فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                        صفحه

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………     1

فصل اول: کلیات­ پژوهش

1– 1 بیان مسأله………………………………………………………………………………………………     4

1 – 2 اهداف پژوهش……………………………………………………………………………………….     5

1– 2 – 1 هدف اصلی……………………………………………………………………………………     5

1– 2 – 2 هدف فرعی ……………………………………………………………………………………     5

1 – 3 اهمّیّت و ضرورت تحقیق ………………………………………………………………………….     5

1 – 4 سوالات تحقیق……………………………………………………………………………………….     6

1– 4 – 1 سوال اصلی…………………………………………………………………………………….     6

1 – 4 – 2  سوالات فرعی ………………………………………………………………………………     7

1 – 5 پیشینه تحقیق………………………………………………………………………………………….     7

1 – 6 روش و ابزارگردآوری اطلاعات………………………………………………………………….     10

1 – 7 روش انجام تحقیق ………………………………………………………………………………….     10

1 – 8  روش تحلیل اطلاعات …………………………………………………………………………….     10

1 – 9  تاریخچه………………………………………………………………………………………………     11

1 – 9 – 1 مجموعه زیارتی امام ­رضا (ع)……………………………………………………………..     11

1 – 9 – 2 تاریخچه حرم امام رضا (ع)  از آغاز تا پیش از حمله مغول…………………………..     11

1 – 9 – 3 مجموعه امام رضا (ع) در دوره مغول……………………………………………………..     14

1 – 9 – 4 مجموعه امام رضا (ع) در دوره تیموری…………………………………………………     14

1 – 9 – 4– 1 صحن عتیق……………………………………………………………………………     15

1 – 9 – 4 – 2 مدارس احداثی در مجموعه امام رضا (ع)………………………………………     15

1 – 9 – 4 – 3 رواق­ها………………………………………………………………………………..     17

1 – 9 – 4 – 4 مسجد گوهرشاد …………………………………………………………………….     17

1 – 9 – 5 مجموعه امام رضا (ع) در دوره صفویه…………………………………………………..     18

1 – 9 – 5 – 1 صحن عتیق…………………………………………………………………………..     19

1 – 9 – 5– 2  گنبد مطهر ……………………………………………………………………………     20

1 – 9 – 5 – 3  رواق­ها……………………………………………………………………………….     20

1 – 9 – 5 – 4 مدارس احداثی در مجموعه امام رضا (ع) ……………………………………..     21

1 – 9 –  6  مجموعه امام رضا (ع) در دوره افشاریه تا  دوره قاجاریه …………………………..     21

1 – 9 –  7 مجموعه امام رضا (ع) در دوره قاجاریه ………………………………………………..     22

1 – 9 –  7 – 1 صحن نو……………………………………………………………………………..     23

1 – 9 –  7 – 2 مدرسه علینقی ­میرزا ……………………………………………………………….     24

1 – 9 –  7 – 3 رواق­ها……………………………………………………………………………….     24

1 – 9–  8 مجموعه امام رضا (ع) در دوره پهلوی ………………………………………………….     25

1 – 9 –  8 – 1 رواق­ها ………………………………………………………………………………     25

1 – 9 –  8 – 2  کتابخانه آستان­قدس ……………………………………………………………..     28

1 – 9 –  8 – 3  موزه و صحن موزه ……………………………………………………………….     28

1 – 9–  9 مجموعه امام رضا (ع) در دوره انقلاب اسلامی………………………………………..     29

1 – 9 –  9 – 1 صحن­ها………………………………………………………………………………     29

1 – 9 –  9 – 2 رواق­ دارالولایه……………………………………………………………………..     33

1 – 9 –  9 – 3 دانشگاه علوم اسلامی ­رضوی ……………………………………………………     33

1 – 10 تعاریف ……………………………………………………………………………………………..     33

1 – 10- 1 وجه تسمیه کتیبه…………………………………………………………………………….     33

1 – 10 – 2 کتیبه­نگاری ………………………………………………………………………………..     34

1 – 10 – 2 ­- 1 خط کوفی ………………………………………………………………………….     35

1 – 10 – 2­ ­– 1­­- 1 کوفی­تزیینی ………………………………………………………………….     35

1 – 10 – 2­ ­– 1­­- 2 کوفی بنایی……………………………………………………………………     36

1 – 10 – 2 ­- 2 خط محقق…………………………………………………………………………..     37

1 – 10 – 2 ­- 3 خط ثلث…………………………………………………………………………….     37

1 – 10 – 2 ­- 4 خط نسخ…………………………………………………………………………….     38

1 – 10 – 2 ­- 5 خط تعلیق……………………………………………………………………………     39

1 – 10 – 2 ­– 6 خط نستعلیق………………………………………………………………………..     40

1 – 10 – 3 مفاهیم بصری ………………………………………………………………………………     41

1 – 10 – 3 – 1 آهنگ بصری ……………………………………………………………………..     41

1 – 10 – 3 – 2 تعادل………………………………………………………………………………..     42

1 – 10 – 3 – 3 تباین…………………………………………………………………………………     43

1 – 10 – 3 – 4 ترکیب­بندی ……………………………………………………………………….     43

1 – 10 – 3 – 4 – 1 ترکیب عمودی …………………………………………………………….     43

1 – 10 – 3 – 4 – 2 ترکیب متقاطع……………………………………………………………….     44

1 – 10 – 3 – 4 – 3 ترکیب مثلث ………………………………………………………………..     44

1 – 10 – 3 – 4 – 4 ترکیب اریب ………………………………………………………………..     44

1 – 10 – 3 – 4 – 5 ترکیب دایره…………………………………………………………………     44

1 – 10 – 3 – 4 – 6 تناسب ……………………………………………………………………….     45

فصل دوم: گونه­ شناسی کتیبه­ها

2 – 1 مقدمه ………………………………………………………………………………………………….     47

2 – 2 دسته­بندی کتیبه­ها……………………………………………………………………………………     48

2 – 2 – 1 دسته­بندی محتوایی ………………………………………………………………………….     50

2 – 2 -1 – 1 کتیبه­های مذهبی ……………………………………………………………………..     50

2 – 2 -1 – 1 – 1 آیات قرآنی ……………………………………………………………………     51

2 – 2 -1 – 1 – 2 احادیث…………………………………………………………………………..     52

2 – 2 -1 – 1 – 3 ادعیه و تذکره­ها ………………………………………………………………..     53

2 – 2 -1 – 1 – 4 ابیات شعر ……………………………………………………………………….     55

2 – 2 -1 – 2 کتیبه­های احداثیه …………………………………………………………………….     55

2 – 2 -1 – 3 کتیبه­های مذهبی –  احداثیه………………………………………………………..     57

2 – 2 – 2 دسته­بندی براساس خط……………………………………………………………………..     57

2 – 2 – 2 – 1 کاربرد خط کوفی در کتیبه­نگاری ………………………………………………     59

2 – 2 – 2 – 1 – 1خط کوفی ساده ……………………………………………………………….     59

2 – 2 – 2 – 1 – 2 خط کوفی­تزیینی ……………………………………………………………..     60

2 – 2 – 2 – 1 – 3 کوفی بنایی (معقلی) ………………………………………………………….     60

2 – 2 – 2 – 2 کاربرد خط ثلث در­کتیبه­نگاری ………………………………………………….     61

2 – 2 – 2 – 3 کاربرد خط نستعلیق در­کتیبه­نگاری ……………………………………………..     65

 

