اواخر قرن نوزدهم میلادی را می­توان، آغاز شکل­ گیری «مورفولوژی شهری» به صورت یک دانش سازمان یافته دانست. با توجه به نیروهای متنوعی که در شکل­ گیری یک شهر، دخیل­اند، بسیار طبیعی به نظر می­رسد که این حوزه از تفکر در جهان امروز، به عنوان یک دانش میان رشته­ای شناخته شود و متخصصین حوزه ­های گوناگون علمی مانند معماران، شهرسازان، جغرافی­دانان شهری، برنامه­ ریزان شهری و طراحان شهری، در میان مورفولوژیست­ها، دیده می شوند. به طور کلی مورفولوژی شهری عبارت است از مطالعه­ شکل ظاهری شهر، تشکیل تدریجی بافت آن و روابط متقابل اجزای این بافت، که ترکیبات خاص و چهره­ های شهری را از قبیل خیابان­ها، میادین و دیگر فضاهای همگانی را مشخص می کند (اشرفی،۱:۱۳۸۸).

 

۲-۱-۱- مکتب مورفولوژی شهری انگلیسی

چارچوب مکتب انگلیسی را، بیشتر، مفاهیم تشکیل داده اند تا نظریه­ها. ریشه ­های اولیه مورفولوژی شهری را می­توان در کارهای جغرافی­دانان آلمانی زبان، جستجو کرد. در این میان، بی تردید، اشلوتر، پدر مورفولوژی شهری، محسوب می شود. پیروان این مکتب معتقدند که مطالعه منظر شهری، مبنای تئوری فرایند ساخت شهر را تشکیل می دهد، که نه تنها تاریخ توسعه ی شهر را توضیح می دهد، بلکه برنامه ­ریزی­های آتی را نیز هدایت می­ کند و دانش جدیدی به نام منظر شهری را به وجود می­آورد. از بزرگان این مکتب، کانزن است که تحقیق تجربی وی عمدتاً، بر خوانش و تفسیر نقشه­ی شهر، متمرکز است؛ اما او روش خود را بر سه محور استوار می داند:

• نقشه ی شهر یا الگوی خیابان­ها ( یک پلان دو بعدی ترسیم شده از شکل فیزیکی شهر)؛
• بافت ساختمان­ها( متشکل از ساختمان­ها و فضاهای باز وابسته به آنها)؛
• الگوی کاربری زمین و ساختمان­ها(کاربری تفصیلی زمین).

به عبارت ساده­تر، کانزن، روش «تحلیل نقشه ی شهر» را شامل بررسی سه عنصر خیابان، قطعه زمین و خود ساختمان می داند که مانند قطعات یک جورچین به هم متصل شده ­اند (پور محمدی و دیگران،۴:۱۳۹۰).

 

۲-۱-۲-  مکتب مورفولوژی شهری ایتالیایی

مطالعات مورفولوژی شهری در ایتالیا در اواخر دهه ی ۱۹۴۰ توسط موراتوری[۱] آغاز گردید. از دیدگاه وی، تنها از طریق تیپولوژی ساختمان­ها می توان به ساختار شهرها، پی برد. موراتوری و پیرو اصلی­اش، کانیگیا[۲]، فرایند ساخت شهرهای سنتی ایتالیا را مورد بررسی قرار داده و نتایج را مبنای نظریه خود قرار دادند. هدف نهایی این مکتب، شکل گیری فرم صحیحی از فرایند طراحی است. سنت ریخت­شناسی ایتالیایی، از این جهت منحصر به فرد است که همیشه و به صورتی متداوم، ارتباط نزدیکی را بین سنت و نوآوری به جای آورده است(طیبی،۱۱۲:۱۳۹۱).

 

۲-۱-۳- مکتب مورفولوژی شهری فرانسوی

این مکتب در اواخر دهه­ ۱۹۶۰ آغاز گردید. این مکتب، همانند مکتب ایتالیایی از در مخالفت با معماری مدرنیسم و تاریخ ستیزی آن درآمده بود. مکتب فرانسوی ما بین دو مکتب دیگر قرار دارد و در مورد فرایند طراحی و ساخت شهر بحث می کند. چنین رویکردی، به گونه­ ریخت شناسی، نه تنها به موضوع طراحی و جغرافیا مربوط می شود، بلکه می تواند، حوزه ­های ادبیات و علوم اجتماعی را نیز در بر گیرد(Villain,2011).

 

 

 

 

 

جدول ۱:خلاصه نظریات مهم در مورد مورفولوژی شهری

عنوان	نظریه پرداز	خلاصه ای از یافته ها و گزاره های مهم
دیدگاه های کلاسیک	کوین لینچ(Lynch,1987)	·       شهر همانند یک ارگانیسم، برخوردار از الگوهای نامنظم به دلیل تغییرات آهسته و رشد تدریجی است.
	اسپیرو کوستوف(Kostof,1991)	·       شهر تاریخی، محصول فرآیندهای برنامه‌ریزی شده و برنامه‌ریزی نشده است. یک ساختار منظم، به تدریج متاثر از تغییرات اجتماعی به ساختارهای بی‌قاعده تجزیه می شود.
	آموس راپاپورت (۱۹۹۷)	·       از نگاه مردم شناسی و اجتماعی-فرهنگی، سکونت گاه­های مدرن مثل یک ورناکولارهستند.
دیدگاه فهم شهر به مثابه الگو	کریستوفر الکساندر(Alexander,1965,1977,2000)	·       شهرهای طبیعی از الگوی شبه شبکه و شهرهای مصنوعی از الگوی درختی تبعیت می کنند. ·       شهر به مثابه مکانیسمی برای حفظ روابط انسانی عمل می‌کند؛ بنابراین الگوی رشد شهر، متاثر از فضای اجتماعی پیرامون است. ·       زبان الگو تلاشی برای مدون سازی الگوهای رفتاری و فعالیتی در جهت استفاده در فرایند ساخت مکان است. ·       مفهوم رشد تدریجی به عنوان یکی از اصول هفت گانه نظریه هولیستیک در طراحی شهری به شمار می‌رود.
دیدگاه منطق اجتماعی فضا	بیل هیلیر و همکاران(Hillier)	·       ساختار فضایی و ساختار اجتماعی رابطه تعاملی با یکدیگر دارند.  طراحی شهری، مهارت تولید فضای اجتماعی در قالب مادی و سمبولیک است. ·       فضا به عنوان ماشین، واجد منطق ساختاربندی است. ·       پیکربندی فضایی راهی برای تحلیل روابط با منظور کردن سایر روابط است. ·       شهر مکانیسمی برای تولید تماس و رابطه است.
دیدگاه های فرامدرن	فوکالت (Foucault ,1977)         لفور (Lefebver ,1991)	·       تبیین مفهوم فضای سلطه به عنوان فرم‌های ایزومرفیک (هم‌ریخت) که انعکاس‌دهنده نظام‌های اداری در محیط مصنوع هستند. ·       فضا، خود برخوردار از تاریخ است و یک موجودیت ثابت نیست. از یک جامعه به جامعه ای دیگر و از دوره ای به دوره دیگر متغیر است. ·       سرمایه و سرمایه داری در دوره مدرن، ابعاد کالبدی فضا را تحت تاثیر قرار داده اند. ·       تبیین مفهوم فضا، باید برگیرنده جنبه های فیزیکی (کالبد)،  ذهنی (منطق و انتزاع) و اجتماعی (فعالیت اجتماعی،  ارتباطات و بیان) باشد.

منبع: (سلطانی،۱۳۹۰).

 

 

۲-۲- فرم (شکل) شهر

 

کوین لینچ فرم شهر را توزیع فضایی افراد و فعالیت­ها دانسته و آن را نتیجه فضایی و کالبدی حرکت افراد، کالاها و اطلاعات در محیط ارزیابی می کند. به نظر وی، فرم شهر حاصل تعامل عوامل مذکور با آن دسته از عوامل فیزیکی است که در فضا تغییر قابل ملاحظه­ای ایجاد می کنند. این عوامل که مشتمل بر بسته شدن فضاها، سطوح، محورها، مسیرهاو… بوده، به همراه تغییرات دوره­ای و ادواری در توزیع فضایی آنان، به وجود آورنده اصلی فرم شهر می باشند. فرم شهر را به گونه­ های مختلف می توان تقسیم بندی نمود که در جدول شماره ۲-۲ ملاحظه می گردد.

 

 

 

 

 

جدول ۲:انواع فرم شهر

دیدگاه	انواع فرم شهر
شکل کلی شهر	ستاره­ای، تار عنکبوتی، اقماری، خطی، شطرنجی منظم، شطرنجی نامنظم، شبکه محور باروکی، ترکیبی از شطرنجی، شهر درون­گرا، شهر آشیانه ای، شکل های نوآورانه
مکان های مرکزی	الگوی مراکز، مراکز تخصصی و چند منظوری، مراکز خطی، مراکز محله ای، مراکز خرید، مراکز متحرک
بافت و ساخت شهر	سلول های شهری، گستردگی و فشردگی، جدا یا مخلوط، بافت و ترکیب کلی شهر، گونه های مسکن
نوع شبکه های ارتباطی	وسیله نقلیه، الگوی ارتباطی، تفکیک وسایل حمل و نقل، تغییر در فاصله رفت و آمدها، طراحی یک محور اصلی مهم

منبع : (طیبی،۱۳۹۱).

 

از اجزا  تشکیل دهنده فرم شهر، سیستم حمل و نقل و کاربری زمین هستند که در ادامه به بررسی این موارد پرداخته می شود.

 

 

۲-۳- سیستم حمل و نقل

 

اجزای تشکیل دهنده سیستم حمل و نقل، عبارتند از: شبکه راه­ها(معابر، خیابان­ها، کوچه ­ها و تقاطع ها)، وسایل نقلیه، ایستگاه­ها و پایانه ­ها و سیستم کنترل. بنیادی ترین و اصلی ترین جزء سیستم حمل و نقل، شبکه معابر است که در ادامه به آن پرداخته می شود.

 

۲-۳-۱- سیستم های شبکه ارتباطی

شبکه معابر، ستون فقرات اصلی شهر را شکل می­دهد. سه نوع سیستم شبکه معابر متفاوت وجود دارد:

• سیستم شعاعی: خیابان­ها از یک هسته مرکزی منشعب می شوند. توسعه، توسط ادامه خیابان­ها و یا شعاع­های فرعی دیگری که اضافه می شوند، به صورت محدود امکان­پذیراست. پیوند خیابان­ها با یکدیگر، از طریق هسته مرکزی صورت می گیرد. فرم شهر به صورت ستاره­ای است. اغلب شهرهای قدیمی با بافت ارگانیک دارای این سیستم شبکه می باشند. این سیستم، امروزه با ترافیک موجود دارای معایب زیادی است.(مانند شبکه ارتباطی شهر مقدس مشهد)

 

شکل ۳:سیستم ارتباطی شعاعی

منبع : (نادران  و صناعیها، ۱۳۹۰)

 

شکل ۴: عکس هوایی شهر مشهد مقدس

منبع :گوگل ارث

• شطرنجی: سیستمی است غیر مرکزی. در این سیستم، تعداد زیادی گره یا نقطه تقاطع وجود دارد. کلیه نقاط توسط شبکه پوشش شده و توسعه شبکه به هر سمت و به طور نامحدود به صورت نظری امکان پذیر است. در مناطق مرکزی و یا تجاری، مسیرهای فراوانی برای تردد، وجود خواهد داشت. ازخیابان­های مورب جهت کوتاه کردن راه­های دور و سفرهای طولانی، استفاده می گردد. اگرچه، خیابان­های مورب باعث به وجود آمدن تقاطع­های متراکم و نا متعادلی خواهند شد (مانند بیشتر شهرهای ایران همچون ایلام، شهرکرد و تهران).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل ۵:سیستم ارتباطی شطرنجی

منبع : (نادران  و صناعیها، ۱۳۹۰)

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل ۶: عکس هوایی شهر بجنورد

منبع :گوگل ارث

• سیستم حلقوی(رینگ سیستم): در شهرهایی که شبکه آنها شعاعی است، امروزه سعی می­گردد، جهت غیرمرکزی نمودن شبکه، قسمت­ هایی از معابری که شعاع­ها را به هم مرتبط می سازند و در بافت قدیم شهر به صورت معابر تنگ و فرعی وجود دارند، به صورت خیابان­های عریض و حلقه­ای شکل(رینگ) تغییر دهند. اگرچه تخریب بناهایی که در مسیر قرار می گیرند، تاسف بار است ولی غیر قابل اجتناب می باشد. با وجود آمدن این گونه حلقه­ها، قسمت اعظم تردد وسایط نقلیه دور مرکز شهر انجام خواهد گرفت و میدان­های تاریخی و مرکزی شهر و بخش تجاری را می توان به عنوان مسیر عابر پیاده و خالی از تردد وسائط نقلیه در نظر گرفت. در این سیستم، حلقه­ها، توسط شعاع­ها، قابلیت عملکرد، پیدا می­ کنند و تعداد حلقه­ها، نمودار توسعه شهر می­باشد.(مثال شبکه ارتباطی همدان)(قریب،۱۷:۱۳۷۲).

 

شکل ۷:سیستم ارتباطی حلقوی

منبع : (نادران  و صناعیها، ۱۳۹۰)

 

 

 

شکل ۸: عکس هوایی شهر همدان

 

۲-۳-۲-  تیپولوژی شبکه معابر

شبکه معابر به عنوان ستون فقرات شهر تلقی می­ شود و ارتباطات و حمل و نقل شهری با بهره گرفتن از شبکه معابر صورت می­پذیرد. به طور کلی طبق آیین نامه طراحی راه­های شهری، راه­های شهری، ۶ نقش اصلی، به شرح زیر بر عهده دارند: (آیین نامه طراحی راه­های شهری،۱۳۷۵)

• • فراهم آوردن امکان جابجایی برای وسایل نقلیه موتوری(نقش جابجایی)
  • فراهم آوردن امکان دسترسی وسایل نقلیه موتوری به بناها و تاسیسات (نقش دسترسی)
  • ایجاد بستری برای ارتباط­های اجتماعی نظیر کار، گردش، بازی و ملاقات (نقش اجتماعی)
  • شکل دادن به ساختار معماری (نقش معماری شهری)
  • تاثیر در آب و هوای محیط اطراف راه (نقش تاثیرات آب و هوایی)
  • تاثیر در اقتصاد شهر(نقش اقتصادی)

بررسی تیپولوژی شبکه معابر نیز، از آنجا اهمیت دارد که  به ما امکان تجزیه و تحلیل ساختار شبکه معابر و همچنین مقایسه ساختار شبکه معابر شهرهای مختلف را می­دهد. درمورد تیپولوژی شبکه معابر، الگوهای متعددی ارائه می شود که در زیر به معرفی برخی از آنها، پرداخته می شود.

 

[۱] Muratori

[۲] Caniggia

[۳]  Vernacular

[۴]  semi-lattice

[۵]  artificial city

[۶]  Language pattern

[۷]  Incremental grow

[۸]  Holistic

• • گسترش گردشگری باعث به وجود آمدن اشکال عمده آن شده است. اشکال گردشگری از دیدگاه صاحب نظران گوناگون در جدول ۱-۲ آمده است:

نام نویسنده	سال	انواع گردشگری	منبع
وانس اسمیت		۱)      گردشگری قومی، با هدف شناخت اقوام مختلف ۲)      گردشگری هنری، با هدف شناخت هنر ملل دیگر ۳)     گردشگری تاریخی، که به گردشگری میراث معروف است ۴)    گردشگری طبیعت گرا ۵)      گردشگری تفریحی، شرکت در فعالیت های ورزشی، استفاده از چشمه های آب معدنی و حمام آفتاب ۶)     گردشگری کاری، شرکت در کنفرانس ها، گردهمایی ها، سمینارهای علمی و تحقیقاتی	کرباسی کاخکی، ۱۳۹۱
رضوانی	۱۳۷۴	۱) گردشگری تفریحی ۲) گردشگری درمانی ۳) گردشگری فرهنگی ۴) گردشگری اجتماعی ۵) گردشگری ورزشی ۶) گردشگری مذهبی ۷) گردشگری زیارتی ۸) گردشگری بازرگانی و تجاری ۹) سیاسی	کرباسی کاخکی، ۱۳۹۱
اسدی	۱۳۹۰	گردشگری فرهنگی، ژئوتوریسم، اکوتوریسم، گردشگری زیارتی، گردشگری سلامت، گردشگری طبی، گردشگری ماجراجویی [مثال: اسکی، چتربازی، سافاری، تعطیلات دریانوردی، آموزش موج سواری، کوهنوردی و صخره نوردی و … (اسدی، ۱۳۹۰)]، گردشگری ورزشی، گردشگری زمستانی، گردشگری روستایی، گردشگری شهری، گردشگری تجاری، گردشگری کنفرانس ها و همایش ها، گردشگری تحصیلی، گردشگری داوطلبانه، طبیعت گردی، گردشگری دریایی، و  ….	اسدی، ۱۳۹۰
مستر  و همکاران	۲۰۰۸	گردشگری ماجراجویانه (تجربه واقعیات)، گردشگری تشویقی (تکنیک های انگیزشی مولد)، گردشگری فرهنگی (شیوه یا رسوم زندگی)، گردشگری میراث (افتخارات گذشته)، گردشگری فراغت (دوری از زمان کار)، طبیعت گردی (تجربه از مناظر بیگانه/ناآشنا)، گردشگری آموزشی (یادگیری در حین بازدید از مکان)، گردشگری مناطق بکر (مربوط به طبیعت)، گردشگری ورزشی (تمرکز بر فعالیت فیزیکی)	مستر و همکاران، ۲۰۰۸

جدول ۱-۲: اشکال گردشگری

 

البته باید متذکر شد که آنچه که از مطالعه آثار و آراء صاحب نظران این حوزه به دست می آید این است که توافق جامعی درباره انواع گردشگری میان آن ها وجود ندارد و هرکدام از صاحب نظران، باتوجه به زاویه دید خود گونه هایی از فعالیت ها را فعالیت های گردشگری دانسته و بر حسب دید خود آن ها را تقسیم بندی نموده اند؛ مثلاً یکی بر اساس انگیزه های مسافران و دیگری بر اساس عوامل دیگری مانند زمان (گردشگری تابستانی یا زمستانی) یا نوع فعالیت (گردشگری تجاری، ورزشی، فرهنگی و …) (سبحانی، ۱۳۸۹).

۱-۲-۲ گردشگری ورزشی و گردشگری زمستانی

گردشگری یکی از بزرگترین صنایع جهان می باشد و ورزش به عنوان بزرگترین پدیده اجتماعی جهان محسوب می گردد که از تلفیق آن ها یکی از شگفت انگیزترین صنایع خدماتی مدرن به نام صنعت “گردشگری ورزشی” به وجود آمده است. نیمه دوم قرن ۲۰ شاهد توسعه بسیار سریع ورزش و گردشگری بود. درواقع واژه “گردشگری ورزشی” برای درک بهتر استفاده از ورزش به عنوان یک تلاش گردشگری به وجود آمد (مستر و همکاران، ۲۰۰۸). برای درک بهتر رابطه میان ورزش و گردشگری، می توان به شکل ۱-۲ مراجعه کرد.

دبیر کل سازمان جهانی گردشگری  و رئیس کمیته بین المللی المپیک در پیامی مشترک در سپتامبر ۲۰۰۴ تأکید کردند گردشگری و ورزش دو نیروی محرک برای ثبات در رشد اقتصادی، اشتغال زایی و افزایش درآمدند (معین فرد، ۱۳۹۰).

گردشگری ورزشی، از زمان افزایش اهمیت و توجه به رویدادهای ورزشی، به عنوان شکلی جدید از گردشگری محسوب می گردد (مستر و همکاران، ۲۰۰۸). پیوند میان گردشگری و ورزش، ساختار جدید و جامعی برای پر کردن اوقات فراغت و تفریح همراه با نشاط روحی و جسمی انسان به وجود آورده است. گردشگری ورزشی فرد را قادر می سازد تا به دور از زندگی پرفشار و استرس آور روزمره فعالیت هایی را انجام دهد یا تجربه کند که به شادی و لذت جسمی و روحی برسد. چنین فعالیتی ورزش و تمرین را دربر می گیرد (بنسبردی و همکاران، ۱۳۹۲).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل ۱-۲: رابطه میان ورزش و گردشگری

منبع: مستر و همکاران، ۲۰۰۸

 

گردشگری ورزشی بیشترین رشد را در صنعت گردشگری جهانی داشته است. درآمدزایی گردشگری ورزشی هر ساله ۱۰ درصد رشد داشته است. به دلیل تجارب خوبی که رویدادها و فعالیت های ورزشی برای گردشگران فراهم می کنند، این صنعت به سرعت در حال توسعه است، بنابراین شهرها و کشورهای سراسر جهان در تلاشند تا میزبانی فعالیت ها و رویدادهای ورزشی را به دست آورند و از این طریق گردشگران را از تمام جهان جذب کنند (بنسبردی و همکاران، ۱۳۹۲).

با توجه به تلاقی این دو مفهوم، تعاریف متفاوتی از گردشگری ورزشی توسط صاحب نظران ارائه شده که در جدول ۲-۲ به آن ها می پردازیم:

نام نویسنده	سال	تعریف	منبع
هال	۱۹۹۲	گردشگری ورزشی یعنی سفر به دور از محدوده زندگی به دلایل غیر تجاری به منظور شرکت در فعالیت های ورزشی و یا تماشای آن ها.	هینچ و هیگام[۳]، ۲۰۰۱
روسکین[۴]، وید و بول[۵]	۱۹۸۷   ۱۹۹۷	گردشگری ورزشی یعنی بیان الگوی رفتاری افراد در طول دوره خاصی از اوقات فراغت، مانند زمان تعطیلات، که تا حدی در محیط های طبیعی جذاب و با امکانات مصنوعی ورزشی و تفریح فیزیکی در فضای باز انجام می گیرد. تعطیلاتی را که با فعالیت های ورزشی همراه باشد- چه به عنوان تماشاچی و چه به عنوان شرکت کننده- گردشگری ورزشی گویند.	هینچ و هیگام، ۲۰۰۱
گیبسون[۶]	۱۹۹۸	گردشگری ورزشی، سفری فراغتی است که افراد را برای مدتی کوتاه از محیط زندگی خود برای شرکت در فعالیت های فیزیکی، تماشای فعالیت های فیزیکی و یا تکریم جاذبه های مربوط به فعالیت های فیزیکی دور می سازد.	هینچ و هیگام، ۲۰۰۱

جدول ۲-۲: تعاریف گردشگری ورزشی از دیدگاه صاحب نظران مختلف

 

هینچ و هیگام از مجموعه تمامی این تعاریف، گردشگری ورزشی را اینگونه تعریف می کنند:

گردشگری ورزشی سفری است مبتنی بر ورزش، به دور از محل زندگی برای مدتی محدود که در آن، ورزش، به وسیله مجموعه منحصر به فردی از قوانین، رقابت های مرتبط با قابلیت های فیزیکی و ماهیت تفریحی، مشخص شده است.

