1- بیان مسأله. 1

2- سؤالات تحقیق.. 2

3- فرضیه های تحقیق.. 2

4- ضرورت موضوع. 2

5- اهداف تحقیق.. 3

6- پیشینه تحقیق.. 3

7- روش تحقیق.. 3

فصل 1 : کلّیات

1-1-  شرح واژگان. 6

1-1-1-  حجّیت.. 6

1-1-1-1-  معنای حجّت.. 6

1-1-1-1-1-  حجّت در لغت.. 6

1-1-1-1-2-  حجّت در منطق.. 7

1-1-1-1-3-  حجّت در اصول فقه. 7

1-1-2-  اجماع. 8

1-1-2-1-  تعریف لغوی اجماع. 8

1-1-2-2-  تعریف اصطلاحی اجماع. 9

1-1-2-2-1-  وجوه تمایز تعاریف اصطلاحی اجماع. 11

1-1-2-3-  واژگان مرتبط با «اجماع» 12

1-1-2-4-  اقسام اجماع. 13

1-1-2-4-1-  تقسیم اجماع از حیث راه های تکوین و وجود اجماع. 13

1-1-2-4-1-1-  اجماع سکوتی و اجماع صریح.. 13

1-1-2-4-1-1-1-  اجماع قولی و اجماع فعلی.. 14

1-1-2-4-2-  اقسام اجماع به اعتبار طرق تحصیل.. 15

1-1-2-4-2-1-  اجماع محصّل و اجماع منقول. 15

1-1-2-4-3-  اقسام اجماع از حیث ترکیب و بساطت.. 17

1-1-2-4-3-1-  اجماع مرکب و اجماع بسیط.. 17

1-1-2-4-4-  تقسیمات اجماع از حیث کشف از قول معصوم (ع) 18

1-1-2-4-4-1-  اجماع دخولی.. 18

1-1-2-4-4-2- اجماع لطفى‌ 19

1-1-2-4-4-3-  اجماع حدسى‌ 19

1-1-2-4-4-4-  اجماع تقریرى‌ 19

1-1-2-4-4-4-1-  تفاوت میان اجماع تقریرى و اجماع لطفى.. 20

1-1-2-4-4-5-  اجماع تشرّفى‌ 20

1-1-2-4-4-6-  اجماع تقیّه ای.. 21

1-1-2-4-4-7-  اجماع کشفی.. 22

1-1-2-4-5-  اجماع مدركى و تعبّدى.. 22

1-1-2-5-  خاستگاه اجماع در اندیشه اصولی و فقهی.. 23

1-1-2-5-1-  اجماع و ارتباط آن با مسأله خلافت.. 24

1-1-2-5-2-  اولین ادّعای اجماع. 25

1-1-2-5-3-  سرّ قرار دادن اجماع در ردیف ادلّه اربعه. 27

1-2-  فلسفه پرداختن به نظرات شهید صدر(ره) و امام خمینی(ره) 28

1-2-1-  نگاهی گذرا به حیات علمی شهید آیت الله  سیّد محمّدباقر صدر(ره) 29

1-2-1-1-  جامعیّت و تنوع رشته ها‌ 29

 