2 – 2 – 3 دسته­بندی براساس قالب و شکل­کلی ……………………………………………………     68

2 – 2 – 3  – 1 کتیبه­های طوماری…………………………………………………………………..     69

2 – 2 – 3  – 2 قاب­بندی­ها ………………………………………………………………………….     72

2 – 2 – 3  – 3 الواح کتیبه­ای………………………………………………………………………..     74

2 – 2 – 3  – 3 – 1 الواح ترنجی …………………………………………………………………..     75

2 – 2 – 3  – 3 – 2 الواح شمسه­ای (مدور)………………………………………………………..     77

2 – 2 – 3  – 3 – 3 الواح هندسی ………………………………………………………………….     78

2 – 2 – 4 ترکیب خط در­کتیبه ………………………………………………………………………..     80

2 – 2 – 4 – 1 کتیبه­های تک­سطری…………………………………………………………………     80

2 – 2 – 4 – 2 کتیبه­های ­طوماری دوطبقه و سه­طبقه ………………………………………………     82

2 – 2 – 4 – 3 کتیبه­های­ طوماری مادر و بچه ……………………………………………………..     84

2 – 2 – 4 – 4 کتیبه­های­کمربندی ……………………………………………………………………     86

2 – 2 – 5 مصالح مورد استفاده در کتیبه­ها ………………………………………………………….     87

2 – 2 – 5 – 1 آجرکاری ……………………………………………………………………………     88

2 – 2 – 5 – 2 سنگ …………………………………………………………………………………     90

2 – 2 – 5 – 3 گچ…………………………………………………………………………………….     92

2 – 2 – 5 – 4 کاشی ………………………………………………………………………………..     93

2 – 2 – 5 – 4 – 1 کاشی­ معرق……………………………………………………………………     94

2 – 2 – 5 – 4 – 2 کاشی ­هفت­رنگ……………………………………………………………..     95

2 – 2 – 5 – 4 – 3 کاشی­ زیررنگی ………………………………………………………………     97

2 – 2 – 5 – 4 – 4 کاشی ­زرین­فام………………………………………………………………..     98

2 – 2 – 5 – 4 – 5 کاشی­ معقلی ………………………………………………………………….     99

2 – 2 – 5 – 5 تزیینات چوبی……………………………………………………………………….     100

2 – 2 – 5 – 6 آیینه­کاری……………………………………………………………………………     101

2 – 2 – 5 – 7 فلز­کاری ……………………………………………………………………………..     102

2 – 2 – 6 رنگ در کتیبه­ها ………………………………………………………………………….     103

2 – 3 جمع­بندی……………………………………………………………………………………………..     105

فصل سوم: تحلیل ساختاری کتیبه­ها

3 – 1 مقدمه ………………………………………………………………………………………………….     107

3 – 2 بررسی کیفیات بصری در کتیبه­ها ……………………………………………………………….     108

3 – 2 – 1 آهنگ بصری ………………………………………………………………………………..     108

3 – 2 – 2 تعادل ………………………………………………………………………………………….     112

3 – 2 – 3 تباین……………………………………………………………………………………………     116

3 – 2 – 4  ترکیب­بندی …………………………………………………………………………………     119

3 – 2 – 5 تناسب …………………………………………………………………………………………     125

3 – 3  مختصری درباره ویژگی­های حروف …………………………………………………………..     128

3 – 4 کرسی………………………………………………………………………………………………….     139

3 – 5 جمع­بندی  ……………………………………………………………………………………………     142

فصل چهارم: نتیجه ­گیری

4 – 1 بحث …………………………………………………………………………………………………..     144

4 – 2 نتیجه …………………………………………………………………………………………………..     146

4 – 3 پیشنهادات ……………………………………………………………………………………………     151

طرح عملی

معرفی …………………………………………………………………………………………………………..     154

مشخصات فنی ………………………………………………………………………………………………..     154

فهرست منابع ………………………………………………………………………………………………….     156

پیوست مطالب…………………………………………………………………………………………………     165

فهرست تصاویر

تصویر 1 – 1. نمونه ­ای به­خط­ کوفی ­تزیینی، مدرسه ­نظامیه­ خرگرد­خواف، مأخذ­ تصویر:­­                Sheila s. Blair, 1998: 81……………………………………………………………………………………………………………….   36

تصویر­2 – 1. نمونه ­ای­ به­خط کوفی ­بنایی ساده با عبارت الله­اکبر، داخل ایوان مقصوره، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی…………………………………………………………………………………………..   37

تصویر­3 – 1. نمونه ­ای به­خط محقق در قرآنی­ از ­شیراز ، به­کتابت یحیی ­جمالی ­صوفی، مأخذ­تصویر: سفادی، 1381: 73                                                                                                                                       37

تصویر4 – 1. نمونه ­ای ­کتیبه به­خط­ ثلث، ایوان ساعت صحن عتیق، رقم علیرضا عباسی، مأخذ­تصویر: آفرینش­های­ هنری آستان قدس رضوی…………………………………………………………………………………………..   38

تصویر­5 – 1. نمونه ­ای به­خط نسخ انتظام ­یافته در قرآن، کتابت وصال­ شیرازی، قرن 13­هـ­­، مأخذ تصویر: سفادی، 1381: 68……………………………………………………………………………………………………………….   39

تصویر­6 – 1. نمونه­­ای به­خط تعلیق،­ کتابخانه­ مرکزی­آستان قدس، به­کتابت میرزا­ عبدالوهاب­

نشاط معتمدالدوله، ، مشهد، مأخذ­تصویر: مهدی­زاده، رزا، 1369: 99 ………………………………………  40

تصویر 7 – 1. نمونه ­ای به­خط نستعلیق، کتابخانه مرکزی آستان­قدس­رضوی، کتابت علیرضا عباسی، مأخذ­تصویر: مهدی­زاده، رزا، 1369: 15……………………………………………………………………………………….   41

تصویر­1 – 2. نمونه ­ای از­کتیبه­های احداثیه،­ گنبد مطهر امام رضا­ (ع)، اثر محمد­حسین شهید­المشهدی، دوره قاجار، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی…………………………………………………………   57

تصویر 2 – 2. نمونه ­ای به­خط کوفی ساده­، صحن هدایت از مجموعه زیارتی امام رضا­ (ع)، مأخذ­تصویر: نگارنده، آبان 1393………………………………………………………………………………………………………….   59

تصویر 3– 2. نمونه ­ای به­خط­کوفی­تزیینی ، پیشانی ایوان طلای صحن جمهوری اسلامی، مجموعه

زیارتی امام رضا­ (ع)، دوره معاصر، مأخذ تصویر: نگارنده، مهر 1393 ………………………………….    60

تصویر 4– 2. نمونه ­ای به­خط کوفی گره­دار با متن ((فَسَیکفیکِهِم الله و هُو السَمیعُ العَلیم))، ته­ستون غرفه­های صحن گوهرشاد، بدون تاریخ، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی……………………..   60

تصویر­5– 2. نمونه ­ای به­خط کوفی بنایی با عبارات الله، محمد، علی، فاطمه، گنبد مطهر امام رضا(ع)، ­مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی…………………………………………………………………..   61

تصویر 6 – 2. نمونه ­ای از کتیبه­های موجود در مجموعه زیارتی امام رضا ­(ع) که ترکیبی از چند نوع خط ثلث، نسخ، محقق و رقاع می­باشد. سر­در ایوان طلای صحن نو، مجموعه زیارتی امام رضا­ (ع)، دوره قاجاریه، مأخذ­تصویر: نگارنده، آبان 1393……………………………………………………………………………………………………   64

تصویر 7 – 2. نمونه ­ای به­خط ثلث، داخل ایوان ساعت صحن عتیق، مجموعه زیارتی امام رضا­ (ع)، اثر علیرضا عباسی، دوره صفویه، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی………………………………….   64

تصویر 8 – 2. نمونه ­ای به­خط ثلث، داخل ایوان شرقی صحن­نو، مجموعه زیارتی امام رضا­ (ع)، اثر محمد­حسین شهید­المشهدی،­1271ق، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی…………………………   64

تصویر 9 – 2. نمونه ­ای به­خط نستعلیق، ایوان طلای صحن عتیق، مجموعه زیارتی امام رضا­ (ع)، اثر محمد­ علی­بن سلیمان­الرضوی، دوره افشاریه، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی…………………….. . 66

تصویر­10– 2. نمونه ­ای به­خط نستعلیق، ازاره­های بیرونی صحن نو، مجموعه زیارتی امام رضا (ع)، اثر محمد­الموسوی، 1320 ق، مأخذ­تصویر: نگارنده، آبان 1393………………………………………………………….   66

تصویر 11 – 2. نمونه ­ای به­خط نسخ مرقوم بر کاشی هشت­پر، به­کار رفته در ازاره­های حرم مطهر، موزه آستان قدس رضوی، قرن 7 ش، مأخذ تصویر: نگارنده، دی ماه 1393……………………………………………   67

تصویر 12 – 2. نمونه ­ای به­خط تعلیق مرقوم بر کاشی هشت­پر، به­کار­رفته در­ ازاره­های حرم مطهر، موزه آستان قدس رضوی، قرن 7­ش، مأخذ تصویر: نگارنده، دی ماه 1393…………………………………………….   67

تصویر 13 – 2. نمونه ­ای به­خط تعلیق مرقوم بر کاشی زرین فام ستاره­ای، به­کار­رفته در ازاره­های حرم مطهر، موزه آستان قدس رضوی، قرن­ 7­ش، مأخذ­تصویر: نگارنده، دی ماه 1393……………………………………..   68

تصویر 14 – 2. نمونه ­ای به­خط ثلث و طغرا، قسمت پایین لبه دهانه­ی­ ایوان شرقی و غربی مسجد گوهرشاد، مجموعه زیارتی امام رضا­ (ع)، مأخذ تصویر: صحراگرد، 1391: 145……………………………………….   68

تصویر 15 – 2. نمونه ­ای از کتیبه طوماری به­قلم ثلث و کوفی، ایوان ساعت صحن نو، مجموعه زیارتی امام رضا ­(ع)، 1394ق، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی……………………………………..   71

تصویر­16 – 2. نمونه ­ای از کتیبه طوماری به­قلم ثلث، ایوان شرقی صحن نو، مجموعه زیارتی امام رضا ­(ع)، رقم محمد­حسین شهید­المشهدی، دوره قاجار، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی……….   71

تصویر­17 – 2. نمونه ­ای از کتیبه طوماری احداثیه به­قلم نستعلیق، ازاره­های صحن نو، مجموعه زیارتی امام رضا (ع)، رقم­ محمدحسن رضوان، 1342­ش. مأخذ تصویر: نگارنده، مهر 1393…………………………………   71

تصویر 18 – 2. نمونه ای از کتیبه طوماری محرابی­(گردان)­، به­خط ثلث و کوفی­تربیعی، قسمتی از ایوان ساعت صحن نو، مجموعه زیارتی امام رضا ­(ع)، 1288ق، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی.   72

تصویر 19 – 2. نمونه ­ای از کتیبه قاب­بندی شده به­قلم ثلث، ازاره­های صحن نو، مجموعه زیارتی امام رضا­ (ع)، رقم محمد­حسن رضوان، 1365ق، مأخذ تصویر: نگارنده، آبان 1393………………………………..   73

تصویر­20 – 2. نمونه ­ای از کتیبه قاب­بندی شده به­قلم ثلث و کوفی تربیعی، ایوان شرقی مسجد­گوهرشاد، مجموعه زیارتی امام رضا ­(ع)، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی…………………………………   73

تصویر­21 – 2. نمونه ­ای از کتیبه قاب­­بندی شده به­قلم کوفی­بنایی­ساده، سرپایه نمای خارجی ایوان شرقی مسجد­ ­گوهرشاد، مجموعه زیارتی امام رضا­ (ع)، مأخذ تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی……………   74

تصویر 22 – 2. بخشی از کتیبه احداثی قاب­بندی شده به­قلم نستعلیق، قسمت بیرونی ایوان ساعت صحن عتیق، ­مجموعه زیارتی امام رضا­ (ع)،­ رقم محمد ­موسوی ­صنیع­التولیه، 1317­ق، مأخذ­تصویر: نگارنده، آبان 1393        74

تصویر 23 – 2. نمونه ­ای از الواح ترنجی، قسمتی از ایوان ساعت صحن نو، مجموعه زیارتی امام رضا­ (ع)، 1288ق، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی…………………………………………………..   75

