عنوان                                   صفحه

فصل اول: كلیات و مروری بر مطالعات پیشین… 1

1-1- مقدمه.. 2

1-2- زمین شیمی زیست محیطی… 3

1-3- محیط زمین شیمیایی رسوب و ارزیابی زیست محیطی آن.. 4

1-4- فلزات سنگین… 6

1-4-1- منابع طبیعی فلزات سنگین.. 7

1-4-2- منابع انسان­زاد آلودگی فلزات سنگین.. 8

1-4-3- توزیع فلزات سنگین در محیط رسوب.. 9

1-4-3-1- آرسنیک… 10

1-4-3-2- کروم. 11

1-4-3-3- منگنز. 13

1-4-3-4- آهن.. 14

1-4-3-5- کبالت… 15

1-4-3-6- نیکل.. 17

1-4-3-7- مس…. 18

1-4-3-8- روی.. 19

عنوان                   صفحه

 1-4-3-9- کادمیم.. 20

1-4-3-10- جیوه. 22

1-4-3-11-سرب.. 24

1-4-3-12- سلنیم.. 25

1-4-3-13- وانادیم.. 26

1-4-3-14- مولیبدن.. 28

1-4-3-15- آلومینیم.. 29

1-4-3-16- آنتیموان.. 31

1-4-4- عوامل مؤثر بر تحرک مجدد فلزات سنگین در رسوبات.. 32

1-4-5- ورود، متابولیسم و حذف فلزات سمناک از بدن.. 33

1-5- هیدروکربن‌های آروماتیک چند حلقه‌ای… 35

1-5-1- منشأ هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای.. 38

1-5-1-1- منابع طبیعی.. 41

1-5-1-2- منابع انسان‌زاد. 43

1-5-2- چگونگی قرارگیری در معرض هیدروکربن‌های آروماتیک چند حلقه‌ای.. 45

1-5-3- راه‌های ورود و خروج هیدروکربن‌های آروماتیک چند حلقه‌ای از بدن.. 46

1-5-4- تأثیر هیدروکربن‌های آروماتیک چند حلقه‌ای بر سلامت… 46

1-5-4-1- اثر بر سیتم ایمنی بدن.. 46

1-5-4-2- سرطان.. 47

1-5-4-3- سایر اثرها بر سلامتی.. 48

1-5-5- هیدروکربن‌های آروماتیک چند حلقه‌ای در محیط آبی.. 49

1-5-6- هیدروکربن‌های آروماتیک چند حلقه‌ای در محیط رسوب.. 50

عنوان                        صفحه

 1-6- مطالعات پیشین… 51

1-7- اهداف تفصیلی رساله.. 53

 فصل دوم: موقعیت جغرافیایی و زمین‌شناسی منطقه مطالعاتی… 55

2-1- مقدمه.. 56

2-2- ویژگی­های جغرافیایی استان خوزستان.. 57

2-3- ویژگی آب و هوایی منطقه.. 61

2-4- زمین شناسی منطقه.. 61

2-5- چینه­نگاری ناحیه مورد مطالعه.. 62

2-5-1-چینه­نگاری نواحی جنوب، غرب و جنوب شرق استان.. 63

2-5-1-1- سازند گچساران.. 64

2-5-1-2- سازند میشان.. 65

2-5-1-3- سازند آغاجاری.. 66

2-5-1-4- بخش لهبری.. 67

2-5-1-5- سازند بختیاری.. 67

2-5-1-6- نهشته­های کواترنر. 68

2-5-2- چینه­نگاری نواحی شمال، شمال شرق و شمال غرب.. 68

2-5-2- 1- سازند سورمه. 69

2-5-2- 2-سازند کژدمی.. 70

2-5-2- 3-سازند سروک… 70

2-5-2- 4-سازند سورگاه. 71

 عنوان                صفحه

 2-5-2- 5-سازند ایلام. 72

2-5-2-6- سازند گورپی.. 72

2-5-2-7- سازند پابده. 73

2-5-2-8- سازند آسماری.. 73

2-6- حوضه آبریز رودخانه كارون.. 74

2-6-1-بخش میانی حوضه آبریز کارون بزرگ… 77

2-6-2- بخش غربی حوضه آبریز کارون بزرگ… 78

2-6-3- ریخت­شناسی(Morphology) 79

2-6-4- سدهای موجود در منطقه مطالعاتی.. 81

2-6-5- فرسایش‌پذیری منطقه مطالعاتی.. 85

2-6-6-شاخه­بندی حوضه آبریز کارون در استان خوزستان.. 89

 فصل سوم: مواد و روش‌ها. 93

3-1- نمونه‌برداری از رسوبات حوضه آبریز کارون.. 94

 

 

3-2- روش نمونه‌برداری از رسوب… 98

3-3- تعیین پارامترهای فیزیکوشیمیایی رسوب… 101

3-3-1- pH.. 101

3-3-2- هدایت الکتریکی(Electrical Conductivity) 102

3-3-3- ماده آلی.. 103

3-3-4- ظرفیت تبادل کاتیونی.. 106

3-3-5- تعیین بافت رسوب.. 108

 عنوان                     صفحه

 3-4- تحلیل داده‌ها 111

3-4-1- روش‌های زمین‌شیمیایی تحلیل داده‌ها 111

3-4-1-1- ضریب تمایز. 111

3-4-1-2- ضریب غنی‌شدگی.. 111

3-4-1-3- شاخص زمین انباشت… 113

3-4-1-4- شاخص خطر بالقوه بومشناختی.. 114

3-4-1-5- دستورالعمل‌های کیفیت رسوب.. 115

3-4-2- روش‌های آماری.. 118

3-4-2-1- آمار توصیفی.. 119

3-4-2-2- ضریب همبستگی.. 119

3-4-2-4- تحلیل مؤلفه‌های اصلی.. 120

3-4-2-3- تحلیل خوشه‌ای.. 121

3-5- ارزیابی آلودگی هیدروکربن‌های آروماتیک چند حلقه­ای در رسوبات… 122

3-6- ترکیبات PAH سرطان‌زا و غیر سرطان‌زا 124

3-7- شناسایی منشأ هیدروکربن­های آروماتیک چندحلقه‌ای در رسوبات… 126

 فصل چهارم: فلزات سنگین در رسوبات حوضه آبریز کارون… 130

4-1- مقدمه.. 131

4-2- پارامترهای فیزیکوشیمیایی آب رودخانه.. 131

4-3- پارامترهای فیزیکوشیمایی رسوب… 133

4-4- نتایج تجزیه نمونه‌های رسوب برای تعیین غلظت فلزات سنگین… 141

 عنوان                                          صفحه

 4-4-1- مولیبدن.. 142

4-4-2- مس…. 144

4-4-3- سرب.. 145

4-4-4- روی.. 146

4-4-5- نیکل.. 148

4-4-6- کبالت… 149

4-4-7- منگنز. 150

4-4-8- آهن.. 151

4-4-9- آرسنیک… 152

4-4-10- کادمیم.. 153

4-4-11- آنتیموان.. 154

4-4-12- وانادیم.. 155

4-4-13- کروم. 156

4-4-14- آلومینیم.. 157

4-4-15- جیوه. 159

4-5- مقایسه میانگین غلظت عناصر رسوبات حوضه آبریز رودخانه کارون با رودخانه‌های جهان.. 160

4-6- تحلیل زمین‌شیمیایی داده‌ها 163

4-6-1- ضریب تمایز. 163

4-6-2- ضریب غنی‌شدگی.. 169

4-6-3- شاخص زمین انباشت… 177

4-6-4- شاخص خطر بالقوه بوم‌شناختی.. 181

4-6-7- شاخص کیفیت رسوب.. 184

عنوان                     صفحه

 4-7- تحلیل آماری داده‌ها 187

4-7-1- ضریب همبستگی.. 192

4-7-2- تحلیل خوشه‌ای.. 196

4-7-3- تحلیل عاملی.. 198

 فصل پنجم: هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه­ای در رسوبات حوضه آبریز کارون. 203

5-1- مقدمه.. 204

5-2- نتایج تجزیه هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای در رسوب حوضه آبریز کارون.. 204

5-2-1- نفتالن: 207

5-2-2- اَسنفتن: 208

5-2-3- فلورن: 209

5-2-4-فنانترن: 211

5-2-5- آنتراسن: 212

5-2-6- فلورانتن: 213

5-2-7- پایرن: 215

5-2-8- بنزو(a) آنتراسن: 216

5-2-9-کرایزن: 217

5-2-10- بنزو(e) پایرن: 218

5-2-11- بنزو(b) فلورانتن: 220

5-2-12- بنزو(K) فلورانتن: 221

5-2-13- بنزو(a) پایرن: 222

 عنوان                     صفحه

 5-2-14- دی‌بنزو(a,h) آنتراسن: 224

5-2-15- بنزو(ghi) پریلن: 225

5-2-16-ایندنو(1,2,3-cd) پایرن: 226

5-3- مجموع هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه ای(PAHs∑). 229

5-4- راهنمای کیفیت رسوب… 231

5-5- مقایسه غلظت PAHهای رسوب حوضه آبریز کارون با برخی از رودخانه‌های جهان.. 236

5-6- PAHهای سرطان‌زا و غیرسرطان‌زا در نمونه‌های رسوب… 237

5-7- تعیین میزان سمناکی نمونه‌های رسوب… 240

5-8- ترکیب PAHها بر اساس تعداد حلقه‌ها 241

5-9- تعیین منشأهای احتمالی PAHها با بهره گرفتن از نسبت‌های ایزومری… 243

5-10- تحلیل آماری داده‌ها 247

5-10-1- تحلیل عاملی.. 251

5-12-2- تحلیل خوشه‌ای.. 254

 فصل ششم: نتیجه‌گیری و پیشنهادات… 256

6-1- نتیجه‌گیری… 257

6-2- پیشنهادات… 264

Abstract   278

منابع فارسی… 265

منابع انگلیسی… 268

مقدمه

توسعه سریع فعالیت‌های بشر از قبیل معدنکاری، صنعت و کشاورزی در چند دهه اخیر به طور پیوسته به افزایش آلودگی محیط‌زیست منجر شده است. در این میان، سامانه‌های آبی زمینی و به ویژه رودخانه‌ها در برابر آلودگی آسیب‌پذیرتر هستند. در این سامانه‌ها بسیاری از آلاینده‌ها جذب سطحی رسوبات می‌شوند، بنابراین می‌توان از رسوب برای پایش آلودگی در سامانه‌های آبگین استفاده کرد. ترکیب رسوبات علاوه بر شرایط طبیعی، نشان‌دهنده فعالیت‌های انسان در حوضه آبریز است. آلودگی فلزات سنگین و ترکیبات آروماتیک چند حلقه‌ای از جمله نگرانی‌های زیست‌محیطی هستند که می‌توانند از منابع مختلف انسان‌زاد و زمین‌زاد وارد سامانه‌های رودخا‌نه‌ای شوند. فلزات سنگین به دلیل پایداری محیطی، تمرکز و سمناکی زیست‌شناختی، جذب و واجذب، پتانسیل اکسایش-کاهش، ته‌نشست، انحلال‌پذیری، کیلیتی شدن و خطرات بوم‌شناختی توجه زیادی را به خود جلب کرده‌اند. هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای نیز به دلیل سمناکی پایدار، آسیب به ژن‌ها، سرطان‌زایی و اثر منفی بر تولیدمثل در مطالعات زیست‌محیطی اهمیت زیادی دارند. بررسی زمین‌شیمی رسوبات آبگین، اطلاعات مهمی در مورد عناصر(به ویژه فلزات بالقوه سمی حل شده، معلق و ته‌نشین شده) و اطلاعات مهمی در مورد تاریخچه و فعالیت‌های حاکم بر منطقه در اختیار پژوهشگر قرار می‌دهد. رسوبات آلوده شاخص‌های بسیار مهم آلودگی محیط‌های آبگین هستند، بنابراین برای پی بردن به شرایط سامانه آبگین بررسی زمین شیمیایی رسوب بسیار ضروری است.

