-1-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………… 2

-1-2 بیان مسأله……………………………………………………………………………………………………………….. 3

-1-3 اهمیت و ضرورت تحقیق…………………………………………………………………………………………… 5

-1-4 اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………………………. 6

-1-5 سؤاالت تحقیق………………………………………………………………………………………………………….. 7

-1-6 فرضیه های تحقیق……………………………………………………………………………………………………… 7

-1-7 تعریف واژهها…………………………………………………………………………………………………………. 8

-2 فصل دوم )ادبیات تحقیق و پیشینه نظری(……………………………………………………………………… 91

-2-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………. 11

-2-2 بودجه……………………………………………………………………………………………………………………. 11

-2-2-1 تعریف بودجه بر اساس قانون محاسبات عمومی کشور……………………………………………….. 11

-2-3 بودجه کل کشور……………………………………………………………………………………………………… 13

-2-3-1 مراحل بودجه……………………………………………………………………………………………………… 13

-2-3-1-1 مرحله تهیه و تنظیم و پیشنهاد بودجه……………………………………………………………………. 13

-2-3-1-2 مرحله تصویب بودجه……………………………………………………………………………………….. 15

-2-3-1-3 مرحله اجرای بودجه…………………………………………………………………………………………. 16

-2-3-1-4 مراحل تفصیلی اجرای بودجه…………………………………………………………………………….. 16

-2-3-1-5 چند اصطالح مهم در اجرای بودجه………………………………………………………………………. 11

-2-3-2 مرحله نظارت بر بودجه……………………………………………………………………………………….. 11

-2-3-2-1 انواع کنترل و نظارت بر اجرای بودجه……………………………………………………………….. 22

-2-3-2-2 نظارت و کنترل قوه مجریه نظارت درونی :…………………………………………………………. 22

-3-2 -3 نظارت و کنترل قوه مقننه ) نظارت بیرونی(……………………………………………………….. 22

-2-3-2 -4 هدفهای تفریغ بودجه…………………………………………………………………….. 23

-2-3-2-5 مرحله کنترل بودجه در شرکتهای دولتی……………………………………………………… 24

-2-3-3 روش های بودجه ریزی………………………………………………………………………….. 24

-2-3-3-1 بودجه متداول ) سنتی (………………………………………………………………………. 24

-2-3-3-2 بودجه ریزی افزایشی…………………………………………………………………………… 25

-2-3-3-3 بودجه برنامه ای……………………………………………………………………… 26

-2-3-3-4 بودجه ریزی عملیاتی……………………………………………………………………. 26

-2-3-3-5  هدف بودجه ریزی عملیاتی……………………………………………………………………. 27

-2-3-3-6  فرق عمده بین بودجه برنامه ای و بودجه عملیاتی……………………………………… 28

-2-4 چارچوب نظری حسابداری:………………………………………………………………………… 21

-2-4-1 مبانی حسابداری………………………………………………………………………………… . 21

-2-4-2مبنای نقدی )کامل(………………………………………………………………………………… 32

-2-4-3مبنای تعهدی )کامل(…………………………………………………………………………. 32

-2-4-4 مبنای نیمه تعهدی……………………………………………………………………………………… 32

-2-4-5 مبنای تعهدی تعدیل شده………………………………………………………………………………. 31

-2-5 تحوالت بودجه نویسی در ایران……………………………………………………………………………. 31

-2-5-1 منابع درآمددولت………………………………………………………………………………………….. 32

-2-5-2 هزینه ها و مخارج دولت……………………………………………………………………………….. 32

-2-6 خصوصیات بودجه ریزی مطلوب………………………………………………………………………………. 32

-2-7 مقاصد بودجه ریزی…………………………………………………………………………………………… 33

-2-8 هدف بودجه………………………………………………………………………………………………….. 34

-2-1 مزایای بودجه………………………………………………………………………………………………….. 35

-2-12 وظایف بودجه بندی…………………………………………………………………………………….. 35

-11 تعریف مالیه عمومی………………………………………………………………………………………. 36

-2-12 تعریف بودجه…………………………………………………………………………………… 37

-2-13 تعاریف بودجه از دیدگاه اصل تکاملی بودجه……………………………………………………………. . 37

-2-14 بودجه به عنوان اهرم مدیریت……………………………………………………………………… 31

-2-15 بودجه عمومی دولت……………………………………………………………………………………. 42

-2-16 بودجه اختصاصی دولت…………………………………………………………………………….. 42

-2-16-1 بودجه شرکتهای دولتی…………………………………………………………………………… 42

-2-16-2 بودجه بانکها…………………………………………………………………………………………… 41

-2-16-3 بودجه مؤسسات انتفاعی وابسته به دولت……………………………………………………….. 41

-2-16-4 بودجه ارگانهای تأسیس شده پس از انقالب…………………………………………………… 41

-2-16-5 بودجه بنیادها…………………………………………………………………………………. 42

-2-16-6 بودجه نهاد رهبری……………………………………………………………………………….. 42

-2-16-7 بودجه سازمان های امنیتی و اطالعاتی……………………………………………………………………

-2-16-8 بودجه شهرداریها……………………………………………………………………… 43

-2-16-1 بودجه سازمان های حمایتی ،تأمین اجتماعی و باز نشستگی و خدمات درمانی و بیمهای……. 43

-2-16-12 بودجه مؤسسات عمومی و نهادهای شبه دولتی…………………………………….. 43

-2-17 تعریف الیحه بودجه……………………………………………………………………….. 43

-2-18کنترل بودجه ای……………………………………………………………………………….. 44

-2-11 بودجه بندی امروز…………………………………………………………………………. 44

-2-11-1 بودجه متداول)سنتی(……………………………………………………………………………. 46

-2-11-2 بودجه برنامه ای………………………………………………………………………………….. 47

-2-22 تفاوت بین بودجه برنامه ای بابودجه متداول……………………………………………………….. 52

 

 

-2-21 بودجه عملیاتی……………………………………………………………………………………… 51

-2-22 هزینه های تمام شده……………………………………………………………………………… 52

 

-2-23 حسابداری قیمت تمام شده………………………………………………………………….. 53

-2-24 روش اندازه گیری…………………………………………………………………………………………………. 55

-2-25 فرق بودجه برنامه ای وعملیاتی……………………………………………………………………………….. 57

-2-26 سیستم طرح ریزی ،برنامه ریزی بودجه ریزی)57…………………………………………… )P.P.B.S

-2-27 مراحل بودجه نویسی دو روش 58………………………………………………………………… )P.P.B.S(

-2-28 بودجه بندی برمبنای صفر………………………………………………………………………………………. 51

-2-21 سایر روش های بودجه ریزی…………………………………………………………………………………….. 62

-2-21-1 بودجه نامحدود………………………………………………………………………………………………….. 62

-2-21-2 بودجه محدود………………………………………………………………………………………………….. . 62

-2-21-3 بودجه براساس اندازه گیری کار وهزینه هر واحد……………………………………………………. 62

-2-21-4بودجه براساس تجزیه وتحلیل روند افزایش هزینه…………………………………………………….. 63

-2-21-5 بودجه براساس فهرست اولویت……………………………………………………………………………. 63

-2-21-6بودجه براساس کنترل مورد به مورد……………………………………………………………………… 64

-2-32 مزایا و معایب هر برنامه به شرح زیر است………………………………………………………………. 65

-2-31 پیشینه تحقیق………………………………………………………………………………………… 66

-2-32 مدل نظری پژوهش…………………………………………………………………………………. 72

-3 فصل سوم )روش تحقیق(…………………………………………………………………………… 19

-3-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………. 72

-3-2 روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………………… 72

-3-3 قلمرو پژوهش………………………………………………………………………………………………………… 73

-3-3-1 قلمرو زمانی و مکانی…………………………………………………………………………………………… 73

-3–2 قلمرو موضوعی………………………………………………………………………………………………… . 73

-3-4 معرفی بانک ملی……………………………………………………………………………………………………. 73

جامعه آماری………………………………………………………………………………………………………………….. 77

-3-4-1 تعیین حجم نمونه…………………………………………………………………………………………………. 77

-3-4-2 روش نمونه گیری……………………………………………………………………………………………….. 78

– 3-5 ابزار اندازه گیری و جمع آوری داده ها………………………………………………………………………. 71

-3-6 روایی و پایایی پرسشنامه………………………………………………………………………………………….. 82

-3-6-1 روایی پرسشنامه………………………………………………………………………………………………… . 82

-3-6-2 پایایی پرسشنامه………………………………………………………………………………………………… . 82

– 2-4-3 روش تجزیه و تحلیل………………………………………………………………………………………….. 84

-4 فل چهارم )تجزیه و تحلیل داده ها(……………………………………………………………………………. 58

-4-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………………. 86

-4-2توصیف وضعیت متغیرهای تحقیق…………………………………………………………………………….. 86

-4-2-1 میزان تحصیالت پاسخگویان………………………………………………………………………………….. 86

-4-2-2 سابقه شغلی پاسخگویان………………………………………………………………………………….. 87

-4-2-3 رشته تحصیلی پاسخگویان…………………………………………………………………………………….. 88

-4-2-4 سن پاسخگویان…………………………………………………………………………………. . 81

-4-3 آزمون کالموگروف – اسمیرونف……………………………………………………………………………….. 12

-4-5 توصیف متغیرهای پژوهش………………………………………………………………………………………. 12

-4-6آزمون فرضیه های پژوهش……………………………………………………………………………………….. 11

-4-6-1 فرضیه اول تحقیق……………………………………………………………………………………………….. 12

-4-6-2 فرضیه دوم تحقیق………………………………………………………………………………………………… 13

-4-6-3 فرضیه سوم تحقیق……………………………………………………………………………………………….. 14

-4-6-4 فرضیه چهارم تحقیق……………………………………………………………………………………………. 15

-4-6-5 فرضیه پنجم تحقیق………………………………………………………………………………………………. 15

-4-6-6 فرضیه ششم تحقیق………………………………………………………………………………………………. 16

-4-6-7 فرضیه هفتم تحقیق………………………………………………………………………………………………. 17

 

-4-6-8 فرضیه هشتم تحقیق……………………………………………………………………………………………… 18

-4-6-1 فرضیه نهم تحقیق………………………………………………………………………………………………… 18

-4-7 رتبه بندی متغیرهای پژوهش…………………………………………………………………………………….. 11

-8 فصل پنجم)خالصه و نتیجه گیری(……………………………………………………………………………….. 919

-5-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………………… 122

-5-2 خالصه………………………………………………………………………………………………………………… 122

-5-3 نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………….. 123

منابع و ماخذ………………………………………………………………………………………………………. 911

فصل اول کلیات پژوهش

-1-1 مقدمه

تحوالت و پیچیدگیهای عصر حاضر نیاز دولتها را جهت اعمال تدابیری منطقی به خصوص اقدام به برنامه ریزی صحیح، تصمیم گیری و مدیریت علمی و ایجاد هماهنگی در امور مربوط به نیازمندیهای جوامع مطرح ساخته است. استفاده از روش های نوین بودجه بندی عالوه بر این که ازکُندی کار دستگاه های دولتی و اسراف اموال عمومی جلوگیری می کند، در پیشبرد مقاصد اجتماعی و اقتصادی نیز بسیار مؤثر بوده و دولت ها از این طریق می توانند منابع ملی را به نحو عادالنه و مطلوب در بین اهداف مطلوب جامعه توزیع می نمایند.

بودجه شاهرگ حیاتی دولت است، زیرا دولت تمام فعالیتهای مالی خود اعم از کسب درآمد و پرداخت هزینه ها برای اجرای برنامه های متعدد و متنوع خود را در چهارچوب قانون بودجه انجام می دهد بنابراین بودجه آیینه تمام نمای همه برنامه ها و فعالیتهای دولت بوده و نقش بسیار مهمی درتوسعه اقتصاد ملی ایفا می نماید.

روند متداول بودجه ریزی در کشور، اطالعات کافی در خصوص نتایج هزینه کرد اعتبارات و میزان اثر یخشی و کارایی برنامه به دست نمی دهد و همچنین دارای افق برنامه ریزی کوتاه مدت بوده و محدودیت اقتدار مدیریت در کنترل هزینه ها و نظارت بر اجرای هر واحد را موجب می شود.

از آنجا که در سیستم بودجه ریزی سنتی عوامل مهمی چون اثربخشی، کارایی، صرفه جویی و بازدهی درقبال صرف منابع نادیده گرفته می شوند لذا از منابع بدرستی استفاده نشده و حتی به هدر می روند. از طرفی افزایش یا کاهش بودجه دستگاه ها تابع تصمیمات سیاسی و اعمال نفوذ اشخاص وقدرت چانه زنی آنها بوده ومیزان پاسخگویی مدیران وسنجش میزان مسئولیت پذیری آنان کمرنگ می باشد. عالوه براین درکشور ما بودجه با مسائل اقتصاد کالن مانند رشد اقتصادی، بیکاری، اشتغال وتورم وبطورکلی رونق ورکود اقتصادی درارتباط است و ازسوی دیگر دراکثر سالها با کسری بودجه مواجه است.

با توجه به مزایای بودجه عملیاتی و نقایص و کاستی های بودجه ریزی سنتی موجود کشور، لزوم اجرای بودجه عملیاتی به عنوان یک روش نوین در بودجه ریزی سنتی به شدت احساس می گردد. با توجه به اهمیت موضوع، این پژوهش در پی آن است که امکان استقرار بودجه ریزی عملیاتی را در شعب بانک ملی مورد بررسی قرار دهد.

