فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                        صفحه

چکیده ……………………………………………………………………………………………………………………………..       1

مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………..        2

فصل اول : کلیات تحقیق

1-01 بیان مسئله ………………………………………………………………………………………………………………….  5

1-02 سوالات تحقیق …………………………………………………………………………………………………………..  5

1-3 0 فرضیه های تحقیق ……………………………………………………………………………………………………….. 6

1-04 اهداف تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………. 6

1-05 پیشینه تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………… 7

1-06 روش کار  تحقیق ………………………………………………………………………………………………………… 7

فصل دوم : اوضاع سیاسی ،  اجتماعی ، اقتصادی و ادبی مصر در قرن نوزدهم و بیستم میلادی

2-01اوضاع سیاسی مصر و تحولات حکومتی آن در قرن نوزدهم و بیستم  ………………………………………… 9

2-02اوضاع اجتماعی مصر در عصر عبدالصبور و عائشه تیموریه………………………………………………………. 12

2-03اوضاع اقتصادی مصرو تحولات صنعتی در عصر دو شاعر ……………………………………………………….. 14

2-04 اوضاع ادبی مصر در عصر دو شاعر  ………………………………………………………………………………….. 15

2-4-1 0 ادبیات و شعر معاصر عربی در قرن نوزدهم و بیستم  ……………………………………………………….. 16

2-4-2 0  شعر مصر در قرن های نوزدهم و بیستم میلادی …………………………………………………………….. 17

2-4-3 0  نهضت نوگرایی در شعر…………………………………………………………………………………………….. 18

فصل سوم : شرح حال صلاح عبدالصبور و عائشه تیموریه

3-01 صلاح عبدالصبور ………………………………………………………………………………………………………… 21

3-1-1 0  گذری بر زندگی صلاح عبدالصبور …………………………………………………………………………….. 21

3-1-2 0  اعتقادات صلاح عبدالصبور ……………………………………………………………………………………….. 23

3-1-3 0  جایگاه ادبی صلاح عبدالصبور  …………………………………………………………………………………. 27

3-1-4 0  آثار شعری صلاح عبدالصبور…………………………………………………………………………………… 27

3-1-5 0  مرگ صلاح عبدالصبور  ………………………………………………………………………………………….. 30

3-2 0 عائشه تیموریه……………………………………………………………………………………………………………… 31

3-2-01 گذری بر زندگی عائشه تیموریه ………………………………………………………………………………….. 31

3-2-02 افکار و عقاید عائشه تیموریه……………………………………………………………………………………….. 33

3-2-3 0  جایگاه ادبی عائشه تیموریه ……………………………………………………………………………………… 37

3-2-4 0  آثار شعری عائشه تیموریه  ………………………………………………………………………………………. 37

3-2-5 0  خصائص نثری عائشه تیموریه در خلال آثارش …………………………………………………………….. 39

3-2-6 0  مرگ عائشه تیموریه ………………………………………………………………………………………………. 42

فصل چهارم : بررسی معنا و مفهوم اومانیسم و سیر تاریخی آن  

مقدمه …………………………….. ………………………………………………………………………………………………….. 44

4-1 0 اومانیسم……………………………….. ………………………………………………………………………………….. 45

4-02 دو نظریه درباره اومانیسم………………………………………………………………………………………………… 46

4-3 0  اومانیسم و سیر تاریخی آن…………………………………………………………………………………………….. 47

4-4 0 اومانیسم و انسان گرایی در ادبیات عرب ………………………………………………………………………….. 50

4-5 0  انسان گرایی در شعر …………………………………………………………………………………………………… 51

فصل پنجم : مقایسه و بررسی وجوه اشتراک و افتراق مضامین اومانیسم در اشعار عبدالصبور و عائشه تیموریه

5-01 وجوه اشتراک مضامین اومانیسم در اشعار عبدالصبور و عائشه تیموریه………………………………………. 56

5-1-1 0  تجرد و خانواده……………………………………………………………………………………………………….. 57

5-1-2 0  عشق……………………………………………………………………………………………………………………. 60

 