1-2- زمین شیمی زیست محیطی

بسیاری از مباحث زیست محیطی نیازمند آشنا بودن با اصول زمین شیمی، و تحرک آلاینده‌هاست. زمین شیمی زیست محیطی مفهومی گسترده است که می‌تواند شامل هر فرایند زمین‌شیمیایی در سطح یا نزدیک به سطح زمین باشد که با سامانه‌ها و فرایندهای بی شماری در ارتباط است. در واقع مطالعات زمین‌شیمی زیست محیطی بیشتر بر فرایندهای شیمیایی مؤثر بر انسان و محیط زیست آن متمرکز است. این مطلب می‌تواند شامل شیمی آلاینده‌ها(در آب، خاک و هوا)، فروکاهی منابع طبیعی از جمله تغییر شیمیایی و تغییر اقلیم باشد(O’Day, 1999). این علم با شرایط زیست شناختی، شیمیایی و فیزیکی محیط مانند دما، حالت ماده، اسیدینگی، پتانسیل اکسایش-کاهش، هدایت الکتریکی و فعالیت باکتریایی در ارتباط است. تمام این عوامل بر تحرک، گسترش، توزیع، ته‌نشینی و غلظت فلزات و شبه فلزات بالقوه سمناک که به تندرستی اندامگان‌ها در یک بوم سامانه آسیب می رساند، اثر دارد. داده‌های زمین شیمیایی زیست‌محیطی، شرایط نابی را تعیین می‌کند که در آن تهدیدی برای ساکنین یک بوم سامانه وجود نداشته باشد، خواه این خطرات ناشی از نفوذ شیمیایی حاصل از هوازدگی سنگ‌ها و تخریب آن‌ ها باشد و خواه از محیط زیستی باشد که در آن خطر آلودگی عناصر شیمیایی از فعالیت‌های انسانی ناشی می‌شود(Siegel, 2002). بنابراین ابتدا باید محیط‌هایی را که در معرض خطر آلودگی (طبیعی یا انسانزاد) هستند شناسایی و سپس این خطرها را توصیف و با بهره گرفتن از روش های فیزیکی، شیمیایی و زیست شناختی آنها را کاهش داده، و یا از بین برد. به این منظور ابتدا باید رفتار زمین شیمیایی عناصر به خوبی شناخته شود (Wong et al, 2006). نقش زمین‌شیمیدان‌ها، بررسی غلظت بالای فلزات بالقوه سمناک در یک بوم‌سامانه، و پی بردن به منابع احتمالی فلزات است. زمین‌شیمیدان‌ها اصول تحرک‌پذیری شیمیایی در فازهای گازی، جامد و مایع را برای تعیین سرنوشت و مسیرهای ورودی فلزات به بوم‌سامانه‌ها به کار گرفته، و غلظت طبیعی هر نمونه‌ را تعیین می‌کنند تا سلامت اندامگان‌ها، و محیط‌های در ارتباط با آن‌ ها را کنترل کنند. زمین‌شیمیدان‌ها به پاسخ فلزات آلاینده به شرایط فیزیکی، شیمیایی و زیست‌شناختی پی برده و مؤثرترین، اقتصادی‌ترین و اجتماعی‌ترین روش‌ها را برای حل مشکل آلایندگی فلزات سمی موجود به کار می‌برند. از این دانش برای برنامه‌ریزی پروژه‌های توسعه، همراه با جلوگیری از تخریب‌های آتی ناشی از ورود آلاینده‌های فلزی بالقوه سمی به محیط استفاده می‌شود(Siegel, 2002).

1-3- محیط زمین­شیمیایی رسوب و ارزیابی زیست محیطی آن

رسوب، لایه‌ای از مواد کانیایی و آلی است که توسط فرایندهای شیمیایی، فیزیکی و زیست‌شناختی و تحت تأثیر هوازدگی شیمیایی و فیزیکی از سنگ اولیه یا بستر جدا شده و توسط عواملی چون آب، باد و یخسار به صورت حل‌شده، کلوئیدی، معلق و غلتان انتقال می‌یابد. این لایه بر اثر تغییراتی چون تغییر در سرعت آب، چگالی ذرات، اندازه ذرات، واکنش‌های شیمیایی و زیست‌شناختی در بستر رودخانه‌ها، دریاچه‌ها، باتلاق‌ها، خلیج‌ها، دریاها و اقیانوس‌ها نهشته می‌شود(Berkowitz et al, 2008). علاوه بر این، تخلیه‌هایی که از فعالیت‌های شهری، صنعتی و معدنکاری صورت می‌گردد منابع بالقوه ذرات هستند. ویژگی‌های فیزیکی مانند اندازه و چگالی رسوب در فرایند رسوبگذاری و حمل‌ونقل آن مهم هستند. رسوبات، مخلوطی ناهمگن از ذرات هستند که اندازه آن‌ ها از میلی‌متر تا میکرون تغییر می‌کند و از نظر اندازه به سه رده گراول، ماسه و گل(سیلت و رس) تقسیم می‌شوند. گراول ویژگی‌های سنگ بستر را نشان می‌دهد. سیلت‌ها علاوه بر ویژگی‌های سنگ بستر، ممکن است فلزات را بصورت جذب سطحی همراه داشته باشد. غنی شدگی شدید فلزات در رسوبات رس اندازه و ماده آلی، در رسوبات معلق، رسوبات نهشته شده، شیل‌ها، کانی‌های اکسید آهن و منگنز و فازهای سنگی معادل آن‌ ها مشاهده شده است(Seigel, 2002). جزء رسی سیلت مساحت سطحی بالایی دارد و به دلیل شیمی سطح آن احتمال بیشتری برای جذب آلاینده‌های آلی و فلزات سنگین دارد(Tessier et al. 1984). جزء ماسه‌ای و سیلت درشت‌دانه اغلب شامل کوارتز و گاهی کربنات‌ها(پوسته صدف، مرجان و غیره) و سیلیکات‌های دیگر مانند فلدسپات‌ها و یا قطعات سنگی است. ذرات رسی اغلب سیلیکات‌های ثانویه هستند. دیگر کانی‌های ثانویه مانند اکسیدهای آلومینیم و آهن در جزء سیلت ریزدانه و رس فراوان است. بیشتر آلاینده‌های انسان‌زاد با جزء رسی و سیلتی همراه است. رسوب یک مخزن و منبع اصلی مواد غذایی برای موجودات زنده آبی است. ترکیب رسوب علاوه بر اینکه شرایط طبیعی منابع آن‌ ها را نشان می‌دهد می‌تواند نشان‌دهنده فعالیت‌های انسان در حوضه رودخانه‌ها، مصب‌ها و سواحل نیز ‌باشد. بیشتر جوامع انسانی در اطراف رودخانه‌ها و یا دیگر منابع آبی تشکیل می‌شوند و از این رو رسوبات آبرفتی، دریاچه‌ای و دریایی نیازمند مدیریت هستند. تجمع فلزات سنگین در رسوبات سطحی محیط‌های آب، به وسیله فرایندهای زیست‌شناختی و زمین‌شناختی رخ می‌دهد و می‌تواند منجر به کاهش رشد، یا کاهش تولیدمثل و تنوع گونه‌های حفار رسوب و در نهایت مرگ ماهی‌ها منجر شود(Olubunmi et al., 2010)؛ بنابراین بررسی زمین‌شیمیایی رسوبات رودخانه‌ای برای پی بردن به شرایط سامانه‌های آبی امری حیاتی است، چرا که اطلاعات مهمی در مورد عناصر، به ویژه فلزات بالقوه سمی حل شده، معلق، و نهشته شده و دیگر آلاینده‌ها مانند هیدروکربن‌های آروماتیک چند حلقه‌ای در اختیار پژوهشگر قرار می‌دهد. علاوه بر این، رسوبات، اطلاعاتی در مورد تاریخچه فرایندهای تأثیرگذار در منطقه  به ویژه آلودگی‌های طبیعی و انسان‌زاد به دست می‌دهد.

1-4- فلزات سنگین

از جمله نگرانی‌های زیست‌محیطی که امروزه در کانون توجه سازمان‌های زیست‌محیطی و بهداشتی قرار گرفته است، آلودگی ناشی از فلزات سنگین است. فلزات سنگین زیرمجموعه‌ای از عناصر موجود در جدول تناوبی هستند که اغلب ویژگی‌های فلزی دارند. این دسته از عناصر شامل فلزات واسطه، شبه‌فلزات، لانتانیدها و اکتینیدها می‌شود. تعاریف مختلفی بر اساس چگالی، عدد اتمی، عدد جرمی، ویژگی‌های شیمیایی و سمناکی برای این دسته از عناصر ارائه شده است. نام فلزات سنگین اولین بار توسط IUPAC(International Union of Pure and Applied Chemistry) برای این عناصر انتخاب شد اما از آنجا که این اصطلاح تعاریف مختلفی را شامل می‌شود، امروزه اصطلاح فلزات سمناک، کاربرد بیشتری دارد(Sarkar, 2002). برخی فلزات‌سنگین مانند آرسنیک، مولیبدن، سلنیم، مس، روی، کروم، آهن و منگنز جزء عناصر ریزمغذی ضروری هستند و کمبود یا مصرف بیش از حد آن‌ ها موجب مسمومیت موجودات زنده می‌شود. گروه دیگری از فلزات سنگین برای سلامت انسان مضر بوده و هنگامی که از راه هوا، آب آشامیدنی، غذا، یا ترکیبات شیمیایی انسان‌زاد، آزاد می‌شود از راه تنفس، بلع و جذب پوستی، وارد بدن انسان می‌شوند. اگر سرعت ورود و تجمع این عناصر در بافت‌های بدن سریع‌تر از مسیر سم‌زدایی باشد، به تدریج سموم در بدن تجمع می‌یابد. قرارگرفتن در معرض غلظت‌های بالا، برای ایجاد سمناکی در بدن ضروری نیست، بلکه تجمع فلزات سنگین در بافت‌های بدن به تدریج رخ داده و در طول زمان می‌تواند به غلظت‌های سمی، و بسیار فراتر از گستره غلظت مجاز برسد(Suruchi et al, 2012). از نقطه نظر آلودگی زیست‌محیطی، فلزات را می‌توان به سه گروه تقسیم کرد(Wood, 1974):

– غیر سمناک(سدیم، منیزیم، آهن، پتاسیم، کلسیم، آلومینیم، استرانسیم، لیتیم، روبیدیم)

– سمناک ولی بسیار انحلال ناپذیر یا بسیار کمیاب(تیتانیم، هافنیم، زیرکنیم، تانتالیم، گالیم، لانتانیم، اسمیم، ایریدیم، روتنیم، باریم، رودیم)

– بسیار سمناک و نسبتاٌ دسترس‌پذیر(بریلیم، کبالت، نیکل، مس، روی، قلع، کروم، آرسنیک، سلنیم، نقره، کادمیم، جیوه، تالیم، سرب، آنتیموان، بیسموت)

نقش فلزات سنگین در محیط زیست از دیرباز مورد توجه بسیاری از پژوهشگران بوده است. فلزات سنگین پس از ورود به محیط به دلیل خاصیت تجمع‌پذیری، تجزیه‌نا‌پذیری و مقاومت در برابر تغییرات زیست‌شناختی، می­توانند طی حرکت در چرخه حیات به تدریج در بافت‌های مختلف بدن، به ویژه در موجودات رده‌های بالای زنجیره غذایی انباشته شوند و مشکلات زیادی را برای سلامت موجودات زنده به وجود آورند. این فلزات به صورت گونه‌های انحلال‌پذیر در آب یا به صورت بخشی جدایی نا‌پذیر از جامدات معلق انتقال یافته یا در اثر تبخیر وارد جو می‌شوند، و یا اینکه در رسوبات بستر انباشته شده و توسط اندامگان‌ها جذب می‌شود. از آنجا که بیشتر فلزات در محیط آب در مقادیر کم نیز سمی هستند حتی تغییرات به نسبت کوچک در غلظت آن‌ ها، از اهمیت زیادی برخوردار است(Hornberger et al., 1999). بنابراین بررسی و پایش نحوه ورود این عناصر از منابع مختلف شهری، صنعتی و کشاورزی به منابع پذیرنده آب، خاک و غذا توجه بسیاری از پژوهشگران محیط‌زیست و بهداشت را به خود جلب نموده است.