لازم به ذکر است که تعاریف بسیار زیاد دیگری از گردشگری ورزشی در کتب و مقالات دیگر ارائه شده که به دو تعریف از آن ها بسنده می نماییم:

گردشگری ورزشی شامل سفرهایی است که به قصد شرکت در یک فعالیت ورزشی به صورت انفعالی (مثل تماشای رویدادهای ورزشی یا موزه های ورزشی) یا شرکت فعالانه در یک فعالیت ورزشی (مثل غواصی، دوچرخه سواری، گلف) انجام می گیرد و ممکن است مواردی را شامل شود که در آن، یا ورزش و یا گردشگری، فعالیت غالب یا دلیل اصلی سفر باشند (ریچی و ادیر[۷]، ۲۰۰۴).

دلپی، تعریف دیگری از گردشگری ورزشی ارائه داده است که عبارت است از:

سفر به نقطه ای دور از زادگاه و میهن فرد جهت شرکت در رویداد ورزشی، مشاهده رویدادهای ورزشی یا بازدید از جاذبه ها و فعالیت های ورزشی رقابتی و غیر رقابتی.

بر اساس تعریف ارائه شده در بالا، می توان گردشگر ورزشی را از منظر صاحب نظران گوناگون اینگونه تعریف کرد:

نوواگا (۱۹۹۶) گردشگر ورزشی را بازدیدکننده موقتی تعریف می کند که حداقل ۲۴ ساعت در محل رویدادهای ورزشی اقامت می کند و هدف او شرکت در یک رویداد ورزشی و تماشای جذابیت های آن می باشد.

هیگام و هینچ (۲۰۰۴) گردشگر ورزشی را اینگونه تعریف می کنند:

گردشگران ورزشی، افراد یا گروه هایی که به تماشا یا شرکت در فعالیت های ورزشی در خارج یا دور از محل زندگی خود می پردازند (کرباسی کاخکی، ۱۳۹۱).

واژه “ورزش” برای فعالیت های مختلف و بسیار زیادی استفاده می گردد (ریچی و ادیر، ۲۰۰۴). سازمان WTO (2001) اشاره کرد که دامنه فعالیت های فیزیکی مورد علاقه، از اسکی و اسنوبرد در زمستان تا کوهپیمایی، کوهنوردی، سنگ نوردی، ورزش های آبی (غواصی، شنا) و دوچرخه سواری در تابستان می باشد (ریچی و ادیر، ۲۰۰۴). ورزش های زمستانی در بردارنده فعالیت هایی چون اسکی روی یخ تا بالا رفتن از صخره های یخ می باشد اما میان همه این فعالیت ها، اسکی، محور صنعت گردشگری زمستانی است. اسکی دارای اشکال متفاوتی می باشد؛ مانند اسکی آلپاین، اسنوبرد، اسکی صحرایی و تله مارک (ریچی و ادیر، ۲۰۰۴).

البته لازم به ذکر است باتوجه به دسته بندی های صورت گرفته از فعالیت های ورزشی در منابع گوناگون، اسکی از جمله فعالیت های فیزیکی ای می باشد که در طبقه گردشگری ورزشی، گردشگری زمستانی و هم در طبقه گردشگری ماجراجویانه/ماجراجویی قرار می گیرد که در این پژوهش تنها به طبقه گردشگری ورزشی و گردشگری زمستانی پرداخته شده است.

۱-۱-۲-۲ انواع گردشگری ورزشی

انواع گردشگری ورزشی از نظر گیبسون (۲۰۰۶):  (ریچی و ادیر، ۲۰۰۴؛ کرباسی کاخکی، ۱۳۹۱)

• گردشگری ورزشی فعال (شرکت فعال در ورزش) (مستر و همکاران، ۲۰۰۸)
• گردشگری ورزشی رویداد (تماشای رویدادهای ورزشی) (مستر و همکاران، ۲۰۰۸)

• بازدید از جذابیت های مشهور و مربوط به ورزش (مانند بازدید از شخصیت های ورزشی، موزه های ورزشی، ورزشگاه های مهم و غیره).

  • تاریخچه گردشگری ورزشی در ایران

بحث گردشگری ورزشی مدت طولانی نیست که در کشور مطرح شده است اما با در نظر گرفتن همین زمان کوتاه، اثرات مثبت آن برای علاقه مندان و مشارکت کنندگان در این حرکت نوین به اثبات رسیده است.

کشور ما با وسعت بسیار زیادی که دارد بستر بسیار مناسبی در جهت توسعه ورزش دارد. لذت گردشگری نیز بر همگان مشخص است و خوشبختانه کشور ما نیز دارای منابع تاریخی و میراث فرهنگی غنی است. اما آنچه فکر کارشناسان را به خود معطوف کرده، این است که چگونه این سه عنصر گردشگری، محیط و ورزش را می توان با هم تلفیق کرد و سیاستی را در کشور بنا کرد تا اقشار مختلف جامعه بتوانند در ضمن بازدید طبیعی و فرهنگی از کشور خود و یا سایر کشورها، ورزش کردن را نیز در کنار خانواده خود و در محیط زیستی سالم و به دور از آلودگی انجام دهند.

در این راستا پیشنهاد تشکیل کمیسیون گردشگری و ورزش به هیأت اجرائی کمیته ملی المپیک ارائه شد و آیین نامه آن در تاریخ ۱۹/۰۸/۸۰ تصویب شد و اهداف در نظر گرفته شده مندرج در آیین نامه نیز بر طبق اساسنامه کمیته بین المللی المپیک در جهت توسعه جنبش المپیک تعیین گردید. اهداف آن:

۱) توسعه امر بازی و ورزش برای خانواده ها ۲) پر کردن اوقات فراغت ۳) ایجاد ارتباط سالم بین اقشار مختلف جامعه ۴) حفاظت از محیط زیست ۵) آشنایی هرچه بیشتر مردم با میراث فرهنگی و طبیعی ۶) ایجاد اشتغال و تشویق آحاد مردم به منظور مشارکت در فعالیت های فرهنگی، ورزشی، طبیعت گردی و ایران گردی (کرباسی کاخکی، ۱۳۹۱).

• گردشگری اسکی

یکی از اشکال پرطرفدار گردشگری ورزشی، سفر به مناطق مرتفع به منظور انجام ورزش اسکی است. اسکی به شکل امروزی آن در دهه ۶۰ توسط نوردهایم که اهل تله مارک نروژ بود، ابداع شد. از سال ۱۹۰۵ اسکی از ورزش های المپیک به حساب آمد اما از سال ۱۹۳۲ که المپیک ورزش های زمستانی در لیک پلاسید برگزار شد، اسکی در صدر فعالیت های تفریحی زمستانی در شمال آمریکا قرار گرفت. همچنین توسعه آن به عنوان بخشی از گردشگری زمستانی مورد توجه بیشتری قرار گرفت. همزمان با جنگ جهانی دوم، اسکی به عنوان شکلی از گردشگری انبوه پدیدار شد. دهه ۶۰ آغاز توسعه عظیم در ورزش اسکی می باشد و به طور همزمان بازاریابی انبوه فعالیت های ورزشی در این دهه انجام شد. این حرکت در کوه برف که منطقه ای مخصوص اسکی در ورمونت است آغاز شد (ریچی و ادیر، ۲۰۰۴).

گردشگری اسکی امروزه در مناطق کوهستانی کشورهای توسعه یافته، جایگاه ویژه ای یافته است و به دلیل طرفداران بسیار و بازتاب های فراوان اقتصادی در جهت بالا بردن مشاغل محلی و افزایش رفاه اقتصادی، به عنوان یک استراتژی رشد و توسعه اقتصادی در دستور کار برنامه های توسعه منطقه ای در جهان قرار گرفته است. این گردشگری که اغلب در مناطق روستایی و حاشیه شهری شکل می گیرد، قشر خاصی از جامعه شهری را مخاطب قرار داده و انتظار می رود که تحول و توسعه را در مناطق کوهستانی، به همراه داشته باشد (بدری و وثوقی، ۱۳۸۸). هر چند برف در کشورهای در حال توسعه اغلب مصیبت به بار می آورد، اما در کشورهای توسعه یافته به “طلای سفید” مشهور شده است. فعالیت های گردشگری زمستانی، سهم بسزایی در اقتصاد این کشورها دارد (سربیولنت و نورنشا[۱۰]، ۲۰۰۷).

گردشگری اسکی به مقدار برف کافی بستگی دارد. در واقع بدون برف کافی، داشتن گردشگری اسکی سودآور، به ندرت امکان پذیر خواهد بود (الساسر و بورکی[۱۱]، ۲۰۰۲). کشورهای اتریش، سوئیس، آلمان، انگلستان، کانادا، ایالات متحده آمریکا، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا، استرالیا و نیوزیلند به عنوان کشورهای پیشرو در گردشگری اسکی در جهان مطرح هستند و برخی از مناطق در این کشورها به درآمد گردشگری اسکی شدیداً وابسته شده اند (بدری و وثوقی، ۱۳۸۸).

در مجموع باید اذعان داشت که این قبیل گردشگری ها، مدت هاست که به دلیل طرفداران بسیار و بازتاب های فراوان اقتصادی در جهت بالا بردن مشاغل محلی و افزایش رفاه اقتصادی، به عنوان یک راهبرد رشد و توسعه اقتصادی در دستور کار برنامه های توسعه منطقه ای قرار گرفته است. بخصوص در مناطقی که امکان توسعه دیگر بخش های اقتصاد با محدودیت اساسی رو به روست. بنابر نظر برخی محققان، اساساً توسعه فعالیت های گردشگری زمستانی در مناطق کوهستانی دنیا، نتیجه نبود کارایی فعالیت های سنتی در درآمدزایی، توسعه مزارع و ساختارهای اجتماعی است. حتی با پذیرش واقعیت فصلی و کوتاه مدت بودن دوره آن (حداکثر ۶ ماه در سال) در بعضی مناطق جهان بیش از نیمی از درآمد سالیانه جوامع محلی از این طریق تأمین می شود (بدری و وثوقی، ۱۳۸۸).

[۱] - رشد و توسعه الگوی جدید گردشگری که به “گردشگری علایق خاص” (SIT) معروف شده، از ویژگی های جامعه پست مدرن است. این گردشگران اغلب در جستجوی موقعیتهای مهیج و کسب تجربه هایی پر از خطر و هیجان هستند. در دنیای امروز، تعداد شخصیت های ماجراجو افزایش یافته و افراد مایل اند که فعالیت های اوقات فراغت آن ها، همراه با تفریح و خطر باشد. امروزه مردم عادی نیز آمادگی پذیرفتن سطوح بالای خطر را در فعالیت های تفریحی خود دارند. “بنابراین خطر، به عنوان بخشی از جذابیت ظاهری برخی فعالیت های گردشگری و تفریحی مطرح است. این مسأله در اسکی نیز مطرح است. زیرا اسکی ذاتاً ورزشی مهیج بوده، بسته به نوع و درجه خطر آن، جزء ورزش های ماجراجویانه و حتی بسیار ماجراجویانه محسوب می گردد که قوانین فعالیت های ماجراجویانه بر آن ها اعمال می شود، مانند: اسکی با تخته اسکی، اسکی در شیب ها ی تند و پر پیچ و خم (بدری و وثوقی، ۱۳۸۸).

 

[۲] - touristic endeavor

[۳] - Hinch and Higham

[۴] - Ruskin

[۵] - Weed and Bull

[۶] - Gibson

[۷] - Ritchie & Adair

[۸]- Delpy

[۹] - Lake Placid

در کتاب مصطفی اعلم مترجم کتاب راهنمای اسکی گفته شده که در برخی دهات کردستان اهالی از مدت ها پیش در فصل زمستان برای شکار و رفتن از دهی به ده دیگر از تخته های دراز و باریک استفاده می کردند که هنوز هم بین ساکنان این نواحی رواج دارد. اسکی به عنوان ورزش در اواسط دهه ۱۳۱۰ شمسی یعنی تقریباً ۸۰ تا ۸۵ سال پس از برگزاری اولین مسابقه اسکی در جهان از اروپا وارد ایران شد (شریفی اردانی، ۱۳۸۰).

در ارتباط با کشور عزیزمان ایران باید گفت که اگر چه ایران در منطقه گرم و خشک واقع شده اما بر اساس شاخص اقلیمی ساخت پیست های اسکی، در سراسر زاگرس و بخش های زیادی از البرز امکان ایجاد پیست های اسکی و فضاهای بازی های برفی وجود دارد. در این میان مناطق زاگرس مرکزی، لرستان، همدان، فارس مرتفع، کهگیلویه و بویراحمد و چهار محال و بختیاری با توجه به برخورداری کوه های برف گیر با ارتفاع بیش از ۱ هزار متر که فصل ماندگاری برف در برخی از مناطق آن ها تا بیش از ۳ ماه طول می کشد، مطلوب ترین زمینه را برای گسترش ورزش های زمستانی فراهم می کند (محمد کریمی، ۱۳۹۱).

گردشگری اسکی در ایران، با وجود برخورداری از پتانسیل های مناسب طبیعی، علاقه مندان فراوان و در پی داشتن تأثیرات و پیامدهای بسیار در توسعه فضایی، همواره مورد بی توجهی قرار گرفته است. وجود تعداد محدودی پیست فعال که اغلب آن ها بدون امکانات، اقامتگاه، بالابر و غیره هستند، حاکی از آن است که گردشگری اسکی در ایران، هنوز به جایگاه مطلوب خود دست نیافته است (بدری و وثوقی، ۱۳۸۸).  نکته مهمی که در ارتباط با گردشگری اسکی نباید از نظر دور داشت، این است که تفریح و ورزش در قلب گردشگری اسکی قرار داشته و جزء جدایی ناپذیر آن محسوب می شود. در واقع گردشگری اسکی اغلب سفر، ورزش و تفریح را با خود به طور توأم به همراه دارد (بدری و وثوقی، ۱۳۸۸).

شناخت مکان های مناسب و مستعد احداث پیست اسکی، لزوم مطالعات امکان سنجی را برای ما آشکار می سازد.

 

• مطالعه امکان سنجی

مطالعه امکان سنجی، که به عنوان تحلیل امکان سنجی نیز شناخته می شود، مطالعه ای اولیه جهت تعیین امکان پذیر بودن اجرای یک پروژه می باشد. نتایج حاصل از این تحلیل در تصمیم گیری درباره اینکه پروژه اجرا شود یا خیر، استفاده می گردد. این ابزار تحلیلی که در مرحله برنامه ریزی پروژه استفاده می شود، نشان می دهد که یک پروژه، چگونه تحت مجموعه ای از فرضیات، همانند فناوری مورد استفاده، ابزار و امکانات، سرمایه مورد نیاز و مسائل مالی دیگر اجرا می شود.

پروژه ای که امکان اجرا شدن دارد، پروژه ایست که می تواند جریان پولی و سود کافی ایجاد کند؛ با خطرات موجود مقابله کند؛ در بلند مدت، دوام داشته باشد و به اهداف پروژه دست یابد (کاتیمونیتورن[۲]، ۲۰۰۸).

اگرچه هزینه اجرای این مطالعه ممکن است زیاد باشد اما در مقایسه با کل هزینه پروژه، بسیار ناچیز می باشد. این هزینه اولیه می تواند به ما کمک کند تا از ضررهای بزرگ تر بعدی، جلوگیری به عمل آید (کاتیمونیتورن، ۲۰۰۸).

مطالعات امکان سنجی انواع گوناگونی دارد که عبارتند از مطالعات عملیاتی، فنی، اقتصادی (تحلیل هزینه- منفعت) و زمانی- برنامه ای (کاسترو و مایلوپولس، ۲۰۰۲). مطالعات بازار و مطالعات قانونی از مقوله های بسیار مهم در مطالعات امکان سنجی می باشند که در برخی از منابع بدان به صورت مجزا اشاره شده است، اما در منبع مذکور به عنوان زیرمجموعه ای از مطالعات عملیاتی محسوب می گردند. به علاوه، از آنجایی که گردشگری فعالیتی است که با محیط طبیعی در تعامل است، مؤلفه مطالعه محیطی نیز حائز اهمیت می گردد.

بیشتر شهرها، شهرستان ها و استان ها، کمیسیون ها و شوراهای برنامه ریزی دارند که نیاز به موافقت آن ها با پروژه بر مبنای بخشنامه های موجود ضروری است. بنابراین به لحاظی قانونی، اجازه احداث و بهره برداری از یک پیست اسکی باید بررسی گردد که این امر در زمره مطالعات عملیاتی قرار می گیرد. از آنجایی که یک پیست اسکی در دل طبیعت بنا می شود، اداره منابع طبیعی در امر واگذاری زمین مسئول می باشد.

مکان در زمره مطالعات فنی پیست اسکی قرار می گیرد. مکان مناسب تأثیرات قابل ملاحضه ای در موفقیت فعالیت های تفریحی و گردشگری دارد. بعضی مشخصه های فیزیکی می تواند منطبق بر عملکردهای موجود تغییر یابند، اما موقعیت و محل نمی تواند تغییر یابد.

در مطالعات امکان سنجی اقتصادی، پشتیبانی مالی امری ضروری به شمار می رود و باید قبل از شروع به کار مطالعه شود. متأسفانه هزینه ها قبل از درآمد به وجود می آیند و این حقیقتی است که بسیاری از مکان ها و مؤسسات تفریحی و گردشگری را در مرحله توسعه متوقف می سازد (جواهری، ۱۳۸۳).

۱-۳-۲ امکان سنجی عملیاتی

امکان سنجی عملیاتی اهمیت موضوع و پذیرش هر راه حلی برای آن را تعریف می کند. بدین معنی که اگر این سیستم توسعه یابد، مورد استفاده قرار می گیرد یا خیر. همچنین دربردارنده مسائل مردمی و اجتماعی است که در بردارنده مسائل داخلی مانند مشکلات نیروی انسانی، اعتراضات کارگری، مقاومت مدیران، درگیری ها و سیاست های سازمانی و مسائل خارجی همچون مقبولیت عمومی، جوانب قانونی و قوانین دولتی می باشد (کاسترو و مایلوپولس، ۲۰۰۲).

۱-۱-۳-۲ امکان سنجی قانونی

مطالعات امکان سنجی قانونی تعیین می کند که آیا پروژه مذکور با الزامات قانونی مغایر است یا خیر. اگر این مقوله در مراحل اولیه مطالعه امکان سنجی، مورد بررسی قرار نگیرد، ممکن است که پروژه بعد از اجرا، با مسائل قانونی مواجه گردد (کاتیمونیتورن، ۲۰۰۸).

 

۲-۳-۲ امکان سنجی فنی

مطالعات امکان سنجی فنی برای ارزیابی این است که آیا پروژه به خوبی اجرا خواهد شد و آیا یک سازمان توانایی اجرای پروژه را دارد یا خیر. در واقع امکان سنجی فنی به سوالاتی چون: آیا فن لازم برای اجرا در اختیار است؟، آیا تخصص لازم در اختیار است؟ و مواردی از این دست، پاسخ می دهد (کاسترو و مایلوپولس، ۲۰۰۲).

به طور معمول مناطقی که برای گردشگری تفریحی برگزیده می شوند، وابستگی شدیدی به منابع طبیعی دارند (جواهری، ۱۳۸۳). درحال حاضر نیاز اصلی برای ورزش های زمستانی موفق، اعتبار پیست های ورزش های زمستانی است. این اعتبار زمانی به دست می آید که پیست اسکی به لحاظ فنی و زیست محیطی دارای یک سری شرایط استاندارد باشد. این استانداردها، بستری مناسب را جهت راه اندازی یک پیست اسکی فراهم می سازند (کامر[۳]، ۲۰۰۲):

1. شیب مناسب: از آنجایی که برای افراد مختلف (مبتدی، متوسط و حرفه ای) شیب های متفاوتی وجود دارد، شیب در پیست اسکی متغیر است. بر همین اساس مناطقی که شیب بین ۲۰ تا ۷۰ درصد (شیب ۱۱ تا ۳۵ درجه) ^{(پیوست ۱)} را دارا می باشند، مناسب برای راه اندازی پیست اسکی می باشند (فرج زاده اصل و کریم پناه، ۱۳۸۷)، زیرا در این صورت برای تمای اسکی بازان از مبتدی گرفته تا حرفه ای قابل استفاده می باشد.
2. جهت شیب دامنه: با توجه به اظهارات جغرافی دانان، قرار داشتن پیست در ضلع شمالی، یکی از معیارهای مهم برای انتخاب پیست است زیرا در این ضلع به دلیل تابش غیر مستقیم آفتاب، ماندگاری برف بسیار خوب است.
3. ماندگاری برف: منظور از ماندگاری برف، مدت زمانی است که برف مفید در منطقه وجود دارد. برف باید به مدت حداقل ۱۰۰ روز (کامر، ۲۰۰۲) یا حداقل ۴ ماه (بنسبردی و همکاران، ۱۳۹۲) ماندگاری داشته باشد.

از نتیجه مصاحبه با کارشناسان فدراسیون اسکی می توان گفت که جنس خاک کوه، حائز اهمیت نمی باشد زیرا تنها توجه به این مسأله مهم است که کوه مناسب جهت راه اندازی پیست اسکی، با هرنوع خاکی که داراست، توانایی نگهداری برف برای حداقل مدت مذکور را داشته باشد.

4. سرعت و جهت باد: نقاطی که کانون های برف گیر هستند و در آن ها باد سرعت کمتری دارد، برای پیست های اسکی مناسب هستند. سرعت زیاد باد باعث جابجایی برف و ایجاد شیار روی برف می شود که می تواند یک عامل خطر برای اسکی بازان باشد (http://afos.persianblog.ir). صاحب نظران معتقدند که سرعت و جهت باد در مسابقات اهمیت پیدا می کند و در حالت عادی جزء الزامات شرایط فنی احداث پیست اسکی نمی باشد.
5. ارتفاع یا عمق برف: حداقل عمق مناسب برف برای ورزش های زمستانی، ۳۰ تا ۵۰ سانتی متر (برف کوبیده شده) می باشد (کامر، ۲۰۰۲). کارشناسان فدراسیون اسکی معتقدند از آنجایی که برف نرم برای اسکی مناسب نمی باشد، انباشت برف هرچقدر که باشد، آن را می کوبند و این برف کوبیده شده است که مناسب اسکی می گردد.
6. ارتفاع از سطح دریا: در حال حاضر اعتبار برف در مناطقی با ارتفاع بالای ۱۲۰۰ متر از سطح دریا اتفاق می افتد (کامر، ۲۰۰۲). البته با توجه به اینکه کشور ایران دارای آب و هوایی گرم و خشک است، این حداقل ارتفاع تغییر می کند. درواقع مناطقی که دارای سطوح ارتفاعی بالای ۲۳۰۰ متر هستند، مناسب برای ایجاد پیست اسکی و ورزش های زمستانه هستند زیرا امکان جمع شدن برف در آن ها برای ایجاد پیست اسکی وجود دارد (فرج زاده اصل و کریم پناه، ۱۳۸۷).
7. بهمن خیز نبودن: بر اساس گفته های کارشناسان فدراسیون اسکی، پیست اسکی نباید بهمن خیز باشد زیرا وجود بهمن می تواند خطرات زیادی را برای افراد و تأسیسات به وجود آورد.
8. امنیت در منطقه: کارشناسان فدراسیون اسکی معتقدند که منطقه انتخابی پیست اسکی باید مانند هر ورزش دیگر، امنیت لازم را داشته باشد.
9. امکانات زیر بنایی: طی مصاحبه صورت گرفته با یکی از کارشناسان فعال در فدراسیون اسکی، جاده و یا به عبارتی دسترسی، آب، برق و تلفن از جمله امکانات زیربنایی هستند که وجود آن ها در منطقه بسیار ضروری می باشد. بنابراین در صورت عدم وجود هریک از آن ها باید این امکانات را در منطقه به وجود آورد.