2-1-2 بیان مسأله

اگرچه بودجه ریزی عملیاتی در محیط های تولیدی توسعه یافته اما مفهوم آن به راحتی قابل تعمیم به سازمان های خدماتی به خصوص صنعت بانکداری است .سیستم بودجه ریزی عملیاتی در موسساتی که به میزان زیادی هزینه سربار متحمل می شوند و هزینه های سربار آنها رو به افزایش است و همینطور موسساتی که محصوالت یا خدمات متنوعی ارائه می دهند بیشترین کاربرد را دارد، یک بانک نیز واجد این شرایط بوده و شبیه به یک واحد تولیدی است که مستلزم سرمایه گذاری وسیعی در تجهیزات و واحدهای ستادی می باشد و به میزان زیادی فعالیت های تکراری دارد که شبیه فعالیت های خط تولید است) برایان ،.) 1998 در گذشته به علت عدم وجود رقابت، نداشتن اطالعات دقیق در مورد بهای تمام شده و درآمد حاصل از محصوالت و مشتریان طی دوره های قبل چندان مشکل ساز نبود، مدیران برای رسیدن به بهای تمام شده کمتر، بهبود کیفیت و کارائی عملیات، تولید محصوالت جدید که سودده باشند و یا حذف محصوالت و خدماتی که زیان ده بودند، تحت فشار نبودند .قانون گذاران قیمت ها را به گونه ای تعیین می کردند که بهای تمام شده عملیات سازمان های خدماتی غیر کارا را پوشش دهند، اما در دنیای رقابتی کنونی )دو دهه اخیر( مدیران سازمان های خدماتی نیز برای بهبود کیفیت، به موقع بودن و کارائی فعالیت هائی که انجام می دهند نیاز به اطالعات دارند و باید درك درستی از بهای تمام شده و سودآوری هریک از محصوالت، خدمات و مشتریان خود داشته باشند سازمان های خدماتی خدمات متنوعی ارائه می دهند و هرخدمتی نیز ویژگیهای مخصوص به خود را دارد که به طور گوناگونی باعث مصرف منابع سازمان می شود .این گونه سازمان ها به طور مستمر خط محصول خود را از نظر اقتصادی ارزیابی می کنند، برای قیمت گذاری، کیفیت، حساسیت، تولید یا حذف هریک از محصوالت تصمیم می گیرند .بهای تمام شده و سودآوری هر محصول داده حیاتی برای چنین تصمیم گیری می باشد .مدل بودجه ریزی عملیاتی ماهیتا مناسب صنعت بانکداری می باشد زیرا در بانک محرك های بهای تمام شده به راحتی قابل شناسائی بوده و از طریق آنها می توان یک پدیده را اندازه گیری و قیمت گذاری کرد)عرب مازار یزدی ، عبدالهی مالئی ،.)1311

نظام بودجه ریزی عملیاتی یا بودجه ریزی بر مبنای عملکرد از دهه 1162 در کشورهای متعددی از جمله آمریکا، کانادا، شیلی، انگلیس، کره جنوبی، مالزی، استرالیا، غنا و برزیل آغاز شد. در این دهه توجه بیشتر معطوف

 

به مرتبط ساختن مخارج به نتایج و محصوالت بود. در دهه 1970 ارزیابی برنامهها و اثربخشی آن در دستور کار قرار گرفت و از سال 1988 نظام تشویق و تنبیه برقرار شد و از سال2003 پاسخگویی مدیران تهیه و ارائه شد. از زمان اجرای بودجه ریزی عملیاتی موانع متعددی پیش روی کشورهای مجری وجود داشته است که توانسته اند بخش اعظمی از آنها را برطرف نمایند. ازجمله موانع مهم پیش روی این کشورها میتوان به عدم همکاری کارکنان، نبود ارتباط بین نتایج و اهداف خاص، فقدان شاخص های عملکردی مناسب، نیاز به اصالح سیستم حسابداری و حسابرسی، عدم وجود اختیار به مدیران و استفاده از عوامل تشویق کننده و فقدان اطالعات دقیق و قابل اعتماد اشاره کرد )سعیدی و مزیدی، .)1385

یکی از اصالحات اخیر در نظام بودجه ریزی کشورها، حرکت به سوی بودجه ریزی عملیاتی است که بر سنجش عملکرد دولتها تأکید می کند. شواهد موجود نشان میدهد که این اصالحات در سطح محدودی اجرا می شود و این امر سئواالت فراوانی را ایجاد می کند که چرا تعداد کمی از دولتها بودجه ریزی عملیاتی را به طور کامل اجرا می کنند و چه نیازمندیهای وجود دارد که ، اجرای کامل را تضمین نماید. در ایران هم حرکت به سوی تغییر نظام بودجه ریزی کشور به سوی بودجه ریزی عملیاتی است)حضوری و دیگران، .)1381

بیشتر پژوهشگران و کارشناسان بودجه بندی دولتی، بر این موضوع توافق نظر دارند که بودجهبندی بر مبنای عملکرد به عنوان ابزاری برای تخصیص منابع جهت دستیابی به هدفها، مقاصد برنامه ریزی شده و همچنین دستیابی به بعضی از شاخص های عملکرد، از قبیل کارآیی و اثربخشی است. با توجه به تعاریف ارائه شده، میتوان گفت که بودجه بندی بر مبنا ی عملکرد بیشتر حول دو محور «ارتباط بودجه با نتایج» و« ارتباط بودجه با شاخصهای عملکرد و ارزیابی» میچرخد. افزون بر این، رشد و توسعه خدمات دولتها و افزایش وظایف آنها، باعث شده است که نظامهای بودجهریزی سنتی کارایی خود را از دست بدهد و به منظور رفع نیاز دولت ها، نظام های بودجه ریزی یکی پس از دیگری بوجود آید و سیر تکاملی خود را طی کنند. بودجهریزی سنتی، افزایشی، برنامهای و نیز بودجهریزی بر مبنای صفر نمونه هایی از این سیر تکاملی است و بودجهریزی عملیاتی نیز، از آخرین تالشها برای رفع نیازهای امروزی دولت ها به شمار می رود) پورزمانی و نادری، .)1311

بودجه ریزی عملیاتی با داشتن محاسنی مانند«شفاف سازی فرایند بودجه ریزی، تمرکز بر حصول نتایح قابل سنجش، بهبود تصمیم در تخصیص منابع، حمایت از مدیران ومسئولیت پذیر ساختن آنها» مبنای روش بودجه ریزی در برنامه چهارم توسعه اعالم گردید)فرزیب،.)1382

تعاریف زیادی ازبودجه ریزی عملیاتی ارائه شده است ولی وجه مشترك آنها حول دو نکته،ارتباط بودجه با نتیجه و ارتباط شاخص عملکرد وارزیابی می چرخد )پناهی، .)1384

باید توجه داشت که به منظور اجرای بودجه ریزی عملیاتی و تالش برای بهبود عملکرد، اتخاذ یک رویکرد باال به پایین توسط یک نهاد مرکزی در عمل با تنگناها و تعارضات فراوان روبروست. در واقع سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور می بایست امکانات خود را برای پیشبرد بودجه ای در اختیار دستگاه های اجرایی قرار دهد و سازمانها باید این امکان را بیابند تا ضمن تقویت سیستمهای مدیریتی خود، شاخصهای عملکرد فعالیتهایشان را خود مشخص نموده و برآن اساس نیازهای مالی خودرا تخمین زده و پیش بینی نمایند. شناسایی دقیق موانع اجرای بودجه ریزی عملیاتی و رفع این موانع نقش مهم و اساسی در اجرای اثربخش بودجه ریزی عملیاتی و به تبع آن تحقق هدف های تعیین شده در چشم انداز بیست ساله و برنامه های توسعه خواهد داشت) پورزمانی و نادری، .)1311

در پژوهش حاضر، تالش بر این است که با تأکید بر عواملی مانند اختیار، پذیرش و توانایی بر اساس مدل شه، امکان استقرار بودجه عملیاتی در بانک ملی مطالعه شود. بنابراین مسئله اصلی پژوهش حاضر این است که امکان استقرار بودجه ریزی عملیاتی در شعب بانک ملی چقدر است؟

-1-3 اهمیت و ضرورت تحقیق

اندیشهای که در ورای بودجهریزی عملیاتی قرار دارد این است که سیاستگذاران، تصمیمات مالی را به گونهای عینی و بر مبنای کارایی و اثربخشی استوار سازند. همچنین منابع مالی مورد نیاز برنامه ها شناسایی و معیارهای سنجش و کنترل نتیجه ها در مقایسه با برنامه بدست آید. آنگاه هم آنها و هم مردم میتوانند درباره عملکرد بانک قضاوت روشنتری داشته باشند. در واقع بودجهریزی عملیاتی با مرتبط ساختن تصمیمات بودجهای و عملکرد سازمان، پاسخگویی سازمان در مقابل قانونگزاران و مردم را تقویت میکند.

 

در شرایط کنونی کسب و کار که بازار فعالیت بانکها در حال تغییرات و تالطم گسترده و سریع بوده و شدت رقابت بانکها در حال افزایش می باشد، ماندگاری و موفقیت در بازار به دغدغه اصلی مدیران بانکها تبدیل شده است. با سرعت گرفتن روند واگذاری بانکهای دولتی ناشی از اجرای سیاستهای کلی اصل 44 قانون اساسی و با جدی تر شدن اجرای طرح تحول اقتصادی دولت در حوزه بانکی و نیز با توسعه چشمگیر بانکهای خصوصی و افزایش سهم آنها از بازار و مشتریان بانکی کشور، عرصه رقابت برای بانکها تنگ تر شده و لزوم اتخاذ تدابیر ویژه برای حضوری موفقیت آمیز در بازار بیش از پیش روشن شده است.

بنابراین اجرای بودجه ریزی عملیاتی توان رقابت بانک را افزایش خواهد داد. میتوان به طور خالصه عنوان نمود که افزایش انضباط جای هرج و مرج ، مصالح عمومی جای منافع شخصی و برنامه های جامع جای سلیقه فردی را بگیرد. با توجه به مطالب فوق، ضرورت توجه به پیاده سازی بودجهریزی عملیاتی در بانکها از اهمیت خاصی برخوردار میباشد که در این تحقیق به همین موضوع پرداخته خواهد شد. سعی میشود تا مهمترین شاخص هایی را که مربوط به استقرار بودجه ریزی عملیاتی می باشند مورد بررسی و مطالعه قرار داده و همچنین راه کارهایی جهت استقرار بودجه ریزی عملیاتی ارائه گردد.

از سویی انجام این پژوهش به غنی شدن منابع علمی در این حوزه و گسترش دامنه شناخت ما از بودجه ریزی عملیاتی خواهد شد.

-1-4 اهداف تحقیق

-9–4 هدف آرمانی

کلمات کلیدی : IT ، گردشگری الکترونیک ، صنعت گردشگری ، شبکه های مجازی ، روابط عمومی الکترونیک ، اینترنت

• مسئله

دنیای امروز به شکل گریزناپذیری تبدیل به دهکده ای جهانی با ارتباط گسترده و عمیق شده است.اطلاعات و فناوری استفاده از آن امروزه به شکل به عنوان یکی از کلیدهای اصلی در توسعه کشورها مخصوصاً کشورهای جهان سوم مطرح گردیده است.

از سوی دیگر توریسم نیز به فراخور گذشت زمان امروزه به عنوان صنعتی درآمدزا و نجات دهنده برای کشورهای مختلف در آمده است.به شکلی که درآمدهای حاصل از آن در برخی کشورها چندین برابر درآمدهای سرشار نفتی کشورهای دیگر است.

لزوم توجه به توریسم و استفاده از فناوری‌های نوین در جهت گسترش آن و استفاده کردن از مزایای بی‌شمار اقتصادی آن برای کشورها تحقیق و تتبع پیرامون رابطه بین گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات و توسعه توریسم را ضروری ساخته است. در عصر حاضر دگرگونی ژرف تکنولوژیکی، مکانیسم‏ها و شرایط و در نتیجه بحث‌های تکنیکی و فنی به سوی پیچیدگی، تنوع و ظرافت بیشتری گرایش یافته است.

در این میان دگرگونی‏های اقتصادی مهم حاصله در برگیرنده شماری از روابط تولید پیچیده، فراگیر و روابط مبادلاتی می‌باشد که در امر جهانی شدن روندی رو به گسترش دارد بر این مبنا گردشگری نیز که در رویکردی خاص در هزاره سوم مورد توجه می‌باشد؛ تحولاتی را پذیرا شده که به فراگیر شدن آن منتهی گردیده است.

کشور ایران نیز به سبب دارا بودن پایه‌ها و زیر ساخت‌های اساسی در گردشگری جزئی از این جهان پهناور که البته منظور ما از جهان همان جهان گردشگری است می‌باشد و البته همگی بر این باور اذعان دارند که سهم مهمی نیز در گردشگری می‌تواند دارا باشد و در این پایان نامه از زاویه

 گردشگری الکترونیکی با نگاه بر دو موضوع اساسی روابط عمومی الکترونیک و شبیه گسترده جهانی یعنی اینترنت و به دنبال آن شبکه های مجازی که شاخه ای مهم از دنیای وسیع اینترنت می‌باشد به این موضوع پرداخته خواهد شد .

