چکیده

اوكالیپتول یک مونوترپن است که در اسانس روغنی بسیاری از گیاهان از جمله گیاه اوکالیپتوس وجود دارد. این ترکیب اثرات فارماکولوژیک متنوعی نشان می­دهد که بسیاری از آنها برهمکنش مستقیم یا غیر مستقیم با کانال­های یونی را بکار می­گیرد. در این تحقیق تاثیر اکالیپتول بر تحریک­پذیری نورون­های کانگلیون زیرمری حلزون Caucasotachea atrolabiata با بهره گرفتن از تکنیک ثبت داخل سلولی مطالعه  شد. اوکالیپتول (3 میلی مولار) پس از حدود 5 دقیقه، منجر به افزایش فرکانس پتانسیل‌های عمل و کاهش دامنه و مدت پتانسیل متعاقب هیپرپلاریزان گردید که می ­تواند بیانگر مهار جریان­های پتاسیمی رو به خارج باشد. اعمال دارو در غلظت­ بالاتر (mM5) سبب تغییر الگوی فعالیت نورون از حالت منظم به فعالیت انفجاری به همراه انحراف دپلاریزان گردید که این تغییرات بعد از شستشو با رینگر نرمال برگشت­پذیر بود. اعمال اوکالیپتول 3 میلی مولار پس از کاربرد مهارکننده­ های سنتتیک کانال­های پتاسیمی، تترااتیل­آمونیوم (مهارکننده کانال­های پتاسیمی جبران­کننده تأخیری) و 4-آمینوپیریدین (مهار کننده کانال­های پتاسیمی سریع) منجر به القای فعالیت انفجاری شد که از عملکرد همسوی اوکالیپتول با این عوامل حمایت می­ کند. فعالیت انفجاری و انحراف دپلاریزان در حضور نیفدیپین (مهارکننده کانال­های کلسیمیL-type) و نیکل کلراید (مهارکننده غیر­اختصاصی کانال­های کلسیمی) حذف شد که می ­تواند بیانگر نقش جریان­های کلسیمی رو به داخل در تعدیل فعالیت نورونی توسط اکالیپتول باشد. H89 (مهار کننده پروتئین کیناز وابسته بهcAMP ) و کلریترین (مهار­کننده پروتئین کینازC) قادر به مهار قابل توجه فعالیت انفجاری و انحراف دپلاریزان نبودند که نشان می­ دهند فعالیت صرعی القاء شده توسط اکالیپتول به فسفوریله شدن کانال­ها وابسته نیست. نتایج تحقیق حاضر نشان می‌دهد که به احتمال زیاد اوکالیپتول بواسطه‌ی مهار مستقیم کانال­های پتاسیمی تحریک­پذیری نورون­ها را افزایش می­دهد.

کلمات کلیدی: اوکالیپتول، نورون حلزون، فعالیت انفجاری، انحراف دپلاریزان، کانال‌های یونی

 

 

 

فهرست مطالب

 

 

عنوان ………………………………………………………………………………………………………………………………. صفحه

 

فصل اول: مقدمه

1-1) بیان مساله …………………………………………………………………………………………………………………………2

1-2) دلایل استفاده از نورون­های حلزون ………………………………………………………………………………… 6

فصل دوم: بر تحقیقات پیشین

2-1) صرع …………………………………………………………………………………………………………………………………. 9

2-2) اسانس ­های گیاهی ………………………………………………………………………………………………………… 10

2-3) اثرات بیولوژیک اسانس ­های گیاهی ……………………………………………………………………………… 12

2-4) ترکیبات اسانس ­ها و عملکرد آن­ها روی سیستم عصبی مرکزی و محیطی ………………… 12

2-4-1) کامفر ………………………………………………………………………………………………………………………… 13

2-4-2) منتول ……………………………………………………………………………………………………………………….. 13

2-4-3) لینالول ……………………………………………………………………………………………………………………… 14

2-4-4) اوکالیپتول ………………………………………………………………………………………………………………… 15

2-5) کانال­های یونی و مشارکت آن­ها در فعالیت الکتریکی نورون­ها ………………………………….. 17

2-5-1) کانال­های کلسیمی …………………………………………………………………………………………………… 18

2-5-2) کانال­های پتاسیمی ………………………………………………………………………………………………….. 20

2-5-2-1) کانال­های پتاسیمی وابسته به ولتاژ …………………………………………………………………….. 21

2-5-2-2) کانال­های پتاسیمی وابسته به کلسیم …………………………………………………………………. 21

2-5-3) کانال­های سدیمی ……………………………………………………………………………………………………. 23

2-5-3-1) جریان­های سدیمی گذرا و مداوم ……………………………………………………………………….. 23

2-6) پروتئین کیناز­ها و تنظیم کانال­های یونی توسط فسفوریلاسیون ……………………………….. 24

2-6-1) PKA و اثر بر کانال­های یونی ………………………………………………………………………………….. 25

2-6-2) PKC و اثر بر کانال­های یونی ………………………………………………………………………………….. 26

فصل سوم: مواد و روش­ها

3-1) حیوانات …………………………………………………………………………………………………………………………. 29

3-2) تشریح و آماده سازی گانگلیون عصبی جهت ثبت ………………………………………………………. 30

3-3) محلول­ها و دارو­ها …………………………………………………………………………………………………………. 31

3-4) ثبت داخل سلولی …………………………………………………………………………………………………………. 31

3-5) مراحل آزمایش ……………………………………………………………………………………………………………… 33

3-6) پارامتر­های الکتروفیزیولوژیک مورد مطالعه ………………………………………………………………….. 33

3-7) آزمون آماری …………………………………………………………………………………………………………………. 35

فصل چهارم: نتایج

4-1) ویژگی‌های فعالیت خودبخودی و برانگیخته نورون‌های حلزون در شرایط کنترل ……… 37

4-2) ویژگی­های پتانسیل عمل خود­به­خودی نورون­های حلزون در حضور غلظت 3 میلی مولار اوکالیپتول ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 38

4-3) ویژگی­های پتانسیل عمل خودبه­خودی نورون­های حلزون در حضور غلظت 5 میلی مولار اوکالیپتول ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 44

4-4) ویژگی‌های پتانسیل عمل خودبخودی در حضور اوکالیپتول 3 میلی مولار و PTZ ……. 49

4-5) ویژگی‌های پتانسیل عمل خودبخودی در حضور اوکالیپتول 3 میلی مولار و مهار کننده‌های کانال‌های پتاسیمی 4-AP و TEA ………………………………………………………………………. 50

4-6) ویژگی‌های پتانسیل عمل خودبخودی در حضور اوکالیپتول 5 میلی مولار و مهار کننده‌های کانال‌های کلسیمی نیکل کلرید و نیفدیپین ………………………………………………………… 52

 

4-7) ویژگی‌های پتانسیل عمل خودبخودی در حضور اوکالیپتول 5 میلی مولار و مهار کننده‌های پروتئین کیناز­ها کلریترین و H89 ……………………………………………………………………….. 54

فصل پنجم: بحث و نتیجه ­گیری

5-1) بحث ……………………………………………………………………………………………………………………………… 58

5-1-1) تغییر در ویژگی‌های پتانسیل عمل در حضور اوکالیپتول ……………………………………….. 59

5-2) نتیجه ­گیری …………………………………………………………………………………………………………………… 63

5-3) پیشنهادات برای مطالعات آینده …………………………………………………………………………………… 64

فهرست منابع و ماخذ ……………………………………………………………………………………………………………… 65

 

 

 

 

فهرست شکل­ها

 

 

عنوان ………………………………………………………………………………………………………………………………. صفحه

 

شکل 3-1. حلزون باغی …………………………………………………………………………………………………………. 29

شکل 3-2. گانگلیون تحت مری تثبیت شده در محفظه ثبت ……………………………………………… 30

شکل 3-3. نمایی از وسایل ثبت داخل سلولی ………………………………………………………………………. 32

شکل 3-4. نحوه اندازه گیری برخی پارامترهای پتانسیل عمل ……………………………………………. 34

شکل 4-1. الگوی فعالیت خودبخودی نورون در شرایط کنترل، 5 و 10 دقیقه پس از مجاورت با اوکالیپتول 3 میلی مولار …………………………………………………………………………………………………….. 38

شکل 4-2. مقایسه پتانسیل ثبت شده از یک نورون در سه زمان کنترل، 5 و 10 دقیقه پس از افزودن اوکالیپتول 3 میلی مولار ……………………………………………………………………………………………. 42