تصویر 24 – 2. نمونه ­ای از­الواح ترنجی، ایوان­ طلای صحن نو، مجموعه زیارتی امام رضا­ (ع)، 1277ق، مأخذتصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی…………………………………………………..   76

تصویر 25 – 2. نمونه ­ای از الواح ترنجی، ایوان شرقی صحن نو، مجموعه زیارتی امام رضا ­(ع)، محمد موسوی، قاجار، مأخذ­تصویر: نگارنده، آبان 1393………………………………………………………………………..   76

تصویر 26 – 2. نمونه ­ای از الواح ترنجی، ایوان طلای صحن نو، مجموعه زیارتی امام رضا­ (ع)، دوره قاجار، مأخذ تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی…………………………………………………………………..   77

تصویر27 – 2. نمونه ای از الواح شمسه­ای، قسمت بیرونی ایوان شرقی صحن نو، مجموعه زیارتی امام رضا­ (ع)، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی…………………………………………………………   77

تصویر28 – 2. نمونه ­ای از الواح­ شمسه­ای، رواق دارالهدایه، مجموعه زیارتی امام رضا (ع)، مأخذ­تصویر: نگارنده، آبان 1391………………………………………………………………………………………………………….   78

تصویر29 – 2. نمونه ­ای از الواح شمسه­ای، مسجد گوهرشاد، مجموعه زیارتی امام رضا­ (ع)، 1345ق، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی…………………………………………………………………..   78

تصویر30 – 2. نمونه ­ای از الواح هندسی به­خط کوفی، پایه غرفه­های صحن مسجد گوهرشاد، مجموعه زیارتی امام رضا­ (ع)، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی…………………………………………….   79

تصویر31 – 2. نمونه ­ای از الواح هندسی به­خط نستعلیق منقوش بردرب چوبی، داخل ایوان شرقی صحن نو، مجموعه زیارتی امام رضا (ع)، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی……………………….   79

تصویر32 – 2. نمونه ­ای از الواح هندسی به­خط نستعلیق، رواق توحیدخانه، مجموعه زیارتی امام رضا (ع)، دوره قاجار، مأخذ­تصویر: نگارنده، آبان 1393………………………………………………………………………..   80

تصویر33 – 2. نمونه ­ای کتیبه تک سطری از کاشی­های زرین­فام برجسته اطراف بقعه مبارک به­خط ثلث آمیخته به­رقاع آبی رنگ، مجموعه زیارتی امام رضا (ع)، مأخذ­تصویر: نگارنده، مهر 1393…………………….   81

تصویر34 – 2. نمونه ­ای کتیبه تک سطری به­خط نستعلیق داخل ایوان ساعت صحن نو، مجموعه زیارتی امام رضا (ع)، 1399ق، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنر آستان قدس رضوی………………………………………..   81

تصویر35 – 2. نمونه ­ای­کتیبه تک سطری به­خط ثلث، ته ستون غرفه­های صحن مسجد گوهرشاد، مجموعه زیارتی امام رضا­ (ع)­، مأخذ­تصویر: صحراگرد، 1391: 169………………………………………………………   81

تصویر36 – 2. نمونه ­ای­کتیبه تک­سطری به­خط نسخ،­کاشی­های هشت ضلعی ازاره­های حرم مطهر، مجموعه زیارتی امام رضا­ (ع)­، موزه آستان قدس رضوی، مأخذ­تصویر: نگارنده، آبان 1393……………………………. 81

تصویر37 – 2. نمونه ­ای از کتیبه طوماری دوطبقه به­خط ثلث، ایوان ساعت صحن عتیق، رقم علیرضا عباسی، دوره صفویه، مجموعه زیارتی امام رضا ­(ع)­، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی…………….   83

تصویر38 – 2. نمونه ­ای از کتیبه طوماری دوطبقه به­قلم نستعلیق، ایوان طلای صحن عتیق، مجموعه زیارتی امام رضا (ع)، مأخذ­تصویر: نگارنده، مهر 1393…………………………………………………………………………   83

تصویر39 – 2. نمونه ­ای از کتیبه طوماری دوطبقه به­قلم ثلث با نوشته خفی به­قلم کوفی تربیعی بر بالای آن، ایوان ساعت صحن نو، مجموعه زیارتی امام رضا (ع)، 1394 ق، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی            83

تصویر40 – 2. نمونه ­ای از کتیبه دو طبقه به­خط ثلث، داخل صحن عتیق، مجموعه زیارتی امام رضا­ (ع)، رقم محمد­حسین موحد، دوره معاصر، مأخذ­تصویر: نگارنده، آذر 1393……………………………………………….   84

تصویر41 – 2. نمونه ­ای از کتیبه­های طوماری مادر و بچه، با قلم ثلث­جلی و کوفی­خفی بر بالای آن، سردر ایوان­مقصوره­ مسجد­گوهرشاد، مجموعه زیارتی امام رضا (ع)، رقم بایسنغر­میرزا، 821 ق، مأخذ تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی…………………………………………………………………………………………   85

تصویر­1 – 3. نمونه ­ای کتیبه طوماری مادر و بچه به­خط ثلث و کوفی، داخل نقاره­خانه صحن عتیق، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی…………………………………………………………………..   110

تصویر 2 – 3. تحلیل ساختاری کتیبه، ایجاد آهنگ بصری متناوب در­کتیبه با تکرار افراشته­ها و ایجاد نوعی انتظار در بیننده در تکرار متنوع حروف عمودی……………………………………………………………………..   110

تصویر­3 – 3. نمونه ­ای کتیبه طوماری به خط ثلث ، ایوان ساعت صحن عتیق، قلم علیرضا عباسی، دوره صفویه، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی…………………………………………………………   110

تصویر 4 – 3. ایجاد آهنگ بصری متناوب در­کتیبه با تکرار افراشته­ها و ایجاد نوعی انتظار در بیننده در تکرار متنوع حروف عمودی………………………………………………………………………………………………………….   110

تصویر 5 – 3. ایجاد آهنگ بصری متناوب در­کتیبه با تکرار حروف گرد­اندام (دوایر منقبض و منبسط)     110

تصویر­6– 3. نمونه ­ای کتیبه قاب­بندی به­خط نستعلیق، ازاره بیرونی صحن عتیق، رقم محمد الموسوی، 1317، مأخذ­تصویر: نگارنده، آبان 1393………………………………………………………………………………………..  111

تصویر 7 – 3. ایجاد آهنگ بصری متناوب با تکرار الف­ها و حروف عمودی در قاب کتیبه……   111

تصویر­8 – 3. ایجاد آهنگ بصری یکنواخت با حروف گرد­اندام در کرسی اول کتیبه………….   111

تصویر­9 – 3. ایجاد آهنگ بصری یکنواخت، سمت راست و بر کرسی دوم کتیبه………………   111

تصویر­10 – 3. نمونه ­ای کتیبه الواح به­خط نستعلیق، ازاره­های بیرونی صحن نو، رقم محمد­الموسوی، 1320، مأخذ­تصویر: نگارنده، آبان 1393………………………………………………………………………………………..   112

تصویر 11 – 3. ایجاد آهنگ بصری متوالی، با تکرار حروف گرد­اندام از پایین کتیبه به­سمت بالا           112

تصویر­12 – 3. نمونه ­ای کتیبه طوماری کمربندی به­خط ثلث، سردر ایوان طلای صحن عتیق، رقم محمد­رضا امامی­اصفهانی، 1085ق، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی…………………………   114

تصویر­13 – 3. ایجاد تعادل بصری با بهره گرفتن از آهنگ متناوب در افراشته­ها وکمربند حرف «یاء» که سبب تقسیم فضای کتیبه شده است………………………………………………………………………………………………..   114

تصویر­14 – 3. نمونه ­ای کتیبه الواح به­خط نستعلیق، ازاره­های صحن­نو، رقم محمد­الموسوی، مأخذ­تصویر: نگارنده، مهر 1393………………………………………………………………………………………………………….   114

تصویر­15 – 3. ایجاد تعادل بصری با بهره گرفتن ازحروف کشیده در بالا و پایین کتیبه…………….   114

تصویر­16 – 3. نمونه ­ای کتیبه به­خط کوفی بنایی ساده با عبارت­الله­اکبر، داخل ایوان مقصوره، مأخذ­تصویر: مصدقیان، 1384: 76……………………………………………………………………………………………………   115

تصویر 17 – 3. تعادل بصری با بهره گرفتن از شبکه­بندی حروف افقی و عمودی در قاب کتیبه…..   115

تصویر 18 – 3. تعادل بصری با رعایت فضای مثبت و منفی در بین حروف………………………   115

تصویر 19 – 3. نمونه ­ای کتیبه طوماری کمربندی به­خط ثلث، سردر ایوان طلای صحن عتیق، رقم محمد­رضا امامی­اصفهانی، 1085ق، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی…………………………   117

تصویر 20 – 3. ایجاد تباین اندازه، با بهره گرفتن از افراشته­های عمودی نسبت به دیگر حروف افقی کتیبه     117

تصویر 21 – 3. ایجاد تباین جهت، با بهره گرفتن از حروف مورب در قاب کتیبه……………………   117

تصویر 22 – 3. ایجاد تباین رنگ­های مکمل و تاریک و روشن در کتیبه………………………..   117

تصویر 23– 3. نمونه ­ای­کتیبه الواح به­خط نستعلیق، رقم محمد­الموسوی، ازاره­های صحن نو، مأخذ­تصویر: نگارنده، مهر 1393………………………………………………………………………………………………………….   118

تصویر 24 – 3. ایجاد تباین اندازه، با بهره گرفتن از حروف کشیده در قاب کتیبه……………………   118

تصویر­25– 3. نمونه ­ای کتیبه به­خط کوفی بنایی مسطح، مجموعه زیارتی امام رضا (ع)،گنبد مسجد گوهرشاد، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی…………………………………………………………   118

