• • گسترش گردشگری باعث به وجود آمدن اشکال عمده آن شده است. اشکال گردشگری از دیدگاه صاحب نظران گوناگون در جدول ۱-۲ آمده است:

البته باید متذکر شد که آنچه که از مطالعه آثار و آراء صاحب نظران این حوزه به دست می آید این است که توافق جامعی درباره انواع گردشگری میان آن ها وجود ندارد و هرکدام از صاحب نظران، باتوجه به زاویه دید خود گونه هایی از فعالیت ها را فعالیت های گردشگری دانسته و بر حسب دید خود آن ها را تقسیم بندی نموده اند؛ مثلاً یکی بر اساس انگیزه های مسافران و دیگری بر اساس عوامل دیگری مانند زمان (گردشگری تابستانی یا زمستانی) یا نوع فعالیت (گردشگری تجاری، ورزشی، فرهنگی و …) (سبحانی، ۱۳۸۹).

۱-۲-۲ گردشگری ورزشی و گردشگری زمستانی

گردشگری یکی از بزرگترین صنایع جهان می باشد و ورزش به عنوان بزرگترین پدیده اجتماعی جهان محسوب می گردد که از تلفیق آن ها یکی از شگفت انگیزترین صنایع خدماتی مدرن به نام صنعت “گردشگری ورزشی” به وجود آمده است. نیمه دوم قرن ۲۰ شاهد توسعه بسیار سریع ورزش و گردشگری بود. درواقع واژه “گردشگری ورزشی” برای درک بهتر استفاده از ورزش به عنوان یک تلاش گردشگری به وجود آمد (مستر و همکاران، ۲۰۰۸). برای درک بهتر رابطه میان ورزش و گردشگری، می توان به شکل ۱-۲ مراجعه کرد.

دبیر کل سازمان جهانی گردشگری  و رئیس کمیته بین المللی المپیک در پیامی مشترک در سپتامبر ۲۰۰۴ تأکید کردند گردشگری و ورزش دو نیروی محرک برای ثبات در رشد اقتصادی، اشتغال زایی و افزایش درآمدند (معین فرد، ۱۳۹۰).

گردشگری ورزشی، از زمان افزایش اهمیت و توجه به رویدادهای ورزشی، به عنوان شکلی جدید از گردشگری محسوب می گردد (مستر و همکاران، ۲۰۰۸). پیوند میان گردشگری و ورزش، ساختار جدید و جامعی برای پر کردن اوقات فراغت و تفریح همراه با نشاط روحی و جسمی انسان به وجود آورده است. گردشگری ورزشی فرد را قادر می سازد تا به دور از زندگی پرفشار و استرس آور روزمره فعالیت هایی را انجام دهد یا تجربه کند که به شادی و لذت جسمی و روحی برسد. چنین فعالیتی ورزش و تمرین را دربر می گیرد (بنسبردی و همکاران، ۱۳۹۲).

شکل ۱-۲: رابطه میان ورزش و گردشگری

منبع: مستر و همکاران، ۲۰۰۸

گردشگری ورزشی بیشترین رشد را در صنعت گردشگری جهانی داشته است. درآمدزایی گردشگری ورزشی هر ساله ۱۰ درصد رشد داشته است. به دلیل تجارب خوبی که رویدادها و فعالیت های ورزشی برای گردشگران فراهم می کنند، این صنعت به سرعت در حال توسعه است، بنابراین شهرها و کشورهای سراسر جهان در تلاشند تا میزبانی فعالیت ها و رویدادهای ورزشی را به دست آورند و از این طریق گردشگران را از تمام جهان جذب کنند (بنسبردی و همکاران، ۱۳۹۲).

با توجه به تلاقی این دو مفهوم، تعاریف متفاوتی از گردشگری ورزشی توسط صاحب نظران ارائه شده که در جدول ۲-۲ به آن ها می پردازیم:

هینچ و هیگام از مجموعه تمامی این تعاریف، گردشگری ورزشی را اینگونه تعریف می کنند:

گردشگری ورزشی سفری است مبتنی بر ورزش، به دور از محل زندگی برای مدتی محدود که در آن، ورزش، به وسیله مجموعه منحصر به فردی از قوانین، رقابت های مرتبط با قابلیت های فیزیکی و ماهیت تفریحی، مشخص شده است.

