دکتر مهدی فدایی  

 

 

استاد مشاور:

 

دکتر کامبیز شاهرودی  

 

 

 

نیمسال تحصیلی:

 

نیمسال دوم 1391

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

	فهرست مطالب
	عنوان	صفحه
	فصل اول : کلیات تحقیق	1
	مقدمه  ……………………………………………………………………………………………………..	2
1-1	بیان مساله تحقیق  ………………………………………………………………………………………	3
1-2	اهمیت و ضرورت انجام تحقیق  ………………………………………………………………….	4
1-3	اهداف تحقیق   ………………………………………………………………………………………….	5
1-4	چارچوب نظری   ………………………………………………………………………………………	5
1-5	ویژگی های مدل الماس پورتر  ……………………………………………………………………	5
1-5-1	شرایط تقاضای داخلی   ………………………………………………………………………………	6
1-5-2	عوامل مرتبط و پشتیبان  ………………………………………………………………………………	6
1-5-3	استراتژی ، رقابت و ساختار  ………………………………………………………………………..	7
1-5-4	نقش دولت  ………………………………………………………………………………………………	7
1-5-5	شانس (اتفاقات پیش بینی نشده)  …………………………………………………………………	7
1-5-6	عوامل درونی   …………………………………………………………………………………………..	7
1-6	مدل تحلیلی تحقیق  ……………………………………………………………………………………	8
1-7	فرضیه های تحقیق  …………………………………………………………………………………….	9
1-8	قلمروی تحقیق   ………………………………………………………………………………………..	9
1-8-1	قلمروی موضوعی تحقیق  ………………………………………………………………………….	9
1-8-2	قلمروی مکانی تحقیق  ………………………………………………………………………………	9
1-8-3	قلمروی زمانی تحقیق  ………………………………………………………………………………..	10
1-9	گروه های ذینفع   ………………………………………………………………………………………	10
1-10	نوآوری تحقیق  …………………………………………………………………………………………	10
1-11	تعاریف مفاهیم و واژگان کلیدی تحقیق  ……………………………………………………….	11
	فصل دوم : مرور منابع / ادبیات تحقیق / پیشینه تحقیق	12
	مقدمه  ……………………………………………………………………………………………………..	13
2-1	مفاهیم ابتدایی رقابت پذیری ملل  ………………………………………………………………..	13
2-1-1	نظریات مرکانتیلیست ها  ……………………………………………………………………………	13
2-1-2	نظریه مزیت مطلق   ……………………………………………………………………………………	14
2-1-3	نظریه مزیت نسبی  …………………………………………………………………………………….	14
2-1-4	نظریه  هکشر – اوهلین  ……………………………………………………………………………..	15
2-2	روند ظهور رقابت پذیری  …………………………………………………………………………..	15
2-3	طبقه بندی مفاهیم رقابت پذیری نوین   ………………………………………………………..	19
2-4	تعریف رقابت پذیری  …………………………………………………………………………………	20
2-5	فهرست و جداول رقابت پذیری   ………………………………………………………………..	20
2-6	مدلهای رقابت پذیری ملل  ………………………………………………………………………….	22
2-6-1	مدل الماس مایکل پورتر (1990)  ………………………………………………………………..	22
2-6-2	مدل الماس دانینگ – پورتر (1991)  ……………………………………………………………	26
2-6-3	مدل الماس مضاعف دوگانه راگمن (1991)  …………………………………………………	27
2-6-4	مدل الماس بوش – پورتر (1992)  ………………………………………………………………	31
2-6-5	مدل الماس های چندگانه (1993)  ……………………………………………………………….	32
2-6-6	مدل 9 عاملی چو (1994)  ………………………………………………………………………….	34
2-6-7	مدل الماس مضاعف ثانویه چو ، مون ، کیم (2007)  ………………………………………	35
2-7	تحلیل و طبقه بندی مدلها  …………………………………………………………………………..	37
2-8	پیشینه کاربردی مدلهای الماس  ……………………………………………………………………	39
2-9	مفهوم و اهمیت صادرات   ………………………………………………………………………….	43
2-10	انواع صادرات  …………………………………………………………………………………………..	44
2-10-1	صادرات قطعی  …………………………………………………………………………………………	44
2-10-2	صادرات موقت  …………………………………………………………………………………………	44