دسترسی از جمله مواردی است که هم می توان در امکان سنجی فنی و هم می توان در تحلیل بازار، آن را مورد مطالعه قرار داد.

10. فاصله تا نزدیک ترین شهر: بنا بر اظهارات یکی از کوهنوردان استان لرستان، از نکات مهم در مورد پیست اسکی نزدیک بودن آن به یک منطقه پر جمعیت است. این امر سبب می شود که به امکانات خدماتی و رفاهی موجود در یک شهر دسترسی بهتری داشت؛ به عنوان مثال در صورت بروز حادثه ای، می توان در مدت زمانی کم، مجروحان را به مراکز درمانی و بیمارستان های شهر انتقال داد.

این قسمت نیز غالباً در تحلیل بازار بررسی می شود.

11. وسعت منطقه: منطقه مورد نظر باید دارای یک حداقل مساحتی جهت احداث پیست باشد که بنا بر اطلاعات کسب شده از مصاحبه با مدیر پیست اسکی دیزین، این میزان حداقل باید ۱۰۰ هکتار باشد. از موارد دیگری که باید در راه اندازی یک پیست اسکی در نظر داشت، عرض پیست است که بنا بر نظر کارشناسان فدراسیون اسکی باید حداقل ۵۰ متر باشد.
12. صخره ای نبودن

جدول  ۳-۲ خلاصه استانداردهای ذکر شده در بالا را نشان می دهد:

استاندارد	شاخص ها
۲۰ تا ۷۰ درصد (۱۱ تا ۳۵ درجه) حداقل  ۱۰۰ روز حداقل ۳۰ تا ۵۰ سانتی متر ارتفاع بالای ۲۳۰۰ متر حداقل ۱۰۰ هکتار حداقل ۵۰ متر دامنه شمالی	شیب ماندگاری برف عمق برف ارتفاع از سطح دریا وسعت منطقه عرض پیست جهت شیب دامنه
نباشد نباشد موجود باشد موجود باشد و یا ایجاد آن ها امکان پذیر باشد   تا حد امکان کم باشد	بهمن خیز صخره ای امنیت در منطقه امکانات زیر بنایی همچون جاده و یا به عبارتی دسترسی، آب، برق و تلفن فاصله تا نزدیک ترین شهر

جدول ۳-۲: استانداردهای فنی لازم برای یک پیست اسکی

 

• توسعه پایدار گردشگری اسکی

توسعه پایدار توسعه ای است که در عین برآورده کردن نیازهای نسل موجود، توانایی نسل های آینده در برآورده کردن نیازهایشان را از بین نبرد (سمینار بررسی سیاست ها و برنامه های توسعه جهانگردی در جهموری اسلامی ایران، ۱۳۸۲). بر اساس تعریف دیگری که از سازمان جهانی گردشگری در سال ۲۰۰۴ ارائه شده است، گردشگری پایدار به آن دسته از توسعه گردشگری اطلاق می‌شود که با توجه به نیازهای گردشگران موجود و منطقه میزبان‌، ضمن حفاظت از منابع طبیعی و فرهنگی، در پی یافتن راه‌های مدیریت صحیح آن ها درآینده است (سوپرادیست، ۲۰۰۴).

گردشگری پایدار به این معناست که رشد گردشگری، مشکلات جدی زیست محیطی یا اجتماعی- فرهنگی در بر نداشته باشد، کیفیت زیست محیطی ناحیه گردشگری حفظ و مزایای حاصل از آن به طور گسترده ای در سراسر جامعه توزیع گردد (ضرغام بروجنی، ۱۳۸۹).

به دلیل رابطه تنگاتنگ گردشگری اسکی با محیط زیست، اکوسیستم و تنوع زیستی، توجه به پایداری محیط زیست، یکی از ارکان مهم هر برنامه ریزی گردشگری اسکی است (بدری و وثوقی، ۱۳۸۸). پایداری زیست محیطی به فعالیت هایی اشاره دارد که منابع طبیعی را سریع تر از زمانی که بتوانند خود را بازسازی کنند، تخریب نمی کنند و یا موجودیت سیستم های زیست محیطی را تهدید نمی کنند. درواقع پایداری زیست محیطی برای این است که تضمین کند که توسعه گردشگری با حفظ فرایندهای حیاتی زیست محیطی، منابع و تنوع زیستی مطابقت دارد (سوپرادیست، ۲۰۰۴).

اساس توسعه پایدار گردشگری از منظر WTO (1993) در نظر داشتن رابطه ای است که میان سه جزء سازنده محیط زیست گردشگری برقرار است. این سه جزء عبارتند از: گردشگران، مقصد و جامعه میزبان. این رابطه می تواند پویا و سازنده و یا مخرب باشد. هدف گردشگری پایدار این است که با حفظ منابع طبیعی در درازمدت، بین این سه جزء تشکیل دهنده گردشگری اعتدالی موزون برقرار کند. در همین رابطه باید اذعان داشت مناطق کوهستانی غیر از اینکه منابع طبیعی مهمی محسوب می شوند، به دلیل عرضه چشم اندازهای زیبا و تفریحی، امروزه طرفداران بسیاری دارد و هر چند اکوسیستم و زیست بوم های ارتفاعات بالا به لحاظ تنوع گونه های زیستی قابل توجه هستند، اما در مقابل سوء رفتارهای انسانی و تغییر کاربری ها و ساخت و سازها، بسیار حساس و آسیب پذیر هستند (بدری و وثوقی، ۱۳۸۸).

بر همین اساس می توان گفت گردشگری اسکی نیز از حساسیت بالایی برخوردار است، زیرا زمستان اساساً فصل خاصی است؛ برف روی گیاهان را می پوشاند و دریاچه ها و رودخانه ها یخ می بندد، بسیاری از حیوانات و گیاهان در سراسر زمستان یا کم تحرک اند و یا در خواب هستند. غذا کمیاب است و تنها حیواناتی فعال باقی می مانند که قادرند سردی هوا و کمبود غذا را تحمل کنند. از طرفی آغاز بهار مناسب ترین زمان برای اسکی از نظر اسکی بازان است، زیرا روزها بلندتر و هوا پایدارتر است؛ خطر بهمن کمتر و درجه حرارت روزانه نیز قابل پیش بینی تر است. اما در همین زمان حیوانات از خواب زمستانی بیدار می شوند، تولید مثل آغاز و حیوانات در جستجوی غذا هستند. بنابراین اختلالی که توسط اسکی بازان در این زمان ایجاد می شود، می تواند مشکلاتی را در اکوسیستم ایجاد کند (بدری و وثوقی، ۱۳۸۸).

بر مبنای تحقیقات میدانی در زمینه پیامدهای محیطی گردشگری اسکی، برخی از تأثیرات نامطلوب آن چنین گزارش شده است:

• از بین رفتن زیست بوم برخی گونه های جانوری و پراکنده شدن آن ها در منطقه؛ درواقع وجود پیست اسکی در یک منطقه می تواند سبب نابودی یا پراکنده ساختن حیات وحش آن منطقه شود.
• فرسایش خاک؛ خاک و پوشش گیاهی منطقه از طریق کوبیدن برف ها و رفت و آمد ماشین آلات برف کوب، آسیب جدی می بینند.
• افزایش مخاطرات طبیعی؛ ساختار ژئومورفولوژی زمین از تخریب و تغییر شکل زمین، تأثیر می پذیرد. این امر ممکن است که مخاطرات طبیعی همچون زمین لغزش و یا ریزش بهمن را افزایش دهد.
• کاهش ارزش اکولوژیک جنگل ها و از بین رفتن برخی گونه های گیاهی؛ ایجاد برف مصنوعی از مواردی است که به پوشش گیاهی پیست ها آسیب وارد می کند. ایجاد برف مصنوعی سبب می شود تا میزان ورودی آب و یون به پیست اسکی افزایش یابد. درنتیجه منجر به فرسایش و تغییر در سطح زمین یا خاک و پوشش گیاهی منطقه می شود. بنابراین تنوع پوشش گیاهی کاهش می یابد و گیاهان کمیاب نیز در معرض انقراض (نابودی) قرار می گیرند.

علت اصلی اغلب آن ها توسعه زیرساخت های اسکی، بدون توجه لازم به اکوسیستم و تنوع زیستی شناسایی شده است (جنلیتی، ۲۰۰۸). توجه برنامه ریزان به پیامدهای منفی گردشگری اسکی، آنان را در جهت توسعه پایدار گردشگری اسکی یاری خواهد کرد. لوت به چند نکته برای کاهش اثرات نامطلوب محیط زیست اشاره کرده است که به نظر مؤثر می رسد، از جمله:

- کنترل دسترسی انفرادی اسکی بازان به مناطق اطراف پیست اسکی؛

- جلوگیری از وارد شدن اسکی بازان به مناطق بکر و حفاظت شده کوهستانی؛

- در نظر گرفتن حساسیت بالای حیات وحش در مناطق بکر؛

- وجود پوشش گیاهی مناسب و پوشش کافی برف در منطقه؛

- فراهم کردن استراحتگاه، پناهگاه و کلبه های مناسب اسکی در محدوده پیست با ارزیابی دقیق زیست محیطی؛

- بالابردن آگاهی های محیطی اسکی بازان از طرق مختلف (بدری و وثوقی، ۱۳۸۸).

توسعه اقامتگاه های توریستی اسکی منافع بسیاری را برای مناطق به همراه دارد از جمله: تنوع اقتصادی و درآمدی، بهبود خدمات و زیرساخت ها و ایجاد “ثبات روانی” میان ساکنان و کاهش تأثیرات منفی وارده به محیط زیست. هرچند پیامدهای منفی آن، از جمله تغییر چشم انداز، تقابل اجتماعی بین افرادی که از گردشگری حمایت می کنند و آن را می پذیرند و کسانی که آن را نمی پذیرند، و تنزل و تخریب میراث فرهنگی و شهری را نباید نادیده گرفت (لزانتا و همکاران[۵]، ۲۰۰۷).

لزانتا بر اساس تحقیقاتی که در زمینه تأثیرات اقامتگاه های اسکی در اسپانیا انجام داده، تصریح می کند که چون تأثیرات اقامتگاه های اسکی بر توسعه منطقه ای، اغلب کمتر شناخته شده هستند، سؤال های بسیاری هنوز مطرح است. برای مثال آیا رشد اقامتگاه های گردشگری اسکی توسعه ای پایدار و متعادل برای مدیریت قلمرو است یا خیر؟ آیا منافع حاصله در سرتاسر منطقه گسترش می یابد؟ و مانند آن (لزانتا و همکاران، ۲۰۰۷).

نکته مهم دیگر این است که با توجه به حساسیت شدید گردشگری زمستانی به کمبود برف، تغییرات آب و هوایی به شدت بر صنعت گردشگری مناطق متکی به اسکی اثر می گذارد (الساسر و بورکی، ۲۰۰۲). یکی از مهمترین این تدابیر، تولید برف مصنوعی برای تضمین ورزش های زمستانی می باشد که درنتیجه فصل اسکی را طولانی تر می کنند. علی رغم این توسعه، مطالعات پراکنده ای بر روی اثرات احتمالی برف مصنوعی بر روی اکوسیستم و به ویژه پوشش گیاهی صورت گرفته است (کامر، ۲۰۰۲). البته، تکنولوژی پر هزینه برف سازی، بحث های بسیاری را در مجامع علمی بر انگیخته است، زیرا توافق یکسانی در مورد آن وجود ندارد. عده ای معتقدند این تکنیک به هیچ وجه نمی تواند با برف طبیعی برابری کند و برخی نیز آن را بهترین راه می دانند (بدری و وثوقی، ص۳۱).

۳-۳-۲ امکان سنجی اقتصادی

در بسیاری از پروژه ها، امکان سنجی اقتصادی، از درجه بالایی از اهمیت برخوردار است. امکان سنجی اقتصادی، در طی مراحل اولیه هر پروژه ای مشخص می کند که منافع حاصل از پروژه، ارزشمند است یا خیر (کاسترو و مایلوپولس، ۲۰۰۲). این نوع امکان سنجی، سازمان ها را قادر می سازد تا امکان اجرای پروژه، هزینه ها و منافع حاصل از آن را پیش از اختصاص منابع مالی ارزیابی کند. همچنین این مطالعات، اعتبار بیشتری به پروژه می بخشد.

برای ارزیابی امکان سنجی اقتصادی، مدیریت باید هزینه ها و منافع مربوط به پروژه را ارزیابی کند. ارزیابی هزینه، فرایندی است که تلاش می کند تا نتایج نهایی سرمایه گذاری آتی را پیش بینی کند. با اینکه به نظر می رسد به دست آوردن رقم دقیق هزینه ها و منافع یک پروژه در مراحل اولیه فرایند توسعه غیر ممکن باشد اما ارزیاب باید زمان کافی صرف کند تا هزینه ها و منافع یک پروژه را با مقایسه کردن با سایر پروژه های مشابه تخمین بزند (کاتیمونیتورن، ۲۰۰۸).

از نظر بـوردمن[۶]، تحلیـل هزینـه- فایـده ترازویـی برای اندازه گیری است به طوری کـه همـه مقـادیر مثبـت (جریـان پـول نقـد و فواید) در یک طرف ترازو و همه مقادیر منفی (هزینه ها و زیان) در طـرف دیگـر ترازو قرار داده می شوند. از نظر ره[۷]، تحلیل هزینه - فایده روشی برای یافتن کلیـه هزینه ها و فواید یک طرح و کمی کردن آنها است به طوری که تفاوت این دو نشان دهنده مقرون به صرفه بودن فعالیت تصمیم گیری است. در کـشورهای در حـال توسعه به دلیل کمبود منابع سرمایه، تخصیص آن در بهترین شقوق سرمایه گـذاری امری حیاتی است (لطفعلی پور، ۱۳۸۶).

تحلیل هزینه- منفعت روشی است که در امکان سنجی اقتصادی استفاده می شود و به نوعی می توان گفت نام دیگرِ امکان سنجی اقتصادی می باشد.

هدف از تحلیل هزینه – منفعت، پاسخگویی به سوالاتی همچون سوالات ذیل می باشد:

• آیا پروژه، (به لحاظ اقتصادی) توجیه شده است؟ بدان معنی که آیا منافع حاصل از اجرای پروژه بر هزینه های آن غلبه می کند؟
• آیا پروژه با چنین هزینه هایی می تواند اجرا شود؟
• حداقل هزینه برای دستیابی به یک سیستم مشخص چقدر است؟
• بهترین راه حل از میان راه حل های پیشنهادی چیست؟ (کاسترو و مایلوپولس، ۲۰۰۲).

نمودارهای تحلیل هزینه-منفعت ابزاری هستند که به مدیران کمک می کنند تا بازگشت سرمایه را بهینه سازی کنند.

برای تعیین هزینه های واقعی جهت ایجاد یک مجموعه پیست اسکی به عنوان یک مجموعه ورزشی و تفریحی، نیاز به مطالعه، برنامه ریزی و ارزیابی با جزئیات بیشتری خواهد بود. مواردی که باید در این مرحله تخمین زده شوند، شامل هزینه آب رسانی، هزینه سیستم بهداشتی، هزینه تأمین برق، هزینه سوخت، هزینه سیستم ارتباطات از راه دور، هزینه سیستم های حرارتی، هزینه توسعه مکانی، هزینه ساختمان و مبلمان، هزینه لوازم جنبی و مبلمان شهری، هزینه وسایل و تجهیزات نگهداری مکان، هزینه علایم (جواهری، ۱۳۸۳) و سایر هزینه های دیگر می باشد که وجود برخی از آنان الزامیست و بدون این امکانات و تجهیزات هیچ گونه مجوز بهره برداری از پیست اسکی داده نمی شود و وجود برخی دیگر بسته به بازار، متفاوت می باشد (آئین نامه فدراسیون اسکی جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۹۱).

هنگام پیش بینی درآمد فعالیت های تفریحی و گردشگری موردنظر باید از شیوه های ثابتی در محاسبه ادواری میزان و نحوه کاربری تسهیلات استفاده شود. کانون های تجاری، مراکز مشاوره ای و عملکردهای رقابتی می تواند اطلاعات و داده های مهمی را به برنامه ریزان ارائه کنند. این نکته را نباید از نظر دور داشت که فصلی بودن، هفتگی بودن، شرایط آب و هوایی و مواردی از این قبیل هم در درآمد و هم در بهره وری پروژه تأثیر خواهد گذاشت.

در نهایت، از اختلاف میان درآمد و هزینه ها می توان سود و یا بازده را محاسبه کرد. آنچه که در تحلیل سوددهی اهمیت دارد، محاسبه دو نوع هزینه می باشد: ۱- هزینه های ثابت و غیر قابل تغییر و ۲- هزینه های متغیر و قابل کنترل (جواهری، ۱۳۸۳).

• منافع حاصل از اجرای پروژه به ۳ صورت منافع مالی، محسوس و نامحسوس می باشند. منافع مالی به آن دسته از منافعی گویند که با ارزش های پولی (مانند دلار و …) قابل محاسبه می باشد. منافع محسوس منافعی هستند که به لحاظ کمّی تعیین می شوند اما نمی توان آن ها را با ارزش های پولی محاسبه کرد. منافع نامحسوس هم آن دسته از منافعی هستند که نه می توان آن ها را کمّی کرد و نه می توان با ارزش های پولی محاسبه کرد (کاسترو و مایلوپولس، ۲۰۰۲).

[۱]- پیست های دیزین، شمشک، آبعلی، دربندسر، توچال، کلوپ نور و خور در استان تهران؛ شازند در استان مرکزی، تاریک دره در استان همدان، پاپایی در استان زنجان، پیام در استان آذربایجان شرقی، خوشاکوه در استان آذربایجان غربی، سپیدان در استان فارس، دنا در استان کهگیلویه و بویر احمد، چلگرد در استان چهارمحال و بختیاری و نسار بیجار در استان کردستان، از پیست های فعال اسکی هستند که در این میان تنها پیست دیزین تهران از نظر شرایط و امکانات پیست، به استانداردهای جهانی نزدیک است. برخی از پیست ها از جمله دربندسر، علیرغم داشتن برخی امکانات به دلیل رعایت نکردن مسایل امنیتی و استاندارد، همواره حادثه ساز بوده اند و دیگر پیست ها اغلب، فاقد هر گونه امکانات هستند. اساساً پیست بدون تسهیلات و امکانات لازم، با توسعه پایدار گردشگری اسکی مغایر است، زیرا رضایت گردشگران را جلب نمی کند؛ دارای منافع اقتصادی نیست و به محیط زیست صدمات بسیاری وارد می کند.

 

[۲] - Katimuneetorn

[۳] - Kammer

[۴]- Luthe

 

[۵] - Lasanta et al.

• گسترش روزافزون و استقبال علاقه مندان از ورزش مفرح اسکی در ایران و توسعه و راه اندازی پیست های جدید بالاخص در سال های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، سبب تدوین آئین نامه ای از سوی فدراسیون اسکی جمهوری اسلامی ایران شده است.

در این آئین نامه، قوانینی به منظور رعایت ایمنی و بالا بردن ضریب امنیت پیست ها، اقلام و امکانات مورد نیاز جهت بهره برداری از پیست ها، و پست های شغلی مورد نیاز و فعال در پیست های اسکی درج شده است (آئین نامه فدراسیون اسکی جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۹۱).

این اقلام و امکانات و نیز افراد شاغل در تمامی پست های شغلی یک پیست اسکی، هزینه هایی را به بار خواهند آورد که باید در امکان سنجی اقتصادی در نظر گرفته شوند (جدول ۴-۲).

تجهیزات	تأسیسات	امکانات	مجوزها
ماشین برف کوب؛ دستگاه های بالابر؛ علائم و تابلوها؛ توری دور محوطه؛ نور افکن؛ نقشه جامع از پیست؛ نقشه مربوط به هر مسیر پیست؛ آمبولانس؛ تعدادی اسنومبیل؛ سیستم ارتباطی بین کارکنان مانند تلفن یا بی سیم؛ تجهیزات مورد نیاز پرسنل؛ دو لوژ حمل مجروح؛ تجهیزات ساخت برف مصنوعی؛ جدول ۴-۲: اقلام هزینه ای مورد نیاز جهت احداث پیست اسکی   بلندگو ؛	تأسیسات زیربنایی آب، برق، گاز، تلفن و ارتباطات از راه دور؛ تأسیسات برق اضطراری ؛ تأسیسات دفع فاضلاب و زباله جامد؛ زه کشی؛	پیست ها؛ هتل؛ رستوران؛ پارکینگ؛ مسجد؛ مدرسه اسکی؛ بوفه ؛ سرویس بهداشتی؛ جایگاه اجاره یا فروش تجهیزات اسکی؛ جایگاه کرایه سورتمه؛ جایگاه ویژه صف بالابرها؛ محل استراحت پرسنل و مربیان؛ اتاق امداد و یا درمانگاه؛ آشیانه مناسب جهت نگهداری ماشین برف کوب در بالا و پایین پیست؛ مکان استراحت  ورزشکاران؛ جایگاه به زمین نشستن هلیکوپتر؛	مجوز بهره برداری از اداره منابع طبیعی؛ بیمه نامه؛

در مرحله بعدی، هزینه ساخت است که اهمیت پیدا می کند. هزینه ساخت، شامل اقلامی چون پیست ها (پیست اسکی مخصوص نوآموزان، پیست اسکی مخصوص افراد حرفه ای و …)؛ هتل؛ رستوران؛ پارکینگ؛ مسجد؛ مدرسه اسکی جهت آموزش اسکی؛ بوفه؛ سرویس بهداشتی؛ جایگاه کرایه و یا فروش تجهیزات اسکی؛ جایگاه کرایه سورتمه؛ جایگاه مخصوص صف بالابرها؛ محل استراحت پرسنل و مربیان؛ اتاق امداد و یا درمانگاه؛ آشیانه مناسب جهت نگهداری ماشین برف کوب در بالا و پایین پیست؛ مکان استراحت و تجدید قوای ورزشکاران؛ تأسیسات زیربنایی آب، برق، گاز و تلفن؛ جایگاه به زمین نشستن هلیکوپتر؛ و تأسیسات برق اضطراری می باشد. ساخت برخی از اقلام مانند پارک اسکی (مکان های اجرای حرکات نمایشی آلپاین و اسنوبرد)، بسته به اندازه محوطه پیست، کاملاً اختیاری می باشد و هیچگونه ضرورتی در ساخت آن ها وجود ندارد (آئین نامه فدراسیون اسکی جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۹۱).