لازم به ذکر است که تعاریف بسیار زیاد دیگری از گردشگری ورزشی در کتب و مقالات دیگر ارائه شده که به دو تعریف از آن ها بسنده می نماییم:

گردشگری ورزشی شامل سفرهایی است که به قصد شرکت در یک فعالیت ورزشی به صورت انفعالی (مثل تماشای رویدادهای ورزشی یا موزه های ورزشی) یا شرکت فعالانه در یک فعالیت ورزشی (مثل غواصی، دوچرخه سواری، گلف) انجام می گیرد و ممکن است مواردی را شامل شود که در آن، یا ورزش و یا گردشگری، فعالیت غالب یا دلیل اصلی سفر باشند (ریچی و ادیر[۷]، ۲۰۰۴).

دلپی، تعریف دیگری از گردشگری ورزشی ارائه داده است که عبارت است از:

سفر به نقطه ای دور از زادگاه و میهن فرد جهت شرکت در رویداد ورزشی، مشاهده رویدادهای ورزشی یا بازدید از جاذبه ها و فعالیت های ورزشی رقابتی و غیر رقابتی.

بر اساس تعریف ارائه شده در بالا، می توان گردشگر ورزشی را از منظر صاحب نظران گوناگون اینگونه تعریف کرد:

نوواگا (۱۹۹۶) گردشگر ورزشی را بازدیدکننده موقتی تعریف می کند که حداقل ۲۴ ساعت در محل رویدادهای ورزشی اقامت می کند و هدف او شرکت در یک رویداد ورزشی و تماشای جذابیت های آن می باشد.

هیگام و هینچ (۲۰۰۴) گردشگر ورزشی را اینگونه تعریف می کنند:

گردشگران ورزشی، افراد یا گروه هایی که به تماشا یا شرکت در فعالیت های ورزشی در خارج یا دور از محل زندگی خود می پردازند (کرباسی کاخکی، ۱۳۹۱).

واژه “ورزش” برای فعالیت های مختلف و بسیار زیادی استفاده می گردد (ریچی و ادیر، ۲۰۰۴). سازمان WTO (2001) اشاره کرد که دامنه فعالیت های فیزیکی مورد علاقه، از اسکی و اسنوبرد در زمستان تا کوهپیمایی، کوهنوردی، سنگ نوردی، ورزش های آبی (غواصی، شنا) و دوچرخه سواری در تابستان می باشد (ریچی و ادیر، ۲۰۰۴). ورزش های زمستانی در بردارنده فعالیت هایی چون اسکی روی یخ تا بالا رفتن از صخره های یخ می باشد اما میان همه این فعالیت ها، اسکی، محور صنعت گردشگری زمستانی است. اسکی دارای اشکال متفاوتی می باشد؛ مانند اسکی آلپاین، اسنوبرد، اسکی صحرایی و تله مارک (ریچی و ادیر، ۲۰۰۴).

البته لازم به ذکر است باتوجه به دسته بندی های صورت گرفته از فعالیت های ورزشی در منابع گوناگون، اسکی از جمله فعالیت های فیزیکی ای می باشد که در طبقه گردشگری ورزشی، گردشگری زمستانی و هم در طبقه گردشگری ماجراجویانه/ماجراجویی قرار می گیرد که در این پژوهش تنها به طبقه گردشگری ورزشی و گردشگری زمستانی پرداخته شده است.

۱-۱-۲-۲ انواع گردشگری ورزشی

انواع گردشگری ورزشی از نظر گیبسون (۲۰۰۶):  (ریچی و ادیر، ۲۰۰۴؛ کرباسی کاخکی، ۱۳۹۱)

• گردشگری ورزشی فعال (شرکت فعال در ورزش) (مستر و همکاران، ۲۰۰۸)
• گردشگری ورزشی رویداد (تماشای رویدادهای ورزشی) (مستر و همکاران، ۲۰۰۸)

• بازدید از جذابیت های مشهور و مربوط به ورزش (مانند بازدید از شخصیت های ورزشی، موزه های ورزشی، ورزشگاه های مهم و غیره).

