ص36)

در طی دو دهه 1980 و 1990 ، مباحثی که از دهه 1970 شروع شده بود، گسترش بیشتری پیدا کرد و نخست مفهوم توسعه پایدار در قالب رعایت اصول حفظ محیط زیست به عنوان راهبردی از هماهنگی اهداف توسعه و جهانی که بشر در آن زندگی می کند مقبولیت یافت و  سپس، به توسعه پایدار انسانی گسترش یافت. در این برهه مفهوم توسعه کاملا از مفهوم رشد اقتصادی متمایز شد و هر کدام تعریف جداگانه ای داشتند.

پس از آنکه تک بعدی بودن و خطی بودن توسعه نفی شد و توسعه فرایندی چند بعدی قلمداد گردید که مستلزم تغییرات اساسی در ساخت اجتماعی، طرز تلقی مردم و نهادهای ملی و نیز تسریع رشد اقتصادی، کاهش نابرابری و ریشه کن کردن فقر مطلق است، توجه به انسان و ابعاد گوناگون حیات او افزایش یافت (عربی، 1383، ص38).

سازمان ملل متحد به موازات تحول مفهوم توسعه یافتگی، در جهت توسعه کشورها تا کنون رویکردهای متفاوتی را دنبال کرده است كه آخرین آنها از سال 1991 آغاز شده است. با مروری بر آنها در می‌یابیم كه رویكرد‌های اعمال شده به توسعه از نگاه اقتصادی محض به نگاه انسانی در حال تغییر بوده است. درگزارش توسعه انسانی سال 1991 سازمان ملل در مورد تعریف توسعه انسانی چنین آمده است: “توسعه انسانی روندی است كه طی آن امكانات افراد بشر افزایش می یابد. هرچند این امكانات با مرور زمان می تواند اساسا دچار تغییر در تعریف شود، اما دركلیه سطوح توسعه، مسئله برای مردم عبارت است از: برخورداری از زندگی طولانی همراه با تندرستی، دستیابی به دانش و توانایی نیل به منابعی كه برای پدید آوردن سطح مناسب زندگی لازم است. چنانچه این سه امكان غیرقابل حصول بماند، بسیاری از موقعیت های دیگر زندگی دست نیافتنی خواهد بود”.

در بین شاخص ها و نماگرهای مطرح توسعه، شاخص توسعه انسانی از مقبولیت بیشتری بین اندیشمندان برخوردار است خصوصاً كه اصلاحاتی در جهت بهبود این شاخص صورت گرفته و می گیرد و این شاخص توسط سازمان های بین‌المللی به شكل سالانه برای كشورهای مختلف جهان اعلام می گردد.

1-2- مفهوم متحول توسعه

از اواخر دهه های 1940 و 1950 که دست یابی به توسعه اقتصادی در دستور کار کشورهای توسعه نیافته قرار گرفت و هدف اساسی برنامه های آن کشورها قلمداد گردید، تا به امروز که هنوز بسیاری از آن کشورها خود را ناکام یافته اند ، مفهوم توسعه و نگرش به جامعه توسعه یافته، دچار تحولات زیادی شده است. این تحول، از سویی به جهت ارائه نظریه های گوناگون درباره راه های نیل به توسعه و یا عوامل بازدارنده آن و از سوی دیگر، به جهت تحول در منظور از توسعه و هدف غایی جوامع در حال توسعه بوده است. مروری فشرده بر بعضی از دیدگاه ها و نظریه های توسعه و پیگیری تحولات مفهومی آن به منظور دریافت تعریف و تصویری همه جانبه تر از توسعه، راهی است که می تواند ما را به ابعاد گوناگون و جوانب مختلف آن رهنمون گردد و بدین لحاظ، در ادامه به سیر چنین تحولی اشاره می کنیم(عربی و لشکری، 1383، ص24).

1-2-1- رشد اقتصادی، محور مباحث توسعه

هنگامی که مشکلات اقتصادی کشورهای جهان سوم و ضرورت پرداختن به مباحث توسعه در صدر دغدغه های اقتصاددانان قرار گرفت، به دلیل آن که ابزار فکری مورد نیاز، برای تحلیل جریان رشد اقتصادی در کشورهایی را که دارای ساختار روستایی و کشاورزی و فاقد ساختارهای جدید بودند، در اختیار نداشتند، دچار نوعی غافل‌گیری شدند. تنها دست مایه های آنان ، میراث فکری کلاسیک ها و نئوکلاسیک ها، انقلاب کینزی و تجربه تازه برنامه مارشال در احیای اقتصادی کشورهای اروپایی بود و با تکیه بر آنها، می خواستند تا با طرح دیدگاه های نوین، ماهیت و علل عقب ماندگی اقتصادی و عوامل کلیدی روند توسعه اقتصادی را روشن کنند (عربی و لشکری، 1383، ص25).

مرکز ثقل و محور این مباحث، حتی پس از آن که مباحث توسعه، دارای الگوهای نظری متفاوتی گردید و تا دهه 1970، رشد اقتصادی بوده است. در این مورد، می توان مباحث مطرح شده توسط بزرگ‌ترین اقتصاددانان توسعه آن دوره را شاهد آورد؛ برای مثال، تلاش های اقتصاددانان آمریکای لاتین در قالب اکلا (ECLA)[3] که سرانجام به ظهور مکتب ساختارگرایی انجامید، رشد اقتصادی را هدف خود قرار داده بود. آنان در پی تحقق رشد در کشورهای خود، ساختار درونی اقتصاد آن کشورها را بررسی کرده و با معرفی ویژگی ها و لزوم تغییر در آن، ادبیات جدیدی را در مباحث توسعه، به نام «موانع توسعه» گشودند. آنان ضمن برشمردن این خصوصیات، مانند وجود بخش کشاورزی سنتی یا تکنولوژی و بهره‌وری پایین در کنار بخش مدرن با تکنولوژی بسیار پیشرفته و عدم انعطاف‌هایی که مانع تعدیل آسان عدم تعادل‌هاست و با کشش‌پذیری درآمدی بالا در کشورهای اقمار برای وجود واردات کالاهایی ساخته شده و کشش پایین درآمدی تقاضا در کشورهای مرکز برای واردات مواد اولیه و …، موانع پویایی رشد داخلی را نیز معرفی کردند. آنان برای این که گره کوری که بازرگانی خارجی در فرایند توسعه ایجاد کرده بود گشوده شود، سیاست جایگزینی واردات را همراه با اقداماتی منتخب و معتدل در حمایت از بازرگانی، معرفی کردند. بدین ترتیب، مشکلات ناشی از وخیم‌تر شدن رابطه مبادله مرتفع شده و افزایش درآمد سرانه و رشد اقتصادی تامین گردید (مایر و سیرز، 1382، ص238-245). بنابراین، ساختارگراها اگرچه میان رشد و توسعه اقتصادی تمایز قائل بودند، اما هم چنان رشد، محور اصلی مطالعات آنان بود. هم‌چنین رویکرد آنان در سیاست‌های حمایتی، نمایانگر ویژگی مهم تحلیل‌های اقتصاددانان توسعه در دهه‌ های آغازین، یعنی مردد دانستن الگوی نئوکلاسیک‌ها و تلقی مثبت از دستاوردهای انقلاب کینزی بود.