 

زیرساخت ها، به غیر از شبکه حمل و نقل شامل مواردی چون تهیه آب، نیروی برق، دفع فاضلاب و زباله جامد، زه کشی و ارتباطات راه دور است. توجه به امکان در دسترس بودن کلی زیرساخت های موجود یا امکان فراهم کردن آن ها در آینده مهم است. تهیه آب نوعاً مهمترین جزء از نظر موجود بودن و دسترسی است. زیرساخت های دیگر به طور معمول می توانند از طریق سرمایه گذاری مناسب در خدمات و تسهیلات فراهم شوند. تقاضا برای تهیه آب برای کمک کردن به توسعه جهانگردی، به نوع توسعه و موقعیت محیطی وابستگی زیادی دارد (ضرغام بروجنی، ۱۳۸۹).

همچنین، درجه و یا سطح این امکانات و حتی ظرفیت آن ها، به بازار پیست وابسته است؛ به عنوان مثال اگر بازار یک پیست افراد پردرآمد و یا به عبارتی متمول باشند که تنها استفاده از امکانات لوکس برای آن ها مهم است، ساخت یک هتل پنج ستاره باید در دستور کار قرار گیرد. همچنین اگر تعداد ورزشکاران پیست زیاد باشند، در نتیجه باید ظرفیت هتل، پارکینگ، رستوران و غیره را متناسب با میزان بازدید در نظرگرفت.

علاوه بر این، پیست ها برای آغاز فعالیت خود به تجهیزاتی نیاز دارند که وجود آن ها در پیست الزامی می باشد؛ ماشین برف کوب، دستگاه های بالابر، علائم و تابلوها، توری دور محوطه، نور افکن برای دید در شب، نقشه جامع از پیست (که در سردر پیست باید نصب گردد، نقشه مربوط به هر مسیر پیست، آمبولانس، تعدادی اسنومبیل برای انجام خدمات ضروری، سیستم ارتباطی بین کارکنان مانند تلفن یا بی سیم، تجهیزات مورد نیاز پرسنل، دو لوژ حمل مجروح، تجهیزات ساخت برف مصنوعی (برای پیست های بین المللی) و بلندگو (آئین نامه فدراسیون اسکی جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۹۱).

• تحلیل بازگشت سرمایه

در تحلیل بازگشت سرمایه، مدت زمانی که (معمولاً به سال) طول می کشد تا تمام هزینه های پروژه پرداخته شوند، محاسبه می گردد. برای این کار لازم است تا زمانی را که منافع حاصل از اجرای پروژه از هزینه های آن سبقت می گیرند، تعیین شود. نقطه تلاقی هزینه ها و منافع، یعنی در جایی که هزینه ها و منافع با یکدیگر برابر می شوند را نقطه سر به سر گویند. از این زمان و یا به عبارتی از این نقطه به بعد است که پروژه سودده می شود. درواقع در مرحله اول، از تحلیل هزینه- منفعت استفاده می گردد و سپس با بهره گرفتن از آن، زمان بازگشت سرمایه به روش زیر محاسبه می شود:

مجموع هزینه ها (هزینه های اولیه + هزینه های عملیاتی) – بازگشت سالانه سرمایه

از طریق فرمول بالا متوجه می شویم که در چه سالی میزان درآمد کسب شده از پروژه و هزینه های آن، با یکدیگر برابر می شوند (کاسترو و مایلوپولس، ۲۰۰۲).

۴-۳-۲ امکان سنجی زمانی- برنامه ای

امکان سنجی زمانی- برنامه ای برای ارزیابی مدت زمان اجرای پروژه است. تحلیل گران سیستم و یا پروژه، علاوه بر اینکه باید مدت زمانی را که طول می کشد تا پروژه توسعه یابد و حتی تمامی چارچوب های زمانی احتمالی و تاریخ اتمام پروژه را تخمین بزنند، باید محاسبه کنند که این تاریخ، نیازهای سازمان را پاسخ گو هست یا خیر (کاتیمونیتورن، ۲۰۰۸).

۵-۳-۲ دسترسی و تجزیه و تحلیل بازار

گردشگری یک صنعت پویا، بزرگ، متنوع، پاکیزه و نیز یکی از بخش های رشد یابنده در سیستم اقتصاد ملی به شمار می رود. بنابراین تمامی کشورها در پی استفاده از فرصت ها و مزایای فراوان حاصل از آن هستند تا به واسطه آن، رفاه نسبی را برای حال و آینده جوامع خود رقم بزنند. مهمترین مسأله در برنامه ریزی موفق گردشگری، شناسایی دقیق بازار است، زیرا گردشگران براساس نیازهایشان در طبقه بندی های متفاوتی قرار می گیرند. این که هر منطقه، کدام بخش از بازار را جذب کرده، یا مایل به جذب کدام قسمت است، مهم می باشد (زنگی آبادی و همکاران، ۱۳۸۵).

تحلیل بازار، نوع و گستره ای از بازارهای جهانگردی را که می تواند به صورت واقعی و بالقوه برای بازدید از ناحیه مورد نظر تحریک شده و دولت ها در تعیین اهداف جهانگردی، آرزوی جذب آن ها را دارند، تعریف می کند (ضرغام بروجنی، ۱۳۸۹).

بنابراین گردشگران به سه دسته تقسیم می شوند :

۱- گردشگران داخلی، به ساکنان یک کشور که فقط د اخل آن کشور مسافرت می کنند اطلاق می گردد.

۲- گردشگران ورودی، به افرادی که ساکن یک کشور نیستند و به آن کشور مسافرت می کنند اطلاق می شود.

۳- گردشگران خروجی، به افر اد ساکن یک کشور که به خارج از آن کشور مسافرت می کنند گفته می شود.

دو گروه گردشگران داخلی و گردشگران ورودی برای یک کشور از اهمیت بیشتری برخوردارند، زیرا به توسعه اقتصاد محلی و در نهایت توسعه اقتصاد ملی کمک می کنند.

از آنجایی که امروزه گردشگری یکی از بزرگترین صنایع دنیا به حساب می آید، به آن به عنوان ابزاری برای توسعه اقتصادی و منبع درآمد ارزی برای بسیاری از کشورها به ویژه کشورهای در حال توسعه نگاه می شود. به همین جهت است که گردشگران ورودی، از اهمیت زیادی برخوردار هستند (سوپرادیست، ۲۰۰۴).

مسافرت داخلی نیز دارای ارزش های زیادی است و سیاست تشویق سفرهای داخلی دارای دو جنبه اساسی است: از یک سو از خروج ارز جلوگیری می کند و به برقراری توازن در تراز پرداخت ها می انجامد و از سوی دیگر به ایجاد ارتباط فرهنگی در سطح ملی برای تأمین وحدت و یکپارچگی یاری می رساند. همچنین گردشگری داخلی یک ابزار مؤثر در دست برنامه ریزان اقتصاد ملی است تا با توزیع مجدد درآمدها (توزیع درآمد از مناطق با درآمد بالا به مناطق با درآمد پایین تر) و جریان بیشتر و سریع تر پول و ایجاد اشتغال بر مشکل بیکاری فائق آیند.

از طریق شناسایی بازار، می توان محصولاتی مطابق با سلیقه و نیاز گردشگران فراهم کرد و عرضه کالا را با تغییر سلیقه بازار یا تغییر شرایط منطبق نمود. همچنین عرضه هر کالا را با توجه به بخش خاصی از بازار و با در نظر گرفتن کیفیت مورد درخواست و قیمتی که مصرف کننده قادر به پرداخت است با بهترین نسبت قیمت-کیفیت عرضه نمود. شناسایی بازار، پایه و اساس بازاریابی و ابزار کلیدی، برای اتخاذ تصمیمات کارای مدیریتی است که دست اندرکاران هر دو بخش عمومی و خصوصی را در راه تدوین راهبردهای اثر بخش، یاری می دهد (زنگی آبادی و همکاران، ۱۳۸۵).

از دیگر مواردی که در تحلیل بازار بسیار حائز اهمیت است، دسترسی است. دسترسی از دو جنبه مطرح می شود:

1. دسترسی به کشور یا منطقه از بازارهای عمده گردشگر فرست.
2. نظام حمل و نقل درونی که اتصال به جاذبه ها و نواحی توسعه جهانگردی را به کمک وسایل گوناگون حمل و نقل میسر می سازد.

از نظر تحلیل الزامات دسترسی به یک کشور یا منطقه، تحلیل بازار، حجم جریان فعلی جهانگردان و جهانگردان مورد انتظار در آینده از بازار کشورهای مبدأ یا مناطق گوناگون را مشخص می نماید. تعداد گردشگرانی که از طریق گشت های چند مقصدی می آیند و بنابراین شاید از نقاط مبدائی متفاوت با کشور اصلی خودشان بیایند نیز لازم است مورد ملاحظه قرار گیرند. اگر برای گردشگران ورودی فقط یک نوع نقطه دسترسی وجود داشته باشد- مانند یک فرودگاه- توجه اساسی برنامه ریزان نظام حمل و نقل به گنجایش مسافر هوایی و فراوانی پروازها از نقطه مبدأ جهانگردها خواهد بود. از برخی جاها پرواز مستقیمی بین مبدأ و مقصد جهانگردی وجود ندارد و ممکن است در طول راه، ناچار از انتقال پرواز باشند که باید به دقت در نظر گرفته شود (ضرغام بروجنی، ۱۳۸۹).

اگر بیش از یک نقطه دسترسی (مثلاً علاوه بر فرودگاه، دسترسی از راه آهن یا زمین) وجود داشته باشد، تحلیل بازار مبدأ و مقصد اصولی را برای تعیین جریان گردشگران و تقاضای فصلی آن ها از نقاط دسترسی مختلف فراهم می کند و انعطاف پذیری لازم برای تغییر روند بازار میسر می شود. برای سفر زمینی، ظرفیت های اتوبوس و راه آهن می تواند محاسبه و پیش بینی شود و جریان گردشگران اتومبیل (گردشگرانی که با اتومبیل شخصی خود سفر می کنند)، برای تعیین جاده مورد نیاز در نظر گرفته شود.

با کمک از مقاله “تحلیل بازار گردشگری داخلی اصفهان"، نوشته دکتر علی زنگ آبادی و همکاران ایشان، برای تحلیل بازار یک منطقه تفریحی، موارد دیگری نیز وجود دارند که باید در نظر گرفته شوند و مورد مطالعه قرار گیرند. اینکه:

1. 1. بازارهای گردشگری محلی منطقه تفریحی-گردشگری مورد نظر کدام مناطق هستند؟
   2. ویژگی های جمعیتی، اقتصادی، اجتماعی آن ها چیست؟

1. میزان ورود گردشگران به این منطقه چه میزان خواهد بود؟
2. اهداف گردشگران از ورود به این منطقه تفریحی و گردشگری چیست؟ به عنوان مثال در رابطه با یک پیست اسکی، آیا گردشگران با هدف انجام ورزش اسکی به منطقه وارد شده اند و یا با هدف استفاده از مجموعه و امکانات آن سفر کرده اند؟

تحلیل بازار گردشگری کمک می کند تا ظرفیت های منطقه جهت ارائه خدمات به گردشگران، شناسایی و در رفع نواقص و یا افزایش ظرفیت ها- ظرفیت مکان های اقامتی، ظرفیت حمل و نقل، گسترش جاده ها و … - تلاش صورت گیرد.

[۱] - Payback Analysis

[۲] - break-even point

[۳] - domestic tourists

• • استان لرستان یکی از استان های غربی ایران است که بین ۴۶ درجه و ۵۱ دقیقه تا ۵۰ درجه و ۲۲ دقیقه عرض شمالی درسلسله جبال زاگرس میانی واقع شده است. این استان با مساحت ۲۸۰۶۴ کیلومتر مربع، ۷/۱ درصد مساحت کشور را به خود اختصاص داده است که از شمال با استان همدان، از شمال شرقی با استان مرکزی، ازشمال غربی با استان کرمانشاه، از غرب و جنوب غربی با استان ایلام، از جنوب با استان خوزستان و از شرق با استان اصفهان همجوار می باشد (شکل۲-۲) (سایت دفتر آمار و اطلاعات استانداری لرستان).

 

 

	شکل ۲-۲: نقشه استان لرستان و استان های همجوار

 

 

طبق آخرین آمار کسب شده (تا پایان سال ۱۳۹۲) از اداره ثبت احوال استان لرستان، این استان دارای ۱۸۲۱۷۹۱ (یک میلیون و هشتصد و بیست و یک هزار و هفتصد و نود و یک) نفر جمعیت می باشد. بنابراین استان لرستان از حیث مساحت و نیز جمعیت رتبه چهاردهم را بین استان های کشور داراست (سایت دفتر آمار و اطلاعات استان لرستان).

بر اساس اطلاعات سال ۹۲ اداره ثبت احوال استان لرستان، خرم آباد که مرکز این استان است، دارای ۵۰۶۱۳۱ نفر جعیت می باشد. همچنین بر طبق آمار همین سال، شهرستان های این استان همراه با تعداد جمعیت آن ها عبارتند از:

بروجرد: ۳۴۷۸۷۶ نفر، الیگودرز: ۱۴۵۴۱۸ نفر، دلفان (نورآباد): ۱۵۱۲۸۸ نفر، کوه دشت: ۱۸۲۵۶۹ نفر، سلسله (الشتر): ۷۶۱۳۰ نفر، دورود: ۱۶۹۷۶۱ نفر، پل دختر: ۷۸۲۲۷ نفر، ازنا: ۷۴۱۳۰ نفر، دوره: ۴۴۹۴۹ نفر، رومشکان: ۴۵۳۱۲ نفر.

استان لرستان به غیر از چند دشت محدود سرزمینی کوهستانی است که در دل رشته کوه زاگرس قرار گرفته است. بلندترین نقطه استان که بام لرستان به شمار می رود، قله اشترانکوه با ارتفاع ۴۰۵۰ متر می باشد و در شهرستان ازنا واقع شده است و پست ترین نقطه آن در جنوبی ترین نقطه استان و در شهرستان پلدختر واقع گردیده است که تنها ۵۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد (سایت دفتر آمار و اطلاعات استان لرستان).

به دلیل قرارگیری این استان در غرب کشور و در میان چین خوردگی های عظیم زاگرس و داشتن آب و هوایی مانند سایر استان های غرب و شمال غربی کشور باعث شده تا پوشش گیاهی و به تبع آن حیات وحش مشابهی با سایر استان های غربی در آن دیده شود که با افزایش عامل ارتفاع در کوه و دشت، گونه های جانوری متنوعی وجود دارد. تحقیقات نشان داده است که وجود گونه های جانوری در حفظ توالی اکوسیستم ها بسیار مؤثر می‌باشند. بنابراین باید با حفظ تعادل دام و مرتع، جلوگیری از تخریب در منطقه و شناسایی و تفکیک مناطق حفاظتی از مناطق تفرجی در حفظ فون و فلور منطقه کوشا باشیم (بزرگی و همکاران، ۱۳۸۹).

مراتع استان لرستان، از پربهاترین سرمایه‌های حیاتی مردم این دیار به حساب می‌آیند و منبع تولیدات پروتئینی و دام آن را تشکیل می‌دهند. حدود ۵ درصد از کل مراتع لرستان مراتع درجه یک محسوب می‌شود. این مراتع بیشتر از نوع گون، کما، جو وحشی و انواع بروموس (سایت دفتر آمار و اطلاعات استان لرستان) می‌باشند و در ارتفاعات بالاتر از ۲۰۰۰ متر در نواحی اشترانکوه، سفیدکوه، گرین و هشتاد پهلو پراکنده‌اند. ۱۵ درصد از مراتع استان درجه دوم می‌باشند که در ارتفاعات کمتر از ۲۰۰۰ متر و در قسمت های ییلاقی و میان بند وجود دارند و شامل یونجه‌های یک ساله و انواع آگروپایرون (سایت دفتر آمار و اطلاعات استان لرستان) است. بقیه مراتع که ۸۰ درصد کل مراتع را در برمی‌گیرند، از نوع درجه سوم است (حنیف، ۱۳۷۶).

استان لرستان یکی از حیطه های تاریخی و باستانی کشور می باشد که از چند هزار سال گذشته تاکنون همواره محل سکونت بشر بوده است. سابقه طولانی زندگی در این استان باعث شده تا آثار تاریخی، هنری، اقتصادی و… از زمان های مختلف در این منطقه برجای بماند که هرکدام به نحوی می توانند مسافران را از نقاط مختلف کشور و جهان برای دیدن خود به سوی این استان فراخوانند (حسن پور، ۱۳۷۸). قلعه فلک الافلاک از آثار تاریخی بر جا مانده در این استان می باشد.

همچنین این استان به دلیل تنوع آب و هوایی می تواند در فصل های مختلف چشم اندازهای متفاوت طبیعی را در معرض دید گردشگران قرار دهد و با توجه به اینکه یکی از هدف های گردشگران دیدار از طبیعت است، این استعداد بالقوه استان به لحاظ جذب گردشگر حایز اهمیت فراوان است. استان لرستان با برخورداری از مناظر زیبای طبیعی، آبشارها، تالاب ها، رودخانه ها، بیشه زارها و ستیغ های مرتفع و برف گیر می تواند جایگاهی ویژه در صنعت گردشگری کشور به خود اختصاص دهد. آبشار بیشه، آبشار نوژیان، دریاچه گهر، سراب کهمان، کوه گرین و … از جمله جاذبه های طبیعی این استان می باشند (شکل ۳-۲) (حسن پور، ۱۳۷۸).

 

شکل ۳-۲: جاذبه های تاریخی و طبیعی استان لرستان

 

استان لرستان از موقعیت سوق الجیشی خاصی برخوردار است. استقرار استان در میان شش استان کشور و حداکثر با فاصله ۲۰۰ کیلومتر و قرار گرفتن استان در محور شمال جنوب، بر اهمیت آن دوچندان افزوده است و می تواند در صورت فراهم شدن زمینه های رشد و توسعه بازار مصرف و تجارت فرآورده های آن را تضمین نماید.

۷۱۳۴ چشمه و سراب، بیش از ۱۴۸۷ رشته قنات و بالغ بر ۵۰۰۰ حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق، وجود سرشاخه های رودخانه های مهم دز و کرخه در این استان که بالغ بر ۷ سرشاخه اصلی (کشکانرود، سیمره، تیره، ماربره، سزار، بختیاری، کاکارضا) و تالاب های بین المللی گری بلمک در منطقه پلدختر و وجود دریاچه طبیعی گهر بر دامنه اشترانکوه در منطقه دورود که در ارتفاع تقریبا ۳۰۰۰ متری قرار دارد و نیز بیش از ۱۵ آبشار زیبا و پر آب، حاکی  از منابع غنی خدادادی در استان است .

وجود ۲۵ درصد معادن سنگ تزئینی کشور در استان لرستان یک فرصت استثنایی و یک توانمندی بالقوه در بحث منابع طبیعی استان است. معادن عظیم و ذخایر معدنی قابل توجه و همراه با درجه خلوص مطلوب سنگ های گچ و آهک استان فرصت مناسبی را برای احداث کارخانجات تولید گچ فراهم نموده است.

وجود ذخائر کشف شده نفت و گاز در منطقه پلدختر از دیگر فرصتهای توسعه استان محسوب می شود. درحال حاضر از ۴ حلقه چاه نفت اکتشافی استان روزانه ۱۲۰۰۰ بشکه نفت خام استخراج می گردد.

مهمترین صنایع استان عبارتند از نساجی بروجرد، کارخانه تولید نخ نایلون (پارسیلون)، کارخانه فولاد الیگودرز، فولاد صدر و فولاد ازنا، کارخانه تولید پودر میکرونیزه (فرو آلیاز ازنا)، کارخانه جات سیمان و فارسیت دورود، داروسازی اکسیر، داروسازی داملران، زاگرس خودرو، یخچال سازی خرم آباد، ژنراتور سازی و ماشین سازی خرم آباد و سایر واحدهای تولیدی استان.

در بحث تولید آبزیان استان لرستان دارای مقام اول کشور در زمینه تولید بچه ماهی است. به علاوه، از دیگر فرصت های اقتصادی استان، کشاورزی و دامپروری می باشد. استان لرستان با جمعیت حدود ۶ میلیون واحد دامی و تولید بالغ بر ۴۰ هزار تن گوشت قرمز و رتبه هشتم کشور از این حیث یکی از قطب های دامپروری کشور است. بالغ بر ۸۰ درصد این جمعیت در اختیار عشایر استان قرار دارد که به صورت سنتی اداره می شوند (سایت دفتر آمار و اطلاعات استان لرستان).

۱-۴-۲ آب وهوا

استان لرستان به لحاظ اقلیم و هواشناسی، یک استان چهار فصل است و دارای آب و هوای متنوعی است، این تنوع از شمال به جنوب و از شرق به غرب کاملاً محسوس می باشد.

زمستان هنگامی که در شمال لرستان برف و کولاک ادامه دارد، قسمت های جنوبی آن دارای هوایی مطبوع و بارانی است. بخش های غربی مانند سفید کوه نسبت به قسمت های شرقی، یعنی دورود و الیگودرز، نزولات جوی بیشتری دارد (سایت میراث فرهنگی استان لرستان).

به طور کلی این استان دارای سه ناحیه مشخص آب و هوایی: ۱- سرد کوهستانی ۲- معتدل مرکزی ۳- گرم جنوبی می باشد. بخش های شمالی استان یعنی بروجرد، چغلوندی، دلفان، الیگودرز و شمال زاغه دارای آب و هوای سرد کوهستانی هستند. از طرفی خرم آباد، بخش ززوماهر و قسمت مرکزی شهرستان الیگودرز دارای آب و هوای مدیترانه ای هستند. نواحی جنوب و جنوب غربی استان شامل شهرستان های خرم آباد، پلدختر و کوهدشت، به علت همجواری با جلگه خوزستان و مناطق گرم استان ایلام، دارای زمستان های معتدل و تابستان های گرم اند (حنیف، ۱۳۷۶).

علل تنوع آب وهوای لرستان عبارت است از:

1. موقعیت رشته کوه های زاگرس نسبت به جهت وزش بادهای مرطوب غربی
2. ارتفاع نسبتاً زیاد این منطقه از سطح دریا
3. فشردگی کوه ها
4. واقع شدن در عرض جغرافیایی متوسط

5. اثر بادهای گرم جنوبی ایران؛ به طوری که اختلاف بین حداکثر و حداقل مطلق دما به بیش از ۸۰ درجه سانتی گراد رسیده است. حداکثر دمای ثبت شده در تابستان، ۴/۴۷ درجه سانتی گراد و حداقل دمای مطلق ثبت شده شهرستان دلفان، ۳۵- درجه در زمستان است (سایت میراث فرهنگی استان لرستان).

   • کوه ها

رشته کوه های لرستان که نزدیک به ۸۵ درصد سطح استان را فرا گرفته اند، عموماً جهت شمال غرب به جنوب شرق و به صورت نسبتاً موازی با یکدیگر امتداد یافته اند. کوه های لرستان به ۵ بخش کوه های شرق و جنوب شرقی، مرکزی، جنوبی و کوه های غربی تقسیم می شوند. اشترانکوه بلندترین کوه استان که ۴۰۵۰ متر ارتفاع از سطح دریا دارد، از سلسله کوه های شرقی این استان محسوب می شود.

