فهرست مطالب

1 فصل اول کلیات -بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 1

1ـ1   بیان مسئله 2

1ـ2   اهداف تحقیق- 4

1ـ3   فرضیه ها 4

1ـ4   چارچوب نظری تحقیق 5

1ـ5   مدل تحلیلی تحقیق 6

1ـ6   قلمرو تحقیق – 6

1ـ6ـ1     قلمرو موضوعی تحقیق – 6

1ـ6ـ2     قلمرو مکانی تحقیق 6

1ـ6ـ3     قلمرو زمانی 6

2 فصل دوم  ادبیات و پیشینه تحقیق ———- 7

2ـ1   مقدمه 8

2ـ2   زنجیره تأمین – 9

2ـ3   تعریف مدیریت زنجیره تأمین 10

2ـ4   تاریخچه مدیریت زنجیره تأمین 11

2ـ5   عملیات مدیریت زنجیرۀ تأمین و عملکرد شرکت 11

2ـ6   مشکلات زنجیرۀ تأمین – 12

2ـ7   مفهوم اثر شلاقی – 14

2ـ8   تأثیرات اثر شلاقی بر زنجیره تأمین 15

2ـ9   راه های مقابله با اثر شلاقی – 16

2ـ10 راهکارهای فناوری اطلاعات برای کاهش اثر شلاقی 18

2ـ11 معیارهای عملکرد زنجیره تأمین – 19

2ـ12 موجودی در زنجیره تأمین – 20

2ـ13 مدل پویای زنجیره تأمین – 24

2ـ14 مدیریت زنجیره تأمین سبز 24

2ـ15 رقابت واقعی در محیط کسب و کار بین زنجیره های تأمین- 26

2ـ16 مطالعه اهمیت و کاربرد فناوری اطلاعات در مدیریت زنجیره تأمین- 27

2ـ17 نقش و اهمیت اطلاعات در زنجیره تأمین- 29

2ـ18 مشخصه های زنجیره تأمین با رویکرد جریان اطلاعات- 31

2ـ19 پوشش گسترده 31

2ـ20 کانال های دستیابی بیشتر 31

2ـ21 اطلاعات با کیفیت بالا 32

2ـ22 بررسی اثرات فناوری اطلاعات بر زنجیره تأمین 32

2ـ23 فناوری اطلاعات و تأثیر آن در توسعه استراتژیهای کسب و کار در زنجیره تأمین 34

2ـ24 وضعیت فعلی استفاده از مدیریت زنجیره تأمین در کشور 35

2ـ25 یکپارچگی با تأمین کنندگان و رابطه آن با عملکرد شرکت 36

2ـ26 یکپارچگی داخلی و رابطه آن با عملکرد شرکت – 36

2ـ27 یکپارچگی با مشتریان و رابطه آن با عملکرد شرکت 37

2ـ28 پیشینه پژوهش – 37

2ـ29 تحقیقات انجام شده در خارج از کشور 37

2ـ30 تحقیقات انجام شده در داخل کشور 42

3 فصل سوم  روش تحقیق-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد– 52

3ـ1   روش اجرای تحقیق- 53

3ـ2   جامعه و نمونه آماری- 54

3ـ3   ابزار جمع آوری اطلاعات- 55

3ـ4   مقیاسهای پرسشنامه 56

3ـ5   روایی و پایایی ابزار جمع آوری اطلاعات- 56

3ـ6   روش تجزیه وتحلیل داده های آماری- 56

4 فصل چهارم تجریه و تحلیل اطلاعات آماری- 58

4ـ1   مقدمه 59

4ـ2   توصیف نمونه 60

4ـ2ـ1     جنسیت- 60

4ـ2ـ2     تأهل- 60

4ـ2ـ3     سن- 61

4ـ2ـ4     تحصیلات- 62

4ـ2ـ5     سابقه خدمت- 62

4ـ3   بررسی نرمال بودن متغیرهای تحقیق- 63

4ـ4   همبستگی های بین متغیرهای تحقیق- 64

 

4ـ5   آزمون فرضیه ها 65

4ـ5ـ1     فرضیه اول- 65

4ـ5ـ2     فرضیه دوم 66

4ـ5ـ3     فرضیه سوم 68

4ـ5ـ4     فرضیه چهارم 69

4ـ5ـ5     فرضیه پنجم- 71

4ـ5ـ6     فرضیه ششم- 72

4ـ5ـ7     فرضیه اصلی- 74

4ـ6   تحلیل ساختاری- 75

5 فصل پنجم  بحث و نتیجه ­گیری یافته­ ها 76

5ـ1   بحث و نتیجه ­گیری یافته­ ها 77

5ـ1ـ1     فرضیه اول- 77

5ـ1ـ2     فرضیه دوم 77

5ـ1ـ3     فرضیه سوم 78

5ـ1ـ4     فرضیه چهارم 79

5ـ1ـ5     فرضیه پنجم- 80

5ـ1ـ6     فرضیه ششم- 81

5ـ1ـ7     فرضیه اصلی- 82

5ـ2   محدودیت های تحقیق- 83

5ـ3   پیشنهادات تحقیق- 83

5ـ4   پیشنهادات پژوهشی- 84

منابع و ماخذ 1

 

 

فهرست جداول

جدول ‏3‑1: مقیاس رتبه ای داده ها و ارزش عددی هرمقیاس برای پرسشنامه- 56

جدول ‏4‑1: توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب جنسیت- 60

جدول ‏4‑2 : توزیع فراوانی تأهل در افراد نمونه- 60

جدول ‏4‑3 : توزیع فراوانی سن افراد نمونه- 61

جدول ‏4‑4 : توزیع فراوانی سابقه خدمت افراد نمونه- 62

جدول ‏4‑5 : توزیع فراوانی سابقه خدمت افراد نمونه- 62

جدول ‏4‑6 : بررسی نرمال بودن متغیرهای تحقیق- 63

جدول ‏4‑7 : همبستگی پیرسون بین متغیرهای تحقیق با یکپارچگی زنجیره تأمین- 64

جدول ‏4‑8 : همبستگی پیرسون متغیرهای تحقیق با عملکرد شرکت پاکدیس– 64

جدول ‏4‑9 : ضریب همبستگی بین یکپارچگی تأمین کنندگان با عملکرد شرکت پاکدیس– 65

جدول ‏4‑10 : جدول تحلیل رگرسیون یکپارچگی زنجیره تأمین بر عملکرد شرکت پاکدیس– 65

جدول ‏4‑11 : ضریب همبستگی بین یکپارچگی داخلی با عملکرد شرکت پاکدیس– 66

جدول ‏4‑12 : جدول تحلیل رگرسیون یکپارچگی داخلی بر عملکرد شرکت پاکدیس– 67

جدول ‏4‑13 : ضریب همبستگی بین یکپارچگی با مشتریان با عملکرد شرکت پاکدیس– 68

جدول ‏4‑14 : جدول تحلیل رگرسیون یکپارچگی با مشتری بر عملکرد شرکت پاکدیس– 69

جدول ‏4‑15 : ضریب همبستگی بین یکپارچگی زنجیره تأمین رضایت مشتری در شرکت پاکدیس– 69

جدول ‏4‑16 : جدول تحلیل رگرسیون یکپارچگی زنجیره تأمین بر رضایت مشتری در شرکت پاکدیس– 70

جدول ‏4‑17 : ضریب همبستگی بین یکپارچگی زنجیره تأمین با عملکرد مالی در شرکت پاکدیس– 71

جدول ‏4‑18 : جدول تحلیل رگرسیون یکپارچگی زنجیره تأمین بر عملکرد مالی در شرکت پاکدیس– 72

جدول ‏4‑19 : ضریب همبستگی بین یکپارچگی زنجیره تأمین با عملکرد بازار در شرکت پاکدیس– 72

جدول ‏4‑20 : جدول تحلیل رگرسیون یکپارچگی زنجیره تأمین بر عملکرد بازار در شرکت پاکدیس– 73

جدول ‏4‑21 : ضریب همبستگی بین یکپارچگی زنجیره تأمین با عملکرد شرکت پاکدیس– 74

جدول ‏4‑22 : جدول تحلیل رگرسیون یکپارچگی زنجیره تأمین بر عملکرد شرکت پاکدیس– 75

 

 

فهرست نمودارها

نمودار ‏4‑1: نمودار توزیع جنسیت افراد نمونه- 60

نمودار ‏4‑2 : نمودار توزیع تاهل افراد نمونه- 61

نمودار ‏4‑3 : نمودار توزیع سن در افراد نمونه- 61

نمودار ‏4‑4 : نمودار توزیع سابقه خدمت در  افراد نمونه- 62

نمودار ‏4‑5 : نمودار توزیـع سابقه خدمت در افراد نمونه- 63

نمودار ‏4‑6 : نمودار پراکنش بین یکپارچگی تأمین کنندگان و عملکرد شرکت پاکدیس– 66

نمودار ‏4‑7 : نمودار پراکنش بین یکپارچگی داخلی و عملکرد شرکت پاکدیس– 67

نمودار ‏4‑8 : نمودار پراکنش بین یکپارچگی با مشتریان و عملکرد شرکت پاکدیس– 68

نمودار ‏4‑9 : نمودار پراکنش بین یکپارچگی با مشتریان و عملکرد شرکت پاکدیس– 70

نمودار ‏4‑10 : نمودار پراکنش بین یکپارچگی با مشتریان و عملکرد مالی شرکت پاکدیس– 71

نمودار ‏4‑11 : نمودار پراکنش بین یکپارچگی با مشتریان و عملکرد بازار شرکت پاکدیس– 73

نمودار ‏4‑12 : نمودار پراکنش بین یکپارچگی زنجیره تأمین و عملکرد شرکت پاکدیس– 74

نمودار ‏4‑13 : تحلیل ساختاری روابط بین متغیرهای تحقیق- 75

 

 

1           فصل اول
کلیات­­­­­­­­­­­­­­­­­­­

 

1ـ1 بیان مسئله

در بازار رقابتی موجود، بنگاه های اقتصادی و تولیدی علاوه بر توجه به شرکت و منابع داخلی، خود را ملزم به مدیریت و نظارت بر منابع و عناصر مرتبط در خارج از شرکت نموده اند. بر این اساس، فعالیتهایی نظیر تهیه مواد، تولید، نگهداری و انبارداری کالا، کنترل موجودی، توزیع، تحویل و خدمت به مشتریان که پیش از این در سطح شرکت انجام می پذیرفت، در حال حاضر به سطح زنجیره تأمین منتقل شده است. در این میان، یکپارچگی زنجیره تأمین، به عنوان عاملی مهم در ایجاد هماهنگی و همکاری میان عناصر مختلف زنجیره تأمین، نقشی حیاتی در بهبود عملکرد شرکتهای موجود در زنجیره تأمین یافته است، یکپارچگی زنجیره تأمین فرصتهای عمده­ای برای شرکت فراهم می سازد تا سطح عملکرد و موقعیت بازار خود را ارتقا دهد. امروزه، زنجیره تأمین به عنوان یک اصل مهم مورد توجه مدیران شرکتها قرار گرفته است و مدیران علاوه بر تمرکز بر فعالیتهای داخلی شرکت خود، در پی برقراری روابط بلندمدت و مبتنی بر تعهد و اعتماد با تأمین کنندگان و مشتریان خود هستند. راهبرد یکپارچگی زنجیره تأمین میتواند با راهبرد رقابتی شرکت همسو شود و مجموعه ای از راهبردهای مفید فراهم شود.