1-4-1- منابع طبیعی فلزات سنگین

در سامانه‌های طبیعی، عناصر از سنگ‌ها، کانی‌ها، گازها و بخارات فعالیت‌های آتشفشانی، آتش‌سوزی جنگل‌ها و چشمه‌های آبگرم وارد محیط ‌‌شده، در خاک باقی می‌مانند و یا وارد آب‌های سطحی و سفره‌های آب زیرزمینی می‌شوند. با

كلمات كلیدی: سازه مشبك كامپوزیتی، خودترمیم‌شونده، آزمون خمش سه‌نقطه‌ای، لوله‌های موئین شیشه‌ای

فهرست مطالب

 

عنوان

صفحه

مقدمه. 1

 فصل اول: مروری بر تحقیقات پیشین.. 6

1-1- سازه‌های مشبك كامپوزیتی… 7

   1-1-1- معرفی سازه‌های كامپوزیتی و سازه‌های مشبك كامپوزیتی.. 7

   1-1-2- تاریخچه‌ سازه‌های مشبك كامپوزیتی.. 14

   1-1-3- روش‌های ساخت سازه‌های مشبك كامپوزیتی.. 18

   1-1-4- كاربرد سازه‌های مشبك كامپوزیتی.. 21

   1-1-5- بررسی قابلیت جذب انرژی و مقاومت خمشی صفحات مشبك كامپوزیتی.. 23

1-2- پلیمرها و كامپوزیت‌های خودترمیم‌شونده. 28

   1-2-1- معرفی و تاریخچه مواد خودترمیم‌شونده 28

   1-2-2- روند خودترمیمی در پلیمرها 31

      1-2-2-1- طراحی مواد خود ترمیم شونده 31

      1-2-2-2- انواع مكانیزم‌های خودترمیمی در پلیمرها 31

         1-2-2-2-1- خودترمیمی ذاتی در پلیمرها 31

         1-2-2-2-2- خودترمیمی غیرذاتی در پلیمرها 38

         1-2-2-2-3- ارزیابی بازده خودترمیمی.. 43

   1-2-3- مروری بر كامپوزیت‌های پلیمری خودترمیم‌شونده حاوی الیاف توخالی.. 44

   1-2-4- كاربرد پلیمرها و كامپوزیت‌های خودترمیم‌شونده 54

      1-2-4-1- پوشش‌های ضدخراش… 54

      1-2-4-2- صنایع پزشکی.. 55

      1-2-4-3- صنایع هوافضا 55

      1-2-4-4- صنایع نفت، گاز و پتروشیمی.. 56

      1-2-4-5- سایر كاربردها 56

1-3- اهداف اصلی از انجام پژوهش…. 57

 فصل دوم: مواد، تجهیزات و روش‌های آزمایش…. 58

2-1- معرفی مواد. 59

   2-1-1- رزین اپوكسی.. 59

   2-1-2- الیاف و پارچه شیشه. 61

   2-1-3- لوله‌های موئین شیشه‌ای.. 63

   2-1-4- سیلیكون قالب‌گیری.. 65

 

 

2-2- تجهیزات آزمایش…. 66

   2-2-1- تجهیزات مورد نیاز برای قالب‌گیری.. 66

   2-2-2- تجهیزات مورد نیاز برای ساخت نمونه كامپوزیت مشبك… 68

   2-2-3- نگهدارنده آزمون خمش سه‌نقطه‌ای.. 70

   2-2-4- دستگاه آزمون خمش سه‌نقطه‌ای.. 73

   2-2-5- سیستم اعمال فشار بر روی نمونه‌های كامپوزیتی مشبك… 74

2-3- روش انجام آزمایش…. 74

   2-3-1- ساخت قالب سیلیكونی.. 76

   2-3-2- روش ساخت نمونه‌های كامپوزیتی مشبك خودترمیم‌شونده 79

      2-3-2-1- محاسبات مربوط به وزن و درصد حجمی مواد مورد نیاز برای ساخت نمونه. 79

      2-3-2-2- برش الیاف و پارچه شیشه. 83

      2-3-2-3- ساخت شبكه خودترمیم‌شونده 83

      2-3-2-4- ساخت نمونه كامپوزیت‌مشبك (خودترمیم‌شونده و شاهد) 85

      2-3-2-5- كدگذاری نمونه‌ها 89

   2-3-3- تخریب نمونه‌های خودترمیم‌شونده 92

   2-3-4- آزمون خمش سه‌نقطه‌ای.. 93

فصل سوم: نتایج و بحث… 94

3-1- نتایج آزمون خمش نمونه‌های كامپوزیت مشبك…. 95

   3-1-1- نمونه‌های شاهد. 95

   3-1-2- نمونه‌های خودترمیم‌شونده 108

      3-1-2-1- تخریب نمونه‌های خودترمیم‌شونده 108

      3-1-2-2- محاسبه بازده ترمیم و تعیین درصد حجمی بهینه مواد خودترمیم‌شونده 111

      3-1-2-3- تعیین مدت‌زمان بهینه مورد نیاز برای ترمیم. 120

3-2- نتایج آزمون خمش نمونه‌های اپوكسی مشبك…. 121

   3-2-1- نمونه‌های شاهد. 121

   3-2-2- نمونه‌های خودترمیم‌شونده 125

      3-2-2-1- تخریب نمونه‌های خودترمیم‌شونده 125

      3-2-2-2- محاسبه بازده ترمیم و تعیین درصد حجمی بهینه مواد خودترمیم‌شونده 127

      3-2-2-3- تعیین مدت‌زمان بهینه مورد نیاز برای ترمیم. 137

فصل چهارم: نتیجه‌گیری و پیشنهادها 138

4-1- نتیجه‌گیری… 139

4-2- پیشنهادها. 141

مراجع   142

كامپوزیت‌ها موادی مهندسی هستند كه حداقل از دو جزء غیر قابل امتزاج در یكدیگر تشكیل می‌شوند، و خواص آنها همواره از خواص هریک از اجزای تشكیل ‌دهنده برتر است. استفاده از مواد كامپوزیتی در زندگی بشر به دلیل خواص قابل‌ توجه آنها از دیرباز مورد توجه بوده ‌است، كمااینكه در گذشته و برای ساخت بناها از كاه‌گل كه یكی از ابتدایی‌ترین كامپوزیت‌ها به شمار می‌آید، استفاده می‌شده است.

اما آغاز توسعه و كاربرد مواد كامپوزیتی پیشرفته در صنایع مختلف به اوایل قرن بیستم بازمی‌گردد، جایی كه كامپوزیت‌های زمینه ‌پلیمری تقویت‌شده با الیاف پراستحكامی نظیر كربن و شیشه، به دلیل دارابودن ویژگی‌هایی نظیر وزن كم، قابلیت فرایندپذیری خوب، پایداری شیمیایی در شرایط محیطی مختلف، خواص استحكامی مناسب و وزن كم، مورد توجه بسیاری از صنایع نظیر صنایع هوافضا، دریایی، خودروسازی، حمل ونقل ریلی و صنعت ساخت لوازم ورزشی قرار گرفتند.

همانگونه كه اشاره شد، صنعت هوافضا همواره به دلیل خواص قابل توجه سازه‌های كامپوزیتی، یكی از مشتریان اصلی این مواد بوده ‌است. اگرچه به دلیل هزینه‌های زیاد فرایند ساخت، استفاده از این مواد فراگیر نشده است ولی نیاز به موادی با بازدهی بالاتر و وزن كمتر، همچنان موجب تمایل روزافزون به استفاده از كامپوزیت‌ها شده است. بنابراین می‌توان گفت كه این مواد در عین سبكی دارای قابلیت تحمل بار و سفتی بسیار زیادی هستند.

كامپوزیت‌های زمینه پلیمری تقویت‌شده با الیاف پراستحكام با توسعه در قالب سازه‌های مشبك كامپوزیتی، نسل جدیدی از كامپوزیت‌های پیشرفته پركاربرد در صنایع هوافضا را معرفی كرده‌اند. سازه‌های مشبك كامپوزیتی، كامپوزیت‌هایی هستند كه به صورت مشبك ساخته می‌شوند. این سازه‌ها علاوه بر دارا بودن خواص ویژه یک كامپوزیت پیشرفته به دلیل برخورداری از طراحی ویژه هندسی، جذب انرژی و مقاومت به ضربه فوق‌العاده خوبی از خود نشان می‌دهند.

ریب و پوسته اجزای اصلی تشكیل‌دهنده سازه‌های مشبك كامپوزیتی هستند. در این سازه‌ها ریب‌ها اصلی‌ترین المان‌های تحمل‌كننده بار به شمار می‌آیند. گره‌ها در محل برخورد ریب‌ها تشكیل شده و وظیفه دارند تا تنش‌های اعمالی به سازه مشبك را بین ریب‌ها توزیع كنند.

قابلیت اطمینان، بهره‌وری بالا، بازده وزنی زیاد و سایر خواص منحصربفرد سازه‌های مشبك كامپوزیتی ناشی از طبیعت تك‌جهته بودن خواص در ریب‌های آنها است. تحت شرایطی كه ریب‌ها از الیاف تقویت‌كننده تك‌جهته ساخته شده باشند، پس از بارگذاری هیچگونه غیریكنواختی در خواص مكانیكی سازه مشاهده نخواهد شد. بنابراین احتمال بروز پدیده لایه‌ای شدن در این سازه‌ها بسیار كم است.

پیش‌بینی ظرفیت تحمل بار سازه‌های مشبك كامپوزیتی یكی از پارامترهای مهم در طراحی آنها است. البته به دلیل وجود پیچیدگی‌ در خواص ساختاری و مكانیكی این سازه‌ها، پیش‌بینی ظرفیت تحمل بار آنها بسیار مشكل خواهد بود.

فهرست مطالب

عنوان                          صفحه

فهرست جدول‌ها ‌د

فهرست شکل‌‌ها ‌ه

پیشگفتار.. 1

فصل 1- مقدمه و سلولهای خورشیدی حساس شده با رنگدانه. 3

1-1-     مقدمه.. ………………………..3

1-2-     سلول های خورشیدی رنگدانه ای و ساختار کلی آن ها 5

1-2-1-فتوآند……. 6

1-2-2-الکترولیت اکسایشی – کاهشی.. 7

1-2-3-الکترود کاتد. 8

1-2-4-مکانیسم انتقال بار در سلولهای حساس شده با رنگدانه. 8

1-2-5- فرایند های تزریق، انتقال و بازترکیب در سلولهای رنگدانهای.. 9

1-3-     نتیجهگیری.. 10

بر پیشینه تحقیقات……….. 12

2-1-     مقدمه.. 12

2-2-      مفهوم نقاط کوانتومی.. 12

2-3-      عوامل کاهش بازده در سلولهی خورشیدی تک پیوند. 13

2-4-      رویکردهای متفاوت با بهره گرفتن از ویژگیهای نقاط کوانتومی در طراحیQDSSCs 13

2-4-1-تنظیم گاف انرژی در نقاط کوانتومی.. 14

2-4-2-اثر حاملهای داغ. 15

2-4-3-تولید چندین جفت الکترون-حفره (اکسایتون) 17

2-4-4-سلولهای خورشیدی با نوار میانی.. 18

2-5-     سلولهای خورشیدی بر پایهی نقاط کوانتومی (QDSSCs) 19

2-5-1-ساختار و اصول عملکرد سلول های خورشیدی بر پایهی نقاط کوانتومی.. 20

2-5-2-اجزای مختلف سلول خورشیدی بر پایه نقاط کوانتومی.. 21

2-5-2-1-الکترود آند…………………………. 21

2-5-2-2-نقاط کوانتومی به عنوان حساس کننده و جاذب نور 22

2-5-2-3-الکترولیت اکسایشی کاهشی پلی سولفید. 24

2-5-2-4-الکترود مقابل…………………….. 25

2-5-3-برهمکنشهای انتقال و عبور الکترون-حفره در سلول های خورشیدی بر پایه نقاط کوانتومی.. 26

2-6-      مقایسهی سلولهای خورشیدی حساس شده با رنگدانه و نقاط کوانتومی.. 28

2-6-1-تفاوتهای ساختاری  و زمان انتقال بار در DSSCs و SSSCs. 29

بر نقاط کوانتومی به کار برده شده در QDSSCs به عنوان حساس کننده 34

بر کاتدهای به کار برده شده در QDSSCs 37

2-9-     نتیجهگیری.. 38

فصل 3-  ساخت و  روش های مشخصه یابی سلول های حساس شده با نقاط کوانتومی.. 41

3-1-     مقدمه.. 41

3-2-     مواد و تجهیزات مورد نیاز 41

3-2-1-مواد اولیه  41

3-2-2-تجهیزات مورد استفاده در فرایند ساخت… 42

3-3-     ساختارکلی سلول های حساس شده با نقاط کوانتومی.. 43

3-3-1-آماده سازی فوتوآند. 44

44

به روش دکتر بلید. 45

3-3-1-3-پخت حرارتی در کوره……….. 47

3-3-1-4-حساسسازی فوتوآند با نقاط کوانتومی کادمیوم سولفید به روش سیلار (SILAR) 47

3-3-1-5-ساخت نقاط کوانتومی CdSe  و حساسسازی آند به روش حمام شیمیایی(CBD) 49

3-3-2-آمادهسازی الکترود کاتد. 52

3-3-2-1-ساخت کاتد نوع اول از جنسCuS. 53

3-3-2-2-ساخت کاتد نوع دوم از جنس PbS. 53

3-3-2-3-ساخت کاتد نوع سوم از جنس مس سولفید/ سرب سولفید و سرب سولفید/مس سولفید. 54

3-3-2-4-ساخت کاتد با لایه نشانی پی در پی CuS/PbS  به روش سیلار 54

3-3-3-ساخت الکترولیت پلی سولفید برای سلول های خورشیدی حساس شده با نقاط کوانتومی.. 55

