کلمات کلیدی: ذهن­آگاهی، فراشناخت، نگرش زیست محیطی، رفتار شهروندی سازمانی، بهزیستی اجتماعی

 

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                          صفحه

.. 10

. 11

. 13

.. 24

… 27

… 28

… 29

. 33

.. 33

. 34

.. 37

.. 42

.. 44

… 44

.. 50

.. 51

.. 52

.. 54

.. 54

.. 59

.. 61

. 61

. 67

… 68

.. 70

73

.. 75

.. 79

. 83

.. 94

.. 97

102

.. 103

.. 106

.. 109

.. 112

.. 115

.. 117

119

… 119

.. 120

.. 121

. 122

. 123

.. 124

.. 125

.. 127

. 142

.. 142

.. 143

.. 143

.. 144

.. 145

.. 145

… 146

148

. 150

.. 150

. 151

151

152

155

157

.. 162

. 167

. 173

.. 173

.. 174

187

.. 188

190

. 210

 

فهرست جدول­ها

   عنوان                                                                                                                         صفحه

جدول شماره 2-1: شاخص ­های بهزیستی اجتماعی با توجه به سطوح تحلیل منبع: كییز و شاپیرو،2004. 86

جدول4-2:  شاخص‌های توصیفی زیر مقیاسهای بهزیستی اجتماعی دو گروه آزمایش و گروه کنترل. 153

جدول4-3: شاخص‌های توصیفی نگرش‌های زیست محیطی دو گروه آزمایش و گروه کنترل. 154

 

جدول 4-4- تحلیل واریانس متغییرهای وابسته تحقیق در پیش آزمون در گروه‌ها 156

جدول 4-5- نتایج فرض کرویت موچلی برای نگرش‌های  زیست محیطی در گروه ها 157

جدول 4-6- نتایج آزمون تحلیل اندازه گیری مکرر اثرات درون آزمودنی‌ها در نگرش‌های زیست محیطی.. 158

جدول 4-7- نتایج آزمون تحلیل اندازه گیری مکرر اثرات بین آزمودنی‌ها در نگرش زیست محیطی.. 159

جدول 4-8- مقایسه میانگین‌های اصلاح شده نگرش زیست محیطی در دو گروه آزمایش و گروه کنترل. 159

جدول 4-9- نتایج آزمون تعقیبی توکی برای مقایسه میانگین­های گروه­های آموزش وکنترل. 160

جدول 4-10- نتایج آزمون تعقیبی توکی برای مقایسه زیرمولفه­های نگرش­های زیست محیطی.. 161

جدول 4-11- نتایج فرض کرویت موچلی برای رفتارشهروندی سازمانی در گروه ها 162

جدول 4-12- نتایج آزمون تحلیل اندازه گیری مکرر اثرات درون آزمودنی‌ها در رفتارشهروندی سازمانی.. 163

جدول 4-13- نتایج آزمون تحلیل اندازه گیری مکرر اثرات بین آزمودنی‌ها در رفتارشهروندی.. 163

جدول 4-14- مقایسه میانگین‌های اصلاح شده رفتارشهروندی سازمانی در گروه­ها 164

جدول 4-15- نتایج آزمون تعقیبی توکی برای مقایسه میانگین­های گروه­ها رفتار شهروندی سازمانی.. 165

جدول 4-16- نتایج آزمون تعقیبی توکی برای مقایسه زیر مولفه­های رفتار شهروندی سازمانی.. 166

جدول 4-17- نتایج فرض کرویت موچلی برای بهزیستی اجتماعی در دو گروه آزمایش و گواه 167

جدول 4-18- نتایج آزمون تحلیل اندازه گیری مکرر اثرات درون آزمودنی‌ها در بهزیستی اجتماعی.. 168

جدول 4-19- نتایج آزمون تحلیل اندازه گیری مکرر اثرات بین آزمودنی‌ها در بهزیستی اجتماعی.. 169

جدول 4-20- مقایسه میانگین‌های اصلاح شده بهزیستی اجتماعی در بین گروه­ها 169

جدول 4-21- نتایج آزمون تعقیبی توکی برای مقایسه میانگین­های گروه­ها در بهزیستی اجتماعی.. 170

جدول 4-22- نتایج آزمون تعقیبی توکی برای مقایسه زیرمولفه­های بهزیستی اجتماعی.. 171

 

 

فصل اول

 

 کلیات پژوهش

 

1-1-  مقدمه

از زمان ظهور روانشناسی به عنوان یک علم، رویکردهای نظری مختلفی جهت توصیف[1]، تبیین و پیش بینی[2] فرایندهای روان­شناختی و رفتار انسان مطرح شد و به پیروی از این رویکردها روش­ها و فنون درمانی مختلفی جهت ارائه مداخلات مورد نیاز به ویژه در زمینه آموزش و درمان تهیه شد نگاه روان­شناسی امروزی به پدیده­های روان­شناختی، نگاهی است چند بعدی و التقاطی. مفهوم ذهن آگاهی[3] و فراشناخت[4] به­ویژه از نظر رویکردهای آموزشی[5] و درمانی مبتنی بر این مفهوم از این قاعده مستثنی نیستند (گلپور، سلیمانی، 1392).

به واسطه تمرین­ها و تكنیك­های مبتنی بر ذهن آگاهی فرد نسبت به فعالیت­های روزانه خود آگاهی پیدا می­كند، به كاركرد اتوماتیک ذهن در دنیای گذشته و آینده آگاهی می­یابد و از طریق آگاهی لحظه به لحظه[6] از افكار، احساسات و حالت­های جسمانی بر آنها كنترل پیدا می­كند و از ذهن روزمره و اتوماتیک متمركز بر گذشته و آینده رها می­ شود. آموزش ذهن آگاهی مستلزم یادگیری فراشناختی واستراتژی­ های رفتاری جدید برای متمرکز شدن روی توجه و جلوگیری از افکار خودکار و باعث گسترش افکار و نگرش‌های جدید وکاهش هیجانات ناخوشایند[7] ودرنتیجه ایجاد رفتارهای جدید است. همین که فرد در ذهن آگاهی آموزش دید، می ­تواند آن را در طی انواع فعالیت­ها به کار گیرد. ذهن آگاهی باعث می­ شود هر فعالیتی که فرد در آن درگیر است به چشم انداز وسیعی در فهم وجود خودش منجر شود و افراد را قادر می­ کند به موقعیت­ها با تفکر پاسخ دهند و تکانشی[8] عمل نکنند (کارجد، 2003) .

همچنین مفهوم دیگری که با ذهن آگاهی همپوشی[9] دارد فراشناخت می باشد. شناخت بخش مرکزی فردیت انسان است. در منظر روان­شناسی شناخت[10] عبارتنداز: دریافت[11]، پردازش[12]، نگهداری[13] و انتقال[14] اطلاعات، فراشناخت فعالیتی است كه كنش­های مربوط به چهار عنصر یادشده را در بر می­گیرد و بر آن­ها نظارت دارد (سیف، 1380).

چنانکه ازتوضیحات فوق در مورد فراشناخت و ذهن آگاهی استنباط می­ شود بین دو مقوله فراشناخت و ذهن آگاهی از لحاظ نظری شباهت­های فراوانی دیده می­ شود. از جمله در مورد مفاهیمی مانند، نظارت، کنترل و ارزیابی که می­توانند در تغییر نگرش و رفتار افراد نقش مهمی داشته باشند. بنابراین می­توان انتطار داشت که افراد با آموختن ذهن آگاهی در زمینه ­های اجتماعی به خلق مثبت و بهزیستی اجتماعی بیشتری برسند. هم­چنین درموقعیت­های شغلی و شهروندی رفتارهای فرانقشی مفیدی از خود نشان دهد و با افزایش سوگیری مثبت نسبت به محیط زندگی و محرک­های محیطی، نگرش زیست محیطی مثبت­تری کسب کنند.

 

1-2-بیان مساله

در جوامع امروزی با رشد سریع تکنولوژی و افزایش پیوندهای اجتماعی ظهور مسایل و مشکلات فردی و اجتماعی مانند؛ آسیب­های فردی و اجتماعی[15]، معضلات زیست محیطی[16] و مسایل شهروندی نیز افزایش یافته است. بسیاری از مشكلات عدیده جامعه امروز، بازتاب مسائل و ناهنجاری‌های[17] فردی است كه در جامعه ظهور و بروز كرده است. این ناهنجاری‌ها ریشه در ضعف تربیتی است كه در اصلی‌ترین نهاد اجتماع ـ خانواده ـ وجود دارد و همزمان با رشد فرد، در همه سطوح جامعه ـ تا سطح دولت‌ها ـ حركت می‌كند و تسری می‌یابد (سروستانی، 1387).

مسأله اجتماعی ، عبارت از وضعیتی است که به نظر تعداد افراد جامعه؛ چه آنان که درگیر مسأله‌اند، یا افراد دیگر که مبتلابه مسأله نیستند، مایه سختی  تلقی شود، هرچند امکان بهبود داشته باشد. مسأله اجتماعی، هم شامل موقعیت عینی و هم تفسیر ذهنی از وضعیت اجتماعی است، که جامعه را در حالت بحرانی قرار می‌دهد (گولد و همکاران، 1384).

شناخته شدن مسائل اجتماعی از سوی مردم، بعد ذهنی مسأله اجتماعی را تشكیل می‌دهد و محدود كردن مسأله اجتماعی به آن، باعث از دست دادن آن دسته از مسائل اجتماعی می‌شود كه مردم آنها را درك نمی‌كنند ولی عملا  به علت اختلاف میان واقعیت اجتماعی و ارزش‌های اجتماعی در یک زمینه مشخص­- بعد عینی مسأله اجتماعی- می‌توان گفت كه مسأله اجتماعی وجود دارد (مرتون، 1387). عوامل اجتماعی به عنوان مؤثرترین عناصر در بروز و پیدایش مسئله و آسیب‌های اجتماعی نقش اساسی دارند. زیرا فرد، خانواده و جامعه یک مثلث را تشکیل می­ دهند که اختلالات رفتاری در هریک از آن­ها سبب ایجاد آسیب‌ها و پیدایش مسئله بسیاری در جامعه می‌گردد (ستوده، 1385).

انسان در زندگی اجتماعی و در تعامل با دیگران است که خود را می­شناسد و از وجود خود آگاه می­ شود. اما خودآگاهی او ابعاد دیگری نیز دارد که در رابطه او با محیط­های گوناگون و پیچیده شکل میگیرد، مانند محیط روانی و فیزیولوژی، محیط طبیعی، محیط اجتماعی، محیط فرهنگی که ازآنها متاثر می­ شود. به همین علت خودآگاهی او شامل دایره­های متعددی است، مانند آگاهی از وجود خودش، آگاهی از تعلقش به گروه، قشر یا ملیت خاص، آگاهی او از این که به شهر، منطقه یا جغرافیای طبیعی خاصی تعلق دارد. اما چگونگی تعامل انسان با این محیط­های گوناگون، به مقدار زیادی، ناخودآگاهانه است و میزان و چگونگی روابط متقابل و تاثیر و تاثر انسان با این محیط­ها برای او روشن نیستند (هانت، 1987). بنابراین، لزوم آموزش مهارت‌های شناختی، اجتماعی، محیطی در زندگی فرد مطرح می‌شود. این‌که چگونه و با چه‌ کیفیتی در جمع حضور یابد و رفتارهای گروهی‌ متناسب و مقبولی را از خود بروز دهد و آگاهی بیشتری در زمینه ­های مختلف کسب کند. سه مفهوم رفتار شهروندی سازمانی، بهزیستی اجتماعی و نگرش‌های زیست محیطی هرکدام جنبه هایی از آگاهی انسان در محیط اجتماعی را بیان می­ کنند و می­توان گفت وجه مشترک همه آنها آگاهی یا شناخت می­باشد.

باتمان و ارگان (1983) برای اولین بار اصطلاح رفتار شهروندی سازمانی (OCB) را وضع کردند و آن را این گونه تعریف نمودند: رفتار فردی که داوطلبانه است، بطور صریح یا ضمنی  توسط سیستم رسمی پاداش برانگیخته نشده­است، و کارایی سازمان را افزایش خواهد داد. هم­چنین تمایل کارکنان به انجام رفتارهایی که فراتر از الزامات رسمی نقش و جایگاه­شان می­باشد نیز به عنوان یکی از عناصر اصلی تشکیل دهنده رفتار شهروندی سازمانی شناخته شده­است در دنیای پر رقابت کنونی، سازمان­ها پیوسته در جستجوی شیوه ­های جدیدی برای حداکثر کردن عملکرد و تلاش کارکنان­شان هستند. با وجود افزایش استفاده از تکنولوژی اطلاعات، بازهم در عملکرد کارایی سازمان شکاف وجود دارد. اکنون قویاً این اعتقاد وجود دارد که عملکرد کارایی سازمان تا حدود زیادی به تلاش کارکنان که فراتر از الزامات تعریف شده، نقش می­باشد بستگی دارد.

سازمان­ها به ویژه سازمان­ها در کشورهای جهان سوم که نیازمند جهشی عمده در کارآمدی می­باشند بایستی زمینه را به گونه­ ای فراهم کنند که کارکنان و مدیران­شان با طیب خاطر تمامی تجربیات، توانایی­ها و ظرفیت­های خود را در جهت اعتلای اهداف سازمانی بکار گیرند. این امر میسر نخواهد شد مگر آنکه اصول و قواعد مربوط به رفتار شهروندی سازمانی شناسایی و بسترهای لازم برای آموزش و پیاده سازی اینگونه رفتارها فراهم گردد(همان منبع).

مفهوم دیگری که به آگاهی اجتماعی فرد مربوط می­ شود، بهزیستی اجتماعی است. کییز (1998) بهزیستی اجتماعی را به عنوان گزارش شخصی افراد از کیفیت ارتباطات آنها با دیگران تعریف می‌کند. مدل چند وجهی کییز و شاپیرو(2004) از بهزیستی‌ اجتماعی شامل پنج جنبه می‌شود که میزان کارکرد بهینه‌ افراد را در عملکرد اجتماعی آنها معلوم می‌کند. پنج عنصر یا جنبه‌ بهزیستی اجتماعی از نظر کییز، یعنی پیوستگی‌، یکپارچگی، پذیرش، مشارکت و شکوفایی تا اندازه‌ای به سلامت روان مربوط هستند. از نظر او شناخت و پذیرش دیگران، عنصر پذیرش و ارزش فرد به عنوان یک شریک اجتماع‌ عنصر تشریک مساعی و سرانجام باور به تحول مثبت اجتماعی عنصر شکوفایی بهزیستی اجتماعی‌ است. این عناصر می‌توانند وحدت اجتماعی، تشریک مساعی، پیوند اجتماعی و حس ظرفیت برای‌ رشد مداوم جامعه و میزان راحتی افراد را در پذیرش دیگران ارزیابی کنند و در مجموع وجود یا عدم وجود سلامت روان را مطرح می‌کنند (کییز، 2005).