شکل 4-3. الگوی فعالیت خودبخودی در شرایط کنترل، 5 دقیقه پس از مجاورت با غلظت mM 5 اوکالیپتول و پس از شستشوی محفظه حاوی اوکالیپتول با رینگر نرمال حلزون ……. 44

شکل 4-4. مقایسه پتانسیل ثبت شده از یک نورون در زمان­های کنترل، 5دقیقه پس از افزودن اوکالیپتول 5 میلی مولار و پس از شستشو ……………………………………………………………………………. 48

شکل 4-5. پس از افزایش فعالیت نورون درنتیجه افزودنPTZ 10 میلی مولار، افزودن اوکالیپتول 3 میلی مولار بعد از 3 دقیقه منجر به بروز الگوی burst شد …………………………….. 50

شکل 4-6. پس از افزایش فعالیت نورون درنتیجه افزودن TEA 5 میلی مولار، افزودن اوکالیپتول 3 میلی مولار بعد از 5 دقیقه منجر به بروز الگوی burst شد ……………………………. 51

شکل 4-7. پس از افزایش فعالیت نورون درنتیجه افزودن 4-AP 1 میلی مولار، افزودن اوکالیپتول 3 میلی مولار بعد از 4 دقیقه منجر به بروز الگوی burst شد ……………………………. 52

شکل 4-8. پس از بروز فعالیت PDS درنتیجه افزودن اوکالیپتول 5 میلی مولار، NiCl به محفظه ثبت اضافه گردید ………………………………………………………………………………………………………. 53

شکل 4-9. پس از بروز فعالیت PDS در نتیجه افزودن اوکالیپتول 5 میلی مولار، نیفدیپین به محفظه ثبت اضافه گردید ………………………………………………………………………………………………………. 54

شکل 4-10. پس از بروز فعالیت PDS در نتیجه افزودن اوکالیپتول 5 میلی مولار، کلریترین به محفظه ثبت اضافه گردید ………………………………………………………………………………………………………. 55

شکل 4-11. پس از بروز فعالیت PDS در نتیجه افزودن اوکالیپتول 5 میلی مولار، H89 به محفظه ثبت اضافه گردید ………………………………………………………………………………………………………. 56

فهرست نمودارها و جدول­ها

 

 

عنوان ………………………………………………………………………………………………………………………………. صفحه

 

نمودار 4-1. مقایسه میانگین پتانسیل استراحت غشاء، آستانه، فرکانس و دامنه پتانسیل عمل در شرایط کنترل و در 5 و 10 دقیقه پس از افزودن غلظت 3 میلی مولار اوکالیپتول به رینگر حلزونی نرمال (7=n) ………………………………………………………………………………………………………………. 39

نمودار 4-2. مقایسه میانگین مدت زمان پتانسیل عمل، فاصله بین پتانسیل‌های عمل، و سطح زیر منحنی در شرایط کنترل و در 5 و 10 دقیقه پس از افزودن غلظت 3 میلی مولار اوکالیپتول به رینگر حلزونی نرمال (7=n) …………………………………………………………………………….. 40

نمودار 4-3. مقایسه دامنه AHP و طول مدت AHP در شرایط کنترل و در 5 و 10 دقیقه پس از افزودن غلظت 3 میلی مولار اوکالیپتول به رینگر حلزونی نرمال (7=n) …………………………… 41

نمودار 4-4. مقایسه میانگین شیب فاز دپلاریزاسیون و شیب فاز رپلاریزاسیون بین سه حالت کنترل، 5 و 10 دقیقه پس از افزودن اوکالیپتول 3 میلی مولار (7=n) ………………………………… 42

نمودار 4-5. مقایسه میانگین مدت دوره مهاری بعد از فعالیت برانگیخته پس از تزریق جریان‌های دپلاریزان (nA3-2) در شرایط کنترل و 10 دقیقه پس از افزودن غلظت 3 میلی مولار اوکالیپتول به رینگر حلزونی نرمال ……………………………………………………………………………….. 43

نمودار 4-6. مقایسه میانگین پتانسیل استراحت غشاء، آستانه، فرکانس و فاصله بین پتانسیل‌های عمل در شرایط کنترل و 5 دقیقه پس از افزودن غلظت 5 میلی مولار اوکالیپتول به رینگر حلزونی نرمال (6=n) ……………………………………………………………………………………………….. 45

نمودار 4-7. مقایسه دامنه و طول مدت پتانسیل­های عمل و همچنین سطح زیر منحنی در شرایط کنترل و 5 دقیقه پس از افزودن غلظت 5 میلی مولار اوکالیپتول به رینگر حلزونی نرمال (6=n) ……………………………………………………………………………………………………………………………………… 46

نمودار 4-8. مقایسه مدت فاز دپلاریزاسیون و رپلاریزاسیون پتانسیل عمل، دامنه AHP و طول مدت AHP در شرایط کنترل و 5 دقیقه پس از افزودن غلظت 5 میلی مولار اوکالیپتول به رینگر حلزونی نرمال (6=n) ……………………………………………………………………………………………………. 47

نمودار 4-9. مقایسه میانگین شیب فاز دپلاریزاسیون و شیب فاز رپلاریزاسیون بین حالت کنترل و 5 دقیقه پس از افزودن اوکالیپتول 3 میلی مولار (7=n) ……………………………………….. 47

جدول4-1. مقاومت ورودی سلول در شرایط کنترل و 10 دقیقه پس از کاربرد اوکالیپتول 3 میلی مولار ………………………………………………………………………………………………………………………………. 43

جدول 4-2. مقاومت ورودی سلول در شرایط کنترل و 10 دقیقه پس از کاربرد اوکالیپتول 5 میلی مولار ………………………………………………………………………………………………………………………………. 49

بیان مساله

 

بیماری صرع[1] از جمله شایع­ترین اختلالات عصبی در جهان است. این اختلال بصورت تشنجات خودبخودیِ غیرقابل پیش ­بینی بروز می کند. صرع معمولاً در نتیجه کاهش عوامل مهاری یا افزایش شدید تحریک­پذیری در بخشی از شبکه نورونی مغز رخ می­دهد. در چنین شرایطی الگویی از فعالیت غیرطبیعی و شدید موسوم به الگوی فعالیت صرعی در این مجموعه نورونی شروع می­ شود (Fisher, 1989). تغییر در الگوی فعالیت سیناپس­ها و اختلال در عملکرد کانال­های یونی بعنوان دو مکانیسم اساسی زمینه ساز صرع شناخته شده ­اند  (Noebels, 2003; .Wuttke and Lerche, 2006) شواهد متعددی تغییر در سیستم­های نوروترنسمیتری مختلف بویژه گلوتامات، آسپارتات و GABA در ایجاد زمینه صرع را تایید کرده ­اند (Pinto et al., 2005) با این حال شواهدی وجود دارد که تاثیر انحصاری سیناپس­ها در ایجاد زمینه و بروز صرع را نقض می­ کنند. برخی تک سلول­های کشت داده شده بی­مهرگان و مهره­داران قادر به تولید الگوی فعالیت صرعی هستند (Rosalin, 1991). همچنین مهار انتقال سیناپسی با غلظت بالای منیزیم و غلظت پایین کلسیم در مواردی قادر به مهار فعالیت صرعی نیست (Bikson et al., 1999). مدارکی از این دست اهمیت و نقش ویژگی­های ذاتی غشاء بویژه عملکرد کانال­های سدیمی، پتاسیمی و کلسیمی در بروز الگوی صرع را نشان می­دهند.

با درمان­های موجود در 80% موارد می­توان حملات تشنج را کنترل کرد. علیرغم تولید تعداد قابل توجه داروهای سنتتیک موثر در درمان انواع صرع، تاثیرات جانبی قابل توجه این داروها و نیز عدم کارایی آن­ها در مورد برخی از مبتلایان باعث شده تا شناسایی ترکیبات ضد صرعِ موثرتر با اثرات جانبی کمتر همچنان مورد توجه بسیاری از محققان باشد (Emamghoreishi and Heidari-Hamedani, 2008).

در طب سنتی استفاده از عصاره خام گیاهان، به صورت خوراکی یا موضعی، نقش مهمی در درمان بسیاری از بیماری­ها، خصوصاٌ کنترل عفونت­ها داشت (Navarro et al., 1996). امروزه نیز گیاهان دارویی به عنوان یک منبع مناسب برای یافتن داروهای جدید مورد توجه محققان در سراسر دنیا قرار گرفته­است. همچنین علاوه بر استفاده­های بالینی، محصولات طبیعی مذکور به منظور کشف اهداف جدیدی از جمله رسپتورها و کانال­ها، حائز اهمیت­اند (Vriens  et al., 2008).