2-10-3	صادرات قطعی در حجم تجاری …………………………………………………………………..	44
2-10-4	صادرات قطعی غیرتجاری  ………………………………………………………………………….	44
2-10-5	صادرات مجدد  …………………………………………………………………………………………	44
2-10-6	ترانزیت خارجی   ………………………………………………………………………………………	45
2-11	تاریخچه توسعه صادرات و فلسفه آن  ………………………………………………………….	45
2-12	صادرات و اهمیت آن   ……………………………………………………………………………….	50
2-13	موانع و مشکلات صادرات   ………………………………………………………………………..	54
2-14	عملکرد صادراتی  ………………………………………………………………………………………	55
2-15	اهمیت و نقش صادرات غیر نفتی در اقتصاد کشور  ………………………………………..	56
2-16	اهمیت صادرات محصولات کشاورزی  …………………………………………………………	57
2-17	پیشینه موضوع تحقیق   ……………………………………………………………………………….	58
	فصل سوم : روش اجرای تحقیق / مواد و روش ها	62
	مقدمه  ……………………………………………………………………………………………………..	63
3-1	کلیات پژوهش علمی  …………………………………………………………………………………	63
3-2	مدل مفهومی (چارچوب علمی) پژوهش  ………………………………………………………	64
3-2-2	اجزا و روابط مدل مفهومی   ………………………………………………………………………..	64
3-2-3	تشریح عوامل مدل مفهومی   ……………………………………………………………………….	65
3-2-3-1	شرایط تقاضای داخلی   ………………………………………………………………………………	66
3-2-3-2	عوامل مرتبط و پشتیبان   …………………………………………………………………………….	66
3-2-3-3	استراتژی ، ساختار و رقابت ………………………………………………………………………..	67
3-2-3-4	نقش دولت   ……………………………………………………………………………………………..	67
3-2-3-5	شانس (اتفاقات پیش بینی نشده )  ………………………………………………………………	68
3-2-3-6	عوامل درونی ( منابع انسانی و منابع مادی ) ………………………………………………….	69
3-3	مراحل پژوهش  …………………………………………………………………………………………	70
3-4	جامعه آماری تحقیق و نمونه  ………………………………………………………………………	72
3-4-1	جامعه آماری  ……………………………………………………………………………………………	72
3-4-2	نمونه گیری ………………………………………………………………………………………………	73
3-5	ابزارهای جمع آوری اطلاعات  ……………………………………………………………………	74
3-5-1	پرسشنامه ………………………………………………………………………………………………….	74
3-5-2	مصاحبه حضوری ………………………………………………………………………………………	75
3-6	مقیاس های اندازه گیری  …………………………………………………………………………….	75
3-7	روش تحقیق ……………………………………………………………………………………………..	76
3-7-1	روش تجزیه و تحلیل داده ها  ……………………………………………………………………..	76
3-7-2	آزمون های آماری و ابزار سنجش تحقیق  ……………………………………………………..	76
3-8	روایی و پایایی ابزار تحقیق ………………………………………………………………………….	83
3-8-1	پایایی پرسشنامه  ………………………………………………………………………………………..	83
3-8-2	روایی پرسشنامه  ……………………………………………………………………………………….	84
	فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ها و یافته های تحقیق	85
	مقدمه  ……………………………………………………………………………………………………..	86
4-1	آمار توصیفی  ……………………………………………………………………………………………	86
4-1-1	ترکیب سنی پاسخ دهندگان  ……………………………………………………………………….	87
4-1-2	ترکیب جنسیتی پاسخ دهندگان ……………………………………………………………………	87
4-1-3	تفکیک پاسخ دهندگان بر اساس تحصیلات …………………………………………………..	88
4-1-4	تفکیک پاسخ دهندگان بر اساس میزان تجربه …………………………………………………	89
4-2	آمار توصیفی سازه های تحقیق  ……………………………………………………………………	90
4-2-1	شرایط تقاضای داخلی  ……………………………………………………………………………….	90
4-2-2	عوامل مرتبط و حمایت کننده  ……………………………………………………………………..	90
4-2-3	استراتژی ، رقابت و ساختار …………………………………………………………………………	91
4-2-4	نقش دولت ……………………………………………………………………………………………….	92