گرین، ولاش یا ورخاش و میش پرور، کوه های شمالی استان را تشکیل می دهند که ارتفاع آن ها بالای ۳۰۰۰ متر هستند. از کوه های مرکزی استان می توان سفیدکوه و هشتاد پهلو را نام برد. بخش های جنوبی استان نیز دارای رشته کوه هایی است که ارتفاع آن ها نسبتاً پایین تر است (حنیف، ۱۳۷۶).

 

۵-۲ کوه گرین

رشته‌کوه گرین از رشته کوه های مهم غرب ایران است که بیشتر مساحت آن در شمال استان لرستان و بخشی نیز در استان‌های همدان و کرمانشاهان قرار دارد. گرین از رشته کوه‌های بلند زاگرس است که در ادامه اشترانکوه قرار دارد و طول آن به بیش از ۱۸۰ کیلومتر می‌رسد. این رشته کوه در استان کرمانشاهان به کوه های پرو و بیستون می‌پیوندد. قله‌های بلند آن شامل یال کبود در کوه چهل نابالغان با ارتفاع ۲۷۴۱ متر در جنوب نهاوند، قله چهل نابالغان یا چهل تن با ارتفاع ۳۳۷۶ متر (سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۸۰)، قله ۱۸ یال در بروجرد و نیز قله ولاش یا ورخاش می‌باشد (سایت فرمانداری استان همدان).

گرین از غرب به دلفان، از شمال به نهاوند، از شرق به شهرستان بروجرد و از جنوب به شهرستان سلسله محدود می‌شود. گرین در گویش محلی گرّو garru یا garri و در گویش لکی گروین garvin نامیده می‌شود و یکی از کانون‌های آبگیر دائمی لرستان است که رودهای دز و گاماسب را تغذیه می‌کند. سراب‌های فراوانی در پای این کوه وجود دارد، مانند سراب گاماسیاب و گیان، فارسبان،کنگاور کهنه و ملوسان، که از این رشته کوه سرچشمه می‌گیرند و آب آشامیدنی بروجرد و الشتر و نیز آب مورد نیاز کشاورزی دشت سیلاخور نیز از همین سراب‌ها تأمین می‌شود. دهکده ییلاقی ونایی در پای این کوه قرار دارد. این کوه خرس، کفتار، گرگ و روباه دارد و در گذشته پلنگ نیز داشته است (سایت فرمانداری استان لرستان).

ازجمله مناطق برف گیر و یخچال های آن  می توان به یخچال گاو ماهی در قله چهل نابالغان اشاره نمود که در تمام طول سال دارای برف است. رشته کوه گرین تقریباً تا اوایل مرداد ماه برف دارد البته داخل دره‌ها مدت و گرمای بیشتری برای ذوب برف این کوه لازم است.

صعود به کوه گرین از طریق روستاهای غرب شهر بروجرد، جنوب نهاوند یا شمال الشتر امکان پذیر است و مبدأ صعود به قله زیبای یال کبود در سراب گاماسیاب در ۱۷ کیلومتری شهرستان نهاوند و در محور نهاوند- نورآباد قرار دارد (سایت فرمانداری استان لرستان).

بخشی از کوه گرین، خط الرأس دو استان لرستان و همدان است و شامل قله های یال کبود و چهل نابالغان می باشد. از جمله مناطق مستعد برای پیست، فاصله میان این دو قله می باشد که به استناد نقشه “نهاوند” سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح^{(پیوست ۲)} دارای عرضی معادل حداقل ۵/۱۳ کیلومتر و وسعتی معادل حداقل ۱۵۰۰ هکتار می باشد. شکل ۴-۲، بخشی از این نقشه را به تصویر می کشد.

بر اساس اظهارات جغرافی دانان، با توجه به اینکه دامنه جنوبی کوه ها، همیشه آفتاب گیر هستند و بنابراین برف آن ها زودتر از دامنه شمالی شان ذوب می شود، دامنه شمالی کوه گرین برای راه اندازی پیست اسکی انتخاب شده است. به علاوه، بنا به گفته یکی از کوهنوردان و نیز بر اساس نقشه های دریافتی از google earth ، دامنه جنوبی کوه گرین صخره ای و نامناسب برای اسکی می باشد درحالیکه دامنه شمالی آن صخره ای نمی باشد و کاملاً مناسب انجام ورزش اسکی می باشد.

شکل ۴-۲: کوه گرین، خط الرأس دو استان لرستان و همدان

منبع: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران

 

شکل ۵-۲، تصویری روشن تر از شکل ۴-۲ را نمایش می دهد که در آن قله های یال کبود و چهل نابالغان را به همراه یخچال دائمی گاوماهی به تصویر می کشد. همچنین در این شکل، سراب گاماسیاب در پای جاده نهاوند-نورآباد و نیز منحنی های تراز همراه با فاصله میان آن ها مشخص گردیده است.

 

 

شکل ۵-۲: کوه گرین، خط الرأس دو استان لرستان و همدان

منبع: google earth

همانگونه که در این شکل مشاهده می گردد، شیب دامنه شمالی این کوه بر اساس فاصله کم تر میان منحنی های تراز، ملایم تر از دامنه جنوبی است. تیره تر بودن رنگ دامنه جنوبی به نسبت رنگ دامنه شمالی در این شکل نشان دهنده آن است که این دامنه، صخره ای و با شیب بسیار تند می باشد.

جنس سنگ های این ناحیه هم عمدتاً رسوبی و از نوع آهکی می باشند که این نوع جنس، هم در سرتاسر کوه گرین و هم رشته کوه زاگرس مشابه می باشد (سایت دفتر آمار و اطلاعات استان همدان).

به لحاظ مرزبندی های جغرافیایی، دامنه شمالی کوه گرین واقع در منطقه گاماسیاب، جزء شهرستان نهاوند استان همدان محسوب می شود.

استان همدان در گستره ای به مساحت ۱۹۴۹۱ کیلومتر مربع، در غرب ایران قرار گرفته است. این استان از شمال به استان های زنجان و قزوین، از جنوب به استان لرستان، از شرق به استان مرکزی و از غرب به استان کرمانشاه و قسمتی از استان کردستان محدود است. بر اساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن آبان ماه سال ۱۳۹۰ کل جمعیت استان ۱۷۵۸۲۶۸ نفر می باشد. استان همدان دارای ۹ شهرستان می باشد که عبارتند از: همدان (مرکز استان)، اسدآباد، بهار، تویسرکان، رزن، فامنین، کبودرآهنگ، ملایر، نهاوند (شکل ۶-۲).

 

 

 

شکل ۶-۲: نقشه استان همدان و استان های همجوار

همدان قدیمی‌ترین شهر ایران و از کهن‌ترین شهرهای جهان است. همدان اولین پایتخت نخستین شاهنشاهی ایران بوده‌است. آثار یافت‌شده از محوطه باستانی هگمتانه و نیز کتیبه‌های گنج‌نامه از آن دوران هستند. استان همدان به دلیل داشتن مراکز تاریخی و دیدنی بسیاری، به عنوان یکی از شهرهای فرهنگی و توریستی کشور شناخته می‌شود. از جمله آثار تاریخی و گردشگری این استان می توان به آرامگاه بوعلی سینا، آرامگاه باباطاهر، گنبد علویان، آبشار و کتیبه های گنج نامه، تپه هگمتانه، غار علی صدر، شیر سنگی و بسیاری دیگر از این آثار اشاره کرد. آرامگاه بوعلی سینا نماد شهر همدان و همچنین یکی از نمادهای پیشینه ایران در فرهنگ جهان و دانش و علم به شمار می‌رود (دفتر آمار و اطلاعات استان همدان).

این استان دارای جاذبه های طبیعی و گردشگری بسیار زیادی همچون کوه گرین، سراب گاماسیاب، سراب گیان و سد کبودرآهنگ نیز می باشد (سایت میراث فرهنگی استان همدان).

ارتفاعات استان همدان عموماً جهت شمال غربی- جنوب شرقی دارند و به طور کلی در شمال، مرکز و جنوب استان قرار گرفته اند. هر یک از این ارتفاعات، شامل بخشی از کوه های مختلف ایران است:

• ارتفاعات شمالی
• ارتفاعات میانی
• ارتفاعات جنوبی: این ارتفاعات که به کوه های گرو موسوم اند، همانند ارتفاعات شمالی و میانی استان، جهت شمال غربی- جنوب شرقی دارند و بخشی از کوه زاگرس محسوب می شوند. این کوه ها به صورت دیوارهایی بین استان های همدان و لرستان کشیده شده اند و جنس آن ها، عمدتاً از سنگ های آهکی است و مرتفع ترین قله این کوه، ولاش یا ورخاش است که در حد فاصل استان های همدان و لرستان است.
• کوه های پراکنده (سایت دفتر آمار و اطلاعات استانداری همدان).

طی مصاحبه ای با دو تن از کوهنوردان منطقه، شیب کوه گرین به نحوی است که از بالای کوه شیب تند شروع می شود و به میانه کوه که می رسد، شیب به مراتب کمتر می شود و در دامنه کمترین شیب را دارد و در بیشتر نقاط از کمترین موانع برخوردار است و قسمت های بدون مانع طبیعی با شیب کم در این کوه ها یافت می شود که حتی مبتدی ها نیز می توانند در آنجا به ورزش بپردازند. همچنین بر اساس محاسبات انجام شده از طریق فرمول شیب (۱۰۰  ) بر روی نقشه توپوگرافی این کوه می توان گفت که شیب این کوه در قسمت کوهپایه و دامنه، حدوداً از صفر تا  ۶۶ درصد می باشد. بنابراین شیب دامنه این کوه مناسب برای تمامی اسکی بازان (از مبتدی تا حرفه ای) می باشد. البته بنا به نظر متخصصان می توان در صورت عدم تطبیق شیب با کاربری درنظر گرفته شده، تغییراتی در میزان شیب در برخی قسمت ها به وجود آورد؛ مثلاً جهت کاهش شیب یک قسمت می توان زمین آن بخش را تراشید.

اطلاعات به دست آمده از سازمان هواشناسی استان لرستان حاکی از آن است که به لحاظ بارش و اقلیم، ارتفاعات گرین با اثر گذاشتن بر توده های مرطوب مدیترانه موجب افزایش بارندگی، بیش از میانگین بارش استانی می شود و این بارش عمدتاً به صورت برف بوده ودر غنی سازی آب های سطحی و زیر زمینی منطقه نقش حیاتی ایفا می کند. طبق اعداد و ارقام این سازمان و سازمان هواشناسی استان همدان، میزان بارش، دما، رطوبت نسبی، ساعات آفتابی، روزهای یخبندان و همچنین میانگین سرعت باد ایستگاه های نورآباد و نهاوند در جداول ۵-۲ و ۶-۲ آمده اند.

جدول ۵-۲: اطلاعات ثبت شده از وضعیت آب و هوایی دلفان در ۱۲ ماه سال

منبع: ایستگاه هواشناسی نورآباد

جدول ۶-۲: اطلاعات ثبت شده از وضعیت آب و هوایی نهاوند در ۱۲ ماه سال

منبع: ایستگاه هواشناسی نهاوند

ماه	CID	CIA	سرعت باد (W)	میزان بارش (P)	ساعات آفتابی (S)	ضریب نهایی اقلیم گردشگری	شرایط
فروردین	۳	۲	۴	۵/۴	۴	۷۰	خیلی خوب
اردیبهشت	۴	۵/۲	۵/۴	۵/۳	۵/۳	۷۴	خیلی خوب
خرداد	۵	۴	۵/۴	۵	۵	۹۷	ایده آل
تیر	۳	۵	۴	۵	۵	۸۲	عالی
مرداد	۳	۵	۵/۴	۵	۵	۸۳	عالی
شهریور	۴	۵	۵/۴	۵	۵	۹۱	ایده آل
مهر	۵	۳	۵/۴	۵	۵	۹۵	ایده آل
آبان	۵/۲	۲	۵	۵/۳	۵/۲	۵۸	قابل قبول
آذر	۲	۵/۱	۵/۴	۲	۵/۲	۴۶	نامطلوب
دی	۵/۱	۱	۴	۵/۳	۵/۲	۴۶	نامطلوب
بهمن	۵/۱	۱	۴	۴	۵/۲	۴۸	نامطلوب
اسفند	۵/۲	۲	۲	۵/۳	۳	۵۴	قابل قبول

بر اساس اطلاعات این جداول، اقلیم آسایش منطقه گرین به روش TCI محاسبه گردیده است که نتایج آن به تفصیل در دو جدول ذیل آمده است:

جدول ۷-۲: ارزش شاخص های اقلیم گردشگری در ایستگاه هواشناسی نورآباد

 

ماه	CID	CIA	سرعت باد (W)	میزان بارش (P)	ساعات آفتابی (S)	ضریب نهایی اقلیم گردشگری	شرایط
فروردین	۳	۵/۲	۴	۲	۵/۳	۵۹	قابل قبول
اردیبهشت	۵	۳	۴	۵/۴	۵	۹۲	ایده آل
خرداد	۴	۵	۵/۴	۵	۵	۹۱	ایده آل
تیر	۳	۵	۵/۴	۵	۵	۸۳	عالی
مرداد	۲	۵	۵/۴	۵	۵	۷۵	خیلی خوب
شهریور	۳	۵	۵/۴	۵	۵	۸۳	عالی
مهر	۵	۳	۵/۴	۵	۵/۴	۹۳	ایده آل
آبان	۳	۵/۲	۵/۴	۳	۵/۲	۶۰	خوب
آذر	۵/۲	۲	۴	۵/۴	۵/۲	۶۰	خوب
دی	۲	۱	۵/۴	۳	۳	۵۱	قابل قبول
بهمن	۵/۲	۲	۴	۴	۳	۶۰	خوب
اسفند	۵/۲	۲	۴	۴	۳	۶۰	خوب

 

	جدول ۸-۲: ارزش شاخص های اقلیم گردشگری در ایستگاه هواشناسی نهاوند

 

 

 

در این جداول، CID آسایش گرمایی را در زمانی که گردشگران حداکثر فعالیت را دارا هستند، نشان می دهد و CIA آسایش گرمایی را در طول شبانه روز که ساعات خواب را نیز شامل می شود، نشان می دهد. P، اثر منفی را که عنصر بارش بر روی لذت تعطیلات می گذارد را منعکس می کند. درواقع هرچه عدد p به ۵ نزدیک تر می شود یعنی میزان بارندگی کمتر می شود و این شرایط برای گردشگری مطلوب تر می باشد. S، برای گردشگری مثبت ارزیابی شده و از سویی به دلیل خطر آفتاب سوختگی و ناراحتی در روز های داغ اثر منفی دارد؛ به عنوان مثال عدد ۵/۲ برای ساعات آفتابی نشان دهنده آن است که تنها ۵ الی ۶ ساعت در روز آفتابی می باشد که این عدد برای روزهای یک ماه سرد مانند دی ماه، طبیعی می باشد. اثر W، بستگی به دما دارد. تأثیر خنک کنندگی باد در اقلیم گرم، مثبت ارزیابی شده است در حالی که اثر سرد کنندگی باد در اقلیم های سرد منفی ارزیابی شده است. یعنی عدد ۴ برای باد در ماه دی منفی تلقی می گردد زیرا هوای این ماه بسیار سرد است در حالیکه همین عدد برای تیر ماه مثبت تلقی می گردد زیرا هوای این ماه گرم می باشد. تمامی این اعداد، شرایطی را اعلام می دارند که ممکن است برای گردشگری مناسب و یا نامناسب باشد؛ به عنوان مثال شرایط ایده آل و عالی بیان کننده شرایط بسیار مناسب برای گردشگری می باشد اما شرایط نامطلوب (مانند ماه های آذر، دی و بهمن بر اساس ایستگاه هواشناسی نورآباد) بیانگر آن است که هوا بسیار سرد، بارانی و یا برفی با تابش کوتاه مدت خورشید می باشد که البته چنین هوایی تنها برای ورزش های زمستانی و یا به عبارتی گردشگری زمستانی مناسب می باشد.

با توجه به اینکه در منطقه گردنه گاماسیاب، ایستگاه هواشناسی جهت سنجش میزان بارش و درجه حرارت هوا وجود ندارد، اصولاً باید بر اطلاعات هواشناسی ایستگاه های نزدیک به این منطقه همچون ایستگاه های نورآباد و نهاوند، تکیه کرد تا ریزش های جوی را تخمین زد اما کوه های بلند منطقه که بعضی مواقع تا نیمه تابستان پوشش برفی خود را در ارتفاعات حفظ می کنند باعث شده که هوای منطقه مورد مطالعه به مراتب خنک تر از شهر نورآباد باشد (بزرگی و همکاران، ۱۳۸۹).

بنا به اظهارات رئیس اداره هواشناسی شهرستان دلفان: “گردنه گاماسیاب در محور نورآباد- نهاوند از جمله مناطق کوهستانی، برف گیر و سخت گذر استان لرستان محسوب می شود. احداث و راه اندازی ایستگاه های هواشناسی جاده ای در این منطقه نقش مهمی در بررسی و تحلیل شرایط جوی و پیش بینی دقیق و کارشناسی هواشناسی در سطح استان و شهرستان دارد". وی، از گردنه گاماسیاب به عنوان منطقه برف گیر و سخت گذر شهرستان دلفان یاد کرد و اظهار داشت که این منطقه دارای اقلیم آب و هوایی متفاوتی نسبت به شهر نورآباد است.

با توجه به اطلاعات حاصل از مشاهدات و اندازه گیری های تخمینی انجام شده توسط هیأت کوهنوردی استان لرستان: “میزان بارش برف در منطقه گردنه گاماسیاب به گونه ای است که ۳ تا ۴ متر عمق برف آن می باشد که گاهی گردنه گاماسیاب به کلی بسته می شود. در بالای کوه و قله ها، ارتفاع برف به ۱۰ تا ۱۵ متر هم رسیده است و برف جدید روی برف سال قبل می نشیند. همچنین، در ارتباط با بهمن گیری کوه باید متذکر شد که تا به حال چندین بار و به ندرت سقوط بهمن اتفاق افتاده است اما این امر همیشگی نیست که البته با در نظر گرفتن تمهیداتی در این زمینه می توان مانع از سقوط بهمن در پیست و آسیب رساندن به گردشگران شد".

بر اساس اظهارات رئیس سازمان هواشناسی دلفان و نیز اطلاعات موجود در فصل سوم طرح پارک طبیعی دلفان، از لحاظ پراکنش زمانی بارش، باران به طور عمده از اواخر مهر شروع شده و تا اواخر اردیبهشت مشاهده می شود، بارش برف از نیمه دوم آذر ماه آغاز می گردد و تا پایان اسفند به طور متناوب ادامه می یابد و به ندرت در فروردین نیز مشاهده می شود. بنابراین تعداد روزهای یخبندان نزدیک به ۱۲۰ روز می باشد که نقطه اوج آن در ماه های دی و بهمن می باشد. رشته کوه گرین در طول سال از آذر ماه تا آخر فروردین، پوشیده از برف است که حدود ۵ ماه از سال را شامل می شود که البته داخل دره‌ها مدت و گرمای بیشتری برای ذوب برف این کوه لازم است.

با توجه به آمار، این منطقه دارای اقلیم نیمه خشک است که دارای زمستان سرد می‌باشد و جهت وزش بیشتر بادها در منطقه، جنوب غربی است و فصل خشک منطقه نیز از اواسط خرداد شروع شده و تا اواسط مهر ادامه دارد (بزرگی و همکاران، ۱۳۸۹).

جدول ۹-۲، خلاصه ای از وضعیت فنی و محیطی کوه گرین را نشان می دهد.

مشخصات فنی و محیطی	شاخص ها
۰ تا ۶۶ درصد	شیب
۵ ماه	ماندگاری برف
۳ تا ۴ متر در قسمت دامنه	عمق برف
حداقل ۱۷۴۱ متر	ارتفاع از سطح دریا
حداقل ۱۵۰۰ هکتار	وسعت منطقه
حداقل ۵/۱۳ کیلومتر	عرض منطقه
دامنه شمالی	جهت شیب دامنه
به ندرت نمی باشد موجود می باشد   ۱۷ کیلومتر جدول ۹-۲: مشخصات فنی و محیطی کوه گرین   باد جنوب غربی	بهمن خیزی صخره ای امکانات زیر بنایی همچون جاده و یا به عبارتی دسترسی، و نیز امکان ایجاد تأسیسات آب، برق و تلفن فاصله تا نزدیک ترین شهر جهت باد

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

بر اساس اظهارات کوهنوردان کوه گرین، تپه و ماهورهای آن در طول ۴ ماه از سال (از اواسط خرداد تا اواسط مهر) پوشیده از چمن و گیاهان مرتعی است و با کمی مرمت و بذر افشانی می توان شرایط را برای پیست اسکی روی چمن نیز مهیا کرد.

از نظر پوشش گیاهی، منطقه مورد نظر و مناطق اطراف آن طبق مشاهدات مالکین (ریش سفیدان) در گذشته جانورانی نظیر کل، بز، قوچ، آهو، گربه وحشی و خرس دیده شده است. هم اکنون جانورانی نظیر خرگوش، گرگ، شغال، روباه، جوجه تیغی، موش کوهی، سنجاب و پرندگانی نظیر گنجشک، عقاب، کرکس، قرقی، شاهین، جغد، کبوتر، سار، بلدرچین، کبک، طیهو، دارکوب و خزندگانی نظیر لاک پشت، افعی، گرزمار، مار آتشی، یله مار، سوسمار، قورباغه لجنی و وزغ سبز دیده می شود (بزرگی و همکاران، ۱۳۸۹).

بخشی از کوه گرین که در شمال الشتر واقع شده است، با وسعتی معادل ۵۹۷۵۰ هکتار، دارای گونه های جانوری مذکور و گونه های گیاهی کیکم، افرا، ارجن و …. می باشد ^{(پیوست ۳)} که شکار و صید، در آن ممنوع می باشد (سایت محیط زیست استان لرستان). بنا به اظهارات کارشناسان اداره محیط زیست نهاوند، این بخش، در استان لرستان واقع شده است که محدوده آن از گردنه گاماسیاب به سمت نورآباد می باشد که جزء محدوده طرح مجموعه پیست اسکی قرار نمی گیرد.

۱-۵-۲    مراکز جمعیتی اطراف کوه گرین و مطالعات جمعیت شناختی آن ها

• مراکز جمعیتی

همانگونه که پیشتر اشاره شد، مراکز جمعیتی نزدیک به منطقه مورد مطالعه، شهرستان های دلفان، سلسله، بروجرد و نهاوند می‌باشند (شکل ۷-۲)، که روی هم رفته نزدیک به ۷۶۰ هزار نفر جمعیت دارند.

دلفان یکی از شهرستان های استان لرستان است و مرکز آن شهر نورآباد می‌باشد. این شهر، آب و هوایی سرد و کوهستانی و طبیعتی زیبا برای گردشگری دارد و یکی از پنج شهر با ارتفاع بیش از ۲۰۰۰ متر از سطح دریا در ایران است. شهرستان دلفان از شمال و شمال غرب به استان کرمانشاه و از شمال شرقی به نهاوند در استان همدان با فاصله ۶۰ کیلومتر و از جنوب به شهر خرم آباد منتهی می شود.