1-2-1-2-  ویژگی هاى شهید صدر(ره) در اصول‏. 30

1-2-1-3-  شاخصه های مکتب اصولی شهید صدر(ره) 32

1-2-2-  نگاهی به حیات علمی آیت الله العظمی امام سید روح الله خمینی(ره) 32

1-2-2-1-  جامعیت علمی.. 33

1-2-2-2-  امام خمینی(ره) و علم اصول. 33

1-2-2-3-  ویژگی های اندیشه اصولی امام خمینی(ره) 35

فصل 2 : بررسی حجیت اجماع

2-1-  بررسی حجّیت اجماع از دیدگاه امامیّه. 38

2-1-1-  ملاک حجّیت اجماع در کلام فقهای امامیّه. 39

2-1-2-  راه های احراز رأی معصوم. 40

2-1-2-1-  طریقه دخولی (تضمّنی) یا حسّی.. 41

2-1-2-1-1-  بررسی حجّیت اجماع دخولی.. 43

2-1-2-1-2-  راه های به دست آوردن نظر امام(ع) از طریق اجماع دخولی.. 44

2-1-2-1-3-  شرط تحقق اجماع دخولی.. 44

2-1-2-1-4-  ویژگى‏هاى طریقه دخولی.. 45

2-1-2-1-5-  نقد طریقه دخولی.. 46

2-1-2-2-  کشف از قول معصوم(ع) بر اساس عقل عملی.. 52

2-1-2-2-1-  اجماع لطفی.. 52

2-1-2-2-1-1-  صورتهای مختلف تطبیق قاعده لطف بر مساله اجماع. 54

2-1-2-2-1-1-1-  وجوب لطف به وسیلۀ حفظ مصلحت‌ها‌ 54

2-1-2-2-1-1-2-  جریان عادت خداوند بر حفظ مصالح‌ 54

2-1-2-2-1-1-3-  وجوب لطف با پر كردن شكاف‌هاى موجود در دین.. 55

2-1-2-2-1-2-  ویژگى‏هاى اجماع لطفی.. 55

2-1-2-2-1-3-  نقد اجماع لطفی.. 56

2-1-2-3-  كشف از قول معصوم بر اساس عقل نظرى.. 61

2-1-2-4-  اجماع حدسی.. 62

2-1-2-4-1-  خصوصیات طریقه حدسی.. 63

2-1-2-4-2-  تفاوت اجماع حدسی با اجماع دخولی و لطفی.. 64

2-1-2-4-3-  حساب احتمالات.. 65

2-1-2-4-3-1-  نظریه شهید صدر(ره) 65

2-1-2-4-3-1-1-  مبانی منطقی استقراء. 65

2-1-2-4-3-1-1-1-  تعریف استقراء و تبیین آن. 66

2-1-2-4-3-1-1-1-1-  راه حل عقل گرایان. 67

2-1-2-4-3-1-1-1-2-  راه حل‌های مکتب تجربه گرایی.. 68

2-1-2-4-3-1-1-1-3-  مکتب ذاتی، ابداع شهید صدر(ع) 71

2-1-2-4-3-2-  مبنای حجیّت اجماع از نظر شهید صدر(ره) 74

2-1-2-4-3-3-  نقد نظریه حساب احتمالات.. 79

2-1-2-4-4-  ملازمه عادیه بین آراء مرؤوسین و رئیس آنان. 80

2-1-2-4-4-1-  كشف از قول معصوم بر اساس ملازمه عادیه. 81

2-1-2-4-4-2-  نقد نظریه ملازمه عادیه. 81

2-1-2-4-5-  کشف از دلیل معتبر نزد مجمعین.. 83

2-1-2-4-5-1-  نقد طریقه کشف از دلیل معتبر نزد مجمعین.. 84

2-1-2-4-6-  نظریه امام خمینی(ره) 85

2-1-2-4-7-  نقد طریقه حدسی.. 88

2-1-2-5-  اجماع تشرّفی.. 89

2-1-2-5-1-  نقد اجماع تشرّفی.. 90

نتیجه گیری.. 92

ضمائم   97

فهرست منابع و مآخذ. 99

چکیده

اجماع به عنوان یکی از منابع چهارگانه اثبات احکام شرعی مورد پذیرش قرار گرفته است. اما در عین حال از حیث مبنای حجّیت اجماع، میان فقهای شیعه و اهل سنّت اختلاف نظر وجود دارد. در این تحقیق با روش تحلیلی و توصیفی و با استناد به منابع اصولی و اقوال فقها، مفهوم اجماع و مبنای حجّیت آن نزد فقهای شیعه بالخصوص آیت الله شهید صدر(ره) و مرحوم امام خمینی(ره) را بررسی نموده­ایم. ابتدا اهل سنّت اجماع را به عنوان یک دلیل مستقل در عرض کتاب، سنّت و عقل داده امّا فقهای شیعه اگر چه به خاطر مماشات با اهل سنّت اجماع را به عنوان یکی از ادلّه اربعه قرار داده­اند اما معتقدند اجماع تنها در صورتی حجّت است که کاشف از رأی و نظر امام معصوم علیه­السّلام باشد. سپس فقهای شیعه راه­های احراز رأی معصوم علیه­السّلام از طریق اجماع را مطرح می­ کنند و به مبنای حجّیت اجماع می­پردازند. عدّه­ای از متقدّمین قائل به طریقه دخولی با فرض دخول امام(ع) در بین مجمعین به عنوان فرد ناشناس، شیخ طوسی(ره) و پیروان او قائل به طریقه لطفی، گروهی از متأخرین قائل به طریقه حدسی شده و برخی نیز طریقه تشرّفی را مطرح کرده ­اند. شهید صدر(ره) و امام خمینی(ره)، هر دو طریقه حدسی را پذیرفته­اند. شهید صدر(ره) معتقد است همان گونه که تعدّد خبردادن­های حسّی به حساب احتمالات منجر به رشد احتمال مطابقت و ضعیف شدن احتمال مخالفت می­گردد نظیر همین حالت در خبردادن­های حدسی نیز وجود دارد. لذا در جایی که تعداد فتاوا به اندازه­ای برسد که موجب ضعیف شدن احتمال خطا در حق همه فتوا دهندگان گردد، یقین حاصل می­ شود که حکم شارع مطابق با کلمات مجمعین است. امام خمینی(ره) معتقد است بین اتّقاق نظر فقها و نظر امام معصوم(ع) ملازمه عادیه وجود دارد. بدین بیان که اگر همه فقهای ما در همه اعصار به حکمی متّفق بودند عادتاً معلوم می­ شود که این حکم را در اصل از امام معصوم(ع) اخذ کرده ­اند.

مقدمه
1- بیان مسأله
در فقه شیعه، اجماع از جایگاه والایی برخوردار است، به گونه­ ای که در ردیف کتاب و سنّت و عقل، یکی از دلایل چهارگانه اثبات احکام شرعی محسوب می‌شود. امّا اجماعی که نزد شیعه معتبر است با اجماعی که نزد اهل سنّت از آن نام برده می‌شود تفاوت داشته و در واقع یکی از طرق اثبات سنّت [به معنای فعل و قول و تقریر معصوم(ع)] محسوب می‌شود.

آنچه در شیعه مورد بحث قرار گرفته بیشتر به مبانی و پیامدهای اجماع ارتباط دارد به گونه‌ای که برخی مبنای مشروعیت اجماع را بر اساس حدس و برخی بر اساس حس حجت می‌دانند.

این بحث یک خصوصیت متمایزی از دیگر بحث­های اصولی دارد. در سایر مسائل علم اصول بحث از تعیین حجّیت است و بعد از اثبات حجّیت در موردی به نحو قطعی علم به حکم شرعی پیش نمی­آید، بلکه در نهایت حجّت و معذّریت را اثبات می­ کند. به عنوان مثال دلیل قطعی بر حجّیت خبر واحد اقامه می­ شود لکن با حجّیت خبر واحد علم به حکم شرعی حاصل نمی­ شود امّا از نظر شهید صدر(ره) در بحث اجماع این گونه نیست و حجّیت بحث اجماع مساوی با قطع است. یعنی اگر حجّیت اجماع ثابت شود علم به حکم شرعی پیش می­آید.[1] لذا اگر اصولی بتواند اثبات کند که اجماع کاشف از قول معصوم است و باعث علم به حکم شرعی است اجماع حجّت خواهد بود اما اگر نتواند، اجماع حجّیتی

فصل اول:شناخت واژگانی، اهمیت و ویژگی‌های دوران کودکی.. 10

1-1-بخش نخست: مفهوم شناسی اصطلاحات……………………………………………………………………………………………………………………11

1-1-1-  واژه‌شناسی تربیت… 11

1-1-1-1-    مفهوم لغوی.. 11

1-1-1-2- مفهوم اصطلاحی.. 14

1-1-1-2-1- تربیت در نگاه اندیشمندان غیر مسلمان. 14

1-1-1-2-2- تربیت در نگاه اندیشمندان مسلمان. 14

1-1-1-2-3- تربیت در اصطلاح قرآن. 15

1-1-1-3- واژگان معادل تربیت در قرآن. 18

1-1-1-3-1- اصلاح.. 18

1-1-1-3-2- تزکیه. 18

1-1-1-3-3- رشد. 19

1-1-1-3-4- هدایت… 20

1-1-2-  واژه‌شناسی کودک.. 21

1-1-2-1-    مفهوم لغوی.. 21

1-1-2-2- مفهوم اصطلاحی.. 21

1-1-2-3-    واژگان مترادف کودک.. 21

1-1-2-3-1- مفهوم لغوی و اصطلاحی طفل.. 21

1-1-2-3-2- مفهوم لغوی و اصطلاحی صبیّ.. 22

1-1-2-3-3- مفهوم لغوی و اصطلاحی ولد. 23

1-1-2-3-4- مفهوم لغوی و اصطلاحی صغیر. 24

1-1-2-3-5- مفهوم لغوی و اصطلاحی غلام. 25

1-1-3-  اصول. 25

1-1-4-  روش… 26

1-2-بخش دوم: اهمیت و ویژگی‌های دوران کودکی………………………………………………………26

1-2-1-  اهمیت دوران کودکی.. 26

1-2-2-  اهمیت شناخت کودک و آشنایی با مراحل رشد و پذیرش دین در کودکان و نوجوانان……………………………………………………………………………………………………………………29

1-2-2-1-    مراحل رشد تفکّر دینی در کودکان و نوجوانان از منظر روان‌شناسی.. 30

1-2-2-1-1- دوره تفکّر پیش مذهبی(هفت تا هشت سالگی) 30

1-2-2-1-2- دوره تفکّر مذهبی ناقص اول(هفت تا نه سالگی) 31

1-2-2-1-3- دوره تفکّر مذهبی ناقص دوم(9 تا 11 سالگی) 31

1-2-2-1-4- دوره اول تفکر مذهبی شخصیتی(11 تا 13 سالگی) 32

1-2-2-1-5- دوره دوم تفکّر مذهبی شخصیتی(13 سالگی به بعد) 33

1-2-2-2-    تطوّر و مراحل رشد کودک از منظر قرآن کریم و روایات… 33

1-2-2-2-1- ویژگی‌های دوران کودکی.. 34

1-2-2-2-2- فرایند کلی پذیرش دینی.. 36

1-2-2-2-2-1- مرحله مشاهده (در 7 سال اول زندگی، دوران قبل از دبستان) 36

1-2-2-2-2-2- مرحله تقلید (در 7 سال دوم زندگی، یعنی دوران دبستان) 36

1-2-2-2-2-3-مرحله بینش(در 7 سال سوم زندگی، دوران نوجوانی و جوانی)…… 37

1-2-3-  ویژگی‌های روش‌های تربیتی کودکان. 37

1-2-3-1-    اهمیت انتخاب روش مناسب تربیتی.. 37

1-2-3-2-    استفاده از روش‌های غیر مستقیم. 38

1-2-4-  سنّ شروع تربیت دینی ـ قرآنی.. 39

فصل دوم: مجموعه اصول، روش‌های تربیتی و نحوه کارآمدی هر یک، در تربیت قرآنی……………………………………………………………………………………………………………………… 40