یکپارچگی زنجیره تأمین را می­توان به عنوان یک فرایند کنش متقابل و همکاری تعریف نمود که در آن شرکت­های موجود در یک زنجیره تأمین به شیوه­ای مشارکتی با یکدیگر کار می­ کنند تا پیامدهای متقابلاً مقبول کسب نمایند. در واقع، شرکت­هایی که در ابتدا به صورت مستقل و مجزا فعالیت می نمودند، جهت کسب مزایای عملکردی بهتر، تلاش می کنند تا با سایر عناصر زنجیره تأمین همکاری نمایند. یک شرکت می ­تواند از طریق یکپارچگی نظام­مند زنجیره تأمین، منابع خاص عملیاتی و دانش فناوری خود را در داخل سازمان و با سازمان­های دیگر تسهیم نماید و از این طریق عملیات مدیریت زنجیره تأمین شرکت را ارتقا دهد. در واقع، موفقیت عملیات مدیریت زنجیره تأمین در بهبود عملکرد، در گرو برقراری یکپارچگی در داخل یک شرکت و یکپارچگی خارجی با تأمین کنندگان و مشتریان است.

عوامل بسیاری در عملکرد شرکت موثر و با آن مرتبط می باشند در تحقیق حاضر سعی گردیده است تا رابطه یکپارچگی زنجیره تأمین با عملکرد شرکت پاکدیس شهرستان ارومیه مورد بررسی قرار گیرد. سطوح مختلف یکپارچگی زنجیره تأمین دارای اثرهای متفاوتی بر جنبه­ های مختلف عملکردی هستند که تعابیر مختلفی را نیز با خود به همراه دارند یکپارچگی زنجیره تأمین می ­تواند مزایایی از قبیل کاهش در موجودی و هزینه کل و افزایش در تسهیم اطلاعات و به دنبال آن، بهبود در سودآوری و سطوح ارائه خدمات، نوآوری در تکنولوژی و طرح محصول و در نهایت ارتقای عملکرد عملیاتی و مالی شرکای زنجیره تأمین را در پی داشته باشد. همچنین، فقدان یکپارچگی میان اعضای زنجیره تأمین به عدم کارایی عملیاتی می انجامد و این مورد نیز عملکرد زنجیره تأمین را تحت تأثیر قرار می­دهد.

بر این اساس تحقیق حاضر در پی پاسخگویی به این سؤال است كه یکپارچگی زنجیره تأمین چه رابطه­ای با عملکرد شرکت پاکدیس ارومیه دارد؟

برای این منظور یکپارچگی زنجیره تأمین در سه بعد :

1. یکپارچگی با تأمین کنندگان
2. یکپارچگی داخلی
3. یکپارچگی با مشتریان

و عملکرد شرکت در سه بعد :

1. رضایت مشتری
2. عملکرد مالی
3. عملکرد بازار

تعریف عملیاتی گردیده است.

1ـ2    اهمیت و ضرورت تحقیق

در طول دهه گذشته، توافق عمومی در رابطه با اهمیت برقراری یکپارچگی در طول زنجیره تأمین افزایش یافته است، یکپارچگی زنجیره تأمین شرکت­ها را قادر می­سازد تا از طریق اعمال نوآوری بیشتر و تحمل هزینه­ های کمتر، بر محدودیت­های منابع خود غلبه نمایند راهبرد یکپارچگی زنجیره تأمین، تأمین کنندگان و مشتریان را به سوی فرایند خلق ارزش رهنمون می سازد و برای مشتریان شرکت ارزش آفرینی می کند. این راهبرد می تواند برای شرکت شرایطی را فراهم سازد تا در پرتوی آن قادر شود بر شایستگی­های کلیدی و حیطه­های تخصصی خاص خود تمرکز نماید. بنابراین ، می­توان چنین عنوان نمود که زنجیره تأمین و برقراری یکپارچگی در آن ، مهمترین عامل در رقابت­پذیری شرکت به شمار می­روند. درک روابط میان یکپارچگی زنجیره تأمین و عملکرد شرکت برای بقا و موفقیت هر شرکت داخلی و بین المللی حیاتی و ضروری است سطوح مختلف یکپارچگی زنجیره تأمین دارای اثرهای متفاوتی بر جنبه های مختلف عملکردی هستند که تعابیر مختلفی را نیز با خود به همراه دارند. یکپارچگی زنجیره تأمین مزایایی از قبیل کاهش در موجودی و هزینه کل و افزایش در تسهیم اطلاعات و به دنبال آن، بهبود در سودآوری و سطوح ارائه خدمات، نوآوری در تکنولوژی و طرح محصول و در نهایت ارتقای عملکرد عملیاتی و مالی شرکای زنجیره تأمین را در پی دارد، همچنین فقدان یکپارچگی میان اعضای زنجیره تأمین به عدم کارایی عملیاتی می انجامد و این مورد نیز عملکرد زنجیره تأمین را تحت تأثیر قرار می دهد.

1ـ3   اهداف تحقیق

2-3- حسگرهای الکتروشیمیایی………………………………………………………. 13
2-4- زیست حسگرها……………………………………………………………………… 15
2-5- زیست حسگرهای الکتروشیمیایی DNA………………………………………..
2-6- ساختار مولکول DNA……………………………………………………………..
2-6-1- DNA سه ­رشته­ ای………………………………………………………………. 23
2-6-2-  DNA چهار رشته­ ای…………………………………………………………… 24
2-6-2-الف- G-DNA………………………………………………………………………..
2-6-2- ب- i-motif……………………………………………………………………….
2-7- کاوشگرها و تثبیت آن­ها بر سطح مبدل……………………………………… 26
2-7-1- تثبیت DNA کاوشگر از طریق جذب سطحی…………………………… 26
2-7-1-1 جذب سطحی فیزیکی……………………………………………………….. 27
2-7-1-2- جذب سطحی در پتانسیل کنترل شده………………………………….. 27
2-7-1-3-تثبیت DNA بوسیله اتصال کوالانسی…………………………………….. 27
2-8- انواع برهم­کنش میان نشانگرها و DNA………………………………………….
2-8-1- برهم­کنش الکترواستاتیک………………………………………………………. 28     
2-8-2- برهم­کنش درون رشته­ای……………………………………………………….. 28
2-8-3- برهم­کنش با شیار…………………………………………………………………. 28 
2-9- تلومر……………………………………………………………………………………… 29
2-10-  آنزیم تلومراز……………………………………………………………………. 29
فصل سوم: بخش تجربی
3-1-مواد شیمیایی مورد نیاز……………………………………………………………… 32
3-2-وسایل و تجهیزات……………………………………………………………………… 34
3-3- الکترودهای مورد استفاده………………………………………………………. 35
3-4-تهیه الکترودهای کار………………………………………………………………….. 35
3-4-1- تهیه­ الکترود خمیر کربن برهنه (CPE)……………………………………… 35
3-4-2- تهیه الکترود خمیر کربن اصلاح شده با نانوذرات  2 SiO و –L سیستئین / L -Cys) 2NSiO)……
3-5- بافرهای مورد استفاده برای تثبیت pH ……………………………………………
3-6- تهیه محلول­ها…………………………………………………………………………. 38
3-7- مشخصه­یابی سطح الکترود……………………………………………………. 38
فصل چهارم: اصلاح الکترود خمیر کربن با نانو ذرات 2 SiO و کاربرد آن برای تعیین الکتروشیمایی داروی تاموکسیفن سیترات
4-1- مطالعه ولتامتری چرخه­ای الکترودهای کار………………………………….. 41
4-2- مطالعه اسپکتروسکوپی امپدانس الکتروشیمیایی……………………… 42
4 -3- اثر pH محلول بافر به رفتار الکتروشیمیایی تاموکسیفن سیترات در سطح /CPE 2SiO …..
4-4- بررسی رفتار الکتروشیمیایی محلول تاموکسیفن سیترات در سطح الکترودهای خمیر کربن اصلاح شده با نانو ذرات
2 SiO……………………………………………………………………………………….
4-5- اثر سرعت روبش پتانسیل بر رفتار الکتروشیمیایی تاموکسیفن سیترات در سطح /CPE 2SiO ……….
4-6- تعیین محدوده خطی غلظتی تاموکسیفن سیترات و حد تشخیص روش……………….. 48
4-7- اندازه ­گیری تاموکسیفن سیترات در نمونه­ حقیقی به کمک روش پیشنهادی…………….. 50
فصل پنجم: اصلاح الکترود خمیر کربن با نانو ذرات  /L-Cys 2 SiO و کاربرد آن به عنوان زیست حسگر الکتروشیمیایی در بررسی برهم­ کنش ساختار DNA­-i-motif باتاموکسیفن
5-1- کلیات………………………………………………………………………………. 53
5-2- اهمیت ساختار i-motif DNA……………………………………………………
5-3- ویژگی­های CPE/2NSiO / i-Motif DNA……………………………………….
5-3-2- مطالعه ولتامتری چرخه­ای چگونگی تثبیت DNA بر روی سطح الکترود اصلاح شده…….. 58
5-4 –مطالعه رفتار الکتروشیمیایی تاموکسیفن در سطح زیست حسگر الکتروشیمیایی……. 59
5-4-1- ولتامتری چرخه­ای………………………………………………………………… 59
5-4-2- ولتامتری موج مربعی……………………………………………………………… 61
5-5 – اثر pH  بر رفتار الکتروشیمیایی تاموکسیفن در سطح………………………. 63
5-6- بررسی طیف سنجی CD……………………………………………………………… 
5-7- نتیجه ­گیری……………………………………………………………………………. 67
نتیجه ­گیری نهایی………………………………………………………………………. 68
پیشنهادات برای کارهای آینده…………………………………………………………. 69

 