بر طبق آمار سال ۱۳۹۲، این شهر، ۱۵۱۲۸۸ نفر جمعیت دارد.

شهرستان سلسله در چهل و سه کیلومتری شمال خرم‌آباد قرار دارد که از شمال به شهرستان دلفان و استان همدان و از شرق به بروجرد، محدود است. این شهرستان قبلاً از توابع شهرستان خرم‌آباد بود که بعداً به شهرستان مستقلی تبدیل شد. مرکز شهرستان سلسله، شهر کوهستانی الشتر است که محل سکونت طوایف حسنوند، کولیوند، یوسفوند و هنام و بسطام می‌باشد. بر اساس آمار سال ۱۳۹۲، جمعیت این شهر، ۷۶۱۳۰ نفر می باشد. اقتصاد الشتر، اقتصادی است که بر پایه کشاورزی استوار است و آب آن از رودها و چشمه ها تأمین می شود.

	شکل ۷-۲: مراکز جمعیتی اطراف کوه گرین منبع: google earth

 

 

شهرستان بروجرد در غرب ایران و درمنطقه کوهستانی زاگرس قرار دارد. بروجرد در شمال شرقی استان لـرستان واقع شده است که از شهرهای استان لرستان محسوب می شود. بروجرد از شمال به شهرستان های ملایر و نهاوند در استان همدان، ازشرق به اراک دراستان مرکزی، ازجنوب به دورود و ازغرب به خرم آباد و الشتر محدود می شود. شهرستان بروجرد ازشهرهای باستانی ایران است که قدمت آن دست کم تا دوره ساسانیان مسجل شده است. آب و هوای بروجرد معتدل و نیمه خشک می باشد. براساس آمار جمعیتی در سال ۱۳۹۲، جمعیت این شهرستان بالغ بر ۳۴۷۸۷۶ نفر می باشد که از این حیث، رتبه بیست وچهارم شهرهای بزرگ ایران را داراست.

در ارتباط با اقتصاد بروجرد باید گفت که بر کشاورزی و صنعت استوار است (سایت دفتر آمار و اطلاعات استان لرستان).

نهاوند از شهرستان های استان همدان است که در جنوب آن واقع شده است که از شمال به تویسرکان و همدان، از شرق به ملایر، از جنوب شرقی به  بروجرد، از جنوب غربی به نورآباد  و از غرب به کنگاور  مرتبط می شود. طبق آمار سال ۱۳۹۰، نهاوند ۱۸۱۷۱۱ نفر جمعیت را دارا می باشد.

بلندترین نقطه این شهرستان، کوه گرین در قسمت مشرف به سراب گاماسیاب می باشد (سایت دفتر آمار و اطلاعات استان همدان).

• توزیع سنی

توزیع سنی جمعیت، امکان شناخت گذشته­ نگر و مطالعه تحولات ساختار سنی جمعیت را فراهم می­ کند (سالنامه آماری استان لرستان، ۱۳۹۰).

آبان ۱۳۹۰			گروه سنی
زن	مرد	جمع
۷۰۱۲۶ ۶۳۶۶۶ ۶۵۶۸۷ ۸۸۰۶۸ ۱۰۷۳۰۷ ۹۸۳۰۶ ۸۰۵۲۸ ۶۴۹۵۸ ۵۴۶۸۴ ۴۰۷۵۶ ۳۸۳۶۴ ۳۰۴۰۵ ۲۲۱۴۵ ۱۳۹۱۱ ۱۲۷۲۳ ۸۸۸۲ ۶۰۹۶ ۲۸۶۱ ۶۰۵ ۲۳۸ ۱۳۴	۷۵۵۰۰ ۶۷۴۸۷ ۶۸۹۱۳ ۹۱۷۰۹ ۱۰۷۴۳۴ ۱۰۰۲۸۰ ۷۹۵۶۵ ۶۵۲۶۱ ۵۴۰۳۸ ۴۰۶۰۹ ۳۹۵۴۸ ۲۶۶۱۶ ۱۶۱۹۷ ۱۲۵۰۴ ۱۴۰۹۶ ۱۲۱۴۹ ۷۵۰۷ ۳۲۳۷ ۶۲۵ ۲۳۹ ۱۷۹	۱۴۵۶۲۶ ۱۳۱۱۵۳ ۱۳۴۶۰۰ ۱۷۹۷۷۷ ۲۱۴۷۴۱ ۱۹۸۵۸۶ ۱۶۰۰۹۳ ۱۳۰۲۱۹ ۱۰۸۷۲۲ ۸۱۳۶۵ ۷۷۹۱۲ ۵۷۰۲۱ ۳۸۳۴۳ ۲۶۴۱۵ ۲۶۸۱۹ ۲۱۰۳۱ ۱۳۶۰۳ ۶۰۹۸ ۱۲۳۰ ۵۷۷ ۳۱۳	۴ـ۰ ۹ـ۵ ۱۴ـ۱۰ ۱۹ـ۱۵ ۲۴ـ۲۰ ۲۹ـ۲۵ ۳۴ـ۳۰ ۳۹ـ۳۵ ۴۴ـ۴۰ ۴۹ـ۴۵ ۵۴ـ۵۰ ۵۹ـ۵۵ ۶۴ـ۶۰ ۶۵-۶۹ ۷۰-۷۴ ۷۵-۷۹ ۸۰-۸۴ ۸۵-۸۹ ۹۰-۹۴ ۹۵ ساله و بیشتر نامشخص

جدول ۱۰-۲ و نمودار ۱-۲، توزیع سنی جمعیت در استان لرستان را طبق سرشماری انجام شده در سال ۱۳۹۰ نمایش می دهند. این جدول بیانگر آن است که ۴۳ درصد از جمعیت ساکن در استان لرستان در محدوده سنی ۱۵ تا ۳۵ سال قرار دارند و این بدان معناست که جمعیت این استان جوان هستند.

 

نمودار ۱-۲: توزیع سنی جمعیت استان لرستان در سرشماری سال ۱۳۹۰

منبع: سالنامه آماری استان لرستان

 

جدول ۱۱-۲ و نمودار ۲-۲ نیز توزیع سنی جمعیت در استان همدان را بر اساس آمار سال ۱۳۹۰ به تصویر کشیده اند. در این جدول مشاهده می شود که ۴۱ درصد جمعیت استان همدان نیز مانند استان لرستان در محدوده سنی مشابه قرار دارند.

آبان ۱۳۹۰			گروه سنی
زن	مرد	جمع
۶۵۲۳۴ ۵۷۸۳۹ ۶۲۶۸۵ ۸۰۷۷۰ ۱۰۳۷۱۹ ۹۷۷۶۸ ۷۶۵۱۸ ۶۴۶۳۹ ۵۶۵۱۰ ۴۵۰۵۷ ۴۱۲۱۵ ۳۳۸۱۶ ۲۵۴۱۰ ۲۰۰۶۶ ۱۷۰۰۸ ۱۱۸۴۲ ۷۹۳۸ ۳۹۳۱ ۹۱۶ ۳۶۲ ۱۵۸۹	۶۹۰۱۳ ۶۰۶۶۲ ۶۵۱۳۷ ۸۲۵۰۵ ۱۰۳۸۰۸ ۹۹۴۷۷ ۷۸۴۴۸ ۶۷۳۴۵ ۵۶۳۷۱ ۴۸۹۰۰ ۴۰۹۶۸ ۳۲۱۴۷ ۱۹۸۰۵ ۱۶۱۱۵ ۱۶۰۶۰ ۱۴۱۲۸ ۶۸۹۰ ۳۹۳۷ ۹۶۴ ۲۶۲ ۴۹۴	۱۳۴۲۴۷ ۱۱۸۵۰۱ ۱۲۷۸۲۲ ۱۶۳۲۷۵ ۲۰۷۵۲۷ ۱۹۷۲۴۵ ۱۵۴۹۶۶ ۱۳۱۹۸۴ ۱۱۲۸۸۱ ۹۳۹۵۷ ۸۲۱۸۳ ۶۵۹۶۳ ۴۵۲۱۵ ۳۶۱۸۱ ۳۳۰۶۸ ۲۵۹۷۰ ۱۴۸۲۸ ۷۸۶۸ ۱۸۸۰ ۶۲۴ ۲۰۸۳	۴ـ۰ ۹ـ۵ ۱۴ـ۱۰ ۱۹ـ۱۵ ۲۴ـ۲۰ ۲۹ـ۲۵ ۳۴ـ۳۰ ۳۹ـ۳۵ ۴۴ـ۴۰ ۴۹ـ۴۵ ۵۴ـ۵۰ ۵۹ـ۵۵ ۶۴ـ۶۰ ۶۵-۶۹ ۷۰-۷۴ ۷۵-۷۹ ۸۰-۸۴ ۸۵-۸۹ ۹۰-۹۵ ۹۵ ساله و بیشتر نامشخص

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول ۱۱-۲: توزیع سنی جمعیت استان همدان در سرشماری سال ۱۳۹۰

منبع: سالنامه آماری استان همدان

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نمودار ۲-۲: نمودار هرم سنی جمعیت استان همدان (آبان ۱۳۹۰)

منبع: سالنامه آماری استان همدان

• وضعیت معیشتی

وضعیت معیشتی مردم در استان لرستان بر اساس آخرین نتایج حاصل از اجرای طرح هزینه و درآمد خانوارهای استان لرستان در سال ۱۳۹۰ بیانگر این است که متوسط هزینه سالانه یک خانوار شهری معادل  ۱۴۴۶۹۶۰۶۶ ریال ^{(پیوست ۴)} است که از این میان، ۶۵۴۵۵۶۹ ریال، صرف تفریح و سرگرمی خانواده و خدمات فرهنگی آن ها می شود ^{(پیوست ۵)} و این در حالی است که متوسط درآمد سالانه یک خانوار شهرنشین برحسب انواع منابع تأمین درآمد معادل ۱۱۶۱۴۶۷۶۶ ریال ^{(پیوست ۶)} در سال برآورد شده است. مقایسه ارقام فوق نشان می دهد که هر خانوار شهری در استان لرستان ماهانه با کسری درآمد مواجه است که برای جبران هزینه های زندگی خود یا مبادرت به اخذ تسهیلات مختلف از بانک ها نموده و یا از پس انداز قبلی خود بهره برداری می نماید.

بر اساس همین آمارگیری متوسط کل هزینه سالانه یک خانوار روستایی در استان لرستان معادل ۹۹۹۳۵۷۲۹ ریال  ^{(پیوست ۴)} است که از این میان، ۲۹۴۲۸۱۴ ریال، صرف تفریح و سرگرمی خانواده و خدمات فرهنگی آن ها می شود ^{(پیوست ۵)} و در مقابل رقم متوسط درآمد یک خانوار روستایی در سال ۱۳۹۰ برحسب انواع منابع تأمین درآمد معادل ۶۹۱۵۵۷۲۷ ریال ^{(پیوست ۶)} است (سالنامه آماری استان لرستان، ۱۳۹۰).

و اما وضعیت معیشتی مردم در استان همدان بر اساس آخرین نتایج حاصل از اجرای طرح هزینه و درآمد خانوارهای استان همدان در سال ۱۳۹۱ بیانگر این است که متوسط هزینه خالص سالانه یک خانوار شهری معادل ۱۴۰۰۴۹۰۰۰ ریال است ^{(پیوست ۷)} که از این میان، ۱۲۶۱۱۲۸ ریال، صرف تفریح و سرگرمی خانواده و ۱۵۲۹۱۷۱ ریال صرف مسافرت های دسته جمعی، هتل و مسافرخانه می شود ^{(پیوست ۸)}. متوسط درآمد خالص یک خانوار شهرنشین بر حسب انواع منابع تأمین درآمد، معادل ۱۵۶۶۱۰۷۷۵ ریال در سال برآورد شده است ^{(پیوست ۹)}. مقایسه ارقام فوق نشان می دهد که هر خانوار شهری در استان همدان به طور متوسط ماهانه ۱۳۸۰۰۰۰ ریال از درآمد خویش را پس انداز می کند.

بر همین اساس، متوسط کل هزینه خالص سالانه یک خانوار روستایی در استان همدان معادل ۹۱۱۹۷۰۰۰ ریال است ^{(پیوست ۷)} که از این میان، ۴۸۰۴۶۱ ریال، صرف تفریح و سرگرمی خانواده و ۷۰۱۴۷۱ ریال صرف مسافرت های دسته جمعی، هتل و مسافرخانه می شود ^{(پیوست ۸)}. متوسط درآمد خالص سالانه آن ها معادل ۹۶۵۰۷۶۵۰ ریال است ^{(پیوست ۹)} (سالنامه آماری استان همدان، ۱۳۹۰).

۲-۵-۲ زیرساخت ها و تأسیسات موجود در مجاورت کوه گرین

دسترسی، یکی از مؤلفه های قابل توجه و با اهمیت بالا می باشد. درنتیجه زیرساخت های حمل ونقل و موقعیت فضایی فعالیت ها به عنوان عوامل تعیین کننده مسافت، شیوه سفر و سهولت جابه جایی و دسترسی، اهمیت ویژه ای می یابد (قدمی و همکاران، ۱۳۹۰).

طی مصاحبه ای با یکی از کارشناسان خطوط حمل و نقل استان لرستان، اظهار داشتند که:

“حمل و نقل در این استان از دو طریق هوایی و زمینی (راه ریلی و راه شوسه) صورت می پذیرد. این استان تنها دارای یک فرودگاه است که در مرکز استان یعنی خرم آباد قرار گرفته است. از فرودگاه خرم آباد تا کوه گرین دو مسیر زمینی وجود دارد. مسیر اول که کوتاه ترین مسیر می باشد از طریق جاده خرم آباد- نورآباد و سپس از جاده نورآباد- نهاوند صورت می پذیرد که مسافت این مسیر حدود ۹۵ کیلومتر می باشد و تمامی مسافران، از این جاده استفاده می کنند. مسیر دوم از خرم آباد به بروجرد با مسافت ۱۰۰ کیلومتر صورت می گیرد و سپس از بروجرد تا دوراهی قلعه قباد حدود ۳۵ کیلومتر و از دو راهی تا کوه گرین نیز ۷ کیلومتر می باشد که در کل ۱۴۲ کیلومتر مسافت آن است.

در بروجرد نیز طرح احداث یک فرودگاه تنظیم شده است اما هیچ اقدامی در رابطه با ساخت آن صورت نگرفته است. در صورت احداث و بهره برداری از فرودگاه بروجرد، فاصله تا کوه و پیست گرین ۴۵ کیلومتر خواهد شد.

جاده دسترسی به منطقه مجموعه پیست اسکی، جاده ارتباطی نورآباد به نهاوند است که یک راه فرعی به صورت یک جاده دوطرفه (یک باند رفت و یک باند برگشت) و آسفالته می باشد که مسافت آن از نورآباد حدود ۴۲ کیلومتر، از نهاوند ۱۷ کیلومتر و از بروجرد ۴۲ کیلومتر می باشد. لازم به ذکر است که از شهر الشتر راه جاده ای به منطقه مورد نظر وجود ندارد. بنابراین، ساکنین این شهر باید از جاده نورآباد- الشتر به نورآباد و از آنجا از طریق جاده نورآباد- نهاوند به محل مورد نظر سفر کنند که این مسافت معادل ۷۵ کیلومتر می باشد.

شهر بروجرد تنها شهر از میان چهار شهر اطراف منطقه مورد نظر است که دارای خط ریلی است. مسیر این خط از دورود به خرم آباد است که شهر بروجرد، ایستگاه میانی می باشد. فاصله این مسیر ریلی تا منطقه کوه، ۴۵ کیلومتر می باشد. راه آهن شهر نهاوند نیز در دست احداث می باشد که در آینده ای نه چندان دور، بهره برداری می گردد. در صورت بهره برداری از این خط ریلی، فاصله تا کوه و مجموعه پیست اسکی به یک سوم طول خط ریلی بروجرد، یعنی حدود ۱۷ کیلومتر می رسد.

نزدیکترین مرکز پلیس به طرح، در دو راهی قلعه قباد است که فاصله آن تا کوهپایه ۷ کیلومتر می باشد. همچنین نزدیکترین بیمارستان، بیمارستان شهید علیمرادی نهاوند است که فاصله آن تا کوهپایه ۱۷ کیلومتر می باشد".

احداث یک پیست اسکی نیازمند زیرساخت های دیگری چون آب، برق، گاز و تلفن نیز می باشد. بر مبنای اطلاعات کسب شده از مصاحبه با یکی از مهندسان فعال در اداره آب منطقه ای استان لرستان، با توجه به نزدیکی چهار شهر نورآباد، نهاوند، بروجرد و الشتر به منطقه، تأمین برق و گاز برای ایجاد یک مجموعه در این کوه، کار دشواری نیست. همچنین از آنجا که کوه گرین سرچشمه سراب های زیادی چون گاماسیاب، کهمان، گیان، فارسبان و … می باشد، منطقه با کمبود آب مواجه نیست. در واقع، منابع آب شرب چشمه سار می باشد که عمدتاً از ذوب شدن آب برف تغذیه می شوند. بنا به گفته ایشان می توان آب شرب منطقه را از چشمه گیان و چشمه فارسبان و حتی از طریق حفر یک حلقه چاه آهکی تأمین کرد.

۳-۵-۲ ملاحظات قانونی، اقتصادی و زمانی احداث پیست اسکی گرین

همانطور که پیشتر ذکر شد گام نخست در راه اندازی یک پیست اسکی، مجوز بهره برداری و زمین مورد نظر برای پیست می باشد. بنا به گفته یکی از مهندسان عمران پیست تاریک دره همدان: “معمولاً اینگونه زمین ها که در دل طبیعت هستند، در دست اداره منابع طبیعی می باشند و عمدتاً برای مدت طولانی اجاره می شوند". بیمه نامه نیز از مواردی است که برای بهره برداری از پیست کاملاً ضروری می باشد و بدون آن نمی توان فعالیت در پیست را آغاز کرد.

با توجه به کاربری در نظر گرفته شده برای این منطقه، ساخت امکانات و تأسیساتی چون پیست ها (پیست اسکی مخصوص نوآموزان، پیست اسکی مخصوص افراد حرفه ای و …)؛ هتل؛ رستوران؛ پارکینگ؛ مسجد؛ تأسیسات زیربنایی آب، برق، گاز و تلفن؛ و دیگر اقلامی که به تفصیل شرح داده شدند، اضطراری می باشد.

علاوه بر این، پیست ها برای آغاز فعالیت خود به تجهیزاتی چون ماشین برف کوب، دستگاه های بالابر، علائم و تابلوها، نقشه جامع از پیست و … نیاز دارند که وجود آن ها در پیست الزامی می باشد. بنابراین نبود هریک از اقلام تأسیساتی و تجهیزاتی سبب می شود که کارشناسان فدراسیون اسکی، مجوز بهره برداری از این منطقه را صادر نکنند (آئین نامه فدراسیون اسکی جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۹۱).

اگر به لحاظ قانونی، مجوز ایجاد پیست داده شود، این منطقه، دومین پیست اسکی استان همدان محسوب می شود.

استان همدان دارای پیست دیگری به نام پیست “تاریک دره” می باشد. این پیست به عنوان یکی از پیست های بین المللی کشور به طول یک هزار و ششصد متر در ۱۰ کیلومتری جنوب غربی جاده گنجنامه در شهر همدان (کمتر از ۱۰ کیلومتر فاصله از مرکز شهر همدان) و در دامنه کوه های الوند می باشد.

پیست تاریک دره دارای پناهگاه و میهمانسرایی با زیربنای ۵۵۰ متر مربع، دو دستگاه تله اسکی و یک دستگاه تله سیژ می باشد. هتل این مجموعه با ظرفیت ۱۲۰ نفر در دست احداث است که هتلی ۳ یا ۴ ستاره می باشد. پارکینگ فعلی این مجموعه، ظرفیت ۵۰ ماشین را دارد و نمازخانه آن نیز برای ۵۰ نفر طراحی و ساخته شده است (سایت پیست تاریک دره همدان).

براساس اظهارات مدیر کل اداره ورزش و جوانان استان همدان: “پیست تاریک دره، یک پیست نیمه خصوصی می باشد که حدود ۳ الی ۴ سال از زمان ساخت آن می گذرد. در آن زمان، ۴ میلیارد صرف ساخت این پیست شد و حدود ۱۰ سال هم بازگشت این سرمایه گذاری به طول می انجامد". ایشان معتقدند که: “اگر بخش خصوصی ساخت پیست را به طور کامل به عهده گیرد، در حدود یکسال، بازگشت سرمایه گذاری خواهد داشت".

در رابطه با مدت زمان ساخت پیست نیز طی مصاحبه ای که با یکی از مهندسان فنی پیست تاریک دره صورت گرفت، اظهار داشتند که زمان ساخت یک پیست، بستگی به اعتبار مالی آن دارد. درصورت تأمین اعتبار مالی کافی، ساخت کامل یک پیست در عرض دو سال صورت می پذیرد.

قیمت

با توجه به پیست اسکی تاریک دره به عنوان نزدیک ترین پیست اسکی به پیست اسکی گرین و بازاری مشابه با بازار پیست گرین، اگر پیست تاریک دره را به عنوان الگو و یا نمونه برای پیست اسکی گرین قرار دهیم، می توان هزینه ها و درآمد و نیز مدت زمان بازگشت سرمایه را تخمین زد (نمودارهای ۳-۲ و ۴-۲).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

TC به مجموعه هزینه ها و یا به عبارتی، مبلغی که جهت سرمایه گذاری صرف می شود، اشاره دارد. این هزینه ها شامل هزینه ساخت هتل، پارکینگ و …، هزینه تجهیزاتی چون بالابر، ماشین برف کوب و … می باشد که در فصل دوم کاملاً بدان ها اشاره شده است.

TR به مجموعه درآمد کسب شده از این مجموعه اشاره دارد که رفته رفته با استقبال هرچه بیشتر ورزشکاران و ورزش دوستان و دیگر افراد، افزایش می یابد.

همانگونه که نمودار ۴-۲ نشان می دهد، برآیند دو نمودار هزینه و درآمد (TR-TC) در اولین سال منفی می باشد. زیرا هزینه صرف می گردد اما هیچ درآمدی کسب نمی شود که با گذشت زمان و افزایش درآمد از محل پیست اسکی، در نقطه ای (نقطه سر به سر)، حاصل این برآیند صفر می گردد. از این نقطه به بعد است که سرمایه صرف شده برای پیست، به طور کامل باز می گردد و پروژه سودده می شود. همانطور که گفته شد، مدت زمان بازگشت سرمایه به خصوصی، نیمه خصوصی و یا دولتی بودن پیمانکار ساخت پیست وابسته است اما براساس پیست تاریک دره، به عنوان الگو، می توان گفت که بازگشت سرمایه برای پیست گرین هم- درصورت نیمه خصوصی بودن پیست- حدود ۱۰ سال به طول خواهد انجامید.