3-3-4- بستن سلول های QDSSCs. 55

3-4-     روش های مشخصه یابی فوتوولتایی سلول های خورشیدی نقطه کوانتومی.. 57

3-4-1-اندازه گیری منحنی های ولتاژ – جریان.. 57

3-4-1-1-اندازه گیری منحنی های ولتاژ-جریان در روشنایی.. 57

3-4-1-2-اندازه گیری بازدهی تبدیل انرژی خورشیدی به الکتریکی و فاکتور کارکرد سلول.. 57

 

 

3-4-1-3-اندازه گیری منحنی های ولتاژ-جریان در تاریکی.. 58

3-4-2-اندازه گیری افت ولتاژ سلول با زمان.. 58

3-4-3-طیف سنجی امپدانس الکتروشیمیایی (EIS) 60

فصل 4-  تحلیل و نتایج مشخصه یابی سلول های ساخته شده. 64

4-1-مقدمه. 64

4-2- آنالیز میکروسکوپ الکترونی روبشی (SEM) نانو ذرات تیتانیوم اکسید. 64

4-3-طیف جذب و عبور آند ها 67

4-4- مشخصه یابی کاتد ها به روش SEM… 68

4-5- مشخصات فوتوولتایی سلول های ساخته شده بر پایه کاتدهای مختلف… 71

4-6- بررسی اثر افزایش تعداد سیکل های سیلار در ساخت کاتد های نانو کامپوزیتی.. 76

4-7-آنالیز امپدانس الکتروشیمیایی.. 79

4-7- بررسی گرافن به عنوان کاتد در QDSSCs 81

4-7-1-ساخت کاتد با پوشش گرافن و کامپوزیت آن با سرب سولفید. 81

4-7-2-بررسی مشخصه های فوتوولتایی سلول ها با کاتد گرافن / سرب سولفید. 82

4-7-3-ساختار ترکیبی گرافن با دیگر ساختار های نانو کامپوزیتی به عنوان کاتد. 83

4-8-مقایسه ی کاتد های نانوکامپوزیتی با کاتد های ترکیبی باگرافن.. 87

فصل 5-  نتیجهگیری و پیشنهادات… 93

5-1-     جمع بندی و نتیجهگیری.. 93

5-2-      پیشنهادات… 94

مقالات ارائه شده. 95

فهرست مراجع.. 96

پیشگفتار
در این تحقیق به ساخت و مشخصه یابی سلول های خورشیدی حساس شده با نقاط کوانتومی پرداخته شده است. برای ساخت آند در این سلول ها معمولاً از نانوذرات تیتانیوم اکسید(TiO2) استفاده می شود که بر روی زیر لایه های شفاف و رسانای اکسید قلع آلاییده شده با فلوئور پوشش داده میشوند. در این جا جهت حساسسازی فوتوآندها از نقاط کوانتومی کادمیوم سولفید و کادمیوم سلنید استفاده میشود. تا به حال کاتدهای مختلفی برای این سلول ها به کار رفته است. در این پژوهش به بررسی کاتدهای مس سولفید و سرب سولفید و مقایسهی آنها پرداخته شده است و بعد از آن روشی جدید تحت عنوان روش لایه نشانی دورهای برای ساخت نانو کامپوزیت مس سولفید/سرب سولفید به عنوان کاتدی مؤثر در سلولهای خورشیدی حساس شده با نقاط کوانتومی با بازدهی بالا معرفی شده است. در این روش کاتدها به روش پوشش پی در پی لایه های مس سولفید و سرب سولفید بر روی شیشههای FTO با روش جذب و واکنش پی در پی یونی (سیلار ) ساخته شدند. با بهره گرفتن از کاتد نانو کامپوزیتی مس سولفید/سرب سولفید بازدهی نسبتاً خوبی برای این سلولها به دست آمد که این بازدهی قابل قیاس با کاتد موثر و بهینه شده مس سولفید در سلولهای خورشیدی حساس شده با نقاط کوانتومی میباشد.خواص فوتوولتایی این سلولها مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج بررسیها نشان داد که بازدهی این سلولها در مقایسه با کاتدهای مس سولفید و سرب سولفید به ترتیب بیش از2 و 3 برابر افزایش یافته است. پس از معرفی این روش به عنوان روشی نوین در ساخت کاتدهای نانو کامپوزیتی به بهینه کردن این کاتدها و بهینه کردن تعداد سیکلهای سیلار مس سولفید/سرب سولفید پرداخته شده است. در ادامه به منظور افزایش بازدهی و بهینه کردن عملکرد این سلول ها صفحات گرافن نیز به عنوان کاتد مورد استفاده قرار گرفت ،صفحات گرافنی به علت دارا بودن ساختار دو بعدی دارای سطح موثر بالا هستند. گرافن همچنین دارای رسانایی الکتریکی قابل مقایسه با فلزات میباشد. با توجه به سطح موثر مناسب و رسانایی قابل توجه، انتظار میرود کاتدهای متشکل از صفحات گرافنی، خواص کاتالیستی مناسبی در حضور الکترولیت مورد استفاده در سلول های خورشیدی حساس شده با نقاط کوانتومی نشان دهند. بنابراین با توجه به مزایای ذکر شده برای گرافن؛ در این پژوهش به بررسی خواص فوتوولتائیک این سلول ها و تحلیل کارکرد گرافن به عنوان کاتد در این سلولها پرداخته شده است. همچنین نتایج مناسبی که از کاتدهای نانوکامپوزیتی مس سولفید/سرب سولفید در این تحقیق گرفته شده است، منجر به تلفیق این دو کاتد و ارائه کاتدی ترکیبی از آنها شده است؛ که در اینجا به طور کامل به بررسی و مشخصه یابی خواص فوتوولتایی آنها پرداخته شده است.

مقدمه و سلولهای خورشیدی حساس شده با رنگدانه
مقدمه
کنترل گرمایش جهانی و جلوگیری از افزایش بیش از حد دمای کرهی زمین یکی از موضوعات چالش برانگیز قرن بیست و یکم میباشد. محدود کردن افزایش دمای کره زمین در حد 2 درجه سانتی گراد به نحوهی استفاده از سوختهای فسیلی بستگی دارد، زیرا گازهای ناشی از سوختهای فسیلی به خصوص گاز دی اکسید کربن (CO2) مانع از تبادل حرارتی جو زمین با خارج شده و گرما داخل جو محبوس میشود به همین دلیل این شرایط به فرایند تولید گازهای گلخانهای شهرت یافته که افزایش آب و هوای زمین را در پی داشته است. بالا رفتن دمای کره زمین باعث بروز تغییر در آب و هوا میشود. بخش اعظم انتشار این گازها ناشی از استفادهی بیرویهی منابع انرژی فسیلی از جمله زغال سنگ، نفت و گاز توسط کشورهای توسعه یافته و صنعتی میباشد. این منابع اولیهی انرژی نه تنها باعث تغییرات آب وهوا بلکه سلامت انسان و اکوسیستم را نیز در معرض خطر قرار میدهد. از سوی دیگر منابع انرژی جهان محدود هستند و به طور یکنواختی توزیع نشدهاند. همهی اینها باعث میشود بشر به سمت منابع تجدید پذیر انرژی از جمله آب، باد، بیومس و انرژی خورشیدی سوق یابد.
در حالی که منابع انرژی در آینده میبایست ترکیبی از این منابع باشد، انرژی خورشیدی به تنهایی 10000 برابر مصرف روزانهی سیارهی ما را تأمین می کند. خورشید معادل 1024×3 ژول انرژی در سال به سیارهی ما میدهد، بنابراین با پوشش دادن تنها % 1/0 از سطح زمین با سلولهای خورشیدی با بازدهی % 10 نیاز فعلی بشر به انرژی تأمین می شود، اما استفادهی گسترده از این نوع انرژی نیازمند تکنولوژی برتر و تخمین صرفه اقتصادی میباشد.
البته انرژی خورشیدی با محدودیتهایی نیز رو به رو است از جمله غیر پیوسته بودن و پراکندگی این منبع؛ زیرا حرکت زمین موجب عدم تداوم نور خورشید در 24 ساعت شبانه روز میباشد، همچنین نقاط جغرافیایی مختلف به یک میزان از این انرژی بهره نمیبرند مثلاً در کشورهایی مانند فنلاند و سوئد که آفتابگیر نیستند، این انرژی غیر کاربردی میشود. علاوه بر این ذخیرهسازی و انتقال انرژی خورشیدی در مقیاس بزرگ مستلزم سرمایهگذاری وسیعتر میباشد.
بهره برداری از این انرژی نیازمند رسیدن به تکنولوژی و صنعت فوتوولتائیک که تولیدکنندهی انواع سلولهای فوتوولتائیک است، میباشد. این سلولها تبدیلکنندهی مستقیم انرژی خورشیدی به انرژی الکتریکی هستند. این سلولها به دلیل عدم نیاز به اجزای متحرک؛ هزینه نگهداری پایینی دارند و به همین دلیل جهت کاربردهای بلند مدت مورد توجه قرار گرفتهاند.
امروزه صنعت از سلولهای نیمه هادی فوتولتائیک در محصولات مصرفی مانند: ساعتهای خورشیدی، ماشین حسابها، اسباببازیها و غیره یا مونتاژ شدهی این سلولها در ماژولهای خورشیدی استفاده میکند. سلولهای خورشیدی فوتوولتائیک بسته به نوع تکنولوژی به کار برده شده در ساختشان به سه نسل تقسیم میشوند:
نسل اول: رایجترین سلولهایی هستند که در مصارف صنعتی و خانگی مورد استفاده قرار میگیرند و از ویفرهای سیلیکونی تک کریستالی و چند کریستالی ساخته میشوند که حدود % 85 از سهم بازار را به خود اختصاص دادهاند. خلوص بالای کریستال های سیلیکون مورد نیاز و همچنین دمای بالا هنگام ساخت و مقادیر زیاد ماده مورد نیاز جهت ساخت این سلولها پارامترهای تعیین کننده در تخمین هزینه این سلولها هستند. بازده این سلولها به شدت به زاویهی تابش نور فرودی وابسته است بنابراین در تولیدات تجاری علاوه بر بازده، هزینه نصب و نگهداری پنلها هم مهم است و همهی عوامل باید با هم بهینه شوند. هم اکنون شرکتهای تجاری در راستای کاهش هزینه تمام شده به کمتر از 1 دلار به ازای هر وات و تولید پنلهای سبکتر و انعطافپذیرتر حرکت می کنند.
نسل دوم: به علت هزینه ساخت بالا، ویفرهای سیلیکونی به سرعت با سلولهای نسل دوم جایگزین شدند. این سلولها بر اساس تکنولوژی فیلمهای لایه نازک میباشند که بر پایهی سیلیکون آمورف، کادمیوم تلوراید (CdTe) ،مس ایندیم سلنید(CIS) و مس ایندیم گالیم سلنید(CIGS) ساخته میشوند که معمولاً بین یک زیر لایهی شفاف رسانا و الکترود کاتد پوشش داده میشوند. این سلولها % 15 بازار تجاری را شامل میشود.
حد ترمودینامیکی بازدهی تبدیل نور به الکتریسیته برای سلولهای فوتوولتائیک با تک پیوند p-n (نسل اول و دوم) تحت تابش استاندارد AM1.5 G برابر % 9/32 میباشد. که این حد ، حد شاکلی کوئیزر نامیده میشود که از این واقعیت سرچشمه میگیرد که فوتونهایی با انرژی کمتر از شکاف انرژی جذب نمیشوند و فوتونهایی با انرژی بالاتر از شکاف انرژی، انرژی اضافه (Ephoton-Egap) را به صورت گرما ساطع میکنند.
نسل سوم : سلولهای خورشیدی نسل سوم با هدف افزایش بازدهی بالاتر از حد شکلی-کوئیزر به موازات پیشرفتهای لایه نازک مورد توجه قرار گرفتند. به این منظور از مفاهیم و رویکردهای علمی از جمله: سلولهای چند پیوندی، مبدلهای اپتیکی، تولید چندین حامل بار توسط اثر یونیزاسیون و وارد کردن ناخالصی در ساختار استفاده کردند. بازدهی بالاتر از % 40 برای سلولهای چند پیوندی با بهره گرفتن از متمرکز کردن نور خورشید گزارش شده است.
سلول های خورشیدی رنگدانهای (DSSCs) و سلولهای خورشیدی حساس شده با نقاط کوانتومی (QDSSCs) و همچنین سلولهای پلیمری جزء سلولهای نسل سوم هستند که در ادامه به تفسیر آنها می پردازیم.
سلول های خورشیدی رنگدانه ای و ساختار کلی آن ها
این سلولها اولین بار در سال1991 توسط گراتزل و همکارانش ساخته شد که از نوع سلولهای فتو الکتروشیمیایی هستند و شامل فتوآند، الکترولیت اکسایشی–کاهشی و الکترود کاتد میباشد. شکل ‏1 1 طرحوارهای از اجزای یک DSSC، سطوح انرژی، اجزای مختلف آن و فرایندهایی که در این سلول اتفاق می افتد را نشان میدهد.