مراجع………………………………………………………………………………. 70
چکیده:
تلومرها كمپلكس­هایی متشكل از DNA و پروتئین می­باشند كه نقش مهمی را در جهش­های ژنی و ایجاد سرطان دارند. آنزیم تلومراز، طول كروموزوم را از طریق سنتز تلومرها افزایش داده و در حدود 85% از سرطان­ها فعال است. در انتهای تلومرها یک دو رشته­ای DNA با توالی (5-TTAGGG):(5-CCCTAA) وجود دارد. رشته غنی از سیتوزین قادر است ساختار i-motif DNA را تشكیل دهد. مطالعات نشان داده است كه با پایدار كردن این ساختار می­توان از تشكیل ساختار دو رشته­ای و در نتیجه طویل شدن طول تلومرها جلوگیری كرد. داروی تاموكسیفن یک عامل هورمونی ضد استروژن برای درمان سرطان سینه می­باشد كه برای مدت زیادی به منظور درمان سرطان سینه به كار می­رود. در این تحقیق در مرحله اول امکان اندازه ­گیری الکتروشیمیایی داروی تاموکسیفن سیترات در سطح الکترود خمیر کربن اصلاح شده با  نانو ذرات 2SiO به کمک ولتامتری پالس تفاضلی و ولتامتری چرخه­ای مورد مطالعه قرار گرفت و سنجش مقدار تاموکسیفن در نمونه حقیقی به کمک روش افزایش استاندارد صورت پذیرفت. در مرحله دوم، با طراحی زیست حسگرهایی بر مبنای ساختار i-motif، برهمکنش این ساختار با داروی ضد سرطان تاموکسیفن سیترات، مورد بررسی قرار گرفت. زیست­حسگر الکتروشیمیایی از طریق اصلاح الکترود خمیر کربن (CPE) با نانوذرات 2 SiOو –L سیستئین  سپس تثبیت ساختار i-motif DNA  بر روی سطح تهیه شد و برای بررسی برهم­كنش این ساختار با داروی تاموكسیفن به كار گرفته شد. پایداری ساختار i-motif ، یک استراتژی خوب برای درمان سرطان است، چون می ­تواند از واکنش تلومراز در سلول سرطانی جلوگیری کند. برهم­کنش بینi-motif   DNAو دارو تاموکسیفن، در بافر فسفات M 1/0(PBS)  و محلول3–  از طریق ولتامتری چرخه­ای (CV) و روش ولتامتری موج مربعی (SWV) مورد مطالعه قرار گرفت. دماغه اکسایشی تاموکسیفن بعد از تثبیتDNA i-motif  روی سطح الکترود به دلیل برهم­کنشDNA i-motif  و تاموکسیفن مشاهده شد و با افزایش غلظت داروی تاموکسیفن، سیگنال افزایش می­یابد. از روش طیف­بینی دورنگ نمایی دورانی (CD) برای بدست آوردن اطلاعاتی در مورد نحوه شکل­ گیری ساختار و برهم­کنش لیگاند با این ساختار مورد بررسی قرار گرفت و نتایج نشان داد که این ساختار در pH حدود 5/4 ساخته شده، ولی پایداری آن با افزایشpH  محیط کاهش می­یابد. حد تشخیص کاوشگر تثبیت شده بر سطح الکترود خمیر کربن اصلاح شده بر مبنای سه برابر انحراف استاندارد برابرm μ 06/0 تعیین ­شد.
فصل اول: مقدمه
1-1- مقدمه
تشخیصDNA ، یکی از حوزه های مهم بیولوژی مولکولی و مطالعات زیست فناوری است. تشخیص توالی بازهای خاص در نوکلئیک اسیدهای انسانی، ویروسی و باکتریایی از اهمیت بسزایی در حوزه های متعدد برخوردار است که دارای کاربرد در تشخیص: عوامل بیماری، ارگانیسم­های آلوده کننده غذایی، تحقیقات زیست محیطی و علوم جنایی می­باشد. از زمانیکه پالیکیک، فعالیت الکتروشیمیایی نوکلئیک اسیدها را کشف کرد [1]، زیست حسگرها امیدهای تازه­ای برای ایجاد روش های سریع، ارزان و ساده برای تشخیص نوکلئیک اسیدها فراهم ساخته­اند [2]. تشخیص یا آشکارسازی الکتروشیمیایی گونه­ های زیستی براساس واکنش­های الکتروشیمیایی است که در طول فرایندهای تشخیص زیستی اتفاق می­افتد [3] .به علت اینکه واکنش­های الکتروشیمیایی مستقیماً یک علامت الکترونیکی ایجاد می­ کنند، نیازی به دستگاه­های گرانقیمت تبدیل علامت وجود ندارد. علاوه­ بر این، به علت اینکه کاوشگر می ­تواند براحتی بر روی الکترودها تثبیت شود، تشخیص آن می ­تواند توسط آنالیز الکتروشیمیایی ارزانقیمت انجام شود. همچنین سیستم­های قابل حمل برای آزمایشات کلینیکی و تحقیقات زیست­ محیطی توسعه یافته است [4]. ابزارهای الکتروشیمیایی، بسیار حساس، ساده و سریع بوده و براحتی به کار برده می­شوند و با فناوری­های نانو سازگاری دارند. بنابراین به نظر می­رسد، نامزدهای خوبی برای تشخیص سریع و ارزانقیمت بیماری­های ژنی و تشخیص گونه ­های بیولوژیکی پاتوژنی می­باشند.
یکی از بزرگترین چالش‌ها در قلمرو الکتروشیمی تجزیه­ای، طراحی و ساخت الکترودهایی می‌باشد که در حالت ایده‌آل بتوانند به یک گونه‌ی شیمیایی خاص به صورت کاملاً گزینش‌پذیر و با حساسیت بالا پاسخ دهند. زیست ­حسگرهای الکتروشیمیایی، دسته وسیعی از الکترودهای اصلاح شده می­باشند که امروزه بسیار مورد توجه محققین قرار گرفته­اند [5]. زیست حسگر، ابزاری است که از یک لایه فعال بیولوژیکی به عنوان جزء شناساگر استفاده می­ کند تا عوامل فیزیکی برهم­کنش بیولوژیکی را به علامت قابل اندازه ­گیری تجزیه­ای تبدیل کند [6]. دو عامل در طراحی یک زیست حسگر مناسب نقش ایفا می­ کنند: الف) روش مناسب تثبیت پذیرنده زیستی در سطح مبدل که موجب افزایش طول عمر، حساسیت و پایداری آن می­گردد. ب) انتخاب مبدل مناسب. انواع متداول مبدل­های مورد استفاده در زیست حسگرها، شامل مبدل­های: الکتروشیمیایی  [3]، نوری (نورتابی، جذب و رزونانس پلاسمون سطح ) [9]، حساس به تغییر جرم [10] و حرارت می باشند [11]. زیست حسگرها خصوصیات و مزایای خوبی، نظیر: آسانی استفاده، سرعت تشخیص مناسب، حساسیت بالا و هزینه کمتر نسبت به روش­های طیف سنجی وکروماتوگرافی مایع با عملکرد بالا را دارا می­باشند که قادرند گونه آزمایشی مورد نظر را در غلظت­های بسیار کم در نمونه‌های بیولوژیکی اندازه ­گیری کنند [14-12]. در حقیقت زیست حسگرها، می­توانند با بهره­ گیری از هوشمندی مواد بیولوژیك، تركیب یا تركیباتی را شناسایی نمایند که با آنها واكنش داده و بدین ترتیب یک پیام شیمیایی، نوری و یا الكتریكی تولید کنند. اساس کار یک زیست حسگر تبدیل پاسخ بیولوژیکی به یک پیام قابل اندازه ­گیری است [15]. بطور کلی هر زیست حسگر شامل، اجزای: گونه آزمایشی مورد نظر، لایه زیستی، مبدل، پردازشگر و نمایشگر است. انواع پذیرنده­های زیستی که در زیست حسگرها مورد استفاده قرار می­گیرند، شامل: آنزیم، آنتی بادی، گیرنده­های سلولی، اسیدهای نوکلئیک DNA یا RNA، میکروارگانیسم یا سلول کامل، بافت و غیره هستند [16].
یک زیست حسگر DNA، وسیله­ای است که عامل تشخیص بیولوژیکی آن، کاوشگر DNA است. کاوشگرهای DNA، الیگونوکلئوتیدهای کوتاه تک رشته­ای (ss-DNA) هستند که معمولاً کاوشگر نامیده می­شوند. دئوکسی ریبونوکلئیک اسید (DNA)، یک مولکول رمزگذار دستورالعمل­های ژنتیکی است که در تمام موجودات زنده، شناخته شده می­باشد. درشت مولکولDNA ، یک ساختار مارپیچی شبیه نردبان دارد که گروه­های فسفات و قند به طور یک در میان، نرده­های نردبان و باز­های آدنین، گوانین، سیتوزین و تیمین پله­های آن را تشکیل می­ دهند که این بازها، دو به دو با یکدیگر توانایی تشکیل پیوند هیدروژنی قوی را دارند. DNA به خاطر حضورگروه­های فسفات در ساختار آن، دارای بار منفی می­باشد و از این رو خاصیت پلی آنیونی را دارد، به طوری كه بازهای آلی به سمت داخل و گروه فسفات به سمت بیرون یا در سطح خارجی درشت مولکول  DNAقرار می­گیرند. در DNA، هر رشته از نوکلئوبازها تنها با یک نوع رشته دیگر از نوکلئوبازها جفت می­شوند که به آن جفت شدن بازهای مکمل می­گویند. در ساختار دو رشته­ایDNA ، باز آدنین در مقابل تیمین با دو پیوند هیدروژنی و گوانین در مقابل سیتوزین با سه پیوند هیدروژنی قرار دارد. پس یک توالی خاص از DNA قادر است تنها به توالی مکمل خود پیوند شود [17]. در سال­های اخیر، تلاش­ های زیادی برای طراحی زیست حسگرهای الکتروشیمیایی با صحت، حساسیت و انتخاب پذیری تقویت شده، انجام شده است [18]. نانوذرات می­توانند در این زمینه بسیار مفید باشند و در طراحی زیست حسگرهای الکتروشیمیایی که نسبت به سایر زیست حسگرها کارائی بالاتری دارند، به طور عمده ای استفاده ­شوند [19].
نانوذرات به عنوان یکی از مهمترین ساختارها در حوزه فناوری نانو، با توجه به اندازه کوچک آنها، خواص فیزیکی، شیمیایی و الکترونیکی منحصر به فردی را نشان می­ دهند که در تهیه زیست حسگرها، بسیار مورد توجه می­باشند [20]. ویژگی­های یک ماده می ­تواند به طور معنی داری با اندازه ذرات آن تغییر کند. بسیاری از خواص ماده، از جمله: ویژگی­های ساختاری، گرمایی، شیمیایی، مکانیکی، مغناطیسی و نوری در اثر کاهش اندازه ذره تغییر می­ کند. در نتیجه، با بهره گرفتن از این مواد در ساخت نانوزیست حسگرها، می­توان خواص جدید و مختلفی ایجاد نمود که از آنها، بتوان برای مطالعه بهتر سیستم­های متفاوت استفاده کرد. از میان نانوزیست حسگرها، نانوزیست حسگرهای الکتروشیمیایی رشد خوبی داشته­ است ]21 [.
نانوزیست فناوری DNA،  فناوری بالقوه­ای است که از تلفیق زیست فناوری و فناوری نانو بوجود آمده است. نانوزیست فناوری DNA، از ساختار و خواص مولکول DNA جهت استفاده در زمینه زیستی، مهندسی و پزشکی بهره می­برد. هدف اساسی نانوزیست فناوری DNA، ساخت مواد با ساختار تکرار شونده، وسایل و ماشین­هایی در ابعاد نانو، توسعه­ این ساختارها به سطوح بزرگتر (ماکروسکوپی) با بهره گرفتن از خواص ساختاری و عملکردی و برهم­کنش­های بین مولکولی DNA است. در این زمینه، یکی از مواردی که بسیار مورد توجه محققین قرار گرفته است، مطالعه و بررسی در مورد ساختار DNA و چگونگی عملکرد آن در شرایط محیطی متفاوت و برهم­کنش­های آن با ترکیبات مختلف بوده است [22]. همانطور که می­دانیم مولکول DNA یک ماده ژنتیکی است که حامل اطلاعات ژنتیکی در تمام موجودات زنده می­باشد. مولکول DNA، دارای توالی خاصی ناشی از چگونگی آرایش بازهای تشکیل­دهنده آن می­باشد که این توالی سبب ایجاد خواص خاصی در هر رشته DNA می­گردد. توالی DNA جهت پردازش اطلاعات مفید بوده و سبب می­گردد که ساختار آن به صورت پایا و محکم درآید. علاوه بر این، DNA دارای خواص منحصر به فردی مانند دارا بودن ساختار هندسی در ابعاد نانو، ذخیره و کد کردن اطلاعات، خودتکثیری، خودتشخیصی ساختار و خودآرایی است [23]. امروزه، محققین تعداد زیادی از نانوزیست حسگر DNA ساخته­اند که از آنها در جهت مطالعه برهم­کنش DNA با سایر ترکیبات از جمله: داروها، پروتئین­ها و ترکیبات شیمیایی مختلفی استفاده شده است ]25،24[.
همچنین نانو مواد ، انتقال الکترون بین زیست مولکول­های تثبیت شده و سطح الکترود را آسان می­ کنند. نانوذرات برای تثبیت مولکول­های زیستی­، کاتالیز واکنش­های الکتروشیمیایی، افزایش سرعت انتقال الکترون بین سطح الکترود و پروتئین، نشان دار کردن مولکول­های زیستی و حتی به عنوان واکنشگر عمل می­ کنند [26]. با توجه به بزرگی سطح مؤثر و بالا بودن سطح انرژی، نانوذرات بیومولکول­ها را بشدت جذب کرده و برای تثبیت مولکول­های زیستی در ساخت زیست حسگر بکار می­روند . انواع زیادی از نانوذرات، مانند: نانوذرات اکسیدی (مثلاً 2SiO) برای ساخت حسگرهای الکتروشیمیایی و زیست حسگرها به کار گرفته شده ­اند [29]. این نانوذرات برای تثبیت مولکول­های زیستی به دلیل سازگاری خوب و آماده سازی آسان، استفاده شده ­اند .
DNA تلومری انسان، از تکرارهای پشت سرهم بازهای تیمین، آدنین، گوانین و سیتوزین، CCCTAA)/(TTAGGG تشکیل شده است [32]. تلومرها دارای ساختار خاصی هستند که موجب استحکام و پایداری مولکول خطی DNA می­شوند و انتهای كرموزوم را از تجزیه شدن، نوآرایی و الحاق انتهایی حفظ می­كنند. در هر تقسیم سلولی به شكل پیوسته، بخشی از طول تلومر كوتاه می­ شود. كوتاه شدن پیوسته تلومر به جدا شدن یک سری از پروتئین­ها از ساختار تلومر و تغییر بیان ژن منجر می­ شود. كوتاه شدن مداوم تلومر به توقف چرخه سلولی و مرگ سلولی می­انجامد [35-33]. تلومراز آنزیمی است كه بدون نیاز به الگو، موجب سنتز تلومر می­ شود. این سلول­ها به كمك آنزیم تلومراز، كوتاه شدن تلومر را كه در پی تقسیم­های متوالی روی می­دهد، جبران می­ کنند [36]. با این حال، آنزیم تلومراز، در حدود 90 درصد از سلول­های سرطانی، سطح بالایی از فعالیت را دارد و همین فعالیت بالا منجر به ایجاد سرطان می­گردد    . چنانچه اتصال تلومرازها به نواحی تلومری توسط برهم­کنش مولکول­های کوچک با نواحی تلومری مهار شود، به شکل مستقیم فعالیت تلومراز کاهش می­یابد.
از طرف دیگر، در رشته­های DNAی غنی از باز سیتوزین C، ساختارهایی می تواند شکل بگیرد که در آن، هر C از طریق پیوند هیدروژنی با سه C دیگر در ارتباط باشد، به شرط آنکه Cی مقابل آن به صورت همی پروتونه باشد، یعنی جفت باز C-C+ شکل بگیرد، به چنین ساختاری، ساختار i-motif می­گویند و در شرایطی تشکیل می­ شود که رشته DNA غنی از باز سیتوزین باشد . ترکیباتی که با توالی­ های ذکر شده بر همکنش بدهند، قادر به مهارکردن فعالیت تلومراز می­باشند. پایداری ساختارi-motif  به تکرار توالی دارای سیتوزین، pH اسیدی ملایم، ماهیت و غلظت کاتیون­های موجود در محلول بستگی دارد. پایداری ساختار i-motif پیچ خورده در pH اسیدی ملایم، یک استراتژی خوب برای درمان سرطان است، چون می­ تواند از واکنش تلومراز در سلول سرطانی جلوگیری می­ کند [41].
[1] Palecek
[2] Probe
[3] Biosensors
Luminescence
[5] Surface plasmon resonance
3 Deoxyribonucleic acid
4 Ribonucleic acid
5 Macromolecule
[9] Accuracy
2 Sensivity