بعد دیگری ازآگاهی که امروزه با سرعت زیاد تکنولوژی و صنعت به کنترل و نظارت مداوم نیاز دارد، نگرش‌های زیست محیطی می باشد. مفاهیمی چون شناخت نگرش ورفتار به شدت به یکدیگر مرتبط هستند. چالش­های پیش روی روان­شناسی حفاظت از محیط زیست قابل توجه هستند. یکی از کمک­های اساسی روان­شناسی به نگهداری از محیط زیست را می­توان کمک به تأکید بر قابلیت­های انسان و به کارگیری آن دانست. ما به لحاظ روان­شناختی از طرق بسیاری با دنیای زندۀ بزرگتر پیوند داریم. شاید این به شیوه­ هایی که حتی ما از آن آگاه نیستیم (از قبیل مزایای مرتبط با بهداشت روان که از صرف وقت در طبیعت حاصل می­ شود یا یک حس غیرقابل نام­گذاری اما نیرومند نسبت به یک مکان)، یا به طرقی که ما کاملاً از آن آگاهیم (مانند زمانی که از یک نوع هویت محیطی برخورداریم که برای تعاملات اجتماعی ما از اهمیت قابل توجه برخوردار است)، اتفاق بیافتد (کلایتون به نقل از؛ صفاری­نیا و همکاران، 1390).

در حوزه رفتارهای زیست محیطی بیشتر از هر موضوع دیگر در مورد نگرش زیست محیطی مطلب و پژوهش انجام شده داریم. بسیاری ازمردم به خاطر نگرش‌های خود حتی جان خود را نیز از دست می دهند. طرفدار حفظ محیط زیست و هوای پاک بودن، طرفدار بازیافت مواد و کنترل جمعیت بودن همه نمونه­هایی از نگرش افراد می­باشد.

همان­طور که ملاحظه می­ شود سه مفهوم رفتارشهروندی، بهزیستی اجتماعی و نگرش‌های زیست محیطی هرکدام جنبه­ هایی از آگاهی انسان در محیط اجتماعی را بیان می­ کنند و می­توان گفت وجه مشترک همه آنها آگاهی یا شناخت می­باشد. برای کنترل ، تغییر و یا ایجاد هرکدام از این مفاهیم آشنایی با مهارت­ های ذهنی یا شناختی و فراشناختی امری ضروری به نظر می­رسد. در دیدگاه یادگیری شناختی، به واسطه­های شناختی در شکل­ گیری نگرش­ها تاکید شده است. در این دیدگاه ­ها به کیفیت استدلال، تفکر، نحوه پردازش اطلاعات، آموزش مهارت ­ها برای تغییر و ایجاد نگرش­ها و پردازش شناختی توجه شده است. طبق این رویکرد شیوه­ هایی چون آموزش، آگاهی دادن، تعهد، توافق و تاثیر رفتاری برای تغییر نگرش ارائه شده ­اند. بنابراین می­توان از آموزش­های مختلف برای ایجاد و تغییر رفتار شهروندی سازمانی، بهزیستی اجتماعی و نگرش‌های زیست محیطی استفاده کرد. که در این پژوهش به بررسی اثر بخشی دو روش فراشناخت و ذهن آگاهی خواهیم پرداخت. زیرا تحقیقات گذشته نشان داده­اند که این دو روش در زمینه تغییر و اصلاح شناخت­ها و یادگیری مطالب اثرات مفیدی داشته اند. همچنین هر دو روش از مولفه های مشترکی چون خود تنظیمی و خودکنترلی استفاده می­ کنند. در حالی­که تفاوت­هایی در روش­ها و راهبردها با هم دارند (ولز، 2005).

فراشناخت اصلاحی است که اولین بار توسط فلاول (1976) به کار رفت تا دانش فرد در مورد فرایندهای شناختی و اینکه چگونه می­توان از آنها برای دستیابی به یک هدف یادگیری به طور مطلوب استفاده کرد، اشاره دارد. درسال­های اخیرتاکید زیادی برآموزش با هدف پیش­برد مهارت­ های فراشناختی و ترغیب فعالیت­های فراشناختی در بین افراد شده­است. یادگیری “راهبردهای شناختی” و “فرا شناختی” را در بر می­گیرد. راهبردهای شناختی به راهبردهایی که افراد برای یادگیری به خاطرسپاری، یاد­آوری و درک مطلب از آنها استفاده می­ کنند اشاره دارد. این راهبردها هم برای تکالیف ساده و حفظ کردنی و هم برای تکالیف پیچیده­تر که به درک و فهم نیازمندند کاربرد دارد (بمبوتی، 2008). فراشناخت یک مفهوم چند وجهی است. این مفهوم دربرگیرنده دانش (باورها)، فرایندها و راهبردهایی است که شناخت را ارزیابی، نظارت یا کنترل می­ کند (موسس و بیرد، 2002). بیشتر فعالیت­های شناختی به عوامل فراشناختی بستگی دارند که برآنها نظارت دارند و کنترل­شان می­ کنند. علاوه براین، اطلاعاتی که از نظارت فراشناخت منشعب می­شوند اغلب به صورت احساسات ذهنی تجربه می­شوند که می­توانند بر رفتار اثر بگذارند. با توجه به تعاریف می­توان دریافت که مهارت­ های فراشناختی به عنوان یک پردازشگر اطلاعات، نظم دهنده، مهار کننده و نظارت کننده سایرجنبه­ های شناختی محسوب می­ شود. راهبردهای فراشناختی‌، تدابیری هستند برای نظارت بر راهبردهای شناختی و هدایت آنها راهبردهای فراشناختی عمده را می‌توان در سه دسته قرار داد:

1- راهبردهای برنامه‌ریزی‌: شامل تعیین هدف برای یادگیری و مطالعه تحلیل‌ چگونگی برخورد با موضع یادگیری و انتخاب راهبردهای یادگیری مفید است.

2- راهبردهای کنترل و نظارت‌: ارزشیابی یادگیرنده از کار خود برای آگاهی یافتن‌ از چگونگی پیشرفت خود، مانند نظارت بر توجه به هنگام خواندن یک متن، از خود سؤال پرسیدن به هنگام مطالعه.

3- راهبردهای نظم‌دهی: این راهبردها، باعث انعطاف‌پذیری در رفتار یادگیرنده‌ می‌شوند و به او کمک می‌کنند تا هر زمان که برایش ضرورت داشته­باشد، روش و سبک یادگیری خود را تغییر دهد (سیف، 1380). برنامه‌ریزی، نظارت و نظم‌دهی، سه مهارت اساسی هستند که به ما اجازه می‌دهند دانش فراشناختی را برای تنظیم تفکر و یادگیری به کار بریم (وولفولک، 2001).

مجهز کردن افراد به مهارت ­ها و راهبردهای فراشناختی، آنان را قادر می­سازد با افزایش آگاهی در مورد رفتار شهروندی سازمانی، بهزیستی اجتماعی و نگرش‌های زیست محیطی و سپس کنترل ونظارت مناسب برآنها، خواسته ها و انتظارات عدیده موقعیت­ها ی سازمانی، شرایط اجتماعی و زیست محیطی را برآورده سازند.

مفهوم دیگری که به آگاهی شناختی، اجتماعی ومحیطی انسان کمک می­ کند ذهن آگاهی می باشد. ذهن آگاهی به عنوان فرایند توجه کردن به تجارب لحظه به لحظه و همچنین به عنوان ترکیب خودتنظیمی توجه با نگرش کنجکاوانه، پذیرا بودن، و پذیرش تجارب فرد توصیف شده است. همچنین چنانکه کابات زین (2003) می گوید ذهن آگاهی به معنای توجه کردن به طریقی خاص، معطوف به هدف، در زمان حال و بدون قضاوت و پیشداوری است. از طریق تمرین ذهن آگاهی فرد می آموزد که در لحظه، از حالت ذهنی خود، آگاهی داشته و توجه خود را به شیوه ­های مختلف متمرکز کند.

منطق ذهن آگاهی، حفظ مهارت ­هاست که به شخص این امکان را می دهد که به صورت هدفمند از هدایت خودکار که طی فرایند نشخوار فکری عادت شده شکل می­گیرد، رها شود. بدین ترتیب توجه فرد به واقعیت در لحظه جلب می شود واحتمال بازنمایی گسترده برای حل مساله پدید می آید (خوش لهجه، 1390).

آموزش ذهن آگاهی مستلزم یادگیری فراشناختی واستراتژی­ های رفتاری جدید برای متمرکز شدن روی توجه وجلوگیری از افکار خودکار وباعث گسترش افکار ونگرش‌های جدید و کاهش هیجانات ناخوشایند و در نتیجه ایجاد رفتارهای جدید است (کارجد، 2003). هم اینکه فرد در ذهن آگاهی آموزش دید، می تواند آن را در طی انواع فعالیت­ها به کار گیرد. ذهن آگاهی باعث می شود هر فعالیتی که فرد در آن درگیر است به چشم انداز وسیعی در فهم وجود خودش منجر شود و افراد را قادر می­ کند به موقعیت­ها با تفکر پاسخ دهند و تکانشی عمل نکنند.

تمرین­های ذهن­آگاهی منجر به سوگیری مثبت می­شوند. سوگیری مثبت یک فرایند ارزیابی شناختی است که با بهره گرفتن از آن، افراد هم به محرک­های مثبت تر توجه می­ کنند و هم محرک­های خنثی را بیشتر با واژه­ های هیجانی مثبت ارزیابی می­ کنند. چندین تئوری شرایطی را توصیف کرده ­اند که در آن افراد ممکن است سوگیری مثبت را تجربه کنند. وقتی که انگیزه فرد کمتر به طرف آینده متمرکز شود و بیشتر مبتنی بر زمان حال باشد، افراد به گونه ای مثبت تر به طرف همه محرک­ها جذب می­شوند. سوگیری مثبت، توجه به محرک­های موجود در زمان حال را افزایش می­دهد و به این ترتیب محرک­هایی که قبلاً خنثی ارزیابی می­شدند، به گونه­ ای مثبت ارزیابی می­شوند (خوش لهجه، 1390).

از جمله آموزش­هایی که می ­تواند در این زمینه­ها مفید باشد آموزش ذهن آگاهی مبتنی بر افزایش رابطه[62] (MBRE) است که توسط کارسون[63] و همکاران (2004) طراحی شده می ­تواند در ارتقاء وتغییر مثبت و ارتقاء نگرش­ها و رفتارهای زیست محیطی مفید باشد. تحقیق نشان داده است که درمان ذهن آگاهی به عبارت دیگر ذهن آگاهی مبتنی بر کاهش استرس[64] (MBSR) و ذهن آگاهی مبتنی برشناخت درمانی[65] (MBCT) می تواند درد را کاهش داده، علائم را کم کند، و سلامت جسمانی کلی را در جمعیت­های بالینی با وضعیت­های سلامتی مختلف افزایش دهد (کارمدی و بیر[66]، 2008، نگتسان[67] و همکاران، 2010). مراقبه ذهن آگاهی با کاهش سوء مصرف مواد و الکل (چیسا و سراتی[68]، 2010)، کاهش اضطراب (سیرس و کراس[69]، 2009)، افسردگی، نگرانی  و استرس (دلگادو[70] و همکاران، 2010) در جمیعیت­های غیر بالینی همراه بوده است.

همچنین آموزش مهارت ­ها اجتماعی با رویکرد فراشناختی[71] (MASST)  شینکر[72] و همکاران (2002) نیز در حل مسایل اجتماعی و محیطی اثر گذار است. دیره و بنی جمالی (1388) توسعه راهبردهای شناختی و فراشناختی را لازمه ادراک خود کارآمدی[73] می­دانند.  اثر بخشی آموزش راهبردهای فراشناختی بر اضطراب امتحان (ابولقاسمی و همکاران، 1388) خود کار آمدی (خرازی، 1387، یوسف زاده، 1391) افزایش عزت نفس تحصیلی (زارعی و همکاران، 2012) هشیاری و خود کنترلی (نولن و مورگان[74]، 2000) تایید شده است. مهارت­ های اجتماعی رفتارهایی هستند كه فرد را قادر به تعامل مؤثر و اجتناب از پاسخ­های نامطلوب نموده و بیانگر سلامت رفتاری اجتماعی افراد هستند. این مهارت ­ها ریشه در بسترهای فرهنگی و اجتماعی داشته و شامل رفتارهایی نظیر پیش­قدم شدن در برقراری روابط جدید، تقاضای كمك نمودن و پیشنهاد برای كمك به دیگران است (گرمارودی و وحدانی، 1385).

بنابراین می­توان انتظار داشت که افراد با آموختن ذهن آگاهی در زمینه ­های اجتماعی به خلق مثبت و بهزیستی اجتماعی بیشتری برسند. همچنین درموقعیت­های شغلی وشهروندی رفتارهای فرانقشی مفیدی ازخود نشان دهند و با افزایش سوگیری مثبت نسبت به محیط زندگی و محرک­های محیطی، نگرش زیست محیطی مثبت تری کسب کنند. با توجه به اینکه اکثر پژوهش­های انجام شده قبلی در حوزه فراشناخت بیشتر معطوف به یادگیری وآموزش بوده است، دراین پژوهش جنبه­ های جدیدتری از اثرات و فایده­های مهارت­ های فراشناخت مانند بهزیستی اجتماعی، ذهن آگاهی و نگرش‌های زیست محیطی به طور نوآورانه­ای دراین پژوهش مورد ارزیابی قرار می گیرند. هم­چنین در مورد ذهن آگاهی هم می­توان گفت اکثر پژوهش­های قبلی بر فایده­های فردی تمرینات ذهن آگاهی پرداخته­اند. اما در این پژوهش جنبه­ های اجتماعی و بین­فردی ذهن آگاهی را مورد سنجش قرار می­گیرد که کمتر مورد توجه بوده ­اند.

[1] -Describe

[2] -Explain and Predict

[3] -Mindfulness

[4] -Metacognition

[5] -Educational Approaches

[6] -Moment to moment

[7] – Unpleasant emotions

[8] – Impulsive

[9] – Overlap

[10] -Cognition

[11] – Receiving

[12] – processing

[13] – storage

[14]- transmission

[15] – Personal and social trauma

[16] – Environmental problems

[17] – Abnormalities

[18] – Social Problem

[19] – Objective position

[20] – Subjective interpretation

[21] – Gould

[22] -Social values

[23] -Merton

[24] -Social Life

[25] -Self-awareness

[26] -Hunt

[27] -Organizational Citizenship Behavior

[28] -Social Well-being

[29] -Enveronmental Attitud

[30] -Bathman & Organ

[31] -Volunteer

[32]-Organizational goals

[33] -Keyes

[34] -Shapiro

[35] -Coherence

[36] -Integration

[37] -Acceptance

[38] -Participation

[39] -Actualization

[40] – Social Integration

[41] -Conservation Environmental psychology

[42] -Mental Health

[43] -Environmental behavior

[44] – Recycled Materials

[45]- Crowd Control

[46] -Self- regulation

[47] -Wells

[48] -Fallavel

[49] -Metacognitive skills

[50] -Bemboty

[51] -Monitoring

[52] -Moses & Baird

[53] -Planning Strategies

[54] -Control strategies and monitoring

[55] – Regulation strategies

[56] – wolforek

[57] – Kabat Zin

[58] – Automated Guided

[59] – Karged

[60] – Positive bias

[61] – Neutral stimuli

[62] – Mindfulness-Based Relationship Enhancement Training

[63] – Carson

[64] – Mindfulness-based stress reduction

[65] – Mindfulness-based Cognitive Therapy

[66] – Karmdy & Bear

[67] – Ngtsan

[68] – Chesa & Sraty

[69] – Seiras and cross

[70] – Delgado

[71] – Metacognitive approach to Social skills Training

[72] – Sheinker

یافته ها: میانگین  نمره کیفیت زندگی در مادران کودکان سندرم داون، پس از اجرای مداخله در گروه آزمایش در تمام حیطه ها بیشتر از میانگین گروه کنترل بوده است و تفاوت از لحاظ آماری معنادار بود(05/0> P).