تصویر­26 – 3. ایجاد تباین اندازه، با بهره گرفتن از افراشته­ها در خط کوفی بنایی و تباین جهت، با مورب شدن و در تضاد قرار گرفتن طُره در حروف عمودی………………………………………………………………………..   118

تصویر 27 – 3. ایجاد تباین رنگ­های تاریک و روشن در کتیبه……………………………………   119

تصویر 28– 3. نمونه ­ای کتیبه کمربندی به­خط ثلث، نقاره­خانه صحن عتیق، مجموعه زیارتی امام رضا­ (ع)، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی…………………………………………………………………..   121

تصویر 29 – 3. ترکیب­بندی عمودی با بهره گرفتن از آهنگ بصری در افراشته­ها و ایجاد ثبات و پایداری در کتیبه    121

تصویر­30 – 3. قرارگیری حروف عمودی و کمربند افقی حروف، در وسط کتیبه با تقسیم ­بندی قاب کتیبه به­دو قسمت مساوی و ایجاد ترکیب­بندی متقاطع در کتیبه…………………………………………………………….   121

تصویر 31 – 3. قرارگیری حروف اریب و تقسیم قاب کتیبه، ایجاد تباین جهت و ترکیب­بندی اریب در کتیبه       121

تصویر 32 – 3. نمونه ­ای کتیبه کمربندی به­خط ثلث، داخل ایوان شرقی صحن نو، مجموعه زیارتی امام رضا­(ع)، 1274 ق، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی………………………………………………   122

تصویر 33 – 3. ترکیب­بندی عمودی با بهره گرفتن از آهنگ بصری در افراشته­ها و ایجاد ترکیب­بندی متقاطع با قرارگیری حروف عمودی و کمربند افقی حروف……………………………………………………………………   122

تصویر 34 – 3. ترکیب­بندی اریب با مورب شدن حروف در بخشی از قاب کتیبه………………   122

تصویر 35 – 3. نمونه ­ای الواح ترنجی، خط رقاع آمیخته به­ثلث، ایوان طلای صحن نو، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی…………………………………………………………………………………………..   123

تصویر 36 – 3. ترکیب­بندی متقاطع با چیدمان حروف عمودی و کمربند حروف مورب …………   123

تصویر 37– 3. ترکیب­بندی دایره در قسمت بالا، وسط و پایین لوح ترنجی و ایجاد ترکیب مثلث در وسط دایره با توجه به­توالی حروف………………………………………………………………………………………………..   123

تصویر 38 – 3. نمونه ­ای کتیبه قاب­بندی به­خط نستعلیق، ازاره بیرونی صحن عتیق، مجموعه زیارتی امام رضا ­(ع)، رقم محمد الموسوی، 1317ق، مأخذ­تصویر: نگارنده آبان 1393………………………………………   124

تصویر 39– 3. ترکیب­بندی مثلث با توالی و رابطه نقاط با یکدیگر…………………………………   124

تصویر 40 – 3. نمونه ­ای الواح ترنجی به­خط نستعلیق، رواق منتهی به­پیش­روی مبارک، مجموعه زیارتی امام رضا ­(ع)، مأخذ­تصویر: نگارنده مهر 1393…………………………………………………………………………..   124

 

مقدمه

هنر ایران در دوران اسلامی هنری مقدس است که در­کوچک­ترین اجزای آن نشانه­ های دانش و تفکر وجود دارد. یکی از ابعاد هنر اسلامی، معماری می­باشد و کتیبه­نگاری بخشی از تزیینات معماری اسلامی محسوب می­گردد. با بررسی کتیبه­های به­جا مانده از معماری اسلامی ایران می­توان به­شناخت کامل و عمیقی از هنر مذهبی دست یافت و به­استناد تاریخی آن پی­برد. علاوه بر آن­ با بررسی جنبه­ های هنری و بصری موجود در این کتیبه­ها قابلیت­های­ بصری آن شناخته شده و شیوه ­های مختلف خط مورد استفاده در­آن بازشناسی می­ شود. از آنجایی­ که بیشترین کاربرد کتیبه­نگاری اسلامی در ابنیه مذهبی به­خصوص آرامگاه­ها، مدارس، مساجد و مجموعه­های زیارتی بوده است، مجموعه زیارتی امام رضا (ع) نیز از این قاعده مستثنی نبوده و با در بر­داشتن تزیینات بی­شماری از معماری، همواره مورد توجه پژوهشگران بوده است. این مجموعه زیارتی که هم­زمان با شکل­ گیری بنای قبه مبارک علی بن موسی الرضا (ع)، در شهر مشهد ایجاد شده است به­مرور زمان دستخوش بازسازی و مرمت­های بی­شماری در ادوار متمادی تاریخ بوده و همواره کتیبه­نگاری بخش مهمی از جنبه­ های بصری و تزیینی موجود در این مجموعه زیارتی قلمداد شده است. در این راستا با تمرکز بر موضوع کتیبه­نگاری می­توان خطوط مورد استفاده در کتیبه­های این مجموعه را بر اساس ویژگی­های بصری آن شناسایی و دسته­بندی نمود و این کتیبه­ها را از منظر شکل، ساختار، رنگ و نوع ترکیب­بندی­های به کار رفته در آن مورد مداقه قرار داد.

در این پژوهش با تمرکز بر موضوع مورد بررسی­ در فصل نخست، کلیات پژوهشی که در برگیرنده ساختار اصلی این پایان نامه است و شامل بیان­مسأله، اهداف پژوهش، اهمّیّت و ضرورت تحقیق، سوالات، پیشینه تحقیق، روش و ابزار­گردآوری، روش انجام تحقیق و روش تحلیل اطلاعات می­باشد، آورده شده است و پس از آن تاریخچه­ای اجمالی از روند ساخت کالبدی مجموعه زیارتی امام رضا (ع) و کتیبه­های شکل گرفته از دوره­ های مختلف تاریخ در اماکن متبرکه­ی این مکان مقدس مطرح شده است و درباره روند ساخت هریک از صحن­ها، رواق­ها و کتیبه­های ایجاد شده در هر دوره از ابتدای شکل­ گیری این مجموعه تا دوره معاصر بررسی­هایی صورت گرفته است و نام هنرمندان و بانیان هر یک از بناهای موجود در این مجموعه زیارتی عنوان شده و پس از آن در بخش دیگر از همین فصل، تعیین برخی از تعاریف به­کار رفته در این رساله آمده است. در فصل دوم، کتیبه­ها از منظر متن، قالب و شکل کلی، خط و ترکیب خط در کتیبه، مواد و مصالح ساخت و رنگ گونه­شناسی شده، به­ طوری­که­ از منظر متن­کتیبه­های مذهبی، احداثیه و مذهبی – احداثیه معرفی گردیده و از منظر قالب و شکل کلی، کتیبه­ها در بخش­های طوماری، قاب­بندی و الواح مورد بررسی قرار گرفته­اند و روند استفاده از قلم­های کوفی، ثلث و نستعلیق که از کاربردی­ترین خطوط مورد استفاده در مجموعه زیارتی امام رضا (ع) می­باشند در­ کتیبه­نگاری مطرح گردیده است. همچنین در بررسی ترکیب خط در کتیبه، کتیبه­ها از نظر تک­سطری، مادر و بچه، طوماری دو طبقه و سه طبقه و کتیبه­های کمربندی مورد مطالعه قرار گرفته­اند. در بررسی­هایی که پیرامون مواد و مصالح انجام شده است، نیز کتیبه­ها از منظر فن اجرا در انواع کاشی­کاری، سنگ، گچ، تزیینات چوبی، فلزکاری و آیینه­کاری مورد مداقه قرار گرفته است. در فصل سوم نیز قابلیت­های بصری کتیبه­های این مجموعه زیارتی از منظرهای مختلفی چون: کیفیات­ بصری که شامل: آهنگ بصری، تعادل، تباین، ترکیب­بندی و تناسب می­باشند و ویژگی­های حروف

فهرست مطالب

فصل نخست

معرفی کلیات پژوهش و مبانی نظری و تحقیق

1-1 معرفی کلیات پژوهش…. 15

1-1-1 بیان مسأله. 15

2-1-1 اهداف پژوهش…. 16

3-1-1 اهمیت و ضرورت تحقیق.. 17

4-1-1 سؤالات تحقیق.. 17

1-4-1-1 سؤال اصلی.. 17

2-4-1-1 سؤالات فرعی.. 17

5-1-1 پیشینه تحقیق.. 18

6-1-1 روش تحقیق و شیوه‌های مورد استفاده. 19

2-1 مبانی نظری و تحقیق.. 20

1-2-1 تعریف تزئین.. 21

2-2-1 تزئین در هنر معماری ایران. 22

3-2-1 انواع تزئینات در معماری اسلامی.. 24

1-3-2-1 آجرکاری.. 24

2-3-2-1 کاشی‌کاری.. 25

3-3-2-1 گچبری.. 27

4-3-2-1 مقرنس…. 29

5-3-2-1 آینه‌کاری.. 30

6-3-2-1 کتیبه. 30

4-2-1 عناصر تزئینی وابسته به معماری بناهای ایران. 31

1-4-2-1 طرح کنگره تزئینی.. 32

2-4-2-1 طرح تزئینی مربع چرخان. 33

3-4-2-1 طرح تزئینی سلسله مثلث‌ها 33

4-4-2-1 طرح تزئینی برگ کنگری 34

5-4-2-1 طرح تزئینی گل چندپر یا گلچه. 34

6-4-2-1 طرح دوایر مشبک…. 35

7-4-2-1 طرح تزئینی قاشقی.. 36

5-2-1 تعریف نقش…. 36

1-5-2-1 نقوش جاندار. 37

1-1-5-2-1 نقوش انسانی.. 37

2-1-5-2-1 نقوش حیوانی.. 38

2-5-2-1 نقوش گیاهی.. 38

1-2-5-2-1 اسلیمی.. 38

2-2-5-2-1 ختایی.. 39

3-5-2-1 نقوش هندسی.. 40

فصل دوم

 شهر کاشان و معرفی ابنیه غیر مذهبی و بررسی تزئینات معماری

1-2 کاشان، وارث تمدن سیَلْک کهن.. 43

2-2 معرفی ابنیه غیرمذهبی کاشان. 45

3-2 ویژگی‌های ابنیه کاشان. 46

1-3-2 درون‌گرایی.. 46

2-3-2  معماری محجّبه. 46

3-3-2 حفظ حقوق همسایگی.. 46

4-3-2  قرینه‌سازی.. 47

5-3-2 تناسب در معماری.. 47

6-3-2 انسان‌دوستی و صفا 48

4-2 معرفی خانه‌های معروف کاشان. 49

1-4-2 خانه بروجردی‌ها 49

1-1-4-2 بخش‌های خانه بروجردی‌ها 49

1-1-1-4-2 بخش‌ بیرونی.. 49

2-1-1-4-2 بخش‌ اندرونی.. 50

2-1-4-2 مواد و مصالح بکار رفته در بنا 50

3-1-4-2 تزئینات وابسته به معماری در خانه بروجردی‌ها 50

1-3-1-4-2 تزئینات کاشی‌کاری.. 52

2-3-1-4-2 تزئینات آجری.. 52

3-3-1-4-2 تزئینات گچبری.. 53

4-3-1-4-2  نقاشی و رنگ‌آمیزی.. 55

 

