در سال 1386 نخستین فصل کاوش در محوطه نخل ابراهیمی، واقع در3 کیلومتری شمال غرب روستایی به همین نام
(مغ بریمی) از دهستان تیاب، بخش مرکزی شهرستان میناب در استان هرمزگان، توسط پژوهشکده باستان شناسی و
میراث فرهنگی استان هرمزگان به سرپرستی آقای سیامک سرلک انجام گرفت. اهمیت تاریخی محوطه نخل ابراهیمی، باعث استمرار کاوش های آن تا به امروز شده است. با توجه به اهمیت این گورستان، به دلیل وسعت، همچنین موقعیت سوق الجیشی آن در کرانه خلیج فارس و تعلق این گورستان به دوره پارتی، بررسی شیوه های آئین های تدفین در دوره پارتی براساس
یافته های این گورستان اساس پژوهش حاضر را تشکیل می دهد.

مطالعات موجود نوعی از تدفین را در دوره پارت نشان می دهد و نگارنده سعی کرده است با بررسی شیوه های تدفین پارتی، به بررسی جامع آثار گورستان تازه کشف و حفاری شده نخل ابراهیمی بپردازد. برای دستیابی به این اهداف از پیش تعیین شده، رساله حاضر در پنج فصل تنظیم شده است که در فصل اول به کلیات پرداخته شده است. فصل دوم نگاهی به تاریخ و فرهنگ پارتیان دارد. در فصل سوم اوضاع مذهبی دوره پارت مورد بررسی قرار گرفته و در فصل چهارم شواهد باستان شناسی تدفین در دوره پارت بررسی شده است. مهمترین بخش این رساله فصل پنجم است که به شناسایی گورستان محوطه نخل ابراهیمی اختصاص یافته است. در این فصل به مقایسه تدفین گورخمره ای در گورستان نخل ابراهیمی و سایر گورخمره های پارتی، بررسی اشیاء تدفینی قبور و مشخص کردن شاخصه های فرهنگ تدفینی نخل ابراهیمی پرداخته شده است.

1-2- بیان مسئله

انسان به عنوان موجودی با هوش و تعقل، دارای زندگی با ابعاد و پیچیدگی های مختلفی است که با مطالعه و بررسی آثار فرهنگی برجای مانده، می توان با ابعاد مختلف زندگی او آشنا شد. در مطالعات باستان شناسی، تدفین از مهمترین منابعی است که می تواند به باستان شناسان در راه شناخت ابعاد مختلف زندگی بشری کمک کند.

مطالعه رفتار تدفینی یک اجتماع انسانی به روش ساختن عقاید و باورهای دینی کمک می کند و با مطالعه معماری قبور و کیفیت اشیاء تدفینی از بُعد باستان شناسی اجتماعی می تواند جنبه های متعدد شکل و سازمان اجتماعی یک جامعه پی برد.

به طور کلی بررسی ها نشان می دهد که در ایران دوره پارت از 9 قبر و شیوه متفاوت جهت تدفین استفاده شده است که عبارتند از: 1- قبور گودالی 2- قبور تابوتی 3- قبور با معماری سنگ لاشه 4- قبور چاهی 5- آرامگاه های سردابه ای
6- گور معبد 7- گور های سنگ چین 8- گورخمره ای(تدفین اولیه) 9- گورخمره های کوچک(تدفین ثانویه). تدفین گورخمره ای از شیوه های رایج تدفین در دوران پارتی است. تاکنون گورستان های متعددی از این دوران در نقاط مختلف کشف و حفاری گریده اند. خوشبختانه با انجام عملیات پژوهشی تعدادی قبور خمره ای از دوران پارتی از گورستان
نخل ابراهیمی کشف و حفاری گردید. محوطه تاریخی نخل ابراهیمی در شهرستان میناب و در 3 کیلومتری شرق تنگه هرمز واقع شده است. با انجام مطالعات بر روی این مجموعه می توان اطلاعات ارزشمندی در خصوص شیوه های تدفین و پایگاه اجتماعی و اقتصادی متوفی بر اساس اشیاء تدفینی بدست آورد. همچنین با مقایسه بین الگو های تدفین گور خمره ای این گورستان با
نمونه های شناسایی شده مثل گرمی مغان، کنگاور، سنگ شیر همدان، مریوان و آکروپل و شهر شاهی شوش می توان به
شاخصه های بومی – محلی و وجوه اشتراک با سایر تدفین های گور خمره ای دوره پارتی پی برد.

