چکیده

مقامات حریری نوشته ابو محمد قاسم بن علی حریری بصری، اثری است گرانسنگ در موضوع مقامات که این نویسنده­ی توانا آن را به تقلید از شیوه­ بدیع­الزمان در پنجاه مقامه نگاشته، و در تصنع و تکلف از وی در گذشته و این فن را به کمال رسانده است. هر مقامه در قالب داستانی کوتاه و مستقل است که شخصی به نام حارث بن همام، شیفته­ی نوادر ادب، آن را روایت کرده است. و قهرمان داستان­ها، پیرمردی است شوخ، فرزانه، خطیب و دانای علوم و فنون ادبی به نام ابو زید سروجی، که با خطابه­های شیرین خود همگان را می­فریبد.

قرآن کریم، مهمترین و بی­نظیرترین کتاب در نزد مسلمانان و به ویژه علما و ادبا است و کاملترین کتابی است که نازل شده و بلاغت و زیبایی آن همگان را شیفته­ی خود نموده است و نویسندگان بسیاری، از آن تأثیر پذیرفته­اند. ابو القاسم حریری نیز از جمله کسانی است که مقامات خویش را با تأثیر پذیری از قرآن کریم بنا نهاده و از آیات و مضامین آن بهره­ی وافر برده است.

در انجام این پایان نامه ، از روش کتابخانه­ای­ برای گردآوری اطلاعات استفاده شده است. و سعی بر آن شده تا بینامتنیت قرآنی را در مقامات حریری، که به حق یکی از کم­نظیرترین آثار ادبی در ادبیات عرب، محسوب می­ شود مورد بررسی و کند و کاو قرار دهد.

حریری از آیات نورانی قرآن کریم، بهره فراوان جسته است که در چهار گروه مورد بررسی قرار گرفته است:

• استفاده از الفاظ قرآن کریم 2-  استفاده از آیات قرآن کریم یا قسمتی از آن
• استفاده از مفاهیم و مضامین آیات الهی       4-   استفاده از الفاظ و مفاهیم آن.

پژوهشی که انجام شده، نشانگر این است که کاربرد قرآن در کتاب مقامات حریری  بسیار جالب توجه بوده، که شاید در این بررسی فقط به بخش­هایی از آن اشاره شده است. و این امر بیان کننده­ توجه وافر این شاعر به کلام خداوند می­باشد.

واژگان کلیدی:

حریری، مقامات، قرآن کریم، بینامتنیت

فهرست مطالب

 عنوان                                                                                                         صفحه

7

9

6

28

8

8

8

9

9

50

50

50

50

51

51

51

51

61

61

61

62

2

3

4

4

4

5

6

7

8

8

8

9

9

9

2

2

2

3

3

3

4

4

4

4

5

5

5

6

6

7

7

7

7

8

9

80

80

80

81

1

1

81

82

82

82

2

3

3

3

3

4

4

6

6

9

90

91

3

فهرست شکلها

فهرست جدولها

مقدمه

قرن چهارم هجری، دوره­ بسیار آشکاری از زندگی عرب و مسلمانان در تمامی جوانب از جمله ادبیات داستانی می­باشد. و تأثیر دولت آل بویه در آن بسیار زیاد بوده است؛ چرا که آن­ها رابطه­ محکمی را بین تاریخ خود و تاریخ خلافت عباسی پیوند زدند که هیچ دولت دیگری در آن عصر، چنین پیوندی نداشت.

در اواخر قرن چهارم هجری در زبان عربی از متفرّعات فنّ قصص، فنّ نویی به وجود آمد كه بر آن نام «مقامات» نهادند. مقامات، به طور کلی از انواع داستان­های کهن می­باشد که با نثر مصنوع آمیخته با شعر در مورد یک قهرمانی است که به صورت ناشناس در داستان ظاهر می­ شود، حوادثی به وجود می­آورد و همین­که در پایان داستان شناخته می­ شود، ناپدید می­­گردد تا آن­که دوباره در هیبتی دیگر، در مقامه بعدی آشکار می­ شود (شمیسا،1373، 207). لذا مقامات را می­توان مجموعه ­ای از داستان­های مجزّا دانست که دارای وحدت موضوع می­باشند. این فن با داستان­نویسی و افسانه­پردازی از بعضی جهات مشابه و از پاره­ای جهات مغایر بود.

مقامات بلافاصله پس از ابتكار و ابداع در زبان عربی، شهرتی تمام یافت و پیروان بسیار پیدا كرد و علّت آن این بود كه در نثر عربی در این عهد، میل به تكلف در صنعت لفظی، شدّت یافته بود و ایجاد فنّ مقامات، راه را برای نویسندگان