شکل ‏1 1 . طرح وارهای از (a): یک سلول خورشیدی رنگدانهای، (b): دیاگرام انرژی در یک DSSC [ – ]
در این سیستم، لایهای متخلخل از ذرات نانومتری وجود دارد که معمولاً از نانوساختار دی اکسید تیتانیوم (TiO2) استفاده میشود اما اکسیدهای دیگر با گاف انرژی مشابه مانند ZnO ، SnO2 ،Nb2O5 نیز مورد بررسی قرار گرفتهاند.[ – – – – ]
در این سلولها تک لایهای از رنگ روی سطح لایهی نانوکریستالی جذب می شود. بر اثر تابش، مولکول رنگدانه برانگیخته شده و این برانگیختگی به تزریق یک الکترون به باند هدایت TiO2 و ایجاد حفرهای در رنگدانه میانجامد که به آن فرایند تزریق میگویند سپس رنگدانه با گرفتن الکترون از الکترولیت احیا شده و به حالت پایه باز میگردد (فرایند احیای رنگدانه ) .الکترولیت که شامل یک جفت اکسایش-کاهش یدید/تری یدید حل شده در یک حلال آلی میباشد با ورود الکترون از الکترود مقابل احیا شده و مدار الکتریکی با انتقال الکترون در مدار خارجی کامل می شود.
احیای رنگ( حساس کننده) توسط الکترولیت، مانع گیر افتادن دوبارهی الکترون تزریقی به TiO2 توسط رنگ اکسید شده میشود. ولتاژ تولید شده در این سلول متناسب با اختلاف سطح فرمی الکترون نیمه هادی و پتانسیل اکسایش-کاهش الکترولیت است. شکل ‏1 1سطوح انرژی اجزای مختلف یک سلول خورشیدی رنگدانهای را نشان میدهد. در ادامه اجزای این سلولها به تفضیل شرح داده میشود:
1-2-1-فتوآند
جهت ساخت فتوآند در این سلولها از نیمهرساناها استفاده میشود. نیمهرساناها معمولاً در معرض الکترولیت و تابش نور پایداری خوبی دارند ولی بیش تر نیمه رساناها به علت گاف انرژی نسبتاً زیادی که دارند، نمیتوانند نور مرئی را به اندازه کافی جذب کنند بنابراین نیمه رساناهایی مانند نانو ساختارهای تیتانیوم اکسید (TiO2) و اکسید روی (ZnO) با پوششی از رنگدانه های آلی که میتوانند بخشی از نور مرئی خورشید را جذب کنند در این سلولها به کار میرود. رنگدانه ها در واقع نوعی مولکولهای آلی حساس به نور هستند. ویژگی خاص مولکولهای این نوع رنگدانه وجود ترازهای HOMO و LUMO در آنهاست که امکان آزاد شدن الکترون و انتقال آن به TiO2 را ممکن می سازد .
مؤثرترین و متداولترین رنگدانه هایی که در این نوع سلولها به کار می روند و توسط گروه گراتزل ساخته شده اند، کمپلکسهای روتنیوم و اسمیوم میباشند که از طریق گروه کربوکسیلی فسفاتی و هیدروکسیلی به سطح TiO2 متصل می شوند. در بین رنگدانه های مختلف ، مهم ترین نوع تجاری آن ها N719 ، Z907 ، N3 هستند.
نیمه رساناهای TiO2 و ZnO بر روی زیر لایه های شفاف و رسانا مانند قلع اکسید آلاییده شده با فلوئور (FTO) یا ایندیوم پوشش داده میشوند. این زیر لایه ها پوشش نازکی از اکسید رسانای شفاف (TCO) لایه نشانی شده روی شیشه است ویژگی های دیگر این زیر لایه مقاومت سطحی پایین و عدم تغییر حالت در دماهای حدود 500 درجه سانتی گراد میباشد. برای افزایش میزان نور جمع آوری شده (LHE) پژوهشگران از الکترودهای TiO2 مزوپروس استفاده میکنند که علاوه بر افزایش جذب رنگدانه، موجب نفوذ آسانتر الکترولیت به داخل ساختار مزوپروس می شود.
معمولاً این لایهی مزوپروس TiO2با فاز بلوری آناتاز بوده که از ساختار های متداولی چون نانو لوله ، نانو میله، نانو ذره ، نانوفیبر دی اکسید تیتانیوم برای این لایه در ابعاد 400-20 نانومتر استفاده می شود. این لایه نیمه هادی دارای تخلخلی از مرتبه 60-70 در صد است. فاکتور زبری (نسبت سطح واقعی به ظاهری) برای لایه ای به ضخامت mµ10 حدود 1000 است و به این معناست که cm2 1 از لایه TiO2 با ضخامتm µ10 دارای سطح واقعی cm2 1000 می باشد که منجر به جذب سطحی مقدار زیادی رنگدانه شده ( مقدار رنگدانه جذب شده از مرتبµmol/cm2 1/0) که افزایش میزان جمع کردن باریکه ی نور تابشی در فتو الکترود حساس شده به رنگدانه (LHE) را در پی دارد همچنین با افزایش پراکندگی نور در لایه TiO2 ، طول مسیر نور تابشی و در نتیجه میزان جذب نور توسط رنگدانه ها افزایش مییابد. این خاصیت درلایه TiO2 را می توان با اضافه کردن ذرات بزرگتر TiO2 به ذرات کوچکتر که در حد 20 نانومتر هستند در هنگام ساخت و تهیه لایه ایجاد کرد. اما ذرات بزرگ تر سطح مؤثر کمتری دارند و در نتیجه تعداد رنگدانه هایی که میتوانند جذب آنها شوند کاهش مییابد. شبیه سازی الکترود TiO2 در این سلول های پیش بینی می کند ترکیب مناسب ذرات کوچک 20 نانومتری و بزرگ 250-300 نانومتری از TiO2 که مراکز اصلی پراکندگی در لایه را ایجاد می کنند باعث بهبود چشمگیری در عملکرد سلول می شود در واقع از یک لایه پراکننده که ابعاد ذرات آن حدود 400 نانومتر است استفاده می شود در این لایهی پراکننده انعکاس چند باره نور در ناحیه کم انرژی (nm 900-650 ) آن باعث افزایش جذب نور می شود و در نتیجه پاسخ به نور تابشی را بهبود می بخشد که اثر آن را می توان در طیف جذب مشاهده کرد.
1-2-2-الکترولیت اکسایشی – کاهشی
الکترولیت محلولی شامل یون های آزاد است ومانند محیط رسانا عمل می کند . الکترولیت مورد استفاده در این نوع سلول ها شامل یون های اکسایشی – کاهشی I-/I3- است واین ها دایماً درون ساختار الکترولیت با آزاد کردن و گرفتن الکترون مطابق با معادلهی ( ‏1 1 ) به هم تبدیل می شوند تا الکترون ها به کمک آن ها بتوانند بین فتوآند و کاتد جابه‌جا شوند.
( ‏1 1 )
3I- I3- + 2e-
همچنین ترکیبی از یداید مانند یدید لیتیم ،یدید سدیم ، یدید پتاسیم با غلظت 1/0 تا 5/0 مولار از I2 که در محلول غیر-پروتونی مانند استونیتریل حل شده است، بکار رفته است. مقدار کاتیون های یداید مانند Li+، Na+ و K+ هدایت الکترولیت را تحت تأثیر قرار می دهند و میزان جذب یون های مختلف روی سطح TiO2 تغییر می کند و منجربه جابه جایی تراز رسانش TiO2 می شود. این عوامل در کارکرد سلول خورشیدی تأثیرگذار است . ویسکوزیته محلول اثر مستقیمی در رسانش یونی الکترولیت دارد، هر چقدر گرانروی پایین تر باشد بهتر است و در کارکرد سلول تأثیر به سزایی دارد. از میان حلالها نیتریلها هستند که گرانروی پایینی داشته و هدایت یونی بالایی را فراهم می کنند.
1-2-3-الکترود کاتد
این الکترود باید دارای خاصیت الکتروکاتالیستی بالایی باشد و بتواند یون های اکسید شده I3- را به I- و بالعکس تبدیل کند. در نتیجه چون این الکترودها نقش کاهشی یون های اکسید شده را دارد باید کاهش با نرخ مناسبی بر سطح این الکترود صورت بگیرد بدین ترتیب بهترین الکترود ،پوششی از پلاتین بر روی FTO است با ضخامتی در حدود 200 نانومتر میباشد.

در این پایان نامه ، واكنش­های سه جزیی N– سینامیلیدن آنیلین­ها به عنوان هسته دوست با دی­استر استیلنی در مجاورت N’,N– دی­فنیل پارابانیک اسید در حلال دی­کلرومتان تحت شرایط بازروانی گزارش می­ شود كه منجر به مشتقات 1,3-اکسازین­ها با بازده خوب تا عالی شده است.

همچنین خواص ضد باكتریایی 4-کلرو-N– سینامیلیدن آنیلین و برخی محصولات 1,3- اکسازین­ها در مقابل چهار نمونه باکتری بررسی شده است. نتایج فعالیت ضد باکتریایی خوبی برای ایمین نشان داد ولی هیچ­گونه فعالیت ضد باکتریایی برای 1,3- اکسازین­ها مشاهده نشد.

واژه­ های کلیدی:

            واکنش­های سه­جزیی، مشتقات N– سینامیلیدن آنیلین­ها ، دی­استر استیلنی ، N’,N– دی­فنیل پارابانیک اسید، خواص ضد باکتریایی

فهرست مطالب

عنوان                                                                                     صفحه

فصل اول : مقدمه و تئوری

1-1-  ایمین ……………………………………………………………………………………………..2

1-1-1-  انواع ایمین­ها …………………………….2

1-1-1-1-الدیمین………………………………………………………………………………………3

1-1-1-2-کتیمین…………………………………………………………………………………3

1-1-1-3-آنیل…………………………………………………………………3

1-1-1-4-شیف باز…………………………………………………………………………………4

1-1-2-خصوصیات فیزیکی ایمین­ها ………………………………………..4

1-1-3-روش­های تهیه ایمین­ها ……………………………………………………..4

1-1 -3-1-سنتز ایمین­ها با بهره گرفتن از الدهید­ها یا کتون­ها با آمین­ها ……………………………5

1-1-3-2-سنتز ایمین­ها با بهره گرفتن از ترکیبات آلی­فلزی ……………………………….7

1-1-3-2-1-واکنش نیتریل­ها با معرف گرینیارد ………………………………………….7

1-1-3-2-2-واکنش C-کلرو-N-بنزیلیدن آنیلین­ها با معرف گرینیارد ………………………………………8

1-1-3-2-3-واکنش اکسیم ها با معرف گرینیارد …………………………………………..8

1-1-3-3-سنتز ایمین ها از طریق هیدروژن­زدایی از آمین ها …………………………………………9

1-1-3-4-سنتز ایمین­ها با بهره گرفتن از واکنش بین فنول­ها یا فنول­اتر­ها و نیتریل­ها …………………………9

1-1-3-5-سنتز ایمین­ها با بهره گرفتن از واکنش­های کاهشی ………………………………………10

1-1-3-5-1-سنتز ایمین­ها از کاهش اکسیم­ها ………………………………………………..10

1-1-3-5-2-سنتز ایمین­ها از کاهش نیتریل­ها ………………………………………………..10

1-1-3-6-سنتز ایمین از طریق واکنش آمید­های فلزی با کتون­های آروماتیک …………………………………..11

1-1-3-7-سنتز ایمین­ها با بهره گرفتن از واکنش کتال­ها و آمین­های نوع اول ……………………………11

1-1-3-8-سنتز C- سیانو ایمین­ها با بهره گرفتن از نیترون­ها ………………………………………………..11

1-1-3-9-سنتز ایمین­ها با بهره گرفتن از ایزوسیانات و الدهید ……………………………………………………12

1-1-3-10-سنتز ایمین­ها با بهره گرفتن از ایلید­های فسفر و نیتروسو بنزن ………………………….12