تعمیم نظریه اشتغال کوتاه مدت کینز به یک نظریه رشد بلندمدت در چارچوب مدل هارود- دومار[4] نیز از نمونه های بارز نفوذ تفکر کینز و در عین حال، محوریت رشد اقتصادی است. در این معادله، رشد اقتصادی برابر با کسری از نسبت پس انداز به درآمد ملی و نسبت سرمایه به تولیدات است و به صورت (که در آن g نماینده رشد، s نماینده نسبت پس انداز به درآمد ملی و k نماینده نسبت سرمایه تولید است) نشان داده می‌شد. این معادله، متضمن این معنا بود که میزان رشد را می‌توان با به حداکثر رساندن پس اندازهای ناشی از رشد تولید و به حداقل رساندن نسبت یا ضریب سرمایه به تولید،[5] به اوج رساند (مایر و سیرز، 1382، ص36). از همین رو، مشکل اساسی کشورهای توسعه نیافته، قابل تشخیص بود: در اکثر کشورهای فقیر، مانع و یا محدودیت اصلی توسعه، سطح نسبتاً پایین تشکیل سرمایه جدید است. این مدل، کاملاً موثر بود و مقبولیت گسترده ای یافت و اثرات آن تا به امروز باقی ماند و حتی عده ای باور کرده‌اند که اقتصاددانان چنین می اندیشند که سرمایه، کلید توسعه اقتصادی است (kindleberger, 1965, p186). معادله فوق، بستر لازم را برای ورود مباحث جدیدی تحت عنوان دایره شیطانی فقر یا دایره باطل فقر[6] به ادبیات توسعه فراهم آورد. راگنار نرکس[7] چند سال پس از انتشار مقاله روزنشتاین ـ رودان[8] که در آن، مانند آدام اسمیت، بر اهمیت گسترش بازارها به منظور سودآور نمودن صنایعی که نیاز به ایجاد تقاضا برای محصولاتشان داشتند تاکید کرده بود (Meier, 1995, p349)، نقش بازارها را در عقب ماندگی کشورهای توسعه نیافته به گونه ای منسجم مطرح نمود. از نظر نرکس، اقتصادهای توسعه نیافته تحت تاثیر دو عامل، اسیر دور باطلی از رکود و فقر هستند. این دو عامل که به نحو مسلسل گونه تاثیر فزاینده ای بر یکدیگر دارند، عبارتند از:

چکیده

 

مطالعه فلوریستیکی و زیستگاهی کوههای روستای سیوند

شهرستان مرودشت، استان فارس

 

 

هدف از این پژوهش بررسی فلور، جوامع گیاهی، زیستگاه‌ها و ریز زیستگاه‌های موجود در کوه‌های سیوند واقع در شمال شرق استان فارس است، که در 30 درجه و 5 دقیقه عرض شمالی و 52 درجه و 55 دقیقه طول شرقی قرار دارد. نمونه‌های گیاهی در سال‌های 91، 92 و 93 جمع‌ آوری و شناسایی شد و زیستگاه‌ها و جوامع گیاهی مربوط به هر نمونه مشخص گردید. بررسی فلور این منطقه 315 گونه که به 65 تیره و 237 جنس تعلق داشتند را نشان می‌دهد. گیاهان گلدار در منطقه غالب بودند. غنی‌ترین تیره‌ها از نظر تعداد گونه و جنس، تیره Asteraceae با 39 جنس و 50 گونه می‌باشد و پس از آن تیره‌های Brassicaceae (30 گونه)، Poaceae (30 گونه)، Fabaceae (22 گونه)، Lamiaceae (21 گونه) قرار می‌گیرند. در این بررسی تروفیت‌ها بیشترین درصد شکل زیستی را دارا بودند. بر اساس سیستم EUNIS هفت زیستگاه بزرگ موجود در منطقه شامل: 1- علفزار 2- بوته‌زار 3-درختچه‌زار 4- مناطق کم‌پوشش یا بی‌پوشش با بستر سنگی و صخره‌ای 5- آب‌های سطحی درون سرزمینی 6- زیستگاه‌های کشت شده زراعی، باغبانی یا مسکونی 7- زیستگاه‌های احداثی، صنعتی و دیگر زیستگاه‌های مصنوعی.است.  در این بررسی بیشترین گونه‌ها متعلق به زیستگاه علفزار بود و حضور گیاهان درشیب‌های غربی نسبت به سایر شیب‌ها بیشتر بود. و منطقه از نظر جغرافیای گیاهی به ناحیه ایران- تورانی تعلق دارد.