۴-۵-۲ بازار گردشگران ورودی به پیست گرین

بنا به اظهارات مدیر کل اداره ورزش و جوانان همدان: “بیشتر گردشگران پیست اسکی تاریک دره همدان، مردم محلی شهرهای همدان به ویژه نهاوند و استان لرستان می باشند و بعد از آن بیشترین درصد گردشگران ورودی متعلق به شهرهای استان مرکزی، کرمانشاه، خوزستان و تا حدودی تهران هستند". ایشان معتقدند که: “در صورت همکاری با شرکت های توریستی می توان تعداد گردشگران مسافر از سایر شهرها را افزایش داد".

وی اضافه کرد: “تعداد گردشگران ورودی به این پیست در فصل سرما (فصل کاری)، حدود ۵۰۰ نفر می باشد که این تعداد در روزهای پنجشنبه و جمعه، به ۷۰۰ نفر نیز می رسد و غالباً از شهرهای اطراف می باشند. اما تعداد گردشگران خارجی ورودی به این پیست بسیار کم و در حدود ۱۰ نفر می باشد.

• اشتغال زایی مجموعه پیست اسکی گرین

راه اندازی پیست گرین مانند تمامی پیست های احداث شده دیگر، سبب ایجاد مشاغلی مستقیم و غیر مستقیم می شود. بنا به اظهارات مدیر کل اداره ورزش و جوانان همدان: “در حال حاضر در فصول کاری پیست تاریک دره، ۱۰ الی ۱۵ نفر به طور مستقیم مشغول به فعالیت هستند. در صورت اتمام پروژه ساخت هتل، ۱۰ نفر نیز در هتل مشغول به کار خواهند شد. همچنین ۵۰ نفر نیز به صورت غیر مستقیم در این پیست مشغول به کار هستند".

بنابراین می توان این چنین نتیجه گرفت که پیست گرین هم مانند پیست تاریک دره به عنوان الگوی مطالعاتی این پژوهش، حداقل در حدود ۷۰ تا ۷۵ از مردم محلی را به فعالیت در این مجموعه مشغول می سازد.

۶-۵-۲ جاذبه های گردشگری اطراف کوه گرین

بر اساس اطلاعات دریافتی از منابع کتابخانه ای گوناگون، با توجه به وجود چهار شهر بزرگ نهاوند، دلفان، سلسله و بروجرد در اطراف منطقه مورد مطالعه، گردشگران و بازدیدکنندگان این مجموعه تفریحی بالقوه می توانند در زمان اقامت خود، از جاذبه های دیدنی این شهرها نیز بازدید کنند.

وجود جاذبه های گردشگری مضاعف در اطراف یک مجموعه تفریحی سبب می شود که گردشگران مدت اقامت خویش را طولانی تر و درنتیجه پول بیشتری در منطقه هزینه کنند که این امر به توسعه اقتصادی منطقه کمک شایانی می نماید. همچنین گردشگران با یک سفر، توانسته اند از چند نقطه دیدنی بازدید کنند که این خود نیز منافعی برای آنان در پی دارد.

در ادامه به شرح تفصیلی جاذبه های تاریخی و طبیعی هر یک از این شهرها پرداخته شده است.

۱-۶-۵-۲ جاذبه های گردشگری نهاوند

جاذبه های گردشگری این شهر عبارتند از:

• پل حاج علیمراد: این پل در مسیر جاده نهاوند به کرمانشاه قرار دارد که البته تنها آثار اندکی از پایه های باقی مانده است.
• پل زرامین سفلی: این پل آجری، در ۵ کیلومتری غرب شهرستان نهاوند و در کنار روستای زرامین سفلی بر روی یکی از شعبات رودخانه گاماسیاب احداث شده است. این اثر به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
• حمام حاج آقا تراب: حمام حاج آقا ترابیکی از بناهای تاریخی شهرستان نهاوند است که در فهرست آثار ملی ثبت شده است. این حمام در بافت قدیمی شهر نهاوند قرار دارد و از دو بخش مردانه و زنانه تشکیل شده است. این حمام علاوه بر دو قسمت ماکت های حمام سرد و گرم، حجره شاه نشین و خزینه نیز دارد.
• معبد سلوکی (لائودیسه): آثار به جا مانده از سلوکیان است که مکان دقیق آن مشخص نیست.
• گنبد کبود: در ۲۵ کیلومتری شمال غرب نهاوند در میان گورستان روستای گنبد کبود واقع شده است (فقیه بحرالعلوم، ۱۳۸۸).
• تپه و دهکده باستانی گیان: تپه گیان در ۲۳کیلومتری جنوب غربی نهاوند و ۱۸کیلومتری جاده ای که نهاوند را به جاده کرمانشاه وصل می کند واقع شده است. این تل در دهستان گیان واقع در بخش مرکزی در دره خاوه قرار دارد. کوه های قوچال و بزبی با ارتفاع ۲۳۰۰ متر بخش های جنوب و جنوب شرقی وکوه های آردوشان با ارتفاع ۲۴۸۰ متر بخش های شمالی آن را تشکیل می دهند. در این منطقه رودهای پر آب دائمی جریان دارند که مهمترین آن ها سراب گیان است که از ارتفاعات قوچال واقع در جنوب سرچشمه گرفته و به گاماسیاب می پیوندد (سایت میراث فرهنگی همدان).
• تپه باباقاسم: در ۱۵ کیلومتری شهر نهاوند، ضلع شمالی روستای باباقاسم خرابه های مرتفعی وجود دارد که از قلعه های اشکانی بوده است. این خرابه ها به خرابه های قلعه سرسام گبری هم شهرت دارد.
• مقبره نعمان ابن مقرن (مقبره باباپیر): این مقبره در ۵ کیلومتری شمال غربی شهر نهاوند واقع شده و امروزه در نزد اهالی نهاوند به مقبره باباپیر معروف است (فقیه بحرالعلوم، ۱۳۸۸).
• بقعه باباهاشم: واقع در روستای دورانه در ۱۶ کیلومتری شمال غرب نهاوند می باشد. این بقعه مشهور به تپه باباهاشم نیز می باشد.
• خانه قدوسی: این خانه قدیمی و تاریخی در خیابان انقلاب واقع شده است و چند خانه قدیمی دیگر در جای جای این شهر وجود دارد (فقیه بحرالعلوم، ۱۳۸۸).
• مسجدجامع نهاوند: این مسجد برروی دامنه تپه ای مشرف برروی نهاوند ودرکنار ضلع شمالی میدان قیصریه این شهر واقع شده است. این مسجد بر روی تپه ای واقع شده و نسبت به خیابان در ارتفاع ۵/۵ متری قرار گرفته است و برای دسترسی به آن باید حدود ۲۵ پله را از کف میدان قیصریه پیمود تا به حیاط مسجد رسید. تنها تزئین مسجد کتیبه سنگی کوچکی به ابعاد ۵۰۲۵ سانتیمتر است که مربوط به دوره سلجوقیان است. کتیبه در داخل محراب مسجد قرار دارد ودر بالای قوس محراب لوحه سنگی کوچکی نصب گردیده که شامل تاریخ تعمیر مسجد در دوره صفویه است. این بنا در تاریخ ۷/۳/۶۵ به شماره ۱۷۰۶ درفهرست آثار تاریخی به ثبت رسیده است (سایت سازمان میراث فرهنگی همدان).
• زیارتگاه چهل تن (چهل نابالغان): این زیارتگاه در قله یکی از ارتفاعات گرین قرار دارد و کوه مزبور نیز نام خود را از آن گرفته است.
• سراب گیان نهاوند: سراب گیان، با چشمه‌های جوشان، پرآب و زلال، در ۲۱ کیلومتری جنوب غربی نهاوند در استان همدان پای کوه‌های گرین از رشته‌کوه‌های زاگرس جریان دارد که از جنوب به کوه‌های گرین محدود می‌شود. تپه باستانی گیان نیز در مسیر و دو کیلومتری این سراب قرار دارد. در مسیر این سراب، جنگلی طبیعی، به وسعت بیش از ۱۰۰ هکتار وجود دارد که یکی از تفریحگاه های غرب کشور محسوب می‌شود. مازاد آب این سراب پس از مصارف آشامیدنی اهالی و استفاده های کشاورزی روستاهای اطراف، به رودخانه گاماسیاب می‌ریزد. آبدهی این سراب سالانه ۲۵۰۰ لیتر در ثانیه است (فقیه بحرالعلوم، ۱۳۸۸).
• سراب گاماسیاب: سراب گاماسیاب (بزرگترین چشمه ایران) در ۱۹کیلومتری جنوب شهرستان نهاوند به سمت نورآباد واقع شده است و از دره‌ های شمالی رشته کوه گرین (کوه چهل نابالغان) سرچشمه می‌گیرد. منشأ آب آن یخچال طبیعی است و دارای آبدهی ۵ متر مکعب در ثانیه و دمای متوسط ۵ درجه سانتی گراد است. در بالا دست چشمه ها، غاری طبیعی دیده می‌شود و محوطه اطراف سراب جنگل کاری شده است.

رودخانه گاماسیاب که از سراب گاماسیاب سرچشمه می گیرد، یکی از طویل ترین رودخانه های ایران و از شاخه های اصلی رود کرخه به شمار می آید. رودخانه گاماسیاب در طول شهرستان خرم آباد به نام سیمره نامیده می شود و کلیه رودخانه های شرقی کبیر کوه و تمام رودخانه های لرستان به آن می پیوندد و پس از گذشتن از لرستان در غرب خوزستان جاری و کرخه نامیده می شود و بالاخره به باتلاق هورالعظیم منتهی می گردد.

در مسیر این رود با احداث نیروگاه برق آبی و حوضچه های پرورش ماهی، در تولید برق و پرورش ماهی بهره برداری نموده‌اند. چشمه جوشان و پر آب با ویژگی‌های خاص طبیعی، یکی از جاذبه‌ های مستعد گردشگری استان محسوب می‌شود.

• سراب ملوسان: سراب ملوسان در ۱۵ کیلومتری شمال غربی شهرستان نهاوند، بالاتر از روستای ملوسان واقع گردیده است.
• سراب فارسبان: سراب فارسبان در ۲۶ کیلومتری غرب نهاوند در روستای کمالوند قرار دارد که هر ساله تعداد زیادی از گردشکران داخلی را به سوی خود جلب می‌کند.
• سراب کنگاور کهنه: این سراب در ۴۵ کیلومتری غرب نهاوند و در نزدیکی روستای کنگاور کهنه و در دامنه کوه گرو قرار گرفته‌است (فقیه بحرالعلوم، ۱۳۸۸، ص ۱۳۰).

شهر نهاوند دارای امامزادگان بسیاری مانند امامزادگان بلقیس و خاتون، امامزاده یونس، امامزاده ابراهیم و …. می باشد.

۲-۶-۵-۲ جاذبه های گردشگری دلفان

از جاذبه های گردشگری این شهرستان:

آثار تاریخی و باستانی

• موزه مردم شناسی نورآباد: این موزه در بلوار شهید بهشتی نورآباد واقع شده است (سایت میراث فرهنگی استان لرستان).
• راه باستانی گاوشمار
• بقعه حسن گاویار
• مقبره بابا بزرگ
• شاویسقلی
• تپّه مقبره نوح نبی
• تپّه کفراج
• تپّه مردآویز
• تپّه شهن آباد
• تپّه حسن گاویار: در روستای گلباغی از توابع دهستان میربگ قرار گرفته که مربوط به دوره اشکانیان می باشد. این اثر، در سال ۱۳۸۰ به عنوان آثار ملی به ثبت رسید.
• تپّه ورشونه گلباغی
• تپّه چقا بزرگ حسین نورعلی
• تپّه چقا کوچک حسین آباد نورعلی
• تپّه گلباغی: این تپه همانند تپه حسن گاویار، در روستای گلباغی از توابع دهستان میربگ قرار گرفته که مربوط به دوره اشکانیان می باشد و در سال ۱۳۸۰ به عنوان آثار ملی به ثبت رسید.
• تپّه چغاعلی آباد
• تپّه دوشه جا
• تپّه نعمت الهی
• تپّه گوهرگوش
• تپّه عبدالحسینی
• تپّه خرم چیا
• تپّه زلیوا: تپه زلیوا از تپه های باستانی بخش خاوه بوده که در سال ۱۳۸۰ به عنوان آثار ملی به ثبت رسیده است.
• تپّه چغاسیفل
• تپّه چغا کبود
• تپّه ولی آباد کوله مرز
• تپّه نام چیا
• تپّه مرادآباد نورعلی
• تپّه توبره زیر تنگ پری
• تپّه غار اسب
• تپّه چیا غلامعلی
• تپّه شرف ده کبود
• تپّه شهباز آباد
• تپّه گنبد میران بیگ (گمه می‌ رومبگ)
• تپّه گندم بان (حبیب وند)
• تپّه مراد ویسی
• تپّه مرد آویز
• تپّه نام چیا
• تپّه نورآباد- آنا پارک
• تپّه ورشون (گلباغ)
• تپّه هزار منی
• تپه حمام: این تپه در ۲۵ کیلومتری دلفان و در روستای یار آباد واقع شده و از قدیم به حمام معروف بوده است. در اطراف تپه، گورهای باستانی بسیاری وجود دارد.
• تپه سیکوند: تپه سیکوند در ۷ کیلومتری شهر نورآباد قرار گرفته است که در سال ۱۳۸۰ در فهرست آثار باستانی کشورمان قرار گرفت. قدمت این تمدن به گواه تاریخ به ۱۷۰۰ سال قبل از میلاد باز می گردد.
• تپه کفراج: تپه باستانی کفراج که در روستای کفراج بخش خاوه قرار گرفته است، مربوط به هزاره اول قبل از میلاد بوده و در سال ۱۳۷۹ به عنوان یکی از آثار ملی کشورمان به ثبت رسید.
• تپه بابا جان: این محوطه باستانی، در ۵ کیلومتری غرب نور آباد واقع شده است. این تپه باستانی به عنوان بزرگترین تپه باستانی منطقه، گنجینه ای ارزشمند از هویت و میراث کهن ایرانی است (سایت دفتر آمار و اطلاعات استان لرستان).

جاذبه های طبیعی                        

• دامنه های کوه گرین
• کوه مهراب: کوه مهراب با ارتفاع ۲۴۰۰ متر در۵۴ کیلومتری شهر نورآباد مرکز شهرستان دلفان واقع گردیده است. در این کوه غارهای تنگ قلا، داله لان، غار باغ سیری جان و ده ها غار کوچک و بزرگ دیگر وجود دارد. همچنین بلندترین آبشار شهرستان دلفان نیز در دامنه کوه مهراب واقع شده است. این آبشار که در زبان این دیار به آن داله لانه (آشیانه عقاب ها) گویند با ارتفاع یکصد متر زیبایی این کوه را دو چندان نموده است.
• چشمه گرمابه (چشمه آبگرم): این چشمه در۶۰ کیلومتری غرب شهر نورآباد و در بین ۲ رشته کوه «گله» و «سفیدکوه» در زاگرس و در محل تلاقی ۳ رودخانه گاماسیاب، گیزه رود و سیمره، واقع شده است. این جاذبه طبیعی به عنوان یک مکان در حوزه گردشگری درمانی، همه ساله پذیرای هزاران گردشگر و دوستدار طبیعت است. بقایای یک پل تاریخی به جای مانده از دوران ساسانی و وجود غار تاریخی مربوط به دوران غارنشینی، زیبایی و غنای تاریخی و فرهنگی خاصی به این منطقه داده است.
• آبشار قمش: این آبشار در کوه ماده گودال و در ضلع شمالی روستای قمش واقع شده است. روستای قمش در ۳۵ کیلومتری جنوب غربی دلفان واقع شده است.
• غار پیردوستی: این غار در ‪۲۰کیلومتری شمال غربی نور آباد در روستای مراد آباد پیر دوستی واقع شده است که مربوط به دوران پیش از تاریخ ایران باستان و دارای نقوش باستانی فراوانی است. این اثر در تاریخ ۱۹ اسفند ۱۳۸۰ با شماره ثبت ۴۸۷۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. در نزدیکی همین غار سراب های متعددی وجود دارد که دارای جاذبه طبیعی می باشند.
• کوه چهل نابالغان
• آبشار غسلگه
• دره بایور
• سراب غسلگه
• سراب پیردوستی
• سراب دولیسکان
• سراب وناو
• سراب سنگر
• سراب تاج امیر (سایت دفتر آمار و اطلاعات استان لرستان).

جاذبه های تاریخی- مذهبی

• بارگاهامامزاده ابراهیم (بابای بزرگ): این بارگاه در ۶۵ کیلومتری شهرستان دلفان واقع است. «بابا بزرگ» از فرزندان امام موسی بن جعفر(ع) است. گفته می‌شود ساخت این بارگاه مربوط به دوره صفوی است و در دوره قاجاریه و دوره معاصر ترمیم‌هایی روی آن صورت گرفته است.
• امامزاده احمد و محمود باولین: امامزادگان احمد و محمود معروف به باولین از نوادگان امام موسی کاظم (ع) هستند که بقعه متبرکه شان در بخش کاکاوند واقع شده است (سایت دفتر آمار و اطلاعات استان لرستان).

۳-۶-۵-۲ جاذبه های گردشگری سلسله

جاذبه های این شهر عبارتند از:

• آبشار کاکارضا الشتر: این آبشار در فاصله ۳۵ کیلومتری شمال خرم آباد و در دره ای پر از درختان زیبای بلوط و کشتزارهای صیفی و حبوبات و در نزدیکی روستای کاکارضا، با ارتفاع تقریبی بیست متر قرار دارد. این آبشار در دامنه کوه های الشتر به عنوان آبشار گل هو نیز معروف است. در طول مسیر، سیاه چادرها و رمه های بزرگ عشایر بر دامنه های پرسخاوت زاگرس دیده می شوند. رودخانه کاکارضا به طول نود کیلومتر یکی از عوامل مؤثر طبیعی در این منطقه است که از دهستان قائد رحمت در ۵۷ کیلومتری شرق خرم آباد سرچشمه گرفته و با مخلوط شدن با رود کهمان، رود کشکان را تشکیل می دهد که در انتها به رود بزرگ کرخه متصل می شود.
• قلعه مظفری: قلعه تاریخی مظفری در خیابان ۲۴ متری در امتداد خیابان امام خمینی شهر الشتر واقع شده است. این قلعه مربوط به دوره قاجار است (سایت میراث فرهنگی استان لرستان).
• پل شاپوری کاکارضا: این پل باستانی در مسیر راه الشتر به خرم آباد (شاپور خواست) پلی بر رودخانه «ولم» در دره کاکارضا وجود داشته است که خرابه های آن هنوز پابرجا هستند (سایت میراث فرهنگی استان لرستان).
• دژ شینه: روستای شینه در انتهای جنوب غربی الشتر واقع شده است. در شمال این روستا کوهی بزرگ با دیوارهای صاف و قلل متعدد قرار دارد که ارتفاع آن نزدیک به ۱۰۰۰ متر است. بر روی قله خاوری کوه آثار یک دژ بزرگ و وسیع وجود دارد. این دژ ده اتاق داشته که به مرور تخریب شده است. مصالح به کار رفته در بنا، از قلوه سنگ و نوعی ملاط است. در جنوب دژ آثار یک حوض سنگی دیده می‌شود که مخزن آب دژ بوده است. ساختمان این دژ به پیش از اسلام مربوط است.
• دره کهمان (تخت شاه): منطقه باستانی و گردشگری کهمان و دروازه الشتر که در شمالی ترین نقطه لرستان و شهرستان الشتر قرار داشته، یکی از دره های بسیار زیبا و در عین حال پرآب و باستانی در سطح کشور است. در حال حاضر منطقه کهمان و دروازه الشتر معروفترین جاذبه ژئوتوریسم در استان لرستان می باشد. این منطقه دارای درختان سر به فلک کشیده گردو، طبیعت بکر، یخچال های دائمی، غارهای متعدد، ارتفاعات جذاب و دیدنی، گیاهان دارویی بسیار نادر وکمیاب و چشمه سارهای فراوان و پرآب می باشد تا جایی که در گذشته، پادشاهان وکیان را برای تفرج و خوشگذرانی به خود جذب کرده بود و همین است که وجه تسمیه بزرگترین چشمه آن، «تخت شا یا تخت شاه» می باشد.

این اثر، به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

تپه گریران، غار سمسا و گورستان سلطان مشرق از دیگر جاذبه های دیدنی این شهر می باشند.

• دشت الشتر:این دشت در شمال استان و در میان مناطق کوهستانی با ارتفاع بالاتر از ۱۵۰۰ متر قرار گرفته است (سایت میراث فرهنگی استان لرستان).

۴-۶-۵-۲ جاذبه های گردشگری بروجرد

شهر بروجرد دارای جاذبه‌های دیدنی بسیار می باشد که در زیر، به این جاذبه ها اشاره شده است:

• بقعه زواریون یا آرامگاه برکیارق: این بقعه مربوط به دوره سلجوقیان است که در پنج کیلومتری شمال شهر بروجرد و بر فراز تپه های مشرف بر شهر قرار دارد که به نام زواریون (زواریجان یا زوارگان) مشهور است. این بنای آجری دارای گنبدی کوچک حجره های مختلف و یک ضریح است و قبرستان کوچکی در کنار آن قرار دارد و روستایی نیز به همین نام در نزدیکی آن است.
• رود سزار: این رود در شمالی ترین قسمت حوزه دز جریان دارد و از سه شاخه ماربره، تیره و سبزه تشکیل یافته است. رودخانه ماربره از بهم پیوستن آبراهه های متعدد و از جمله رودخانه ازنا در منطقه الیگودرز تشکیل شده و در جهت غرب به طرف شهر دورود جریان می یابد. رودخانه تیره نیز از شاخه های فرعی گله رود، سیلاخور، آبسرده و بیاتون تشکیل شده و سرچشمه آن از دامنه های مشرف به شرق زاگرس در جنوب منطقه بروجرد می باشد که در جهت شرق به سمت دورود جریان یافته و در این محل دو رودخانه بهم می پیوندند. رودخانه سبزه هم از دامنه های جنوبی و غربی اشترانکوه سرچشمه گرفته و در ۲۰ کیلومتری جنوب دورود به آنها متصل و مجموع آنها رود سزار نامیده می شود. در حدود ۲۵ کیلومتری جنوب غربی این محل رود واسک و به فاصله کمی، رود زار از ساحل چپ به رود سزار پیوسته و باز در جهت جنوب غربی جریان می یابد. رودخانه کوچک سرخاب نیز با سرچشمه ارتفاعات جنوب خرم آباد از ساحل راست به سزار متصل می شود. رودخانه سزار پس از دریافت جریان شاخه سرخاب به سمت جنوب و جنوب شرقی پیچیده و به رودخانه بختیاری ملحق می شود.
• تپه چغا: تپه تفریحی چغا که به بام بروجرد معروف است، از مهمترین مکان‌های تفریحی بروجرد محسوب می‎شود. این مکان که در غرب بروجرد قرار دارد مشرف به تمامی شهر بوده و اغلب مسافران و گردشگران از این نقطه تمامی زیبایی و قابلیت‎ های این شهر را می‌توانند مشاهده کنند. از یک طرف گستردگی و وسعت شهر و از طرف دیگر مناطق سرسبز و تفریحی و از سمت دیگر منظره زیبای باغ فدک چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند.