1-1-4-واکنش­های ایمین­ها ……………………………………………………………13

1-1-4-1 واکنش های افزایشی ایمین ها …………………………………………………13

1-1-4-1-1 افزایش هسته دوستی آب به ایمین­ها ………………………………………………..13

1-1-4-1-2- افزایش هیدروژن به ایمین­ها ………………………………………………13

1-1-4-1-3- افزایش هسته دوستی آمین­های نوع اول به ایمین­ها …………………..15

1-1-4-1-4- افزایش هسته دوستی ترکیبات دارای هیدروژن فعال …………………………15

1-1-4-1-5- واکنش افزایش الکترون دوستی هالوژن­ها به ایمین­ها ……………………………15

1-1-4-1-6- واکنش افزایش گروه­های آلکیل به ایمین­ها …………………………………….16

1-1-4-2- واکنش های تشکیل حلقه ……………………….17

1-1-4-2-1- واکنش تشکیل حلقه تیازولیدون ……………………….17

1-1-4-2-2- واکنش تشکیل حلقه بتا لاکتام ……………………………………17

1-1-4-2-3- واکنش تشکیل حلقه دی­آزیریدین ………………………………….18

1-1-4-2-4- واکنش تشکیل حلقه آزیریدین ……………………………………18

1-1-4-2-5- واکنش­های حلقه­سازی به صورت درون مولکولی ………………………..18

1-1-4-2-6- تشکیل حلقه با واکنش دیلز-آلدر ……………………………………………19

1-1-4-3- واکنش سه جزئی ایمین­ها با استر­های استیلنی و الدهید­ها ……………………………..20

1-2- تعیین خواص ضد باکتریایی ………………………………………………….21

1-2-1- باکتری­ های گرم مثبت و گرم منفی ………………………………………………….22

1-2-1-1- باکتری استافیلوکوکوس اورئوس ……………………………………………………..22

1-2-1-2- باکتری باسیلوس سوبتیلیس ……………………………………………23

1-2-1-3- باکتری اشرشیاکلای ………………………………………………………………….23

1-2-1-4- باکتری سودوموناس آئروژینوزا …………………………………………..23

1-3- هدف از تحقیق …………………………………………….24

فصل دوم : بخش تجربی

2-1- بخش تجربی ……………………………………..26

2-1-1- مواد و حلال های مورد استفاده ……………………………………….26

2-1-2-دستگاه ها و لوازم مورد استفاده ………………………………………..27

2-1-3- روش خشک کردن حلال دی کلرو متان ………………………………………………28

2-2- سنتز مشتقات  N-سینامیلیدن آنیلین (a-i1) ………………………………………………….28

2-2-1- روش کار سنتز مشتقات N-سینامیلیدن آنیلین (a-i1) ……………………………….28

2-2-2- خواص فیزیکی N-سینامیلیدن آنیلین (a1) ………………………………………………29

2-2-3- خواص فیزیکی  N– سینامیلیدن – 4 – برمو آنیلین (b1) ………………………..29

2-2-4- خواص فیزیکی  N– سینامیلیدن – 4 – کلرو آنیلین (c1) ………………………………………..30

2-2-5- خواص فیزیکی  N– سینامیلیدن – 4 – متیل آنیلین (d1) …………………………………….30

2-2-6- خواص فیزیکی  N– سینامیلیدن – 3 – کلرو آنیلین (e1) ……………………………31

2-2-7- خواص فیزیکی  N– سینامیلیدن – 3 – متیل آنیلین (f1) ……………………………………….31

 

 

2-2-8- خواص فیزیکی  N– سینامیلیدن – …………..32

2-2-9- خواص فیزیکی  N– سینامیلیدن – 2 – متیل آنیلین (h1) ……………………………………..32

2-2-10- خواص فیزیکی  N– سینامیلیدن – 2 – متوکسی آنیلین (i1) ……………………………………….33

2-3- واکنش سه جزیی مشتقات N– سینامیلیدن آنیلین با دی متیل استیلن دی کربوکسیلات و N’,N-دی فنیل پارابانیک اسید ..33

2-3-1- روش کار عمومی واکنش سه جزیی مشتقات N-سینامیلیدن آنیلین با دی متیل استیلن دی کربوکسیلات و N’,N-دی فنیل پارابانیک اسید .35

2-3-2- خواص فیزیکی و مشخصات طیفی دی­متیل-2،4-دی­اکسو-1،3،8-تری فنیل-7-](E)-2-فنیل­وینیل[-6-اکسا-1،3،8-تری­آزا-اسپیرو[4.5]دک-9-ان-9،10-دی­کربوکسیلات  I](a4) و II(a4)[.35

2-3-3- خواص فیزیکی و مشخصات طیفی دی­متیل-8-(4-برمو­فنیل)-2،4-دی­اکسو-1،3-دی­فنیل-7-](E)-2-فنیل­وینیل[-6-اکسا-1،3،8-تری­آزا-اسپیرو[4.5]دک-9-ان-9،10-دی­کربوکسیلات  I](b4) و II(b4)[ ……………………………………37

2-3-4- خواص فیزیکی و مشخصات طیفی دی­متیل-8-(4-کلرو­فنیل)-2،4-دی­اکسو-1،3-دی­فنیل-7-](E)-2-فنیل­وینیل[-6-اکسا-1،3،8-تری­آزا-اسپیرو[4.5]دک-9-ان-9،10-دی­کربوکسیلات  I](c4) و II(c4)[ …………………………………….39

2-3-5- خواص فیزیکی و مشخصات طیفی دی­متیل-8-(4-متیل­فنیل)-2،4-دی­اکسو-1،3-دی­فنیل-7-](E)-2-فنیل­وینیل[-6-اکسا-1،3،8-تری­آزا-اسپیرو[4.5]دک-9-ان-9،10-دی­کربوکسیلات  I](d4) و II(d4)[ ……………………………………41

2-3-6- خواص فیزیکی و مشخصات طیفی دی­متیل-8-(3-کلرو­­فنیل)-2،4-دی­اکسو-1،3-دی­فنیل-7-](E)-2-فنیل­وینیل[-6-اکسا-1،3،8-تری­آزا-اسپیرو[4.5]دک-9-ان-9،10-دی­کربوکسیلات  I](e4) و II(e4)[ …………………………………….43

2-3-7- خواص فیزیکی و مشخصات طیفی دی­متیل-8-(3-متیل­فنیل)-2،4-دی­اکسو-1،3-دی­فنیل-7-](E)-2-فنیل­وینیل[-6-اکسا-1،3،8-تری­آزا-اسپیرو[4.5]دک-9-ان-9،10-دی­کربوکسیلات  I](f4) و II(f4)[ ……………………………………..45

2-3-8- خواص فیزیکی و مشخصات طیفی دی­متیل-8-(2-برمو­فنیل)-2،4-دی­اکسو-1،3-دی­فنیل-7-](E)-2-فنیل­وینیل[-6-اکسا-1،3،8-تری­آزا-اسپیرو[4.5]دک-9-ان-9،10-دی­کربوکسیلات  I](g4) و II(g4)[ ……………………………………47

2-3-9- خواص فیزیکی و مشخصات طیفی دی­متیل-8-(2-متیل­فنیل)-2،4-دی­اکسو-1،3-دی­فنیل-7-](E)-2-فنیل­وینیل[-6-اکسا-1،3،8-تری­آزا-اسپیرو[4.5]دک-9-ان-9،10-دی­کربوکسیلات  I](h4) و II(h4)[ ……………………………………49

2-3-10- خواص فیزیکی و مشخصات طیفی دی­متیل-8-(2-متوکسی­فنیل)-2،4-دی­اکسو-1،3-دی­فنیل-7-](E)-2-فنیل­وینیل[-6-اکسا-1،3،8-تری­آزا-اسپیرو[4.5]دک-9-ان-9،10-دی­کربوکسیلات  I](i4) و II(i4)[ ………………………………………51

2-4- بررسی خواص ضد باکتریایی ……..53

2-4-1- باکتری­ های مورد استفاده …….53

2-4-2- روش کار …………………..53

فصل سوم: بخش بحث و نتیجه گیری

3-1- بررسی واکنش دو جزیی مشتقات آنیلین و سینامالدهید ………..56

3-2- بررسی واکنش­های چندجزیی مشتقات N-سینامیلیدن آنیلین­ها و دی­استر استیلنی  در مجاورت N’,N – دی فنیل پارابانیک اسید …………57

3-2-1- بررسی واکنش سه جزیی مشتقات N-سینامیلیدن آنیلین، دی­متیل استیلن دی­کربوکسیلات و N’,N-دی­فنیل پارابانیک اسید ..57

3-2-2-مکانیسم پیشنهادی واکنش سه جزیی مشتقات N-سینامیلیدن آنیلین­ها، دی­متیل استیلن دی­کربوکسیلات و N’,N-دی­فنیل پارابانیک اسید ….58

3-3- بحث و بررسی طیف ترکیبات سنتز شده …….60

3-3-1- بررسی طیف دی­متیل-2،4-دی­اکسو-1،3،8-تری فنیل-7-](E)-2-فنیل­وینیل[-6-اکسا-1،3،8-تری­آزا-اسپیرو[4.5]دک-9-ان-9،10-دی­کربوکسیلات  I](a4) و II(a4)[ 60

3-3-2- بررسی طیف دی­متیل-8-(4-برمو­فنیل)-2،4-دی­اکسو-1،3-دی­فنیل-7-](E)-2-فنیل­وینیل[-6-اکسا-1،3،8-تری­آزا-اسپیرو[4.5]دک-9-ان-9،10-دی­کربوکسیلات  I](b4) و II(b4)[ ………………………………………………………………………………….66

3-3-3- بررسی طیف دی­متیل-8-(4-کلرو­فنیل)-2،4-دی­اکسو-1،3-دی­فنیل-7-](E)-2-فنیل­وینیل[-6-اکسا-1،3،8-تری­آزا-اسپیرو[4.5]دک-9-ان-9،10-دی­کربوکسیلات  I](c4) و II(c4)[ ……………………………………………………………………………72

3-3-4- بررسی طیف دی­متیل-8-(3-متیل­فنیل)-2،4-دی­اکسو-1،3-دی­فنیل-7-](E)-2-فنیل­وینیل[-6-اکسا-1،3،8-تری­آزا-اسپیرو[4.5]دک-9-ان-9،10-دی­کربوکسیلات  I](f4) و II(f4)[ …………………………………………………………………………….79

3-3-5- بررسی طیف دی­متیل-8-(2-متوکسی­فنیل)-2،4-دی­اکسو-1،3-دی­فنیل-7-](E)-2-فنیل­وینیل[-6-اکسا-1،3،8-تری­آزا-اسپیرو[4.5]دک-9-ان-9،10-دی­کربوکسیلات  I](i4) و II(i4)[ ……………………………………………………………………………..85

3-4- بررسی خاصیت ضد باکتریایی ترکیبات (e1)، b)II4)، e)I4) و e)II4) ……………………………………………………………………..91

3-5- نتیجه ­گیری ……….92

3-6- پیشنهادات ……93

طیف­ها………………………….     …..94

– ایمین

ایمین­ها ترکیباتی با پیوند دوگانه کربن نیتروژن هستند که استخلاف­های متصل به این پیوند دوگانه، شامل گروه­های آلکیل، آریل و یا هیدروژن می­باشند] 1 [.

ایمین­ها دارای ساختار کلی زیر می­باشند:

1-1-1-  انواع ایمین­ها

ایمین­ها بر اساس نوع استخلاف­های متصل به آنها (R, R’, R”) به گروه­های الدیمین[1]، کتیمین[2]، آنیل[3] و شیف باز[4] دسته بندی می شوند:

1-1-1-1-الدیمین

الدیمین­ها ترکیباتی هستند که در آنها R آلکیل یا آریل و R’ هیدروژن باشد. مثالی از الدیمین:

1-1-1-2-کتیمین

کتیمین­ها ترکیباتی هستند که در آنها R و R’ هر دو آلکیل یا آریل باشد. مثالی از کتیمین:

          یکی از کاربرد­های الدیمین­ها و کتیمین­ها استفاده آنها به عنوان رقیق كننده­های فعال جدید است. رقیق كننده­های فعال تركیباتی هستند كه در واكنش­هایی ازجمله  سخت شدن لاك­ها  شركت كرده و  پس از سخت شدن به عنوان بخشی از مواد غیر فرار در لایه سخت شده باقی می­مانند.

1-1-1-3-آنیل

آنیل­ها ترکیباتی هستند که در آنها R و R’ آلیفاتیک، آروماتیک و یا هیدروژن باشد و R” فنیل یا مشتقات فنیلی باشد. مثالی از آنیل:

1-1-1-4-شیف باز

شیف باز­ها ترکیباتی هستند که در آنها R آریل ، R’ هیدروژن و R” آریل یا آلکیل باشد. مثالی از شیف باز:

از ترکیبات شیف باز به عنوان لیگند استفاده می­ شود. برای کمپلکس­های سنتز شده با لیگاند­های شیف باز، خواص مغناطیسی، کاتالیزگری، دارویی و فلوئورسانی گزارش شده است[2-9].