واژه های کلیدی: فارس، سیوند، مطالعه فلوریستکی و زیستگاهی

 

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                           صفحه

مقدمه. 13

1-1- کلیات.. 13

1-2- تعریف فلور و فلوریستیک… 14

1-3- تعریف زیستگاه. 14

1-4- پیشینه مطالعات فلوریستیک… 15

1-5- ویژگی‌های سرزمین ایران. 17

1-6- نواحی فلوریستیکی ایران: 18

1-7- معرفی منطقه مورد مطالعه. 20

1-7-1-  رودخانه سیوند. 21

1-8- ویژگی‌های زمین شناسی استان فارس… 22

1-8-1-  پهنه سنندج-سیرجان: 23

1-8-2- زاگرس مرتفع. 23

1-8-3- زاگرس چین خورده. 24

1-9- ناهمواری‌های استان و نحوه شکل گیری آن‌ ها 24

1-10- زمین شناسی منطقه مورد مطالعه: 26

1-11- آب و هوا 26

1-11-1- ناحیه كوهستانی شمال، شمال باختر و باختر. 27

1-11-2-  ناحیه مركزی.. 27

1-11-3- ناحیه جنوب و جنوب خاوری.. 27

1-12- جریان‌های توده‌های هوایی استان: 28

1-12-1- بادهای شمالی.. 28

1-12-2- بادهای باختری.. 28

1-12-3- توده‌های هوای جنوبی.. 29

عنوان                                                                                                                     صفحه

1-13- طبقه بندی اقلیمی استان. 29

1-14- اقلیم منطقه. 30

1-15- پوشش گیاهی منطقه. 33

1-16- اهداف و ضرورت انجام پروژه. 33

مواد و روش‌ها 36

2-1- نحوه انجام مطالعات صحرایی.. 36

2-2- مطالعات آزمایشگاهی.. 37

نتایج. 44

3-1-1- زیستگاه‌های موجود در منطقه سیوند. 55

3-1-2- ریز زیستگاه‌های موجود در منطقه. 60

3-1-3- توصیف پوشش منطقه. 62

بحث و بررسی داده ها 67

4-1- پوشش گیاهی منطقه. 67

4-2- تنوع زیستگاهی منطقه. 67

4-3- اشکال زیستی منطقه. 68

4-4- گونه های بومی و عناصر انسان زاد در منطقه. 70

4-5- فیتوجغرافیایی.. 71

4-6- عوامل انتشار گونه‌ها در منطقه سیوند. 72

4-6-1- توپوگرافی.. 72

4-6-2- اقلیم. 76

4-6-3- خاک: 77

4-6-4- عوامل زیستی.. 79

4-7- پیشنهادات.. 80

منابع. 82

منابع فارسی.. 82

منابع انگلیسی.. 87

 

 

عنوان                                                                                                                     صفحه

پیوست.. 89

پیوست جدول1: لیست کامل گونه‌های جمع‌ آوری شده به همراه مشخصات نقاط جمع‌ آوری، شکل زیستی و کورولوژی   90

پیوست: جدول2: لیست گونه‌های جمع‌ آوری شده به همراه زیستگاه و ریززیستگاه(شیب) 120

 

 

 

 

 

فهرست جدول‌ها

 

 

عنوان و شماره                                                                                    صفحه

جدول شماره 1-1: مشخصات ایستگاه هوا شناسی تخت جمشید…………………………………………. 29

 

جدول شماره1-3 : تعداد تیره، جنس و گونه‌ی مربوط به هر کدام از گروه‌های گیاهی…………. 42

جدول شماره 2-3: لیست غنی‌ترین تیره‌های گیاهان آوندی………………………………………………… 45

جدول شماره 3-3: لیست غنی‌ترین جنس‌های گیاهان آوندی……………………………………………… 46

جدول شماره4-3: گونه‌های بومی ایران در مناطق مورد مطالعه……………………………………………. 48

جدول شماره 5-3: برخی از گیاهان دارویی وخوراکی  منطقه………………………………………………. 49

جدول شماره6-3: تعدادی از علف‌های هرز منطقه………………………………………………………………… 50

 

 

 

 

 

 

 

فهرست شکل‌ها

 

 

عنوان…………………………………………………………………………………………………………………………………… صفحه

شکل شماره1-1: نواحی فلوریستیک ایران بر اساس تقسیم بندی زهری1973………………….. 17

شکل شماره2-1: موقعیت منطقه مورد مطالعه………………………………………………………………………. 19

شکل شماره 3-1: پهنه بندی اقلیمی در استان فارس…………………………………………………………… 28

شکل شماره 4-1: نمودار میانگین بارندگی ماهیانه در 10 سال (1390_1377)………………. 29

شکل شماره 5-1: نمودار رطوبت ماه های مختلف در 10 سال (1390-1377)………………… 30

شکل شماره 6-1: نمودار دمای ماه های مختلف در 10 سال (1390-1377)………………….. 30

شکل شماره 7-1: نمودار تغییرات میزان دما و بارندگی میانگین در 10

سال (1390-1377) …………………………………………………………………………………………………………….  31

شکل شماره 1-2: کلید شناسایی زیستگاه های رتبه 1 بر اساس طبقه بندی EUNIS…… 38

شکل 1-3: تصویر ماهواره‌ای از منطقه مورد مطالعه همرا با موقعیت و شماره‌ی ایستگاه‌های جمع‌ آوری نمونه‌ها(برگرفته از Google earth )                                                  42

شکل 2-3: نمودار میزان گلدهی گیاهان منطقه در فصول مختلف (برحسب درصد)…………….. 43

شکل شماره 3-3: نمایش سهم هر یک از گروه های گیاهی در پوشش منطقه بر

حسب درصد……………………………………………………………………………………………………………………………… 44

شکل4-3 : سهم غنی ترین تیره ها در پوشش گیاهی منطقه (بر حسب درصد)………………….. 46

شکل 5-3: تعداد گونه ها و جنس های غنی ترین تیره ها در پوشش گیاهی……………………….. 47

شکل6-3: نمودار شكل زیستی گیاهان منطقه برحسب درصد………………………………………………. 51

شکل7-3: نمودار كورولوژی گیاهان منطقه برحسب درصد………………………………………………….. 52

شکل8-3: نمودار تعداد گونه ها‌ی موجود در زیستگاه‌ها و ریز زیستگاه‌های منطقه……………… 58

شکل 9-3: تعداد گونه‌ها در شیب‌های مختلف منطقه مورد مطالعه……………………………………… 59

شکل10-3: سهم هریک از فرم های رویشی در شیب های مختلف برحسب درصد……………… 60

شکل1-4: نمایش جوامع اصلی پوشش گیاهی در منطقه با توجه به ارتفاع………………………….. 72

 

 

 

 

 