اما گردشگری در رابطه با بسترهای تکنولوژیکی بحث شده و بسترهای اقتصادی حاصل از جهانی شدن، اصلی مستحکم در سیاست‌های اقتصادی در هزاره سوم محسوب می‌شود.

تحولات حاصل از مباحث فوق در رابطه با گردشگری در دوسویه تأثیر گذاری از یک سو به شکل گیری گردشگری الکترونیکی منتهی گردیده و از دیگر سو شکل گیری گردشگری مجازی را سبب شده است و با رشد سریع تکنولوژی اطلاع رسانی در چارچوب نظام مبادله الکترونیکی و سرعت بخشیدن به امر بازاریابی و مسافرت، کاهش هزینه‌ها و دستیابی به بازارهای جدید را در زمینه گردشگری فراهم آورده است.

به عنوان مثال می‌توان به نقش اینترنت در زمینه ارتباطات گردشگری، اطلاع رسانی به گردشگران و آگاهی یافتن از وضعیت مقاصد گردشگری و از دیگر سو از وضعیت بازار گردشگری اشاره کرد. گردشگری الکترونیکی حاصل این هم تنیدگی و تغییرات حاصل از آن می‌باشد، بر این مبنا می‌توان گردشگری الکترونیکی را به صورت زیر تعریف نمود:

گردشگری الکترونیکی، بکارگیری تکنولوژی‌های جدید به خصوص فن آوری های اطلاعات و ارتباطاتIT  در دو بعد عرضه و تقاضای گردشگری می‌باشد که در آن علاوه بر عرضه خدمات مورد نیاز  گردشگران ،زمینه های بازاریابی و دورنمایی گردشگری مقاصد فراهم می‌باشد.(حنفی زاده و همکاران ،1385،ص29)

از این رو گردشگران برای آگاهی از مقاصد گردشگری و وضعیت آن‌ ها در بعد تقاضا از تکنولوژی‌های اطلاعاتی و ارتباطی استفاده نموده و در چارچوب انگیزه های خود به انتخاب مقاصد اقدام می‌نمایند.

در این میان آژانس‌های مسافرتی با بهره گرفتن از اینترنت در عرصه طرح‌های تخصصی گردشگری و در چارچوب شناخت زمان تعطیلات به همراه پاسخگویی به نیازهای گردشگران مبادرت به بازاریابی گردشگری در مقاصد مختلف نمودند.

به طور کلی استفاده از تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات و گسترش آن در زمینه عرضه و تقاضای گردشگری سبب آن شد که گردشگران قبل از سفر به ارزیابی و بررسی وضعیت مقاصد بپردازند و تجربه ای مجازی را در چارچوب دورنمایی گردشگر در ذهن خود شکل دهد. علاوه بر آن این امر زمینه های دموکراتیک شدن امر انتخاب مقاصد را برای سفر فراهم آورده که بر بستری از لیبرالیسم حاصل از جهانی شدن تسهیل شده است.

محصول گردشگری در یک تنوع خاص در برگیرنده پاسخگویی به تقاضای شخصی و متکثر گردشگران بوده و گردشگران را قادر می‌سازد در راستای انگیزه های شخصی و تمایلات خود به انتخاب مقاصد گردشگری برای سفر بپردازند.

از دیگر تغییرات حاصل از گردشگری الکترونیکی در زمینه عرضه محصول گردشگری، شکل گیری سازمان‌های مدیریت مقاصد می‌باشد.این سازمان‌ها در زمینه گردشگری با ارائه انواع خدمات الکترونیکی ، امکان جستجو و برنامه ریزی سفر را برای گردشگران فراهم می‌آورند.

وظایف این سازمان‌ها در برگیرنده، مدیریت منابع گردشگری ، برنامه ریزی برای فعالیت‌های گردشگری، تبلیغ و بازاریابی، آموزش کارکنان و عرضه خدمات مورد نیاز گردشگران می‌باشد.

این سازمان‌ها در واقعه لایه میانی را در گردشگری الکترونیکی مابین عرضه و تقاضا شکل می دهند از یک سو در زمینه عرضه روند تقاضا در بازار گردشگری در جهان و مناطق مختلف و جهت گیری تقاضا را برای مقاصد فراهم می‌آورند و از دیگر سو با کسب اطلاعات لازم از مقاصد،آن اطلاعات را در اختیار گردشگران قرار می‌دهند.

باید گفت نظر به ماهیت گردشگری، کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌تواند در بهبود کار آیی تحویل خدمات و معاملات و همچنین پیش بینی فرصت جهت میسر ساختن دستیابی دامنه گسترده و متنوعی از تجارب در زمینه های

چکیده:

امروزه با توجه به گسترش فعالیت‌های مخرب محیط‌زیست و توسعه بیماری های مشترک بین انسان و حیوان منجر به کاهش سطع اعتماد مشتریان محصولات لبنی هم در روش تولید سنتی و صنعتی در جهان شده است. پژوهش مذکور به این خاطر صورت گرفته تا گامی موثر در حقظ سلامت انسان در جهت عرضه کالای باکیفیت و سازگار با محیط‌زیست بردارد. مطالعه موردی صنعت لبنیات در نظر گرفته شده است. هدف این پژوهش ضمن بررسی تاثیر مولفه های استراتژی بازاریابی سبز بر بهبود نشان تجاری به ارتباط مستقیم با آن نیز پرداخته شده است. با درنظر گرفتن جامعه نامحدود مصرف‌کنندگان مانیزان و گرفتن نمونه تصادفی 216 نفر ازمعادله کوکران، داشتن روایی و پایایی مناسب ضمن تأیید آلفای کرونباخ 0.86 استفاده از پرسش نامه 36 سوالی و تهیه سؤال چهارتای برای فرضیه های 9 گانه اقدام به توزیع نموده و با بهره گرفتن ازنرم افزار SPSS 21 و نرم افزار آموس 20(AMOS) اقدام به طراحی مدل معادلات ساختاری رگرسیون چند متغیره پس نرمال کردن داده ها صورت گرفت زیرا توزیع توسط آزمون اسمیرنوف-کلموگرف غیر نرمال بود چون داده ها کمتراز 0.05 بودند از آزمون اسپیرمن برای همبستگی بین داده ها استفاده شدوآزمون فریدمن جهت اولویت بندی فرضیه ها و آزمون یو من ویتنی تفاوت جنسیتی را سنجیده شد. نتایج منجر به همبستگی قابل قبول بین فرضیه ها و تاثیر گذار نبودن طراحی سبز، قیمت سبز و همچنین کاهش ضایعات در این پژوهش بود. اما با تأثیرگذاری بیشتر سایر مولفه ها ی استراتژی بازاریابی سبز بر بهبود نشان تجاری حکایت از آن داشت استراتژی بازاریابی سبز نه تنها منجر به بهبود نشان تجاری خواهد شد بلکه پایداری نشان تجاری را به همراه خواهد داشت. البته با بهره گرفتن از مواد اولیه سازگار با طبیعت و داشتن مسئولیت اجتماعی قوی در برابر سلامت مشتریان، زیرا لبنیات کالای مورد استفاده روزانه انسآن‌ هاست.

 کلید واژگان: بازاریابی سبز، استراتژی، نشان تجاری، پارادایم، محیط‌زیست

 فصل اوّل؛

کلّیات پژوهش

• بیان مسئله
• اهمیت و ضرورت پژوهش
• هدف کلی پژوهش
• اهداف فرعی پژوهش
• پرسش های پژوهش
• فرضیه های پژوهش
• روش پژوهش
• پیشینه پژوهش
• محدودیت پژوهش
• تعریف واژه‌ها و اصطلاحات

بیان مسئله:

امروزه اهمیت استراتژی بازاریابی سبز و تأثیر آن بر  بهبود نشان تجاری به دلیل حفاظت از محیط‌زیست، برخورداری از سلامت اجتماعی و پایداری آن می‌تواند قابل توجه باشد. زیرا استراتژی بازاریابی سبز گامی فراتر از آمیخته بازاریابی گذاشته از جمله تفاوتی که می‌شود قائل شد این است آمیخته بازاریابی به دنبال عرضه کالا و ایجاد تقاضا برای مشتری است. اما استراتژی بازاریابی سبز علاوه بر تأمین نیاز مشتری توجه به سلامت مشتری و تعهد به حفاظت از محیط‌زیست مَد نظر دارد. هنگام به‌کارگیری بازاریابی سبز بسیاری از افراد تمایل دارند که به طور کلی بر فعالیت‌های انفرادی خاصی از جمله ترفیع ویژگی‌های محصول یا طراحی محصولاتی که از نظر اکولوژیک کمتر مضرند تمرکز یابند. با توجه به وضع موجود صنعت لبنیات به دلیل ارتباط مستقیم آن با سلامت انسان و با رعایت استراتژی سبز محصولات تولیدی خود امید به این است بهبود ارتقاء نشان تجاری در آینده کوتاه مدت داشته باشد. مسئله‌ای که در این مورد حائز اهمیت چگونگی تأثیرگذاری استراتژی بازاریابی سبز بر بهبود ارتقاء نشان تجاری هست. جنبه‌های مجهول از این مسئله عبارت است از چگونگی تأثیرگذاری استراتژی باز را یابی سبز بر بهبود نشان تجاری، همچنین مستقیم بودن یا نبودن این ارتباط و مطلبی که در این بین مبهم است نحوه تأثیرگذاری مؤلفه‌های استراتژی بازاریابی سبز بر بهبود نشان تجاری هست. هویت برند مجموعه‌ای از ارتباطات منحصربه‌فرد یک برند در قالب شعارها، قول‌ها، و وعده‌هایی است که به مشتری می‌دهد و باعث ایجاد هویتی جدید و یا بهبود هویت قبلی می‌شود (دهدشتی، 1391 ). مدیریت برند به‌کارگیری فن‌های بازاریابی برای محصول یا خط محصولی خاص است مدیریت برند به دنبال افزایش ارزش برای مشتری و در نهایت، افزایش حجم فروش است. بازاریابان، مدیریت برند را ابزاری برای افزایش کیفیت مورد نظر مشتری و افزایش خرید و افزایش وفاداری در مشتریان می‌دانند (احمدی و همکاران، 1387 ). به جهت علاقه و اهمیت به موضوع سلامت افراد جامعه اقدام به انجام این پژوهش در صنعت لبنیات صورت می‌گیرد تا بتوان محصولات باکیفیت در جهت رسیدن به اهداف آرمانی صنایع لبنی گام اساسی برداشته شود.

1-2- اهمیت و ضرورت پژوهش:

شاید کسی تصور نمی‌کرد که روزی بازاریابی علاوه بر سودآوری و فروش نگران سلامت مصرف‌کننده نیز باشد. اما پویایی و رقابت شدید و افزایش نگارانی نسبت به محیط‌زیست و همچنین مقررات دولتی و افزایش آگاهی مصرف‌کنندگان شرکت‌ها را بر آن داشت که در سلامت جسمانی و روانی و پاکیزگی محیط مصرف‌کنندگان نیز تأمل کنند به هر حال به مرور زمان مفاهیمی نظیر بازاریابی سبز، بازاریابی محیطی و اجتماعی برای عمل به مسئولیت اجتماعی بنگاه‌ها وارد ادبیات بازاریابی شد (زرین جوی الوار, 1389). استراتژی بازاریابی سبز پا را فراتر از عرضه و تبلیغ محصول به

 مشتری گذاشته و آن اهمیت به سلامت انسان در کنار عرضه محصول هست که تصور ذهنی جدیدی راجع به بهبود نشان تجاری شرکت لبنی و دیگر شرکت‌های مرتبط با سلامت انسان ایجاد می کند. با توجه به مؤلفه‌های استراتژی بازاریابی سبز:1-طراحی سبز/توسعه محصولات جدید: اشلی در سال 1993 بیان نمود که 70 درصد محصولات طراحی ‌شده و فرایندهای تولیدی مرتبط از نظر محیطی مضرند. در طراحی سبز بایستی اصول زیر مد نظر قرار گیرند:

1-1 طراحی بر مبنای آینده‌نگری

 1-2 طراحی بر مبنای سلامت و ایمنی طراحی بر مبنای جداسازی آسان

1-3 طراحی بر مبنای سهولت بازیافت و پایین بودن آلودگی و استفاده از حداقل انرژی

 1-4 طراحی بر مبنای استفاده هرچه کمتر از مواد و اجزاء تشکیل‌دهنده کالا

 1-5 طراحی بر مبنای کاربرد ساده

 2- موضع سازی 3- قیمت‌گذاری 4- تدارکات سبز 5- بازاریابی ضایعات 6- ترفیع سبز 7- ائتلاف‌های سبز (معین نژاد، 1390). با توجه به شیوع بیماری تب مالت و به لحاظ اینکه در تابستان 1392 موضوع مورد نظر انتخاب شد همچنین وجود منطقه‌ای که در آن هم صنایع لبنی سنتی و صنعتی در کنار هم مشغول فعالیت هستند. محصولات خود را با نشان‌های تجاری گوناگونی به فروش می‌رساند. بیماری تب مالت ازجمله بیماری مشترک انسان و حیوان است که با محیط آلوده زندگی حیوانات اهلی در ارتباط است و منجر به خط افتادن سلامت انسان از طریق مصرف محصولات لبنی می‌شود. شرکت مانیزان را به این دلیل انتخاب شد مصرف‌کننده زیادی در استان کرمانشاه دارد و نشان تجاری این شرکت در بین مردم استان شناخته شده است. به دنبال پژوهشی برآمده‌ایم تا تأثیر استراتژی بازاریابی سبز را بر بهبود نشان تجاری این شرکت بررسی نماییم.