تپه چغا منبعی است غنی متشکل از سنگ های آتشفشانی، گیاهان کمیاب وحشی و همچنین یکی از مکان های تفریحی و تفرجی برای شهروندان بروجردی بوده است.

طی سالیان اخیر با گسترش جامعه شهرنشین و نیاز به ایجاد فضاهای تفریحی برای این قشر، شهرداری بروجرد دست به توسعه و فضا سازی در این تپه با هماهنگی ارگان های ذیربط نمود و با احداث دریاچه مصنوعی و هتل چهار ستاره زاگرس و ایجاد فضای سبز در سرتا سر این تپه محیط دل نشینی را برای تفریح مردم شهرستان و مسافران و گردشگران ایجاد نمود.

• پارک فدک: مجموعه تفریحی بوستان فدک یک پارک شهری در حاشیه شهر بروجرد است. این پارک در جنوب غربی شهر و در انتهای خیابان فاطمی و ابتدای جاده گلدشت قرار گرفته و مشرف به تپه تفریحی چغا می باشد. بوستان فدک بزرگترین پارک شهری در بروجرد است. در این بوستان سه دریاچه متصل به یکدیگر احداث شده است که از آب رود گلرود تغذیه می شوند. دریاچه پارک فدک بزرگترین دریاچه مصنوعی در غرب ایران است.

در این مکان، پیست دوچرخه‌سواری، اتومبیل رانی کودکان و نیز باغ پرندگان وجود دارد که درآن ۷۸ گونه جانوری نادر نگهداری می‌شود. در این باغ علاوه بر پرندگان مختلف جانورانی مانند سگ، میمون، سنجاب، خرگوش، آهو و اسب نگهداری می‌شود.

• بازار بزرگ بروجرد: این بازار، عمده‌ترین مرکز تجارت سنتی شهر بروجرد است که مورد استفاده شهرنشینان و روستائیان شهرستان بروجرد و نیز دیگر مناطق اطراف قرار می گیرد. این بازار همچنین نقش عمده ای در تجارت منطقه ای در استان های لرستان، مرکزی و همدان دارد.

تاریخ دقیق بازار بروجرد مشخص نیست اما ساختار فعلی بازار بروجرد در دوره قاجاریه طرح ریزی و ساخته شده است.

بازار بروجرد مشتمل بر راسته بازارها، کاروانسراها و مراکز جانبی مانند حمام و مسجد است. کاروانسراها در دوران قاجار و پهلوی ساخته شده‌اند.

علی رغم تغییرات شدید در سبک زندگی مردم، هنوز ردپای بسیاری از مشاغل سنتی در بازار بروجرد دیده می‌شود و عده ای به تولید محصولات سنتی مانند گیوه و جوراب، نخ و ریسمان، ظروف مسی و پارچه‌های سنتی مشغول اند. محصولات تولیدی اینان بیشتر به مصرف روستائیان و عشایر کوچرو می رسد.

• تنگه گپرگه: تنگه زیبای گپرگه واقع در شمال غربی شهر بروجرد و انتهای جاده گلدشت است. این تنگه دارای یک رودخانه دایمی است که فقط پیاده و یا با دوچرخه می‌توان از آن عبور کرد. این تنگه یکی از بهترین و زیباترین مسیرهای کوهپیمایی برای کوهنوردان بروجردی است و دارای دو چشمه آبگرم، پل سنگی و غاری به نام غار مخفی و طاقچه است.
• مسجد جامع بروجرد: مسجد جامع بروجرد یکی از بناهای مهم تاریخی لرستان محسوب می‌شود که بنای اصلی از آثار قرن پنجم هجری و متعلق به دوره سلجوقی است.
• مسجد سلطانی «امام»: این مسجد از آثار با ارزش قرن سیزدهم هجری و متعلق به دوره قاجار می‌باشد. صحن مسجد دارای سه درگاه بزرگ می‌باشد که درگاه شمالی به خیابان جعفری باز می‌شود، درگاه غربی مسجد به خیابان صفا و بالاخره درگاه شرقی مسجد به سرای حافظیه باز می‌شود.
• مسجد قلعه: مسجد قلعه یکی از مساجد قدیمی بروجرد می‌باشد که در کوی دو دانگه واقع شده و به مناسبت قرار گرفتن در کنار حصار و قلعه سابق شهر، به این نام مشهور است. این مسجد از آثار قرن چهارده هجری است (سایت دفتر آمار و اطلاعات استان لرستان).
• مسجد امیرالمؤمنین: این مسجد تاریخی در مرکز شهر بروجرد قرار دارد و قدمت آن به دوران قاجار می رسد.
• خانه حاج افتخارالاسلام: این خانه در محله صوفیان بروجرد واقع شده است که زمان ساخت آن مربوط به دوره قاجار است.
• خانه مصری: خانه تاریخی مصری در بافت قدیم شهر بروجرد (محله صفا) و در مجاورت پارک صامتیه (آرامگاه صامت بروجردی) قرار دارد و با توجه به موقعیت بنا (برخیابان اصلی) و مجاورت آن با بناهای تاریخی دیگر (خانه افتخارالاسلام، خانه بیرجندی، حمام سید و …) دارای ارزش کالبدی - اجتماعی خاصی می باشد.
• حمام اشترینان: حمام تاریخی اشترینان در شهر اشترینان از توابع بروجرد و در محله ای به نام گودرزی ها واقع شده و قدمت آن احتمالاً مربوط به اواخر قاجار بوده است (سایت میراث فرهنگی استان لرستان).
• بقعه امامزاده جعفر(ع): مزار این امامزاده در سمت شرقی شهر بروجرد و تقریباً در انتهای شمالی خیابان جعفری در قبرستانی قدیمی واقع شده است که از نمونه‌های زیبای معماری عهد سلجوقی به شمار می‌رود.
• مقبره دو خواهران: در سمت شمال بقعه امامزاده جعفر (ع) مقبره‌ای است موسوم به دو خواهران که به احتمال به خاندان ائمه (ع) منسوب هستند. همچنین مقبره دیگری به همین نام در محله صوفیان بروجرد وجود دارد.
• بقعه امام زاده قاسم (ع): این بقعه در محل دو دانگه در جنوب شرقی بروجرد واقع شده که محل مدفن حسن و محمد فرزندان شاه چراغ ابن موسی بن جعفر(ع) می‌باشد (سایت دفتر آمار و اطلاعات استان لرستان).
• امامزاده محسن (ع):بقعه امامزاده محسن بن علی (ع) بر سینه کوه مشهور به «دیارگاه» در فاصله ۲۸ کیلومتری جنوب شرقی بروجرد در روستای مصفا قرار گرفته است.
• امامزاده ویلیان (ویلیو): این مزار در ۲۴ کیلومتری جنوب غربی بروجرد قرار دارد (سایت میراث فرهنگی استان لرستان).
• شاهزاده ابوالحسن (ع): این مزار در خیابان صفا در محله میر قرار دارد.
• قبر سید جمال‌الدین واعظ اصفهانی «صدرالمحققین»: این قبر در محلی که به جمالیه مشهور شده در جنوب ساختمان شهرداری بروجرد واقع شده است.
• گورستان رازان
• گورستان میر احمدی
• تپه‌های باستانی: در دشت جنوبی بروجرد تپه‌هایی هستند که از نظر باستان شناسی دارای اهمیتی بسزا می‌باشند و حتی از دوره پیش از تاریخ آثاری را دارا هستند. مهمترین این تپه‌ها به شرح ذیل است:

تپه قرق، تپه قلعه بابی، تپه قلعه رومیان، تپه عزیز آباد، تپه سین آباد، تپه ولیو، تپه شاهزاده ملک، تپه چالانچولان، زرگران علیا و سفی، لوان، قلعه زال و … (سایت دفتر آمار و اطلاعات استان لرستان).

• تالاب بیشه دالان بروجرد: این تالاب زیستگاه پرندگان مهاجر در فصل زمستان و نیز پرندگان بومی و تأمین کننده بخشی از آب منطقه است.
• دشت سیلاخور: این دشت در شمال شرقی استان واقع شده و دو شهر بروجرد و درود را در منتهی الیه شمال و جنوب خود در بر گرفته است (سایت میراث فرهنگی استان لرستان).

۵-۶-۵-۲ سد گرین

همانطور که اشاره شد، هر یک از شهرهای مذکور دارای جاذبه های تاریخی و طبیعی مختص به خود هستند که هر ساله گردشگران زیادی را به خود جذب می کنند. اما یکی دیگر از جاذبه های گردشگری که نقش برجسته ای در جذب گردشگران خواهد داشت، سد گرین می باشد.

سد گرین نهاوند بزرگترین دستاورد دولت گذشته در استان همدان است که عملیات و نقشه آن با حجم ذخیره ۱۲۰ میلیون لیتر مترمکعب آب طراحی شده است (وبلاگ خبرگزاری مهر، نهاوند). این سد قرار است که تقریباً ۵۰۰ متر پایین تر از سراب گاماسیاب که یکی از سرشاخه های اصلی رود و سد دز است احداث گردد.

طی مصاحبه انجام شده در سال ۹۱ با یکی از کارشناسان، اعلام داشتند که: “برای اجرای طرح مذکور مدت ۵ سال برآورد شده بود که تقریباً ۵۰ درصد از کار زیربنایی آن پیشرفت فیزیکی داشته است و اگر اجرای طرح و آبگیری سد نیز به اتمام برسد، ما شاهد یک دریاچه زیبا در دل کوه های گرین از رشته کوه زاگرس خواهیم شد که به تنهایی می تواند تعداد زیادی گردشگر را به خود جذب نماید. احداث این سد، نمایی بسیار جذاب و تماشایی برای گردشگران ورودی به این مجموعه پیست اسکی، فراهم می سازد. درواقع همه افراد می توانند از بالای کوه اشراف کامل به نمای سد داشته باشند.

علاوه بر جذابیت های این دریاچه، آب شرب مورد نیاز مردمان شهرستان نهاوند نیز تأمین خواهد شد.

البته اجرای این پروژه به دلیل برخی از مشکلات به تعویق افتاده است که امیدواریم در آینده ای نه چندان دور، شاهد بهره برداری از این پروژه عظیم باشیم".

لازم به ذکر است پیش از ارائه طرح سد گرین، طرح پارک طبیعی گاماسیاب دلفان در شهرستان دلفان، مطرح شد. مکان این پارک طبیعی، بخش مرکزی شهرستان دلفان، دهستان خاوه و در اراضی ملی روستاهای اسلام آباد علیا و سفلی می باشد که کوه گرین و منطقه گردنه گاماسیاب، در شرق این محدوده قرار دارند. فاصله طرح تا مرکز استان (خرم آباد) ۱۰۵ کیلومتر و تا شهر نورآباد ۳۵ کیلومتر می باشد (بزرگی و همکاران، ۱۳۸۹).

همانگونه که پیشتر ذکر شد، در بالا دست سراب گاماسیاب، غاری طبیعی دیده می‌شود و محوطه اطراف سراب، از  جنگل پوشیده شده ‌است. اما پس از مطرح شدن طرح سد گرین، به دلیل زیر آب رفتن تمامی اراضی و جنگل های اطراف و حتی غار مذکور، اجرای طرح پارک طبیعی لغو شد.

 

• بررسی چند نمونه از پیست های موفق ایران

  • پیست اسکی دربندسر

درحدود ۴۵ کیلومتری شمال شرق تهران از جاده لشگرک و در میان رشته کوه های البرز مرکزی روستای زیبای دربندسر با ارتفاع ۲۷۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد که سالانه پذیرای هزاران نفر از گردشگران و ورزشکاران داخلی و خارجی می باشد. یکی از مهم ترین جذابیت های دربند سر پیست اسکی بین المللی است که اولین و بزرگترین پیست اسکی بین المللی در سطح کشور می باشد که با تلاش جمعی از علاقه مندان، پیشکسوتان، قهرمانان اسبق تیم ملی و اهالی منطقه احداث گردید.

در سال ۱۳۶۱ به بهره برداری رسید و در ابتدا دارای یک دستگاه تله سیژ دو نفره بوده که در سال های بعد بر امکانات آن افزوده گردیدکه در ذیل به برخی از آن ها اشاره می گردد.

ارتفاع قله پیست ۳۰۵۰ متر از سطح دریا می باشد که یکی از شرایط لازم جهت بین المللی اعلام شدن پیست اسکی توسط فدراسیون جهانی اسکی FIS ارتفاع بیش از ۳۰۰۰ متر می باشد.

دو دستگاه تله سیژ دو و چهار نفره به طول ۱۲۰۰ متر با ظرفیت ۳۵۰۰ نفر در ساعت، اسکی بازان را به قله منتقل می نماید. دستگاه تله اسکی دیگری به طول ۶۰۰ متر جهت استفاده اسکی بازان در نظر گرفته شده است که پیست و دستگاه فوق جهت استفاده در تمرین و مسابقات تیم ها از جمله تیم ملی بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد.

از ویژگی های مهم پیست اسکی دربند سر می توان به طبیعی بودن و متنوع بودن آن اشاره کرد که دارای شیب های از صفر تا ۷۰ درصد می باشد. منتهی شدن پیست به یک پارکینگ و همچنین پیست
مبتدی منحصر به فرد این مجموعه که دارای دو دستگاه بالابر دستی ۵۰ الی ۶۰ متری است که حتی کودکان ۴ ساله نیز قادر به استفاده از این دستگاه ها می باشند.

پیست دارای دو رستوران است که یکی در کنار پیست مبتدی و دیگری در قله پیست می باشد. ضمناً رستوران دیگری نیز در پارکینگ وجود دارد که توسط بخش خصوصی دیگری به جز مجموعه پیست، ارائه خدمات
می کند. بهداری پیست از دیگر امکاناتی است که در کنار پیست قرار دارد و اقدامات اولیه جهت کمک به آسیب دیدگان احتمالی ارائه می نماید. مکانی به عنوان مدرسه اسکی که زیر نظر هیئت اسکی استان تهران می باشد، جهت استقرار مربیان رسمی فدراسیون با کادری مجرب و آموزش دیده احداث شده است که آماده ارائه آموزش صحیح تکنیک های اسکی از سطح مبتدی تا پیشرفته به مراجعین می باشد که این کار علاوه بر توسعه ورزش مفرح اسکی باعث جلوگیری از آسیب دیدن افراد مبتدی و نو آموزان می گردد.

پایگاه قهرمانی واقع در طبقه فوقانی مدرسه اسکی دارای چند سوئیت از دیگر امکاناتی است که جهت اسکان تیم های ملی و شهرستانی در زمان برپایی اردوها پیش بینی گردیده است. تعدادی مغازه اجاره اسکی که به صورت تعاونی اداره می شوند در محدوده پیست وجود دارد که علاقه مندان و ورزشکارانی که نیاز به تهیه لوازم اسکی دارند می توانند با مراجعه به این مکان ها وسایل مورد نیاز خود را تهیه و به ورزش اسکی بپردازند. پارکینگ پیست با فضایی مناسب و کافی جهت استقرار خودروهای مسافران و ورزشکاران مراجعه کننده به این پیست در نظر گرفته شده است (سایت پیست اسکی دربندسر).

۲-۶-۲ پیست اسکی دیزین

ناحیه دیزین در کوهپایه های شمال غرب تهران و در رشته کوه های البرز مرکزی قرار دارد. کوه دیزین از شاخه های کوه گاجره به حساب می آید و ارتفاع آن ۳۶۰۰ متر از سطح دریا می باشد (شریفی اردانی، ۱۳۸۰).

اقلیم دیزین:

• باد: بادهای مطلوب و نامطلوب در ۳ جهت در منطقه دیزین و گاجره وزیدن می گیرند. وجود این بادها و در نهایت تولید ابرهای باران زا و برف زا در جهت وزیدن آن ها شکل خاصی به پوشش بناها دیکته می کند.
• درجه حرارت و رطوبت: طبق آمار ایستگاه هواشناسی مستقر در منطقه گاجره در سال ۱۳۶۵ حداقل درجه حرارت در اواخر دی و اوایل بهمن ماه در کوهستان دیزین ۲۱- درجه و حداکثر درجه حرارت در مرداد ۳۲+ درجه می باشد. بیشترین مقدار بارندگی در دی و بهمن با ۲۸۰ میلی لیتر بر سانتی مترمربع و کمترین مقدار آن در مرداد ماه ۳۰ میلی لیتر بر سانتی مترمربع می باشد. در این منطقه از اواخر آبان تا اواخر اردیبهشت بارندگی برف وجود دارد که خود باعث شده تا از نظر زمانی، طولانی ترین زمان استفاده از پیست های اسکی اطراف تهران در دیزین مهیا شود.
• پوشش گیاهی: هرچه به ارتفاعات نزدیک می شویم از تراکم پوشش گیاهی کاسته می شود. با افزایش ارتفاع، پوشش گیاهی به صورت درختچه و بوته های تکی و دور از هم تبدیل می شود که در فصل زمستان زیر برف ها مدفون می شوند، عمر کوتاهی و فقط در تابستان دارند. در اواخر بهار یعنی خرداد و اواخر تابستان، پوشش سبز از علف و گیاهان تمام منطقه را می پوشاند (شریفی اردانی، ۱۳۸۰).

اقتصاد:

عمده شغل مردم دیزین مربوط به زمان باز شدن پیست اسکی دیزین می باشد. با آمدن اسکی بازان، توسط فروش موادغذایی، لوازم آرایشی یا اجاره دادن ویلاها و منازل مسکونی به مسافران و ورزشکاران، درآمد اصلی مردم منطقه تأمین می شود (شریفی اردانی، ۱۳۸۰).

فعالیت ها و امکانات منطقه:

فعالیت منطقه: در فصل گرم غالباً جهت پیاده روی و کوهنوردی و گاهی از زمین تنیس و پیست اسکی چمن مورد استفاده قرار می گیرد. فعالیت عمده منطقه و تفریح خاص آن ورزش اسکی است که در طول فصل سرد انجام می گیرد. فعالیت پیست اسکی دیزین از آذر ماه آغاز و تا پایان فروردین ماه ادامه دارد که در سال های مختلف با توجه به حرارت هوا و میزان بارش برف متغیر است (شریفی اردانی، ۱۳۸۰).

امکانات:

• دو هتل در قسمت پایین پیست (هتل ۱ و ۲) در ارتفاع ۲۶۵۰ متر از سطح دریا به همراه رستوران.
• رستوران شاله در ارتفاع ۳۰۰۰ متری واقع در آخر تله کابین شاله.
• رستوران چمن واقع در آخر تله سیژ چمن
• شاله ها با گنجایش ۲۰۰ تا ۳۰۰ نفر و در فصل اسکی با گنجایش ۵۰۰ نفر
• بالابرها با گنجایش ۶۶۰۰نفر
• ۱۹ کلبه ییلاقی جهت اسکان مسافران.
• پارکینگ با گنجایش حدود ۳۰۰ اتومبیل.
• مدرسه اسکی
• مسجد

به طور کلی دیزین مستعد پذیرش ۶۰۰۰ نفر می باشد (شریفی اردانی، ۱۳۸۰).

امکانات ورزشی:

عمده فعالیت ورزشی در مجموعه های شمشک، دربندسر و دیزین، ورزش اسکی است. در پیست های شمشک و دیزین برای کلیه رده های مهارتی، مسیرهای متعدد وجود دارد. همچنین در پیست اسکی دیزین محلی برای پرداختن به ورزش اسکیت (پاتیناژ) در فضای باز تعبیه شده است. به غیر از ورزش اسکی که به ماه های سرد سال مربوط می شود، در سایر ماه های سال نیز امکاناتی جهت انجام ورزش های مختلف در مجموعه دیزین موجود است. وجود تسهیلاتی چون زمین تنیس، زمین های والیبال، زمین بازی کودکان، مسیرهای مختلف برای دوچرخه سواری کوهستانی و همچنین وجود ارتفاعاتی جهت کوهنوردی و راهپیمایی و اسب سواری این امکان را فراهم آورده است که مجموعه بتواند در دیگر فصول سال نیز علاقه مندان به ورزش و طبیعت را به خود بپذیرد. همچنین در سال های اخیر، نخستین های پیست اسکی روی چمن در ایران نیز در مجموعه دیزین احداث شد و علاقه مندان به ورزش اسکی در فصل تابستان نیز می توانند از این ورزش لذت ببرند (شریفی اردانی، ۱۳۸۰).

بررسی مشکلات موجود در نواحی کوهستانی ناشی از سقوط بهمن:

سقوط بهمن در مناطق با بارش برف زیاد در کوهستان هایی رخ می دهد که سطح برف گیر آن ها دارای شیب زیاد بیش از ۴۵ درجه بدون پستی و بلندی و در سطح زیاد بودن عوامل بازدارنده حرکت بهمن به سمت پایین باشند (شریفی اردانی، ۱۳۸۰).

 

دفع آب های سطحی:

وجود آب های ناشی از بارندگی و ذوب برف ها بر روی سطح زمین به شکل نامنظم و گسترده می تواند موجب تخریب بنا و یا نفوذ رطوبت به آن گردد. لذا پیدا کردن سطحی که هم بتوان مشکلات شیب بندی جهت زهکشی را در آن حل کرد و هم از وجود آب های سرگردان سطحی در آن اثر کمتری باشد، باعث گردید تا سایت مورد نظر انتخاب شود. زیرا در این مجموعه وجود رودخانه ولایت رود در کنار جاده می تواند خود محلی مناسب جهت هدایت صحیح و سریع این آب ها می باشد و با شیب بندی و زهکشی مناسب می توان آب های سطحی را به درون رودخانه هدایت کرد (شریفی اردانی، ۱۳۸۰).

محیط زیست:

پیست اسکی دیزین هشتمین پیست بدون درخت جهان است و مشهورترین پیست ایران نیز می باشد و از آنجایی که سایت موردنظر در طبیعت بدون پوشش گیاهی واقع شده، از نظر وارد نساختن آسیب به محیط زیست، سایت مناسبی است. این محدوده به دلیل عقب نشینی به داخل دره از طرفی برای محوطه سازی مناسب و از طرف دیگر به طبیعت بکر لطمه نمی زند (شریفی اردانی، ۱۳۸۰).

حدود و مساحت:

ابعاد این سایت به طور متوسط در طول حدود ۱۰۰ متر و در عرض حدود ۱۴۰ متر می باشد و مساحت حدودی، ۱۴۰۰۰ مترمربع می باشد (شریفی اردانی، ۱۳۸۰).

۳-۶-۲ پیست اسکی پولاد کف شیراز

بر اساس اطلاعات مکتوب کسب شده از فدراسیون اسکی جمهوری اسلامی ایران و نیز سایت رسمی پیست اسکی پولادکف شیراز، این پیست در جنوب ایران و در رشته کوه های زاگرس واقع شده است که حدود ۱۵۰ کیلومتر از خلیج فارس و ۹۰ کیلومتر از شیراز، مرکز استان فارس، و ۲۰ کیلومتر از شهرستان سپیدان فاصله دارد.