4-2-5	شانس ( تفاقات پیش بینی نشده) ………………………………………………………………….	92
4-2-6	عوامل درونی  ……………………………………………………………………………………………	93
4-3-1	تحلیل عاملی تاییدی سازه شرایط تقاضای داخلی  ………………………………………….	93
4-3-2	تحلیل عاملی تاییدی بعد عوامل مرتبط و حمایت کننده   ………………………………..	94
4-3-3	تحلیل عاملی تاییدی بعد استراتژی ، رقابت . ساختار ……………………………………..	95
4-3-4	تحلیل عاملی تاییدی بعد نقش دولت  ………………………………………………………….	96
4-3-5	تحلیل عاملی تاییدی بعد شانس   …………………………………………………………………	97
4-3-6	تحلیل عاملی تاییدی بعد عوامل درونی  ………………………………………………………..	98
4-4	تحلیل های استنباطی و بررسی معناداری شاخص ها  ……………………………………..	99
4-4-1	بررسی معناداری تاثیر شاخص های تقاضای داخلی  ……………………………………….	100
4-4-2	بررسی معناداری تاثیر شاخص های عوامل مرتبط و حمایت کننده  …………………..	101
4-4-3	بررسی معناداری تاثیر شاخص های استراتژی ، رقابت و ساختار  ……………………..	102
4-4-4	بررسی معناداری تاثیر شاخص های نقش دولت  ……………………………………………	103
4-4-5	بررسی معناداری تاثیر شاخص های شانس  …………………………………………………..	104
4-4-6	بررس معناداری تاثیر شاخص های عوامل درونی   …………………………………………	104
4-5	اولویت گذاری شاخص های تاثیرگذار بر صادرات  ……………………………………….	106
4-5-1	رتبه بندی شاخص های بعد شرایط تقاضای داخلی   ………………………………………	107
4-5-2	رتبه بندی شاخص های بعد عوامل مرتبط و حمایت کننده ………………………………	107
4-5-3	رتبه بندی شاخص های بعد استراتژی ، رقابت و ساختار …………………………………	108
4-5-4	رتبه بندی شاخص های بعد دولت  ………………………………………………………………	109
4-5-5	رتبه بندی شاخص های بعد شانس  ……………………………………………………………..	111
4-5-6	رتبه بندی شاخص های عوامل درونی …………………………………………………………..	112
4-6	اولویت بندی ابعاد تاثیرگذار بر صادرات برنج ………………………………………………..	113
	فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادات	114
	مقدمه   …………………………………………………………………………………………………….	115
5-1	نتایج تحلیل ابعاد شش گانه مدل الماس پورتر ……………………………………………….	116
5-1-1	شرایط تقاضای داخلی  ……………………………………………………………………………….	116
5-1-2	عوامل مرتبط و حمایت کننده  ……………………………………………………………………..	117
5-1-3	استرتژی ، رقابت و ساختار …………………………………………………………………………	117
5-1-4	دولت  ……………………………………………………………………………………………………..	118
5-1-5	شانس  ……………………………………………………………………………………………………..	119
5-1-6	عوامل درونی  ……………………………………………………………………………………………	120
5-2	پیشنهادات مبتنی بر یافته های تحقیق  …………………………………………………………..	121
5-2-1	پیشنهادات مبتنی بر فرضیه 1 ……………………………………………………………………….	121
5-2-2	پیشنهادات مبتنی بر فرضیه2 ………………………………………………………………………..	122
5-2-3	پیشنهادات مبتنی بر فرضیه3 …………………………………………………………………………	123
5-2-4	پیشنهادات مبتنی بر فرضیه4 …………………………………………………………………………	124
5-2-5	پیشنهادات مبتنی بر فرضیه5 …………………………………………………………………………	124
5-2-6	پیشنهادات مبتنی بر فرضیه6 …………………………………………………………………………	124
5-3	سایر نتایج  ……………………………………………………………………………………………….	125
5-4	محدودیت های تحقیق ……………………………………………………………………………….	126
5-5	پیشنهاداتی برای تحقیقات آتی  …………………………………………………………………..	126
	منابع و مآخذ فارسی و لاتین  ……………………………………………………………………..	128
	پرسشنامه  ………………………………………………………………………………………………..	134
	فهرست جداول و نمودارها ………………………………………………………………………..	139
	چکیده انگلیسی  ……………………………………………………………………………………….