1-3- هدف كلی پژوهش:

اهداف آرمانی:حفظ سلامت انسان اهداف کلی:1- بررسی تأثیرگذاری مثبت استراتژی بازاریابی سبز بر بهبود برند 2- تأثیرگذاری مستقیم جداگانه مؤلفه‌های استراتژی بازاریابی سبز بر بهبود برند. اهداف ویژه و کاربردی:استفاده صنایع لبنی در بهره‌گیری استراتژی بازاریابی سبز بر بهبود برند تجاری خود.

1-4-اهداف فرعی:

1-4-1- تأثیرگذاری محصول سبز بر بهبود نشان تجاری

1-4-2 -تأثیرگذاری قیمت سبز بر بهبود نشان تجاری

1-4-3- تأثیرگذاری ترفیع سبز بر بهبود نشان تجاری

1-4-4-تأثیرگذاری طراحی سبز بر بهبود نشان تجاری

1-4-5- تأثیرگذاری كاهش ضایعات بر بهبود نشان تجاری

1-4-6- تأثیرگذاری ائتلاف سبز بر بهبود نشان تجاری

1-5-پرسش‌های پژوهش:

1-5-1-چگونه استراتژی های بازاریابی سبز بر بهبود نشان تجاری تأثیرگذار هستند؟

1-5-2- برای بهبود بخشیدن به نشان تجاری استراتژی بازاریابی سبز چقدر می‌تواند اثرگذار باشد؟

-6-فرضیه‌های پژوهش:

1-6-1- محصول سبز بر فعالیت‌های اجتماعی تأثیر دارد

1-6-2- قیمت سبز بر فعالیت‌های اجتماعی تأثیر دارد

1-6-3- ترفیع سبز بر فعالیت‌های اجتماعی تأثیر دارد

1-6-4- طراحی سبز بر فعالیت‌های زیست‌محیطی تأثیر دارد

1-6-5- کاهش ضایعات بر فعالیت‌های زیست‌محیطی تأثیر دارد

1-6-6– ائتلاف سبز بر فعالیت‌های زیست‌محیطی تأثیر دارد

1-6-7- فعالیت‌های اجتماعی بر بهبود نشان تجاری تأثیر دارند

1-6-8- فعالیت‌های زیست‌محیطی بر بهبود نشان تجاری تأثیر دارند

1-6-9- بهبود نشان تجاری ارتباط مستقیم با استراتژی بازاریابی سبز دارد.

1-7-روش پژوهش:

پژوهش از نوع توصیفی- پیمایشی هست و توسط پرسشنامه‌های استاندارد که موفقیت برند در آن‌ ها پژوهش صورت گرفته طراحی ‌شده است با لحاظ کردن روایی و پایایی آن اقدام به تحلیل پژوهش می‌شود.

 جامعه آماری: همه‌ی مصرف‌کنندگان محصولات لبنی شركت لبنیات مانیزان شهرستان اسلام‌آباد غرب

فرمول حجم نمونه:

نمونه‌ها از نوع تصادفی  می‌باشند.

نرم‌افزار سنجش داده‌ها :     spss21

1-8-پیشینه پژوهش:

پیشینه پژوهش اشاره به تلاش‌های پژوهشگرانی كه در گذشته را جع به موضوعات مشابه به پژوهش حاضر یعنی بررسی نقش استراتژی بازاریابی سبز بر بهبود نشان تجاری اشاره دارد. تاریخچه بازاریابی سبز به سال 1970 برمی‌گردد فارغ از توجهات دهه 70 در اواخر دهه 80 ایده‌ای به نام بازاریابی سبز ظهور خودش را اعلام کرد. در این موقع مرکز توجه مشتریان به سمت محصولات سبز گرایش پیدا کرد و پس از آن موضوع بازاریابی سبز مطرح و پژوهش‌های زیادی خصوصاً در کشورهای توسعه‌یافته انجام شد. تمرکز بازاریابی سبز در اواخر 1980 و اوایل 1990 درباره اندازه بازار سبز و خصوصیات مصرف‌کنندگان بود (معین نژاد، 1390) . برند سبب ایجاد ارزش برای مشتری و سازمان می‌شود. این ارزش چیست؟ تلاش برای پاسخ به این سؤال، مفهومی با عنوان ارزش ویژه برند را مطرح می‌کند که هم در ادبیات بازاریابی و هم در ادبیات مالی مطرح است (پارکر ، 2005).بنابراین، این مفهوم بیان‌کننده اجزاء و دارایی‌های است که برای برند ارزش آفرینی می‌کنند. در این رابطه مدل‌های بسیاری ارائه‌شده و اجزای گوناگونی تعریف شده است (دیواندری و همکاران، 1388). با توجه به ادبیات و پیشینه پژوهش‌های صورت گرفته این‌گونه می‌توان برداشت نمود که استراتژی بازاریابی سبز بر بهبود نشان تجاری پیشنهاد خوبی به رأی پژوهش می‌تواند محسوب گردد.كجوری(1389)، پژوهش در راستای ارزیابی عوامل تأثیرگذار بر ارزش ویژه نشان تجاری شرکت‌های بیمه می‌پردازد، روش تحقیق وی از نوع توصیفی است بدین منظور 200نفر از خریداران بیمه‌نامه بدنه اتومبیل چهار شركت خصوصی بیمه كه بیش‌ترین سهم از بازار بیمه بدنه اتومبیل را دارا هستند به عنوان نمونه آماری این پژوهش انتخاب گردید، نتایج تحقیق نشان داد کیفیت ادراک‌شده وفاداری به نشان تجاری و تداعی‌گرها بر ارزش ویژه نشان تجاری بیمه تأثیرگذار است و آگاهی از نشان تجاری، بر ارزش‌گذاری ویژه نشان تجاری به طور مستقیم مؤثر نیست (صحت & همكاران, 1391) . ارزش نام و نشان تجاری یک شاخص كلیدی تعیین وضعیت سلامت نام و نشان تجاری شناخته شده است . پژوهشی با موضوع تأثیر آمیخته‌های بازاریابی بر ارزش نام و نشان تجاری شركت بیمه کارآفرین از نوع توصیفی- پیمایشی دارد نتایج شرکت‌های بررسی‌شده نشان می‌دهد شدت توزیع، ترفیع شركت و قیمت به ترتیب ذکرشده بیش‌ترین میزان اثرگذاری را نسبت به سایر عناصر در ارزش نام و نشان تجاری شركت بیمه كارآفرین دارد. بریستین و زوریلا[1] ( 2011 ) به منظور بررسی راه‌های افزایش ارزش ویژه برند فروشگاه‌های زنجیره‌ای به بررسی متغیرهای تصویر فروشگاه و قیمت پرداختند. نتایج نشان داد كه تصویرفروشگاه به عنوان عاملی مهم برای خرده‌فروشان در افزایش ارزش ویژه برند فروشگاه آنان به حساب می‌آید. در این تحقیق رابطه تصویر باکیفیت، وفاداری و آگاهی نسبت به برند ، مثبت ومعنادار ارزیابی شده و نیز نتایج حاكی از رابطه مثبت قیمت با وفاداری و آگاهی و رابطه منفی قیمت باکیفیت است.

کلید واژه: سبک­های هویت، گرایش به تفکر انتقادی، سلامت اجتماعی

 

فهرست مطالب

عنوان:                                                                                                                                                صفحه

چکیده ب‌

فهرست مطالب… ت‌

فهرست جدول‌ها ج‌

فهرست تصاویر و نمودارها د‌

…. 9

1-1. مقدمه. 10

1-2. بیان مسئله. 12

1-3. اهداف و فرضیه ­های پژوهش… 17

۱-4. اهمیت و ضرورت پژوهش… 17

1-5. تعریف‌های نظری 20

1-6. تعریف‌های عملیاتی.. 24

…. 25

2-1. مقدمه. 26

۲-2. سلامت… 26

2-4. هویت… 31

– اریکسون. 32

-مارسیا 35

-. برزونسکی.. 39

2-5. رابطه سلامت اجتماعی و سبک­های هویت… 42

2-6. تفکر انتقادی.. 46

2-7. مهارت ­ها و تمایلات تفکر انتقادی.. 50

2-8. رابطه تفکر انتقادی و سبک­های هویت… 53

2-9. پژوهش­های انجام شده در داخل و خارج از کشور. 53

2-10. جمع بندی.. 63

…. 66

3-1. مقدمه. 67

۳-۲.جامعه آماری.. 67

3-۳. نمونه آماری و روش نمونه گیری .. 67

۳-۴.نوع و روش پژوهش… 67

3-5. ابزارهای اندازه ­گیری   67

۳-6. پایایی پرسشنامه ­ها 71

3-7. روش­جمع­آوری اطلاعات.. 73

۳-8. روش تجزیه و تحلیل داده ­ها 73

…. 76

4-1. مقدمه. 77

۴-۲. مفروضه­ی نرمال بودن 78

4-3. مفروضه­ی خطی بودن تفکر انتقادی و سلامت اجتماعی.. 78

۴-4. مفروضه­ی خطی بودن سبک­های هویت و سلامت اجتماعی 81

4-5. مفروضه­ی خطی بودن سبک­های هویت وتفکر انتقادی.. 84

۴-6. بررسی فرضیه ­ها 87

4-7. یافته­ های فرضیه اول پژوهش… 87

۴-8. یافته­ های فرضیه دوم پژوهش… 110

4-9. یافته­ های فرضیه سوم پژوهش… 134

160

5-1. مقدمه. 161

۵-۲.نتایج یافته­ های فرضیه اول. 161

۵-۳. نتایج یافته­ های فرضیه دوم. 165

۵-5. محدویت پژوهش… 167

۵-6. پیشنهادهای پژوهش… 167

.. 169

177

پیوست 1.پرسش­نامه های پژوهش… 178

 

 فهرست جدول‌ها

4-2-1-مفروضه نرمال بودن متغیرها   77

4-3-1- مفروضه خطی بودن تفکر انتقادی، خلاقیت، سلامت اجتماعی.. 78

4-3-2- نمره کل خلاقیت با مولفه­های سلامت اجتماعی.. 78

4-3-3- مفروضه خطی بودن تفکر انتقادی، بالندگی، سلامت اجتماعی.. 79

4-3-4- نمره کل بالندگی با مولفه­های سلامت اجتماعی.. 79

4-3-5- مفروضه خطی بودن تفکر انتقادی، تعهد، سلامت اجتماعی.. 80

4-3-6- نمره کل تعهد با مولفه­های سلامت اجتماعی.. 80

4-4-1- مفروضه خطی بودن سلامت اجتماعی با سبک هویت اطلاعاتی.. 81

4-4-2- نمره کل بین مولفه­های سبک هویت اطلاعاتی با سلامت اجتماعی.. 81

4-4-3- مفروضه خطی بودن سلامت اجتماعی با سبک هویت هنجاری.. 81

4-4-4- نمره کل بین مولفه­های سبک هویت هنجاری با سلامت اجتماعی.. 82

4-4-5- مفروضه خطی بودن سلامت اجتماعی با سبک هویت سردرگم/اجتنابی.. 83

4-4-6- نمره کل بین مولفه­های سبک هویت سردرگم/اجتنابی با سلامت اجتماعی.. 83

4-5-1-مفروضه خطی بودن سبک هویت اطلاعاتی با تفکر انتقادی.. 84

4-5-2- نمره کل سبک هویت اطلاعاتی با تفکر انتقادی.. 84

4-5-3- مفروضه خطی بودن سبک هویت هنجاری با تفکر انتقادی.. 85

4-5-4- نمره کل سبک هویت هنجاری با تفکر انتقادی.. 85

4-5-5- مفروضه خطی بودن سبک هویت سردرگم/اجتنابی با تفکر انتقادی.. 86

4-5-6-  نمره کل سبک هویت سردرگم/اجتنابی با تفکر انتقادی.. 86

4-7-1. محاسبه اول:ضرایب رگرسیونی سبک هویت اطلاعاتی، خلاقیت، انسجام اجتماعی.. 87

4-7-2. محاسبه دوم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت اطلاعاتی، خلاقیت،پذیرش اجتماعی 89

4-7-3. محاسبه سوم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت اطلاعاتی، خلاقیت،مشارکت اجتماعی.. 90

4-7-4. محاسبه چهارم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت اطلاعاتی، خلاقیت، انطباق اجتماعی.. 92

4-7-5. محاسبه پنجم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت اطلاعاتی، خلاقیت، شکوفایی اجتماعی.. 93

4-7-6. محاسبه ششم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت اطلاعاتی، بالندگی ، انسجام اجتماعی.. 95

 

4-7-7. محاسبه هفتم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت اطلاعاتی، بالندگی،پذیرش اجتماعی 96

4-7-8. محاسبه هشتم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت اطلاعاتی، بالندگی ،مشارکت اجتماعی.. 98

4-7-9. محاسبه نهم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت اطلاعاتی، بالندگی ، انطباق اجتماعی.. 100

4-7-10. محاسبه دهم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت اطلاعاتی، بالندگی ، شکوفایی اجتماعی.. 101

4-7-11. محاسبه یازدهم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت اطلاعاتی، تعهد، انسجام اجتماعی.. 103