اسانس ­های گیاهی[2] ترکیباتی بودار، فرار، اکثرا روان هستند که در چربی، الکل، حلالهایی با قطبیت ضعیف و به مقدار خیلی کم در آب قابل حل می­باشند. این ترکیبات بی رنگ یا زرد کمرنگ و به ندرت دارای رنگ بنفش­اند که در ساختارهای ترشحی برخی گیاهان ذخیره شده و قابل استخراج از بخش­های مختلف این گیاهان هستند. اسانس‌ها به طور معمول از ترپن‌­های[3] آروماتیک فرار و فنیل پروپانوئیدها تشکیل شده‌اند که بواسطه عبور آزادانه­شان از غشاء سلول می­توانند نقش­های سیگنالینگ متنوعی در سلول داشته باشند. در این ارتباط گزارش­هایی حاکی از مداخله ترکیبات اسانس‌های گیاهی با کانال‌های یونی و رسپتورها نیز وجود دارد (Goncalves et al., 2008).

تعداد معدودتری از مطالعات بر تاثیر خاص برخی ترکیبات از جمله مونوترپن­ها[4] متمرکزند که در تعداد قابل توجهی از فراورده­های گیاهی موثر بر صرع حضور دارند. مونوترپن­ها ترکیباتی با فرمول مولکولی C10H16 می­باشند که هم در فراورده­های گیاهی صرع زا[5] و هم در فراورده­هایی با اثرات ضد­صرع یافت می­شوند (Burkhard et al., 1999; Ishida, 2005). انواع عصاره­های گیاهی و اسانس ­های روغنی استخراج شده از گیاهان جهت درمان صرع استفاده می­ شود. تحقیقات روی این گیاهان نشان داده که عصاره­های آن­ها حاوی ترکیباتی با خواص ضد­تشنجی هستند و قادر به مهار فعالیت صرعی القاء شده توسط پنتیلن تترازول[6] ((PTZ می­باشند (Sayyah et al., 2002). PTZ  آنتاگونیست گابا است که با مهار رسپتور گابا A باعث کاهش عملکرد سیستم گاباارژیک می­ شود (Olsen, 1981). از جمله مونوترپن­هایی که اثرات ضدصرعی به آنها نسبت داده شد می­توان به اوجنول[7]، لینالول[8]، منتول[9] و لیمونن[10] اشاره کرد (Burkhard et al., 1999). از طرفی برخی از مونوترپن­ها ممکن است سبب االقای تشنجات صرعی در انسان­ها و حیوانات شود. تاثیر صرع زایی اسانس روغنی برخی گیاهان به مونوترپن­های دوحلقه ای از جمله کامفر[11] و اوكالیپتول[12] نسبت داده شده (Burkhard et al, 1999).

[1] epilepsy

[2] Essential oils

[3] terpene

[4] monoterpene

[5] epileptogene

[6] pentylentetrazol

[7] eugenol

فهرست مطالب:

 فصل اول: مقدمه و کلیات تحقیق

 مقدمه……………………………………. 2

1-1- طرح و بیان مسئله تحقیق……………………………………… 4

1-2- ضرورت و اهمیت انجام تحقیق……………………………………… 7

1-3- اهداف تحقیق……………………………………… 8

1-4- سوال های تحقیق……………………………………… 8

1-5- فرضیه های تحقیق……………………………………… 9

1-6- سابقه تحقیق……………………………………… 9

1-6-1- مطالعات خارجی……………………………………… 9

1-6-2- مطالعات داخلی……………………………………… 11

1-7- محدوده موضوعی، زمانی و مکانی تحقیق…………………….. 13

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق

 پیش درآمد…………………………………….. 15

2-1- تعاریف و مفاهیم…………………………………….. 15

2-1-1- فضا……………………………………. 15

2-1-2- مکان در ارتباط با فضا……………………………………. 16

2-1-3- سازمان فضایی……………………………………… 17

2-1-4- توانمندسازی……………………………………… 17

2-1-5- مشاركت………………………………………. 19

2-1-6- توانمندسازی و بهسازی مشاركتی………………………………. 22

2-1-7- فقر و محرومیت اقتصاد…………………………………….. 22

2-1-8- كارآفرینی روستایی……………………………………… 23

2-1-9- توسعه……………………………………. 23

2-2- دیدگاه ها و نظریه ها……………………………………. 26

2-2-1- تاریخچه و مبانی نظری مطالعات فقر………………………………. 26

2-2-2- دیدگاه های مرتبط با کارآفرینی……………………………………… 30

2-2-3- دیدگاه جامعه شناختی و جمعیت شناختی……………………….. 30

2-2-4- دیدگاه روانشناختی……………………………………… 31

2-2-5- دیدگاه اقتصادی (کارآفرینی درون تئوری اقتصادی) …………….31

2-2-6- دیدگاه توسعه ای و محیطی……………………………………… 33

2-2-7- دیدگاه نهادی……………………………………… 33

2-3- بررسی رویکردهای گوناگون در مورد مشارکت………………………… 34

2-3-1- دیدگاه روانشناختی……………………………………… 34

2-3-2- دیدگاه جامعه شناختی……………………………………… 34

2-3-3- دیدگاه علوم سیاسی……………………………………… 35

2-4- پیشینه تاریخی توانمندسازی……………………………………… 35

2-4-1- رویکردهای نظری توانمندسازی……………………………………… 36

2-4-2- فرایند توانمندسازی……………………………………… 37

2-4-3- چارچوب توانمندسازی……………………………………… 38

2-4-4- حوزه های توانمندسازی مددجویان……………………………………… 40

2-4-5- ساماندهی افراد و ایجاد تشکل……………………………………… 42

2-4-6- رویكردهای سازمانی……………………………………… 43

2-4-7- نظریه های گونه ی اول…………………………………….. 44

2-4-8- نظریه های گونه ی دوم…………………………………….. 45

2-4-9- نظریه های گونه ی سوم…………………………………….. 45

2-4-10- نظریه های گونه ی چهارم…………………………………….. 45

2-4-11- نوع شناسی کمیته امداد امام خمینی (ره)…………………. 46

2-4-12- اهمیت موضوع توانمندسازی در کمیته امداد امام خمینی (ره) ……………48

2-4-13- جایگاه کمیته امداد در توانمندسازی مددجویان تحت پوشش این نهاد…… 49

2-4-14- توانمندسازی مددجویان……………………………………… 50

2-4-15- عوامل موثر بر توانمندسازی خانواده های تحت حمایت کمیته امداد….. 51

2-5- جمع بندی……………………………………… 53

فصل سوم: مواد و روش ها

پیش درآمد…………………………………….. 56

3-1-  معرفی اجمالی محدوده مورد مطالعه…………………………………….. 56

3-1-1- موقعیت، حدود و وسعت منطقه مورد مطالعه……………………….. 56

3-1-2- توپوگرافی و ژئومورفولوژی……………………………………… 58

3-1-3- اقلیم…………………………………….. 59

3-1-4- منابع آب……………………………………… 64

3-2- ویژگیهای جغرافیای انسانی……………………………………… 70

 

 

3-2-1- جمعیّت و ویژگیهای آن……………………………………… 70

3-3- ویژگیهای اقتصادی منطقه سیستان………………………….. 75

3-4- روش شناسی تحقیق……………………………………… 76

3-4-1- روش پژوهش………………………………………. 76

3-4-2- جامعه آماری و تعداد  نمونه…………………………………….. 77

3-4-3- شاخصهای تحقیق……………………………………… 80

3-4-4- روش و ابزار گردآوری داده ها و اطلاعات…………………….. 83

3-4-5-  شیوه تجزیه و تحلیل داده‎ها…………………………………… 83

3-4-6- مدل تصمیم‎گیری چند شاخصه (MCDM)………………….. 84

3-4-7- فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)………………………. 86

3-4-8- روایی و پایایی ابزار تحقیق……………………………………… 90

3-5- جمع بندی……………………………………… 92

فصل چهارم: یافته ­های تحقیق

پیش درآمد…………………………………….. 94

4-1- ویژگیهای عمومی پاسخ دهندگان پرسشنامه ها…………………… 94

4-1-1- وضعیت سنی پاسخگویان……………………………………… 94

4-1-2- وضعیت جنسی……………………………………… 96

4-3-1- وضعیت سواد…………………………………….. 96

4-2- یافته ها……………………………………. 98

4-2-1- علل قرار گرفتن تحت پوشش کمیته امداد…………………… 98

4-2-2- روند تغییرات خانوارهای تحت پوشش کمیته امداد…………. 99

4-3-3- شدت اثرات موانع یا محدودیتهای مطرح در توانمندسازی خانوارهای روستایی………103

4-4- آزمون فرضیات……………………………………… 106

فصل پنجم: جمع­بندی و نتیجه گیری

4-5- جمع بندی……………………………………… 115

4-6- نتیجه گیری……………………………………… 116

4-7- پیشنهادات…………………………………….. 118

فصل ششم: فهرست منابع

1-6- منابع ……………………………………………121

چکیده:

با توجه به این که امروزه توانمندسازی به یکی از مفاهیم اصلی توسعه پایدار تبدیل شده است و رابطه آن با توسعه پایدار به شکلی است که یا از اجزای آن یا عامل آن و یا معلول توسعه پایدار به حساب می­آید، لذا دستیابی به توسعه پایدار بدون توانمندسازی اقشار ضعیف جامعه امکان­ پذیر نیست. با توجه به اهمیت موضوع، در این تحقیق تلاش گردیده است تا با تحلیل فضایی، موانع و محدودیت­های توانمندسازی اقتصادی و اجتماعی خانوارهای روستایی تحت پوشش کمیته امداد سیستان مورد کنکاش قرار گیرد. جامعه آماری تحقیق شامل روستاهای با بیش از 50 خانوار تحت پوشش کمیته امداد می باشد که با بهره گرفتن از فرمول کوکران 40 روستا به عنوان حجم نمونه محاسبه گردید. روش تحقیق حاضر، توصیفی – تحلیلی و مبتنی بر بررسی منابع اسنادی، بررسی­های میدانی و تکمیل پرسشنامه بوده است. در تجزیه و تحلیل اطلاعات، از مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP) با کمک نرم­افزار Expert Choice و تحلیل­های فضایی و آماری از طریق نرم افزارهایArcGIS  و SPSS استفاده شده است. نتایج حاصل از تحقیق بر اساس آزمون ANOVA نشان داد که وابستگی به آب رودخانه هیرمند با میانگین 5020/0، مشکلات سازمانی با میانگین 4900/0، ویژگی­های شخصیتی و فردی سرپرست خانواده با میانگین 4365/0 و مشارکت با میانگین 4179/0 بعنوان بالاترین عوامل در موانع یا محدودیت­های توانمندسازی اقتصادی و اجتماعی خانوارهای تحت پوشش کمیته امداد شناخته شد. در همین راستا، دیگر نتایج تحقیق حاکی از آن است که بر اساس تحلیل های آماری، بین شدت اثرات موانع یا محدودیت­های اقتصادی و اجتماعی خانوارهای ساکن در روستاهای مرزی با سایر روستاهای سیستان اختلاف معناداری وجود دارد.

فصل اول: مقدمه و کلیات تحقیق

1- مقدمه

فقر به عنوان یكی از مباحث مهم در ادبیات توسعه مطرح و زدودن فقر از یک جامعه یكی از اهداف اصلی توسعه­ اقتصادی است (خالدی و پرمه، 1384: 57). بانک جهانی دلایل فقر اقتصاد روستایی را در عواملی چون پایین بودن میزان درآمد سرانه، بازدهی كم زمین و فرصت­های محدود شغلی بر شمرده­اند و دلایل فقر اجتماعی روستایی را در سطح پایین سواد و بالا بودن بعد خانوار كه خود كاهش پس­انداز و صرف هزینه هنگفت برای بهداشت، آموزش، مصرف غذایی و مسكن را به دنبال دارد می­داند (رحیمی­سوره و رضوی، 1375: 281). بنابراین تامین رفاه اجتماعی از جمله مهم­ترین اهداف هر نظام اقتصادی است و فراهم نمودن شرایط مناسب برای زندگی تمامی اقشار جامعه وظیفه­ی اصلی كارگزاران و مسئولان اقتصادی كشور تلقی می­ شود. از این روست كه تغییر در رفاه اجتماعی یا هم زمان با آن تغییر در فقر از جمله زمینه ­های ارزیابی نظام­های اقتصادی به شمار می ­آید (فرج­زاده،1382: 10).

یكی از مهم­ترین اهداف تشکیل دولت­ها فراهم ساختن رفاه و توسعه برای جامعه است. فرایند توسعه همواره كنش دولت را در بر دارد. در نوشتارهای توسعه كشورهای جهان سوم، در مورد اهمیت دولت برای پیشبرد فرایند توسعه توافق كلی وجود دارد و به عنوان یكی از نیروهایی تلقی می­ شود كه نقش زیادی در فرایندهای تغییر این جوامع، از جمله در زمینه تغییر روستایی ایفا می­كند (دوفومیه، 1373: 18). از این رو ماهیت دولت­ها، فلسفه سیاسی و ایدئولوژیكی و ساختار آنها نقش اساسی در فرایند توسعه و از جمله توسعه روستایی دارد (شكوری، 1384: 51).

توسعه روستایی، از برنامه ­های توسعه هر كشور به شمار می­رود كه برای دگرگون­سازی ساخت اقتصادی- اجتماعی جامعه روستایی به كار می­رود. این برنامه­ها توسط دولت و كارگزاران آن، در مناطق روستایی به اجرا در می­آیند. دولت­ها برای دستیابی به این اهداف از ابزارهای مختلف و متفاوتی استفاده می كنند كه این موضوع در مورد دولت ایران نیز مصداق دارد.

در ایران دولت به منظور دستیابی به توسعه روستایی از ابزارهای مختلف استفاده كرده و اقدامات متعددی را به مرحله اجرا درآورده است. از جمله این اقدامات پس از انقلاب می­توان تشکیل نهادهایی همچون جهاد سازندگی، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و کمیته امداد امام خمینی را نام برد. هدف از ایجاد این نهادها عمران، آبادانی مناطق عقب مانده از توسعه و کمک به اقشار محروم جامعه علی­الخصوص نقاط روستایی فاقد امکانات بود.

در این میان کمیته امداد به عنوان نهادی شناخته می­ شود که به توانمندسازی خانوارهای محروم و آسیب­پذیر جامعه چه در نقاط شهری و چه روستایی می ­پردازد و نقش آن در مناطق روستایی با توجه به ماهیت اقتصادی- اجتماعی این نقاط پر رنگ­تر است.

با توجه به اهمیت موضوع در این پایان نامه تلاش بر این است تا  موانع و محدودیت­های توانمندسازی اقتصادی و اجتماعی خانوارهای روستایی تحت پوشش کمیته امداد مورد بررسی قرار گیرد تا در نهایت راه­کار­های مناسب جهت تقویت و توانمندسازی این قشر از جامعه ارائه گردد. این پژوهش در قالب پنج فصل سازمان یافته است که:

 در فصل اول؛ چارچوب پژوهش همراه با طرح مساله، ضرورت و اهداف پژوهش، فرضیات پژوهش و برخی از تجربیات گذشته در قالب پیشینه پژوهش بیان گردیده است.

در فصل دوم؛ مباحث نظری پژوهش پیرامون موضوع تحقیق در قالب نظریات و دیدگاه ­ها مورد بررسی قرار گرفته است.

در فصل سوم؛ متدولوژی و روش­های مورد استفاده در پژوهش و همچنین منطقه مطالعاتی از جنبه­ های طبیعی و انسانی مورد بررسی قرار گرفته و چشم­انداز وضع موجود ترسیم و بیان گردیده است.

در فصل چهارم؛ به تجزیه و تحلیل موانع و محدودیت­های توانمندسازی اقتصادی و اجتماعی خانوارهای روستایی تحت پوشش کمیته امداد پرداخته شده و در ادامه فرضیات تحقیق مورد آزمون قرار گرفته شده است.

در فصل پنجم؛ در نهایت جمع­بندی، نتیجه ­گیری و پیشنهادات ارائه می­گردد.

1-1- طرح و بیان مسئله تحقیق

سالیان متمادی در پیاده­سازی مدل‎های گوناگون رشد و توسعه وقت صرف شده و ناكامی‎های بسیاری در این امر اتّفاق افتاده است. سهم عدم بهره‎مندی جوامع روستایی از رشد و توسعه در این جریان، شاید بیش از سایر اقشار است. شرایط محیطی و انسانی حاكم بر روستاها به‎ گونه‎ای است كه آنان را در انزوا قرار داده و باعث شده از فعالیت‎های مربوط به توسعه بهره‎ی كمتری ببرند. مهم‎ترین نمود این امر در نبود اشتغال، ناپایداری و عدم تنوع شغلی در روستاها است كه مهاجرت به خارج روستاییان را درپی دارد (طاهرخانی،1381: 50 و فلیحی،1379: 203). اما در این میان، برنامه‎های جدید توسعه، الگوی نوینی از توسعه روستایی را معرفی می‌‎نماید که  مبتنی بر اصل توانمندسازی روستاییان می‎باشد. توانمندسازی از مؤلفه‎های جدید توسعه و در کانون مفاهیم جدید توسعه و تقویت راهبردهای فقرزدایی به ویژه در مناطق روستایی قرار دارد.