نتیجه گیری: آموزش مهارت های زندگی می‌تواند توسط متخصصان  به عنوان رویکردی آموزشی در بهبود شاخص های کیفیت زندگی مادران، ایجاد فضایی مناسب برای مادران برای کمک به رشد خدمات بهداشت روانی مادران کودک سندرم داون صورت گیرد آموزش مهارت های زندگی در جهت افزایش کیفیت زندگی مادران کودکان سندرم داون موثر بوده است.

کلیدواژه ها: مهارت های زندگی،کیفیت زندگی، مادران کودکان سندرم داون.

 

1 فصل اول…………………………………………………………………………………………………………………….. 1

1-1. مقدمه:…………………………………………………………………………………………………………………… 1

1-2. بیان مسئله:………………………………………………………………………………………………………………. 3

1-3. اهمیت و ضرورت……………………………………………………………………………………………………… 7

1-4. تعریف نظری:………………………………………………………………………………………………………….. 9

1-4-1. کیفیت زندگی……………………………………………………………………………………………………… 9

1-4-2. مهارت های زندگی……………………………………………………………………………………………….. 9

1-4-3. سندرم داون…………………………………………………………………………………………………………. 9

1-5. تعریف عملیاتی:……………………………………………………………………………………………………… 10

1-5-1. کیفیت زندگی……………………………………………………………………………………………………. 10

1-5-2. مهارت های زندگی……………………………………………………………………………………………… 10

1-5-3. سندرم داون……………………………………………………………………………………………………….. 10

1-6. اهداف پژوهش:……………………………………………………………………………………………………… 11

1-6-1. هدف کلی………………………………………………………………………………………………………… 11

1-6-2. اهداف اختصاصی……………………………………………………………………………………………….. 11

1-6-3. اهداف کاربردی…………………………………………………………………………………………………. 11

1-7. فرضیه‌ها……………………………………………………………………………………………………………….. 12

1-7-1. فرضیه اصلی………………………………………………………………………………………………………. 12

1-7-2. فرضیه های اختصاصی………………………………………………………………………………………….. 12

2 فصل دوم : پیشینه پژوهش……………………………………………………………………………………………. 14

2-1. مقدمه:…………………………………………………………………………………………………………………. 14

2-2. سندرم داون…………………………………………………………………………………………………………… 14

2-2-1. طبقه بندی سندرم داون:…………………………………………………………………………………………. 15

2-2-2. خصوصیات كلی………………………………………………………………………………………………… 16

2-2-3. چه عواملی در بروز سندرم داون موثر هستند؟………………………………………………………………… 17

2-2-4. ویژگی ها و نشانه های سندرم داون……………………………………………………………………………. 18

2-3. کیفیت زندگی……………………………………………………………………………………………………….. 21

2-3-1. تاریخچه کیفیت زندگی………………………………………………………………………………………… 21

2-3-2. تعاریف کیفیت زندگی:………………………………………………………………………………………… 22

2-3-3. ویژگی های کیفیت زندگی…………………………………………………………………………………….. 25

2-3-4. چند بعدی بودن…………………………………………………………………………………………………… 25

2-3-5. بعد عینی کیفیت زندگی………………………………………………………………………………………… 29

2-3-6. بعد ذهنی………………………………………………………………………………………………………….. 30

2-3-7. ویژگی ذهنی بودن……………………………………………………………………………………………….. 30

2-3-8. نظریه های کیفیت زندگی………………………………………………………………………………………. 32

2-3-8-1. نظریه های مبتنی بر فرد………………………………………………………………………………………. 32

2-3-8-2. نظریه های مبتنی بر خانواده…………………………………………………………………………………. 32

2-3-8-3. نظریه های روانشناختی………………………………………………………………………………………. 33

2-3-8-4. نظریه های انسان شناسی…………………………………………………………………………………….. 33

2-3-9. ارزیابی کیفیت زندگی………………………………………………………………………………………….. 35

2-3-10. مدل های کیفیت زندگی:……………………………………………………………………………………… 36

2-3-10-1. مدل روحی- روانی…………………………………………………………………………………………. 36

2-3-10-2. مدل ادراکی کیفیت زندگی ژان………………………………………………………………………….. 36

2-3-10-3. مدل فرل و هاسی……………………………………………………………………………………………. 36

2-3-11. عوامل موثر بر کیفیت زندگی…………………………………………………………………………………. 37

2-3-12. ابزار سنجش کیفیت زندگی………………………………………………………………………………….. 38

2-3-13. کاربرد های سنجش کیفیت زندگی…………………………………………………………………………. 39

2-4. کیفیت زندگی در خانواده های بیماران مزمن روانی:…………………………………………………………… 39

2-5. کیفیت زندگی والدین دارای کودک مبتلا به سندرم داون……………………………………………………. 41

2-6. مهارت زندگی……………………………………………………………………………………………………….. 44

2-6-1. تعاریف……………………………………………………………………………………………………………. 44

2-6-2. مبانی نظری مهارت های زندگی………………………………………………………………………………. 49

2-6-3. مبانی نظری گروه درمانی……………………………………………………………………………………….. 53

2-6-3-1. دیدگاه مک دوکال………………………………………………………………………………………….. 53

2-6-3-2. دیدگاه فروید………………………………………………………………………………………………….. 54

2-6-3-3. دیدگاه مورنو………………………………………………………………………………………………….. 54

2-6-3-4. دیدگاه اسلاوسون……………………………………………………………………………………………. 54

2-6-3-5. دیدگاه لوین…………………………………………………………………………………………………… 54

2-6-4. روش آموزش مهارت های زندگی:…………………………………………………………………………… 56

2-6-5. پیشینه اجرایی برنامه های آموزش مهارت‌های زندگی……………………………………………………… 57

2-6-6. اهداف آموزش مهارت‌های زندگی…………………………………………………………………………… 58

2-6-7. اهداف عمده برنامه آموزش مهارت‌های زندگی نیز عبارت است از:…………………………………….. 59

2-6-8. اهداف آموزش مهارتهای زندگی به طور اخص عبارت است از:…………………………………………. 60

2-6-9. اهمیت مهارت‌های زندگی……………………………………………………………………………………… 61

2-6-10. ابعاد مهارت‌های زندگی………………………………………………………………………………………. 63

2-6-11. انواع مهارت…………………………………………………………………………………………………….. 65

2-6-12. پنج حوزه اصلی مهارت‌های زندگی………………………………………………………………………… 68

2-6-13. تعریف ده مهارت اصلی زندگی……………………………………………………………………………… 69

2-6-14. روش‌های مورد استفاده در کارگاه‌های مهارت‌های زندگی…………………………………………….. 72

2-6-14-1. رویکرد فعال در مقابل رویکرد منفعل در آموزش………………………………………………………. 72

2-7. بررسی متون………………………………………………………………………………………………………….. 73

2-7-1. پژوهشهای خارجی:……………………………………………………………………………………………… 73

2-7-2. پژوهشهای داخلی………………………………………………………………………………………………… 77

3 فصل سوم روش تحقیق……………………………………………………………………………………………….. 82

3-1. مقدمه………………………………………………………………………………………………………………….. 82

3-2. نوع مطالعه…………………………………………………………………………………………………………….. 82

3-3. جامعه مورد مطالعه…………………………………………………………………………………………………… 82

 

3-3-1. حجم نمونه و روش نمونه گیری……………………………………………………………………………….. 82

3-4. معیارهای انتخاب افراد مورد مطالعه……………………………………………………………………………….. 83

3-4-1. معیارهای ورود به پژوهش………………………………………………………………………………………. 83

3-4-2. معیار های خروج…………………………………………………………………………………………………. 83

3-5. روش گردآوری داده ها…………………………………………………………………………………………….. 84

3-5-1. پرسشنامه دموگرافیک محقق ساخته شامل:………………………………………………………………….. 84

3-5-2. مقیاس کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی (WHOQOL-BREF)……………………………. 84

3-5-3. اعتبار و پایایی…………………………………………………………………………………………………….. 85

3-6. متغیرها و نحوه سنجش آن‌ ها………………………………………………………………………………………. 86

3-6-1. متغیر ها…………………………………………………………………………………………………………….. 86

3-7. روش اجرا…………………………………………………………………………………………………………….. 86

3-8. روش تجزیه و تحلیل داده ها……………………………………………………………………………………….. 87

3-9. برنامه مداخله…………………………………………………………………………………………………………. 88

3-9-1. آموزش مهارت های زندگی…………………………………………………………………………………… 88

3-9-2. محتوای جلسات آموزشی مهارت های زندگی:…………………………………………………………….. 88

3-10. ملاحظات اخلاقی…………………………………………………………………………………………………. 91

4 فصل چهارم توصیف و تحلیل داده ها…………………………………………………………………………… 94

4-1. مقدمه………………………………………………………………………………………………………………….. 94

4-2. بررسی جمعیت شناختی……………………………………………………………………………………………. 94

4-3. بررسی توصیفی اطلاعات………………………………………………………………………………………… 110

4-4. تجزیه و تحلیل استنباطی فرضیه های تحقیق…………………………………………………………………… 111

5 فصل پنجم بحث و نتیجه گیری………………………………………………………………………………….. 119

5-1. مقدمه………………………………………………………………………………………………………………… 119

5-2. بحث و بررسی یافته‌ها…………………………………………………………………………………………….. 119

5-2-1. فرضیه اختصاصی 1: مداخله آموزش «مهارت های زندگی» بر سلامت جسمانی مادران دارای فرزند داون موثر است:………………………………………………………………………………………………………………………………. 121

5-2-2. فرضیه اختصاصی 2 : مداخله «آموزش مهارت های زندگی» بر سلامت روانی مادران دارای فرزند سندرم داون موثر است:……………………………………………………………………………………………………………………….. 122

5-2-3. فرضیه اختصاصی3 : آموزش مهارت های زندگی بر سلامت محیط مادران دارای فرزند سندرم داون موثر است:  124

5-2-4. فرضیه اختصاصی 4: آموزش مهارت های زندگی بر روابط اجتماعی از ابعاد کیفیت زندگی مادران دارای فرزند سندرم داون موثر است:…………………………………………………………………………………………………………… 126

5-3. نتیجه گیری:………………………………………………………………………………………………………… 127

5-4. محدودیت‌ها………………………………………………………………………………………………………… 128

5-5. پیشنهادات کاربردی:……………………………………………………………………………………………… 128

5-6. پیشنهادات پژوهشی:………………………………………………………………………………………………. 129

فهرست منابع فارسی و انگلیسی:………………………………………………………………………………………… 130

پیوست شماره 1…………………………………………………………………………………………………………… 150

پیوست شماره2…………………………………………………………………………………………………………… 153

چکیده انگلیسی…………………………………………………………………………………………………………… 172

 

فهرست جداول

جدول ‏4‑1 توزیع آزمودنی‌ها در دو گروه (آزمایش و کنترل) 95

جدول ‏4‑2 توزیع سطح تحصیلات اعضای گروه آزمایش و کنترل. 96

جدول ‏4‑3 توزیع سطح تحصیلات همسران اعضای گروه آزمایش و کنترل. 97

جدول ‏4‑4 اطلاعات مربوط به توزیع وضعیت اشتغال اعضای گروه آزمایش و کنترل. 98

جدول ‏4‑5 اطلاعات مربوط به توزیع وضعیت اشتغال همسران اعضای گروه آزمایش و کنترل. 100

جدول ‏4‑6 اطلاعات مربوط به توزیع وضعیت درآمد خانواده اعضای گروه آزمایش و کنترل. 101

جدول ‏4‑7 اطلاعات مربوط به توزیع وضعیت مسکن اعضای گروه آزمایش و کنترل. 102

جدول ‏4‑8 اطلاعات مربوط به توزیع تعداد فرزندان اعضای گروه آزمایش و کنترل. 104

جدول ‏4‑9 اطلاعات مربوط به وضعیت سنی آزمودنی‌های گروه آزمایش و کنترل. 105

جدول ‏4‑10 اطلاعات مربوط به وضعیت سنی همسران آزمودنی‌های گروه آزمایش و کنترل. 106

جدول ‏4‑11 اطلاعات مربوط به وضعیت سنی فرزندان سندرم داون آزمودنی‌های گروه آزمایش و کنترل(بر اساس ماه) 107

جدول ‏4‑12 همبستگی بین متغیر سن کودکان سندرم داون  و کیفیت زندگی مادران آنها 109

جدول ‏4‑13 نتایج مدل رگرسیون خطی در خصوص رابطه بین سن کودکان سندرم داون  و کیفیت زندگی مادران آنها 109

جدول ‏4‑14 ضرایب رگرسیون خطی ساده در خصوص رابطه بین سن کودکان سندرم داون  و کیفیت زندگی مادران آنها 109

جدول ‏4‑15 شاخص‌های توصیفی مربوط به داده‌های حاصل از اجرای پیش‌آزمون و پس‌آزمون. 110

جدول ‏4‑16 آزمون کولموگروف- اسمیرنوف برای اطمینان از نرمال بودن توزیع نمرات… 112

جدول ‏4‑17 آزمون باکس برای اطمینان از همگنی واریانس‌های مولفه‌های کیفیت زندگی.. 112

جدول ‏4‑18 نتایج کلی تحلیل کوواریانس چند متغیره. 113

جدول ‏4‑19 مقایسه پس‌آزمون در دو گروه با کنترل اثر پیش‌آزمون. 113

 

فصل اول

کلیات پژوهش

 

1 فصل اول

 

1-1. مقدمه:

در جهان امروز بزرگ‌ترین گروه کودکان استثنایی[1] با علائم مشخص بالینی کودکان با نشانگان داون هستند (افروز، 1387) سندرم داون [2]یکی از رایج‌ترین علت کروموزومی[3] کم توانی هوشی[4] است ( اسپلمن[5] و همکاران، 2013؛ والکر [6]و همکاران، 2011) و که با درجات مختلفی از کم توانی هوشی متوسط تا  شدید می‌باشد (کاپلان[7]و سادوک[8]، 2007/ 1390؛ پریرا[9] و همکاران 2013). این سندرم در اثر سه نوع نابهنجاری کروموزومی شامل: تریزومی 21، موزائیسم[10] و جابجایی [11]کروموزومی ایجاد می‌شود (فرشباف خلیلی و همکاران، 2012). از جمله مهم‌ترین نشانه های بارز کودکان سندرم داون عبارت‌اند از : هیپوتونی[12] عمومی، شکاف های پلکی مورب، پوست گردن چین دار، جمجمه کوچک مسطح، استخوان‌های برآمده گونه و زبان، دست های پهن و کلفت که یک چین

عرضی بیشتر ندارند و انگشت کوچک کوتاه و به‌طرف درون خمیده است (هالاهان[13] و کافمن[14]، 2003/ 1388). اگرچه وجود مشکلات در کودکان سندرم داون در مقایسه با معلولیت های دیگر کمتر است ولی کودکان با سندرم داون در مقایسه با کودکان عادی مشکلات بیشتری دارند (ون ریپر[15]،2007؛  فیدلر[16] و  همکاران،2006).