فهرست نشانه‌های اختصاری

تروفیت…………………………………………………………………………………………………………………….Th

فانروفیت………………………………………………………………………………………………………………….Ph

کریپتوفیت………………………………………………………………………………………………………………..Cr

کامفیت……………………………………………………………………………………………………………………Ch

همی کریپتوفیت……………………………………………………………………………………………………..He

اروپا – سیبری………………………………………………………………………………………..Euro – Sib

ایران – آناتولی………………………………………………………………………………………………..Ir – An

ایران – تورانی………………………………………………………………………………………………..Ir – Tur

بومزاد……………………………………………………………………………………………………………………..end

جهان وطن……………………………………………………………………………………………………………..Cos

چند منطقه‌ای…………………………………………………………………………………………………………….Pl

زراعی……………………………………………………………………………………………………………………..Cult

صحرا – عربستان……………………………………………………………………………………Sah – Arab

گرمسیری…………………………………………………………………………………………………………….Trop

مدیترانه‌ای………………………………………………………………………………………………………..Medit

نوبوسندی……………………………………………………………………………………………Nobo – Sind

هیمالیا………………………………………………………………………………………………………………..Hima

 

 

شیب جنوب شرقی………………………………………………………………………………………………………..SE

شیب جنوب غربی……………………………………………………………………………………………………….SW

شیب جنوبی……………………………………………………………………………………………………………………..S

شیب شرقی………………………………………………………………………………………………………………………E

شیب شمال شرقی………………………………………………………………………………………………………..NE

شیب شمال غربی……………………………………………………………………………………………………….NW

شیب شمالی…………………………………………………………………………………………………………………….N

شیب غربی……………………………………………………………………………………………………………………..W

 

 

 

فصل اول

 

 

مقدمه

 

 

1-1- کلیات

 

جوامع گیاهی تامین کننده‌ی غذای دام‌های وحشی و اهلی، مآمن و پناهگاهی برای وحوش و تامین کننده‌ی بسیاری از گیاهان دارویی و خوراکی است. پوشش گیاهی تنظیم کننده‌ی جریان آب‌های سطحی و زیرزمینی است و اهمیت زیادی در حفظ خاک و جلوگیری از فرسایش دارد (33).

گیاهان، طیف بسیار وسیعی از موجودات را شامل می‌شوند که بین آن‌ ها تفاوت‌های زیادی وجود دارد. این تفاوت‌ها در شکل، اندازه، خصوصیات ریخت شناسی، تشریحی، فیزیولوژیکی، تغذیه، چرخه زندگی، تولیدمثل و بسیاری از صفات دیگر قابل مشاهده می‌باشد این تفاوت‌ها سبب می‌شود که گیاهان در شاخه‌ها و گروه‌های کوچک و بزرگ قرار گیرند(32)

شناخت علمی گیاهان در هر یک از این زمینه‌ها، چه از نظر پژوهش و چه به لحاظ کاربرد، اهمیت بنیادی و کلیدی حاصل کرده است. برای شناخت بهتر گیاهان، دانش سیستماتیک یا تاکسونومی که روش رده‌بندی گیاهان بر پایه اختصاصات و صفات ثابت و اصلی و مشترک آن‌ ها قرار دارد، به ما امکان می‌دهد تا طبق قاعده و نظم معینی، به طور دقیق گیاهان را بشناسیم(26).

 

 

 

1-2- تعریف فلور و فلوریستیک

 

Floristics)): شاخه ای از علم گیاهشناسی است که به شناسایی و لیست کردن همه گونه‌های گیاهی یک منطقه می‌پردازد.

به کتاب و یا دیگر آثاری که رستنی‌های یک منطقه را شرح می‌دهد (Flora)  گفته می‌شود. رستنی‌های یک منطقه را نیز، فلور((Flora می‌نامند(13).

برسی فلوریستیکی هر منطقه ازاهمیت بالایی برخوردار است. زیرا فهرست فلوریستیک شناسنامه‌ای برای هر منطقه است که حضور گیاهان و وضعیت آن‌ ها را نشان می‌دهد. هم چنین بررسی فلوریستیکی هر منطقه موثرترین روش برای مدیریت و حفاظت از محیط زیست است(14).

فلورهر منطقه نتیجه واکنش‌های جامعه زیستی در برابر شرایط کنونی و تکامل گیاهان در دوران گذشته است. (38).

برای شناخت فلور و پوشش گیاهی یک منطقه داشتن اطلاعات کلی از تاریخچه، اکولوژی، منابع شناسایی، موقعیت جغرافیایی، عوامل دیرینه شناسی و ویژگی‌های کمی و کیفی آن فلور ضروری است(39).

 

 

1-3- تعریف زیستگاه

 

زیستگاه‌ها واحد‌های ساختمانی اساسی از محیط زیست هستند که توسط حیوانات و گیاهان اشغال می‌شوند که به عنوان واحد برای توصیف مکان و مدیریت حفاظت محیط زیست مهم هستند(6).

به طور کلی زیستگاه به نوع محلی اشاره دارد که یک گونه گیاهی از نظر اکولوژیکی به آن محل سازش یافته است. نوع محل با توجه به جامعه گیاهی  و محیط فیزیکی آن مشخص            می شود(15).

یک موجود زنده ممکن است دارای دو یا تعداد بیشتری زیستگاه متقابل باشد که بتواند در آن‌ ها بقای خود را حفظ کند(28). بیشتر زیستگاه‌ها براساس ویژگی‌های رویشی آن‌ ها تقسیم بندی می‌شوند.

می توان به راحتی پراکنش بسیاری از موجودات زنده به ویژه نمونه‌های بزرگتر را بر حسب برخی واحد‌های زیستگاهی نظیر جنگل، علفزار، ساحل و دریاو..مورد مطالعه قرار داد. با این حال حتی درون این قبیل واحد‌های محیطی یا زیستگاها اغلب گونه‌ها پراکنش مخصوص به خود دارند.

 

 

1-4- پیشینه مطالعات فلوریستیک

 

تردیدی نیست که اولین جمع‌ آوری کنندگان گیاهان در ایران به احتمال بسیار زیاد طبیبان و کسانی بوده‌اند که برای مداوای امراض مردم داروهای گیاهی را تجویز می‌کرده‌اند. مرحوم  پروفسور احمد پارسا كه از بنیان‌ گذاران علم گیاه‌‌شناسی نوین در ایران است، از ابن سینا – دانشمند بزرگ ایرانی –  به عنوان بنیان ‌گذار فلور در آسیا و ایران یاد می‌كند(39).