مفهوم توانمندسازی از دهه 1950 شکل گرفت و در دهه 1970 به اوج خود رسید. در دهه 1990 وجه غالب نظریه‎های توسعه روستایی را به خود اختصاص داد و در مفهوم جدید توانمندسازی، مردم خود نقش بازیگر اصلی را دارند. توانمندسازی یک بحث کیفی و ارتقائی است و این تعریف را در برمی‎گیرد: توانمندسازی به عنوان فرایندی که به واسطه آن افراد بر امور و کارهای خود تسلط بیشتری می‎یابند و با کسب قدرت بالا، کنترل بر منابع، اعتمادسازی، ظرفیت­سازی و مشارکت فعال می‎توانند مسیر زندگی‎شان را به درستی هدایت کنند. راهبردهای توانمندسازی، کمک به مردم برای داشتن نقش فعال در زمینه شناخت خود است (Rifkin, 2003: 170). در همین راستا، توماس اسلیتر[1] از توانمندسازی تعریف ذیل را ارائه کرده است: توانمندسازی یعنی فرایند گسترش قابلیت‎ها و ظرفیت‎های موجود برای مشارکت در گفت و گو، مذاکره و تحت نفوذ و کنترل درآوردن نهادها و سازمان­هایی است که در زندگی جوامع روستایی تاثیر دارند (رضوانی و همکاران، 1389: 128).

در توانمندسازی چهار عنصر کلیدی مهم عبارتند از: 1- دسترسی به اطلاعات؛ 2- درگیر شدن و مشارکت؛ 3- مسئولیت­ پذیری و پاسخگویی؛ و 4- ظرفیت سازمان‎های محلی (رضوانی و همکاران، 1389: 128). در همین راستا در برنامه‎های جدید توسعه روستایی که بیش از هر چیز مبتنی بر دو اصل توانمندسازی روستاییان و فقرزدایی است، دست کم سه فرایند سازماندهی مورد توجه قرار دارد: 1- سازماندهی اداری و مدیریتی کارگزاران و مسئولان دستگاه‎ها و نهادهای دولتی ذیربط به منظور هماهنگ­سازی و یکپارچه­سازی اقدامات دولتی در روستاها؛ 2- سازماندهی اقتصادی مردم روستا برای اجرای فعالیت‎های درآمدزا از طریق وام‎های کم بهره و بدون بهره؛ و 3- سازماندهی اجتماعی مردم روستا به منظور برنامه‎ ریزی توسعه و نوسازی اجتماعی در سطح محلی و تشریک مساعی برای اجرای پروژ‎ه‎های اولویت‎دار (زاهدی مازندرانی، 1387: 280-271). بنابراین می‎‎توان انتظار داشت که این سه نوع سازماندهی بتواند با تقویت روح خودیاری، خوداتکایی و خودکفایی مالی، مشارکت واقعی مردم را در فرایند توانمندسازی و برنامه‎ ریزی توسعه روستایی تأمین کند و از این طریق ضمن تقلیل حدود مداخله و تصدی­گری دولت، هدف‎های گسترش اشتغال در روستا، افزایش تولید و ارزش افزوده در اقتصاد روستا و کاهش فقر و بهبود سطح زندگی روستاییان را تأمین کند و زمینه اثرگذاری نقش روستاییان را در فرایند توسعه روستایی فراهم سازد (رضوانی، 1390: 108). اهمیت توانمندسازی برای دنیای امروزی به حدی است که از آن به عنوان رکن اساسی در فرایند اشتغال یاد می­ شود و با توجه به اینکه جامعه روستایی ایران به میزان زیادی با بیکاری (آشکار و پنهان) مواجه است، می­توان گفت که توانمندسازی روستاییان راه حل سودمندی برای خروج از بیکاری است (میرزایی و همکاران، 1389: 100).

در ایران به منظور مبارزه با فقر و نابرابری‎های درآمدی، توانمندسازی اقشار جامعه روستایی، سازمان‎ها و نهادهای رفاهی متعددی در قالب راهبردهای حمایتی ایجاد شده است. یکی از این نهادهای عمده، کمیته امداد امام خمینی(ره) می‎باشد که پس از پیروزی انقلاب اسلامی با هدف شناخت محرومیت‎های مادی و معنوی افراد جامعه، طبقات محروم و حمایت از آنان به منظور فقرزدایی از طریق ایجاد برنامه‎های ارائه خدمات مالی، بهداشتی، آموزشی و خودکفایی به نیازمندان تشکیل شده است (اسلامی و حجازی، 1390: 277-276). این نهاد، در طی بیش از سه دهه فعالیت، خدمات ارزنده‎ای را به محرومترین اقشار جامعه در اقصی نقاط کشور ارائه کرده است. استفاده از منابع، ظرفیت‎ها و توانمندیهای مردمی برای دستگیری و حمایت از نیازمندان و خودکفایی و توانمندسازی ایشان، از مهم‎ترین ویژگی‎های این نهاد می‎باشد.

توانمندسازی در کمیته امداد سبب ایجاد قابلیت در افراد و گروه‎های محروم برای مشارکت فعال و آگاهانه در تأمین رفاه فردی و اجتماعی می‎شود؛ اگر چه برنامه توانمندسازی افراد و جوامع، در قلمرو حمایت‎های اجتماعی است، اما با توجه به این که هدف نهایی آن منجر به فقرزدایی می‌‎شود، نیازمند شناخت موانع و محدودیت‎ها، طراحی و اجرای برنامه‎های توانمندسازی است (وزارت رفاه و تأمین اجتماعی، 1384: 1). پژوهش حاضر با بهره گرفتن از نظریه توانمندسازی به

عنوان

 

صفحه فصل اول: کلیات پژوهش 1-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………

 

2 1-2 بیان مسأله…………………………………………………………………………………………………………………..

 

4 1-3 اهمیت و ضرورت انجام پژوهش…………………………………………………………………………………..

 

7 1-4 اهداف پژوهش……………………………………………………………………………………………………………

 

8 1-4-1 هدف کلی ……………………………………………………………………………………………………………..

 

8 1-4-2 اهداف ویژه ……………………………………………………………………………………………………………

 

8 1-5 فرضیه های پژوهش…………………………………………………………………………………………………….

 

9 1-6 تعاریف مفاهیم …………………………………………………………………………………………………………..

 

9 1-6-1 تعاریف نظری ………………………………………………………………………………………………………..

 

9 1-6-2 تعاریف عملیاتی …………………………………………………………………………………………………….

 

10                                                                                فصل دوم: ادبیات پژوهش 2-1 مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………..

 

13 2-2 مبانی نظری ……………………………………………………………………………………………………………….

 

13 2-2-1 نقش فناوری در آموزش و یادگیری ………………………………………………………………………….

 

13 2-2-2 آموزش الکترونیکی …………………………………………………………………………………………………

 

15 2-2-3 انواع آموزش الکترونیکی …………………………………………………………………………………………

 

16 2-2-4 تجربه های نوآورانه آموزشی مبتنی بر فناوری اطلاعات ……………………………………………….

 

17 2-2-5 نرم افزار و رایانه به عنوان رسانه آموزش …………………………………………………………………..

 

18 2-2-6 تعریف چند رسانه ای ……………………………………………………………………………………………..

 

19 2-2-7 چرایی استفاده از چند رسانه ای ها در آموزش …………………………………………………………..

 

20 2-2-8 تفاوت آموزش سنتی و آموزش مبتنی بر رایانه ……………………………………………………………

 

21 2-2-9 طبقه بندی الگوهای تدریس …………………………………………………………………………………….

 

22 2-2-10 روش آموزش مبتنی بر مشارکت گروهی …………………………………………………………………

 

23 2-2-11 مفهوم یادگیری مشارکتی و ضرورت کاربرد آن …………………………………………………………

 

24 2-2-12 انواع تکنیک های یادگیری مشارکتی ……………………………………………………………………….

 

25 2-2-13 الگوی دریافت مفهوم : (تعریف و روش اجرا) …………………………………………………………

 

26 2-2-14 مراحل تدریس در الگوی دریافت مفهوم ………………………………………………………………….

 

29 2-2-15 جمع بندی مبانی نظری …………………………………………………………………………………………

 

31 2-3 مبانی تجربی پژوهش ………………………………………………………………………………………………….