این کودکان همانند دیگرکودکان دارای رفتارهای متنوعی هستند و مانند مشخصه های جسمانی، ویژگی های رفتاری مشخصی را نمی توان برای آنها بیان داشت، به خصوص این که تفاوت های فردی، شرایط محیط زندگی حاکم بر کودک، رفتار والدین و اطرافیان و تغییرات جسمی- روانی کودک در مراحل مختلف رشد از جمله عوامل بسیار مهمی است که بر تنوع رفتاری آنان اثر دارد (افروز، 1388).

خانواده یک نظام اجتماعی است که اختلال در هریک از اعضای آن کل نظام را مختل می کند و مشکلات جدیدی را ایجاد می کند (نجاتی و همکاران، 1391). یکی از مواردی که بر نظام خانواده تاثیر می گذارد، ناتوانی فرزندان است (محتشمی و همکاران، 1390). تولد نوزادی با کم توانی می تواند خانواده را به عنوان یک نهاد اجتماعی، به شیوه های مختلف تغییردهد (هاردمن[17] و همکاران، 1387). مادر به عنوان اولین شخصی که به طور مستقیم با کودک ارتباط برقرار می کند، وقتی با فرزند ناتوان خود روبه رو می شود، به علت مشکلات و شرایط ویژه رشد این‌کودکان از جمله رفتارهای قالبی، مشکلات زبانی، قشقرق و نداشتن مهارت مراقبت از خود و مشکلات حرکتی، باعث تضعیف کارکرد طبیعیش می شود (پروینیان نسب و همکاران، 1391). علاوه بر فشار روانی وجود کودک ناتوان و نگرانی های مرتبط با مشکلات آینده کودک مادران کودکان سندرم داون نسبت به مادران کودکان سالم، مدت زمان بیشتری را صرف کودک خود می کنند (بلو[18] و همکاران، 2006؛ والونگو زانی[19] و همکاران، 2013؛ شلی[20] و همکاران، 2009). این چالش های روزانه و فشارهای ناشی از بزرگ کردن یک کودک ناتوان ممکن است تاثیر منفی بر کیفیت زندگی مادران بگذارد (گودمن[21]وگت لیب[22]،2002؛ دنل[23]، 2010؛ مالرز[24] و همکاران، 2010). همچنین (لازاروس[25]، 2004/ 1386) اثر و ضربه هر واقعه استرس زایی، بر اساس چگونگی مقابله فرد با آن، تحت تاثیر قرار می گیرد، بنابراین مهارتهای مقابله مناسب برای حفظ خانواده و کیفیت زندگی هر عضو خانواده ضروری است. والدین کودکان ناتوان برای حفظ پایداری هیجانی در زندگی خود می توانند کنترل و مدیریت شرایط خود را با بهره گرفتن از آموزش ها و برنامه های مناسب یاد بگیرند. آموزش مهارت های زندگی باعث تغییر متناسب نگرش ها، ارزش ها، تقویت رفتارهای متناسب با مشکلات و موانع سلامتی و ارتقاء بهداشت روانی (نجفی و همکاران،1390) و همچنین باعث توانمندی افراد در رویارویی با شرایط مشکل زندگی می شود (صبحی قراملکی، رجبی، 2010).

1-2. بیان مسئله:

یکی از متداولترین اختلالات کروموزومی مادرزادی ناشی ازکم توانی هوشی مادرزادی سندرم داون است (ترویت[26] و همکاران، 2012). میزان شیوع سندرم داون 1 در 700 تولد زنده است (کاپلان و سادوک، 2007/ 1390) خصوصیت عمده کودکان سندرم داون کم توانی هوشی است(هالاهان و کافمن، 2003/ 1389). این کودکان از نظر رفتارهای انطباقی، رشد اجتماعی، حافظه، زبان و هیجانات با مشکلاتی مواجه هستند (مش[27]، وولف[28]، 2008/ 1389). عکس العمل اولیه والدین نسبت به کودک کم توان به صورت ترس و وحشت، احساسات متضاد، خشم و اضطراب، غم و اندوه، احساس گناه و درماندگی، نپذیرفتن، خجالت و شرمساری، دلسوزی یا حمایت افراطی می‌باشد (ادیب سرشکی، 1390؛ مبارکی، 1382). مادران با توجه به ساختار شخصیتی خود بیشتر احساس وظیفه و یا گاهی احساس گناه می کنند که این مکانیزم باعث کسب اطلاعات بیشتر در زمینه کم توانی کودک و حمایت افراطی از کودک آنها می شود. از طرفی چون مادران بیشتر وقت و انرژی خود را صرف کودک می کنند بیشتر در معرض فشارهای بیرونی و درونی کودک قرار می گیرند و بر حسب مسایل هیجانی، روابط خانوادگی و خارج از خانواده واکنش نشان می دهند (کوهسالی و همکاران، 1387).

مادران کودکان مبتلا به نشانگان داون تحت فشار روانی، اضطراب، استرس و احساس گناه بیشتر هستند و احساس ناتوانی بیشتری در قبال کودکان خود می کنند. به دنبال آن مشکلات و مسائلی مانند مشکل پذیرش فرزند، خستگی ناشی از پرستاری و مراقبت، مسائل مربوط به اوقات فراغت، مشکلات مالی خانواده و مسائل پزشکی، آموزشی و توانبخشی برای والدین به خصوص مادر به وجود می آیند (وایتر[29]، 2003/ 1389).

کیفیت زندگی[30] با بیماری و شرایطی که سلامت را به خطر می اندازد در ارتباط است و از طرفی وجود کودک ناتوان باعث ایجاد استرس جسمانی و روحی و روانی بر خانواده و به ویژه مادر می شود (اسکیو[31] و همکاران، 2007). امروزه یکی از مفاهیم جدیدی که در علوم بهداشتی، به ویژه بهداشت روان وارد شده مفهوم کیفیت زندگی است (بیاتیانی و همکاران، 1390). مبحث کیفیت زندگی در بیست سال گذشته موضوعی چالش انگیز و نیز مفید بوده است؛ و این عقیده را بین اکثر افراد رواج داده که کیفیت زندگی یک هدف واقعی و قابل دستیابی برای تمام افراد می باشد (کالی[32] و همکاران، 2010). کیفیت زندگی با توجه به ابعادگسترده سلامتی تعریف می شود (مک کال، 1975/ 1389). براساس تعریف سازمان بهداشت جهانی [33]کیفیت زندگی دربرگیرنده‌ی ادراک فرد ازموقعیت خود در زندگی ودر ساختار نظام فرهنگی– ارزشی که درآن زندگی می کند، می‌باشد. کیفیت زندگی مفهومی گسترده‌ای است که دربرگیرنده مفاهیمی چون سلامت جسمانی فرد، حالات روانشناختی، میزان استقلال،کیفیت ارتباطات اجتماعی وارتباط با ابعاد برجسته محیطی است. عوامل محیطی نه تنها برمشارکت اجتماعی فرد، بلکه برکیفیت زندگی اونیزاثرگذار است واین نکته درمورد افرادکم توان به مراتب مهمتر از جمعیت عادی است (گلانز[34]و همکاران، 2010). با(این حال در دهه های اخیر حمایت از خانواده هایی که کودک ناتوان با کودکان استثنایی دارند اهمیت حیاتی پیدا کرده، چرا که تحقیقات نشان داده که حمایت و آموزش به این خانواده ها روی خانواده و کودک نتایج مثبتی داشته است (دمسی[35] و همکاران، 2008). یکی از روش های موثروکارآمد در میان رویکرد های آموزشی برای مقابله با فشار های روانی روش آموزش مهارت های زندگی[36] است (هانتر[37]، 1993/ 1385). از نظر سازمان بهداشت جهانی، آموزش مهارت های زندگی شامل 10 مهارت اساسی برای زندگی کردن است. این مهارت ها عبارتند از مهارت 1- تصمیم گیری 2- حل مسئله 3-تفکر خلاق 4- تفکر نقاد 5- توانایی ارتباط موثر6- ایجاد و حفظ روابط میان فردی 7- خودآگاهی 8- همدلی کردن 9- مهارت مقابله با هیجان ها و10- فشار روانی (رئیسی و همکاران،1391). نتایج  پژوهش ها حاکی از آن است که آگاهی از مهارت های زندگی، درکاهش علائم افسردگی، اضطراب، استرس و شکایات جسمانی نقش موثری دارد (مردانی و همکاران، 2011(. واکا[38] (2006) معتقد است که والدین کودکان کم توان اندوخته عاطفی و احساس پایینی دارند ودر برقراری ارتباط با فرزندان و تطابق با عواطف و احساسات خود دچار مشکل می شوند. پژوهش (راچ[39]و همکاران، 1999/ 1387) نشان داد که والدین کودکان سندرم داون فشار و افسردگی شدیدتری نسبت به والدین کودکان عادی دارند و با افزایش سن کودک، میزان احساس رضایت مادران از زندگی کاهش می یابد. مطالعات متعددی نشان داده است که کیفیت زندگی مادران دارای کودکان کم توان نسبت به مادران کودک سالم، پایین تر می باشد (خیاط زاده ماهانی، 1388). بنابراین تغییرات تنش زای زندگی به تغییراتی در نحوه پاسخدهی والدین به کودک می انجامدکه به نوبه خود بر احساس ایمنی کودک تاثیر می گذارد (اتکینسون[40] و همکاران، 2000/ 1386).

بالا بردن آگاهی والدین در مورد استرس، اضطراب، تسهیل دسترسی به اطلاعات مناسب و توصیه به درمان نه تنها برای خود والدین مفید می باشد بلکه حمایت والدین در ارتباط با اضطراب شدید می تواند منجر به ارتباط مطمئن بین والدین وکودک و در نتیجه افزایش کیفیت زندگی آنها گردد (دهی و همکاران، 1386). به دلیل اثرات طولانی مدت سندرم داون و تاثیرات منفی برکیفیت زندگی مادران و با توجه به اینکه یکی از روش های موثر و کارآمد در میان رویکرد های آموزشی برای مقابله باچالش های زندگی آموزش مهارت های زندگی می باشد (صبحی قراملکی، رجبی، 2010).

بالا بودن آموزش مهارت های زندگی تامین کننده سلامت روانی، اجتماعی و جسمانی افراد می باشد و پایین بودن مهارت های زندگی موجب بروز آسیب های روانشناختی و بروز رفتارهای نامناسب در افراد می شود (رامشت[41] و فرشاد، 2009[42]، مونکونگ[43] و همکاران، 2009 / 1391). بنابراین با توجه به شیوع بالای سندرم داون و ناتوانی های ناشی از این معلولیت و اثرات طولانی مدت ناتوانی کودک بر اعضای خانواده به خصوص مادران به عنوان مراقبان اصلی کودک و کیفیت زندگی این گروه و با عنایت به عدم دستیابی محقق به چنین پژوهشی و این نکته که با بهره گرفتن از آموزش، مادران بتوانند اطلاعات لازم، تواناییها، گرایش ها و مهارت های لازم برای زندگی موفق، سالم و بدون فشار روانی زیاد را در خود ارتقا دهند و در نتیجه سبب بهبود کیفیت زندگی کودکانشان خواهد شد؛ این مطالعه به این منظور انجام خواهد شد که مشخص گرددآیا آموزش مهارت های زندگی بر کیفیت زندگی مادران دارای فرزند سندرم داون تاثیر گذار است؟

[1] .exceptional child

[2]. Down syndrome

[3] . cromosoma

[4] .Intellectual disabilities

[5].  Spellman, C.

[6]. Walker, J. C.

[7] . Kaplan, H. I.

[8] . Sadock, V. A.

[9]. Pereira, k.

[10]. Mosaicism

[11]. Translocation

[12]. Hypotonia

[13]. Hallahan,, D. D.

[14]. Kauffman, J. M.

[15]. van riper, M.

[16]. Fidle, D.

[17].  Hardman, M. L.

[18] .Buelow, J. M.

[19]. Valongo, Zani, A.

[20] .Shelley, M. C.

[21] .Goodman , S. H.

[22]. Gottlieb, I. H.

[23] . Dannel, Z. T.

[24] . Mallers, M.

[25]. Lazarus, A.

[26] .Truitt, M.

[27].  Mash, E. J.

[28].  Wolf, D. A.

[29]. Witter, D. D.

[30] . Quality of life

[31] . Schieve, L. A.

[32]. Kalay, A.

[33]. The World Health Organization

[34].  Glanz, B.

[35]. Dempsey, I.

[36]. Life skill

[37]. Hanter.

[38].Vacca, J.

[39]. Roach, M.

[40]. Atkinson,  R.

[41] . Ramesht,  M.

مقدمه                                                                                                                                           2

بیان مسأله                                                                                                                                      2

اهمیت و ضرورت پژوهش                                                                                                               5

اهداف پژوهش                                                                                                                              6

سوال پژوهش                                                                                                                                6

تعاریف واژگان                                                                                                                              6

تعریف مفهومی                                                                                                                        6

تعریف عملیاتی                                                                                                                        7

فصل دوم: پیشینه پژوهش                                                                                                                 8

پیش درآمد                                                                                                                                    9

انواع و شیوع رفتارهای پرخطر                                                                                                           9

رفتارهای خودآسیب رسان                                                                                                               9

مصرف سیگار                                                                                                                             10

سوء مصرف مواد                                                                                                                         10

مصرف الکل                                                                                                                               11

تعارف مربوط به رفتارجنسی                                                                                                          12

رابطه جنسی                                                                                                                                12

رابطه جنسی ایمن و پرخطر                                                                                                             12

رابطه جنسی با خطرمتوسط                                                                                                           12

رابطه جنسی پرخطر                                                                                                                     12

رفتارهای پرخطرکدامند ؟                                                                                                             13

تعاریف مربوط به نوع رابطه جنسی                                                                                                13

شریک جنسی اولیه                                                                                                                     13

شریک جنسی ثانویه                                                                                                                    13

تماس جنسی ناسالم                                                                                                                    13

رفتارهای جنسی پرخطر                                                                                                               14

مقدمه ای بر رفتارهای پرخطر نوجوانان                                                                                           17

نقش شخصیت در رفتارهای جنسی پرخطر                                                                                     19

دیدگاه های مرتبط در خصوص اعتیاد و رفتارهای پرخطر                                                                 20

دیدگاه روانی اجتماعی                                                                                                                20

دیدگاه روان تحلیلی                                                                                                                    20

دیدگاه یادگیری اجتماعی                                                                                                            21

دیدگاه رشدی- شناختی                                                                                                              21

دیدگاه اعتقادات مذهبی                                                                                                              22

دیدگاه آمادگی زیست شناختی                                                                                                    22

دیدگاه اجتماعی- فرهنگی                                                                                                           23

آثار محرومیت از پدر در همانندسازی نقش جنسی                                                                          24

نظریه های موجود در مورد رفتارهای سالم  و پرخطر                                                                       24

تعریف اعتیاد                                                                                                                              25

مصرف موادمخدر                                                                                                                         26

ملاکهای DSM-IV-TR                                                                                                               27

طبقه بندی انواع مواد                                                                                                                     28

موادافیونی                                                                                                                                   28

موادآرامبخش، خواب آوار یا ضداضطراب                                                                                      28

توهم زا                                                                                                                                       29

محرک ها                                                                                                                                   29