سرآغاز‌ سفرهای گیاهشناسان خارجی به ایران احتمالاً در سال 1684 میلادی بود كه دكتر كمپفر انگلیسی به جنوب قفقاز, رشت, قزوین, اصفهان, شیراز و كرانه‌های خلیج فارس رفت. پس از بازگشت به اروپا یک مجموعه بزرگ از گیاهان مختلف جمع‌ آوری کرد. پس از او تا سال1977 حدود 41 گیاه شناس اروپایی جمع‌ آوری گیاهان ایران را انجام دادند (9). گیاه شناسان دیگری كه در این زمینه  فعالیت كرده‌اند محققان زیر قابل ذكرند: گملن، میشوكس، اولیویه، برونی‌ یر، بلانژ، اوشر، الوی، بونژ، كافر و  بوآسیه – همه از  فرانسه – برنمولر، ‌هوشكنخت، هوپر، فیلد، لازار، رشینگر (مؤلف مجموعه‌ی گرانبهای فلورا ایرانیكا كه یكی از معتبرترین منابع شناسایی برای فلور ایران است)، آلن، گائوبا و غیره (39).

تا قبل از تاسیس هرباریوم در ایران گیاه شناسان غربی به علت نبود دانشگاه، موزه گیاه شناسی و هرباریوم گیاهان جمع‌ آوری شده را به خارج ایران منتقل می‌کردند. اولین موزه گیاهشناسی در ایران توسط گائوبا در سال 1312 در محل دانشکده کشاورزی فعلی کرج پایه گذاری شد(2).

در دوران بعد از تاسیس اولین هرباریوم در ایران و به ویژه از زمانی که حجم حضور خارجیان از جمله گیاه‌شناسان در این کشور کاهش چشمگیری یافت، پس از یک دوره رکود طولانی، گیاهشناسی در ایران به صورت جهشی پیشرفت نمود و اغلب این دستاوردها نیز حاصل تلاش گیاه‌شناسان ایرانی بوده است(39).

در استان فارس هرباریوم دانشگاه شیراز در سال 1963 توسط مارتین ال گرانت تاسیس شد پس از آن دکتر ممتاز حسن بخاری که به عنوان استاد گیاهشناسی بخش زیست‌شناسی مشغول به کار بود از سال 1988-1972 کارهای گرانت را ادامه داد و به جمع‌ آوری گیاهان استان فارس و استان‌های مجاور پرداخت.

و از سال 1368 تاکنون توسط دکتر خسروی کارهای گیاهشناسی و جمع‌ آوری گیاهان ادامه پیدا کرد و هم اکنون نیز ادامه دارد. هم اکنون نزدیک 100 هزار نمونه گیاهی در این هرباریوم نگهداری می‌شود (11).

در دانشگاه شیراز نیز افرادی بر روی گیاهان استان فارس در قالب کار پایان نامه مطالعاتی انجام داده‌اند که از آن جمله می‌توان به بردبار شیبانی(5)، پور مهدی(7)، حاتمی(10)، جعفر پور(8)، صفری(22)، مرادی محمود آبادی(31)، مظلومی(34)، اسدی(2)، زارع(18) و سادات سیدی(20) اشاره کرد.

در منطقه مورد مطالعه نیز افرادی جمع‌ آوری‌هایی انجام داده‌اند که از آن جمله می‌توان به اتو استاف در سال 1885 ، بهبودی در سال 1949 و خسروی  در سال 1390 اشاره کرد.

 

 

1-5- ویژگی‌های سرزمین ایران

 

کشور پهناور ایران با مساحتی حدود 1648000 کیلومتر مربع به دلیل وضعیت خاص پستی و بلندی‌ها و عوامل آب و هوایی دارای شرایط زیستی و اکولوژیکی گوناگونی است. کشور ایران به دلیل تضادهای گسترده اقلیمی، پیشینه تاریخی زیستی و نیز توان بالای گونه‌زایی زیستگاه‌های مساعدی را جهت استقرار گونه‌های متنوع گیاهی و جانوری پدید آورده است و وجود مناطقی مانند مناطق خزری، کویری، کوهستانی و گرمسیری حاشیه خلیج فارس زیستگاه‌های متنوعی را فراهم ‌آورده است که به نوبه خود بر تنوع زیستی ایران ‌افزوده است (30).

فلور نسبتا غنی و متنوع ایران از یک‌سو و وسعت نسبی زیاد کشور از سوی دیگر از دیرباز کاوشگران خارجی و در سال‌های اخیر گیاه‌شناسان علاقه مند فعال ایرانی را به خود جلب کرده است که حاصل آن‌ ها کشف و جمع‌ آوری نمونه‌های گیاهی بسیار زیاد از این پهنه‌ی وسیع و پر برکت است. لیکن هنوز از اهمیت این کاوش‌ها کاسته نشده و مطالعات فلورستیکی منطقه با روش‌های جدید اهمیت خاصی دارد. اما به رغم تلاش‌های فراوان که به دست گیاه‌شناسان خارجی و ایرانی صورت گرفته، هنوز کارهای زیادی در پیش‌رو داریم (37).

 

 

1-6- نواحی فلوریستیکی ایران:

 

امروزه کل خشکی‌های کره زمین طبق سیستم ارائه شده توسط آرمن تختجان- گیاه شناس ارمنستانی- به 6 قلمرو، 35 ناحیه و 152 حوزه تقسیم می‌شود (49).

قلمرو‌های ششگانه عبارتند از:

هولارتیک، پالئوتروپیک، نئوتروپیک، کاپ، استرالیا و آنتارکتیک

فلور ایران به دو قلمرو هولارکتیک و پالئوتروپیک تعلق دارد. بخش کوچکی از نواحی جنوبی کشور در امتداد سواحل خلیج فارس و دریای عمان به قلمرو پالئوتروپیک و بقیه نقاط کشور به قلمرو هولارکتیک متعلق است(شکل1-1).

در طبقه‌بندی که حاصل جمع‌بندی نظرات پژوهشگران متعددی از جمله زهری است و سازگاری بیشتری با واقعیات دارد نواحی رویشی ایران اینگونه شرح داده می‌شود.