2-1- اصل تمکّن و رعایت تفاوتهای فردی………………………………………………………………… 42

2-1-1- آموزش تدریجی.. 43

2-1-2- توجه به فطرت در تربیت قرآنی.. 44

2-1-3- رعایت هم‌زبانی و هم‌سطحی با کودکان. 47

2-1-4- تکلیف به قدر توانایی.. 49

2-1-5- رعایت مساوات و پرهیز از تبعیض…. 49

2-1-6- استفاده از روش‌های مشاهده‌ای.. 51

2-1-6-1- مشاهده آفرینش(آفریدگان) 52

2-1-6-1-1- روش ایفای نقش (نمایش، نمایش‌نامه) 53

2-1-6-1-1-1- روش ایفای نقش در قرآن و سیره معصومان : 55

2-1-6-1-1-2- چگونگی اجرای نمایش‌هایی با مضامین دینی و قرآنی.. 59

2-1-6-1-2- نحوه کارآمدی مشاهده آفرینش در تعلیم آموزه‌های قرآنی(به خصوص توحید و معاد) 60

2-1-6-2- مشاهده عمل.. 61

2-1-6-2-1- روش الگویی.. 61

2-1-6-2-1-1- ضرورت اتخاذ شیوه اسوه نمایی (روش الگویی) 62

2-1-6-2-1-1-1- ابعاد نگرش قرآن به ضرورت روش الگویی.. 62

2-1-6-2-1-1-1-1- معرفی اسوه‌ها 64

2-1-6-2-1-1-1-2- ویژگیهای الگوهای قرآنی.. 67

2-1-6-2-1-1-1-2- اسوه‌پذیری و حرکت به سوی اسوه‌ها (توصیه به مؤمنان به تلاش برای اسوه شدن) 68

2-1-6-2-2- نحوه کارآمدی مشاهده عمل(روش الگویی) در تعلیم آموزه‌های قرآنی.. 69

2-1-6-2-3- آسیب روش الگویی: تعارض بین الگوها 70

2-1-6-2-2- روش عملگرایی (هماهنگی قول و عمل) 71

2-1-6-2-2-1- نحوه کارآمدی روش عمل‌گرایی در آموزش تعالیم قرآنی.. 73

2-2- اصل سهولت………………………………………………………………………………………………. 74

2-2-1- روش مدارا و گذشت… 75

2-2-2- نحوه کارآیی روش مدارا و گذشت در آموزش قرآن. 77

2-3- اصل تکریم………………………………………………………………………………………………… 77

2-3-1- روش‌های تکریم و احترام کودک.. 79

2-3-2- نحوه کارآیی روش‌های تکریم کودکان. 83

2-3-2-1- توجه دادن متربّی به آخرت و امور آن. 83

2-3-2-1-1- راه‌کارهای ایجاد زمینه آشنایی کودکان با جهان آخرت… 85

2-3-2-1-1-1- خیراندیشی و صالح‌نگری.. 85

2-3-2-1-1-2- فرهنگ سپاس و تقدیر. 87

2-4- اصل مداومت و محافظت بر عمل……………………………………………………………………. 87

2-4-1- روش تمرین و تکرار. 90

2-4-1-1- اثرات روش تمرین و تکرار. 90

2-4-1-1-1- تلقین و القاء مطلب… 90

 

2-4-1-1-2- تأکید بر اهمیت مطلب… 91

2-4-1-1-3- یادآوری؛ زمینه‌‌سازی برای طرح مباحث جدید. 91

2-4-1-2- معایب تکرار و رفع آن. 92

2-4-2- نحوه کارآیی روش تمرین و تکرار در آموزش تعالیم قرآنی.. 95

2-4-2-1- استفاده از فرصت‌های آموزشی و ارتباط دادن درس قرآن با زندگی (زیستن قرآنی) 95

2-4-2-2- ضرورت نوآوری و تنوّع در روش های تربیت قرآنی.. 97

2-4-2-2-1- ضرورت خلّاقیّت و نوآوری در تربیت دینی از منظر مبانی دینی.. 98

2-4-2-2-1-1- خلّاقیّت و نوآوری از دیدگاه قرآن. 98

2-4-3-2-1-2- خلّاقیّت و نوآوری از دیدگاه معصومین: 103

2-5- اصل تعقّل و تفکّر……………………………………………………………………………………….. 106

2-5-1- روش های اکتشافی.. 107

2-5-1-1- تحریک حس کنجکاوی.. 109

2-5-1-2- برانگیختن سؤال در ذهن مخاطب… 109

2-5-1-3- روش طرح سؤال. 110

2-5-1-4- روش مقایسه. 111

2-5-2- کاربرد روش‌های اکتشافی در تعلیم آموزه‌های قرآن. 112

2-5-3- پاسخ محوری بودن؛ آسیب سیستم آموزشی کشور. 114

2-6- اصل انگیزش احساسات و عواطف…………………………………………………………………… 115

2-6-1- عوامل ایجاد انگیزه در فراگیران قرآن. 115

2-6-1-1- نقش محبت و برقراری ارتباط صمیمانه. 116

2-6-1-1-1- آثار محبت به کودکان. 119

2-6-1-1-2- شیوه‌های ابراز محبت به کودکان. 120

2-6-1-1-3- چگونگی به‌کارگیری محبت در تربیت قرآنی کودکان. 122

2-6-1-2- استفاده از روش‌های هنری در تربیت قرآنی.. 131

2-6-1-2-1- استفاده از جلوه‌های هنری قرآن، احادیث و ادعیه اسلامی.. 133

2-6-1-2-1-1- وزن و آهنگ… 133

2-6-1-2-1-2- تصویرسازی و خیال‌انگیزی.. 133

2-6-1-2-1-2-1- شاخصه‌های تصویرگری مناسب برای کتاب‌های قرآنی کودکان. 135

2-6-1-2-1-3- تمثیل و تشبیه. 136

2-6-1-2-1-3-1- نحوه کارآمدی تمثیل و تشبیه در آموزش قرآن. 138

2-6-1-2-1-4- قصه‌گویی.. 138

2-6-1-2-1-4-1- طبقه بندی قصه‌های قرآن کریم برای کودکان. 140

2-6-1-2-1-4-2- شیوه‌های بیان قصه‌های قرآنی برای کودکان. 141

2-6-1-2-1-4-3- نقدی بر داستان‌های دینی و قرآنی برای کودکان. 143

2-6-1-3- شعر و سرود. 147

2-6-1-3-1- چگونگی استفاده از شعر و سرودهایی با مفاهیم قرآنی.. 148

2-6-1-4- طرّاحی و نقّاشی.. 151

2-6-1-4-1- چگونگی استفاده از طرّاحی و نقّاشی در تعلیم آیات… 152

2-6-1-5- روش تشویق.. 153

2-6-1-5-2- نحوه تأثیر روش تشویق بر تربیت قرآنی کودکان. 159

2-6-1-6- روش بازی‌های تربیتی.. 160

2-6-1-6-1- اهمیت و نقش بازی در تربیت کودک.. 160

2-6-1-6-2- وظایف والدین در مورد بازی کودکان. 165

2-6-1-6-3- نکاتی درباره بازی کودکان. 166

2-6-1-6-4- بازی‌های رایانه‌ای.. 169

2-6-1-6-5- اسباب‌بازی‌ها 170

2-6-1-6-5-1- مشکلات تولید اسباب‌بازی در ایران. 171

2-6-1-6-5-2- نکاتی برای تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان اسباب‌بازی.. 172