1. بیان موضوع و اهمیت آن……………………………. 1
2. پیشینه تحقیق…………………………….. 2
3. پرسش­های تحقیق…………………………….. 5
4. فرضیه ­های تحقیق…………………………….. 6
5. روش تحقیق…………………………….. 6

فصل اول: مقدمات و مفاهیم……………………………. 7

1. مفهوم هنر……………………………. 7

1-1. هنر شرقی ، هنر غربی…………………………….. 10

1-2. ساحت شرقی و غربی هنر……………………………. 15

2. صنعت و هنر……………………………. 18
3. هنر زیبا و هنر مفید (کاربردی)…………………………… 21
4. وجه مقایسه……………………………. 24

فصل دوم: آیین فتوّت……………………………… 26

بخش اول: بر آیین فتوّت……………………………… 26

.1 واژه و اصطلاح شناسی فتوّت……………………………… 27

2. 2. تاریخ فتوّت……………………………… 29

2-1.تطوّر و تحوّل در مسلک اهل فتوّت……………………………… 33

3. 3. اندیشه و آموزه­های فتوت…………………………….. 37
4. 4. فتوّت وجریان­های همسو……………………………. 43

بخش دوم : هنر در آیین فتوّت……………………………… 62

1. فتوّت‌نامه ­ها و هنر……………………………. 63
2. فتوّت‌نامه‌ها و اصناف……………………………… 64
3. آمیختگی هنر با جنبه ­های دینی و سلوک نفسانی…………….. 72

3-1. معنویت­گرایی و سلوک…………………………….. 73

3-2. جایگاه ویژه استاد…………………………… 81

3-3. جایگاه ویژه آیات و اذکار……………………………87

3-4. استناد حِرَف و مشاغل به پیامبران و اولیای الاهی…………………. 93

3-5. فتوّت­نامه­ ها و مشروعیت مشاغل…………………………….. 98

فصل سوم: آیین ذن……………………………. 104

بخش اول: بر آیین ذن……………………………. 104

1. تاریخ ذن……………………………. 105
2. اندیشه و آموزه­ های ذن……………………………. 109

2-1. آیا ذن نوعی عرفان است؟……………………………. 115

2- ۲. ساتوری…………………………….. 117

2- 3. ندانستگی…………………………….. 118

2-4. وجه غیر منطقی ذن……………………………. 124

2-5. کوآن و ذاذن……………………………. 127

بخش دوم: هنر در آیین ذن……………………………. 134

1. هنر گل­آرایی…………………………….. 136
2. هنر کمان­گیری…………………………….. 141
3. هنر نقّاشی…………………………….. 145
4. هنر(آیین) چای(نوشی)…………………………… 151
5. هنر شمشیر زنی…………………………….. 156

فصل چهارم : مقایسه، جمع­بندی و نتیجه ­گیری……………………. 165

1 . سلوک در فتوّت؛ سلوک در ذن……………………………. 167

2. 2. هنرشرقی سلوک­مدار و پالایش محور………………….. 176
3. هنر بی هنری…………………………….. 182

کتابنامه……………………………. 197

چکیده:

پژوهش پیش رو تلاشی است در راستای شناختی دقیق­تر از هنر به معنای اصیل آن در ساحت دو جریان شرقی مهم و پردامنه دینی، یکی «فتوّت» بالیده­ در دامان تصوّف و عرفان اسلامی و دیگری «ذن» برآمده از تعالیم بودایی .

پرسش اصلی این نوشتار آن است که مشابهت آیین ذن بودایی با آیین فتوّت اسلامی در عرصه هنر و هنرورزی به چه میزان است و در راستای پاسخگویی به این پرسش نویسنده با روشی کتابخانه­ای و به صورت تحلیلی و مقایسه­ای پژوهش خود را سامان داده است. 

 تکیه بر آثار سوزوکی در این میان از آن روست که از یک سو تحقیقات گسترده­ای در این آیین دارد و غرب به واسطه آثار او با ذن آشنا شده است و از

 دیگر سو عنایت ویژه­ای به هنر در این آیین دارد. هدف این نوشتار را می­توان توجه دادن به رویکردی متفاوت و بسیار ضروری نسبت به هنر دانست. آنچه که دستاورد این بررسی است آن است که دریافت امروزین غربی از هنر با تلقّی شرقی از آن بسیار فاصله دارد؛ در شرق همواره  بر این مهم تأکید شده است که هنر یک فضیلت نفسانی است، و این جز در سایه تهذیب و تمرکز – با عنایت به اختلاف رویکردها- حاصل نمی­ شود. در این رهیافت اشراف بر« فرم و قالب» نیست که هنرمند می­سازد، بلکه اشراق درونی است که لب و لباب این حقیقت را تشکیل می­دهد.

پیشگفتار

1- بیان موضوع و اهمیت آن

 هنر همواره یکی از اساسی­ترین پایه­ های ماندگاری و تأثیرگذاری تمدن­ها و فرهنگ­ها بوده است. پیشینیان دانسته یا ندانسته چند و چون زندگی، میزان بهره­مندی خود از دانش­ها و مهارت ­ها، کیفیت تعامل با طبیعت و دیگر انسان­ها و بسیاری امور دیگر را با بهره جستن از هنر – که فرا زمانی و زبانی است- به دیگران شناسانده­اند.

البته باید توجه داشت که آنچه گفته آمد ، تمامت آنچه هنر به آدمی می­بخشیده نیست. هنر به لطف هویّت خود، همواره انسان­ها را میزبان لطافت ضمیر و سماحت درون می­کرده، به نوعی تأمل نفسی فرا می­خوانده و همین بوده که هنرمند را از جنسی دیگر می­ساخته و تصویری متفاوت از او می­پرداخته، اگر چه ما بیشتر ابزاری بودن هنر را دیده­ایم و بر مدار آن چرخیده­ایم.

کاوش در عرصه ­هایی که می ­تواند تصویری– هر چند ناتمام و مبهم – از هنر در عالم اسلام به دست دهد، با عنایت به فقر محسوس و ملموس داشته­های ما در این باب، ضرورتی می­نمود که رویگردانی از آن مقدور نبود.

در عالم اسلام فتوّت را انتخاب کردم چرا که – آنسان که در جای خود آورده­ام- به نظر می­رسد برجسته­ترین ساحتی است که می­توان در باب هنرهای کاربردی در آن مطالبی در خور جست­وجو کرد. کاوش در این عرصه از جهت دیگری نیز برایم بسیار مهم بود، چرا که فتوّت و فتوّت­نامه­ها در باب هنر و اخلاق عرفانی و حرفه­ای منابع بی­نظیری هستند و همه می­دانیم که اخلاق، گمشده بشر متمدّن امروزی است. در انتخاب موضوع رساله نیم نگاهی هم به احیای رویکردی عالمانه نسبت به فتوّت­نامه­ها داشته­ام و متأسفانه دراین مجال باید اذعان کرد که فتوّت اسلامی ساحتی است که علیرغم داشتن حرف­های فراوانی برای گفتن، بسیار مغفول و مهجور مانده است.

از سوی دیگر در مرحله مطالعات اولیه و ارائه طرح رساله ، با هنر شریف ذن در آیین بودا آشنا شدم و به زعم خود شباهتی تأمل­خیز و پژوهش برانگیز در این میانه یافتم و دریافتم از رهگذر سنجشی سامان­مند، می­توان نقبی به زوایای پنهان هنر در رویکرد امروزین خود زد، برخی دفینه­ها را به عرصه بروز و ظهور درآورد و نشان داد که سلامت نفس آدمی و سلامت طبع هنر از پیرایه­های ناروا در سایه بازگشت به هنر به معنای سنّتی- معنای اصیل و عمیق- آن حاصل می­ شود.

با عنایت به اینکه تا به حال مقایسه­ای چنین صورت نگرفته، این موضوعِ تطبیقی بستر و هنرمحور، در نگاهم ارجمند آمد و به مدد همراهی استاد راهنما و مشاوران، علیرغم تمام کاستی­های علمی و قلمی نویسنده، رساله پیش رو را سامان داد.

2- پیشینه تحقیق

هر دو سوی این پژوهش (فتوّت و ذن ) بدان میزان ارجمند بوده است که محققانی را به تأمل و کندوکاو در ساحت­های گوناگون این دو وادی رهنمون شود. در باب آثاری که به هنر و هنرورزی در این دو آیین پرداخته باشند، اشاره به چند اثر ضروری می­نماید، هر چند پیش­تر باید خاطرنشان کنیم که هنر در ذن – همان­گونه که به تفصیل بدان خواهیم پرداخت- به گونه­ ای برجسته­تر است و طبیعی است که آثار بیشتری را در این موضوع در ذن شاهد باشیم که به برخی از آنها اشاره می­کنیم.