1-قلمرو هولارکتیک

-زیر قلمرو بورال

– ناحیه اروپا سیبری

– زیر حوزه هیرکانی

– زیر قلمرو تتیان (مدیترانه)

– ناحیه ایران- تورانی

– زیر حوزه ارمنستان- ایران

– زیر حوزه کردستان- زاگرس

– زیر حوزه ایران مرکزی

– ناحیه صحرا عربی

سیستم‌های مدیریت فرایند کسب­و­کار با فراهم نمودن امكان طراحی و اصلاح مدل‌های كسب‌ و كار، امكان بهینه‌سازی مدل‌های كسب و كار را در سطح مدیریت، بدون نیاز به برنامه‌نویسی­ و یا حداقل برنامه‌نویسی مورد نیاز فراهم كرده و باعث افزایش سرعت انجام فرایندهای سازمان، كاهش هزینه، افزایش سرعت به­روزرسانی و… می‌شوند. معماری مبتنی بر سرویس حالت بلوغ یافته معماری مبتنی بر اجرا، طراحی مبتنی بر واسطه و سیستم­های توزیع شده است كه رویكرد بسیاری از سیستم‌های مدیریت فرایند فراهم نمودن زیرساخت مورد نیاز معماری‌های سرویس‌گرا است. در بسیاری از سیستم­ها، پیاده­سازی فرایندها به شکل سرویس­هایی در نظر گرفته می­ شود که تحت پوشش معماری سرویس­گرا قرار می­گیرند. بنابراین از معماری سرویس­گرا به عنوان یک چارچوب استاندارد با هدف افزایش چابکی در راستای واکنش سریع به تغییرات نیازمندی­های کسب­و­کار استفاده می­کنیم.

ویژگی باز بودن و انعطاف­پذیری معماری سرویس­گرا باعث به وجود آمدن چالش­های جدیدی در خصوص امنیت فرایندهای کسب­و­کار شده است، چرا که سر­ و کار داشتن با شرایط غیرمنتظره در زمان اجرا می ­تواند سبب بروز این مشکلات شود.

 لذا در این پایان نامه از چرخه­حیات سیستم­های مدیریت فرایند کسب­و­کار و معماری سرویس­گرا با لحاظ نمودن ویژگی­های امنیتی برای ارائه مدل امن در سیستم­های مدیریت فرایند کسب­و­کار سرویس­گرا استفاده می­کنیم.

در ادامه ابتدا به بررسی ادبیات موضوع در جند حوزه مفاهیم اولیه معماری سرویس­گرا، امنیت و سیستم­های مدیریت فرایند کسب­و­کار پرداختیم. سپس کارهای انجام شده در زمینه معماری سرویس­گرا و مدیریت فرایند کسب­و­کار بررسی می­نماییم. در فصول آتی رویکرد مورد استفاده در تحقیق مطرح می­ شود، در این راستا چرخه­حیات و معماری لایه­ای مرتبط با مدل پیشنهادی را ارائه می­دهیم. نهایتاً مدل پیشنهادی در قالب یک مطالعه موردی مورد بحث و بررسی قرار گرفته و از دیدگاه ­های مناسب ارزیابی شده است؛ و در ادامه نتایج تحقیق و کارهای آتی بیان شده است.

کلمات کلیدی: فرایند کسب­و­کار­، سیستم­های مدیریت فرایند کسب­و­کار­، معماری سرویس­گرا­، امنیت.

 