2-6-1-6-5-3- نقش بازی‌های قرآنی در انس کودکان با قرآن. 173

2-7- اصل آراستگی…………………………………………………………………………………………….. 175

2-7-1- روش آراستن ظاهر. 175

2-7-2- روش تزیین کلام. 176

2-7-3- نحوه تأثیرگذاری روش آراستگی ظاهر و کلام در آموزش قرآن. 177

فصل سوم: نهادهای مسئول کارآمد سازی آموزه‌های قرآن………………………………………………178

3-1- خانواده……………………………………………………………………………………………………… 180

3-1-1- ضرورت مسئولیت تربیت دینی والدین.. 183

3-1-2- وظایف والدین برای تربیت دینی کودکان بر اساس آیات قرآن و روایات… 184

3-1-2-1- دعا نمودن برای طلب فرزند و ذریّه‌ای پاک.. 184

3-1-2-2- توجه به آینده فرزندان و منشأ خیر بودن آن‌ ها 184

3-1-2-3- تأثیر نام‌گذاری نیکو. 185

3-1-2-4- تأثیر گفتن اذان و اقامه در گوش نوزادان. 186

3-1-2-5- تحنیک یا کام برداشتن.. 187

3-1-2-6- تبریک و دعا به مناسبت تولّد فرزند. 189

3-1-2-7- حفظ و صیانت فرزندان از آسیب‌های معنوی.. 189

3-1-2-8- قرار دادن خانه به عنوان پایگاه نشر معارف اسلامی.. 192

3-1-2-9- شکل‌دهی و شکوفایی امور فطری فرزندان (از جمله نماز) 193

3-1-2-10- رشد و شکوفایی بر پایه خلقیات فرزندان. 195

3-1-2-11- تعلیم قرآن و چگونگی آموزش آن به فرزندان. 196

3-1-2-11-1- آموزش قرآن به کودکان در سیره معصومان : 197

3-1-2-11-1-1- هزینه کردن برای آموزش قرآن. 197

3-1-2-11-1-2- پاداش آموزش قرآن به فرزند. 198

3-1-2-11-1-3- آموزش قرآن به عنوان اولین ماده درسی.. 198

3-1-2-11-1-4- عادت دادن کودکان به قرائت قرآن. 199

3-1-2-11-1-5- علت تأکید معصومان:بر آموزش قرآن در دوره کودکی.. 200

3-1-2-11-1-6- علت انتخاب قرآن، به عنوان اولین ماده درسی آموزش… 201

3-1-2-11-1-7- علت اصرار داشتن بر تلاوت قرآن توسط کودکان. 202

3-1-2-12- انتقال فرهنگ‌های دینی جامعه به فرزندان. 203

3-1-2-13- مشارکت دادن همه اعضای خانواده در انجام کارهای خیر. 204

3-1-2-14- حسّاس بودن نسبت به زندگی معنوی فرزندان پس از مرگ… 204

3-1-2-15- اولویت بندی مفاهیم تربیتی بر اساس منشور تربیتی لقمان. 205

3-1-2-15-1- مسائل اعتقادی.. 205

3-1-2-15-1-1- موارد مورد توجه در تربیت اعتقادی.. 206

3-1-2-15-1-1-1- دعوت به توحید. 206

3-1-2-15-1-1-2- توجه به معاد. 207

3-1-2-15-2- آداب معاشرت… 207

3-1-2-15-3- مسائل عبادی (مخصوصاً نماز) 210

3-1-2-15-3-1- چگونگی آموزش نماز به کودکان و نوجوانان در سیره معصومان:: 213

3-1-2-15-3-1-1- سن شروع آموزش نماز به کودکان. 214

3-1-2-15-3-1-2- سهل‌گیری در آموزش نماز به کودکان. 214

3-1-2-15-3-1-3- برنامه آموزش نماز در روایات و سیره معصومان: 215

3-1-2-15-3-1-4- مراحل آموزش نماز به کودکان در سیره معصومان: 221

3-1-2-15-4- امر به معروف و نهی از منکر. 222

3-1-2-15-5- ادب راه رفتن.. 223

3-1-2-15-6- ادب سخن گفتن با مردم. 224

3-1-3- پیشنهادهای كاربردی برای انس بیش‌تر فرزندان با قرآن. 225

3-2- مدرسه………………………………………………………………………………………………………. 228

3-2-1- رویکرد حاکم بر برنامه‌های درسی ایران. 229

3-2-1-1- رویکرد جدید برنامه آموزش قرآن در دوره ابتدایی.. 230

3-2-1-1-1- جامعیت آموزش… 230

3-2-1-1-2- توجه بیشتر به جنبه‌های عاطفی و نگرشی و تأکید بر عمل.. 231

3-2-1-1-3- توجه به توانایی‌ها و محدودیت‌های رشد‌شناختی کودکان. 232

3-2-1-1-4- تغییر اساسی در نظام ارزش‌یابی.. 232

3-2-1-1-5- اتّکا بر راهنما در برنامه درسی.. 232

3-2-2- جایگاه و شأن معلم قرآن. 232

3-2-2-1- ویژگیهای معلّم قرآن. 235

3-2-2-1-1- ویژگی‌های ذاتی.. 235

3-2-2-1-1-1- سلامت عقیده 235

3-2-2-1-1-2- نیّت خالصانه و ایمان به ارزش کار تربیتی.. 235

3-2-2-1-1-3- رفتار مطابق گفتار (تدیّن صادقانه) 237

3-2-2-1-1-4- حسن خلق.. 239

3-2-2-1-1-5- پشتکار. 244

3-2-2-1-1-6- بخشش علمی.. 245

3-2-2-1-2- ویژگی‌های علمی.. 246

3-2-2-1-2-1- معلومات تخصصی.. 246

3-2-2-1-2-2- معلومات حرفه‌ای.. 246

3-2-2-2- آداب آموزشی.. 248

3-2-2-2-1- شروع با نام خدا 248

3-2-2-2-2- وضو و طهارت… 248

3-2-2-2-3- دعا و استمداد از خدا 249

3-2-3- موانع پیش روی تربیت قرآنی کودک در کشور. 250

3-2-3-1- فقدان برنامه‌‌‌ریزان و کارشناسان باصلاحیت… 250

3-2-3-2- فقدان پژوهش‌های آکادمیک کافی.. 250

3-2-3-3- عدم جامع‌نگری به وجود انسان. 251

3-2-3-4- عدم توجه به روح و ملکوت انسان. 251

3-2-3-5- عدم توجه به اهداف چند ساحتی.. 252