تعریف متامفتامین                                                                                                                         29

اثرات متامفتامین                                                                                                                            31

عوامل موثر در شروع مصرف مواد                                                                                                   32

برای احساس سرخوشی                                                                                                                 32

برای احساس بهبودی                                                                                                                    32

برای کارکردبهتر                                                                                                                           32

کنجکاوی  و اینکه دیگران هم مصرف می کنند                                                                                32

رابطه پرخطرجنسی  و ایدز                                                                                                              33

انواع درمان ها و مقایسه آن ها                                                                                                         34

گروه حمایت همتایان                                                                                                                     34

جلسات12گامی                                                                                                                            35

تحلیل عود                                                                                                                                    35

حمایت اجتماعی                                                                                                                           35

مدل ماتریکس                                                                                                                               35

اصول راهنما در درمان ماتریکس                                                                                                   36

رابطه مثبت و همیارانه                                                                                                                   37

ساختارانتظارات                                                                                                                           37

مهارت های شناختی- رفتاری                                                                                                       38

گروه های خودیاری                                                                                                                    39

پیشینه پژوهش                                                                                                                             40

پژ وهش های  داخلی                                                                                                                   40

 

پژوهش های خارجی                                                                                                                   41

فصل سوم: روش پژوهش                                                                                                              49

روش                                                                                                                                         50

معرفی متغیرها                                                                                                                              50

جامعه آماری                                                                                                                               50

نمونه و روش نمونه گیری                                                                                                             51

ابزار پژوهش                                                                                                                               51

روش تجزیه و تحلیل داده ها                                                                                                         51

روش اجرا                                                                                                                                   52

فصل چهارم: یافته های پژوهش                                                                                                     54

آمارتوصیفی                                                                                                                               55

آزمون سوالات                                                                                                                             56

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری                                                                                                    59

بحث و نتیجه گیری                                                                                                                      60

محدودیت های پژوهش                                                                                                                63

پیشنهادها                                                                                                                                    63

پیشنهاد کاربردی                                                                                                                         63

پیشنهادات پژوهشی                                                                                                                      63

منابع                                                                                                                                          65

منابع فارسی                                                                                                                                65

منابع انگلیسی                                                                                                                              70

پیوست ها                                                                                                                                   76

 

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                                                                                  صفحه    

جدول1-1 فهرست عناوین جلسات                                                                                                  52

جدول 4-1- میانگین و انحراف معیار نمرات پیش آزمون و پس آزمون و پیگیری ها گروه

آزمایش وکنترل                                                                                                                                  55

جدول 4-2- خلاصه نتایج آزمون مقایسه میانگین های نمرات پس آزمون رفتارهای پرخطرجنسی

و شرکای جنسی                                                                                                                     56

جدول4 -3- خلاصه نتایج آزمون مقایسه میانگین های پس آزمون و مرحله پیگیری رفتارهای

پرخطرجنسی و تعدادشرکای جنسی                                                                                                 57

جدول4-4 خلاصه نتایج آزمون مقایسه میانگین های میزان رفتارهای پرخطرجنسی براساس وضعیت

تأهل در مرحله پیش آزمون                                                                                                             57

  

چکیده

هدف:  هدف از انجام پژوهش حاضر تعیین اثربخشی روش ماتریکس بر کاهش رفتارهای پرخطر جنسی مردان معتاد شهر کرمانشاه بود.

روش: روش پژوهش شبه آزمایشی با طرح پیش‌آزمون- پس آزمون همراه با گروه کنترل بود. جامعه آماری پژوهش معتادان مرد شهر کرمانشاه بود که با روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شد. به آزمودنی ها پرسشنامه رفتارهای پر خطر جنسی داده شد. تعداد 24 نفر به­ روش تصادفی در دو گروه آزمایشی و کنترل با تعداد برابر (n=12) جایگزین شدند.

روش ماتریکس بر روی گروه آزمایشی به ‌صورت گروهی اجرا شد. گروه آزمایش به مدت 8 جلسه 90 دقیقه‌ای دوباردرهفته تحت مداخله روان درمانی گروهی قرارگرفتند. بعد از اتمام جلسات از دو گروه پس آزمون به عمل آمد.

یافته‌ها: یافته‌ها نشان‌دهنده تفاوت معنی‌دار میانگین رفتارهای پر خطر گروه آزمایش و گروه کنترل بود. نتایج آزمون های تحلیل کواریانس نشان دادکه روش ماتریکس برکاهش رفتارهای پرخطرجنسی و تعدادشرکای جنسی بطور معناداری تأثیرگذاربوده است. همچنین نتایج آزمونt  وابسته نشان داد تفاوت معناداری بین وضعیت تأهل در افراد پرخطر جنسی نداشته است.

نتیجه گیری: نتایج نشان دادکه روش ماتریکس احتمالاً می‌تواند باعث کاهش رفتار پر خطر جنسی در بین معتادین شود بنابراین از این رویکرد ممکن است بتوان برای کاهش رفتارهای پرخطر جنسی در گروه های پرخطر به منظور پیشگیری از ابتلا به HIV استفاده کرد.

 

کلیدواژگان: روش ماتریکس، رفتارهای پرخطر جنسی، HIV ، معتادان.

  

فصل یک

 

مقدمه پژوهش 

مقدمه

در بررسی تاریخ، هیچ جامعه بشری را نمی­توان یافت که با معضل مربوط به مواد مخدر دست به گریبان نباشد و شاید بتوان گفت مواد مخدر همزاد با بشر در این جهان یافت شده و تا زمانی که انسان در این عرصه وجود دارد آن نیز پابرجا خواهد بود. مسائل مربوط به مواد مخدر تازگی نداشته و اثرات آن نیز همواره در سرنوشت ملت­ها و اقوام قابل جستجو است (سهرابی، هادیان، اصغرنژاد، 1387).

بزرگترین معضل اجتماعی امروز ایران، اعتیاد است که مسأله و مشکل میلیون­ها جوان است که وارثان اصلی کشورند. امروزه اعتیاد به انواع مواد مخدر و مشکلات مرتبط با آن به نحو بسیار خطرناک و تأسف باری نسل جدید کشور را تهدید می کند. شیوع مواد مخدر و اعتیاد سال­هاست که یکی از گرفتاری های درجه اول کشور محسوب می­ شود و کوشش­هایی که تاکنون برای مهار این پدیده صورت گرفته است به دلایل مختلف علی رغم خواست قلبی مردم و دولت موفقیت­های اندکی در پی داشته است (سهرابی، هادیان، اصغرنژاد، 1387).

اعتیاد حالت مزمن روانی و جسمی است که در اثر مصرف مکرر مواد مخدر در فرد ایجاد شده و در طی آن در فرد نیاز و تمایل جسمی و روحی برای مصرف دوباره مواد مخدر به وجود می­آید. فرد در طی اعتیاد خود مصرف مواد را مرتباً افزایش داده و در اثر قطع مواد نشانگان محرومیت در فرد ایجاد می­ شود(سادوک و سادوک[1]، 2008 ؛ ترجمه رضاعی، 1388).

اعتیاد کلیه رفتارهای فردی و اجتماعی را تحت شعاع قرار می­دهد و به عنوان مهمترین آسیب اجتماعی، جامعه انسانی را مورد هجوم قرار داده است(هوشنگ و جزایری، 1377). معتادان به مواد مخدر جزو گروهای پر خطر می‌باشند(جرلایز، 2008) بنابراین انجام مداخلاتی در جهت کاهش رفتارهای پرخطر آنها ضروری به­نظر می­رسد زیرا اعتیاد به­عنوان یک آسیب اجتماعی، شاید هیچ­گاه به­ طور كامل ریشه‏كن نشود، اما با تدبیر، اندیشه و تلاش واقعی حداقل می‏توان آسیب­های مرتبط با آن­ را همچون رفتارهای پرخطر جنسی و به تبع آن سرعت شیوع و انتقال بیماری ایدز را كاهش داد. یکی از مداخلاتی که در دهه­های اخیر در زمینه ایجاد تغییر و یا کاهش در رفتار­های نامناسب با موفقیت و استقبال زیادی همراه بوده است روش ماتریکس می­باشد که به عنوان درمانی به­شکل فردی و گروهی به صورت مستقل و یا درکنار سایر درمان­ها در حوزه های مختلف به­کار رفته است(مکری واختیاری،1388). با توجه به مشکلاتی از قبیل ابتلا به HIV و بیماری مقاربتی که می تواند به واسطه رفتارهای پرخطر به استثنای خودکشی درپسران بیشتراز دختران است(لیندبرگ،بوگسس و ویلیامز[3]،2000) و با در نظرگرفتن تعداد زیاد معتادان در جهان و کشور ما و نیز با در نظر گرفتن اینکه ارتباط جنسی نامشروع، در میان حدود نیمی از معتادان گزارش شده است(رازقی، 1999). این پژوهش درصدد است تا با بهره گرفتن از آموزش روش ماتریکس و تأثیر ممکنه آن در تسلط بر احساسات و رفتارها و نیز نقش این روش در تصمیم گیری مناسب تر، مداخله ای را در جهت کاهش رفتارهای پر خطر جنسی در مردان معتاد انجام دهد.

بیان مسئله

با شروع قرن جدید جوامع بشری با معضل بزرگ اجتماعی – روانی سوء مصرف مواد مواجه هستند. به عبارت دیگر، سوء مصرف مواد مخدر یک پدیده­ جهانی است و کمتر کشوری یافت می­ شود که این معضل در آن وجود نداشته باشد. سوء مصرف مواد مخدر، امروزه پا را از مرز اختلالات فردی و روانشناختی  فراتر نهاده و به یک معضل اجتماعی تبدیل شده است،که از آن با عناوینی هم­چون طاعون قرن و بلای خانمان سوز یاد می­ شود.

طبق گزارش ستاد مبارزه با مواد مخدر پس از تصادفات دومین عامل فوت در مرگهای مشکوک عوارض ناشی از اعتیاداست (رقیبی و پورقازی، 1384). اولین گزارشی که از مصرف مواد مخدر در ایران به چاپ رسیده است مربوط به قرن 17 میلادی می­باشد، ولی اولین آمار رسمی مکتوب به تعداد مصرف­کننندگان درایران مربوط به سال 1948 میلادی است که تعداد معتادان به تریاک را 1250000 نفراز کل جمعیت 14700000 نفرذکرکرده ­اند (رزاقی، رحیمی و مدنی،1381).

در مطالعه­ بعدی که توسط مؤسسه داریوش در مورد همه­گیری مصرف مواد در 28 استان کشور در سال1383    انجام گرفت­، تعداد معتادان کشورکه نیازمند خدمات درمانی بودند بین 1500000 نفر تا1800000 نفر برآورد شدند (نارنجی­ها ،1383). تخمین­های مبتنی بر گزارشهای سازمان ملل نشان می­دهد که 5/1 الی2 درصد ازجمعیت ایران مشکل جدی یا سوء  مصرف مواد مخدر دارند(محمدی،1390).

اعتیاد یکی از بزگترین معضلات بزرگ جامعه ما است. اعتیاد معلول عوامل و مشکلات مختلف اجتماعی، روانشاختی و بیولوژیک است. معتادان به مواد مخدر از جمله گروه های پرخطردر ابتلا به عفونتهای ناشی از ویروس هاعامل هپاتیت c، هپاتیت B  و ایدزهستند. از جمله رفتارهای پر خطرافراد معتاد، می توان به استفاده مشترک از سرنگ آلوده جهت تزریق مواد اشاره کردکه باعث انتقال عفونت های اشاره شده در بین این افراد می شود (عطایی، صالحی، جوادی، خوروش، عاطفه السادات و همکاران، 1389).

از جمله دیگر رفتارهای پرخطر در افراد معتاد می توان به رفتارهای پرخطر جنسی درآنها اشاره کردکه عامل مؤثری درگسترش عفونت ایدز در سایر گروه های اجتماعی است و این موارد شامل شرکای متعدد جنسی و رفتار جنسی بدون استفاده از وسایل محافظتی نظیرکاندوم است (عطایی، صالحی، جوادی، خوروش، عاطفه السادات و همکاران، 1389).

هرگونه رابطه جنسی(دهانی، مهبلی و مقعدی) كه بدون استفاده از وسایل ایمنی  رابطه جنسی ازقبیل كاندوم مردانه یا زنانه انجام گیردكه درآن احتمال مبتلاشدن به ایدز و دیگر بیماریهایی كه ازطریق رابطه جنسی منتقل می­گردند افزایش یابد، رفتار پرخطر جنسی نامیده می­ شود(سادوک و سادوک[4]، 2008 ؛ ترجمه رضاعی، 1388). همچنین داشتن شركای جنسی متعدد وگذری و ازطرفی رابطه جنسی در زمان مصرف مواد مخدر، جز رفتارهای پرخطر جنسی قرارمی گیرند(باكتینگ، راسر و اسكلما، 1999).

ضمن آنکه درتحقیقات مختلف رابطه متغیر رفتارهای پرخطرجنسی با متغیرهای دیگری بررسی شده است از قبیل شیوع رفتارهای جنسی پرخطر(حیدری، میراحمدی زاده، کشتکاران، اعتمادی و لطفی،1390)، زمان و روش آموزش مسائل جنسی(جلالی، ناهیدی، امیرعلی اکبری وعلوی مجده ،1384)، لزوم ارائه آگاهی های جنسی لازم به افراد معتاد(عطایی، صالحی، جوادی، خوروش، عاطفه السادات و همکاران، 1389)، استفاده از مدل رویکرد برنامه ریزی شده به سلامت جامعه( یزدان پناه، صفری، یوسفی، عنقا، حبیبیان، و همکاران، 1389)، تأثیرمتادون درمانی در کاهش رفتارهای پرخطرجنسی(مرسلی، 1387)، تأثیر نشانگان فزون کنشی-کاهش توجه[8] درگرایش به رفتارهای پرخطرجنسی(میکائیلی و هاشمی،1392). پیش بینی کننده های روانشناختی رفتارهای پرخطرجنسی( میکائیلی و هاشمی، 1392). همه این تحقیقات، اهمیت و گستردگی مشکل رفتارهای پرخطرجنسی را بیان نموده اند.

شواهد نشان می دهندکه اعتیاد در حال حاضر یکی از بزرگترین و پرهزینه­ترین معضلات جامعه ما راتشکیل می­دهدکه هم اکنون رو به گسترش می باشد(سبزی خوشنامی، 1390). برآوردهای صورت گرفته نشان         می­دهدكه میزان خسارتهای اقتصادی-  اجتماعی مستقیم و غیر مستقیم مواد مخدر و اعتیاد و مشکلات در ارتباط با آن از قبیل انتقال و مبتلا شدن به ایدز و بیماری­های مقاربتی و درمان آن دركشورسالیانه700 میلیاردتومان می­باشدکه قسمتی از این هزینه مربوط به بیماریهای مرتبط با اعتیاد و معتادان از قبیل بیماری ایدز و هپاتیت می باشد(صادقی اهری، 1382(.

آمارها نشان دهنده شیوع بالای رفتارهای پرخطر جنسی در بین معتادان است. طبق گزارش 8/55% معتادان  روابط جنس خارج از چهارچوب خانواده داشته اند(عطایی، صالحی، جوادی، خوروش، عاطفه السادات و همکاران، 1389). همچنین در تحقیق نارنجی ها(1383) شیوع رفتارهای پرخطرجنسی بین معتادان 7/42 و در پژوهشی دیگر میزان رفتارهای پرخطرجنسی معتادان 8/59% تخمین زده شده است(یاری، باباخانی و توکلی، 1388).