4-7-12. محاسبه دوازدهم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت اطلاعاتی، تعهد ،پذیرش اجتماعی 104

4-7-13. محاسبه سیزدهم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت اطلاعاتی، تعهد ،مشارکت اجتماعی.. 106

4-7-14. محاسبه چهاردهم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت اطلاعاتی، تعهد ، انطباق اجتماعی.. 107

4-7-15. محاسبه پانزدهم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت اطلاعاتی، تعهد ، شکوفایی اجتماعی.. 109

4-8-16. محاسبه شانزدهم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت هنجاری، خلاقیت، انسجام اجتماعی.. 110

4-8-17. محاسبه هفدهم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت هنجاری ، خلاقیت،پذیرش اجتماعی 112

4-8-18. محاسبه هجدهم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت هنجاری ، خلاقیت،مشارکت اجتماعی.. 113

4-8-19. محاسبه نوزدهم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت ا هنجاری ، خلاقیت، انطباق اجتماعی.. 115

4-8-20. محاسبه بیستم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت هنجاری ، خلاقیت، شکوفایی اجتماعی.. 116

4-8-21. محاسبه بیست و یکم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت هنجاری، بالندگی، انسجام اجتماعی.. 118

4-8-22. محاسبه بیست و دوم ضرایب رگرسیونی سبک هویت هنجاری ، بالندگی ،پذیرش اجتماعی 119

4-8-23. محاسبه بیست و سوم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت هنجاری ، بالندگی ،مشارکت اجتماعی.. 121

4-8-24. محاسبه بیست و چهارم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت ا هنجاری ، بالندگی ، انطباق اجتماعی.. 122

4-8-25. محاسبه بیستم و پنجم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت هنجاری ، بالندگی شکوفایی اجتماعی.. 124

4-8-26. محاسبه بیست و ششم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت هنجاری، تعهد، انسجام اجتماعی.. 125

4-8-27. محاسبه یست و هفتم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت هنجاری ، تعهد ،پذیرش اجتماعی 127

4-8-28. محاسبه بیست و هشتم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت هنجاری ، تعهد ،مشارکت اجتماعی.. 129

4-8-29. محاسبه بیست و نهم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت ا هنجاری ، تعهد ، انطباق اجتماعی.. 130

4-8-30. محاسبه سی­­ام:ضرایب رگرسیونی سبک هویت هنجاری ، تعهد ، شکوفایی اجتماعی.. 77

4-9-31. محاسبه سی و یکم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت سردرگم/اجتنابی، خلاقیت، انسجام اجتماعی.. 134

4-9-32. محاسبه سی و دوم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت سردرگم/اجتنابی ، خلاقیت،پذیرش اجتماعی 136

4-9-33. محاسبه  سی وسوم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت سردرگم/اجتنابی ، خلاقیت،مشارکت اجتماعی.. 138

4-9-34. محاسبه سی و چهارم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت سردرگم/اجتنابی ، خلاقیت، انطباق اجتماعی.. 139

4-9-35. محاسبه سی وپنجم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت سردرگم/اجتنابی ، خلاقیت، شکوفایی اجتماعی.. 141

4-9-36. محاسبه سی وششم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت سردرگم/اجتنابی ، بالندگی ، انسجام اجتماعی.. 143

4-9-37. محاسبه سی وهفتم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت سردرگم/اجتنابی ، بالندگی،پذیرش اجتماعی 145

4-9-38. محاسبه سی وهشتم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت سردرگم/اجتنابی ، بالندگی ،مشارکت اجتماعی.. 147

4-9-39. محاسبه سی و نهم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت سردرگم/اجتنابی ، بالندگی ، انطباق اجتماعی.. 148

4-9-40. محاسبه چهلم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت سردرگم/اجتنابی ، بالندگی ، شکوفایی اجتماعی.. 150

4-9-41. محاسبه چهل و یکم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت ا سردرگم/اجتنابی ، تعهد، انسجام اجتماعی.. 151

4-9-43. محاسبه چهل و سوم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت ا سردرگم/اجتنابی ، تعهد ،مشارکت اجتماعی.. 155

4-9-44. محاسبه چهل و چهارم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت سردرگم/اجتنابی ، تعهد ، انطباق اجتماعی.. 156

4-9-45. محاسبه چهل و پنجم:ضرایب رگرسیونی سبک هویت سردرگم/اجتنابی، تعهد ، شکوفایی اجتماعی.. 158

 

 

فهرست تصاویر و نمودارها

عنوان                                                                                                                                                   صفحه

تصویر ۱. « تصویر ۱. «ابعاد سلامت اجتماعی کیینز » 30

نمودار ۱.1 « وضعیت پایگاه­های هویتی مارسیا » 36

 

 

فصل نخست: کلیات پژوهش

 

1-1. مقدمه

از مباحث مهم در دوره­ نوجوانی شکل‌گیری هویت است. رسیدن به یک هویت منسجم پیش نیاز رشد بهینه­ فرد در تمام دوران زندگی است و نرسیدن به چنین هویتی می‌تواند زمینه ساز آسیب‌های روانی – اجتماعی بسیار باشد. هویت زمینه سازِ اساس شخصیت در بزرگسالی را نشان می‎دهد. در صورتی که پایه­ آن قوی باشد یک هویت فردی محکم حاصل می‌شود در غیر این صورت نتیجه آن چیزی است که اریکسون آن را هویت گم گشته می‌نامد وی شکل­ گیری هویت را برای آماده کردن نوجوان به عنوان فردی آماده انجام تکلیف در بزرگسالی، لازم می‌داند (برک، ترجمه‌ی سید محمدی، 1382). ناکامی در دستیابی به هویت، به عدم صمیمیت یا فاصله­گذاری منجر می‌شود. فاصله گذاری، به آمادگی برای فاصله گرفتن از مردم و موقعیت­هایی که ممکن است هویت فرد را نقض کند، اطلاق می­ شود. بنابراین حل موفقیت­آمیز مباحث هویت نه تنها برای سلامت فرد مهم است بلکه برای روابط نیز دارای اهمیت است (شوارتز، 2001).

محققان بسیاری سعی بر آن داشته‌اند تا به بررسی دقیق سازه هویت و پیامد آن بر زندگی فرد بپردازند. از جمله­ این محققان اریکسون است. مفهوم هویت برای اولین بار از مکتب روانکاوی و از سوی اریکسون (1965) مطرح شد وی شکل‌گیری هویت را تکلیف اساسی دور­ی نوجوانی می‌داند. اریکسون اولین فردی بود که چارچوبی برای فهم فرایند شکل‌گیری هویت ارائه داد. اریکسون شکل‌گیری هویت فردی را نشانه­ای از سازگاری و تعادل در این دوره یاد می‌کند. چنان چه هویت نوجوان در طی زمان و تجربیات حاصل از برخورد اجتماعی درست شکل گیرد سلامت روانی نوجوان تضمین می‌شود (اریکسون، 1968).

مارسیا(1966) نیز بر اساس نظریه­ی اریکسون در این رابطه به ارائه پایگاه‌های هویت با توجه به دو بعد کاوشگری و تعهد در نوجوانان پرداخته است. وی بر اساس نظریه­ی اریکسون، 2 مفهوم اساسی” اکتساب و تعهد ” را برای رشد هویت مطرح می‌کند و چهار وضعیت هویت را مطرح می­ کند که عبارتند از:

1- هویت موفق 2- هویت سردرگم 3- هویت دیررس 4- هویت زودرس.

مارسیا اگرچه مفهوم هویت را وسیع کرد اما محدود و ایستا بودن، انتقادی بود که به وضعیت پایگاه‌های هویت مطرح شد زیرا زیربنای رشد یا تحول هویت را که که درک و فهم فرایندهای پویای روانی – اجتماعی است محدود می‌کند. از این رو نظریه­پردازان جدید به جای بررسی پیامدهای شکل‌گیری هویت و پایگاه‌های هویتی به بررسی فرایندهای زیربنایی شکل‌گیری هویت پرداخته­اند از جمله برزونسکی را می‌توان نام برد. برزونسکی (1990) بر اساس فرایندهای شناختی – اجتماعی وضعیت‌های هویت مارسیا را در چگونگی شکل‌گیری، حفظ و تطابق هویت در نوجوانان پرداخت و برای اولین بار از سبک هویت نام برد و سه سبک، 1- سبک اطلاعاتی  2- سبک هنجاری  3- سبک سردرگم/ اجتنابی  را معرفی می‌کند (برزنسکی و فراری، 1996).

نتایج کارکرد این محققان و دیگر پژوهشگران در این زمینه نشان داده است که اگر فرد بر مبنای درستی به هویت برسد هم در زمینه‌های مختلف فردی چون تحصیل، کار، ازدواج،انتخاب دوست، و… هم در زمینه ­های اجتماعی از جمله روابط اجتماعی، مواجه با ارزش‌ها وعقاید مختلف، سلامت اجتماعی، و…..تاثیر آن انکارناپذیر است زیرا بر اساس هویت است که فرد می­داند در هر موقعیتی، چه موضع­ای بگیرد و چه تصمیمی اتخاذ کند. از طرفی برای رسیدن به یک هویت یافتگی موفق راه­های بسیاری ارائه شده است که  یکی از موثرترین این راه­ها  برا دست‌یابی به هویت موفق و تثبیت شده، بهره‌گیری از تفکر بویژه گرایش به تفکر انتقادی است.

به طور خلاصه، همان گونه که اشاره شد از جمله عواملی که از شکل­ گیری هویت تاثیر می­پذیرد و در برون دادهای رفتاری فرد، در ارتباط با دیگران مطرح می‌شود متغیر سلامت اجتماعی است. ازطرفی از عواملی که می ­تواند شدت این رابطه را تحت تاثیر قرار ­دهد متغیر گرایش به تفکر انتقادی است.  البته میزان  این شدت رابطه به نقش این متغیر به عنوان نقش واسطه­ای یا تعدیل­گر متفاوت خواهد بود. به طور کلی هدف اصلی این پژوهش نیز بررسی نقش گرایش به به تفکر انتقادی در ارتباط با سبک­های هویت و سلامت اجتماعی است

 

1-2. بیان مسئله

برخی از روانشناسان معتقدند انسان در دوره­ نوجوانی از نظر روانی تولدی دوباره می‌یابد و در عین حال بحرانی‌ترین زمان برای سازگاری و شکل‌گیری شخصیت است. زیرا فرد با یک سری از تغییرات ناگهانی مواجه می‌شود باورها و انتظارات وی تغییر یافته، دنیای آشنای کودکی را پشت سر گذاشته و خود را با دنیای جدید و پیچیده رو به رو می‌بیند. کسب هویت، پاسخ نوجوان برای درک خود است که در حین داشتن چیزهای مشترک با دیگران، از آن­ها متمایز و جدا می­ شود. با تشکیل هویت، زندگی فرد هدفی معنادار پیدا می‌کند ( برزونسكی ،1992؛ به نقل فارسی نژاد و همکاران ، 1386 ).

با این­که اوج هویت‌یابی مختص دوره­ نوجوانی است اما با استناد به نظریات جدید در این راستا، دستیابی به هویت معمولا در دهه سوم زندگی فرد رخ می‌دهد. لطف‌آبادی (1384) علت طولانی شدن دوران نوجوانی را، پیچیدگی‌های زندگی در جوامع امروزی، طولانی شدن تحصیلات، و مشکلات استقلال اقتصادی و به دنبال آن دیرتر جدا شدن از والدین و تشکیل زندگی مستقل، بیان می‌کند. رسیدن به این استقلال در بسیار از موارد در سن 20 -25 سالگی می­رسد.

در این دوره جوانان تلاش می‌کنند تا به خودمختاری و استقلال بیشتری دست یابند تا بتوانند نقش‌های بزرگسالی را بپذیرند، روابط دوستانه و صمیمانه جدیدی تشکیل دهد و حس هویت خود را تحکیم یا بازسازماندهی کند (بروکس و دوبویس، 1995).

از عواملی که از شکل­ گیری هویت تاثیر می­پذیرد و در برون دادهای رفتاری فرد ، در ارتباط با دیگران مطرح می‌شود متغیر سلامت اجتماعی است. به طوری که انتظار می‌رود افرادی که در دست­یابی به هویت موفق بوده ­اند ارزیابی‌هایی مثبت در رفتارها و بازخوردهای خود دارا هستند و به طور کلی از سلامت اجتماعی بالاتری بهره‌مند هستند.

گنجی (1385)، شکل‌گیری و رشد هویت را از طریق روابط و معاشرت با دیگران و در بطن اجتماع می‌داند در این بین آن­چه بیشترین اهمیت را دارد سلامت روانی، ذهنی و اجتماعی است. بنابراین در کسب هویت هم خود فرد، هم عوامل دیگری از جمله محیط و اجتماع، اعضای خانواده، همکاران، همسایگان و به طور کلی اجتماع نیز تاثیر خواهد گذاشت و فرد در صورتی از سلامت اجتماعی بهنجار برخوردار خواهد بود که بتواند با محیط خود سازگار شود چنین فردی می‌تواند تغیرات فردی و اجتماعی را یکپارچه کند و به خویشتن پنداری مثبتی دست یابد و هویت خود را شکل دهد، اگر نتواند به چنین هویتی دست یابد با هویتی سردرگم و به عبارتی با بی‌هویتی مواجه خواهد شد که پیامد چنین هویتی تزلزل در اعمال و رفتار، و به خطر افتادن سلامت اجتماعی فرد است

سازمان بهداشت جهانی(who ) سلامت اجتماعی را به عنوان یکی از عوامل بهداشت روان برمی‌شمرد. در تعریف سلامت اجتماعی، تاکید به ارزیابی شخصی فرد از نحوه­ عملکردش در اجتماع و نگرش وی نسبت به افراد و گروهای اجتماعی است (کیس ،2002).