3-2-3-6- اصطکاک با تعصّب‌ها، خرافات و غرائز حیوانی.. 252

3-2-3-7- ضعف انگیزه 253

3-2-3-8- سختی پیشروی و آسانی عقبگرد. 254

3-2-3-9- انتزاعی بودن مفاهیم. 254

3-2-3-10- جهل مرکب یا پیش‌فرض‌های غلط.. 254

3-2-3-11- عدم تعامل مربّی پرورشی با مربّیان دینی و قرآن. 255

3-2-3-12- طریقت داشتن قرآن‌آموزی به جای موضوعیت داشتن آن. 256

3-2-3-13- داشتن نگاهی جنبی به درس قرآن. 257

3-2-4- راهکارهای عملی جهت استفاده گروه برنامه‌ریزی قرآن. 257

3-2-4-1- تغییر در محتوای برنامه آزمایشی قرآن. 257

3-2-4-2- ارتقای صلاحیت‌های علمی و حرفه‌ای معلّمان قرآن. 259

3-2-4-3- تداوم انس روزانه با قرآن. 259

3-2-4-4- خاتمه دادن به تفكیک خواندن و فهمیدن قرآن از یک دیگر. 259

3-2-4-5- تشکیل کرسی‌های روش‌شناسی آموزش قرآن. 259

3-2-4-6- ایجاد انسجام و وحدت رویه همه دروس با درس قرآن. 259

3-2-4-7- تدوین برنامه درسی اخلاق مدار. 260

3-2-5- راه‌كارهایی برای ایجاد علاقه و تقویت مهارت دانش‌آموزان به خواندن روزانه قرآن كریم  260

3-3- رسانه‌های جمعی…………………………………………………………………………………………. 263

3-3-1- تأثیرات فیلم و تئاتر. 265

3-3-2- راه‌کارهای اجرایی برای اثرگذاری بیش‌تر رسانه‌ها در تحقق تربیت قرآنی کودکان. 266

3-3-2-1- شناسایی شاخص‌های تربیت قرآنی کودکان و لزوم هماهنگی همه نهادها بر اساس شاخص‌ها 266

3-3-2-2- بهره‌گیری از تبلغات مناسب… 266

3-3-2-3- افزایش برنامه‌های آموزشی مرتبط با دین‌داری کودکان برای والدین.. 267

3-4- مساجد……………………………………………………………………………………………………… 267

3-4-1- راه‌های جذب کودکان به مساجد. 269

3-5- دارالقرآن‌ ها و مهد قرآن‌ ها………………………………………………………………………………. 270

3-5-1- بایسته‌های آموزش قرآن به خردسالان. 271

3-5-1-1- برخورداری از آگاهی و باورهای عمیق دینی.. 271

3-5-1-2- لزوم تربیت کارشناس آموزش قرآن. 271

3-5-1-3- اهتمام به آموزش مفاهیم قرآنی به جای تربیت قاری و حافظ قرآن. 272

3-5-1-4- عدم استفاده از روش زبان‌آموزی در آموزش قرآن. 272

3-5-1-5- آموزش تصویری قرآن به کودکان. 272

3-5-1-6- کاستن از حجم مفاهیم قرآنی.. 273

3-5-1-7- تدوین آیین‌نامه در حوزه آموزش قرآن. 273

3-6- سایر نهادهای مسئول تربیت قرآنی كودكان………………………………………………………… 273

3-6-1- كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان. 274

3-6-2- سازمان انجمن مركزی اولیاء و مربَیان. 276

3-6-3- سازمان اوقاف و امور خیریه. 277

3-6-4- سازمان دارالقرآن الكریم. 277

نتایج کلی پژوهش……………………………………………………………………………………………………278

پیشنهادها……………………………………………………………………………………………………………….280

فهرست منابع………………………………………………………………………………………………………….282

چکیده عربی…………………………………………………………………………………………………………..309

چکیده انگلیسی………………………………………………………………………………………………………310

چکیده

این پژوهش، با عنوان «راه‌کارهای کارآمدسازی آموزه‌های قرآن برای تعلیم و تربیت قرآنی کودکان» در سه فصل به شرح ذیل، نکات را تدوین و ارائه نموده است.

فصل اول این پژوهش، به شناخت واژگان مرتبط با موضوع، مانند تربیت، کودک، اصل و روش و نیز بیان اهمیت و ویژگی‌های دوران کودکی اختصاص یافته است.

در فصل دوم، به مجموعه اصول و روش‌های تربیتی متناسب با آن‌ ها اشاره شده است که عبارتند از: اصل تمکّن و رعایت تفاوت­های فردی و روش‌های آن مانند آموزش تدریجی و توجه به فطرت در تربیت قرآنی و… ؛ اصل سهولت و روش مدارا و گذشت؛ اصل تکریم و روش‌های آن مانند انتخاب نام زیبا، سلام کردن به کودکان و…؛ اصل مداومت و محافظت بر عمل و روش تمرین و تکرار؛ اصل تعقّل و تفکّر و مجموعه روش­های اکتشافی مانند تحریک حس کنجکاوی و…؛ اصل انگیزش احساسات و عواطف و روش‌های محبت، استفاده از روش­های هنری در تربیت قرآنی (مانند تصویرگری، تمثیل و تشبیه، قصه‌گویی، شعر و سرود، طرّاحی و نقّاشی)، تشویق، روش بازی‌های تربیتی؛ اصل آراستگی و روش آراستن ظاهر و روش تزیین کلام.

هم‌چنین به نحوه کارآمدی هر اصل در امر تعلیم آموزه‌های قرانی به کودکان، اشاره شده است.

پس از تبیین مجموعه اصول و روش‌ها، در فصل سوم، ضمن معرفی نهادهای مسئول کارآمدسازی آموزه‌های قرآنی مشتمل بر خانواده، مدرسه، رسانه ملی، مساجد، دارالقرآن‌ ها و مهدهای قرآنی و… از مسئولیت‌های هر یک در این حیطه، هم‌چون جامعیت آموزش، استفاده از روش­های هنری، توانمند کردن مربّیان قرآن و… سخن به میان رفته است.