فهرست رئوس مطالب

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ردیف			عنوان			صفحه
1.	فصل اول: مقدمه و کلیات تحقیق					1
	1-1	مقدمه				2
	1-2	طرح مسئله				3
	1-3	سابقه تحقیق				4
	1-4	فرضیات مسئله				5
	1-5	توجیه ضرورت انجام تحقیق				5
	1-6	هدف از اجرا				5
	1-7	روش پژوهش و تکنیک­های اجرائی				6
	1-8	ساختار پایان نامه				7
2.	فصل دوم: ادبیات و پیشینه تحقیق					8
	2-1	مقدمه				9
	2-2	معماری سرویس­گرا				9
		2-2-1		تعاریف معماری سرویس­گرا		10
		2-2-2		سرویس		12
		2-2-3		مفاهیم مرتبط با معماری سرویس­گرا		15
		2-2-4		فناوری­های سازنده سرویس وب		17
		2-2-5		یکپارچه­سازی سیستم­های سازمان و تعامل پذیری بین سازمانی به کمک SOA		20
		2-2-6		چرخه­حیات معماری سرویس­گرا		21
		2-2-7		مزایای معماری سرویس­گرا		23
	2-3	امنیت نرم­افزار				23
		2-3-1		مفاهیم پایه­ای امنیت		24
		2-3-2		سیاست­های امنیتی		25
		2-3-3		نیازمندی­های امنیتی		26
				2-3-3-1	نیاز امنیتی اعتبارسنجی	27
				2-3-3-2	نیاز امنیتی اختیار سنجی	28
				2-3-3-3	نیاز امنیتی رازداری	28
				2-3-3-4	نیاز امنیتی حفاظت از داده	29
				2-3-3-5	نیاز امنیتی جامعیت	30
		2-3-2		امنیت و معماری سرویس­گرا		31
	2-4	مدیریت فرایند کسب­و­کار				36
		2-4-1		چرخه­حیات مدیریت فرایند کسب­و­کار		38
		2-4-2		سیستم مدیریت فرایند کسب­و­کار		41
				2-4-2-1	بخش­های اصلی مربوط به یک BPMS	43
				2-4-2-2	بخش­های جانبی مربوط به یک سیستم BPMS	44
	2-5	مدیریت فرایند کسب‌وکار و معماری سرویس­گرا				44
		2-5-1		مروری بر برخی متدلوژی‌های معماری سرویس­گرا		46
		2-5-2		بررسی مدل­ها و سامانه­های مدیریت فرایند کسب­و­کار سرویس­گرا		49
				2-5-2-1	مدل چهارقلوی معماری سرویس­گرای مسیر چابک	49
				2-5-2-2	سامانه­های یکپارچه مدیریت فرایند کسب­و­کار و SOA	50
	2-6	نتیجه ­گیری				55
3.	فصل سوم: روش تحقیق					56
	3-1	مقدمه				57
	3-2	نگاه کلی و هدف از ارائه مدل پیشنهادی				57
	3-3	معرفی مدل پیشنهادی				60
		3-3-1		معرفی چرخه­حیات مدل پیشنهادی		61
		3-3-2		شرح کامل فازهای چرخه­حیات مدل پیشنهادی		66
		3-3-3		ارتباط میان مدیریت فرایند کسب­و­کار و معماری سرویس­گرا در مدل پیشنهادی		79
		3-3-4		معماری لایه­ای مدیریت فرایند کسب‌وکار سرویس­گرای امن		80
		3-3-5		نیازمندی­های امنیتی مدیریت فرایند کسب­و­کار سرویس­گرای امن		84
		3-3-6		مؤلفه‌های امنیتی مدیریت فرایند کسب­و­کار سرویس­گرای امن		89
	3-4	نتیجه ­گیری				95
4.	فصل چهارم: محاسبات و یافته­ های تحقیق					97
	4-1	مقدمه				98
	4-2	مطالعه موردی				98
		4-2-1		استخراج نیازمندی­های عمومی در راستای مدل پیشنهادی		98
		4-2-2		استخراج نیازمندی­های امنیتی سیستم در راستای مدل پیشنهادی		100
		4-2-3		طراحی و مدل­سازی فرایند در راستای مدل پیشنهادی		105
		4-2-4		بررسی تأثیرات مدل پیشنهادی بر مورد مطالعاتی نسبت به رویکرد قبلی		115
		4-2-5		قابلیت­های امنیتی مدل پیشنهادی		116
		4-2-6		مقایسه سیستم فعلی با سیستم مدیریت فرایند کسب­و­کار سرویس­گرای امن		117
		4-2-7		بررسی محدودیت­های مدل پیشنهادی		119
	4-3	نتیجه ­گیری				119
5.	فصل پنجم: نتیجه ­گیری و پیشنهادات					120
	5-1	خلاصه تحقیق				121
	5-2	نتایج تحقیق				122
	5-3	مزایای تحقیق				122
	5-4	نوآوری­های تحقیق				123
	5-5	کارهای آینده				124
6.	پیوست­ها و ضمایم					125
	ضمیمه الف			کدهای WSDL مربوط به مشخصه سرویس احراز هویت		126
	ضمیمه ب			کدهای WSDL مربوط به مشخصه سرویس پرداخت آنلاین		129
	ضمیمه ج			کدهای WSDL مربوط به مشخصه سرویس صدور فاکتور		130
	ضمیمه د			اشکال مربوط به فرایند اعتبارسنجی مهارت		133
	ضمیمه ‌و			مقالات استخراج شده از پایان نامه		136
	ضمیمه ه			واژه­نامه انگلیسی به فارسی		139
	ضمیمه ی			واژه­نامه فارسی به انگلیسی		141
7.	منابع و مآخذ					149

مقدمه

امروزه سازمان­ها برای ارائه محصولات و خدمات مناسب به مشتریان و حفظ و ارتقای جایگاه راهبردی خود باید از چالاکی و سرعت مناسبی برخوردار باشند تا در صورت بروز مسائل و مشکلات مختلف بتوانند مدل کسب­و­کار خود را تغییر داده و آن­را بهبود دهند. سازمان­هایی که برای رسیدن به اهداف سازمان از فناوری اطلاعات استفاده می­ کنند، هنگامی که بخواهند تغییری را در سیستم اعمال کنند باید تمامی جنبه­ های آن ازجمله فرایندها، قوانین، کاربران، مدل داده­ای و… را تغییر دهند؛ لذا برای انعطاف در برابر تغییرات به سیستم­هایی نیاز است که علاوه بر امکان استقرار مدل کسب­و­کار فعلی، امکان بهبود مدل کسب­وکار را نیز داشته باشد. با ظهور معماری سرویس­گرا، دریچه تازه­ای برای طراحی انعطاف­پذیر سیستم­های سازمانی به روی معماران نرم­افزار گشوده    شده­است. در این معماری، سیستم به صورت سرویس­های کاملاً استاندارد، مستقل از پلتفرم، قابل توسعه و انعطاف­پذیر تحلیل و طراحی شده و پیاده­سازی می­ شود. معماری سرویس­گرا از دو عنصر اساسی سرویس و پیام تشکیل شده است. هر سرویس شامل دو قسمت رابط­ سرویس و پیاده­سازی آن می­باشد. پیاده­سازی هر سرویس با هر فناوری و روی هر سکویی[1] امکان­ پذیر است، لذا سرویس نهایی مستقل از سکو و فناوری خواهد بود. هر سرویس، منطق کسب­و­کار و داده مخصوص به خود را دارد و سرویس­ها از یکدیگر مستقل هستند؛ در نتیجه با تغییر یک سرویس، سایر سرویس­ها دست‌خوش تغییر قرار نمی­گیرند. هر سرویس برای استفاده از عملکرد و یا داده ­های سایر سرویس­ها به رابط آن سرویس پیام می­فرستد و پاسخ خود را در قالب یک پیام دریافت می­ کند. سرویس­ها      می­توانند با قرار گرفتن در کنار یکدیگر و هم­نوایی[2] سرویس­ها با هم، کلان – فرایندهای کسب­ و­ کار را پیاده­سازی نمایند.

با وجود آنکه نسل قبلی سیستم­های مدیریت فرایند کسب­و­کار از گذشته تا به حال تحت قالب سیستم­های گردش کار حضور داشته است، اما این مفهوم در حال حاضر و با فراگیر شدن معماری سرویس­گرا و فناوری­ها و استاندارهای مربوط به آن شیوع بیشتری یافته است. به عبارتی در سال­های اخیر دو مفهوم معماری سرویس­گرا و مدیریت فرایند کسب­و­کار سبب هم­افزایی و تقویت یکدیگر شده ­اند. سیستم­های مدیریت فرایند کسب­و­کار سیستم­های مدیریتی هستند که کلیه فرایندهای کلان و خرد سازمان را خودکار می­نمایند. این سیستم­ها امکان شناسایی، مدل­سازی، استقرار، اجرا، مدیریت وظایف، یکپارچه­سازی با سایر سیستم­های اطلاعاتی، کنترل و بهبود فرایندهای کسب­و­کار سازمانی را به صورت استاندارد در اختیار سازمان قرار می­دهند. با همه مزایای گفته­ شده برای معماری سرویس­گرا باید به این نکته توجه کرد که این معماری دارای نقاط ضعفی هم می­باشد چرا که قابلیت انعطاف­پذیری و ویژگی باز بودن معماری سرویس­گرا سبب بروز مشکلات امنیتی و چالش­های جدیدی در این زمینه شده است؛ لذا اعمال مکانیسم­های امنیتی در سیستم­های مدیریت فرایند  کسب­و­کار مبتنی بر معماری سرویس­گرا سبب ارائه مدلی امن برای این سیستم­ها خواهد شد که در این پایان نامه به آن می­پردازیم.