1-1-2- خصوصیات فیزیکی ایمین­ها

ایمین­ها بر اساس نوع استخلاف متصل به پیوند دوگانه کربن نیتروژن هم به حالت فیزیکی مایع و هم جامد یا کریستال یافت می­شوند. در مواردی که استخلاف متصل به نیتروژن ایمین از نوع آریل می­باشد، ایمین مورد نظر در حالت جامد و زمانی که این استخلاف از نوع آلکیل باشد معمولا ایمین به حالت مایع وجود دارد.

1-1-3- روش­های تهیه ایمین­ها

ایمین­ها را با روش­های مختلفی می­توان ساخت که در ادامه به برخی از این روش­ها اشاره می­ شود:

1-1 -3-1- سنتز ایمین­ها با بهره گرفتن از الدهید­ها یا کتون­ها با آمین­ها

رایج­ترین روش تهیه ایمین­ها واکنش الدهید­ها یا کتون­ها با آمین­ها می باشد. این واکنش اولین بار توسط دانشمند آلمانی به­نام هوگو شیف[5] در سال 1864 انجام شد (شمای 1-1 ) [16].

شمای 1-1: سنتز ایمین­ها با بهره گرفتن از الدهید­ها یا کتون­ها و آمین­های نوع اول

مکانیسم واکنش به این صورت می­باشد که ابتدا آمین نوع اول به الدهید یا کتون اضافه می شود و حد واسط کربینول[6] I را به­وجود می آورد سپس با از دست دادن آب ایمین مربوطه حاصل می­ شود. در این واکنش از کاتالیزور اسیدی استفاده می­ شود که مکانیسم تهیه ایمین در مجاورت کاتالیزور اسیدی در شمای 1-2 آورده شده است:

شمای 1-2: مکانیسم تشکیل ایمین­ها

برای مثال از واکنش استو­فنون با اتیل­آمین، کتیمین مربوطه حاصل می­ شود (شمای 1-3 )[17].

شمای 1-3: واکنش تهیه کتیمین

از واکنش بین بنزالدهید و متیل آمین، الدیمین مربوطه به­دست آمده است (شمای 1-4 )[18].

شمای 1-4: واکنش تهیه الدیمین

همچنین از واکنش بین بنزالدهید و آنیلین، فراورده آنیل حاصل شده است (شمای 1-5 )[19].

شمای 1-5: واکنش تهیه آنیل

واکنش­های تهیه شیف باز در بیو­شیمی اهمیت زیادی دارد. به عنوان مثال ترکیب PLP که از مشتقات الدهیدی ویتامین B6 می باشد از طریق گروه الدهیدی خود می تواند به گروه آمینو در آنزیم­ها متصل شود و شیف باز تشکیل دهد. در ادامه این شیف باز، از آنزیم به نیتروژن آمینواسیدها منتقل می­ شود (شمای 1-6 )[20].

شمای 1-6: استفاده از واکنش­های شیف باز در بیو­شیمی

1-1-3-2-سنتز ایمین­ها با بهره گرفتن از ترکیبات آلی­فلزی

1-1-3-2-1- واکنش نیتریل­ها با معرف گرینیارد

در این واکنش یک آریل یا آلکیل گرینیارد به آریل سیانید اضافه می­ شود که ابتدا یک حد واسط آلی­فلزی به­وجود می ­آید سپس با هیدرولیز کنترل شده این حدواسط، کتیمین با بازده 70% حاصل می­ شود.

هیدرولیز شدید این حد­واسط در نهایت به کتون منجر می­ شود بنابراین در مرحله آخر از آمونیاک استفاده می­ شود (شمای 1-7)[21].

شمای 1-7: تهیه ایمین­ها از نیتریل­ها و معرف گرینیارد

1-1-3-2-2- واکنش C-کلرو-N-بنزیلیدن آنیلین­ها با معرف گرینیارد

در C-کلرو-N-بنزیلیدن آنیلین­ها، اتم کلر می ­تواند با گروه­های آلکیل یا آریل معرف گرینیارد با بازده بسیار خوبی جایگزین شود و ایمین مربوطه حاصل شود (شمای 1-8 ).

شمای 1-8: تهیه ایمین ها از C-کلرو-N-بنزیلیدن آنیلین­ها و معرف گرینیارد

1-1-3-2-3- واکنش اکسیم ها با معرف گرینیارد

اکسیم­های تهیه شده از الدهید­های آروماتیک با معرف گرینیارد واکنش می­ دهند که محصول عمده این واکنش بنزیل آمین است و محصول جانبی واکنش، یک کتیمین می باشد (شمای 1-9)[24].

شمای 1-9- تهیه ایمین ها از اکسیم ها و معرف گرینیارد

1-1-3-3- سنتز ایمین ها از طریق هیدروژن­زدایی از آمین ها

واکنش هیدروژن زدایی از آمین ها اولین بار توسط ریتر[7] انجام شد. برای مثال ایزوبورنیل آنیلین با سولفور در دمای 220 درجه سانتی ­گراد هیدروژن­زدایی می­ شود و آنیل مربوطه با بازده 89% حاصل می­ شود (شمای 1-10)[25].

شمای 1-10: تهیه ایمین­ها از طریق هیدروژن­زدایی از آمین­ها

1-1-3-4- سنتز ایمین­ها با بهره گرفتن از واکنش بین فنول­ها یا فنول­اتر­ها و نیتریل­ها

فنول­ها و اتر­های آنها با آریل یا آلکیل سیانید­ها در اتر و در مجاورت کاتالیزور هیدروژن کلراید واکنش می­دهد و کتیمین با بازده بالا تولید می­ شود (شمای 1-11) .

شمای 1-11: تهیه ایمین­ها از فنول­ها یا فنول اتر­ها و نیتریل­ها

1-1-3-5- سنتز ایمین­ها با بهره گرفتن از واکنش­های کاهشی

 1-1-3-5-1- سنتز ایمین­ها از کاهش اکسیم­ها

اکسیم­های آلیفاتیک در واکنش با هیدروژن در مجاورت کاتالیزور نیکل و تحت فشارکاهش می­یابد و کتیمین مربوطه با بازده 30% حاصل می­ شود (شمای 1-12) [29].

شمای 1-12: سنتز ایمین­ها با کاهش اکسیم­ها

1-1-3-5-2- سنتز ایمین­ها از کاهش نیتریل­ها

فنیل سیانید در مجاورت لیتیم آلومینیوم هیدرید و حلال تترا هیدروفوران به آمین کاهش می­یابد. سپس این آمین به ماده اولیه کاهش نیافته (فنیل سیانید) اضافه می­ شود و ایمین مربوطه به عنوان محصول جانبی ایجاد می­ شود (شمای 1-13) [30].

شمای 1-13: سنتز ایمین­ها با کاهش نیتریل­ها

1-1-3-6- سنتز ایمین از طریق واکنش آمید­های فلزی با کتون­های آروماتیک

آمید فلزی حاصل از آمین نوع اول با کتون­های آروماتیک واکنش می­دهد و ایمین مورد نظر تولید می­ شود (شمای 1-14) [31].

شمای 1-14: تهیه ایمین­ها از واکنش آمید­های فلزی با کتون­های آروماتیک

1-1-3-7- سنتز ایمین­ها با بهره گرفتن از واکنش کتال­ها و آمین­های نوع اول

دی­اتیل­ کتال­ها با آلکیل یا آریل آمین­ها واکنش می­ دهند و ایمین مورد نظر حاصل می­ شود (شمای 1-15) .

شمای 1-15: تهیه ایمین­ها از واکنش کتال­ها و آمین­های نوع اول

1-1-3-8- سنتز C– سیانو ایمین­ها با بهره گرفتن از نیترون­ها

نیترون­ها با پتاسیم سیانید واکنش می­ دهند و C- سیانو ایمین­ها تولید می­ شود (شمای 1-16) [34].

شمای 1-16: سنتز ایمین­ها از واکنش نیترون­ها و پتاسیم سیانید

1-1-3-9- سنتز ایمین­ها با بهره گرفتن از ایزوسیانات و الدهید

فنیل ایزوسیانات با 4-­دی­متیل آمینو بنزالدهید واکنش می­دهد و ایمین مربوطه حاصل می­ شود (شمای 1-17) [35].

شمای 1-17: سنتز ایمین­ها از واکنش ایزوسیانات و الدهید­ها

1-1-3-10- سنتز ایمین­ها با بهره گرفتن از ایلید­های فسفر و نیتروسو بنزن

آلکیلیدن تری­فنیل فسفران یا ایلید فسفر با نیتروسو بنزن واکنش می­دهد و ایمین از نوع آنیل سنتز می­ شود (شمای 1-18) [36].

شمای 1-18: سنتز ایمین­ها از واکنش ایلید­های فسفر و نیتروسو بنزن

1-1-4-واکنش­های ایمین­ها

ایمین­ها با داشتن یک پیوند دوگانه قطبی، قابلیت انجام واکنش­های متنوعی را دارند که در زیر آورده می­ شود:

1-2- بیان مسئله……………………………….. 7

1-3 – سوالات تحقیق………………………………… 9

1-4-  فرضیات تحقیق………………………………… 10

1-5- اهداف تحقیق………………………………… 11

1 -6-  اهمیّت وضرورت تحقیق………………………………… 12

1-7-  پیشینه تحقیق………………………………… 14

1-8-  تعاریف واژگان کلیدی تحقیق………………………………… 15

1-8-1-   گفتمان………………………………… 15

1-8-2  مشروطه……………………………….. 16

1-8-3 –  شیعه……………………………….. 17

1-8-3-1-  معنای لغوی…………………………………. 17

1-9 روش تحقیق……………………………….. 19

فصل دوم: سیری در زندگانی سیّد جمال الدّین

2-1. تولّد………………………………. 21

2-2 : کودکی و تحصیلات سیّد جمال در قزوین و تهران………………… 21

2-3. سیّد جمال الدّین و حوزه ی نجف………………………………. 22

2-4. سفرهای سیّد جمال الدّین و سرانجام او………………………………. 23

فصل سوم: اتّهامات وارده بر سیّد جمال الدّین اسد آبادی

3-1. ملیّت سیّد جمال الدّین……………………………….39

3-2. دین و مذهب سیّد جمال الدّین………………………………. 42

.1-2-3الحاد و بی دینی………………………………. 43

.2-2-3بابیت……………………………….46

3-3- سیّد جمال و فراماسونری………………………………… 48

3-4- سیّد جمال عامل انگلیس……………………………….50

فصل چهارم: شرایط و گفتمان ها در آستانه ی انقلاب مشروطه

4-1. مقدّمه……………………………….54

4-2. اوضاع ایران در آستانه ی انقلاب مشروطه……………………………….56

4-2-1. شرایط بین المللی………………………………. 56

4-2-2. شرایط فرهنگی-اجتماعی………………………………… 58

4-2-3. شرایط سیاسی……………………………….59

4-2-4. شرایط اقتصادی………………………………. 61

4-3. گفتمان های رایج در آستانه ی انقلاب مشروطه……………………………… 62

4-3-1. گفتمان ملّی گرایان ( روشنفکران متجدّد و غرب گرا ) ……………………63

4-3-2. گفتمان دینی………………………………. 64

4-3-2-1. مشروطه خواه ……………………………….64

4-3-2-2. مشروطه ی مشروعه خواه……………………………….65

4-3-3. گفتمان اصلاحی سیّد جمال الدّین اسد آبادی ………………………………. 66

فصل پنجم: سیّد جمال الدّین و انقلاب مشروطه

5-1- مقدّمه……………………………….72

5 -2- سیّد جمال الدّین و مشروطه ………………………………. 73

5  -3 : ابعاد مختلف اندیشه های سیّد جمال الدّین اسد آبادی …………………….82

5-3-1- بعد فردی………………………………… 83

5-3-2 : بعد فرهنگی و اجتماعی………………………………… 85

5-3-3 : بعد دینی………………………………… 89

 

 

عوامل انحطاط و عقب ماندگی………………………………. 90

5 -3-4. بعد سیاسی………………………………… 94

الف) رابطه دین و سیاست……………………………….97

ب. مبارزه با استبداد داخلی………………………………. 98

ج: مبارزه با استعمار……………………………….100

5-4.مقایسه اندیشه های سیّد جمال الدّین اسد آبادی با دیگراصلاح طلبان هم عصراو………103

الف. از جهت شیوه برخورد با فرهنگ و تمدّن غرب………………..104

ب . از جهت چگونگی پذیرش علوم و فنون ( نوگرایی و اصلاح )…………………..105

ج. ازجهت چگونگی برخورد با استعمار سیاسی غرب ……………………………….107

د . از جهت نوع رابطه دین با سیاست……………………………….108

5 -5. سیر انتقال اندیشه های سیّد جمال الدّین……………………………….109

5-5-1 : قلم ( مکتوبات )………………………………. 110

5-5-2. زبان ( سخنرانی ها و گفتارهای تاریخی )……………………………… 115

5-6:تأثیر اندیشه های سیّد جمال الدّین برتوده های مردم و سران مشروطه…………116

5-6-1. سیّد جمال و توده های مردم……………………………….117

5-6-2. سیّد جمال الدّین و روشنفکران و سیاسیون……………………………….119

5-6-3. سیّد جمال الدّین و علما ( روحانیون )……………………………….125

نتیجه گیری و پیشنهادات………………………………… 135

پیشنهادات………………………………. 137

محدودیت ها………………………………. 137

منابع……………………………….. 138

چکیده:

هدف پژوهش حاضر بررسی نقش سیّد جمال الدّین اسدآبادی در تحول گفتمان سیاسی شیعه در آستانه ی انقلاب مشروطه ی ایران است. با توجه به این که سیّد جمال ده سال پیش از مشروطه در گذشته است ،در این تحقیق تلاش شده با بهره گرفتن از روش های اسنادی و کتابخانه ای به بررسی کتب ،رسائل ،مقالات ،اسناد، گفته ها و خاطرات نزدیکان و هم عصران سید جمال پرداخته شود.