 

32 2-3-1 مطالعات انجام شده در داخل ایران ……………………………………………………………………………

 

32 2-3-2 مطالعات انجام شده در خارج ایران …………………………………………………………………………..

 

33                                           فصل سوم: روش شناسی پژوهش

 

 

3-1 مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………..

 

36 3-2 نوع و روش پژوهش …………………………………………………………………………………………………..

 

36 3-3 متغیرهای پژوهش ……………………………………………………………………………………………………….

 

36 3-3-1 مدل مفهومی متغیرهای مورد بررسی …………………………………………………………………………

 

37 3-4 ابزارهای اندازه گیری و شیوه اندازه گیری متغیرها …………………………………………………………..

 

38 3-5 روایی و پایایی ابزار …………………………………………………………………………………………………….

 

38 3-6 طرح پژوهش یا شیوه ی اجرا ………………………………………………………………………………………

 

39 3-7 جامعه آماری، حجم نمونه و روش نمونه گیری ………………………………………………………………

 

40 3-8 روش‌ها و ابزار تجزیه و تحلیل داده‌ها …………………………………………………………………………..

 

40  

 

4 فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته‌ها

 

4-1 مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………..

 

42 4-2 توصیف افراد نمونه های آماری ……………………………………………………………………………………

 

42 4-3 تجزیه و تحلیل توصیفی داده های پژوهش …………………………………………………………………….

 

43 4-4 تجزیه و تحلیل استنباطی داده های پژوهش ……………………………………………………………………

 

46 4-4-1 بررسی استنباطی فرضیه ها ………………………………………………………………………………………

 

47  

 

 

 

 

 

فصل پنجم: تفسیر یافته‌ها

 

5-1 مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………..

 

56 5-2 خلاصه ی پژوهش ……………………………………………………………………………………………………..

 

56 5-3 بحث و نتیجه گیری ……………………………………………………………………………………………………

 

57 5-4 پیشنهادهای پژوهش ……………………………………………………………………………………………………

 

59 5-4-1 پیشنهادهای کاربردی ………………………………………………………………………………………………

 

59 5-4-2 پیشنهادهایی پژوهشی ……………………………………………………………………………………………..

 

60 5-6 محدودیت های پژوهش ………………………………………………………………………………………………

 

60 5-6-1 محدودیت‌های در اختیار پژوهشگر……………………………………………………………………………

 

60 5-6-2 محدودیت‌های خارج از اختیار پژوهشگر …………………………………………………………………..

 

60 منابع و مآخذ

 

  منابع فارسی……………………………………………………………………………………………………………………….

 

62 منابع انگلیسی……………………………………………………………………………………………………………………..

 

65 پیوست‌ها

 

 

سؤالات آزمون واژگان ………………………………………………………………………………………………………..

 

67 سؤالات آزمون درک مطلب …………………………………………………………………………………………………

 

68  

 

 

 

 

فهرست جداول

جدول 1-2: مراحل تدریس در الگوی دریافت مفهوم ………………………………………………………………

 

30 جدول 2-2: خلاصه ی نتایج مطالعات مرتبط با موضوع پژوهش ………………………………………………

 

34 جدول 1-3: طرح شبه آزمایشی پژوهش ………………………………………………………………………………..

 

37 جدول 1-4: فراوانی و درصد افراد مورد مطالعه بر اساس گروه …………………………………………………

 

42 جدول 2-4: شاخص های توصیفی متغیرهای مورد بررسی ……………………………………………………….

 

43 جدول 3-4: شاخص های توصیفی متغیرهای مورد بررسی در گروه کنترل …………………………………

 

45 جدول 4-4: تی محاسبه شده برای مقایسه میانگین پیش آزمون واژگان و درک مطلب دو گروه …….

 

47 جدول 5-4: خلاصه نتایج بررسی همگنی شیب نمره های پیش آزمون و پس آزمون واژگان …………

 

48 جدول 6-4: خلاصه نتایج تحلیل واریانس و کوواریانس نمره پیش آزمون و پس آزمون واژگان ……

 

49 جدول 7-4: خلاصه نتایج بررسی همگنی شیب نمره های پیش آزمون و پس آزمون درک مطلب ….

 

50 جدول 8-4: خلاصه نتایج تحلیل واریانس و کوواریانس نمره پیش آزمون و پس آزمون درک مطلب

 

50 جدول 9-4: خلاصه نتایج بررسی همگنی شیب نمره های پیش آزمون و آزمون یادداری واژگان …..

 

51 جدول 10-4: خلاصه تحلیل واریانس و کوواریانس نمره پیش آزمون و آزمون یادداری واژگان …….

 

52 جدول 11-4: خلاصه نتایج بررسی همگنی شیب نمره های پیش آزمون و آزمون یادداری درک ……

 

53 جدول 12-4: خلاصه نتایج تحلیل واریانس و کوواریانس نمره پیش آزمون و آزمون یادداری درک .

 

53 فهرست نمودارها:

 

نمودار 1-4: میانگین نمرات گروه آزمایش در واژگان و درک مطلب ………………………………………….

 

44 نمودار 2-4: میانگین نمرات گروه کنترل در واژگان و درک مطلب …………………………………………….

 

46 فهرست شکل ها:

 

 

 

  شکل 1-2: آثار مستقیم و غیر مستقیم الگوی دریافت مفهوم ………………………………………………………..

27

 

 

 

 

 

 

چکیده

این پژوهش با هدف ارائه ی یک درس افزار مبتنی بر الگوی دریافت مفهوم و بررسی تأثیر آن بر یادگیری و یادداری واژگان و درک مطلب دانش آموزان سال اول دبیرستان در درس زبان انگلیسی انجام گرفت. این مطالعه از نظر هدف تولیدی کاربردی و از نظر روش اجرا در گروه پژوهش های شبه آزمایشی با پیش آزمون-پس آزمون و گروه کنترل قرار دارد. جامعه ی آماری شامل کلیه دانش آموزان دختر سال اول دبیرستان شهرستان پاوه در نیمه دوم سال تحصیلی 93-92 و نمونه های آماری تعداد 57 نفر (28 نفر گروه آزمایش و 29 نفر گروه کنترل) بود که به شیوه ی نمونه های در دسترس، انتخاب و به شکل تصادفی در گروه های آزمودنی قرار گرفتند. متغیرهای این مطالعه در دو بخش یادگیری و یادداری واژگان و درک مطلب زبان انگلیسی و ابزار اندازه گیری متغیرهای مورد نظر محقق ساخته بود. بدین منظور در بخش سنجش واژگان آزمونی 40 سؤالی به شکل چهار گزینه ای و در بخش درک مطلب نیز آزمونی 20 سؤالی بر اساس مطالب تدریس شده، تهیه گردید. روایی ابزار به صورت محتوایی و صوری با بهره گرفتن از نظر متخصصان و پایایی آن‌ ها به شیوه ی بازآزمایی به اجرا بر روی تعداد 30 نفر از افراد جامعه ی آماری در دو فاصله ی زمانی 15 روزه و محاسبه ی ضریب همبستگی پیرسون تعیین گردید. ضرایب محاسبه شده برای کل آزمون برابر 84/0 و از حد بحرانی 70 درصد بالاتر و مورد تأیید بود. توصیف و تشریح داده ها با بهره گرفتن از آمار توصیفی (کمترین نمره، بیشترین نمره، میانگین و انحراف معیار) و بررسی فرضیات در قالب آزمون های آمار استنباطی (آزمون تی مستقل به منظور تعیین میزان همگنی یا غیرهمگنی گروه ها در ابتدای پژوهش و در پیش آزمون و همچنین آزمون تحلیل کوواریانس) صورت گرفت. نتایج نشان داد آموزش با بهره گرفتن از نرم افزار مبتنی بر الگوی دریافت مفهوم بر یادگیری واژگان (82/21=F ، 000/0=Sig)، یادگیری درک مطلب (17/8=F ، 006/0=Sig)، یادداری واژگان (93/16=F ، 000/0=Sig)، و یادداری درک مطلب (25/5=F ، 026/0=Sig)، مؤثرتر از شیوه ی سنتی آموزش زبان انگلیسی در مدارس است.

واژه های کلیدی: درس افزار، الگوی دریافت مفهوم، زبان انگلیسی، واژگان، درک مطلب.