  • تاریخچه گردشگری ورزشی در ایران

بحث گردشگری ورزشی مدت طولانی نیست که در کشور مطرح شده است اما با در نظر گرفتن همین زمان کوتاه، اثرات مثبت آن برای علاقه مندان و مشارکت کنندگان در این حرکت نوین به اثبات رسیده است.

کشور ما با وسعت بسیار زیادی که دارد بستر بسیار مناسبی در جهت توسعه ورزش دارد. لذت گردشگری نیز بر همگان مشخص است و خوشبختانه کشور ما نیز دارای منابع تاریخی و میراث فرهنگی غنی است. اما آنچه فکر کارشناسان را به خود معطوف کرده، این است که چگونه این سه عنصر گردشگری، محیط و ورزش را می توان با هم تلفیق کرد و سیاستی را در کشور بنا کرد تا اقشار مختلف جامعه بتوانند در ضمن بازدید طبیعی و فرهنگی از کشور خود و یا سایر کشورها، ورزش کردن را نیز در کنار خانواده خود و در محیط زیستی سالم و به دور از آلودگی انجام دهند.

در این راستا پیشنهاد تشکیل کمیسیون گردشگری و ورزش به هیأت اجرائی کمیته ملی المپیک ارائه شد و آیین نامه آن در تاریخ ۱۹/۰۸/۸۰ تصویب شد و اهداف در نظر گرفته شده مندرج در آیین نامه نیز بر طبق اساسنامه کمیته بین المللی المپیک در جهت توسعه جنبش المپیک تعیین گردید. اهداف آن:

۱) توسعه امر بازی و ورزش برای خانواده ها ۲) پر کردن اوقات فراغت ۳) ایجاد ارتباط سالم بین اقشار مختلف جامعه ۴) حفاظت از محیط زیست ۵) آشنایی هرچه بیشتر مردم با میراث فرهنگی و طبیعی ۶) ایجاد اشتغال و تشویق آحاد مردم به منظور مشارکت در فعالیت های فرهنگی، ورزشی، طبیعت گردی و ایران گردی (کرباسی کاخکی، ۱۳۹۱).

• گردشگری اسکی

یکی از اشکال پرطرفدار گردشگری ورزشی، سفر به مناطق مرتفع به منظور انجام ورزش اسکی است. اسکی به شکل امروزی آن در دهه ۶۰ توسط نوردهایم که اهل تله مارک نروژ بود، ابداع شد. از سال ۱۹۰۵ اسکی از ورزش های المپیک به حساب آمد اما از سال ۱۹۳۲ که المپیک ورزش های زمستانی در لیک پلاسید برگزار شد، اسکی در صدر فعالیت های تفریحی زمستانی در شمال آمریکا قرار گرفت. همچنین توسعه آن به عنوان بخشی از گردشگری زمستانی مورد توجه بیشتری قرار گرفت. همزمان با جنگ جهانی دوم، اسکی به عنوان شکلی از گردشگری انبوه پدیدار شد. دهه ۶۰ آغاز توسعه عظیم در ورزش اسکی می باشد و به طور همزمان بازاریابی انبوه فعالیت های ورزشی در این دهه انجام شد. این حرکت در کوه برف که منطقه ای مخصوص اسکی در ورمونت است آغاز شد (ریچی و ادیر، ۲۰۰۴).