با توجه به  افزایش معتادان در ایران و جهان شیوع بالای رفتارهای پرخطرجنسی در بین آنها و اینکه یکی از   راه­های اصلی انتقال ایدز و دیگر بیماریهای مقاربتی رفتارهای پرخطرجنسی است(عطایی، صالحی، جوادی، خوروش، عاطفه السادات و همکاران، 1389)، انجام مداخلاتی در راستای کاهش رفتارهای پرخطر و جلوگیری از منتقل شدن و شیوع این قبیل بیماری­ها بسیار مهم می­باشد.

چون کاربردهای مدل ماتریسی در حوزه های مختلف، برای درمان وابستگی به کوکایین(راوسن، ابرت، مک کان و مان، 1986)، مصرف دارو  و الکل، بهبود درشاخص های روان شناختی و کاهش رفتارهای پرخطر جنسی مرتبط با انتقال ایدز( ویروس نقص ایمنی انسان) (شاپ تاو، راوسن، مک کان و ابرت، 1994؛ شاپ تاو، راوسن و لینگ،1997) به اثبات رسیده و این اثربخشی درمان حمایت تجربی برای استفاده از این مدل را فراهم کرده است.

تعدادی از طرح هایی که با حمایت مالی موسسه ملی سوء مصرف مواد آمریکا اجرا شده، بیانگرآن است که شرکت کنندگان درمان شده با مدل ماتریسی، کاهش های آماری معناداری را در مصرف دارو و الکل، بهبودهایی را در شاخص های روان شناختی و کاهش رفتارهای پرخطر جنسی مرتبط با انتقال ایدز داشتند (راوسن، 1995؛ شاپ تاو، راوسون، مک کان و ابرت، 1994؛ شاپ تاو، راوسون و لینگ، 1997).

این موارد بررسی جنبه ها و راهکارهای بیشتردر خصوص رفتارهای پرخطرجنسی را می طلبد. بنابراین در پژوهش حاضر به بررسی تأثیر روش ماتریکس برکاهش رفتارهای پرخطرجنسی مردان معتاد شهرکرمانشاه پرداخته شده است.

[1]-  Sadock

2 _ Jarlais

3 _  Lindbreg  & Boggess & Williams

[4]-  Sadock

1 _  Bockting

2 _  Rosser

3_  Scheltema

4 _   Attention deficit hyper activity disorder (ADHD)

چکیده

 

امروزه سازمان ها برای زنده ماندن و پویا بودن در دنیای پر رقابت، بهبود و اصلاح در همه زوایای سازمان را مورد توجه قرار می دهند. مدیریت کیفیت جامع و مدیریت دانش ابزارهای مفید و اساسی در بهبود عملکرد و اصلاح سازمان ها در عصر دانش و رقابت می باشد. هدف مدیریت کیفیت جامع، بهبود مستمر کیفیت کالاها و خدمات با مشارکت همه کارکنان و مدیران می باشد تا رضایت مشتریان را جلب نموده و نیازهای آنان تامین گردد. مدیریت دانش بر چگونگی مدیریت دانش آشکار و ضمنی کارکنان تاکید دارد تا از این طریق بتوان از تجربیات آنان در بهبود عملکرد سازمان استفاده بهینه را بُرد. هر دوی اینها در افزایش سطح بهره وری نیروی انسانی تاثیر بسزایی دارند. هدف پژوهش حاضر بررسی تاثیر مدیریت کیفیت جامع و مدیریت  دانش در بهبود بهره وری نیروی انسانی می باشد. این تحقیق به لحاظ هدف، کاربردی بوده و از نظر روش جمع آوری داده ها، همبستگی ـ توصیفی        می باشد. برای جمع آوری داده های مورد نیاز از پرسشنامه های استاندارد استفاده شده است. روش نمونه گیری دراین پژوهش، طبقه ای تصادفی بوده و حجم نمونه آماری به تعداد ١٧٠ نفر با بهره گرفتن از فرمول کوکران انتخاب شده است. تجزیه و تحلیل داده ها با بهره گرفتن از نرم افزار spss نشان می دهد که، بین مدیریت دانش و مدیریت کیفیت جامع با بهره وری رابطه معنادار وجود دارد و نتایج رگرسیون چند متغیره نشان می دهد که، مدیریت دانش ٦٠ درصد از تغییرات بهره وری نیروی انسانی را تبیین می کند. همچنین مدیریت کیفیت جامع توان تبیین تغییرات بهره وری نیروی انسانی را به میزان ٧٣ درصد را دارد. از سوی دیگر مدیریت دانش به میزان ٨٣ درصد از تغییرات مدیریت کیفیت جامع را توضیح می دهد. نتایج تحلیل داده ها نشان دادند که، مولفه های مدیریت دانش و مدیریت کیفیت جامع پیش بینی کننده های خوبی برای تغییرات بهره وری نیروی انسانی می باشند.

کلمات کلیدی: بهره وری نیروی انسانی، مدیریت دانش، مدیریت کیفیت جامع

 

 

 

 

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                            صفحه

 

فصل اول: کلیات تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………….. 1

1-1 مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………  2

1-2 بیان مساله پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………………3

1-3 اهمیت و ضرورت پژوهش………………………………………………………………………………………………………………6

1-4 اهداف پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………………….10

1-4-1 هدف کلی پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………10

1-4-2 اهداف فرعی پژوهش …………………………………………………………………………………………………………..10

1-5 فرضیات پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………….. 11

1-6 تعریف متغیرها …………………………………………………………………………………………………………………………….11

1-6-1 تعریف نظری یا مفهومی متغیرها ……………………………………………………………………………………..11

1-7 مدل مفهومی پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………. 14

1-7-1 تعریف متغیرهای بهره وری در مدل مفهومی پژوهش ……………………………………………………. 15

1-8 تعاریف عملیاتی متغیرها …………………………………………………………………………………………………………… 15

فصل دوم:پیشینه تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………. 18

2-1 پیشینه نظری و تئوری تحقیق…………………………………………………………………………………………………… 19

2-1-1 بهره وری…………………………………………………………………………………………………………………………… 19

2-1-2 مدیریت دانش ………………………………………………………………………………………………………………… 23

2-1-3 مدیریت کیفیت جامع……………………………………………………………………………………………………… 38

2-2 پیشینه عملی و تجربی تحقیق………………………………………………………………………………………………… 46

2-2-1  مدیریت دانش: تحقیقات داخلی………………………………………………………………………………………46

2-2-2 مدیریت دانش: تحقیقات خارجی…………………………………………………………………………………….. 50

2-2-3 تجربه های پیاده سازی مدیریت دانش در شركتهای خارجی………………………………………… 52

2-3 پیشینه تحقیقات عملی کیفیت جامع ………………………………………………………………………………………..55

2-3-1 کیفیت جامع : تحقیقات داخلی…………………………………………………………………………………………55

2-3-2 کیفیت جامع : تحقیقات خارجی……………………………………………………………………………………….58

فصل سوم:روش شناسی پژوهش…………………………………………………………………………………………………………….65

3-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………..66

3-2 روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………….. 66

3-3 جامعه آماری ……………………………………………………………………………………………………………………………….66

3-4 روش نمونه گیری وتعیین حجم نمونه آماری تحقیق…………………………………………………………………66

3-5 : ابزارگردآوری اطلاعات و اندازه گیری …………………………………………………………………………………….. 67

3-6 تعیین پایایی و روایی ابزارگیری………………………………………………………………………………………………… 67

3-7 روش تجزیه و تحلیل داده ها……………………………………………………………………………………………………. 70

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها……………………………………………………………………………………………………. 71

4-1 مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 72

4-2  توصیف داده های جمعیت شناختی (دموگرافیک)………………………………………………………………….. 72

4-3 تحلیل داده های مربوط به فرضیه های پژوهش……………………………………………………………………….. 79

فصل پنجم: جمع بندی و نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………….. 92

5 -1 مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………… 93

5-2 نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………….96

منابع و مأخذ…………………………………………………………………………………………………………………………………. 100

پیوستها و ضمایم …………………………………………………………………………………………………………………………. 110

 

فهرست جداول

 

 

عنوان                                                                                                   صفحه

 

جدول 2-7 : خلاصه تحقیقات داخلی و خارجی مدیریت دانش……………………………………………………….. 62

جدول 2-8: خلاصه تحقیقات داخلی و خارجی مدیریت کیفیت جامع……………………………………………. 64

جدول3-1 : ضرایب پایایی پرسشنامه ها ………………………………………………………………………………………….. 68

جدول 3-2: بارهای عاملی پرسشنامه های بهره وری،مدیریت دانش و مدیریت کیفیت جامع ………..69

جدول 4-1: توزیع فراوانی و درصد نمونه آماری بر حسب جنسیت ………………………………………………… 72

جدول 4-2 : توزیع فراوانی بر حسب مدرک تحصیلی………………………………………………………………………. 73

جدول 4-3: توزیع بر حسب سابقه کاری پاسخگویان……………………………………………………………………….. 74

جدول 4-4: توزیع فراوانی مربوط به سن …………………………………………………………………………………………. 75

جدول 4-5: ضرایب همبستگی بین متغیرهای پژوهش……………………………………………………………………. 80

جدول4-6: نتایج مدل رگرسیون تاثیر مدیریت دانش بر بهره وری نیروی انسانی یا کار………………… 82

جدول4-7: نتایج مدل رگرسیون تاثیر مدیریت کیفیت جامع بر بهره وری نیروی انسانی………………. 83

جدول4-8:  نتایج مدل رگرسیون تاثیر مدیریت دانش بر مدیریت کیفیت جامع……………………………. 84

جدول4-9: نتایج مدل رگرسیون چندگانه تاثیر مدیریت دانش بر بهره وری نیروی انسانی………………85

جدول4-10: نتایج مدل رگرسیون چندگانه تاثیر مدیریت کیفیت جامع بر بهره وری نیروی انسانی………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 86

جدول 4-11: نتایج آزمون t دو گروه مستقل بر حسب جنسیت درخصوص مدیریت دانش…………… 87

جدول 4-12: نتایج آزمون t دو گروه مستقل بر حسب جنسیت درخصوص مدیریت کیفیت جامع 88

جدول 4-13: نتایج آزمون t دو گروه مستقل بر حسب جنسیت درخصوص بهره وری نیروی انسانی88

جدول 4-14: نتایج آزمون ANOVA بر حسب سن درخصوص مدیریت دانش………………………………….88

جدول 4-15: نتایج آزمون ANOVA بر حسب سن درخصوص مدیریت کیفیت جامع…………………… 89

جدول 4-16: نتایج آزمون ANOVA بر حسب سن درخصوص بهره وری نیروی انسانی………………… 89

جدول 4-17: نتایج آزمون ANOVA بر حسب سابقه کار درخصوص مدیریت دانش……………………… 90

جدول 4-18: نتایج آزمون ANOVA بر حسب سابقه کار درخصوص مدیریت کیفیت جامع…………. 90

جدول 4-19: نتایج آزمون ANOVA بر حسب سابقه کار درخصوص بهره وری نیروی انسانی………. 90

جدول 4-20: نتایج آزمون ANOVA بر حسب تحصیلات درخصوص مدیریت دانش……………………… 91

جدول 4-21: نتایج آزمون ANOVA بر حسب تحصیلات درخصوص مدیریت کیفیت جامع………… 91

جدول 4-22: نتایج آزمون ANOVA بر حسب تحصیلات درخصوص بهره وری نیروی انسانی……… 91

 

 

 

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                            صفحه

 

مدل مفهومی پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………………… 14

نمودار 4-1: توزیع فراوانی بر حسب جنسیت ………………………………………………………………………………….  72

نمودار 4-2: توزیع فراوانی بر حسب تحصیلات ……………………………………………………………………………….  73

نمودار 4-3: توزیع فراوانی بر حسب سابقه کار ………………………………………………………………………………..  74

نمودار 4-4: توزیع فراوانی بر حسب سن …………………………………………………………………………………………  75

نمودار 4-5: نمودار توزیع نرمال نمرات بهره وری ……………………………………………………………………………  76

نمودار 4-6: نمودار توزیع نرمال نمرات مدیریت کیفیت جامع  ………………………………………………………  77

نمودار 4-7: نمودار توزیع نرمال نمرات مدیریت دانش ……………………………………………………………………  78

نمودار 4-8: ضرایب همبستگی بین متغیرهای پژوهش …………………………………………………………………  80

نمودار 4-9: ارتباطات بین متغیرهای پژوهش ………………………………………………………………………………..  81

 

فصل اول

کلیات تحقیق

 

1-1 مقدمه

فعالیت های هر سازمانی به مجموعه ای از عوامل بستگی دارد. شناخت و بررسی این عوامل       می تواند در بهینه سازی فعالیت ها و تحقق اهداف سازمانی کمک کند. یکی از هدف های مهم هر سازمان بالا بردن کیفیت است که در شرایط رقابتی امروز، سازمان ها باید آن را با افزایش بهره وری مد نظر قرار دهند. اهمیت بهره وری[1] در افزایش رفاه ملی، اکنون به طور عام پذیرفته شده است. افزایش بهره وری بر تمام فعالیتهای انسانی اثر مثبت دارد زیرا افزایش بهره وری بیش از آن که در به کارگیری و سرمایه به وجود آید، در تولید ناخالص ملی[2] بر اثر بهینه سازی در اثربخشی و کیفیت نیروی انسانی به وجود می آید. بنابراین تغییر در بهره وری نیروی انسانی تاثیر شگرفی بر بسیاری از پدیده های اقتصادی واجتماعی مانند رشد سریع اقتصادی، سطح زندگی، بهبود در موازنه پرداخت ها، تورم و حتی مقدار و کیفیت اوقات فراغت دارد (ابراهیمی مهر،1372).

از سوی دیگر اهمیت و نقش برجسته نیروی انسانی در هر سازمان و پرداختن به موضوعاتی که موجب افزایش عملکرد کارکنان، کاهش غیبت و ترک خدمت آنها و در نهایت افزایش بهره وری گردد، مورد توجه محققان و صاحب نظران می باشد. از دغدغه های مهم سازمان ها و مدیران، مسئله افزایش بهره وری می باشد به طوری که بسیاری از کشورها عمده برنامه های توسعه ای خود را بر مبنای افزایش بهره وری قرار داده اند؛ به نحوی که طی 15 سال اخیر، افزایش بهره وری در سطح جهان 45 برابر شده است (فرجی،1385). از بین عوامل تاثیر گذار بر بهره وری نیروی انسانی در سازمان ها     می توان به مسئله مدیریت دانش[3] و مدیریت کیفیت جامع[4] اشاره نمود.

سازمان ها برای افزایش بهره وری نیروی انسانی و بهبود عملکرد سازمانی خویش اقدام به بکارگیری اصول مدیریت کیفیت جامع یا فراگیر نموده اند. مدیریت کیفیت فراگیر روشی مدیریتی است که به سازمان کمک می کند تا به عملکرد بهبود یافته سازمانی بر اساس تقویت حل مساله بر مبنای کیفیت دست یابد.