مقدمه:

از دیرباز، تعلیم و تربیت از موارد مهم و مطلوب جوامع گوناگون به حساب می آمده و نظام های آموزشی به دنبال یافتن راه هایی برای بهبود شیوه های آموزش دروس مختلف بوده اند. شیوه های سنتی تدریس هزاران سال به طور تقریباً یکسان به کار می رفته اند، اما در دنیای کنونی رویکردهای جدیدی برای آموزش و یادگیری مورد توجه قرار گرفته اند. محققان همواره در پی یافتن پاسخی برای پر کردن خلأهای یادگیری، رفع مشکلات و کمبودهای ناشی از نقص در فرایند تدریس و یادگیری بوده اند. آن‌ ها راه هایی را جستجو می کنند که روش های تکراری و خسته کننده را به تجربیات یادگیری تعاملی و لذت بخش برای دانش آموزان تغییر دهند (صالحی زاده و اسدی، 1392، ص 12). لذا با وجود نیاز و در پی تلاش های صورت گرفته بسیاری از شیوه ها و روش های یاددهی-یادگیری به شکل قابل توجهی نسبت به دو دهه ی گذشته تغییر کرده است. و منابع اطلاعاتی، راه های انتقال و تبادل اطلاعات و چگونگی شکل گیری اطلاعات ما نیز متناسب با این تغییرات، دگرگون شده است (دیویدسون و همکاران، 2009، ص 8).

اما، در امر تعلیم و تربیت، آموزشی مؤثر است که: اولاً منجر به یادگیری شود و ثانیاً این یادگیری پایدار باشد. تحقق این دو، مستلزم استفاده از حواس پنج گانه فراگیر و بهره گیری از تجارب مستقیم و دست اول می باشد. تجربه نشان می دهد که حس های مختلف در یادگیری انسان نقش مساوی و یکسان ندارند. گرچه در منابع گوناگون، ارقام متفاوتی در این زمینه ذکر شده، اما در تمامی آن‌ ها، بیشترین سهم به حس بینایی داده شده است (احدیان، 1382، ص 34). به کارگیری حس بینایی در برنامه ها و نرم افزارهای چندرسانه ای، به سبب بهره گیری از رسانه های تصویری در قالب فیلم و عکس، آسان است. از این رو امروزه بسیاری از مطالعات بر به کارگیری رایانه و چند رسانه ای ها در آموزش تمرکز کرده اند.

آموزش به کمک کامپیوتر و چند رسانه ای ها، مزایای خاصی برای کودکان ارائه می کنند از جمله ی این مزیت ها می توان به ارائه بصری، یادگیری خود تنظیم، صدا و گرافیک بسیار برانگیزاننده، بازخورد فوری و فرصت برای در اختیار داشتن کنترل یادگیری خود، اشاره نمود (بلاک و وود، 2003). اگر چه عقیده بر این است که چند رسانه ای های آموزشی منابع غنی را فراهم می‌آورند که می‌تواند فرصتی برای رشد یادگیرندگان باشد و آن ایجاد محیط مشارکتی است که به یادگیرندگان و معلمان اجازه می‌دهد به جستجو پرداخته و انواع مسائل را بررسی کنند. اما نرم افزارهای آموزشی به خودی خود، تأثیر اندکی بر یادگیری و تدریس دارند. بدون شک این فناوری فرصت‌های متعددی برای محیط‌های یادگیری ایجاد می‌کند و سبب تعامل آموزشی قابل توجهی می‌گردد، اما به تنهایی نمی‌تواند کیفیت تدریس و یادگیری را افزایش دهد. این بدان معناست که محیط یادگیری و تدریس، عرضه‌ی محتوا، فعالیت‌های یادگیرنده، چگونگی اجرای فعالیت‌های یادگیرنده، فرایند سنجش عملکرد یادگیرندگان و فرایند بازخورد به گونه ای متناسب شکل گیرد وگرنه تضمینی برای تحقق هدف‌های آموزشی وجود ندارد (حیدری و همکاران، 1389، ص 105).

بر این اساس لازم است تا طراحی و تهیه این نرم افزارها مبتنی بر اصول علمی و با توجه به دیدگاه، نظریه‌ها و الگوهای مطرح تدریس صورت بگیرد تا بتواند شرایط لازم را برای انتقال مفاهیم داشته باشند. این پژوهش نیز در این راستا و به منظور به کارگیری اصول الگوی دریافت مفهوم در طراحی و تهیه ی یک چندرسانه ای آموزش زبان انگلیسی برای دانش آموزان سال اول دوره دوم متوسطه و بررسی تأثیر آن بر یادگیری و یادداری زبان انگلیسی در دانش آموزان گروه هدف، صورت گرفت.

[1] Davidson

[2] Black & Wood

بیان مسأله:

تعلیم و تربیت فرایندی است که فکر انسان را پرورش می دهد. بنا بر عقیده کریستین و مک روبی اهمیت اندیشیدن و تفکر برای انسان به اندازه ای است که بدون آن زندگی ممکن نیست و هدف اصلی هر نظام آموزشی متفکر بار آوردن افراد است (کریستین و مک روبی[1]، 2012). در حقیقت هر گام در راه تفکر، تنها تلاشی محسوب می شود برای آن که انسان را متفکرانه، در یافتن مسیر ذات خویش همیاری کند (هایدگر، 1391، ص 1). اهمیت توجه به تفکر در نظام های آموزشی دنیا در هر دوره ای، سبب پیدایش شیوه های نوینی از آموزش گردید که در آن‌ ها بر تفکر و شیوه ی علمی حل مسائل تأکید گردید. از جمله ی این شیوه های آموزشی می توان به الگوی دریافت مفهوم[2] اشاره نمود.

الگوی دریافت مفهوم در سال 1985 و به وسیله ی جویس و ویل[3] و بر اساس تئوری برونر از دریافت مفهوم گسترش یافت. آن‌ ها سه روش از این الگو را مطرح کردند که عبارت‌اند از: مدل پذیرش گرا، مدل انتخاب گرا و مدل مواد سازمان نیافته (بهاسکارا[4] و همکاران، 2006، ص 11). این شیوه ی آموزشی می تواند در هر سطح و کلاسی مورد استفاده قرار گیرد و زمینه ساز ارتقاء سطح تفکر انتقادی و مهارت‌های فراشناختی دانش آموزان گردد (مایر[5]، 2012، ص VII). بررسی مبانی تجربی موضوع بیانگر آن است که استفاده از الگوی دریافت مفهوم در بسیاری از پژوهش ها دارای آثار مثبتی بوده است. اما امروزه با رشد و گسترش فناوری های نوین آموزشی و ورود این فناوری ها به عرصه ی آموزش، توجه به آموزش های مبتنی بر درس افزارها و شیوه های دیجیتالی افزایش یافته و به نوعی الزام برای محیط های یادگیری تبدیل گردیده است. از این رو ساخت و به کارگیری درس افزارهای مبتنی بر شیوه های یادگیری دارای پشتوانه از اهمیت، خاصی برخوردار است. این موضوع در خصوص دروس مشکل نظیر زبان انگلیسی لزوم بیشتری یافته و نیازمند پژوهش های نوین است.

استفاده از چند رسانه ای ها، بعد تازه ای به ابعاد روش‌های تدریس قدیمی می افزاید که قبلاً در دسترس معلمان نبود (هروی و فرقاندوست حقیقی، 1377، ص 22). لذا توان این نرم افزارها در آموزش سطح بالا از یک سو و پیچیدگی ها و نیازهای روزافزون دنیای کنونی در زمینه های آموزشی از سوی دیگر، ما را وا می دارد تا به الگوهای نوین، کارا و مؤثر مناسب در آموزش و پرورش روی آوریم (نوروزی و همکاران، 1387، ص 11). و با به کارگیری نظریه های بنیادین مربوط به این الگوها در ساخت و طراحی چند رسانه ای ها، شرایط یادگیری فراگیران را آسان و آسان تر نماییم.

پژوهش‌ها نشان داده‌اند که آموزش مبتنی بر چندرسانه‌ای ها می‌تواند به درک مطلب و یادداری دانش آموزان کمک کند. در واقع چند رسانه ای های آموزشی از جمله نظام رسانه ای هستند که با توجه به ماهیت چند حسی شان، می‌توانند به راحتی با انواع سبک‌های یادگیری سازگار شده و با شکل‌های گوناگون تعامل، یادگیری آسان و پایداری را فراهم نمایند. از مزایای چندرسانه‌ای ها می‌توان به ایجاد خلاقیت، صرفه جویی در زمان، حذف فعالیت‌های غیر مفید، افزودن زمان برای ارتباط با شاگرد و مباحثه، ارائه‌ مطالب در قالب‌های متنوع، شناسایی سبک‌های متفاوت یادگیری، یادگیری فعال همراه با بازخورد، امکان تکرار، یادگیری متناسب با سرعت ویژه‌ی فراگیر ضمن کنترل فرایند یادگیری، تسهیل مشارکت در فعالیت‌ها و برقراری تعامل و رابطه دو سویه با کاربر نام برد (زارعی زوارکی و جعفرخانی، 1388، ص 23). مایر (2001) نیز دلیل منطقی ارائه‌ چند رسانه ای یعنی ارائه‌ مطالب در قالب کلمات و تصاویر را به کار گیری کل ظرفیت شناختی انسان برای پردازش اطلاعات می‌داند.و مزایای آموزش با چندرسانه‌ای در محورهای زیر قابل تبیین می داند.