5-3-1-4-2 آینه‎کاری.. 57

2-4-2 خانه عباسیان. 58

3-4-2 خانه طباطبایی‌ها 61

1-3-4-2 سه بخش اصلی خانه طباطبایی‌ها 63

4-4-2 خانه عامری‌ها 64

5-4-2 خانه کاشانیان. 65

6-4-2 خانه احسان. 66

7-4-2 خانه بنی‌کاظمی.. 67

8-4-2 خانه حکیم‌باشی.. 69

9-4-2 خانه تاریخی آل‌یاسین.. 69

10-4-2 خانه تاج.. 70

11-4-2 خانه لسان‌الملک…. 72

12-4-2 خانه جهان‌آرایی.. 72

13-4-2 خانه سجادی.. 72

14-4-2 خانه شریفان. 73

15-4-2 خانه علاقبند. 75

16-4-2 خانه عطارها 75

17-4-2 خانه باکوچی.. 77

18-4-2 خانه دستمالچی.. 77

19-4-2 خانه اصفهانیان. 78

20-4-2 خانه کارخانه‌چی.. 79

21-4-2 خانه مرتضوی.. 80

22-4-2 خانه رضاحسینی.. 81

23-4-2 خانه صالح.. 82

24-4-2 خانه تهامی.. 83

5-2 تزئینات معماری باغ و عمارت فین.. 85

6-2 تزئینات معماری بازارکاشان. 87

7-2 تزئینات معماری آب‌انبارهای کاشان. 88

1-7-2 آب‌انبار سرپله. 89

2-7-2 آب‌انبار میان چال. 89

3-7-2 آب‌انبار حاج سیدحسین صباغ. 89

4-7-2 آب‌انبار میرسیدعلی.. 89

5-7-2 آب‌انبار کوشک صفی.. 89

6-7-2 آب‌انبار مسجد وزیر(درب اصفهان) 89

8-2 تزئینات معماری حمام‌های عمومی کاشان. 90

1-8-2 حمام سلطان امیراحمد. 90

2-8-2 حمام مرحوم عبدالرزّاق‌خان کاشی.. 91

3-8-2 حمام میرعماد. 92

4-8-2 حمام گذرنو. 92

5-8-2 حمام‌های باغ فین.. 92

6-8-2 حمام اردهال. 92

7-8-2 حمام نیاسر. 92

8-8-2 حمام بازار. 92

9-2 تزئینات معماری کاروانسراها و تیمچه‌های کاشان. 93

1-9-2 کاروانسرای مرنجاب… 93

2-9-2 کاروانسرای سن‌سن.. 93

3-9-2 کاروانسرای گمرک یا وکیل.. 93

4-9-2 کاروانسرای مرحوم آقامهدی وکیل الرعایا 94

5-9-2 تیمچه و کاروانسرای جناب جلالتمآب امین‌الدوله. 94

6-9-2 تیمچه حاج محمدحسین ملک‌التجّار. 94

7-9-2 تیمچه حاج سید‌حسین صباغ. 94

فصل سوم

تحلیل نقوش گیاهی ابنیه غیر مذهبی کاشان

1-3  طبقه‌بندی نقوش گیاهی بر اساس شیوه‌ گسترش نقش…. 97

1-1-3  نقوش کامل.. 97

2-1-3  نقوش نیمه. 98

3-1-3  نقوش ربعی.. 101

4-1-3  نقوش تکراری.. 103

2-3  طبقه‌بندی نقوش گیاهی براساس سبک…. 106

1-2-3  نقوش ایرانی- اسلامی (انتزاعی) 107

2-2-3  نقوش طبیعت پردازانه غربی (طبیعت‌گرا) 109

3-3  طبقه‌بندی نقوش گیاهی براساس بیان فرم. 112

1-3-3  نقش درخت زندگی.. 112

2-3-3  نقش درخت سرو. 114

3-3-3  نقش گل‌وگلدان. 116

4-3-3  نقش لچک و ترنج.. 117

5-3-3 ریز نقش‌ها (تک نگاره)… 120

4-3  طبقه‌بندی نقوش گیاهی ترکیبی… 122

1-4-3  ترکیب نقوش گیاهی با نقوش جاندار. 122

2-4-3 ترکیب نقوش گیاهی با نقوش بیجان… 125

3-4-3 ترکیب نقوش گیاهی با خط‌نوشته…… 128

5-3  طبقه‌بندی نقوش گیاهی از لحاظ فن‌اجرا….. 128

1-5-3  نقاشی.. 129

2-5-3  گچبری.. 129

3-5-3  ساروج‌بُری.. 129

4-5-3 آینه‌کاری.. 129

6-3 گزینش‌های رنگی در تزئینات معماری ابنیه کاشان. 133

فصل چهارم

نتیجه‌گیری 138

پروژه عملی

کاربرد نقوش‌گیاهی تزئینات ابنیه غیرمذهبی‌کاشان در نقاشی دیواری فضای شهری

طراحی نقاشی دیواری با بهره گرفتن از نقوش‌گیاهی در بسترهای متفاوت… 148

فهرست منابع. 160

پیوست‌ها 165

چکیده

تزئینات در معماری ایران با حفظ ویژگی وحدت کل در عین کثرت اجزاء، همواره به‌عنوان یکی از روش‌های خلق زیبایی مورد استفاده قرار گرفته‌است. در معماری ایران، انواع گوناگونی از تزئینات به خدمت گرفته شده‌است. این تزئینات، نقوش متنوع گیاهی، هندسی، جانوری و انتزاعی را در برمی‌گیرد که اغلبشان سابقه‌ای کهن دارند. معماران کاشانی نیز از این نقوش در تزئین بناهای مذهبی و غیرمذهبی‌شان بسیار استفاده کرده‌اند. گروه وسیعی از نقوش به‌کار رفته در این بناها، نقوش گیاهی است  که حضور گسترده آن را باید در باور کهن تقدیس گیاهان و احترام و عشق فراوان ایرانیان به طبیعت جستجو کرد و همچنین محدودیت تصویرنگاری در دوره اسلامی باعث توجه بیشتر هنرمند به نقوش گیاهی شد. اکثر بناهای غیرمذهبی به‌جا مانده در کاشان مربوط به دوره قاجار است. تأثیر هنر اروپا در هنر این دوران به دلیل افزایش رابطه با غرب باعث شد که نقوش گیاهی که ذاتاً انتزاعی و طبیعت گریزند رفته رفته تحت‌تأثیر هنر طبیعت‌پرداز غرب به شکل طبیعی نزدیک شوند و با شکل‌های جدید عرضه شوند و هنری پُر از تزئین با رنگ‌های درخشان و غنی که هم‌زمان با سبک اشرافی باروک[1] و روکوکو[2] آن دوران است را بوجود آورد. این نقوش به‌وسیله گچبری، حجّاری، نقاشی و آینه‌کاری در تزئینات معماری ابنیه کاشان نقش بسته‌اند که هرکدام به تناسب فضا و فن اجرایی مناسب، به شیوه‌های جدیدی  به‌کار گرفته‌شده و بدین‌گونه به‌طور دائم برشمار نقوش و تنوع آن‌ ها افزوده‌ شده‌است. تزئینات معماری ابنیه غیرمذهبی کاشان که شامل خانه‌ها، حمّام‌ها، آب‌انبارها، کاروانسراها و تیمچه‌هاست در دوران قاجاریه متمایز و قابل توجه‌اند. در این پژوهش سعی گردیده به روش توصیفی و تحلیلی پس از شناخت صحیح و طبقه‌بندی مختلف نقوش، جنبه‌های کاربردی آن‌ ها بررسی شوند و مورد استفاده قرارگیرند. در بخش نتیجه‌گیری نقوش گیاهی بکار رفته در تزئینات ابنیه غیرمذهبی کاشان در شش دسته طبقه‌بندی و تحلیل شده‌است. طبقه‌بندی نقوش‌گیاهی بر اساس شیوه گسترش نقش (نقش کامل، نقش نیمه، نقش ربعی و نقش تکراری)، بر اساس سبک (سبک ایرانی– اسلامی و طبیعت‌پردازانه غربی)، بر اساس بیان‌فرم (در قالب درخت زندگی، درخت سرو، گل‌وگلدان، لچک‌وترنج و ریزنقش‌ها)، نقوش ترکیبی (ترکیب نقوش گیاهی با نقوش جاندار، بیجان و خط‌نوشته)، از لحاظ فن ‌اجرا (گچبری، نقاشی، ساروج‌بُری و آینه‌کاری) و‌گزینش‌ رنگی (آبی، قرمز، زرد، نارنجی روشن، سبز، صورتی، سفید و طلایی).