5-1-3 0  مرگ یا زندگی…………… …………………………………………………………………………………………. 63

5-1-4 0  صبر یا شکوه از مصائب روزگار  ……………………………………………………………………………….. 69

5-1-5 0  اجتماع یا فردیت…………………………………………………………………………………………………….. 73

5-2 0  وجوه افتراق مضامین اومانیسم در اشعار عبدالصبور و عائشه تیموریه ……………………………………… 78

5-2-1 0  ایمان یا انکار………………………………………………………………………………………………………… 78

5-2-2 0 انسانیت یا شرارت……………………………………………………………………………………………………..84

5-2-3 0  در پی رسیدن به سعادت یا رسیدن به پوچی ………………………………………………………………… 87

5-2-4 0  فقر یا رفاه اجتماعی………………………………………………………………………………………………… 91

5-2-5 0 حزن یا نشاط باطنی …………………………………………………………………………………………………. 94

5-2-6 0  ظلم یا عدالت اجتماعی ……………………………………………………………………………………………. 98

فصل ششم : بررسی صناعات ادبی در اشعار عبدالصبور و عائشه تیموریه

مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………… 106

6-1 0 بلاغت تشبیه …………………………………………………………………………………………………………….. 106

6-2 0  بلاغت استعاره …………………………………………………………………………………………………………. 108

6-3 0 تشبیه در اشعار اومانیسمی عبدالصبور و عائشه تیموریه ………………………………………………………. 110

6-3-1 0  تشبیه در اشعار اومانیسمی صلاح عبدالصبور  ……………………………………………………………… 110

6-3-2 0  تشبیه در اشعار اومانیسمی عائشه تیموریه ………………………………………………………………….. 114

6-4 0 استعاره در اشعار اومانیسمی عبدالصبور و عائشه تیموریه ……………………………………………………. 121

6-4-1 0 استعاره در اشعار اومانیسمی صلاح عبدالصبور  …………………………………………………………….. 121

6-4-2 0 استعاره در اشعار اومانیسمی عائشه تیموریه …………………………………………………………………. 129

نتیجه گیری و پیشنهادات ………………………………………………………………………………………………………. 136

ملخص البحث …………………………………………………………………………………………………………………….. 140

منابع و مآخذ  …………………………………………………………………………………………………………………….. 143

فهرست اعلام  ……………………………………………………………………………………………………………………….149

چکیده انگلیسی ………………………………………………………………………………………………………………………..II

 

 

 

چکیده  

اومانیسم یکی از بارزترین موضوعات شعری در عصر معاصر است که توجه شاعران و نویسندگان بسیاری را به خود جلب نموده است . در میان شاعران معاصر صلاح عبدالصبور و عائشه تیموریه در این زمینه از شهرت بسزایی برخوردارند . صلاح عبدالصبور درسال 1931 م در زقازیق مصر دیده به جهان گشود. وی تقریباً در باب تمامی اغراض شعری هنرورزی کرده است ؛ اما در خصوص دغدغه های بشری و تمایل به انسان گرایی ، دقت نظر ویژه دارد . او در اشعار اومانیسمی خویش از سختی ها و درد و رنج های زندگی سخن می گوید و در پایان دچار یأس و اندوه می شود ؛ زیرا امید و سعادت را نمی یابد . اما عائشه تیموریه ، از پیشوای نهضت ادبیات بانوان مصر بود که درسال 1840 م در قاهره متولد شد . وی در زمینه ی اشعار اومانیسمی ابیات فراوان ؛ اما پراکنده ای دارد که در دیوان و مجموعه اشعار وی به چشم می خورد و در نوع خود کم نظیر است . عائشه معتقد است که سعادت انسان در گرو حسن اخلاق و نگهداری و صیانت از نفس است و از سوی دیگر برترین عامل سعادت انسان را پناه بردن به خداوند می داند . اومانیسم در ابیات هر دو شاعر ، گاه در یک مضمون مشترک چون خانواده ، عشق ، مرگ و زندگی ، شکوه از مصائب روزگار همراه می شوند و گاه یکی از دو شاعر مضامینی را بر می گزیند که دیگری کمتر بدان پرداخته است یا در آن اختلاف نظر دارد . از این رو عبدالصبور نسبت به عائشه بیشتر به مسأله ی درد و رنج انسان ، مشکلات عصر حاضر ، فقر اجتماعی و … پرداخته است حال آن که تیموریه توجه کمتری به این مسائل داشته است و درد و رنج و دغدغه ی او بیشتر ناشی از مشکلات و دردهای شخصی اوست .