« سلامت اجتماعی ظرفیت کامل زندگی کردن به شیوه‌ای است که مارا قادر به درک ظرفیت‌های طبیعی خود می‌کند و به جای جدا کردن ما از سایر انسان‌هایی که دنیای ما را می‌سازند، نوعی وحدت بین ما ودیگران به وجود می‌آورند. سلامت اجتماعی نقش محافظت کننده‌ای در مقابل با فشارهای روانی دارد که از فرد در مقابل وقایع فشارآور زندگی اجتماعی حمایت می‌کند» ( صبوری، 1390، 19و20).

تحقیقات زیادی نشان دادند آن­چه در تقویت عملکرد و سلامت روانی – اجتماعی فرد نقش مهمی ایفا می‌کند تعهدات ثابت شخص است به طوری که افرادی که تعهد کمتری دارند یعنی یک دیدگاه ثابت و روشن در مورد خود و دنیایی که در آن زندگی می‌کنند ندارند، امکان دارد اجتماع را به صورت یک مجموعه پر از هرج و مرج، تصادفی و بدون هیچ قابلیت پیش ­بینی که نمی‌توان مدیریت کرد بپندارند یعنی از سلامت اجتماعی پایینی برخوردار هستند (برزونسکی، 2003).

از طرفی تشکیل هویت در دوران نوجوانی دارای دو وجه متضاد است یکی انطباق با خود یا “خود اثبات گرا” و دیگری انطباق با محیط ویا “خود فزاینده” است زمانی که بین این دو جنبه متفاوت از خود، عدم تعادل رخ دهد تعادل روانی و سلامت فرد  را به خطر می‌کشاند. تغییر در عملکرد شخصی و اجتماعی به عنوان منبع پردازش از اطلاعات باعث ایجاد این عدم تعادل می‌شود. انطباق موثر با محیط به معنی سازگاری با مجموعه ­ای از نظام‌های بیرونی مثل دوستان، همسالان، نقش‌های تجویز شده از سوی گروه‌های اجتماعی و نظام‌های آموزشی است. که پیش نیاز سلامت اجتماعی فرد را تأمین می‌کند(کیس ،1998 ؛ به نقل  فارسی نژاد و همکاران ، 1386).

بنابراین تا این جا این مطلب قابل برداشت است که، طی شدن فرایند هویت‌یابی موفق، به فرد در زمینه ­های تصمیم‌گیری و موضع‌گیری کمک می­ کند و وی را از تشویش، اضطراب و بحران روانی رها می­سازد و به تبع آن سلامت اجتماعی فرد را قابل پیش بینی می­ کند. در این راستا نیز پژوهش‌هایی انجام گرفته و راهکارهایی در جهت کمک به طی شدن موفق مسیر هویت و از آن سو عواملی که از آن تاثیر می­پذیرد پیشنهاد داده شده است. یکی از این راه‌ها که مورد بررسی تحقیق حاضر نیز هست توجه به رشد شناختی و چند بعدی بودن مقوله­ی تفکر و به ویژه عنایت به گرایش به تفکر انتقادی است.از جمله افرادی که در این زمینه پژوهش­هایی انجام داده است  فردی به نام کرتینر بود.

کرتینر، توجه فلسفی به انسان را در مطالعات روان‌شناسی وارد کرد و هویت را از دیدگاه رشدی –  اخلاقی و وجودگرا، مفهوم‌سازی نمود. او بر انتخاب، کنترل خود، مسئولیت پذیری و یگانگی ویژگی تاکید داشت. وی مانند اریکسون هویت را ناشی از از هر دو عامل خود و جامعه می‌داند؛ هم چنین بین ساختار شخصیت فرد و سازمان‌های اجتماعی، ارتباط متقابل قائل است، به طوری که هر کدام می‌تواند موجب رشد دیگری شود. بیشترین سهم کرتینر در ادبیات هویت، معرفی مجموعه‌ای از قابلیت‌هایی است که می‌تواند کیفیت رشد هویت را بهتر کند. کرتینر با تکیه بر مسئولیت‌پذیری اجتماعی و این که فرد مسئول انتخاب‌های خود است هویت اجتماعی را هم‌تراز هویت فردی می‌داند و به تئوری‌های نئواریکسونی کمک می‌کند تا بتواند نسبت به تئوری وضعیت هویت مارسیا، از ابعاد بیشتری به این قضیه بپردازند. کرتینر پیمودن مسیر اکتشاف در فرایند هویت یابی را نیازمند داشتن مهارت های حل مسئله می­داند که این مهارت ­ها از تفکر انتقادی سرچشمه می­گیرند (شوارتز ،2000؛ به نقل ازجوادزاده ‌شهشهانی، 1383 ) .

 

لیپمن (2003) تفکر انتقادی را به عنوان تفکری کاربردی معرفی می‌کند که استفاده از آن تغیراتی عقلانی حاصل می­آورد. دو سویه است که در پایین­ترین حد اتکای آن، قضاوت است و در بیشترین حد آن عمل کردن به قضاوت‌هاست می‌توان سه خصصیه را برای آن برشمرد: 1- تکیه بر ملاک‌ها 2- خود تصحیح­گر است 3- حساس به زمینه‌های وقوع است ( به نقل از عباسی، 1380). از آن جا که تفکر انتقادی تفکر درباره تفکر است می‌تواند ضعف و کمبودهای خود را پیدا کند. «تفکر انتقادی مستلزم فرایندهای عالی ذهن و داوری بر اساس شواهد و مدارک است. تفکر انتقادی نوعی حل مسئله است. اما علاوه بر حل مسئله دارای عناصری از توانایی‌های تحلیل و ارزشیابی امور است » (سیف، 1389). مایرز (1960)، نیز این­گونه تفکر انتقادی را تعریف می‌کند: شناسایی استدلال‌های غلط، عدم هیجان عاطفی در مواجه با مسئله است. عامل کلیدی در تفکر انتقادی طرح سئوالات مساله، نقد و بررسی راه ‌حل ‌ها و یافتن جایگزین‌هاست (ترجمه­ی ابیلی، 1384).

کوتاه سخن این که، چنین به نظر می­رسد بین متغیرهای اجتماعی از جمله سلامت اجتماعی با سبک­های هویت، یک ارتباط ضمنی وجود دارد. در تحقیق حاضر سه مدل متفاوت آزمایشی جهت بررسی نقش گرایش به تفکر انتقادی در ارتباط بین سبک­ها هویت و سلامت اجتماعی پیشنهاد شده است.

1-مدل اثر مستقیم: در این مدل فرض می‌شود که سبک‌های پردازش هویت و تفکر انتقادی به طور مستقیم و مستقل با متغیر سلامت اجتماعی ارتباط دارند.

2- مدل اثر تعدیل­کننده: در این مدل فرض می­ شود قدرت و جهت ارتباط سبک­های هویت و سلامت اجتماعی با سطوح مختلفی از تفکر انتقادی تغیر می‌کند.

3- مدل اثر واسطه­ای: فرض این مدل آن است که رابطه­ بین سبک‌های پردازش هویت و سلامت اجتماعی وقتی که اثر متغیر تفکر انتقادی کنترل شود به طور معنی­داری تقلیل پیدا می کند(برزونسکی، 2004).

مروری در متون­های پژوهشی حاکی از آن است مطالعاتی که به بررسی و مطالعه‌ی سه متغیر مطرح در پژوهش پرداخته باشد محدود است بنابراین ارائه­ نتایج تحقیقاتی که در پی می‌آید ممکن است به طور مسقیم با موضوع تحقیق حاضر ارتباط نداشته باشد ولی در راستای سوابق محسوب می شود با توجه به ادبیات مورد بررسی در مورد متغیرهای سبک‌های هویت، اثرآن برسلامت اجتماعی وابهام در نقش گرایش به تفکر انتقادی به عنوان زیر مجموعه‌ای از حل مسئله، سوال این پژوهش آن است که، در ارتباط بین سبک های هویت و سلامت اجتماعی آیا تفکر انتقادی نقش دارد؟ در صورت وجود نقش برای تفکر انتقادی، آیا تفکر انتقادی در ارتباط بین سبک‌های هویت و سلامت اجتماعی دارای نقش واسطه‌ای یا تعدیل‌گر؟

[1] . Identity

[2]. Berk

[3] .Schwartz

[4] . Erikson

[5]. Marasi

[6]. Identity achievement

[7] .Identity diffusion

[8] . Identity moratorium

[9] .Identity foreclosure

[10]. Berzonsky

.Informational style

.Normative style

.Diffuse- avoidance style

[14] . Ferreri،R

[15] . Social well-being

[16] .Critical thinking

[17] . Brooks & DuBois

[18]. Social well-being

[19] . Krtynr

[20] .Moral – developmental

[21] .Existentialist

[22].choice

[23] .Self – control

[24] .Responsibiligy

چكیده:

پژوهش حاضر با هدف تعیین اثربخشی«آموزش تاب آوری» بر كیفیت زندگی و كاهش رفتارهای پرخطر در دانش آموزان مقطع راهنمایی صورت گرفته است. روش پژوهش، از نوع نیمه آزمایشی و طرح آن به صورت پیش آزمون- پس آزمون با گروه آزمایش و کنترل می باشد. جامعه آماری این پژوهش شامل  کلیه دانش آموزان دختر مدرسه راهنمایی شهر همدان بود که در سال تحصیلی 93-92 مشغول به تحصیل بودند. نمونه شركت كننده در این پژوهش 30 نفر بودند، كه به صورت نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. این نمونه 30 نفری به صورت گمارش تصادفی به گروه های آزمایش و كنترل تقسیم شدند، به این ترتیب 15 نفر در گروه آزمایش و 15 نفر در گروه كنترل قرار گرفتند. ابزار جمع آوری داده ها، پرسشنامه تاب آوری كانر و دیویدسون، آزمون كیفیت زندگی(SF-36)، آزمون رفتارهای پرخطر می باشند. به منظور تجزیه و تحلیل نتایج نیز علاوه بر استفاده از شاخص های آمار توصیفی، از آزمون تحلیل كوواریانس استفاده شد. یافته ها نشان داد که آموزش تاب آوری بر افزایش کیفیت زندگی (سلامت جسمانی، سلامت روان، کاهش مشکلات جسمانی، کاهش درد جسمانی، افزایش سلامت عمومی) و کاهش رفتارهای پرخطر( خشونت، مصرف مواد) مؤثر بود، اما بر برخی از مؤلفه های کیفیت زندگی مانند عملکرد جسمانی، سرزندگی، مشکلات هیجانی، و یکی از مولفه های رفتارهای پرخطر مانند، رابطه جنسی ناایمن تأثیر معنی داری نداشت. بطور کلی، آموزش تاب آوری بر روی برخی از مولفه های کیفیت زندگی و رفتارهای پر خطر تاثیر مناسبی دارد. واژه‌های كلیدی : تاب آوری، کیفیت زندگی، رفتارهای پرخطر، دانش آموزان