گردشگری اسکی امروزه در مناطق کوهستانی کشورهای توسعه یافته، جایگاه ویژه ای یافته است و به دلیل طرفداران بسیار و بازتاب های فراوان اقتصادی در جهت بالا بردن مشاغل محلی و افزایش رفاه اقتصادی، به عنوان یک استراتژی رشد و توسعه اقتصادی در دستور کار برنامه های توسعه منطقه ای در جهان قرار گرفته است. این گردشگری که اغلب در مناطق روستایی و حاشیه شهری شکل می گیرد، قشر خاصی از جامعه شهری را مخاطب قرار داده و انتظار می رود که تحول و توسعه را در مناطق کوهستانی، به همراه داشته باشد (بدری و وثوقی، ۱۳۸۸). هر چند برف در کشورهای در حال توسعه اغلب مصیبت به بار می آورد، اما در کشورهای توسعه یافته به “طلای سفید” مشهور شده است. فعالیت های گردشگری زمستانی، سهم بسزایی در اقتصاد این کشورها دارد (سربیولنت و نورنشا[۱۰]، ۲۰۰۷).

گردشگری اسکی به مقدار برف کافی بستگی دارد. در واقع بدون برف کافی، داشتن گردشگری اسکی سودآور، به ندرت امکان پذیر خواهد بود (الساسر و بورکی[۱۱]، ۲۰۰۲). کشورهای اتریش، سوئیس، آلمان، انگلستان، کانادا، ایالات متحده آمریکا، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا، استرالیا و نیوزیلند به عنوان کشورهای پیشرو در گردشگری اسکی در جهان مطرح هستند و برخی از مناطق در این کشورها به درآمد گردشگری اسکی شدیداً وابسته شده اند (بدری و وثوقی، ۱۳۸۸).

در مجموع باید اذعان داشت که این قبیل گردشگری ها، مدت هاست که به دلیل طرفداران بسیار و بازتاب های فراوان اقتصادی در جهت بالا بردن مشاغل محلی و افزایش رفاه اقتصادی، به عنوان یک راهبرد رشد و توسعه اقتصادی در دستور کار برنامه های توسعه منطقه ای قرار گرفته است. بخصوص در مناطقی که امکان توسعه دیگر بخش های اقتصاد با محدودیت اساسی رو به روست. بنابر نظر برخی محققان، اساساً توسعه فعالیت های گردشگری زمستانی در مناطق کوهستانی دنیا، نتیجه نبود کارایی فعالیت های سنتی در درآمدزایی، توسعه مزارع و ساختارهای اجتماعی است. حتی با پذیرش واقعیت فصلی و کوتاه مدت بودن دوره آن (حداکثر ۶ ماه در سال) در بعضی مناطق جهان بیش از نیمی از درآمد سالیانه جوامع محلی از این طریق تأمین می شود (بدری و وثوقی، ۱۳۸۸).

[۱] - رشد و توسعه الگوی جدید گردشگری که به “گردشگری علایق خاص” (SIT) معروف شده، از ویژگی های جامعه پست مدرن است. این گردشگران اغلب در جستجوی موقعیتهای مهیج و کسب تجربه هایی پر از خطر و هیجان هستند. در دنیای امروز، تعداد شخصیت های ماجراجو افزایش یافته و افراد مایل اند که فعالیت های اوقات فراغت آن ها، همراه با تفریح و خطر باشد. امروزه مردم عادی نیز آمادگی پذیرفتن سطوح بالای خطر را در فعالیت های تفریحی خود دارند. “بنابراین خطر، به عنوان بخشی از جذابیت ظاهری برخی فعالیت های گردشگری و تفریحی مطرح است. این مسأله در اسکی نیز مطرح است. زیرا اسکی ذاتاً ورزشی مهیج بوده، بسته به نوع و درجه خطر آن، جزء ورزش های ماجراجویانه و حتی بسیار ماجراجویانه محسوب می گردد که قوانین فعالیت های ماجراجویانه بر آن ها اعمال می شود، مانند: اسکی با تخته اسکی، اسکی در شیب ها ی تند و پر پیچ و خم (بدری و وثوقی، ۱۳۸۸).

[۲] - touristic endeavor

[۳] - Hinch and Higham

[۴] - Ruskin

[۵] - Weed and Bull

[۶] - Gibson

[۷] - Ritchie & Adair

[۸]- Delpy

[۹] - Lake Placid