واژگان کلیدی: تزئینات معماری- نقوش‌گیاهی- ابنیه غیرمذهبی-‌کاشان- قاجاریه

    مقدمه

معماری از کهن‌ترین هنرها است که همواره با انسان، افکار، عقاید و ادیان وی همراه بوده‌است. در همان کهن‌ترین بازمانده‌های تاریخی می‌توانیم ردپایی از تمایل انسان‌ها در تزئین و آراستن محیط زندگی را ببینیم. در این رهگذر سرزمین ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده. فرهنگ، هنر و اندیشه اسلامی سیمای تازه‌ای به هنر ایرانی بخشید، بدون آنکه هویّت و روح آن را تغییر دهد. از ویژگی‌های معروف هنرمعماری اسلامی آن است که تعداد قابل توجهی از اجزایی که در اصل مورد استفاده‌ ساختمانی داشته‌اند را تغییر شکل داده و مبدّل به وسایل صرفاً تزئینی کرده، به این صورت در ترکیب‌های تزئینی وسیع نقشی به آنها داده‌اند.

ابنیه غیرمذهبی کاشان نیز دارای تزئیناتی است که معماران با ساده‌ترین مصالح مانند سنگ، آجر، گچ، کاشی و نقاشی جذاب‌ترین طرح‌ها را ارائه داده‌اند که الهام‌بخش تمدّن و فرهنگ اصیل ایرانی است. این نقوش از نظر کاربرد، فرم و روش ساخت چه انواعی دارند؟ در این نوشتار در فصل نخست به کلیات پژوهش و مبانی نظری که شامل تعاریف و مختصر تاریخچه در مورد نقوش و تزئینات معماری است، می‌پردازیم و پس از آشنایی با تزئینات معماری ایران در فصل دوم با کاشان و معرفی ابنیه غیرمذهبی شاخص و به‌جای مانده از این شهر تاریخی به جمع‌ آوری نقوش گیاهی به‌کار رفته در پوسته بنا به مجموعه‌ای از این نقوش دست می‌یابیم و در فصل سوم با اطلاعات گردآوری شده به تحلیل نقوش گیاهی و طبقه‌بندی آنها از لحاظ: شیوه گسترش نقش، سبک، بیان فرم، نقوش ترکیبی، فن اجرا و گزینش‌های رنگی پرداخته می‌شود. بنابراین با شناخت صحیحی از این نقوش می‌توان با استفاده آگاهانه از آن‌ و جنبه‌های کاربردی در زیباسازی فضای شهری در زمینه نقاشی دیواری به احیاء و استمرار این نقوش زیبا و اصیل ایرانی کمک شایانی کرد.

 

فهرست تفصیلی

مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………..1

روش پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………..2

• طرح مسأله……………………………………………………………………………………………………………….2
• ضرورت و اهمیت موضوع…………………………………………………………………………………………2
• پرسش­های پژوهش…………………………………………………………………………………………………..3

الف- پرسش اصلی………………………………………………………………………………………………….3

ب- پرسش­های فرعی………………………………………………………………………………………………3

• پیش فرض­ها…………………………………………………………………………………………………………….3
• مدعای پژوهش…………………………………………………………………………………………………………4
• تعریف مفاهیم…………………………………………………………………………………………………………..4
• روش پژوهش…………………………………………………………………………………………………………..4
• قلمرو پژوهش…………………………………………………………………………………………………………..5
• پیشینه پژوهش و جنبه­هاب جدید آن……………………………………………………………………………5
• سازماندهی پژوهش………………………………………………………………………………………………….6

بخش اول: زیست نامه سنجابی و بختیار(از تولد تا پایان دهه40)………………………….(43-8)

      فصل اول: زندگی و محیط اجتماعی- سیاسی………………………………………………………(16-9)

گفتار اول: زندگی، تحصیلات و مشاغل کریم سنجابی……………………………………………….9

گفتار دوم: فعالیت­های حزبی سنجابی……………………………………………………………………10

گفتار سوم: زندگی و تحصیلات شاپور بختیار…………………………………………………………12

گفتار چهارم: مشاغل و فعالیت­های حزبی بختیار……………………………………………………..14

گفتار پنجم: مقایسه زندگی و محیط اجتماعی و سیاسی……………………………………………15

فصل دوم: دوران مصدق و فعالیت­های او…………………………………………………………..(27-17)

گفتار اول: مدخل………………………………………………………………………………………………..17

گفتار دوم: روایت سنجابی و بختیار از شخصیت مصدق………………………………………….18

گفتار سوم: سنجابی و بختیار به اقدامات مصدق……………………………………………………..19

گفتار چهارم: نقد عملکرد مصدق………………………………………………………………………….23

      فصل سوم: تحولات سیاسی دهه30 و40…………………………………………………………….(43-28)

گفتار اول: نهضت مقاومت ملی، قرارداد کنسرسیوم و پیمان بغداد……………………………..28

گفتار دوم: روایت سنجابی و بختیار از جبهه­ی ملی دوم و سوم………………………………..31

گفتار سوم: نهضت دو ماهه (غائله انجمن­های ایالتی و ولایتی)…………………………………35

گفتار چهارم: انقلاب سفید…………………………………………………………………………………..37

گفتار پنجم: حادثه فیضیه و قیام 15خرداد………………………………………………………………40

گفتار ششم: کاپیتولاسیون…………………………………………………………………………………….42

بخش دوم: سنجابی و بختیار در بحبوحه­ی انقلاب…………………………………………….(115-44)

فصل اول: شاه و حکومتداریش………………………………………………………………………….(59-45)

گفتار اول: توسعه یافتگی و توسعه نیافتگی…………………………………………………………….45

گفتار دوم: شاه و شیوه حکومتداری او…………………………………………………………………..45

گفتار سوم: شاه و حکومتداریش در نگاه سنجابی و بختیار……………………………………….47

گفتار چهارم: دیدگاه و سیاست خارجی سنجابی و بختیار………………………………………..56

جمع­بندی………………………………………………………………………………………………………….58

فصل دوم: از اوایل دهه50 تا 17 شهریور1357…………………………………………………..(71-60)

گفتار اول: پیوند با فراماسونری و رابطه با انگلیس و امریکا……………………………………..60

گفتار دوم: جشن­های 2500 ساله و نامه سرگشاده به شاه…………………………………………63

 

گفتار سوم: تشکیل جبهه ملی چهارم…………………………………………………………………….65

گفتار چهارم: مسافرت کارتر به ایران و مقاله 17دی………………………………………………..67

گفتار پنجم: 19دی، سینما رکس، نماز عید فطر………………………………………………………68

گفتار ششم: 17 شهریور57 …………………………………………………………………………………70

جمع­بندی………………………………………………………………………………………………………….71

فصل سوم: از سفر به پاریس تا نخست وزیری بختیار………………………………………….(87-72)

گفتار اول: سفر به پاریس……………………………………………………………………………………..72

گفتار دوم: اعلامیه سه ماده­ای پاریس……………………………………………………………………..75

گفتار سوم: راهپیمایی تاسوعا و عاشورا………………………………………………………………….77

گفتار چهارم: دولت ائتلافی…………………………………………………………………………………..78

گفتار پنجم: ماجرای نخست وزیری بختیار……………………………………………………………..81

جمع­بندی…………………………………………………………………………………………………………..86

 فصل چهارم: از نخست وزیری بختیار تا 22 بهمن57……………………………………..(115-88)

گفتار اول: بختیار بر مسند نخست وزیری(استراتژی، وعده­ها و اقدامات بختیار)………….88

گفتار دوم: مأموریت ژنرال هایزر و خروج شاه از ایران…………………………………………….92

گفتار سوم: شورای سلطنت…………………………………………………………………………………..94

گفتار چهارم: شورای انقلاب(بختیار و مذاکره با شورای انقلاب)……………………………….96

گفتار پنجم: استعفای بختیار(سیاست فرصت و زمان)…………………………………………….101

گفتار ششم: ناکامی ممانعت از بازگشت امام…………………………………………………………104

گفتار هفتم: دولت موقت……………………………………………………………………………………107

گفتار هشتم: پیوستن همافران به امام، بی طرفی ارتش و طرح عملیات نجات……………109

گفتار نهم: آخرین تلاش برای کناره­گیری بختیار……………………………………………………112

جمع­بندی…………………………………………………………………………………………………………114

بخش سوم: سنجابی و بختیار در مواجهه با جمهوری اسلامی………………………….(157-116)

      فصل اول: از پیروزی انقلاب تا انتخابات ریاست جمهوری……………………………..(129-117)

گفتار اول: کمیته­های انقلاب اسلامی و دادگاه­های انقلاب………………………………………117

گفتار دوم: تعیین نوع نظام سیاسی……………………………………………………………………….118

گفتار سوم: استعفای سنجابی از وزارت امور خارجه………………………………………………120

گفتار چهارم: طرح قانون اساسی………………………………………………………………………….122

گفتار پنجم: بحران کردستان………………………………………………………………………………..125

گفتار ششم: اشغال سفارت امریکا……………………………………………………………………….126

جمع­بندی…………………………………………………………………………………………………….128

  فصل دوم: از انتخابات ریاست جمهوری تا راهپیمایی 25 خرداد 60………………..(143-130)

گفتار اول: انتخاب اولین رئیس جمهور………………………………………………………………..130

گفتار دوم: انتخابات اولین دوره مجلس شورای اسلامی………………………………………….131

گفتار سوم: کودتای نوژه…………………………………………………………………………………….133

گفتار چهارم: پیدایش نهضت مقاومت ملی……………………………………………………………135

گفتار پنجم: جنگ عراق و ایران………………………………………………………………………….136

گفتار ششم: تلاش برای بد نام کردن جمهوری اسلامی………………………………………….140

گفتار هفتم: لایحه قصاص و راهپیمایی 25 خرداد60……………………………………………..141

جمع­بندی…………………………………………………………………………………………………………143

      فصل سوم: مدهب، روحانیت، امام و رهبران انقلاب………………………………………..(157-144)