کلید واژه : صلاح عبدالصبور ، عائشه تیموریه ، اومنیسم ، یأس و امید

 

مقدمه

سپاس خدایی که خورشید درخشان بلاغت را از مطلع روشن عبارات آشکار ساخت و شاخه ی فصاحت پر بار را با محسنات نیکو بهره مند ساخت . او را می ستایم که جادوی بیان را بر قلب ها مستولی ساخت و به واسطه ی ادبیات ، عقل را مسحور کرد .

آدمی و اموری که حول دغدغه و مشکلات وی می گردد همواره در طول تاریخ ذهن بشری را به سمت و سوهایی رهنمون می سازد که در پی راهی برای رهایی از آن متوسل به نیرویی ماوراء تصور انسان می گردد و آن نیرو چیزی جز قادر مطلق نمی باشد .

در این باب با واژه اومانیسم برخورد می کنیم که به معنای انسان گرایی یا انسان مداری است ؛ اما در باب معنای اصطلاحی آن ، چنان تنوعی وجود دارد که برخی از اندیشمندان گفته اند : واژه ی فلسفی اومانیسم ، همانند سایر اصطلاحات فلسفی که دوره های موازی ، تاریخی عقلی و کاربردی عمومی دارند ، از تنوع فراوانی تعاریف رنج می برد ، تعاریفی که وقتی آن ها را یک جا و در کنار هم لحاظ می کنیم ، به نظر می آید که هیچ فردی را نمی توان یافت که اومانیست نباشد . واژه ی اومانیسم ، ناظر به مجموعه ای از مفاهیم در باب طبیعت ، ویژگی های معرِّف ، نیروها ، تعلیم و تربیت و ارزش های افراد بشری است .

اما اومانیسم معنای عام و متداول نیز دارد که فراتر از یک جنبش ادبی – هنری بود ، بلکه عبارت است از ، یک شیوه ی فکری و حالت روحی که شخصیت انسان و شکوفایی کامل وی را بر همه چیز مقدم می شمارد ، و عمل موافق با این حالت و شیوه ی فکر . این معنا از اومانیسم ، یکی از مبانی و زیر ساخت های دنیای جدید به شمار می آید .

اومانیسم در عصر معاصر در میان شاعران گسترش یافت . در این عصر که دوره ی مهم و طلایی در ادبیات عرب محسوب می شود شاعران در باب مضامین اومانیسمی هنرنمایی کردند که از جمله آن ها می توان به صلاح عبدالصبور و عائشه تیموریه اشاره کرد . مضامینی که این دو شاعر بیشتر بدان پرداخته اند حزن و اندوه ، سختی ها و مصائب روزگار ، فقر اجتماعی ، تنهایی و غربت ، ظلم و ستم حکومت حاکم ، رهایی از پوچی و رسیدن به سعادت می باشد .