1-3- اهمیت و ضرورت موضوع پژوهش

محوطه نخل ابراهیمی، به دلیل موقعیت سوق الجیشی در کرانه خلیج فارس، مشرف بر تنگه هرمز، و همچنین جایگاه این مجموعه تاریخی در گاهنگاری ادوار فرهنگی و تعلق آن به دوره پارتی، نقش بسیار مهمی در تبیین تاریخ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی این دوره و همچنین درک آئین تدفین در دوره پارتی، ایفا خواهد کرد. تا به امروز اکثر گورخمره های پارتی از مناطق شمال غرب و غرب مرکزی ایران بدست آمده است و وجود یک گورستان با تدفین گورخمره در جنوب کشور از اهمیت بسیاری برخوردار است.

1-4- اهداف پژوهش

1-مطالعه و بررسی عوامل زیست محیطی منطقه میناب به منظور بررسی نقش این عوامل در شکل گیری الگوهای تدفینی گورستان نخل ابراهیمی.

2- مطالعه و بررسی اشیاء تدفینی گورستان نخل ابراهیمی با هدف بررسی شأن و پایگاه اجتماعی – اقتصادی متوفی.

3- مطالعه و بررسی شیوه های تدفین پارتی گورستان نخل ابراهیمی و مقایسه الگوهای تدفینی گورخمره های
گورستان نخل ابراهیمی با دیگر گورهای خمره ای کشف شده در ایران به منظور دستیابی به وجوه اشتراک و افتراق این گورستان ها.

1-5- پرسش های پژوهش

1-نقش عوامل زیست محیطی در شکل گیری الگوهای تدفینی گورستان نخل ابراهیمی چه بوده است؟

2- شأن و پایگاه اجتماعی – اقتصادی متوفی، در فرهنگ تدفینی نخل ابراهیمی، با توجه به کیفیت و کمیت اشیاء تدفینی و هدایای قبور چگونه است؟

3-شیوه های تدفین در گورستان نخل ابراهیمی در دوره پارتی چگونه بوده است و تدفین گورخمره ای در گورستان
نخل ابراهیمی تا چه حد پیرو تدفین های گورخمره ای پارتی بوده است؟

1-6- فرضیه ها

1-چهره توپوگرافی طبیعی گورستان نخل ابراهیمی در شکل گیری الگوهای تدفینی در این گورستان تأثیر مستقیم گذاشته است.

2-به نظر می رسد شأن و پایگاه اجتماعی – اقتصادی متوفی، در فرهنگ تدفینی نخل ابراهیمی، با کیفیت و کمیت
اشیاء تدفینی و هدیای قبور، کما بیش مرتبط بوده است.

3-تدفین در گورستان نخل ابراهیمی از دو شیوه گورخمره و گور گودالی انجام گرفته است و شباهت ها و تفاوت هایی میان تدفین گورخمره ای در گورستان نخل ابراهیمی و دیگر تدفین های گورخمره در دروه پارتی مثل گرمی مغان، کنگاور،
سنگ شیر همدان، مریوان و آکروپل و شهرشاهی شوش وجود دارد.

1-7- روش تحقیق

در این پژوهش از دو روش مطالعات کتابخانه و میدانی استفاده شده است. جهت دستیابی به اهداف ذکر شده لازم بود اقلیم و آب و هوای منطقه میناب مورد مطالعه قرار گیرد. مطالعه شیوه های تدفین دوره پارت و مذاهب این دوره از ضروریات
غیر قابل انکار بود که برای دستیابی به آن ها می بایست کتب و مقالات مرتبط به آن ها مورد مطالعه قرار گیرد. از سوی دیگر بررسی شیوه های تدفین بدون رجوع به گزارش حفاری ها و مقالات مرتبط به آن ها میسر نبود. همچنین خود داده های مورد بررسی از طریق کارهای میدانی، کشف و مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته اند.

1-8- قلمرو مکانی پژوهش

قلمرو مکانی این پژوهش روستای نخل ابراهیمی منطقه میناب، قسمت جنوب، جنوب شرق، غرب، جنوب غرب و
شمال غرب ایران را در بر می گیرد.

1-9- قلمرو زمانی پژوهش

این پژوهش دوره پارتی از 248 قبل از میلاد تا 224 میلادی را در بر می گیرد.

1-10- ابزار گردآوری داده ها

کاوش های میدانی و اسناد کتابخانه ای از ابزار گردآوری داده های این پژوهش هستند.

                                              فصل دوم

                  نگاهی به تاریخ و
فرهنگ عصر پارتیان