فهرست جداول آماری و نمودارها

فهرست جداول آماری

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شماره جدول	عنوان	صفحه
4-7	آزمون دو جمله ای شاخص های شرایط تقاضای داخلی    ………………………………….	100
4-8	آزمون دو جمله ای شاخص های عوامل مرتبط و حمایت کننده  …………………………..	101
4-9	آزمون دو جمله ای شاخص های استراتژی، ساختار و رقابت  ………………………………	102
4-10	آزمون دو جمله ای شاخص های نقش دولت  ……………………………………………………	103
4-11	آزمون دو جمله ای شاخص های بعد شانس  ……………………………………………………	104
4-12	آزمون دو جمله ای شاخص های بعد عوامل درونی  …………………………………………..	105
4-13	اعداد فازی مثلثی جهت انجام قضاوت های زوجی  ……………………………………………	106
4-14	میانگین نمرات فازی هریک از مولفه های بعد شرایط تقاضای داخلی  …………………..	107
4-15	رتبه بندی مولفه های بعد شرایط تقاضای داخلی  ……………………………………………….	107
4-16	میانگین نمرات فازی هریک از مولفه های بعد عوامل مرتبط و حمایت کننده  ………..	108
4-17	رتبه بندی مولفه های بعد عوامل مرتبط و حمایت کننده  ……………………………………..	108
4-18	میانگین نمرات فازی هریک از مولفه های بعد استراتژی، ساختار و رقابت  ……………	109
4-19	رتبه بندی مولفه های بعد استراتژی، ساختار و رقابت  ………………………………………..	109
4-20	میانگین نمرات فازی هریک از مولفه های بعد حمایت دولت  …………………………….	110
4-21	رتبه بندی مولفه های بعد حمایت دولت  ………………………………………………………….	110
4-22	میانگین نمرات فازی هریک از مولفه های بعد شانس  ………………………………………..	111
4-23	رتبه بندی مولفه های بعد شانس  ……………………………………………………………………..	111
4-24	میانگین نمرات فازی هریک از مولفه های بعد عوامل درونی  ……………………………….	112
4-25	رتبه بندی مولفه های بعد عوامل درونی  ……………………………………………………………	112
4-26	رتبه بندی ابعاد 6 گانه تأثیرگذار بر صادرات برنج  ………………………………………………	113
5-1	جدول میانگین ها به صورت نزولی  ………………………………………………………………….	115
5-2	رتبه بندی مولفه های بعد شرایط تقاضای داخلی  ……………………………………………….	116
5-3	رتبه بندی مولفه های بعد عوامل مرتبط و حمایت کننده  ……………………………………..	117
5-4	رتبه بندی مولفه های بعد استراتژی، ساختار ، رقابت  ………………………………………….	118
5-5	رتبه بندی مولفه های بعد دولت  ………………………………………………………………………	119
5-6	رتبه بندی مولفه های بعد شانس  ……………………………………………………………………..	120
5-7	رتبه بندی مولفه های بعد عوامل درونی  ……………………………………………………………	121

 

فهرست نمودارها

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شماره نمودار	عنوان	صفحه
4-1	نمودار میله ای ترکیب سنی پاسخگویان …………………………………………………………….	87
4-2	نمودار دایرهای ترکیب جنسیتی پاسخگویان   …………………………………………………….	88
4-3	نمودار میله ای ترکیب تحصیلات پاسخگویان  ……………………………………………………	88
4-4	نمودار میله ای ترکیب تجربه پاسخگویان  ………………………………………………………….	89
4-5	مدل اندازه گیری بعد شرایط تقاضای داخلی تحلیل عاملی سازه تاییدی …………………	93
4-6	مدل اندازه گیری بعد عوامل مرتبط و حمایت کننده   ………………………………………….	94
4-7	مدل اندازه گیری بعد استراتژی ، ساختار و رقابت  ……………………………………………..	95
4-8	مدل اندازه گیری بعد نقش دولت   ……………………………………………………………………	96
4-9	مدل اندازه گیری بعد شانس  ……………………………………………………………………………	97
4-10	مدل اندازه گیری بعد عوامل درونی  ………………………………………………………………….	98