فهرست مطالب

فصل اول: کلیات

1-1 مقدمه. 3

2-1 بیان مسأله. 5

3-1 اهمیت و ضرورت پژوهش…. 9

4-1 اهداف پژوهش…. 11

5-1 فرضیه های پژوهش…. 11

6-1 متغیرهای پژوهش…. 11

7-1 تعریف مفهومی متغیرها 12

8-1 تعریف عملیاتی متغیر ها 13

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش

1-2 تاب آوری.. 17

2-2 احساس انسجام( مفهوم نزدیک به تاب آوری) 20

3-2 سرسختی روانی.. 20

4-2 مؤلفه‌های تاب آوری.. 22

1-4-2 مهارت حل مسأله.. 22

2-4-1-1 نظریه‌های حل مسأله. 23

2-4-2 خودكارآمدی…. 26

1-2-4-2 نظریه خودكارآمدی بندورا 27

3-4-2 معناداری زندگی…. 27

4-4-2 دوستی…. 29

5-4-2 ارتباط مؤثر.. 31

6-4-2 خودآگاهی…. 33

7-4-2 عزت نفس……. 35

8-4-2 کنترل هیجان ها 37

9-4-2 مسئولیت پذیری…. 40

10-4-2 هدف گرایی…. 43

5-2 کیفیت زندگی.. 44

1-5-2 رویکردهای نظری راجع به کیفیت زندگی…. 47

6-2 ابعاد کیفیت زندگی.. 51

1-6-2 بعد روانی کیفیت زندگی…. 51

2-6-2 بعد اجتماعی کیفیت زندگی…. 52

3-6-2 بعد محیطی کیفیت زندگی…. 53

7-2 نظریه‌های رفتارهای پرخطر. 55

8-2 علل انجام رفتارهای پرخطر. 56

9-2 انواع رفتارهای پرخطر. 57

1-9-2 مصرف مواد.. 57

2-9-2 رفتار پرخطر جنسی…. 60

3-9-2 خشونت….. 62

10-2 تفاوت‌های جنسیتی در رفتارهای پرخطر. 64

11-2 تحقیقات مرتبط خارجی.. 65

12-2 تحقیقات مرتبط داخلی.. 68

13-2 جمع بندی فصل دوم. 75

فصل سوم: روش پژوهش

1-3 مقدمه. 73

2-3 روش پژوهش…. 73

3-3 جامعه آماری.. 74

4-3 حجم نمونه و روش نمونه گیری.. 74

5-3 ابزارهای پژوهش…. 74

1-5-3 آزمون كیفیت زندگی (SF-36). 74

2-5-3 مقیاس تاب آوری كانر و دیویدسون (2003)(CD-RIS). 76

3-5-3 آزمون رفتارهای پرخطر.. 77

6-3 شیوه اجرای پژوهش…. 77

7-3 روش تجزیه و تحلیل داده ها 80

8-3 ملاحظات اخلاقی.. 78

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ­ها

1-4مقدمه. 83

2-4 شناسایی داده ­های پرت و بررسی نرمال بودن توزیع نمرات متغیرها 85

3-4  آمار توصیفی.. 91

1-3-4 آمارهای توصیفی نمرات تاب آوری…. 92

2-3-4  آمارهای توصیفی نمرات کیفیت زندگی و مؤلفه­ های آن… 92

3-3-4 آمارهای توصیفی نمرات ابعاد کیفیت زندگی…. 93

4-3-4 آمارهای توصیفی نمرات رفتارهای پر خطر.. 96

4-4 آمار استنباطی و بررسی فرضیه ­های تحقیق.. 97

1-4-4 بررسی تأثیر تاب آوری بر افزایش تاب آوری دانش آموزان دختر.. 97

2-4-4 آموزش تاب آوری بر افزایش كیفیت زندگی دانش آموزان دختر مؤثر است. 101

3-4-4 آموزش تاب آوری بر کاهش رفتارهای پر خطر در دانش آموزان دختر مؤثر است. 118

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

1-5 مقدمه. 129

2-5 بحث و نتیجه گیری: 130

1-2-5 فرضیه اول: آموزش مؤلفه‌های تاب آوری بر افزایش كیفیت زندگی دانش آموزان دختر مؤثر است. 130

2-2-5 فرضیه دوم: آموزش مؤلفه‌های تاب آوری بر کاهش رفتارهای پرخطر دانش آموزان دختر مؤثر است. 138

3-5 محدودیت ها 143

4-5 پیشنهادات پژوهشی.. 144

5-5 پیشنهادات کاربردی.. 144

منابع فارسی.. 147

منابع لاتین.. 162

پیوست… 201

 

 

فهرست جدول ها

جدول 1-4: آزمون کولموگروف-اسمیرنوف برای بررسی نرمال بودن توزیع نمرات متغیرهای تحقیق.. 91

جدول 2-4: آمارهای توصیفی نمرات تاب آوری،کیفیت زندگی و رفتارهای پرخطر. 92

جدول 3-4: آمارهای توصیفی نمرات کیفیت زندگی به تفکیک پیش‌آزمون و پس آزمون در گروه‌های آزمایش و کنترل  92

جدول 4-4: آمارهای توصیفی نمرات ابعاد کیفیت زندگی به تفکیک پیش‌آزمون و پس آزمون در گروه‌های آزمایش و کنترل  93

جدول 5-4: آمارهای توصیفی نمرات رفتارهای پرخطر به تفکیک پیش‌آزمون و پس آزمون در گروه‌های آزمایش و کنترل  96

جدول 6-4: تحلیل واریانس برای بررسی همگنی شیب های خطوط رگرسیون نمرات تاب آوری بین گروه آزمایش و گروه کنترل.. 99

جدول 7-4: نتایج آزمون لون برای بررسی همگنی واریانس نمرات تاب آوری بین گروه‌های آزمایش وکنترل.. 99

جدول 8-4: میانگین تعدیل شده و خطای معیار نمرات تاب آوری در دانش آموزان گرو‌‌ه‌های آزمایش و کنترل  100

جدول 9-4: نتایج تحلیل کواریانس یک متغیره روی نمرات تاب آوری بین گروه‌های آزمایش و کنترل.. 100

جدول 10-4: تحلیل واریانس برای بررسی همگنی شیب‌های خطوط رگرسیون نمرات کیفیت زندگی بین گروه آزمایش و گروه کنترل.. 102

جدول 11-4: نتایج آزمون لون برای بررسی همگنی واریانس نمرات کیفیت زندگی بین گروه‌های آزمایش وکنترل  102

جدول 12-4: میانگین تعدیل شده و خطای معیار نمرات کیفیت زندگی در دانش آموزان گروه‌های آزمایش و کنترل  103

جدول 13-4: نتایج تحلیل کواریانس یک متغیره روی نمرات کیفیت زندگی بین گروه‌های آزمایش و کنترل.. 103

جدول 14-4: آزمون باکس جهت بررسی همگنی ماتریس کواریانس…. 104

جدول 15-4: نتایج آزمون لون برای بررسی همگنی واریانس نمرات مؤلفه‌های کیفیت زندگی.. 105

جدول 16-4: نتایج آزمون های چند متغیره روی نمرات مؤلفه‌های کیفیت زندگی در دانش آموزان.. 106

جدول 17-4: نتایج تحلیل کواریانس چند متغیره روی نمرات سلامت جسمانی.. 107

جدول 18-4: نتایج تحلیل کواریانس چند متغیره روی نمرات سلامت جسمانی.. 107

جدول 19-4: آزمون باکس جهت بررسی همگنی ماتریس کواریانس…. 108

جدول 20-4: نتایج آزمون لون برای بررسی همگنی واریانس نمرات مؤلفه‌های سلامت جسمانی.. 109

جدول 21-4: نتایج آزمونهای چند متغیره روی نمرات مؤلفه‌های سلامت جسمانی در دانش آموزان.. 109

جدول 22-4: نتایج تحلیل کواریانس چند متغیره روی نمرات عملکرد جسمانی.. 110

جدول 23-4: نتایج تحلیل کواریانس چند متغیره روی نمرات مشکلات جسمانی.. 111

جدول 24-4: نتایج تحلیل کواریانس چند متغیره روی نمرات درد جسمانی.. 111

جدول 25-4: نتایج تحلیل کواریانس چند متغیره روی نمرات سلامت عمومی.. 112

جدول 26-4: آزمون باکس جهت بررسی همگنی ماتریس کواریانس…. 113

جدول 27-4: نتایج آزمون لون برای بررسی همگنی واریانس نمرات مؤلفه‌های سلامت جسمانی.. 113

جدول 28-4: نتایج آزمون های چند متغیره روی نمرات مؤلفه‌های سلامت روانی در دانش آموزان.. 114

جدول 29-4: نتایج تحلیل کواریانس چند متغیره روی نمرات سرزندگی.. 115

جدول 30-4: نتایج تحلیل کواریانس چند متغیره روی نمرات عملکرد اجتماعی.. 115

جدول 31-4: نتایج تحلیل کواریانس چند متغیره روی نمرات مشکلات هیجانی.. 116

جدول 32-4: نتایج تحلیل کواریانس چند متغیره روی نمرات سلامت عمومی.. 117

جدول 33-4 درصد هر یک از رفتارهای پرخطر در گروه آزمایش و کنترل………………………………………………118

جدول 34-4: تحلیل واریانس برای بررسی همگنی شیب های خطوط رگرسیون نمرات رفتارهای پرخطر بین گروه آزمایش و گروه کنترل.. 119

جدول 35-4: نتایج آزمون لون برای بررسی همگنی واریانس نمرات رفتارهای پرخطر بین گروه‌های آزمایش و کنترل  120

جدول 36-4: میانگین تعدیل شده و خطای معیار نمرات رفتارهای پرخطر در دانش آموزان گروه‌های آزمایش وکنترل  120

جدول 37-4: نتایج تحلیل کواریانس یک متغیره روی نمرات رفتارهای پرخطر بین گروه‌های آزمایش و کنترل  121

جدول 38-4: آزمون باکس جهت بررسی همگنی ماتریس کواریانس…. 122

جدول 39-4: نتایج آزمون لون برای بررسی همگنی واریانس نمرات مؤلفه‌های رفتارهای پرخطر. 122

جدول 40-4: نتایج آزمون‌های چند متغیره روی نمرات مؤلفه‌های رفتارهای پرخطر در دانش آموزان.. 123

جدول41-4: نتایج تحلیل کواریانس چند متغیره روی نمرات خشونت… 123

جدول 42-4: نتایج تحلیل کواریانس چند متغیره روی نمرات رابطه جنسی ناایمن.. 124

جدول 43-4: نتایج تحلیل کواریانس چند متغیره روی نمرات مصرف مواد. 125

 

 

فهرست نمودار

نمودار 1-4: نمودار جعبه‌ای نمرات پیش آزمون و پس آزمون تاب آوری در گروه‌های آزمایش و کنترل.. 86

نمودار 2-4: نمودار جعبه‌ای نمرات پیش آزمون و پس آزمون کیفیت زندگی در گروه‌های آزمایش و کنترل.. 86

نمودار 3-4: نمودار جعبه‌ای نمرات پیش ‌آزمون سلامت روانی و مؤلفه‌های آن.. 87

نمودار 4-4: نمودار جعبه‌ای نمرات پس آزمون سلامت روانی و مؤلفه‌های آن.. 88

نمودار 5-4: نمودار جعبه‌ای نمرات پیش آزمون سلامت جسمانی و مؤلفه‌های آن.. 88

نمودار 6-4: نمودار جعبه‌ای نمرات پس آزمون سلامت جسمانی و مؤلفه‌های آن.. 89

نمودار 7-4: نمودار جعبه‌ای نمرات پیش آزمون رفتارهای پرخطر. 89

نمودار 8-4: نمودار جعبه‌ای نمرات پس آزمون رفتارهای پرخطر. 90

نمودار  9-4 نمودار پراکنش نمرات پیش‌آزمون و پس آزمون نمرات تاب آوری در گروه‌های آزمایش وکنترل.. 98

نمودار 10-4: نمودار پراکنش نمرات پیش ‌آزمون و پس آزمون کیفیت زندگی در گروه‌های آزمایش و کنترل.. 101

نمودار 11-4: نمودار پراکنش نمرات پیش‌آزمون و پس‌آزمون رفتارهای پرخطر در گروه‌های آزمایش و کنترل  119

 

 

فصل اول

كلیات تحقیق

 1-1 مقدمه

زندگی موهبتی الهی است كه انسان‌ها در سفری كوتاه در طول عمر خویش از آن بهره مند می‌گردند. داشتن زندگی با كیفیت مطلوب آرزوی بشر بوده و هست. در طول سالیان متمادی یافتن مفهوم حقیقی زندگی خوب و چگونگی دست یابی به آن، افكار و مطالعات فلاسفه را به خود معطوف داشته است. بر همین اساس از آغاز تاكنون تعاریف گوناگونی از زندگی خوب و كیفیت زندگی از سوی اندیشمندان و محققین ارائه شده است (هانستد[1]،1999). کیفیت زندگی عبارت است از برداشت افراد از موقعیت شان در زندگی که با توجه به زمینۀ فرهنگ و سیستم ارزشی که در آن زندگی می‌کنند و در ارتباط با اهداف و انتظارها و استانداردهای فرد می‌باشد (گویات، فنی و پاتریک[2]،1993) تعریف سازمان بهداشت جهانی از سلامت به صورت رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی، نه فقط فقدان بیماری و معلولیت باعث گسترش توجه از بیماری به عملکرد و سایر جنبه‌های مثبت سلامتی شده است ( کاپلان، سادوک[3] ، 2009) کیفیت زندگی را می‌توان به عنوان یک ابزار عملیاتی برای سنجش سلامتی و رفاه کلی در نظر گرفت و در حال حاضر از آن به عنوان یک شاخص کلیدی که باید به صورت معمول در پژوهش‌های بهداشتی در نظر گرفته شود، یاد می‌کنند. همچنین در حال حاضر بحث کیفیت زندگی یکی از نگرانی‌های عمده سیاست مداران و متخصصان بهداشت عمومی بوده و به عنوان شاخصی برای اندازه گیری وضعیت سلامت در تحقیق‌های بهداشت عمومی و پزشکی شناخته شده و به کار می‌رود (گیل، فینستین[4]،2003). فریش معتقد است که مطالعه بهزیستی افراد و جوامع و ارتقاء آن بزرگترین چالش علمی بشر بعد از افزایش و پیشرفت در زمینه تکنولوژی، پزشکی و ثروت است (فریش 2006، به نقل از قاسمی، کج باف و ربیعی،1390). به همین دلیل درمان های امروزی باید متمرکز بر اصلاح و تغییر کیفیت زندگی و گسترش توانمندی ها و ایجاد رضایت از زندگی در افراد بخصوص نوجوانان باشد. علاوه بر کیفیت زندگی توجه به رفتارهای پرخطر در نوجوانان ضروری و لازم است.