شاید نتوانیم اثری درباره آیین ذن پیدا کنیم که در باب هنر یا از یکی از هنرهای رایج در این آیین همچون: کمان­گیری، گل آرایی، آیین چای، شمشیرزنی، نقّاشی و مانند آن سخنی نگفته باشد. ذن در هنر کمان­گیری اثر اویگن هریگل کتابی است که از چند جهت قابل تأمل است: اول آنکه نویسنده، استادی آلمانی است که برای تدریس به دانشگاه توکیو رفته است. وی روح و جانش با فرهنگ شرقی بیگانه است و چگونگی تعامل او با این مقوله- که شش سال تن به تعالیم اساتید ذن می­دهد- در نوع خود جالب و قابل بررسی است؛ دوم آنکه سختی­های پیمایش چنین مسیری را به­خوبی به نمایش می­گذارد و سوم آنکه قدم به قدم خواننده طالب آشنایی با ذن را با خود همراه می­ کند و در پایان او را در تجربه «ندانستگی»[1]خود شریک می­گرداند. ذن در هنر گل­آرایی اثر گوستی ل. هریگل – که با همسر خود، اویگن هریگل، در سفر بلند مدتش به ژاپن همراه است- کتاب دیگری است که باید به آن اشاره کنیم. این کتاب هم در نوع خود نمونه ­ای ندارد و در نشان دادن مراتب سلوکی مورد نیاز در این هنر تا رسیدن به مقام استادی بسیار قابل استفاده است. «ذن و هنر نویسندگی» اثر ری برادبری نیز یکی از این پژوهش­هاست که اگر چه در پیشانی خود از عنوان ذن بهره می­جوید، اما در متن، ردّ پای ذن چندان مشهود نیست و نویسنده در مجموع می­خواهد بگوید که هر که کاری درخور ارائه می­ کند، در حقیقت تعلیمات ذن را به کار بسته است، حتی اگر وی نام ذن را هم نشنیده باشد.[2]

اثر ارجمند دیگری که در این مجال اشاره بدان بایسته می­نماید، کتاب کوتاه اما نغز و پر مغز هنر و زیبایی شناسی در شرق آسیا زاییده قلم سنجیده نویس دکتر ریخته­گران است که روح هنرورزی شرقی را به زیبایی در کالبد بیان به بند کشیده است. هنر ژاپن نوشته جوان استنلی بیکر با ترجمه نسترن پاشایی اثر دیگری است که باید بدان اشاره کرد. این کتاب علیرغم حجم قابل توجهش، می­توان گفت بیشتر بر سابقه و سیر تاریخی هنر در ژاپن تمرکز دارد و کمتر به هنر ذن پرداخته است.

در باب هنر در فتوّت­نامه­ها هیچ اثر مستقلی که در این­باره مطلب قابل استفاده­ای داشته باشد، نیافتم. رساله دکتری دوست ارجمندم ، دکتر سید رضی موسوی گیلانی که با عنوان درآمدی بر روش شناسی هنر اسلامی چاپ شده نیز در خصوص ارتباط فتوّت و هنر نکاتی را متذکّر شده بود که بهره بسیاری از آن بردم. اثر محققانه دیگری از همین نویسنده با عنوان «جایگاه مراقبه و تمرکز در عرفان و هنر» در شماره بیست و هفتم ماهنامه رواق هنر و اندیشه، به چاپ رسیده که به نظر می­رسد تا به حال کسی از این زاویه به هنر ننگریسته است. این مقاله اگر چه ناظر به عموم ادیان است نه خصوص ادیان شرقی، با این حال در این رساله از مطالب آن استفاده کردم.

 در کتاب حکمت هنر و زیبایی در اسلام اثر ارزشمند دکتر پازوکی نیز نکاتی هر چند کوتاه، اما بسیار محوری و راهگشا در این باب آمده است و می­توان گفت اندیشه اصلی این رساله برآمده از همین سخنان است.

در باب سنجش این دو آیین به صورت کلی، آثاری قابل ذکرند که در این میان می­توان به خلق مدام در عرفان اسلامی و آیین بودایی ذن، اثر محقق گرانسنگ توشیهیکو ایزوتسو با ترجمه منصوره کاویانی- که از سال 1364 تا به حال چندین بار تجدید چاپ شده است- اشاره کرد. نوشته دیگر در این باب مقاله «درآمدی بر مطالعه مقایسه­ای عرفان اسلامی و ذن بودایی» اثر مژگان سخایی است که درسال1381 در شماره 24 مجله قبسات به چاپ رسیده است .

اما در باب مقایسه هنر در این دو آیین، تا آنجا که پای پژوهش نویسنده این سطور نا داشت و تا آن میزان که تتبّع جا داشت ، اثری فراچنگ نیامد و این خود ضرورت چنین پژوهشی را دو چندان می­نمود .

3- پرسش های تحقیق

پرسش اصلی

3-1. مشابهت آیین ذن بودایی با آیین فتوّت اسلامی در عرصه هنر و هنرورزی به چه میزان است؟

پرسش­های فرعی

3-2. تفاوت مفهومی هنر شرقی با هنر غربی چیست؟

3-3. نقاط محوری مشترکی که در هنر شرقی- علی­رغم گستردگی جغرافیایی و  آن­- می­­توان پی­جویی کرد، کدام­اند؟

3-4. در سنّت شرقی (به ویژه در ذن و فتوّت) حصول هنر مرهون چه شرائطی است؟

4- فرضیه های تحقیق

1.4.هنر در فتوّت اسلامی با هنر در ذن بودایی مشابهت چشم­گیری دارد.

2.4.مفهوم هنر در شرق ، با دریافت امروزی غربی از آن بسیار متفاوت است.

3.4. کارکردهای واقعی هنر امروزه به فراموشی سپرده شده است.

4.4. هنر واقعی و اصیل، بدون پالایش درون حاصل نمی­ شود.

5- روش تحقیق

در این رساله اطلاعات به صورت کتابخانه­ای جمع آوری شده و سپس به روش تحلیلی و مقایسه­ای­ داده ­ها پالایش شده است.

فصل اول: مقدمات و مفاهیم

پیش از ورود به مباحث اصلی این نوشتار، لازم است مطالبی را به عنوان پیش درآمد بحث تبیین کنیم، اگر چه بسیاری از این مطالب با یک نگاه، فراتر از آن­اند که صرفاً پیش درآمد به حساب بیایند و خود به گونه­ ای از اهداف این نوشتار محسوب می­شوند و پاسخگوی برخی پرسش­های فرعی رساله­ اند.

1- مفهوم هنر

واژه هنر در گذرگاه تاریخ علم و ادب و اخلاق، برهه­های گونه­­گونی را به خود دیده است. این واژه در سنّت اسلامی- ایرانی مفهومی داشته که با باز شدن باب تعامل با فرهنگ­های دیگر و لزوم معادل گذاری برای مفاهیم و اصطلاحات در عرصه ترجمه ، صبغه دیگری به خود گرفته و رنگ و بویی یکسره متفاوت یافته و از معنای اصیل و عمیق خود دور شده است. کاوش در چند و چون این تطوّر و رهیافتی به معنای دیروزین و امروزین این واژه، گذرگاه ناگزیر ورود به این نوشتار است.

 در آغازین گام­های این جستار بر معنای لغوی و اصطلاحی هنر گذری می­کنیم: هنر در لغت به معنای علم، معرفت، فضل و كمال است. این کلمه در واقع، به معنای آن درجه از كمال آدمی است كه هوشیاری و فراست و فضل و دانش را در بردارد و نمود آن، صاحب هنر را برتر از دیگران می­نماید.[1]فرهنگ معین دربارة هنر می­گوید: «فضل، کار برجسته و نمایان، زیرکی، پیشه و صنعت، تقوا و پرهیزگاری.»[2]

در معنای اصطلاحی هنر، اختلافات زیادی به چشم می­خورد كه نشان می­دهد هنر به خاطر عمق، گستردگی و ظرافت خود، به راحتی در بند تعریف در نمی­آید؛ تا کنون تعاریف زیادی از هنر از سوی صاحب‌نظران و اندیشمندان این حوزه ارائه شده است، امّا هنوز تعریف ثابت و مشخصّی که مورد توافق همگان باشد، به دست نیامده است. در یک نگاه کلی می­توان گفت برای تعریف هنر، چند مشكل وجود دارد. یكی اینكه توافق كلّی و مشخّصی در زمینه مصادیق هنری وجود ندارد؛ یعنی چه بسا اثری را گروهی ناب­ترین اثر هنری بدانند، در حالی كه گروه دیگری، آن را اصلاً هنر به‌شمار نیاورند و از سویی در صورت توافق بر سر مصداق­ها، باز مشكل، پیدا كردن مفهومی است كه بر همه مصداق­ها دلالت كند. در مرحله بعدی، توصیف یا بیان این مفهوم مطرح است. در حقیقت، ما در تعریف هنر با هدف مشخّص و ثابتی روبه­رو نیستیم. ما نمی­دانیم چه چیز مشخصی را تعریف كنیم. به ‌هرحال، تعریف هنر به‌ نوع نگاه انسان به هستی و طبیعت و رمز و راز عالم و تلاش برای كشف و ابراز آن در قالبی زیبا بستگی تام دارد. تعریف هنر، هدف آن و انواع رفتارها و مصداق­های هنری به‌ همین مقوله وابسته است. به این دلیل است كه نسبیت در تعریف هنر و قلمرو آن مطرح می­ شود و ما با تعاریف متفاوتی روبه­رو می­شویم. بسیاری هنر را نتیجه احساس و الهام می‌دانند و هر گونه رابطه آن را با عقل، مردود اعلام می‌کنند.

 از نظر پیروان مکتب هنر برای هنر، تنها نباید به هنر از باب وسیله‌ای برای انتقال ارزش‌های اجتماعی نگاه کرد؛ چه بسا آثاری هنری‌ که هیچ ارزش‌ اجتماعی یا اخلاقی را تبلیغ نمی‌کنند و یا حتّی در مقابل ارزش‌های اجتماعی، به پا می‌خیزند و در عین حال، از نظر هنری، دارای ارزش و اعتبار قابل توجّهی هم هستند. ضمن اینکه ممکن است ارزش‌های اجتماعی از جامعه‌ای به جامعه دیگر، متفاوت باشند و چیزی که در یک اجتماع، ارزش پنداشته می‌شود، در اجتماعی دیگر، ضد ارزش نامیده شود.

 در دیدگاه مقابل صاحب­نظرانی به نقش مؤثر آن در انتقال پیام­های مهم اشاره می­كنند: «هنر در تجربه انسانی، روش خاصّی از بیان حقایق زندگی است، یعنی اگر زبان علمی یا عادی كه ما آن را در زندگی روزمره خود به كار می­گیریم دارای این ویژگی است كه بیان مستقیم حقایق است، زبان هنر نیز این ویژگی را دارد كه بیان غیرمستقیم همین حقایق است. تفاوت این دو زبان آن است كه زبان نخست بر نقل حقایق به صورت واقعی خود استوار است، در حالی كه زبان هنر بر عنصر تخیل استوار است.»[3]

 علی­رغم گونه­گونی دیدگاه ­های صاحب‌نظران و تعاریف گوناگون و گاه متضادّی که از هنر ارائه شده است، در یک نگاه کلّی، می‌توان گفت که تقریباً تمام این تعاریف، بر این ویژگی مشترک آثار هنری اتّفاق نظر دارند که اثر هنری، هر چیز زیبایی است که ساخت بشر باشد و طبعاً با یک پدیده طبیعی فرق می‌کند. مثلاً احتمال دارد که تنه یک درخت، به صورت طبیعی، به شکل خاصی درآمده باشد که از نظر زیبایی‌شناسی، مورد توجّه انسان قرار گیرد. در این حال، ما نمی‌توانیم آن را یک اثر هنری بنامیم؛ چون انسان آن را نساخته است. امّا اگر کسی یک تنه درخت را با بهره گرفتن از ابزار و امکاناتی که در اختیار دارد، به همان صورت شکل دهد، می‌گوییم که آن شخص، یک هنرمند است و اثری که به وجود آورده، یک اثر هنری است.

 در مقام جمع­بندی نهایی می­توان دریافت كه هنر از عناصری تركیب می­ شود كه با وجود آنها انسان می ­تواند به دستاوردهای لطیفی از احساس آدمی دست یابد كه در شرایط دیگر، چنین امكانی میسّر نیست. این عناصر عبارت­اند از: تخیّل، ذوق، خلّاقیت و زیبایی. در میان این عناصر، سه عنصر نخست در تكوین و ظهور اثر هنری نقش دارند و عنصر آخری در كیفیت ارزش­گذاری آن.