یافته های این پژوهش مشخص می کند در آستانه مشروطه گفتمان های متفاوت وگاه متضادی همچون گفتمان های دینی، که خود به دو دسته ی مشروطه خواه و مشروعه خواه  تقسیم می شود وگفتمان غربگرا رایج بوده است؛که به دلیل عدم انطباق و سازگاری با شرایط موجود و ناتوانی در انعکاس شرایط واقعی جامعه،نتوانسته عاملی مهم و اساسی در ایجاد انقلاب مشروطه باشد؛این درحالی است که افکار و اندیشه های سید جمال،که در قالب نامه،مقاله و سخنرانی منتشر می شده است؛ از یک سو نوعی گفتمان خاص را بوجود آورده، که ما آن را (گفتمان اصلاحی سید جمال) نامیده ایم؛و از دیگر سو گفتمان مذکور بیشترین تأثیر بر روند شکل گیری انقلاب مشروطه داشته است.در گفتمان اصلاحی سید جمال به دلیل شناخت همه جانبه ی او از دنیای متمدن(غرب)و تحولات ناشی از مدرنیته و همچنین درک شرایط متفاوت حاکم بر جامعه ی ایران، نقایص موجود در گفتمان های دیگر به چشم نمی خورد و به خوبی توانایی انعکاس شرایط و مشکلات جامعه ی ایران را دارا بود؛ به همین دلیل این گفتمان توانست بیشترین تأثیر را در جهت دهی فکریِ گروه ها و اقشار مختلفی همچون علما، سیاسیون و توده ی مردم داشته باشد و در نهایت به مثابه ی دستاویزی در بحران های سیاسی و فکری آستانه مشروطه خود نمایی کرد که نتیجه تمسک به آن پیروزی انقلاب مشروطه بود.

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه

سیّد جمال الدّین مصلحی بزرگ دنیای اسلام که هر چند بیش از یک  قرن از در گذشت او می گذرد ولی همچنان تفکر و راه و روش او الهام بخش بسیاری از شخصیت ها، متفکران و روشن فکران مسلمان است. و دنیای عرب و همه مصلحان شیعی ایرانی تحت تاثیر مستقیم و یا غیرمستقیم سیّد جمال بوده اند.                                                                                                                                   

جنبش هایی نظیر اعرابی پاشا و اخوان المسلمین در مصر، مهدی سودانی و دکتر حسن   الترابی در سودان و جنبش های مشروطیت در عثمانی و مصر و ایران همگی ریشه در نهضت فکری_ سیاسی سیّد جمال داشته اند.

از دلایل عمده ی وسعت این تاثیر گذاری می توان به عوامل زیر اشاره کرد :

الف) حرکت سیّد جمال در سطحی فراتر از مذهب و ملّیت خاص و به طور عام در سطح جهان اسلام بود، چرا که  او همه ی کشور های اسلامی را وطن خود می دانست.

ب)سیّد جمال،جهانی،عام وانسانی می اندیشید ومتعّهد به ارزش های والای انسانی بود.

ج) سیّد جمال نه غرب ستیز بود و نه غرب گرا، بدین معنی که نه مانند سنّت گرایان به گونه ای احساسی و سطحی به رد  مطلق  غرب می پردازد و نه مانند متجدّدان غرب گرا
کور کورانه و به طور مطلق غرب را پذیرفته بود، او قائل به تمیز و تفکیک جنبه های مثبت و منفی تمدّن  جدید  بود. سیّد جمال با روی کردی انتقادی به سنّت و مدرنیته خواهان ترکیب و تلفیق جنبه های منطقی، عقلایی، انسانی و مفید هر دو از موضع دینی و تفکر دینی بود.

بزرگانی چون دکتر شریعتی درباره ی او چنین می گویند: (( در عصری که استعمار غرب در اوج سلطنت جهانی و شرق در حضیض خواب خرگوشی آن هم در جامعه های اسلامی، که  بر سر هر کشوری آدمک هایی از قبیل ناصر الدّین شاه حکومت  می کرد فریادی از حلقوم تنهایش بر می آورد. و  هم چون صور اصرافیل و ملّت های مسلمان کفن  بر خویش می درند و از قبرستان سکوت و رکود بر می شورند)).

افکار سیّد جمال در شرایطی که جهان اسلام در عقب ماندگی ذهنی و انحطاط فکری و اجتماعی و …  در خواب غفلت عمیقی به سر می بردند و دنیای غرب گام در مسیر  پیشرفت گذاشته و از دنیای شرق در جهت استعمار و  بردگی استفاده می کردند، ماهیت ضد استعماری دارد. 

استاد سیّد محمّد طباطبایی مورّخ و ادیب بزرگ در مورد تاثیر اندیشه های سیّد جمال الدّین و خدمات او چنین می نویسد : ((من چهره سیّد جمال الدّین اسد آبادی را برگزیده ام، زیرا عکس چهره ی او را در قانون اساسی و مطبوعات و فرهنگ جدید و همه ی تشکیلات اساسی حکومت مشروطه وطن خود می نگرم و عقیده دارم خدمتی که او به ایران کرد از نظر ارزش، بالاتر از خدمتی بوده که نادر و اردشیر و یعقوب لیث و شاه اسماعیل به تاریخ ایران کرده اند و در ردیف خدمت هوخشتره مادی و آرشاک پرتوی محسوب می شود)).

در مورد شخصیت این  چهره ی درخشان و مبارز و مجاهد  مقاله های  فراوانی  به زبان  های مختلف نوشته شده است که در این مقالات اهداف مبارزات و روحیّات این مرد بزرگ مورد بررسی قرارگرفته است و تا حدی افکار و اندیشه های مبارزاتی ایشان روشن شده است، اما هنوز ابهامات زیادی در مورد ایشان وجود دارد و البته زندگی پر ماجرای  سیاسی و اجتماعی ایشان نیز بر این ابهامات دامن زده است .

سیّد جمال عامل تحوّل بود و همواره می کوشید افکارش راهی به سوی آزادی و استعلای جهان اسلام باشد بنابراین مشروطه مدیون دیدگاه اصلاحی او می باشد، چون عامه مردم ایران حتّی در لغت هم مشروطه را نمی شناختند و آشنایان نیز به بیراهه رفته بودند. عدّه ای چون ملکم خان سیاسیون ملّی گرایی بودند که مذهب را در حاشیه قرار داده و خواستار پیاده شدن فرهنگ غرب بدون هیچ دخل و تصرفی بودند، امّا سیّد جمال الدّین مشروطه را راهی می دانست که از طریق آن با وجود حفظ  فرهنگ و ارزش های اسلامی عقب ماندگی های ناشی از بی تدبیری های حکومت های مستبد وابسته به غرب را جبران کند. بنابراین تاثیر سیّد جمال بر نهضت مشروطه چیزی نیست که بر دوست و دشمن پوشیده باشد.

2-1- بیان مسأله

برخی از اهل قلم که به مسائل حکومتی و سیاسی شیعه پرداخته اند چنین وانمود کرده   اند که شیعه دارای یک گفتمان سیاسی اصیل و ریشه دار و ثابت نبوده بلکه این گذر زمان و  زمان و حوادث و پیش آمدهای تاریخی است که مشخص  کننده گفتمان  سیاسی شیعه می باشد، ولی آیاتی چون آیه ولایت و چندین حدیث شریف از پیامبر (ص) و روایاتی چون مقبوله عمر بن حنظله و مشهوره ابی خدیجه همگی مؤیّد یک گفتمان سیاسی ثابت و لایتغیر برای اسلام و بویژه شیعیان می باشد و اگر دیده می شود که شیعه در طول تاریخ و در دوران سلسله های مختلف گفتمان های سیاسی متفاوتی را تجربه کرده بدین معنا نیست که علمای شیعه و به تبع آنها مردم با رضایت کامل چنین گفتمانی را پذیرفته باشند؛ بلکه این خلفا و سلاطین بوده اندکه با به انحراف کشاندن مسیر گفتمان اصیل شیعی در پی دست یابی به خواسته های خود بوده اند. ولی علمای شیعه با درایت حاصل از شناخت فقه سیاسی شیعه به وظایف خود در برابر حکومت های غیر مشروع واقف بوده و این آگاهی را به طرق مختلف به جامعه نیز تزریق کرده اند. یکی از این علمای آگاه و وظیفه شناس که برای محقّق شدن هدف مذکور دست به مبارزات خستگی  ناپذیر می زند و تا پای جان ایستادگی می کند سیّد جمال الدّین اسد آبادی است. این مبارز نستوه برای آگاه ساختن مسلمانان از انحرافی که در مسیر گفتمان سیاسی آنها پدید آمده و معرفی مسببین این انحراف دست به تلاش های بی وقفه ای می زند که در این مسیر اتهاماتی نامربوط نیز به جان دل می خرد. شروع فعالیت های سیاسی سیّد جمال همزمان است با زمزمه های انقلاب مشروطه در برخی کشورهای مسلمان،که سفرهای متعدد او به این کشورها و برخی کشورهای اروپایی که ریشه ی مشروطه از آنجا نشأت گرفته را نمی توان در شکل گیری اندیشه های سیاسی سیّد جمال بی تأثیر دانست. سیّد جمال با ارتباط با علما و مراجع بزرگ وقت و تربیت شاگردانی که هر کدام در حکم سفیرانی عمل می کردند که سبب انتقال اهداف سیاسی او در اقصی نقاط کشور می شدند؛ توانست اندیشه های خود را منتشر و شرایط و زمینه ایجاد یک انقلاب را مهیّا کند.

سیّد جمال بخشی از تاریخ  بسیاری از کشورهای اسلامی را تشکیل می دهد، از آن جایی که مصلحان بزرگ و رهبران الهی برای نجات همه ی ملّت های تحت ستم مسلمان و غیر مسلمان به پا خاسته اند و با انگیزه های الهی و توحیدی قیام لله کرده اند، حوزه فعالیت های آن ها و میزان تاثیر آن، زمان و مکان نمی شناسد و در همه مکان ها و همه ی نسل ها این نداهای برخواسته از فطرت پاک الهی و دین حنیف، باعث تحول و برانگیختگی و انقلاب شده است و حرکتشان جاودانه مانده است،سیّد جمال آن « غریب فی البلدان و الطرید عن الاوطان» بود که در تعقیب مقاصد عالی خویش کوشیده که ملّیّت خود را پوشیده نگه دارد و در سراسر کشور های اسلامی با استعمار و استبداد مبارزه کند و لذا رهبر و مراد همه ی نهضت ها و ملّت های اسلامی است.                                                                                                        

سیّد جمال الدّین کسی بودکه علل عقب افتادگی کشور های اسلامی را بی نصیبی از آزادای و دانش می دانست و این عدم وجود آزادی و دانش را به حکومت های مستبد مربوط می داند و تغییر را فقط در سایه جایگزینی حکومت مشروطه به جای حکومت های استبدادی حاکم بر جوامع مسلمان می داند و برای این مهم سال های زیادی را به مبارزه پرداخت و در راه این مبارزه تهمت ها و سختی های زیادی را تحمل کرد.

ایران، عثمانی، مصر و هند کشورهایی بودندکه سیّد جمال الدّین مبارزات خود را در آن کشورها انجام داد و این مبارزات در ایران ده سال بعد جوانه زد و نهضت مشروطه را در ایران رقم زد.

ما در این تحقیق برآنیم که نقش سیّد جمال را در ایجاد زمینه انقلاب مشروطه و تأثیر اندیشه های او  بر توده مردم و برخی شخصیّت های مذهبی و سیاسی که بعدها به عنوان سران مشروطه ی ایران مطرح شدند را به اثبات برسانیم.

[1] – همان، ص12.

[2] – همان، ص9.

[3] – همان، ص10.