گفتار اول: مذهب و روحانیت…………………………………………………………………………….144

گفتار دوم: امام خمینی……………………………………………………………………………………….149

گفتار سوم: رهبران انقلاب………………………………………………………………………………….152

جمع­بندی…………………………………………………………………………………………………………156

کتابنامه………………………………………………………………………………………………………………………….162

 

چكیده: پژوهش حاضر با عنوان «مقایسه مواضع سیاسی سنجابی و بختیار در مواجهه با انقلاب اسلامی»، در اصل، پاسخی به این پرسش است که «چرا سنجابی و بختیار با وجود حضور تقریباً 30 ساله در یک جبهه و دارای یک خط و مشی نسبتاً واحد سیاسی، در پی شتاب گرفتن جنبش انقلابی، یکی با امام و دیگری با شاه همکاری کردند؟» پس از مطالعه اسناد و داده ­ها و نیز مقایسه دوره­ های تاریخی این فرضیه مطرح شد که: «سنجابی در پی چیرگی گفتمان انقلاب اسلامی و سست شدن بنیادهای حکومت مشروطه سلطنتی و با عنایت به فقدان تجربه روحانیون در اداره امور سیاسی به همراهی با انقلاب پرداخت تا آرمان­های مشروطه­خواهی خود را در قالب جمهوری اسلامی استقرار ببخشد و از این رو با امام همکاری کرد. اما بختیار با وجود متزلزل  شدن رژیم سلطنتی هرگز درصدد برانداختن آن برنیامد، زیرا همواره به اصلاح وضع موجود می­اندیشید نه تغییر آن. از این رو برای استقرار حکومت مشروطه سلطنتی و مهار کردن انقلاب با شاه همکاری کرد تا بتواند دستاوردهای مشروطیت را در قالب تداوم حکومت پهلوی احیا کند.» این فرضیه با روش توصیفی- تحلیلی به آزمون گذاشته شد که در نهایت به اثبات رسید. افزون بر این، سنجابی با توجه به مواضعی که در برخورد با امام خمینی در پیش گرفت، چاره­ای جز همراهی با انقلاب نداشت و بختیار نیز به دلایل مختلف از جمله عدم اعتماد به روحانیون به مقابله با انقلاب پرداخت.

واژه­ های کلیدی: کریم سنجابی، شاپور بختیار، مواضع سیاسی، حکومت شاه، انقلاب اسلامی.

مقدمه:

متأسفانه در جامعه ما درباره شخصیت­ها و صاحب نظران جبهه ملی، رویه­ای رایج شده كه آن­ها را مورد نكوهش قرار می­ دهند و یا تفكرات و روش آن­ها را به حد افراط مورد تقدیس قرار می­ دهند و بدین ترتیب معیار قضاوت، نه حق و حقیقت بلكه بعضی افراد و عقایدشان است كه محور و مدار ارزشیابی قرار می­گیرد. در مورد سنجابی و بختیار نیز همین رویه ادامه داشته است.

این پ‍‍ژوهش با عنوان مقایسه مواضع سیاسی سنجابی و بختیار در مواجهه با انقلاب اسلامی، سعی داشته است كه جانب حق و حقیقت را گرفته و با امانتداری آن­چه را كه درباره این دو شخصیت بوده و گفته­اند، دیدگاه و مواضع آن­ها را بیان كند. در این پژوهش كوشش شده كه از تندرویی­ و تملق گویی­هایی كه عده­ای انجام داده­اند احتراز گردد و جانب انصاف رعایت شود.

در مسیر نوشتن پژوهش همواره مشكلاتی بوجود می­آمد.  نگارنده برای مستند شدن كار از اسناد و نشریات جبهه ملی در كنار روزنامه­های مهم آن دوران چون اطلاعات و كیهان استفاده نموده كه متأسفانه با وجود مراكز مختلفی چون

فهرست مطالب

فصل اول                                                                                                    شماره صفحه        

مقدمه: …………………………………………………………………………………………………………………………………………….   8

اهداف پایان نامه :  …………………………………………………………………………………………………………………………..   9

سوالات و فرضیات:  …………………………………………………………………………………………………………………………   9

اهمیت موضوع : ………………………………………………………………………………………………………………………………   10

فصل دوم

جغرافیا : ………………………………………………………………………………………………………………………………………….   11 

زمین شناسی : …………………………………………………………………………………………………………………………………   12

چینه شناسی و لیتولوژی : …………………………………………………………………………………………………………………   13

1-2  بخش آهکی گوری :         ……………………………………………………………………………………………………………  15

2-2 سازند تبخیری گچساران :     ……………………………………………………………………………………………………………  15

3-2  گسترش جغرافیای و ضخامت آغاجاری : …………………………………………………………………………………………….   15

4-2  نواحی رسوب شناسی بخش لهبری :  …………………………………………………………………………………………………   16  

5-2  سازند پابده :        ……………………………………………………………………………………………………………………….  16

6-2  گسترش سازند بختیاری در نواحی خوزستان : ……………………………………………………………………………………….   16

 اقلیم منطقه : …………………………………………………………………………………………………………………………………   17

 

 

فصل سوم

مروری بر پژوهشهای پارینه سنگی در خوزستان : ……………………………………………………………………………….  21

فصل چهارم

روش انجام بررسی : ………………………………………………………………………………………………………………. 24

 نمونه برداری : ……………………………………………………………………………………………………………………… 25

 محدوده پوشش داده شده : ……………………………………………………………………………………………………. 26

فصل پنجم

معرفی محوطه­ها و یافته­ های جمع آوری شده : ………………………………………………………………………… 42

فصل ششم

تحلیل ریخت شناختی یافته­ ها: ……………………………………………………………………………………………….. 58

فصل هفتم

تحلیل فن آوری یافته­ ها : ………………………………………………………………………………………………………. 67

فصل هشتم

مقایسه یافته­ ها با محوطه­های همجوار :  ……………………………………………………………………………………90

ارائه گاهنگاری نسبی : …………………………………………………………………………………………………………… 98 

فصل نهم

بحث و نتیجه گیری : ……………………………………………………………………………………………………………..100

فصل دهم

منابع :  ………………………………………………………………………………………………………………………………… 102

پیوست ها …………………………………………………………………………………………………….. 104

 

فصل اول

مقدمه :

با توجه به اهمیت خوزستان در مطالعات باستان شناسی ایران و حتی جنوب غرب آسیا , این استان و خصوصآ شمال  این دشت از دیرباز  مورد توجه پژوهش گران و تاریخ نویسان قرار داشته و دارد . از این رهگذر تاریخ و سرگذشت این منطقه جغرافیای بار ها و بارها مورد مطالعه و پژوهش گروه های مختلفی از ملیت های متفاوت قرار گرفته است حاصل این فعالیت ها صدها و یا حتی اگر اقرار نباشد هزاران مقاله و کتاب مربوط به این ناحیه از دوره های مختلف از زندگی انسان است .

با تمام این توصیف ها می توان ادعا کرد که با توجه به پتانسیل مناسب و وجود شواهد و مدارک بسیار از دوره سنگ در این ناحیه جغرافیایی ، هیچ گونه فعالیت علمی و باستان شناسی که به طور مستقل و تخصصی و دراز مدت برای بدست آوردن یک الگوی کلی از پراکندگی سایت ها و مکان های دورهای مختلف پارینه سنگی و وضعیت گروه های گردآورنده – شکارورز  پرداخته باشد وجود نداشته و بیشتر فعالیت ها که انجام شده یا به این دوره کمتر توجه کرده اند و یا گاهآ اصلآ توجه نکرده اند . مشکل دیگر در ناحیه مذکور انتشار نکردن گزارش های باستان شناسی می باشد که به منظور مطالعه دوره پارینه سنگی در منطقه صورت گرفته و اگر هم انتشار شده گزارش های بسیار ضعیف و بی دقتی است که هیچ کمکی به روشن شدن وضعیت نمی کند و حتی اگر فرض را بر شیوه صحیح بررسی که انجام داده اند بگذاریم دسترسی به دست افزار هایی که جمع آوری کرده اند بسیار سخت و حتی ناممکن است . بنابراین با وجود علاقه شخصی اینجانب به این دوره طولانی از زندگی انسان ، و کمبود اطلاعات این دوره ،  این مهم را برخود دیدم که در این راستا به انجام فعالیتی علمی – عملی بپردازم که در آن تمام  سعی خود را بر شیوهای صحیح شناسایی ، نمونه برداری و مطالعه قرار دهم به امید به اینکه شاید حاصل این پژوهش بتواند کمکی به دانش ما و تمام کسانی باشد که به این دوره علاقمند هستند . یادآور می شوم که اگر اشتباه یا کاستی در این نوشتار وجود دارد تمامآ بر عهده نگارنده است .