مقدمه:

موضوع پایان نامه «مقایسه ی تطبیقی ظن فقهی- اصولی با ظن اخلاقی از منظر حجیت» است.

از آن جایی که عمده ی منابع علمی در اصول فقه ،ظنی می باشند لازم است حجیت آن به طور کامل بررسی شود .گرچه در حال حاضر مبنای کتب اصولی بر این است که اصل را عدم حجیت ظن می دانند و سپس آنچه در کتب خود مورد بررسی قرار می دهند موارد و مصادیق ظنی است که از این اصل خارج می شوند که نیازمند بررسی است.

از طرفی عنوان ظن در علم اخلاق هم مطرح شده است .در آنجا هم تحت دو عنوان کلی سوء ظن و حسن ظن دو حکم کلی حرمت و جواز را به خود اختصاص داده است .که برگرفته از عدم حجیت و حجیت ظن می باشد و حجیت و عدم حجیت آن نیازمند بررسی است.

لازم است بررسی شود که آیا ظن مصطلح در اصول با آنچه در اخلاق مطرح است دو مفهوم مجزا و متفاوت می باشند تا بحث حجیت هر یک با دلایل خاص خود مطرح شود یا اینکه از نظر معنایی مرادف هم می باشند و از ادله ی اثبات و رد ظن به طور کلی در روایات و آیات برای هر دو می توان استفاده کرد.

گرچه با توجه به قرائن موجود در آیات و روایات برخی موارد مربوط به ظن اصولی -فقهی است و برخی مربوط به ظن اخلاقی ،این سؤال ایجاد می شود که: این تفاوت و تعدد به خاطر عدم تفاهم مفهومی ظن در این دو علم است یا دلیل دیگری دارد؟ اگر ارتباطی با هم ندارند باید این ادله به طور کامل تنقیح شود تا در بررسی حجیت ظن در یک میدان علمی برخی برای احتجاج به طرف مقابل خود سراغ دلیل ظن در علم دیگر نروند و در واقع ادله ی این دو علم با هم مخلوط نشوند.

با توجه به اینکه این تحقیق یک موضوع میان رشته ای است ،سختی های مضاعف و خاص خود را داشت و از آن جایی که برای دوره ی ارشد رشته ی فقه و مبانی حقوق است ، بحث اصولی- فقهی در آن محوریت دارد و به جنبه ی اصولی آن بیشتر پرداخته شده است. لازم به ذکر است چون عمده ی منابع مورد استفاده عربی بوده، ناگزیر زبان نوشتاری هم تحت تأثیر آن قرار گرفته است.

1- بیان مسأله

ظن در اخلاق هر احتمالی را شامل می شود، حتی احتمالات ضعیفی که در اصول به نام شک و وهم مطرح می شوند .اما عمده در آن همان احتمال غالب می باشد .در ظن اخلاقی تنها دو طرف خیر و شر مطرح است .وقتی جانب خیر غالب شود تعبیر به حسن ظن می شود و زمانی که جانب شر غالب شود سوء ظن نامیده می شود .به طور کلی و عمده حسن ظن حجت می باشد و سوء ظن حجیتی ندارد .در پرتو حجیت حسن ظن مکلف جواز عمل پیدا می کند و در صورت عدم حجیت نمی تواند ملاک عمل واقع شود و عمل بر طبق آن حرام است.

ظن در اصول که نام ظاهر را به خود می گیرد ،احتمال غالبی از جانب شنونده را شامل می شود که این احتمال غالب ممکن است یک درجه از مرز شک و تردید – دو احتمال علی السویه- بیشتر باشد یا یک درجه از مرز قطع و یقین که دیگر در دایره احتمال قرار نمی گیرد پایین تر باشد .این ظن گاهی حجت است و گاهی با دلیل نقلی از حجیت ساقط می شود .بررسی ادله ی حجیت و عدم حجیت هر یک از ظنون اصولی و اخلاقی به ما کمک می کند ارتباط بین این دو را شناسایی کنیم و از خلط این دو ادله جلوگیری شود.

2- سوالات تحقیق

سوال اصلی: حقیقت معنای ظن چیست؟

سؤالات فرعی:

1- آیا معنای اصطلاحی ظن اصولی با ظن اخلاقی و معنای لغوی آن متفاوت است؟ 

2- ظن متداول بین عرف چه تفاوتی با ظن مصطلح اصولیون دارد؟ آیا همان ظن اخلاقی می باشد؟

3- رابطه ی ظنون اخلاقی با اصولی چیست؟

4- ظنون نهی شده در قرآن چه ظنونی را در بر می گیرد؟ اخلاقی یا فقهی – اصولی یا مشترک برای هر دو است یا اینکه به دو دسته ی مجزا تقسیم می گردد؟

3- فرضیه های تحقیق

1- ظن به معنای غلبه ی یک طرفه ی احتمال می باشد .معنای اصطلاحی ظن اصولی و اخلاقی را نیز می توان بر همین معنای لغوی آن حمل نمود. 

2- ظن متداول عرفی همان ظن اخلاقی است و غالبا سوء ظن می باشد. 

3- دامنه ی ظن اخلاقی از ظن اصولی گسترده تر می باشد و آیات ناهیه تمام ظنون اخلاقی را نیز در بر می گیرد .البته ظن در اینجا به منظور سوء ظن می باشد .چه بسا دستور به حسن ظن داده شده و حجیت آن ثابت است و نیز حجیت هر یک از ظنون اخلاقی یا اصولی می تواند دیگری را از حجیت ساقط کند که در هر علم به عنوان شرایط حجیت مطرح می شود.

4- ظن منهی عنه در قرآن کریم هر دو ظن اصولی- فقهی و اخلاقی را شامل می شود که در این صورت بحث مهم اصولی اراده ی دو معنا از یک لفظ مطرح می شود که علی الظاهر جواز آن راجح است. 

 

 

4- سابقه و ضرورت تحقیق

در کتب اصولی محدودی ،به طور خاص مسأله ی ظن و حجیت آن مورد بررسی قرار گرفته است .عمد ه ی کتب اصولی ،اصل را بر عدم حجیت ظن گذارده اند ،سپس مواردی را به طور مصداقی از حکم کلی خارج می کنند .کتاب رسائل و مسائل ملااحمد نراقی از کتبی است که به طور مفصل به این مسأله پرداخته است.

در کتب اخلاقی هم از مسأله ی ظن بسیار کم صحبت به میان آمده است .در آن جا هم تمرکز روی حکم کلی و غالبی ظن است اما به این نپرداخته که چرا برخی مواضع بر خلاف حکم کلی است .صرفا به عنوان استثنا مطرح شده

در هیچ جا از کتب اصولی و اخلاقی یافت نشد که این دو مسأله را با هم به میدان مقایسه و تحلیل و بررسی آورده باشند و علی الظاهر بنای همگی بر مع الفارق بودن قیاس میان آن دو است، که بررسی مع الفارق بودن این دو کاری ابداعی و نو است کاری که در این تحقیق انجام شده است.

از آنجایی که ظنون اخلاقی اصولی مورد مقایسه قرار نگرفته اند در برخی موارد و فتاوای فقهی استناد به ظنون اخلاقی و وجوب آن ها و در برخی موارد استناد به ظنون اصولی شده ،تنقیح هر کدام و ادله آن ها و مقایسه ی بین آن دو ضروری به نظر می رسد.

5- روش تحقیق

تحقیق حاضر به صورت علمی- پژوهشی- تحلیلی است . ابتدا موضوع تبیین شده، سپس داده های مزبور مورد تحلیل و درنهایت نتیجه گیری قرار گرفته است. لازم به ذکر است مواردی که در پایان نامه با عبارات «به نظر می رسد» ،«شاید» و «شاید بتوان گفت»آمده است مطالبی غیر مستند می باشند و تحلیل و بررسی و نتیجه گیری نگارنده از مطالب مستند می باشد؛ در حقیقت ابداع احتمال است و قابل رد و خدشه می باشد.

6- طرح تحقیق

با توجه به سوال ها و اهداف ،این تحقیق در 5 فصل تدوین گردیده است .فصل اول به تعریف ظن در لغت و اصطلاح های فقهی- اصولی و اخلاقی و تقسیملت ظن به حسب حکم تکلیفی پرداخته است .فصل دوم و سوم نیز به ظن اصولی و بحث حجیت آن پرداخته است .فصل چهارم راجع به  ظن اخلاقی و حجیت آن می باشد. در فصل پنجم بین حجیت ظنون فقهی- اصولی و ادله ی حجیتشان مقایسه صورت گرفته است.

7- اهداف و کاربردهای تحقیق

مهمترین هدف و کاربرد تحقیق ،تنقیح میان ادله ی حجیت ظن اصولی و اخلاقی است .هنگامی که ادله ی حجیت هر کدام نسبت به دیگری تشخیص داده شود و  تفکیک شود اختلاف نظر در رابطه با حجیت و عدم حجیت هر یک کاهش می یابد و از مشتبه شدن امر در این دو علم جلوگیری می شود و در استنباط احکام فقهی تغییراتی ایجاد شود چون اختلاف در مبناها کم می شود.

فصل اول: مفهوم شناسی واژه ظن

1-1- ظن در لغت

1-1-1- نظر لغت شناسان

در تعریف واژه «ظن» وقتی به لغتنامه ها مراجعه می شود عبارت واحدی را نمی توان یافت و به نوعی تشتت و پراکندگی نظر در این رابطه دیده می شود . در جایی ظن را «احتمال قوی»[1] معنا کرده اند و جایی اعتقاد راجح با «احتمال نقیص»[2] یا «اعتقاد ضعیف غیر جازمی که در آن یقینی که مستند به دلیل قاطع است نباشد»[3]. برخی هم آن را حاوی دو معنای متضاد «یقین» و «شک» دانسته اند[4].

برخی هم ظن را دارای 4 معنی می دانند که دو معنی آن متضاد می باشد : 1- شک 2- یقین و دو معنی غیر متضاد : 3- کذب 4- تهمت .[5]

در عین حالی که عبارات مختلفی در تعریف این واژه ذکر شده ، برخی از تعاریف توسط دیگر علمای اهل لغت صراحتاً رد شده ولی برخی دیگر در ردّ آن بیانی نیامده است . از جمله در موردی که ظن را شامل دو معنی متضاد یقین و شک می داند که در قاموس با عنایت به آیات قرآن که ظن را جدای علم و شک بیان فرموده ، این امر را بعید می داند.[6] در التحقیق نیز در صورت وجود مجوز ، اجازه ی استعمال ظن در یقین و شک را می دهد و الا در صورت نبود مجوز حتی اجازه ی استعمال ظن را در یقین و شک نمی دهد چه رسد که مفهوم ظن را به آن دو معنی کند.[7]

عده ای هم ظن را به معنای یقین نمی دانند ولی گفته اند : «گاهی ظن به معنای یقین هم استعمال می شود».[8] یا در مورد یقین مطلق یقین را نشمرده اند . بلکه عنوان «یقین تدبّر» را مطرح کرده اند که با یقین عیان متفاوت می باشد و مراد از ظن به معنای یقین ، یقین عیان نمی باشد.[9] به نظر می رسد یقین عیان منظور همان قطع در اصطلاح اصول باشد ، یا در موارد محسوس ظن را در معنای یقین استعمال نمی کنند.[10]

کسانی که ظن را به یقین معنا کرده اند یا حداقل استعمال آن را در معنای یقین جایز شمرده اند ، عمدتاً استنادشان به قرآن می باشد. در جایی که می فرماید : «ا لَّذِینَ یَظُنُّونَ أَنَّهُم مُّلاَقُوا رَبِّهِمْ [11]؛ کسانی که یقین دارند به پیشگاه پروردگار خویش می روند» ، « أَلَا یَظُنُّ أُولَئِکَ أَنَّهُم مَّبْعُوثُونَ * لِیَوْمٍ عَظِیمٍ[12]؛ آیا آنها نمی دانند که در روزی بس بزرگ مبعوث خواهند شد» ، « الَّذِینَ یَظُنُّونَ أَنَّهُم مُّلاَقُوا اللّهِ[13]؛ کسانی که یقین داشتند به پیشگاه پروردگار خویش می روند» .