در این فصل نگاهی به معرفی مسئله­ای که پژوهش بر حل آن تمرکز دارد، سابقه تحقیق، فرضیات موضوع و توجیه ضرورت خواهیم داشت. پس از پرداختن به موضوع تحقیق و ضرورت بحث، به ارائه­ اهداف خواهیم پرداخت. در انتها نیز روش تحقیق، ساختار و محتوای فصول تحقیق به طور مختصر ارائه خواهد شد.

1-2 طرح مسئله

در سیستم­های اطلاعاتی سنتی، مدل­سازی اطلاعات را نقطه شروع تصور می­کردند و برای مدیریت فرایندهای کسب­و­کار به یک پشتیبان سیستمی نیاز داشتند، که این موضوع را تحت عنوان مدیریت گردش کار مطرح کردند[4]. مدیریت گردش کار شامل فعالیت­ها و فرایندهای در حال گردش است که برای حفظ تعادل و برقراری روند ارتباطی بین فعالیت­ها به یک سامانه مدیریتی نیاز دارد. در سازمان­های تجاری نیز گردش کارها یا گردش فعالیت­ها نقش گردش فرایندهای کسب­و­کار را دارند که در تحقق سیستم­های اطلاعاتی سازمان نقش حیاتی را ایفا می­ کنند و می­توانند با یکدیگر تعامل داشته باشند؛ برای این تعامل نیاز به اداره، پیکربندی، مدیریت، مدل‌سازی، طراحی و تحلیل مناسب می­باشد که این اعمال تحت عنوان مدیریت فرایند کسب­و­کار تعریف می­ شود. در سیستم­های پیشین، کنترل و گردش فرایندهای کسب­و­کار داخل سازمان اکثراً دستی بود اما امروزه تکنولوژی­های مطرح فناوری اطلاعات در این سیستم­ها مورد استفاده قرار می­گیرد [5]. با بهره گرفتن از معماری سرویس­گرا، فرایندهای کسب­و­کار معنای واقعی خود را پیدا کرده ­اند، چرا که هدف این معماری اتصال سست در ارتباطات بین مؤلفه‌های نرم­افزاری است؛ لذا می­توان گفت اهداف مدیریت فرایند کسب‌وکار و معماری سرویس­گرا با هم منطبق هستند، زیرا فرایندها طراحی شده و پیاده­سازی آن‌ ها به صورت اتصال سست صورت می­پذیرد [6]. امروزه معماری سرویس­گرا برای ساخت راه­ حل­های سازمانی مبتنی بر سرویس مورد استفاده قرار می­گیرد، به طوری که این سرویس­ها به عنوان یک مؤلفه مستقل و هم‌راستا با کسب­و­کار برای انجام فرایندهای کسب­و­کار استفاده می­شوند[7].

معماری سرویس­گرا و مدیریت فرایند کسب­و­کار رابطه تنگاتنگی با یکدیگر دارند و می­توان گفت در کنار یکدیگر معنای واقعی خود را پیدا می­ کنند[8]؛ لذا استفاده از هر دوی آن‌ ها نیازمند مدلی برای سیستم­های مدیریت فرایند کسب­و­کار است که مبتنی بر معماری سرویس­گرا باشد. معماری سرویس­گرا بدون داشتند یک مدل امنیتی، بیشتر به یک معماری فانتزی و رویایی شباهت خواهد داشت تا یک گونه عملیاتی و قابل اجرا لذا برای پوشش دادن به خلأ های امنیتی آن، به ارائه راه­حلی مبنی بر مدل امن باید تمرکز نمود. موضوع اصلی این تحقیق در بر گیرنده مدلی امن برای سیستم­های مدیریت فرایند کسب­و­کار در محیط‌های سرویس­گرا می­باشد.

1-3 سابقه تحقیق

با پیشرفت تکنولوژی و همچنین با توجه به نیاز روزافزون به فناوری اطلاعات، بسیاری از سازمان­ها به استفاده از فناوری اطلاعات روی آورده­اند بنابراین بر روی معماری سرویس­گرا تحقیقات فراوانی صورت گرفته است. در حالی که در زمینه مدیریت فرایند کسب کار به دلیل نو بودن تحقیقات کمتری نسبت به معماری سرویس­گرا انجام شده است. شرکت­های بزرگی چون اوراکل، آی­بی‌ام بر روی سامانه­های مدیریت فرایند کسب و کار با رویکرد معماری سرویس­گرا تحقیقاتی انجام داده­اند و کارهای با ارزشی را در این زمینه انجام داده­اند[9].

قوانین مربوط به مدیریت فرایند کسب و کار به رهبران سازمان کمک می­ کند تا بتوانند فرایندهای سودمند را شناسایی کنند. قوانین فوق متخصصین این حیطه را برای امتحان و مدل‌سازی فرایندها درگیر می­ کند[10] . معماری سرویس­گرا نیز برای استقرار و پیاده­سازی سریع این فرایندها به­کار برده می­ شود[11]. ایجاد دیدگاهی نزدیک‌تر میان مدیریت فرایند کسب و کار و معماری سرویس­گرا و بیان روند همگرایی آن‌ ها توسط فوزی کامون صورت گرفته است[12].

امروزه در پاسخ به چالش­های ناشی از پیچیدگی و تنوع سیستم­های اطلاعاتی که کسب و کار با آن روبرو می­باشد یینی لیو و همکارانش یک راه­حل برای ترکیب معماری سرویس­گرا و مدیریت فرایند کسب و کار پیشنهاد داده­اند[13]. همچنین