مقدمه

مقدمه و طرح تحقیق.. 1

1. تبیین موضوع و بیان قلمرو آن. 2

2.  اهمیت موضوع. 5

3.اهداف تحقیق.. 5

4. پرسشهای پژوهش… 5

5. فرضیه های تحقیق.. 6

6. روش و منابع تحقیق.. 6

7. پیشینه پژوهش… 6

8. ضرورت انجام تحقیق: 7

9. سیر بحث: 7

فصل اول : مفاهیم و کلیات… 8

1- 1 . مفهوم شناسی مسأله. 9

1-1-1. معرفت : 9

1-1-2. دین : 9

1-1-3. معرفت دینی : 12

1-1-4. معرفت شناسی دینی یا فلسفه معرفت دینی : 14

1-1-5. مبانی : 15

1 ـ 2 : جایگاه وشخصیت آیت الله طالقانی واستاد مطهری.. 15

1-2-1. زندگی نامه آیت الله سید محمود طالقانی.. 16

1-2-2. زندگی نامه استاد مطهری و مبانی فکری ایشان. 23

1ـ 3 .تبار شناسی مسأله. 29

1-3-1. چیستی احیاگری دینی.. 30

1-3-2. ویژگی احیاگر تفکّر دینی.. 31

1-3-3. احیاگری دینی در اسلام. 32

1-3-4. امام محمد غزالی و احیای علوم دین.. 35

1-3-5. فیض کاشانی.. 36

1-3-6. سید جمال اسد آبادی و سبز فایل. 37

1-3-6-1. دو امتیاز ویژه سید جمال. 40

1-3-6-2. دردهاى جامعه اسلامی در اندیشه سید جمال. 42

1-3-6-3. چاره دردها در نگرش سیدجمال. 42

1-3-7. اقبال لاهوری و احیاءِ تفّکر دینی دراسلام. 46

1-3-8. تلاش های اولیه برای احیاء و اصلاح اندیشه دینی در ایران. 48

1-3-9. رویکردهای احیاگرانه آیت الله طالقانی.. 51

1-3-10. استاد مطهری در سلسله محییان. 52

1-3-10-1. رویکردهای  احیاگرانه استاد مطهری.. 53

1-3-10-2. خلاصه عملکردهای احیاگرانه استاد مطهری.. 55

 

1-3-11. امام خمینی «ره» و شیوه احیای تفكر دینی.. 55

1-3-11-1. علل انحطاط دینی در اندیشه امام خمینی«ره» 56

جمع بندی فصل اول 61

 

فصل دوم:مبانی معرفت شناختی دینی در اندیشه آیت الله طالقانی.. 62

2 ـ 1 : روش های معرفت شناختی دینی.. 63

مقدمه : 63

2 ـ 1 ـ 1 : جایگاه معرفت علمی  تجربی ایشان در معرفت دینی.. 63

2-1-1-1. ماهیت مطالعه تجربی دین.. 64

2-1-1-2. ویژگی های معرفتی مطالعه تجربی.. 64

2-1-2. جایگاه روش عقلی ایشان در حوزه معرفت دینی.. 70

2-1-3. جایگاه معرفت شهودی  عرفانی ایشان در حوزه معرفت دینی.. 74

2-1-4.  جایگاه روش اجتهادی فقاهتی  ایشاندر معرفت دینی.. 76

2-1-5. جایگاه روش نقلی تفسیری  ایشان در معرفت دینی.. 78

2-1-5-1. ویژگی های تفسیر پرتو از قران. 79

2-1-6. جایگاه روش تاریخی  تطبیقی ایشان در حوزه معرفت دینی.. 79

2-2. بررسی با رویکرد رابطه شناختی در اندیشه آیت الله طالقانی 82

2-2-1. دین و سیاست… 82

2-2-2. دین و اقتصاد. 85

2-2-3. دین و اخلاق.. 89

2-3. آسیب شناختی معرفت دینی دراندیشه آیت الله طالقانی.. 91

جمع بندی فصل دوم: 98

فصل سوم:مبانی معرفت شناختی دینی در اندیشه استاد مطهری.. 99

3-1. بررسی با رویکرد روش های معرفت شناختی.. 100

3-1-1. جایگاه معرفت علمی تجربی استاد در معرفت شناختی دینی.. 100

3-1-2. روش معرفت عقلی فلسفی استاد در حوزه معرفت دینی.. 105

3-1-2-1. عقل در نگاه استاد مطهری : 106

3-1-2-2. رابطه عقل و دین در نگاه استاد مطهری.. 107

3-1-2-3. اصالت معرفت‏ عقلى‏ در اسلام‏. 109

3-1-3. جایگاه معرفت شهودی عرفانی استاد در حوزه معرفت دینی.. 111

3-1-3-1. نسبت عرفان با اسلام در اندیشه استاد مطهری.. 114

3-1-4. جایگاه روش اجتهادی فقهی استاد در حوزه معرفت دینی.. 115

3-1-4-1. اجتهادِ ممنوع‏. 116

3-1-4-2. اجتهادِ مشروع‏. 117

3-1-5. جایگاه روش نقلی روایی استاد در معرفت دینی.. 120

3-1-5-1. ویژگی های روش تفسیری استاد مطهری 121

3-1-6. جایگاه روش تاریخی تطبیقی  استاد در معرفت شناختی دینی.. 123

3-2. بررسی مبانی استاد با رویکرد رابطه شناختی.. 126

3-2-1. دین و سیاست… 126

3-2-1-1. نوع رابطه دین و سیاست از دیدگاه استاد مطهری.. 127

3-2-1-2. الگوی حكومتی استاد مطهری.. 130

3-2-2. دین و اقتصاد. 131

3-2-2-1. ویژگی های نظام اقتصاد اسلامی در اندیشه استاد مطهری.. 134

3-2-2-2. اهداف نظام اقتصادی.. 134

3-2-3. دین و اخلاق.. 134

3-2-3-1. تعریف فعل اخلاقی.. 135

3-2-3-2. دین ، تنها ضامن اجرای اخلاق.. 137

3-3. آسیب شناختی معرفت دینی در اندیشه استاد مطهری 138

جمع بندی فصل سوم : 142

فصل چهارم : بررسی تطبیقی  در مبانی  معرفتی دو متفکّر. 143

4-1. تشابه های دو اندیشه : 144

4-1-1. تفکر احیا گرایانه. 144

4-1-2. انقلاب محوری.. 146

4-1-2-1. نقش آیت الله طالقانی در تثبیت نظام جمهوری اسلامی.. 146

4-1-3.  قرآن و سنت مداری.. 148

4-1-4. ضد سکولاریستی بودن ( مخالف جدا انگاری دین و دنیا ) 149

4-1-5. زمان گروی و تحجّر ستیزی در حوزه معرفت دینی.. 150

4-2. تمایز های دو اندیشه 153

4-2-1. تمایز در مبانی روش شناختی.. 153

4-2-2. تمایز در مبانی آسیب شناختی.. 156

فصل اول: کلیات تحقیق                                                                                            

• بیان مسئله…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 12
• اهمیت و ضرورت……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 12
• سؤالات تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 13
• فرضیات تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 13
• پیشینه تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………………………..    13
• چارچوب تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 14
• لهو و لعب در اسلام………………………………………………………………………………………………………………………………………… 14

1.7.1 . لهو ………………………………………………………………………………………………………………………………………..       14

1.7.2. لغو      …………………………………………………………………………………………………………………………………….     15

1.7.3. باطل ………………………………………………………………………………………………………………………………………..       16

1.8. مفهوم رقص (زفن، سماع)……………………………………………………………………………………………………………………………………     17

1.8.1. معنای رقص در لغت ……………………………………………………………………………………………………………….      17

1.8.2. معنای رقص در فقه ………………………………………………………………………………………………………………….      18

1.8.3. معنای رقص در عرفان …………………………………………………………………………………………………………….      18

 

فصل دوم: پیشینه رقص

2.1. تاریخچه رقص …………………………………………………………………………………………………………………………………….              21

2.2. رقص در زمان پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله)    ………………………………………………………………………………             22

2.3. تاریخچه رقص در ایران ………………………………………………………………………………………………………………………..             25

فصل سوم: انواع رقص و حکم آن

3.1. رقص مجاز…………………………………………………………………………………………………………………………………………..              31