چون آیات فوق در مورد آخرت می باشد و برای آخرت هم یقین لازم است نه ظن . چنانکه فرموده : « وَبِالآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ»[14] و « یُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ»[15]، « لَّعَلَّهُم بِلِقَاء رَبِّهِمْ یُؤْمِنُونَ»[16] لذا نتیجه گرفته اند : ظن در موارد مذکور به معنی یقین است.[17] یا در معنای یقین استعمال شده[18] و قاعده ساخته اند به اینکه : «اگر ظن با «أنّ» مشددّه و مخفّفه از مثقّله استعمال شود در مقام یقین می باشد. چرا که «أنّ» مشدد و مخفّف برای تحقیق است و با آمدن بعد از ظن قرینه می شود که ظن به معنی یقین باشد. مثل « ظَنَّ أَنَّهُ الْفِرَاقُ[19]؛ خود ، یقین به مفارقت از دنیا کند» و دیگر آیاتی که ذکر شد .»[20]

ولی می توان این پاسخ را پذیرفت که در آیات مذکور , علت استعمال ظن ، ظاهراً آن است که ظن ملاقات ربّ و ظن بعثت هم در اصلاح عمل و ترس از خدا کافی است . زیرا انسان ذاتاً از خطر محتمل پرهیز می کند :« وَ اَنذِر بِهِ الذین یخافون ان یحشروا الی ربهم[21]؛ بوسیله این قرآن کسانی که از محشور شدن به سوی پروردگارشان می ترسند ، هشدار ده.» و «أنّ» مشدد و مخفف هم قرینه باشد بر قوت معنای ظن[22]. چنانچه در انتهای این بحث خواهد آمد انشاءالله. و اشاره است بر اینکه اعتقاد آنها به چیز متیقن است هر چند خودش یقینی نباشد.[23]

[1] – قاموس قرآن ، ج 4 ، ص 273 .

[2] – تاج العروس من جواهر القاموس ، ج 18 ، ص 363 .

[3] – التحقیق ، ج 7 ، ص 179 .

[4]- العین ، ج 8 ، ص 152 .

[5] – مجمع البحرین ، ج 6 ، ص 279 .

[6] – قاموس قرآن ، ج 4 ، ص 273 .

[7] – التحقیق ، ج 7 ، ص 181 .

 -[8] المصباح المنیر ، ج 2 ، ص 386 و الصحاح – تاج اللغه و صحاح العربیه ، ج 6 ، ص 2160 .

[9] – لسان العرب ، ج 13 ، ص 272 و تاج العروس ، ج 18 ، ص 363 .

-[10]  تاج العروس ، ج 18 ، ص 364 .

[11] – بقره ، آیه 46 .

[12] – مطففین ، آیه 4 و 5 .

[13] – بقره ، آیه 249 .

[14] – بقره ، آیه 4 .

[15] – آل عمران ، آیه 114 .

[16] – انعام ، آیه 154 .

[17] – مجمع البحرین ، ج 6 ، ص 279 ، و لسان العرب ، ج 13 ، ص 272 و شمس العلوم ، ج 7 ، ص 4223 و معجم مقیائیس اللغه ، ج 3 ، ص 462 و المحیط فی اللغه ، ج 10 ، ص 12 و العین ، ج 8 ، ص 152 .

[18] – المصباح المنیر ، ج 2 ، ص 386 و مفردات الفاظ القرآن ، ص 539 .

فصل اول : کلیات

مقدمه ……………………………………………………………………………………………………….1

بیان مسئله ……………………………………………………………………………………………….3

اهمیت و ضرورت ……………………………………………………………………………………3

پیشینه ………………………………………………………………………………………………….3

روش تحقیق ……………………………………………………………………………………………6

سؤال اصلی ……………………………………………………………………………………………..7

سؤالات فرعی ……………………………………………………………………………………………..7

فرضیه ها ………………………………………………………………………………………………….7

اهداف ……………………………………………………………………………………………………8

ساماندهی پژوهش ………………………………………………………………………………..8

تعاریف و اصطلاحات………………………………………………………………………………….9

اخباری …………………………………………………………………………………………………9

قرآنیون …………………………………………………………………………………………9

اصولی……………………………………………………………………………………………..10

فصل دوم : دیدگاه امام خمینی در زمینه فهم قرآن و مراتب آن

مردی از جنس نور ……………………………………………………………………………….11

جامع اضداد…………………………………………………………………………………………12

زندگی نامه علمی  …………………………………………………………………………13

امام و تهذیب نفس ……………………………………………………………………………15

لطایف عرفانی در بیان امام …………………………………………………………………17

برخورد امام با بزرگان فلسفه و عرفان ………………………………………………..18

نگاه امام به قرآن و تفسیر…………………………………………………………………..21

وجوه اشتراک و افتراق امام و اخباریان در مسئله فهم قرآن ……………………….24

امام و مراتب فهم قرآن ………………………………………………………………26

جایگاه قرآن پیش از تنزل……………………………………………………………………27

تجلی خداوند در قرآن و نتایج آن ……………………………………………………..29

1. قابل فهم بوده ظاهر قرآن برای همگان ………………………………………..29
2. شناخت و تفهیم یگانگی خدااصلی ترین هدف قرآن ………………………….30
3. وصول به مقام قرب الهی …………………………………………………………30
4. معرفی حق تعالی و نشر توحید ………………………………………….31
5. قران کامل ترین کتاب و دربردارنده شریعت ابدی ………………………..32
6. اثبات وجود بطون مختلف برای قرآن و پیوند ناگسستنی بین ظاهر و باطن …….35
7. معیت قرآن و اهلبیت ……………………………………………………38
8. جامعیت قرآن ……………………………………………………………………40
9. اختصاص فهم کامل ظاهر و باطن قرآن به پیامبر و ائمه ……………..42

امام و موانع فهم قرآن ………………………………………………………………..44

الف ) خودبینی…………………………………………………………………………..44

ب ) اندیشه ها و مذاهب باطل ………………………………………………………44

ج )انحصار فهم قرآن در فهم پیشینیان …………………………………………….45

د )معاصی……………………………………………………………………………………..45

هـ )حب دنیا……………………………………………………………………………..46

نتیجه گیری ………………………………………………………………………………..47

فصل سوم : تبیین و بررسی دیدگاه اخباریان راجع به تفسیر قرآن با تاکید بردیدگاه امام خمینی

پیدایش اخباریگری در مکتب شیعه………………………………………………….48

چند نظریه در مورد منشأ پیدایش اخباریگری …………………………………..49

بزرگان مکتب اخباری …………………………………………………………………..50

آشنایی با فوائد المدنیه …………………………………………………………………..52

بررسی ونقد آیات و روایات مورد تمسک اخباریان ……………………………55

الف ) آیات …………………………………………………………………………..58

استدلال اخباریان به آیات …………………………………………………………..68

پاسخ ……………………………………………………………………………………….70

نتیجه نهایی ……………………………………………………………………………72

ب ) روایات …………………………………………………………………………..72

1. روایاتی ناهی از حکم دادن بر خلاف ما انزل الله ………………….73
2. روایات ناهی از فتوی دادن غیر عالمانه …………………………..73
3. روایات ناهی از عمل به رای و قیاس ……………………………….74
4. روایاتی مبین آمدن همه احکام مورد نیاز بشر در قرآن و سنت پیامبر(ص)……79
5. روایات تعیین کننده قیم یا مخاطبانی خاص برای قرآن……………..80
6. روایاتی با موضوع تمسک به اهل بیت و عترت پیامبر(ص) ……85.
7. روایاتی با موضوع تمسک به اهل بیت و عترت پیامبر(ص) ………88
8. روایات بطون مختلف قرآن …………………………………………….90
9. روایات عام و خاص و ناسخ و منسوخ داشتن سنت پیامبرهمچون قرآن کریم….106
10. روایات مبین مقدمات و نیازمندیهای مفسر ……………………….112

11. 

12.  

13. روایاتی در مورد اصناف مردم با هدف تشویق به علم آموزی…116

 نتیجه گیری………………………………………………………………….121

فصل چهارم : نقد بیرونی اخباریان

نقد مبانی اخباریگری با آیات و ورایات دیگر…………………………….122

آیات……………………………………………………………….122

1. آیات قرائت …………………………………………………………122
2. آیات تفکر و تدبر ……………………………………………………………………………..124
3. آیات تحدی و هماوردطلبی ………………………………………………………………..127
4. قرآن کتاب هدایت …………………………………………………………………………….128
5. آیات روشنی و بینادلی ……………………………………………………………………….130
6. آیات تبشیر و انذار ……………………………………………………………………………..132
7. آیات الاحکام ……………………………………………………………………………………132
8. آیات عبرت آموزی و پند گرفتن …………………………………………………………..134
9. آیات سؤال و جواب بین خداوند و بندگان …………………………………………..135
10. قرآن کتاب حکمت و علم……………………………………………………………………136
11. روایات ……………………………………………………………………………………….137

  2-1. روایات عرضه …………………………………………………………………………………..137

  2-2. قرآن عامل نجات از گمراهی ………………………………………………………………..139

  2-3. روایات ارجاع ……………………………………………………………………………………..141

  2-4. روایات استنطاق و استشهاد …………………………………………………………………..141

2-5. روایات تفسیری و سیره پیامبر و اهل بیت در تفسیر…………………………………..142

نتیجه نهایی………………………………………………………………………………………147

منابع و مآخذ ………………………………………………………………………………….148

منابع نرم افزاری …………………………………………………………………………..157

چکیده:

اخباریان با استناد به بعضی آیات قرآن و وروایاتی چند از جمله روایت « من خوطب » معتقدند : فهم قرآن و تفسیر آن تنها در اختیار مخاطبان خاص قرآن قرار دارد ؛ مخاطبان خاص قرآن از دیدگاه ایشان پیامبر (ص) و امامان شیعه هستند ، معتقدند تمامی آنچه تا ابد مورد نیاز جامعه بشری است در قرآن کریم آمده و تبیین و توضیح آن در روایات اهل بیت (ع) بیان شده است و لذا در مورد آیاتی که روایاتی ذیل آن به ما نرسیده حکم به توقف می کنند ؛ امام خمینی معتقد است مراتبی از فهم قرآن برای همه آگاهان به مقدمات مورد نیاز ، امکان پذیر بوده و آنچه از روایات از جمله حدیث ثقلین استنباط می شود این است که فهم قرآن دارای مراتبی است که مرتبه عالی آن در اختیار انسان کامل یعنی پیامبر و امامان می باشد ، ایشان با استناد به روایت «تجلی » معتقد است خداوند با کلامش یر یندگان تجلی نموده است و قرآن تجلی اسم اعظم خداوند بوده و پیامبر (ص ) و اهل بیت (ع) نیز تجلی اسم اعظم خداوند هستند که در پوششهای به ظاهر جداگانه ای در این جهان ظاهر شده اند و علت این که قرآن در پوشش الفاظ و عبارات بشری در آمده این است که برای کران و کوران در این جهان قابل درک باشد ؛ آیات زیادی در قرآن کریم وجود دارد که بشر را دعوت به قرائت ، تدبر ، تعقل ، تحدی و مبارزه طلبی ، تبشیر و انذار نموده ، آیاتی به صورت سؤال و جواب بین خداوند و بندگان مطرح شده ، آیاتی دیگر مراجعه به قرآن را عامل نجات از گمراهی دانسته و آیاتی نیز احکام عملی جامعه را به صورت ریز بیان نموده ؛ از طرفی روایاتی که قرآن را مرجع تشخیص صحت و سقم روایات دانسته ، سیره پیامبر و امامان معصوم (ع) که در تفسیر قرآن از آیات دیگر کمک گرفته اند همه دال بر این مطلب است که قرآن کریم برای مسلمانان قابل فهم بوده و در سراسر زندگی خویش در طول تاریخ آنرا به کار بسته اند و برداشت اخباریان از آیات نوعی تفسیر به رأی بوده ، یا این که آن روایات در کنایه به دیدگاه اهل سنت و اصول مورد استفاده آنها مانند قیاس ، استحسان ، مصالح مرسله و مانند آن گفته شده است.