نوشتار حاضر مقایسه ای است میان صلاح عبدالصبور و عائشه تیموریه در خصوص مضامین اومانیسم که از پنج فصل تشکیل شده است . فصل اول در برگیرنده ی کلیّات تحقیق است ، و فصل دوم به بررسی اوضاع سیاسی ، اجتماعی ، اقتصادی و ادبی عصرشان پرداخته شده است ، و فصل سوم زندگی نامه و احوال شعری دو شاعر بیان گردیده است ، و فصل چهارم به بررسی معنا و مفهوم اومانیسم و سیر تاریخی آن  پرداخته است ، و فصل پنجم به بررسی و مقایسه ی اشتراک و افتراق مضامین اومانیسم در اشعار هر دو شاعر مذکور پرداخته است ، و فصل ششم که فصل پایانی می باشد  به بررسی برجسته ترین صناعات ادبی در اشعار اومانیسمی عبدالصبور و تیموریه اختصاص یاقته ایت تا بدین وسیله میزان مهارت شاعران را در این زمینه به نمایش بگذارد . این فصل نیز از دو بخش تشکیل شده است ، در بخش اول تشبیه و در بخش دوم استعاره در اشعار آن دو مورد بررسی قرار گرفته است .

   

• بیان مسأله

آن گاه که معمار هستی با قدرت لایزال خود طرح آفرینش کائنات را پی افکند و کاخ وجود برافراشت انسان را به عنوان جانشین و امین خود آفرید و مسلماً آن چه باعث دوام و بقای جهان هستی شده است ، زندگی انسان و حیات اوست . با توجه به این امر شاعران بسیاری به این مسأله توجه داشته اند و انسان و حیات او را از دیدگاه خود تعبیر نموده اند . بر اساس آن چه که درباره ی شعر و شخصیت صلاح عبدالصبور و عائشه تیموریه نوشته شده در می یابیم که این دو شاعر معاصر مصری بیش از شاعر دیگری توانسته اند ، مسأله ی انسان و حیات او را به خوبی درک کنند و احساسات خود را در قالب های مختلف به تصویر بکشند . لذا در این پایان نامه سعی نگارنده بر آن است تا با بررسی تألیفات صورت گرفته پیرامون شخصیت و آثار هر دو شاعر، جایگاه انسان و زندگی را در اشعار صلاح عبداالصبور و عائشه تیموریه مورد بررسی و مقایسه قرار دهد .

 

1-2 0 سوالات تحقیق

• آیا عائشه تیموریه و صلاح عبدالصبور در مسأله ی غم تنهایی و غربت انسان و اندوه با هم اتفاق نظر دارند ؟
• صلاح عبدالصبور راه رهایی انسان از مشکلات و غم و اندوهش را در چه می داند ؟
• عائشه منبع رهایی بخش بشر را از مشکلات زندگی و غم و اندوه انسان را در چه می داند ؟
• صلاح عبدالصبور و عائشه تیموریه برای درک بهتر مفاهیم اومانیسمی در اشعارشان از کدام صنایع ادبی استفاده کرده اند ؟

 

 

• 0 فرضیه های تحقیق

 

• صلاح عبدالصبور و عائشه تیموریه در اشعارشان مشکلات جوامع انسانی از قبیل فقر ، غم و اندوه ، نا امیدی و … را به تصویر می کشند .
• هر دو شاعر در بیان احساسات انسان دوستانه ی خود از قبیل غم تنهایی و غربت انسان ، نا امیدی ، شکایت از روزگار ، با هم اشتراک دارند .
• وجه افتراق عائشه تیموریه و صلاح عبدالصبور در این است که عائشه در اشعارش پناه بردن به خداوند را راه رهایی بخش بشریت می داند ، حال آن که عبدالصبور همدردی با هم نوع خود و امیدواربودن به زندگی را منبع رهایی بخش بشریت بر می شمرد .
• صلاح عبدالصبور و عائشه تیموریه برای درک بهتر مفاهیم اومانیستی در شعرشان از تشبیه و استعاره استفاده کرده اند .

 

1-4 0 اهداف تحقیق

• آشنایی با زندگی و شخصیت صلاح عبدالصبور و عائشه تیموریه .
• شناخت اوضاع سیاسی ، اجتماعی ، اقتصادی و ادبی عصر هر دو شاعر .
• بررسی مضامین اومانیسم در اشعار صلاح عبدالصبور و عائشه تیموریه .
• بررسی وجوه اشتراک و افتراق اومانیسم دراشعار هر دو شاعر .