مدیریت کیفیت جامع یک سیستم مبتنی بر نیروی انسانی است که تلاش می کند با افزایش رضایت مشتریان و کاهش هزینه های عملیات به بقای سازمان کمک نماید. یکی از اصول بنیادی مدیریت کیفیت جامع، بهبود مستمر در تمام فرایند ها، بهبود کیفیت خدمات مد نظر مشتری، تولیدی بودن ضایعات (قابلیت بازیافت ضایعات)، تمرکز بر بهبود فرایندها به جای انتقاد از افراد و تصمیم گیری مبتنی بر داده ها می باشد (فلاین و همکاران،1995)[5].

از سوی دیگر مدیریت دانش یکی دیگر از مولفه های بسیار تاثیرگذار بر بهبود و افزایش بهره وری نیروی انسانی در سازمان ها بشمار می رود. دانش و کسب آن در دنیای امروزی جایگاه بس رفیع برای پویایی سازمان ها دارد. یادگیری و نیاز به کسب دانش در عرصه های مختلف در سازمان های امروزی رو به افزایش می باشد. اگر سازمانی در مقایسه با سایر رقبا و محیط خویش دیرتر یاد بگیرد از بین خواهد رفت و سازمان هایی باقی می مانند که یاد گیرنده باشند و سریع تر از رقبای خود بیاموزند (رمضانیان و همکاران،1391).

به عبارتی مدیریت دانش به هر نوع فعالیتی که به تجربه و دانش ذهنی افراد توجه کرده، به      گونه ای که بتواند با آشکارسازی و به اشتراک گذاری آن به هم افزایی دانش کمک کند، گفته        می شود. هم افزایی دانش می تواند به دانش آفرینی مشترک نسبت داده شود. این اشتراک در خلق دانش، همکاری مستقیم در خلق دانش نیست، بلکه به خلق دانش بر مبنای دانسته ها که به اشتراک گذاشته شده اشاره دارد. بنابراین مدیریت دانش فرایندی می باشد که مراحلی چون کسب آگاهی نسبت به دانش نهان، عیان سازی، به اشتراک گذاری، گسترش و درک و بهره گیری از آن در خلق دانش جدید را طی می کند که با تسهیم آن بین افراد یک سازمان می توان توانمندی و افزایش تجربه و تخصص را در سایه بهره مندی از دانش دیگران شاهد بوده و نتیجه آن افزایش سطح کارآئی و اثربخشی نیروی کار در سازمان می باشد (نوناکا و تاکوچی،1995)[6].

 1-2 بیان مساله پژوهش

در عصر حاضرکه به عصر سازمان های دانش محور، عصر انفجار اطلاعاتی و دیجیتال[7] معروف گشته، بهره وری و ارتقای آن یکی از اهداف عمده سازمان های فعال و زنده است. در نظام متحول و پیشرو، اولین کوشش برای شناخت بهره وری و متعاقب آن تعیین عوامل تاثیرگذار بر افزایش آن     می باشد که از شرایط لازم و ضروری تحقق رشد و توسعه به شمار می آید.

بهره وری عاملی است که با بقا و دوام حیات ملتها گره خورده و یکی از معیارهای تعیین قدرت در جوامع بین الملی و محافل علمی است. لزوم شناخت توانایی های بالفعل و بالقوه در دنیای بهره وری و سرمایه گذاری کلان برای اشاعه و گسترش آن از اهم اولویت های امروزه نظام اداری واجرایی کشور است. در حقیقت بهره وری نگرشی واقع بینانه و یک فرهنگ و بینش بوده که می توان از آن طریق به طور مستمر وضعیت موجود را بهبود بخشید (رحیم نیا و همکاران،1388).

اهمیت بهره وری در عصر حاضر با توجه به پیشرفت های حیرت انگیز فناوری اطلاعات و ارتباطات[8] بر هیچ کسی پوشیده نیست. بهره وری به شکلی فزاینده مبتنی بر دانش، مهارت ها و توانایی های عقل انسان آموزش دیده است. مفهوم گسترش یافته بهره وری حاصل یک کسر ستانده به داده نیست، بلکه سیستمی فکری است. نوعی نگرش عقلائی به زندگی و نوعی فرهنگ است. فرهنگی که انسان با فکر و اندیشه خود اعمال خود را بر ارزش و واقعیت ها منطبق می کند و سعی دارد بهترین نتیجه مادی و معنوی را در زندگی کسب کند (خدادادی وهمکاران،1389). از نظر مهرابیان و همکاران (1390) عواملی چون، فرهنگ سازمانی، عوامل انگیزشی، شرایط محیطی، توانمندسازی کارکنان و شیوه رهبری، مدیریت دانش و کیفیت فراگیر در ارتقای بهره وری نیروی انسانی بعنوان مهمترین سرمایه های یک سازمان تاثیر گذار هستند (پورسلطانی و همکاران،1392).

بهره وری نیروی کار عبارت است از، نرخ ستاده واقعی (ساعات کار) ارائه شده توسط کارکنان سازمان (گاتن کاور،2000). نیروی انسانی عامل اصلی تدوام موفقیت و تحقق اهداف سازمان ها است.       بهره وری در سطح نیروی کار به تجزیه و تحلیل، اندازه گیری و بهبود بهره وری منابع انسانی اختصاص دارد موضوع آن ارتقاء و بهبود بهره وری نیروی کار اعم از نیروی کارمستقیم یا غیر مستقیم است (استاگو،2002).

به سخن دیگر امروزه سازمان ها برای حفظ خویش در دنیای متغیر کنونی در تلاش طاقت فرسایی به سر می برند. این تلاش و کوشش در برگیرنده رشد و هماهنگی با تغییرات بازار، بهسازی کیفیت محصولات و حفظ تعادل و توازن است. تحقق این ساعی سازمان بستگی به استعداد و انرژی و عملکرد کارکنان و نیروی کار موجود دارد و منابع و نیروی انسانی به عنوان یک مزیت رقابتی منحصر بفرد و سرمایه عمده سازمان مطرح و تاکید شود (سوانسون،1999).

در دیدگاه مدیریتی، بهره وری میزان موفقیت سیستم را در استفاده از منابع برای کسب اهداف بیان می کند. در واقع بهره وری هم مفهوم کارآیی و هم اثربخشی را در بر دارد و در این حالت      بهره وری با مفاهیمی نظیر خروجی، تولید، سود آوری، ظرفیت تولید، عملکرد، کاهش هزینه یا کار اضافی فرق می کند (پریچاد،1992 به نقل از زاهدی و نجاری،1387). بعبارتی بهره وری ترکیبی از کیفیت زندگی کاری، کیفیت، نوآوری، مدیریت دانش، اثربخشی و سودآوری می باشد.

از جمله عوامل تاثیرگذار بر بهره وری نیروی انسانی بحث مدیریت دانش و مدیریت کیفیت جامع می باشد. مدیریت دانش به هر نوع فعالیتی که به تجربه و دانش ذهنی افراد توجه کرده به گونه ای که بتواند با آشکار سازی و به اشتراک گذاری آن به هم افزایی[9] دانش کمک کند، گفته می شود.  مدیریت دانش با قلمرو دانستنی های کشف نشده سروکار دارد، عامل و فرایندی است برای تحول، توسعه و رشد (پریرخ،1392). دانشمندانی چون (داونپورت و پروساک،1998)[10] معتقدند که، مدیریت دانش فعالیتی ثمر بخش برای رشد و تعالی سازمانی به شمار می رود (پریرخ،1392).

مدیریت دانش پتانسیل بالایی در افزایش برتری رقابتی سازمان، تمرکز بر مشتری، بهبود روابط کارکنان، نوآوری و صرف هزینه های کمتر دارد (بنیت وگابریل،1990). بر اساس مطالعات داونپورت و پروساک (2000)، اغلب شرکت ها و سازمان ها گام های نخستین را در پیاده سازی سیستم های مدیریت دانش بر می دارند، اما بسیاری از آن ها از نتایج آن بهره مند نمی شوند و مدت زمان زیادی در وضعیت ثابت باقی می مانند. با توجه به تحقیقات صورت گرفته در ایران درباره پیاده سازی مدیریت دانش، به دلایل زیادی از قبیل عدم توجه مدیران به نقش دانش سازمانی در بهره وری سازمان (لاسون،2003)، فقدان زیر ساختهای مناسب برای ایجاد دانش سازمانی، عدم تبادل اطلاعات در بین افراد سازمان جهت حفظ موقعیت شغلی و ممانعت از پذیرش دانش و اطلاعات زیردستان خود (قربانی و زبردست،1386)، وضعیت مدیریت دانش در اکثر سازمان های مورد مطالعه ضعیف گزارش شده است (امیدی و همکاران،1391).

مدیریت کیفیت یک دیدگاه فلسفی ـ مدیریتی است که هم اکنون با سرعت فزاینده جایگاه خود را در جوامع باز می کند و توجه به نیازهای و ابتکارات مشتریان، راه های ارائه خدمات و ارتقای کیفیت را اصل کار خود قرار می دهد. در دهه های اخیر نظام های ارتقای مستمر کیفیت با مدیریت کیفیت جامع جایگاه مهمی یافته است. مدیریت کیفیت جامع فنی است برای مشارکت تک تک کارکنان و مدیران سازمان در امور مربوط به سازمان (زند حسامی و فرید،1392). این فن تغییری مهم در فرهنگ سازمان می دهد که اهداف، آرمان ها، طرز تفکر و رویه های موجود در آن سازمان را در بر می گیرد. تاکید عمده جنبش مدیریت کیفیت جامع بر این است که هر کارمند و مدیری پاسخگوی بهبود مداوم کیفیت خدمات و محصولات شرکت یا سازمان باشد تا خواسته های مشتریان تامین شود (طاهری،1379).

بنابراین می توان ادعا نمود که، کیفیت در جهان رقابتی امروزی یکی از مهم ترین شاخه های رقابت جهانی می باشد. تشدید رقابت جهانی و افزایش تقاضای مشتریان و افزایش خواسته های آنها در زمینه های مختلف برای کیفیت بهتر باعث حرکت سازمان ها و شرکت ها به سمت ارائه کالا و خدمات با کیفیت بالا شده است (دمیربگ و همکاران،2006)[11]. هدف مدیریت کیفیت مدرن این است که از طریق اقتصادی و معقول ساختن هزینه ای که مشتریان می پردازد، رضایت کامل آنها را جلب نماید. اساس این کار، مدیریت کیفیت سیستماتیک است که تمام قسمت های یک سازمان را شامل می گردد. مدیریت کیفیت فراگیر، یک استراتژی کلیدی برای حفظ مزیت رقابتی و راهی برای مدیریت سازمان ها در جهت بهبود اثربخشی و عملکرد کلی سازمان از افزایش توانمندی نیروی کار و بالابردن سطح بهره وری آنها می باشد (اوی وهمکاران،2007).

مساله مورد تحقیق این مطالعه این است که آیا مدیریت دانش و مدیریت کیفیت جامع بر بهره وری نیروی انسانی صنعت آب و فاضلاب شهری شهرستان ارومیه تاثیر معنی داری دارد؟ در این پژوهش تلاش شده است ضمن بررسی نقش مولفه های مدیریت دانش و مدیریت کیفیت جامع یا فراگیر در افزایش بهره وری نیروی کار و اولویت بندی ابعاد آنها در پیش بینی و تاثیرگذاری در تغییرات       بهره وری متناسب با یافته های پژوهش، پیشنهادات کاربردی ارائه گردد. دلیل اصلی انتخاب جامعه آماری فوق، با اهمیت بودن این بخش از صنعت استان در تامین یکی از نیازهای اساسی و حیاتی شهروندان بوده است و هرچه بهره وری نیروی کار در این بخش بالا باشد به همان اندازه در ارائه خدمات با کیفیت بالا و کسب رضایت مصرف کنندگان این بخش موفق تر خواهد بود. همچنین جلب توجه مدیران و دست اندرکاران این بخش به مقوله مدیریت دانش و کسب و انتقال دانش در بین افراد و تلاش بیشتر در بهبود مدیریت کیفیت فراگیر و رواج آن در سایر سازمان های مشابه است.

1-3 اهمیت و ضرورت پژوهش        

در دنیای پر رقابت کنونی و عصر سازمان های دانش محور، بهره وری به عنوان یک فلسفه و دیدگاه مبتنی بر استراتژی بهبود، مهمترین هدف هر سازمانی را تشکیل می دهد و می تواند همچون زنجیره ای فعالیتهای کلیه بخش های جامعه را در بر گیرد (طاهری،1388). به طوری که رسالت مدیریت و هدف اصلی مدیران هر سازمان استفاده موثر و بهینه از منابع و امکانات گوناگون چون نیروی کار، سرمایه، مواد، انرژی و اطلاعات می باشد و این باعث گردیده که درتمام کشورها بهره وری نیروی کار و استفاده صحیح و هر چه بهتر از مجموعه عوامل تولید (اعم از کالا و خدمات) به اولویتی ملی تبدیل شود و همه جوامع به این باور برسند که تداوم حیات هر جامعه بدون توجه به موضوع بـهره وری ممکن نیست (معصومی،1388).

سازمان بین المللی کار بهره وری را این گونه تعریف می کند؛ بهره وری عبارت است از رابطه بین ستاده حاصل از یک سیستم تولید با داده های به کار رفته مانند زمین، سرمایه، نیروی کار و… سازمان بهره وری ملی ایران نیز بهره وری را یک فرهنگ و نگرش عقلایی به کار و زندگی دانسته و هدف آن را هوشمندانه تر کردن فعالیت ها برای دستیابی به کار و زندگی بهتر و متعالی می داند  (جوادی،1380). در بین عوامل مهم و تاثیرگذار در بهبود و رشد و توسعه سازمان ها، نظیر (زمین، تکنولوژی، مدیریت، سرمایه و نیروی انسانی) مهمترین و اثرگذارترین آنها، همان نیروی انسانی       می باشد.

سازمان هایی که دارای نیروی کار خلاق و نوآور هستند، غالبا شاهد پیشرفت در همه ابعاد هستند ولی جاهایی که نیروی کار فرسوده و کم تجربه و بی تخصص مشغول کار باشند حتی با تکنولوژی پیشرفته نیز از آن چنان کارآئی و اثربخشی قابل توجهی برخوردار نیستند. یکی از عوامل تاثیرگذار در بهبود بهره وری نیروی کار مدیریت دانش و مدیریت کیفیت جامع می باشند. مدیریت کیفیت جامع به عنوان راهبردی سازمان شمول و مشتری محور یکی از کاربردی ترین ابزارها در تحقق این امر است.

مدیریت کیفیت جامع یک نظام مدیریتی مبتنی بر کارکنان است که هدف آن افزایش مداوم رضایت مشتری و مراجعه کنندگان با قیمت واقعی کمتر و با کیفیت بالا است. در حقیقت مدیریت کیفیت جامع یک رویکرد سازمان شمول است نه بخشی از یک سازمان، و نه در قالب یک برنامه و جزء جدایی ناشدنی از یک سازمان و نیز یک رویکرد فرایندگرا بوده یعنی در عرض واحدها و بخشهای مختلف سازمانی عمل می کند.