فصل اول: کلیات

مقدمه:

خداوند بر بشر منت نهاد و انسان را به دو بال برای پرواز مجهز ساخت ،  پروازی به سوی بی نهایت ؛ این دو بال بنا بر نامگذاری روایات یکی به رسول باطنی و دیگری به رسول ظاهری[1] مشهور شد رسول باطنی همان خرد بشری بوده و رسول ظاهری پیامبران الهی هستند که با سیره عملی و کتاب آسمانی شان راه را به ما نشان داده اند ، در این میان بشریت که دارای دو قوه عقل و جهل یا دل و نفس بودند عده ای خواسته های نفسانی را بر خواسته های الهی ترجیح دادند و خواسته یا نا خواسته قدم در راه باطل و مخالفت با فرامین رسولان الهی باطنی و ظاهری نهادند و در هر راهی و زمینه ای که وارد شدند همه تلاششان این بود که به خواسته های نفسانی جامه عمل بپوشند هر چند نام خواسته های نفسانی را عناوین دلفریبی مانند عقل گرایی یا علم گرایی یا مانند آن بگذارند . این گروه اگر در تفسیر قرآن وارد شدند بر خلاف ظاهر آن دستور داه  و نفس پرستی ها یا مصالح دنیویشان[2] را مصداق تفسیر قرآن دانستند و لذا از طرف پیامبران و بویژه پیامبر اسلام ( ص)و ائمه (ع) موضع گیریهای تندی علیه اینان صورت گرفت  تا شاید متنبه شده به راه حق باز گردند اما عده ای  بر ضلالت خویش افزودند و عده ای نیز راه میانه را در پیش گرفتند و   …

از زمان نزول قرآن تاکنون مسلمانان در پی فهم قرآن بوده تا این کتاب الهی را در زندگی خویش به کار بندند و در هر زمانی تحت تاثیر شرایط محیطی و فرهنگ و حکومت غالب در آن دوران یا دخالت پنهان و حساب شده اهل کتاب و  بیگانگان و مغرضان یا به خاطر بی دقتی و مانوس نبودن با فرهنگ  و زبان قرآن به گونه ای به تفسیر قرآن پرداخته اند و چه بسا به افراط و تفریطهایی دچار شده اند  که گاه مایه درد سر و طعن شده است و خواندن قرآن را به قبرستان برای اموات محدود کرده و باعث مهجوریت این کتاب مقدس شده است[3] ، حال آنکه در درجه اول  آیات قرآن و سپس روایات پیامبر(ص) و ائمه هدی (ع) بهترین راهنما و راهگشای ما در فهم  قرآن می باشد[4] به شرط آنکه با این مجموعه بیگانه نباشیم و از اغراض و مطامع دنیوی چشم بپوشیم ؛  آنچه در این پژوهش در پی آنیم بررسی رویکردهای مختلفی است که راجع به فهم آیات و محتویات  قرآن و مراتب آن پدیدار شده است .

محور اصلی مباحث در این نوشته بررسی دیدگاه اخباریان پیرامون فهم قرآن کریم و نقد آن با تکیه بر دیدگاه امام خمینی می باشد ، اشاره ای به دیدگاه فرقه قرآنیون نیز بدین جهت است که دیدگاهی مقابل اخباریان دارند ؛ در نهایت از آیات قرآن و روایات ائمه معصومین نیز در تبیین بیشتر گفته هایمان سود جسته ایم ، باشد که بتوانیم قدمی هر چند کوتاه درراه فهم درست قرآن کریم برداشته باشیم .

بیان مسئله:

این تحقیق در پی آنست که دیدگاه اخباریان راجع به چگونگی و مراتب فهم قرآن کریم را با تکیه بر دیدگاه امام خمینی ( ره ) نقد و بررسی کند و در این رابطه به دیدگاه فرقه قرآنیون نیز اشاره ای نموده و ارتباط این دیدگاه را با دیدگاه اخباریان روشن خواهیم نمود ، همچنین در نقد دیدگاه اخباریان از دیگر آیات و وروایات نیز استعانت جسته ایم .

اهمیت و ضرورت:

قرآن کریم کتاب هدایت و مایه رستگاری بشر است و این مطلب به کرات در آیات و روایات به چشم می خورد ؛ با وجود آنکه تحقیقها و تفاسیر زیادی در رابطه با قرآن و مفاهیم آن نوشته شده هنوز هم عده ای با تمسک به روایاتی ضعیف و غیر قابل اعتماد شبهه افکنی نموده ، فهم قرآن را دور از دسترس بشر عادی جلوه می دهند ، عده ای دیگر قرآن را بسیار ساده و پیش پا افتاده معرفی کرده و محتویات قرآن را در حد فهم عرب جاهلی عصر نزول پایین می آورند و بالاخره عده ای عقاید و نظرات شخصی خویش را بر قرآن تحمیل می کنند ،  در این میان آنچه اهمیت بررسی دیدگاه اخباریان را روشن می کند این است که این گروه افکار و سخنان خود را با تکیه بر آیات و روایات بیان می کنند ، لذا شناختن این گروه و بررسی مبانی افکارشان ضرورت پیدا می کند.

پیشینه:

از دیر باز تاکنون به صورت پراکنده در کتب تفسیرو علوم قرآنی و بویژه اصولی دیدگاه اخباریان راجع به فهم قرآن به بوته نقد کشیده شده و تقریبا همه اصولیان به مناسبت بحث به نقد اخبارین پرداخته اند که از جمله می توان به نقد شیخ انصاری در فرائد الاصول اشاره کرد اما نقد دیدگاه اخباریان با تکیه بر دیدگاه امام خمینی در جایی بیان نشده ؛ در رابطه با موضوع فهم قرآن به طور کلی و فهم قرآن از دیدگاه امام خمینی (ره ) به صورت اختصاصی مقالاتی نگاشته شده از جمله :

عمومی یا اختصاصی بودن فهم قرآن کریم ، محمد جواد حیدری[1] ؛ظاهر و باطن قرآن ، محمد کاظم شاکر[2] ؛ اندیشه های قرآنی امام خمینی ، جعفر نکونام[3]؛ مبانی و مراتب فهم قرآن ، علی اسعدی[4] ؛ امکان و جواز فهم قرآن ، محمد تقی مصباح ، به نگارش غلامعلی عزیزی کیا[5] ؛ بررسی امکان فهم و جوار تفسیر قرآن در دیدگاه فریقین ، محمد رضا مجیدی[6] ؛ امکان و فهم صحیح قرآن کریم از منظر امام خمینی ( ره ) ابراهیم کلانتری[7] ؛ ظهر و بطن قرآن ، سید حسین هاشمی[8] ؛ معصومان و فهم ویژه آنان از قرآن ، سید رضا مؤدب[9] ؛ شرایط باطنی فهم قرآن در نگاه امام خمینی ، مجید فلاح پور[10]  ؛ امام خمینی قرآن و تفسیر ، سید حیدر علوی نژاد[11] ؛ رابطه متقابل کتاب و سنت ، علی نصیری[12] ؛

ظهر و بطن قرآن کریم ، ابراهیم کلانتری[13] ؛ حروف هفتگانه قرآن از نگاه امام خمینی ، سید رضا مؤدب[14] ؛ روش تفسیری امام خمینی ، زین العابدین عبد السلام ـ مترجم موسی حسینی[15] ؛ ویژگیهای قرآن از نگاه امام خمینی ، علی نصیری[16] ؛ فهم پذیری قرآن ، محمد باقر سعیدی روشن[17] ؛ بررسی برخی از منابع فهم ، علی اوسط باقری[18] ؛ شبهات ظاهرگرایان در فهم قرآن ، علی اسعدی[19] ؛ مصادر فهم قرآن ، محمد باقر سعیدی روشن[20] ؛ فهم شریعت به استناد ظاهر کتاب و سنت با توجه به نظر امام خمینی ، صدیقه میر شمسی[21] ؛ راهکارها و ابزارهای فهم و تفسیر قرآن ، عزت الله مولایی نیا[22] ؛ شرایط باطنی فهم قرآن در نگاه امام خمینی ( ره ) ، مجید فلاح پور[23] ؛ فهم قرآن از دیدگاه امام خمینی ( ره )، محمد علی تجری[24] ؛ و…

همچنین پایان نامه های زیر نیز در رابطه با موضوع مورد بحث نگاشته شده است .

بررسی سندی و دلالی روایات اهل بیت (ع) در باب مراتب فهم قرآن نوشته محمد منتظری نجف آبادی ؛ بررسی سندی و دلالی روایات فهم قرآن نوشته زهرا هاشم آبادی  ؛ مقارنه مکتب اخباری و اصولی نوشته فاطمه شریفی سدهی ؛ سیری در اندیشه عرفانی امام خمینی در تفسیر قرآن کریم نوشته علی محمد فلاحی ؛ نقد و بررسی دلیل اخباریان در رد اصولیان با تاکید بر قرن های 12 ، 13 و 14 نوشته طارق شریفی .

نو آوری این پایان نامه نسبت به نوشتارهای موجود در این زمینه ، طبقه بندی و بررسی محتوایی دیدگاه اخباریان است که به دو صورت نقد محتوایی روایات مورد تمسک شان و همچنین نقد مبانی آنان در مورد تفسیر قرآن بدان پرداخته ایم همچنین نگاهی اجمالی به دیدگاه قرآنیون داشته ایم زیرا این گروه تقریبا نو ظهور مقابل اخباریان بوده و معتقدند قرآن در تفسیر و تبیینش از غیر خودش بی نیاز است و در این راه به تفریط دست زده اند ؛ تلاش ما بر آن بوده که بتوانیم دیدگاه های یاد شده را با واقع بینی ، به صورت مستدل و با تکیه بر دیدگاه امام خمینی این اعجوبه روزگار  به بوته نقد بگذاریم و قدمی بایسته در راه فهم قرآن کریم برداشته باشیم

[1] . صحیفه مبین ، سال 78 ، شماره 21 .

[2] . همان ، بهار 80 ، شماره 26 .

[3] . همان ، تابستان 78 ، شماره 19 .

[4] . رشد ، سال 82 ، شماره 3 .

[5] . معرفت ، بهمن 86 ، شماره 122 .

[6] . پژوهشهای دینی ، بهار 1384 ، شماره 1 .

[7] . بینات ، تابستان و پاییز 78 ، شماره 22و23 .

[8] . پژوهشهای قرانی ، بهار و تابستان 79 ، شماره 21و22 .

[9] . مقالات و بررسیها ، زمستان 82 ، دفتر 74 .

[10] . مصباح ، فروردین 82 ، شماره 45 .

[11] . پژوهشهای قرآنی ، پاییز و زمستان 78 ، شماره 19 و 20 .

[12] . علوم حدیث ، بهار 79 ، شماره 1 .

[13] . قبسات ، پاییز 82 ، شماره 29 .

[14] . صحیفه مبین ، زمستان 78 ، شماره 21 .

[15] . پژوهشهای قرآنی ،پاییز و زمستان 78 ، شماره 19و 20 .

[16] . شیغه شناسی ، تابستان 85 ، شماره 14 .

[17] . صحیفه مبین ، شماره 12  .

[18] . بینات ، شماره 19 .

[19] . پژوهشهای قرآنی ، شماره 33 .

[20] . کیهان اندیشه ، شماره 78 .

[21] . متین ، تابستان 88 ، شماره 43 .

[22] . معرفت ، شماره 26 .

[23] . مصباح ، شماره 45 .