 

فهرست اشکال

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شماره شکل	عنوان	صفحه
1-1	مدل الماس پورتر  ………………………………………………………………………………………	8
2-1	روند تکامل مدل های الماس  ………………………………………………………………………	18
2-2	طبقه بندی سطوح اول و دوم رقابت پذیری کشورها ( موسسه مدیریت توسعه )	21
2-3	طبقه بندی عوامل رقابت پذیری کشورها  ………………………………………………………	22
2-4	الماس داخلی کشورها  ……………………………………………………………………………….	24
2-5	مدل الماس پورتر  ………………………………………………………………………………………	25
2-6	مدل الماس دانینگ – پورتر  ………………………………………………………………………..	27
2-7	مدل الماس مضاعف (اولیه)  ………………………………………………………………………..	29
2-8	مدل الماس مضاعف در تحلیل رقابت پذیری آمریکا و کانادا  …………………………..	30
2-9	مدل الماس بوش – پورتر 1992(نقش فرهنگ)  …………………………………………….	32
2-10	نمونه ای از یک الگوی مفهومی برای مدل الماس چندگانه  ……………………………..	33
2-11	مدل 2 عاملی رقابت پذیری بین المللی  …………………………………………………………	35
2-12	مدل الماس ثانویه  ………………………………………………………………………………………	36
3-1	مدل الماس پورتر ،1990  …………………………………………………………………………….	65
3-2	فرایند پژوهش های بنیادی و کاربردی  ………………………………………………………..	71

 

چکیده

هدف اصلی این پژوهش بررسی تأثیر عوامل شناسایی شده بر صادرات برنج استان گیلان در سال 1392-1391 می باشد. بدین منظور با توجه به اینکه ساختار نظری این پژوهش بر اساس مدل الماس پورتر طراحی گردیده است ، لذا سعی شده تا نتایج و تحلیل ها به گونه ای اجرا گردد که بتوان مفاهیم کاربردی را از نتایج تحلیل عوامل استخراج نمود. مدل الماس در سال 1990 توسط پورتر در کتاب مزیت های رقابتی ملل جهت ارزیابی مزیت های رقابتی 10 کشور ارائه و منتشر شد. در سالهای بعد انتقادات و پیشنهاداتی در مورد آن مطرح شد. این پیشنهادات منجر به ارائه مدل های الماس مضاعف ، الماس های چندگانه ، مدل دانینگ ، مدل 9 عاملی و مدل الماس مضاعف گردید. عوامل این مدل شامل ؛ 1.شرایط تقاضای داخلی 2.عوامل مرتبط و پشتیبان 3.استراتژی ، ساختار و رقابت 4.نقش دولت 5.شانس (اتفاقات پیش بینی نشده) ، 6.عوامل درونی که همگی از عوامل تاثیرگذارند. این پژوهش از نظر اهمیت و اهداف از نوع کاربردی و از نظر نحوه گردآوری داده ها توصیفی – پیمایشی است. جامعه اماری آن کلیه کارشناسان و مدیران و دست اندرکاران صادرات برنج استان گیلان می باشد. پس از تهیه پرسشنامه و بررسی روایی – پایایی آن ، داده های خام حاصل از جمع آوری 181 پرسشنامه توسط نرم افزار LISREL , SPSS  آزمون شدند. در رتبه بندی نهایی نتایج حاکی از اهمیت عوامل ” نقش دولت ” ، ” صنایع مرتبط و حمایت کننده” ، “شانس یا اتفاقات پیش بینی نشده” ، در سه جایگاه نخست بوده و عوامل دیگر به ترتیب ” عوامل درونی ” ، ” شرایط تقاضای داخلی ” و در نهایت ” استراتژی ، رقابت و ساختار ” می باشد. با توجه به نتایج به دست آمده و اهمیت صادرات بخش کشاورزی در انتها پیشنهاداتی برای بهبود وضعیت صادرات برنج استان گیلان ارائه شده است.

واژگان کلیدی : رقابت پذیری ، صادرات برنج ، مدل الماس پورتر ، استان گیلان .