تجربه های شخصی، زیستی و روانشناختی تغییرات گسترده ای را در دوره نوجوانی به وجود می‌آورند و طی این تغییرات افراد محرك های رفتاری و هیجانی جدید و متفاوتی را برای زندگی بزرگسالی خود كشف می‌كنند، تغییرات زیستی، روانشناختی و محیطی- اجتماعی كه در دوره نوجوانی رخ می‌دهند، ممكن است باعث درگیر شدن در رفتارهای خودتخریب ساز یا مضر برای سلامتی شوند، همین رفتارها تأثیر درازمدتی در سلامتی دارند باعث افزایش خطر مرگ و میر زودهنگام می شوند و دارای عواقب روانشناختی و اجتماعی هستند (گونزالس و فیلد[5]، 1994). الگوهای رفتاری مهم كه می‌توانند بر سراسر زندگی فرد تأثیر بگذارند، مانند مصرف مواد و الگوهای رفتار نادرست جنسی از این دوره آغاز می‌شوند (جانپابلو و استفان[6]،2004). در نوجوانی فرد جایگاه خویش را در خانواده، دوستان و جامعه تعیین می‌كند. عوامل اجتماعی، خانوادگی و اقتصادی نقش مهمی در سوگیری رفتاری افراد به عهده دارند. اغلب نوجوانان با خانواده، جامعه و بستگان دچار چالش هستند و ممكن است فشار این مشكلات نوجوان را در مرحله تصمیم گیری به سمت رفتارهای پرخطر بكشاند. جامعه امروز، نوجوانان و خانواده را با نیازهای فراوانی رو به رو می‌كند. در دوره نوجوانی افراد تجربه آموزی نموده و از این رو با خطرهای گوناگونی رو به رو می‌شوند. در این مرحله نوجوان از خانواده به سوی جامعه كشیده می‌شود. و در راستای به دست آوردن جایگاه اجتماعی می‌كوشد. (باریکانی،1387) تغییرات ناگهانی و گسترده ای كه در تمامی جنبه های زندگی نوجوان ایجاد می‌شود، مرحله ای بحرانی را ایجاد می‌كند، كه طبعاً مشكلات و ناسازگاری هایی را به همراه خواهد داشت، بنابراین با توجه به اهمیت این دوران، شناخت اصولی و علمی این مرحله، برای پیشگیری از نابهنجاریها و مشكلات ناشی از آن از طریق ارائه اطلاعات و آگاهی های لازم به نوجوانان و كسب مهارت های لازم برای مقابله با مشكلات ناشی از این تغییرات، امری بسیار مهم و حساس تلقی می‌شود (نوری قاسم آبادی و محمدخانی،1377).

2-1 بیان مسأله

امروزه دانش ­آموزان به دلیل نقش مهمی­ كه درآینده اداره­ی­كشور به عهده خواهند داشت، یكی از قشرهای مهم جامعه به حساب می‌آیند و اهمیت این نقش در ­این ­است ­كه دانش ­آموزان­ مدیران اصلی در اداره­ی آینده­ كشور و پیشگامان سایر اقشار جامعه در سیر به سمت كمال و اهداف كشور می­باشند. از سوی دیگر بخشی از دانش آموزان در آینده عهده دار آموزش و پرورش نسل های بعد از خود خواهند بود و از این طریق به طور غیر مستقیم در كمال نسل های بعدی جامعه نیز دخالت دارند (آزاد[7]، 2003). با توجه به این كه دانش آموزان از اقشار برگزیده و آینده ساز كشور هستند كه مسلماً كیفیت زندگی آنها در یادگیری و موفقیت تحصیلی آنان تأثیرگذار خواهد بود ( اسفندیاری،1999)، بنابراین شناخت عواملی كه بتواند كیفیت زندگی این قشر را افزایش دهد مهم تلقی شده و باید مورد رسیدگی قرار بگیرد.

یكی از سازه­های مهم در حوزه روانشناسی سلامت، تاب آوری است كه جایگاه ویژه ای در حوزه های روانشناسی مثبت نگر، روانشناسی خانواده و بهداشت روانی دارد. كانر و دیویدسون[8] (2003) تاب آوری را توانمندی فرد در برقراری تعادل زیستی- روانی در شرایط خطرناك بیان می­كنند. آنها تاب­آوری را تنها پایداری در برابر شرایط تهدیدكننده قلمداد نمی­كنند، بلكه شركت فعال فرد در محیط را مهم می‌دانند. امروزه تاب آوری در حوزه های بهداشت روانی و روانشناسی تحول، جایگاه ویژه ای برای خود كسب كرده است و بیشتر از دو دهه است­كه به عنوان یک سازه مهم در تئوری­ها و پژوهش­های بهزیستی مطرح است ( آبراهام وگریف كارلا[9]،2008). كامپفر[10] (1996) معتقد است كه تاب آوری نقش مهمی در بازگشت  به­ تعادل اولیه یا رسیدن به تعادل سطح بالاتر دارد و از این رو، سازگاری مثبت و موفق را در زندگی فراهم می­كند، در عین حال كامپفر به این نكته اشاره می کند­ كه سازگاری مثبت با زندگی، هم می ­تواند پیامد تاب آوری به شمار رود و هم به عنوان پیشایند، سطح بالاتری از تاب آوری را سبب شود. وی این مسأله را ناشی از پیچیدگی تعریف و نگاه فرایندی به تاب آوری می‌داند. تاب آوری اشاره بر فرایندی پویا دارد­ كه انسانها در زمان مواجهه با شرایط ناگوار یا ضربه های روحی به صورت رفتار انطباقی مثبت از خود نشان می­ دهند ( لوتار، چیچتی و بیكر[11]، 2000). برخی ویژگی‌ها به صورت بالقوه در افراد به ودیعه گذاشته شده است. اما ظهور و اعتلای آنها مستلزم شناخت دقیق­تر، پرورش و بكارگیری است. تاب آوری به قابلیت تطابق انسان در مواجهه با بلایا یا فشارهای جانكاه، غلبه یافتن و حتی تقویت شدن بوسیله آن تجارب اطلاق می‌شود. این خصیصه با توانایی درونی شخص و مهارت های اجتماعی و تعامل با محیط حمایت می‌شود، توسعه می‌یابد و به عنوان یک ویژگی مثبت متبلور می‌شود ( دینر، لوكاس، شیمك و هلیول[12]،2009). از نظر ماسن و كوهورنن[13] (2001) افراد می‌توانند تحت آموزش قرار بگیرند تا ظرفیت تاب آوری خود را به وسیله آموختن برخی مهارتها افزایش دهند و می‌توان عكس العمل افراد در مقابل استرس، رویدادهای ناخوشایند و دشواریها را تغییر داد، به طوری كه بتوانند بر مشكلات منفی محیطی غلبه كنند. با توجه به این كه تاب آوری به عنوان یک مفهوم دوبعدی یعنی اهمیت ناگواری و سازگاری مثبت در نظر گرفته می‌شود، تاب آوری می ­تواند بر روی كیفیت زندگی و ابعاد آن تأثیرگذار باشد (لوتار[14]،2006، به نقل از میکاییلی، مختارپورحبشی، میسمی، 1391 ). در دنیای امروز ارتقای كیفیت زندگی از اهمیت زندگی ویژه ای برخوردار است كه در واقع منظور از كیفیت زندگی فاصله بین انتظارات و تجربیات افراد از آن می‌باشد (نصیری، مختاری، مشاف،2003). كیفیت زندگی یک مفهوم ذهنی و چند بعدی است كه در سال های اخیر مورد توجه محققان و دانشمندان علوم انسانی قرار­گرفته است. در­اواسط قرن بیستم، با توسعه ی اقتصادی اجتماعی فرهنگی­كشورها و پیشرفت علوم و تكنولوژی، انسانها تدریجاً از رفاه بالاتر برخوردار شدند و خواستار كیفیت زندگی بیشتر شدند. به همین دلیل كیفیت زندگی در قرن بیستم مورد توجه زیادی قرار گرفته است )ربانی خراسانی و كیاپور، 1386). كیفیت زندگی ارزیابی مثبت و منفی فرد از خصوصیات زندگی و نیز میزان رضایت كلی فرد از زندگی خود تعریف شده است­ (سینتیا، هایندز[15]،1998). ایسنك[16] (1998) معتقد است كه این مفهوم دیدگاه فرد را درباره تفاوت درك شده، بین آنچه باید باشد و آنچه هست نشان می­دهد. سه بعد مهم این مفهوم شامل نظر فرد درباره سلامت كلی خود، رضایت از ابعاد جسمی، روانی، اجتماعی، اقتصادی زندگی و نیز زیرمجموعه­های این ابعاد است ­(گرانت و ریورا [17]،1998). كیفیت زندگی در حقیقت چكیده ای است از كل اهداف مراقبت های بهداشتی كه میزان تأثیر سلامتی بر زندگی فرد را ارزیابی می­كند (گوت و هنكلیف[18]،2003).

با توجه به جوان بودن جمعیت ایران، حجم وسیعی از مسائل، دشواریها و چالش­های جامعه به مسائل نوجوانان و جوانان اختصاص یافته و مسأله سلامت اجتماعی و روانی آنان، از اولویت های اصلی كشور محسوب می‌شود. در سال های اخیر شیوع رفتارهای پرخطر در بین نوجوانان و جوانان در ایران به یک مسأله اجنماعی تبدیل شده است و نگرانی های عمیقی را در سطوح مختلف مدیریتی، دانشگاهی و عمومی جامعه به وجود آورده است. (محمدی، محمد، فراهانی، علیخوانی، زارعی، تهرانی و همکاران، 2006) رفتارهای پرخطر عبارتند از رفتارهایی كه اثرات نامطلوبی بر رشد همه جانبه و سلامتی افراد دارد كه می‌تواند مانع موفقیت‌ها و رشد گردد، این رفتارها می‌توانند منجر به صدمات فیزیكی شده و یا رفتارهایی كه اثرات منفی فزاینده (مانند سوء مصرف مواد) دارند را شامل گردد. رفتارهای پرخطر می ­تواند با ایجاد وقفه در رشد یا ایجاد مانع برای تجربیات شاخص گروه همسالان، اثرات نامطلوبی روی افراد برجا گذارد (گازمن[19]،2007). مفهوم گسترده رفتار پرخطر، سلسله ای از رفتارها را در بر می­گیرد كه نه تنها برای فرد درگیر در این رفتار و افراد مهم زندگی وی زیان های جدی به بار می­آورد، بلكه باعث صدمه غیرعمدی به افراد بی گناه دیگر نیز می‌شود. رایج ترین رفتارهای پرخطر عبارتند از: مصرف زیاد مشروبات، سوء مصرف مواد، آمیزش جنسی ناایمن (بویر[20]،2006)، خشونت (حیدری، شوهی زاده، كبیری، فرخ شاد،1390). زنان به میزان زیادی تحت تأثیر رفتارهای پرخطر هستند. بسیاری از این رفتارها مانند سیگاركشیدن، مصرف دارو و خشونت در مردان هم وجود دارد، اما اثر آن روی زنان بیشتر است، زیرا در معرض خطر بیشتری قرار دارند و این رفتارها پیامدهای خاص را روی سلامتی و بهداشت آنان بجا می­گذارند ( ساریجینی، رایان، لی و پترسن[21]،1999). و رفتارهای پرخطری از جمله مصرف زیاد الكل، مصرف غیرقانونی دارو و رفتار جنسی ناایمن می‌تواند به میزان بالای بیماری و مرگ و میر در میان دانش ­آموزان منجر شود ­(ویلسون، جورف[22]،1995) مطالعات نشان داده اند كه اغلب رفتارهای پرخطر از جمله مصرف سیگار، الكل، مواد و رفتارهای جنسی ناایمن در سنین قبل از 18 سالگی آغاز می‌شوند (مرعشیان، 1390). با عنایت به صدمات و خسارات جبران ناپذیری كه هریک از رفتارهای پرخطر به دنبال دارند و از آنجایی كه اقدامات تغییر رفتار در سطح فردی و اجتماعی طولانی مدت و پرهزینه است، به نظر می‌رسد پیشگیری بهترین رویكرد برای كاهش رفتارهای تهدیدكننده سلامت در سطح جامعه می‌باشد. امروزه یكی از مسائلی كه بیش تر به آن توجه می‌شود، انتقال از دیدگاه های خطرنگر به سمت دیدگاه های تاب آوری است، یعنی به جای تكیه بر عوامل خطر و سعی در تدارك اقدامات لازم با زیر نظر گرفتن افرادپرخطر با تكیه بر عوامل تاب آوری بتوان توان مقابله با مشكلات را در جمعیت پرخطر بالا برد (خداجوادی، آقابخشی، رفیعی، عسگری، بیان معیار و عبدی زرین، 1390) .با توجه به اهمیت قشر دانش آموزان و كیفیت زندگی آنها و شیوع رفتارهای پرخطر در میان  آنها و صدمات و خسارات جبران ناپذیر رفتارهای پرخطر و بالا بودن هزینه های زمانی و مالی اقدامات تغییر رفتار در سطح فردی و اجتماعی در این پژوهش سعی می‌شود با آموزش مولفه های تاب آوری كیفیت زندگی دانش آموزان را بهبود بخشیده و رفتارهای پرخطر را در میان این قشر كاهش دهیم.

[1]- Hanstad

[2]- Guyatt, Feeny & Patrick

[3]-Kaplan &Sadock

[4]-Gill &Feinstein

[5]-Gonzales & Field

[6]-Juan- Pablo&Stefan

[7]-Azad

[8]-connor & Davidson

[9]-Abraham&Greeff Karla

[10]-Kumpfer

[11]-Luthar,Cicchetti&Becker

[12]-Diener, Lucas, Schimmack &Helliwell

[13]-Masten &Cohornen

[14]-luthar

[15]-Cynthia&Hinds

[16]-Eysenck

[17]-Grant&Rivera

[18]-Gott&Hinchliff

[19]-Gusman