3.1.1. رقص کودکانه ………………………………………………………………………………………………………..            31

3.1.1.1. حکم شرعی رقص کودکانه …………………………………………………………………….            32

3.1.2. رقص محلی و بومی …………………………………………………………………………………………………           33

3.1.3. رقص ورزشی ……………………………………………………………………………………………………………         33

3.1.3.1. رقص و ورزش ………………………………………………………………………….. …………..           33

3.1.3.1.1. تفاوت ایروبیک با رقص…………….. ……………………………………………..           36

 

3.1.3.1.2. مسابقات ورزشی رقص بر اساس چهار قانون مختلف ……………………….         36

3.1.3.2.حکم ورزش با رقص …………………………………………………………………………………………        37

3.2. رقص حرام   ……………………………………………………………………………………………………………………………………..         39

3.2.1. رقص صوفیانه (سماع) ……………………………………………………………………………………………….                 39

3.2.1.1. حکم شرعی رقص صوفیانه ……………………………………………………………………         41

3.2.1.1.1. استدلال اهل تصوف مانند غزالی بر مباح بودن رقص ……………..         41

3.2.1.1.2. جواب به استدلال اهل تصوف …………………………………………………..              42

3.3. رقص مبتذل ………………………………………………………………………………………………………………………………………………        44

3.4. رقص شادی   ……………………………………………………………………………………………………………………………………..          45

3.4.1. دیدگاه نهی ………………………………………………………………………………………………………………………….          46

3.4.2. دیدگاه نهی، احتیاط و جواز      …………………………………………………………………………………………………..          46

3.4.3. دیدگاه احتیاط و جواز ……………………………………………………………………………………….. …………………….       47

 

3.4.4. دیدگاه جواز  ………………………………………………………………………………………………………………………………     47

3.4.5. فتوای مراجع ………………………………………………………………………………………………………………………………   48

3.4.5.1. تعریف مراجع تقلید از رقص ……………………………………………………………………………………………          48

3.4.5.2. رقص زن برای زن  ……………………………………………………………………………………………………….     50

3.4.5.3. رقص در میان جمع محرم ها …………………………………………………………………………………………           50

3.4.5.4. رقصیدن عروس و داماد و دادن پول شادباش ……………………………………………………………………   50

فصل چهارم: دلایل حرمت رقص

4.1. دیدگاه قرآن ……………………………………………………………………………………………………………………………………………..     53

4.2. دیدگاه روایت ……………………………………………………………………………………………………………………………………      60

4.3. رقص و موسیقی …………………………………………………………………………………………………………………………………….        64

فصل پنجم: رقص و هنر نمایش

5.1. نمایش در ایران …………………………………………………………………………………………………………………………………….         73

5.1.1. بازی و پتواژگویی ……………………………………………………………………………………………………………          75

5.1.2. دوران ساسانی ………………………………………………………………………………………………………………….         79

5.2. رقص و تئاتر ………………………………………………………………………………………………………………………………..         80

5.3. رقص نمایشی ……………………………………………………………………………………………………………………………….         90

فصل ششم: آموزش رقص و حکم آن

6.1. آموزش رقص            …………………………………………………………………………………………………………………………………       100

6.2. حکم آموزش رقص ……………………………………………………………………………………………………………………………….       101

فصل هفتم

نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………   103

فهرست منابع …………………………………………………………………………………………………………………………………………………     106

چکیده :

رقص نامی است برای حرکات موزون از اعضای بدن، که در منابع آیات و روایات اشاره ای واضح به آن نشده است. برخی به استناد یک حدیث با لفظ زفن هم معنی رقص، حکم به حرمت ذات رقص داده اند، برخی دیگر این حکم را نپذیرفته و حکم به حلال بودن رقص، مشروط به همراه نبودن مسائل دیگر همچون لهو و لعب، برانگیختن غریزه جنسی و فساد قائلند. از آنجا که رقص پیشینه تاریخی دارد و برگرفته از آیین و مذهب مردم بصورت فطری برای بیان احساسات فردی و اجتماعی که در قالب الفاظ نمی گنجد، در غم و شادی و عبادت ها، بصورت محلی به عنوان بازی و نمایش بکار رفته تا دنیای امروز که بصورت پیشرفته تر در ورزش، هنر، پزشکی بسیار به آن پرداخته اند، و از طرفی دیگر در مجالس شادی و عروسی معمولاً رقص هم هست، با توجه به مسئله رقص و ابهام هایی که درباره آن وجود دارد، نمی توان هرگونه حرکت فیزیکی و شاد را حرام دانست، جسم در روح مؤثر است، باید در چارچوب عقل و شرع انرژی شادی طلب جوان را آزاد کرد، تا به کارهایش سامان دهد، رو به معنویت آورد، جلوی جرائم، تند خویی ها و بهانه گیری بیمار دلان در جامعه اسلامی گرفته شود، تا جامعه ای سالم و پویا بدون گناه داشته باشیم. این تحقیق در هفت

1-1-مقدّمه. 13

1-1-1-طرح مسأله 15

1-1-2-سؤالات پژوهش…. 16

1-1-2-1- سؤال اصلی 16

1-1-2-2-سؤالات فرعی.. 16

1-1-3- فرضیه ­های پژوهش 17

1-1-4- اهداف پژوهش…. 17

1-1-5- حدود پژوهش…. 17

1-1-6-روش­شناسی پژوهش…. 17

1-1-7-محدودیت­های پژوهش…. 18

1-1-8-پیشینه­ی پژوهش…. 18

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق… 21

2-1- بخش اول: بررسی مفاهیم نظری 22

2-1-1-معناشناسی حدیث… 22

2-1-2-اهمیت حدیث و ضرورت حدیث پژوهی.. 23

2-1-3- انواع علوم حدیث… 24

2-1-3-5-1-4-مختلف الحدیث (علاج الحدیث) 14

2-1-4- اهمیت مختلف الحدیث 25

2-1-4- هدف مهم در نگارش مختلف الحدیث 26

2-1-4- تدوین مختلف الحدیث 27

2-1-4- تعارض…. 29

2-1-4- بخش دوم: زندگی­نامه­ی علامه مجلسی (ره) 30

2-1-4-1-تولد. 31

2-1-4-2- خاندان.. 31

2-1-4-3- استادان.. 32

2-1-4-4-شاگردان.. 32

2-1-4-5-مجلسی و گرایش به علوم نقلی.. 33

2-1-4-6- آثار مجلسی.. 34

2-1-4-7-وفات… 36

2-1-5- کتاب مرآة العقول.. 37

2-1-5-1- انگیزه­ تألیف… 37

2-1-5-2- روش تألیف… 37

2-1-5-3- موضوعات ابواب فقهی مرآة العقول.. 38

فصل سوم: بخش اول: 30

3-1-تعارض و راه­های حلّ آن.. 40

3-1-1-اختلاف و تعارض اخبار 41

3-1-2-عوامل پیدایش تعارض…. 42

3-1-2-1- عوامل بیرونی.. 42

3-1-2-2- عوامل درونی.. 42

3-1-3- عوامل تعارض و اختلاف در بیان امام علی(ع) 43

3-1-4-عوامل تعارض اخبار از دیدگاه محققان.. 45

3-1-5- عوامل تحقق تعارض: 47

3-1-5-1- یقینی نبودن ادلّه­ی تعارض…. 47

3-1-5-2- وحدت موضوع. 48

 