اهداف پایان نامه  :

با توجه به مطالعات باستان شناختی انجام شده در  منطقه خوزستان در ارتباط با چگونگی روند شکل گیری استقرار های باستانی و مکان های فرهنگی، متاسفانه مطالعات ادوار پارینه سنگی در این منطقه از سوی پژوهشگران ، با توجه به

 

 

 

 

 

فهرست مطالب

عنوان                             صفحه

فهرست مطالب   ix

فهرست نمودار‌‌ها  x

فهرست شكل‌‌ها        xi

فصل 1-      .. 1

1-1-    مقدمه 1

1-2-    پرسش ها  2-1

1-3-    فرضیه ها  2

1-4-    اهداف  2

1-5-    نقش زنان در تحولات اجتماعی قرون 18 تا 21 3

1-6-    تعریف فمینیسم 4

1-6-1-  ماهیت نهضت فمینیستی 4

1-6-2- تاریخچه تکوین جنبش های فمینیستی 5-4

1-6-3- ورود زنان به نیروی کار و سطوح آموزشی 5

1-6-4- ارزیابی فمینیسم 6-5

1-6-5- امواج سه گانه فمینیسم 6

1-6-5-1- موج اول   9-7

1-6-5-1-1- دوره تعلیق نهضت فمینیسم 12-9

1-6-5-2-   موج دوم  13-12

1-6-5-2-1- تأثیر جنگ جهانی دوم بر موج دوم 14-13

1-6-5-2-2- دولت مداخله گر 16-14

1-6-5-3- شکل گیری موج سوم 16

1-6-5-3-1- موج سوم 18-16

1-6-6-  شاخه آکادمیک جنبش زنان 19-18

1-6-7-  مکتب های مهم فمینیسم 20-19

1-7-    برخی دستاوردهای جنبش زنان 21-20

فصل 2- تاریخچه مطالعات زنان در باستان شناسی جهان 22

2-1-   مقدمه   22

2-2-  مطالعات فمینیسم و زنان در علوم انسانی 23

2-2-1- مروری بر امواج سه گانه فمینیسم و تأثیر آن در باستان-      

شناسی      25-24

2-2-2- گرایش های فمینیستی .26-25

2-3-   مطالعات فمینیسم در باستان شناسی 27-26

2-4-  پیشینه مطالعات جنسیت در باستان شناسی 28

2-4-1- فمینیسم و باستان شناسی جنسیت …..28

2-4-2- زمینه های شکل گیری مطالعات جنسیت در باستان شناسی 29-28

2-4-2-1- باستان شناسی نوین   29

2-4-2-2- باستان شناسی دهه80 31-29

2-4-3-  اهداف فعالیت های دهه های 60- 80 میلادی 32

2-4-4- روند شکل گیری باستان شناسی جنسیت 33-32

2-4-4-1- باستان شناسی جنسیت 33

2-4-4-2- جنبش زنان و باستان شناسی جنسیت 35-34

2-4-4-3- گردهمایی ها و کنفرانس های باستان شناسی جنسیت 36-35

2-4-4-3-1- گردهمایی چاکمول 38-36

2-5-   زنان و باستان شناسی آمریکا 38

2-6-   زنان و باستان شناسی استرالیا 39

2-7-   جنسیت در باستان شناسی پیش تاریخی و تاریخی 42-40

2-8-   ارزیابی مطالعات زنان در باستان شناسی 42

2-9-   تاریخچه حضور زنان در مطالعات باستان شناسی جهان 44-43

2-9-1- زنان پیشگام در باستان شناسی جهان- 44

2-9-1-1-  ژان دیولافوا- 46-45

2-9-1-2- استرون دیمن— 48-47

2-9-1-3-  مارگارت موری—— 51-49

2-9-1-4-  گرترود بل———— 54-52

2-9-1-5- هریت بوید هادز-ادیت هیوارد هال دوان—- 56-54

2-9-1-6-  هتی گلدمن- ترزا جئول– 58-56

2-9-1-7-  گرترود ـ تامسون،گارود و وینفرد لمب— 63- 59

 

 

2-9-1-8- ماری لیکی  65

2-9-1-9- هلن کنتور  66

فصل 3-   تاریخچه شکل گیری باستان شناسی در ایران و حضور زنان در فعالیت های باستان شناختی 68

3-1-    مقدمه  68

3-2-    باستان شناسی ایران  68

3-2-1-   شکل گیری باستان شناسی ایران 70-68

3-2-1-1- شکل گیری باستان شناسی در ایران توسط فرانسویها 73-70  

3-2-1-2- گسترش فعالیت های باستان شناسی در ایران توسط خارجیها 75-73

3-2-1-3- شروع فعالیت های گسترده باستان شناسان ایرانی 76-75

3-2-1-3-1- فعالیت های باستان شناسی ایران همزمان با انقلاب 76

3-2-1-3-2- فعالیت های باستان شناسی ایران بعد از انقلاب 77

3-2-2- تاریخچه حضور زنان در باستان شناسی ایران 78

3-2-3-  زنان پیشگام در باستان شناسی ایران 79

3-2-3-1-  بانو پروین برزین   79

3-2-3-2-  بانو زهرا نبیل   80

3-2-3-3-  بانو نوشین دخت نفیسی   81

3-2-3-4-  بانو ملکه ملکزاده بیانی   82

3-2-3-5-  بانو سیمین دانشور   84

3-2-3-6-  بانو سیمین لک پور   85

3-2-3-7-  بانو آرمان شیشه گر   87

3-2-3-8-  بانو زهره روح فر   90

3-2-3-9-  بانو حمیده چوبک   91

3-2-3-10- بانو هایده لاله   92

فصل 4-  عوامل تأثیر گذار در انتخاب/ عدم انتخاب رشته باستان- شناسی توسط زنان در ایران    94

1-4-  مقدمه   94

4-2- عوامل مؤ ثر در انتخاب رشته باستان شناسی توسط زنان 95  

4-3- عوامل بازدارنده انتخاب رشته باستان شناسی توسط زنان  95  

4-4- محیط فعالیت های باستان شناسی و زنان 96

4-5-   حوزه های پژوهشی باستان شناسی و زنان            97          

4-6- بررسی جواب سوالات به صورت نموداری 98

فصل 5- نگاهی به پژوهش هاوتفاسیر باستان شناسی ازمنظر جنسیت و زنان   105

5-1-  مقدمه    105

5-2-  فرایند شکل گیری مطالعات زنان در باستان شناسی 105

5-3- نظرات مربوط به تقسیم کار جنسیتی در جوامع گذشته 108      

5-4- جنسیت در بین گردآورندگان   109

5-5-  نقش زن در جوامع گردآورنده و شکارگر 112

5-6- جنسیت در بین جوامع کشاورز 104

5-7- جنسیت در محوطه باستانی حسنلو و جوامع پیچیده ساسانی 117

5-7-1- زنان و سنجاق در ایران باستان 118

5-7-1-1- حسنلو 118

5-7-1-2- سنجاق به منزله نشانه مراحل مهم در زندگی زنان 120

5-7-1-3- سنجاق به منزله ابزار دفاعی 120

5-7-1-4- سنجاق به منزله نماد جامعه ای مسلح 121

5-7-2-  نقش زنان در امپراتوری ساسانی 122

5-8-   بررسی تقسیم کار جنسیتی در بین اقوام زنده 124

5-8-1- بررسی جامعه واشوها 124

5-8-2- بررسی جامعه هادزاها 125

5-8-3- بررسی جوامع تیوی ها  125 

5-8-4- بررسی جامعه اسکیموها  126

5-9-   سفالگری و زنان  130

نتیجه گیری   134 

    فهرست نمودار‌ها

نمودار 4-6-1: درصد دانشجویان کارشناسی…………. 98

نمودار 4-6-2: درصد دانشجویان  کارشناسی ارشد…….. 99

نمودار 4-6-3:  تعداد زنان در هئیت های علمی.. ……….. 100

نمودار 4-6-4: درصد مجوز فعالیت های زنان……………… 101

نمودار 4-6-5: درصد پست های مدیریتی زنان…………….. 102

نمودار 4-6-6: حوزه مناسب  فعالیت های زنان ……………103

فهرست تصاویر

تصویر ‏2-1:  ژان دیولافوا-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——- 45

تصویر ‏2-2: استرون دیمن-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—— 47

تصویر ‏2-3:  دیمن،کاوش در شمال غرب روم  —— 49

تصویر 2-4:  مارگارت موری-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—– 49

تصویر ‏2-5:  موری،کار میدانی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد— 51

تصویر ‏2-6:  گرترود بل-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 52

تصویر ‏2-7: بل در عراق-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 54

تصویر ‏2-8: هریت بوید هادز-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—- 54

تصویر 2-9: ادیت هیوارد هال دوان—————- 54

تصویر ‏2-10:  محوطه باستانی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد– 56

تصویر ‏2-11:  هتی گلدمن-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—– 56

تصویر ‏2-12:  ترزا جئول-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——- 56

تصویر ‏2-13:  کشف بنای نمرود-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد- 58

تصویر ‏2-14:  گرترود ـ کاتون تامسون————- 59

تصویر2-15 :  دوروتی گارود-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—- 60

تصویر ‏2-16:  گارود در محوطه باستانی زارزی——- 60

تصویر ‏2-17:  گارود به همراه دانشجویانش——— 62

تصویر ‏2-18: وینفرد لمب-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—— 62

تصویر ‏2-19: کتلین کنیون-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—– 63

تصویر 2-20:  کنیون ـ ویلر-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—- 64

تصویر ‏2-21:  روش کاوش کنیون ـ ویلر———– 64

تصویر‏2‑22: ماری لیکی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 65

تصویر‏2‑23: هلن کنتور-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 66

تصویر ‏3-1:  بانو نوشین دخت نفیسی————– 81

تصویر ‏3-2: بانو ملکه ملکزاده بیانی————— 82

تصویر3-3:  بانو سیمین دانشور-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد– 84

تصویر ‏3-4: بانو آرمان شیشه گر-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد- 86

تصویر3-5: کاوش در جوبجی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—- 88

تصویر ‏3-6: بانو زهره روح فر-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—- 89

فهرست تصاویر

تصویر ‏3-7: بانو حمیده چوبک-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد– 90

تصویر ‏3-7: بانو حمیده چوبک در محوطه باستانی— 91

تصویر 3-10: بانو هایده لاله-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—- 92

فهرست شکل ها

شکل ‏5-1:  جمع آوری دانه-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد— 111

شكل ‏5-2:  زن گردآورنده-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—– 112

شكل ‏5-3: شکستن دانه های خوراکی———— 114

شكل 5-4: زن در جوامع کشاورز-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد 117

شكل ‏5-5:   شکار-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———– 128

شكل ‏5-6: زن و سفالگری-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—– 133

 

چکیده

دراین پژوهش سعی شده تا به بررسی نقش زنان از زمان تحولات قرن 18 میلادی به بعد پرداخته شود. در این زمان تحت تأثیر جنبش های آزادی زنان، تغییراتی در جایگاه زنان در عرصه های اجتماعی رخ داد که به دنبال آن زنان وارد