مدیریت کیفیت جامع با مشارکت همه کارکنان و از بالا به پایین پیاده می شود و زنجیره ای از همه تدارک کنندگان و مشتریان داخلی و خارجی را در بر می گیرد (هاکمن،1995) بنابراین مدیریت کیفیت جامع یکی از موفق ترین فلسفه های مدیریتی است که به خوبی پاسخگوی مسائل کیفیتی و نیازها و انتظارات مشتری، سازمان و جامعه بوده است. این فلسفه مدیریتی فنون و روش های متعدد و گوناگونی را با نگرشی نو به صورت یکپارچه و منطقی به هم مرتبط می کند. بنابراین هر سازمانی با این فلسفه مدیریتی و با هدف بهبود مستمر عملکرد سروکار داشته باشد و آن را در سازمان خویش پیاده نماید مسلما باعث افزایش کارآئی و اثربخشی فعالیتهای کارکنان خویش خواهد بود. چرا که بهبود کیفیت خدمات و کالا و جلب رضایت مشتریان مستلزم وجود کارکنانی با توانمندی بالا و کارآمدی بیشتر می باشد و این مهم مسیر نمی گردد مگر نیروی کارخلاق و نوآور در سازمان مشغول به کار گردند.

از سوی دیگر بحث مهم دیگری که در این میان نقش غیر قابل انکار ایفا می نماید مسئله مدیریت دانش می باشد. در عصر کنونی دانش، به عنوان منبعی ارزشمند و استراتژیک و دارایی اصلی مطرح است. بدون مدیریت و استفاده درست از آن، سازمان ها از گردونه رقابت خارج می شوند. دانشمندان زیادی از جمله؛ سیوبی وکنراد[12] (1986) با ابداع ترازنامه نامشهود، کارل ویگ[13] (1986)، با ابداع مفهوم مدیریت دانش، واتر هاوس[14] (1988) با ابداع استراتژی های تجاری در مدیریت دانش، نوناکا و تاکوشی[15] (1991) با طرح بازبینی تجاری هاروارد و… در ایجاد و توسعه آن نقش داشته اند (زاهدی ونجاری،1387). دانش در سازمان های تجاری در دو قلمرو یافت می شود:

الف) نظام های اطلاعاتی و فرایندهای تجاری اطلاعات مدار یعنی دانش به عنوان اطلاعات

ب) کارکنان؛ یعنی دانش به عنوان منابع انسانی. هر دو دانش برای بقای سازمان ارزشمندند. سازمان برای اینکه موفق باشد باید به رشد و توسعه هر دو نوع دانش به عنوان بخشی از دارایی های دانش خود همت گمارد. مرکز ارنست و یانگ[16] در نوآوری سازمانی با بررسی پیمایشی حدود 431 شرکت آمریکایی و اروپایی دریافت که سازمان ها می توانند مزایای زیر را از مدیریت دانش فعال خود به دست آورند:

 

نتیجه گیری :

مطالعه اخیر نشان داد که مصرف پودر دانه شنبلیله در کاهش چربی های خون بیماران هایپر لیپیدمیک موثر می باشد.

 

 

کلید واژه ها :شنبلیله، چربی خون، هایپیرلیپیدمی

 

 

 

 

 

 

فهرست مطالب

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول:مقدمه و بیان مساله
1-مقدمه	1
1-2 بیان مساله و اهمیت پژوهش	3
1-3 اهداف و فرضیات	8
1-3-1 اهداف اصلی	8
1-3-2  اهداف فرعی	8
1-3-3 اهداف کاربردی	8
1-3-4  فرضیه ها	9
فصل دوم :بررسی متون	10
2-1 مقدمه	11
2-2 مبانی نظری پژوهش	11
2-3 مروری بر مطالعات انجام شده	12
2-3-1 مطالعات انجام شده در ایران	12
2-3-2 مطالعات انجام شده در جهان	14
فصل سوم : رو ش پژوهش	16
3-1 مقدمه	17
3-2 نوع پژوهش	17
3-3 جامعه پژوهش	17
3-4 روش نمونه گیری و حجم نمونه		19
3-5 روش گرد آوری داده ها		21
3-6 ابزار  گردآوری داده ها		21
3-7 روش تجزیه و تحلیل داده ها		22
3-8 مکان و زمان مطالعه		22
3-9 محدودیت های پژوهش		22
3-10 ملاحظات اخلاقی		23
3-11 تعریف واژه ها		24
فصل چهارم :		25
یافته ها		26
فصل پنجم : بحث،نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات		39
بحث		40
نتیجه گیری		45
ارائه پیشنهادات     منابع		45       46
پیوست ها		51
فرم جمع آوری اطلاعات بیوشیمیایی و آنتروپومتری		52
فرم رضایت نامه   برگه اطلاع رسانی		53   54
چکیده انگلیسی		55

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول
جدول 1 : مقایسه دو گروه در ابتدای مطالعه تاثیر مصرف خوراکی پودر تخم شنبلیله بر پروفایل لیپیدی خون	27
جدول 2 : خصوصیات افراد گروه مداخله در ابتدای و انتهای مطالعه تاثیر مصرف خوراکی پودر تخم شنبلیله بر پروفایل لیپیدی خون   جدول 3 : خصوصیات افراد گروه کنترل در ابتدای و انتهای مطالعه تاثیر مصرف خوراکی پودر تخم شنبلیله بر پروفایل لیپیدی خون	28     29
جدول 4 : میزان پروفایل لیپیدی خون قبل و بعد از مداخله با پودر تخم شنبلیله در هر دو گروه بر حسب جنس   جدول 5 : میزان FBS و نسبتهای آتروژ نیک خون قبل و بعد از مداخله با پودر تخم شنبلیله در هر دو گروه بر حسب جنس	35     36
جدول 6 : میزان پروفایل لیپیدی خون قبل و بعد از مداخله با پودر تخم شنبلیله در هر دو گروه بر حسب سن   جدول 7 : میزان FBS و نسبتهای آتروژنیک خون قبل و بعد از مداخله با پودر تخم شنبلیله در هر دو گروه بر حسب سن	37     38

1 مقدمه  :

آترواسکلروز علت عمده مرگ در جهان پیشرفته است و پیش بینی می‌شود تا 25 سال آینده، به علت عمده مرگ و میر در کشورهای در حال توسعه نیز تبدیل گردد. در ایالات متحده آمریکا، آترواسکلروز مسئول بیش از یک دوم موارد مرگ بوده و سالانه هزینه‌ای معادل 100 بیلیون دلار به درمان این گونه بیماران اختصاص می‌یابد                                   (Boudi et al., 2006) . همچنین بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت در سال 2005 در دو جنس حدود 17 میلیون نفر به علــت بیماریهای قلبی-عروقی فوت کرده‌اند، که 30 درصد کل مرگ ها را به خود اختصاص داده است. در ایران نیز 38 درصــد موارد مرگ ناشی از بیماری های قلبی– عروقی است و اولین علت مرگ و میر کشور به شمار می‌رود (Tarahi, 2007). مطالعات اپیدمیولوژیک، عوامل خطرزای این دسته از بیماری‌ها را هیپرلیپیدمی، فشار خون بالا، مصرف سیگار، دیابت، سن، جنس و فعالیت‌های فیزیکی گزارش نموده‌اند (Ridkey, 1999). نیز اعلام شده است که اختلال در لیپوپروتئین‌های پلاسما و متابولیسم چربی‌ها، بیش از سایر عوامل در بروز آترواسکلروز                                      نقش دارد(Longo & Harrison,2012). از بین لیپیدهای سرم نیزLDL کلسترول بیشترین ارتباط را با استقرارآترواسکلروز دارد (Denke & Grundy, 1999). لذا کنترل و درمان هیپرلیپیدمی، امری لازم و اساسی به نظر می‌رسد. در کنار درمان دارویی، طب مکمل و گیاه درمانی نیز مداخله توجه  متخصصان قرار گرفته است.

 

 

1-2 بیان مساله و اهمیت پژوهش :

نقش گیاهان مختلف در کاهش چربیهای خون و در نتیجه کاهش بیماریهای قلبی-عروقی شناخته شده است. در این زمینه می‌توان به شنبلیله، شوید و برگ درخت گردو اشاره نمود                                                                     (Jolodar & Nazifi, 1998). که بعلت سرشار بودن از اسیدهای چرب غیر اشباع سبب کاهش کلسترول سرم می شود(Zambón et al., 2000). مطالعات متعددی روی تاثیر گیاهان مختلف بر روی چربی خون صورت گرفته است بسیاری از مطالعات کاهش میزان کلسترول و LDLc را در نتیجه مصرف شنبلیله،پودر سیر،چای سیاه،چای سبز،سویا و زنجبیل تایید نموده اند  (Hassani et al,2010).

گرایش عمومی جوامع به طب سنتی و استفاده از داروهای گیاهی در طی سال های اخیر به علت بروز برخی اثرات زیان بار داروهای شیمیایی بر سلامتی انسان وبعضا” نارسایی‌های طب نوین در درمان برخی بیماری ها رو به افزایش بوده است، همچنین نیاز مبرم به مواد موثره این گیاهان به عنوان مواد اولیه در صنایع داروسازی آرایشی و بهداشتی باعث شده است تا این گیاهان بیش از بیش از ارزش و اهمیت خاصی برخوردار باشند(Ghanadi, 2005; SalehiSurmaghi, 2008). یكی از گیاهان دارویی كه در طب سنتی ایران و ملل مختلف سابقه مصرف دیرینه داشته و خواص درمانی چشمگیری برای آن ذكر شده گیاه شنبلیله است.

شنبلیله یا شنبلید با نام علمی   Trigonella foenum-graceum  گیاهی نهاندانه از دو لپه ای های جدا گلبرگ است که جز راسته گل سرخ، تیره نخود، تیره فرعی پروانه داران و جنسTrifoliaاز گروه Trigonella  است .شنبلیله گیاه علفی یک ساله که ارتفاع آن تا 50 سانتی متر می رسد(Dini, 2006). طبق نظر برخی کارشناسان و محققین این گیاه در ابتدا بومی ایران بوده و سپس به مناطق دیگر منتقل شده است. منشا این گیاه نواحی آفریقای شما لی و سواحل مدیترانه بوده همچنین شنبلیله بطور گسترده در هند ،چین ، آفریقا ، الجزیره ، عربستان سعودی ،پاکستان ،مصر،                     ترکیه ،اوکراین اسپانیا و ایتالیا کاشته می شود .  نكته جالب توجه در مداخله شنبلیله طیف وسیع اثرات درمانی                                                     ذکر شده آن می‌باشد (Zargari, 1368) .

شنبلیله از دیر باز در طب سنتی در درمان کورک ، دیابت و سل مورد مصر ف بوده است. سایر اثرهای ذکر شده                  عبارتند از :كه اثر ضددرد، ضدآترواسكلروز، ضدالتهاب، ضدنفخ، ضداسپاسم، ضدسرطان، پایین آورنده قند خون، افزایش دهنده میل جنسی، قابض، مقوی قلب، صفراآور، ملین، خلط آور، ، كاهش دهنده چربی خون، كاهش دهنده پرفشاری خون، شیرافزایی، مسهل، تسهیل کننده زایمان، مقوی رحم و ضدكرم از این گیاه استفاده شده است                               (Gruenwald & Fleming, 1998 Max, 1999;).

شنبلیله با نام علمی Trigonellafoenum-graceum L یک گیاه علفی یكساله از تیره Legouminosae است، كه بومی شرق مدیترانه است. در طب سنتی مصارف زیادی برای این گیاه ذكر شده است، از این گیاه برای انقباض رحم، كمك به هضم غذا و افزایش سوخت و ساز و تقویت عمومی در بدن استفاده شده است. این گیاه به سبب تولید آلكالوئیدهای دارویی، ترکیبات استروییدی، ساپوژنین ها و قدرت درمان بخشی بالا در زمره مهم ترین گیاهان دارویی جهان قرار دارد. تریگونلین اسید نیکوتینیکacid nicotinic) (Trigonelline از جمله مهم ترین متابولیت های گیاه شنبلیله به شمار می روند كه در درمان دیابت و كاهش كلسترول خون موثر می باشند. دیاسژنین (Diosgenin)ترکیب مهم دیگر بذر این گیاه است که در تولید استروییدهای دارویی از جمله قرص های ضد بارداری استفاده می شود.

بررسی های انجام شده نشان می دهد که 60 % تخم شنبلیله را فیبر تشکیل می دهد که 50% آن از جنس پکتین است (Lee et al., 1995) . پکتین بعنوان یک فیبر ،دارای ویژگی های افزایش سرعت تخلیه روده،کاهش سرعت جذب قند و چربی و کاهش سنتز کلسترول می باشد. مطالعات زیادی بر روی اثرات درمانی و شناسایی تركیبات شیمیایی این گیاه    صورت گرفته است  (;Hasanzade et al., 2010 Madar et al., 1988).

اخیرا گزارش شده برخی اجزای فعال موجود در شنبلیله ،  (4-هیدروکسی ایزولوسین و گالاکتومانان)   افزایش میزان گلوکز خون را مهار کرده و در بهبود متابولیسم لیپید در محیط داخلی                                                                               In vivo موثرند (Srichamroen et al., 2008).

شنبلیله دارای ساپونین های تلخی مانند پروتودی اسکین (protodioscin) می باشد. بسیاری از مطالعات اثر موثر دی اسژنین (شکلی از پروتودی اسکین و دی اسکین) را بر متابولیسم چربی و گلوکز خون منتشر ساختند. دی اسژنین میزان (PPRPϒ) Peroxisome proliferator-activated receptor gammaرا در بافت چربی سفید(WAT) افزایش داده و تمایز سلولهای چربی را القا می کند و سبب کاهش سایز سلولهای چربی می شود.همچنین ترشح مونوسیت کموتراکتانت پروتئین 1 (MCP-1) در سلولهای چربی کاهش یافته در حالی که ترشح آدیبونکتین افزایش می یابد که سبب مهار التهاب در سلول های چربی می گردد. در ادامه ساپونین همانند دی اسژنین میسلهای بزرگی از اسیدهای صفراوی و ملکولهای ساپونین در روده کوچک شکل می گیرد و این میسلها مانع از جذب کلسترول گشته و سبب دفع آنها در مدفوع می گردد  . دی اسژنین همچنین سبب کاهش میزان TG و کاهش میزان بیان                                          mRNA ژنهای چربی ساز(FAS[3],SCD[4]-1,ACC[5])می گردد                                                                                                     (Uemura et al., 2011).

تخم شنبلیله آلکالوییدی بنام تریگونیلین دارد که ترکیبی شبیه اسید نیکوتینیک است و می تواند در کاهش TG  موثر باشد( Goodman  & Gilman,2001)

برخی مطالعات اثرات کاهنده چربی خون شنبلیله را به ساپوژنین نیز نسبت می دهند که سبب افزایش دفع کلسترول صفراوی شده که در نهایت بدن برای سنتز مجدد نمکهای صفراوی میزان کلسترول پلاسما را کاهش می دهد، در ضمن اثرات کاهنده چربی خون همچنین به ترکیبات شبه استروژنی آن مرتبط است که بطور غیر مستقیم باعث افزایش هورمون تیروئیدی T4 می شود (Basch et al,2003) .

مطالعات صورت گرفته بر روی گیاه شنبلیله نشان دهنده اثرات مفید بر سلامتی همچنین توانایی بالای این گیاه                      در زمینه های مختلف درمانی می باشد. گرچه از نظر سنتی شنبلیله گیاهی بی خطر است با این حال