3-1-5-3- حجیّت داشتن دو دلیل.. 48

3-1-6-شیوه ­های حلّ تعارض: 49

3-1-6-1- روش جمع 49

3-1-6-1-1-جمع عرفی (دلالی، مقبول) 49

3-1-6-1-2-جمع تبرّعی(عقلی) 50

3-1-6-2- روش ترجیح.. 50

3-1-6-2-1-مرجّحات منصوصه و غیر منصوصه. 51

3-1-6-2-2-مرجّحات صدوری، جهتی، مضمونی.. 51

3-1-6-2-3- ترجیح به اعتبار سند و متن روایات… 51

3-1-6-3-روش تخییر و توقّف… 52

فصل سوم: بخش دوّم: 53

3-2-علامه مجلسی و روش­های حلّ تعارض در روایات مرآة العقول.. 54

3-2-1- اعتقاد مجلسی به عدم تعارض واقعی در روایات… 54

3-2-2- روش­های مجلسی در کشف روایات متعارض…. 56

3-2-2-1- حمل بر تقیه. 56

3-2-2-1-1-«تقیه» از دیدگاه فقهای شیعه و اهل سنت… 58

3-2-2-1-2- تقیّه در زمان معصومان (علیهم السلام) 58

3-2-2-1-3-انواع تقیه. 59

3-2-2-1-4-نمونه­های تقیه در کتاب مرآة العقول: 64

3-2-2-1-4-1-کیفیت زیارت قبر مؤمنین.. 64

3-2-2-1-4-2-هم­سفره شدن با مجوس…. 66

3-2-2-1-4-3-دیه­ی قتل خطایی.. 67

3-2-2-1-4-4-آن­چه موجب حد تازیانه می­ شود. 68

3-2-2-1-4-5-میزان مال مسروقه در اجرای حد سرقت… 70

3-2-2-1-4-6-آن­چه سبب وقوع و عدم وقوع طلاق می­ شود. 72

3-2-2-1-4-7-موارد ایجاب نگه داشتن عده­ی کامل.. 73

3-2-2-1-4-8-حکم زنی که بدون آمیزش، شوهرش را از دست می­دهد. 74

3-2-2-1-4-9-طواف نساء در عمره­ی مفرده 76

3-2-2-1-4-10- حج پیامبر (ص) 78

3-2-2-1-4-11-چگونگی مسح پاها 79

3-2-2-1-4-12-اعضاء وضو. 80

3-2-2-1-4-13-بیع عَذره 80

3-2-2-1-4-14-ذبیح الله در حج ابراهیم (ع) 81

3-2-2-1-4-14-1-جریان قربانی در قرآن کریم.. 81

3-2-2-1-4-14-2-پیشینه­ی بحث در سنّت اسلامی.. 82

3-2-2-1-4-14-3-أدلّه­ی قائلان به ذبیح بودن اسماعیل.. 84

3-2-2-1-4-14-4-ذبیح از دیدگاه اهل بیت (علیهم السلام) 86

3-2-2-2- حمل بر سبب صدور روایات… 89

3-2-2-2-1- اعتقاد به لزوم توجه به سبب صدور حدیث 89

3-2-2-2-2-فواید شناخت سبب صدور حدیث 90

3-2-2-2-3-نمونه: داستان ذبح کدو 93

3-2-2-3-حمل فعل امر بر استحباب و فضیلت 94

3-2-2-3-1-غسل روز جمعه. 94

3-2-2-3-2- حکم زنی که قبل از عروسی مسلمان می­ شود. 96

3-2-2-3-3-چگونگی خواندن نماز بر مستضعف (در عقیده) 96

3-2-2-3-4-دعا و تعقیب بعد از نماز 97

3-2-2-4-حمل بر تعدّد تفاضل و مراتب مکلّفین.. 98

3-2-2-4-1-ثواب زیارت حج نیابتی.. 98

3-2-2-4-2-پاداش حاملان جنازه 99

3-2-2-4-3- فضیلت حج گزاردن.. 100

3-2-2-4-4-پاداش عیادت از بیمار 100

3-2-2-5- حمل بر حکومت… 102

3-2-2-5-1-حکم کسی که به غیر قبله نماز خوانده است… 102

3-2-2-6-حمل بر تخییر. 103

3-2-2-6-1-چگونگی بالا بردن دست در تکبیر. 106

3-2-2-7-حمل بر اختلاف مراتب راویان (از نظر جهل و…) 107

3-2-2-7-1-انقطاع وحی پیامبر(ص) 109

3-2-2-7-2-تعداد شتران حج پیامبر (ص) 110

3-2-3- نتیجه گیری… 111

منابع.. 112

چکیده­ی انگلیسی

چکیده

پژوهش حاضر، به بررسی روش­های کشف اختلاف و تعارضدر روایات، در بخش فقهی کتاب مرآة العقول فی شرحِ أخبار آلِ الرَسول(جلدهای 13 تا 24) علامه محمد باقر مجلسی می ­پردازد. از آن­جایی­که همواره در میان احادیث امامان (علیهم السلام)،اخبار مختلف و متعارض یافت می­ شود،مسأله­ ضرورت حلّ اختلاف در روایات و کشف و شناسایی علل و عوامل ایجاد تعارض، از دیرباز از مباحث مهم و دغدغه آور محدّثان، فقیهان و متکلمان بوده است که در نهایت سبب پدید آمدن علم «مختلف الحدیث» گردید.عالمان و دانشمندان حدیث، برای حلّ اختلاف و تعارض در اخبار، قوانین و روش­هایی وضع کردند تا شبهات موجود پیرامون حدیث را پاسخ­گو باشند. علامه مجلسی در طول عمرش، تمام همتش را به نشر روایات اهل بیت (علیهم السلام) اختصاص داده است. ایشان علاوه بر تبحر بالایشان در فقه، قدرت تصحیح روایات و احادیث را به خوبى دارا بود همان­گونه كه این قدرت و ژرف نگرى خود را در مرآة العقول به نمایش گذارده است. وی، با قرار دادن اخبار مشابه در کنار یکدیگر و جمع آوری احادیث مختلف، امکان ملاحظه­ی تعارض روایات را بیش از پیش فراهم کرد. این پژوهش براساس روش توصیفی –  تحلیلی است که در آن، هفت نوع از روش­های کشف اختلاف در کتاب مرآة العقول (جلدهای 13 تا 24)، مورد بررسی قرار گرفته است. این موارد عبارتند از:حمل روایات متعارض بر تقیه؛ حمل براختلاف سبب صدور روایت؛حمل فعل وجوب (امر)، بر استحباب و فضیلت؛ حمل روایات بر تعدّد تفاضل و مراتب مکلفین؛حمل روایات بر حکومت (تفاوت روایات در صورت توسعه و تضییق از نظر: زمان و …)؛حمل روایات بر تخییر (دارای اختیار در انجام هریک از آن دو روایت)؛حمل روایات بر اختلاف مراتب راویان (از نظر جهل، سهو، نسیان و ضبط) می­باشد.

1-1- مقدّمه

شکی نیست که دانش حدیث، مادر علوم اسلامی است و اهمیت فراوانى در اسلام دارد. در حقیقت، حدیث در فقه اسلامى، پس از قرآن، از منابع اصلی دین اسلام می­باشد که تأمین کننده­ احکام شرعی (نیاز فطری) بشر است و هرچه