چکیده

در رقابت جهانی عصر حاضر ، باید محصولات با کیفیت را با توجه به درخواست مشتری و در کمترین زمان، در دسترس وی قرار داد.بر این اساس مدیریت زنجیره تأمین SCM)) اهمیت پیدا کرد ،زیرا ارضای نیاز ها وعلایق مشتریان نه فقط توسط آخرین موجودیت چسبیده به مشتری ،یعنی محصول نهایی است ، بلکه توسط تأمین کنندگان بالادست صورت می گیرد.در تحقیق حاضر ، به توسعه یک برنامه ریزی  سه سطحی پرداخته شده است که به دنبال بهینه کردن دو هدف متناقض ودارای تعارض مسأله  شامل: 1-مینیمم سازی هزینه ها و2- ماکزیمم سازی ارزش کل تولید که به عنوان تابع هدف کیفی در مدل پیشنهادی، در نظرگرفته شده و به معنی ماکزیمم کردن کیفیت است، می باشد.فرمول بندی مسئله، مدلهای ارائه شده در پیشینه پژوهش را به منظور ارائه مدلی واقع بینانه تر توسعه می دهد. به همین منظور در تحقیق پیش رو کیفیت نه تنها به مواد اولیه بلکه به تجربه وکارائی اپراتور نیز وابسته است .همچنین برای حل مدل مذکور از دو رویکرد مختلف دقیق وفراابتکاری استفاده شده ونتایج آنها مورد مقایسه قرار می گیرد.روش دقیق اتخاذ شده روش آرمانی فازی می باشد که با مطرح کردن مفهومی به نام تابع عضویت یا تابع مطلوبیت برای هر یک از توابع و سپس با ماکزیمم کردن آن برای تک تک اهداف به دنبال نزدیک کردن هر یک از اهداف به مقدار بهینه خود است. الگوریتم های بهینه سازی تکاملی چندهدفه بکار برده شده منجر به جبهه پارتوی نزدیک به بهینه یا اصطلاحا بهینه کارا می شوند ولی در زمان بسیار کم.الگوریتم های NSGAII وNRGA از جمله الگوریتم های بهینه سازی تکاملی چند هدفه بکار رفته هستند که نتایج محاسباتی حاکی از برتری الگوریتم NSGAII نسبت به الگوریتمNRGA است ودر نتیجه می توان به این الگوریتم در یافتن جبهه های پارتوی کارآمد در مدت زمان منطقی وکوتاه اعتماد کرد.

 

واژه های كلیدی :زنجیره تامین، کیفیت ، بهینه سازی چند هدفه، NSGAII ، NRGA

 

 

 

 

 

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                           صفحه   

فصل اول : مقدمه و کلیات تحقیق.. 1

1-1-مقدمه. 2

1-2-ضرورت انجام تحقیق.. 3

1-4-فرضیات مسأله. 5

1-5-پرسش تحقیق.. 6

فصل دوم : ادبیات و پیشینه تحقیق.. 7

2-1-مقدمه. 8

2-11-2- مفهوم تسلط(چیرگی) 26

2-11-4-6-الگوریتم های بهینه سازی تکاملی چند هدفه. 31

2-12-روش های اندازه گیری عملکرد الگوریتم های چند هدفه. 32

فصل سوم : ارائه مدل ریاضی مساله وروش تحقیق.. 39

3-1-مقدمه. 40

3-3-2- پارامترها 43

3-3-3- متغیرها 43

3-3-5- محدودیت های مدل. 45

3-4-اعتبار سنجی مدل. 48

3-5- ساختار کلی الگوریتم مرتبسازی نامغلوب ژنتیک (NSGA-II) 57

3-6-تشریح مراحل الگوریتم (NRGA) 65

فصل چهارم : ارائه روش حل و تجزیه و تحلیل محاسباتی.. 68

4-1- مقدمه. 69

4-2-2- نحوه تولید جمعیت اولیه. 72

4-2-5-1- عملگرهای تقاطعی.. 74

4-5-مقایسه وتحلیل نتایج.. 78

فصل پنجم : نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات آتی.. 79

5-1-نتیجه گیری.. 80

مراجع. 82

پیوست… 87

پیوست .بخشی از کد لینگو. 88

Abstract(چکیده انگلیسی) 91

 

 

فهرست جداول

 

 

جدول3-1- هزینه خرید یک واحد مواد اولیه از تأمین کننده s با سطح کیفی L  48

جدول3-2- هزینه تولیدمحصول با سطح کیفیq در کارخانه j  48

جدول3-3- هزینه حمل مواد اولیه ار تأمین کننده S به تولید کننده j… 49

49

 49

49

  50

 50

50

51

51

51

…. 52

.  53

. 54

. 54

55

55

. 56

. 56

. 57

 .. 70

71

. 71

71

. 72

.. 77

 

فهرست شکل ها

شکل 1-1– یک شبکه زنجیره تأمین سه مرحلهای.. 5

.. 9

.. 16

17

17

.. 18

… 25

و 26

… 35

… 59

. 60

.. 61

.. 62

. 64

64

65

. 74

.. 75

مقدمه

در سالیان نه چندان دور، رقابت بین سازمانها وجود داشته ولی در طی سالیان اخیر رقابت بین سازمانی جای خود را به رقابت بین زنجیره تأمین آنها داده است.در رقابتهای جهانی عصر حاضر، باید محصولات با کیفیت را با توجه به درخواست مشتری ودرکمترین زمان دردسترس وی قرار داد.خواست مشتری بر کیفیت بالاوخدمت رسانی سریع، موجب افزایش فشارهایی شده است که قبلا وجود نداشته است، درنتیجه سازمانها قادر نیستند به تنهایی از عهده ی برآوردنیازهای مشتریان خود برآیند. دربازار رقابتی امروز، بنگاه های اقتصادی وتولیدی علاوه بر توجه به سازمان ومنابع داخلی، خودرابه مدیریت ونظارت برمنابع وارکان مرتبط خارج ازسازمان نیازمندیافته اند. علت این امردرواقع دستیابی به مزیت یامزایای رقابتی باهدف کسب سهم بیشتری از بازار است. براین اساس، فعالیتهایی نظیر برنامه ریزی عرضه وتقاضا، تهیه ی مواد، تولیدوبرنامه ریزی محصول، نگهداری کالا، کنترل موجودی، توزیع، تحویل وخدمت به مشتری که قبلا همگی در سطح شرکت انجام می شداینک به سطح زنجیره تأمین انتقال پیداکرده است. تأثیرگذاری وتأثیرپذیری تولیدکنندگان، تأمین کنندگان ومشتریان بریکدیگرونیزنتیجه این آثارکه درهزینه ها، کیفیت، زمان تولیدوتحویل نمایان می شوند، موجب شده است تازنجیره تأمین به عنوان یک نظام یکپارچه وهمبسته مطرح گردد.]4[

مساله زنجیره تامین در دنیای امروز به عنوان یک مزیت رقابتی عمده در راستای کاهش قیمت تمام شده مطرح است. زنجیره تامین شامل خرید و تامین، لجستیک و حمل و نقل، بازاریابی، رفتار سازمانی، شبکه، مدیریت استراتژیک، مدیریت سیستم های اطلاعاتی و مدیریت عملیات می باشد. ]5[  با وجود این مطلب، تصمیم گیری در مراحل مختلف این روند و هماهنگی این مراحل، مساله اصلی در زنجیره تامین می باشد با توجه به رقابت شدیدی که بین تولید کنندگان وجود دارد، در صورتی که هر کدام از حلقه های این زنجیره ضعیف عمل کند، کل مجموعه موفق نخواهد بود و در سطح مورد انتظار عمل نخواهد کرد. بنابراین مدیریت موثر این زنجیره در صنعت یک چالش مدیریتی عمده به حساب می آید. در سالهای اخیر، شرکت ها و سازمان های کشورهای صنعتی و پیشرفته جهان، توجه ویژه ای به مدیریت زنجیره تامین داشته اند و از این رهگذر به موفقیت های قابل توجهی نیز دست یافته اند که گواه این امر، حجم بالایی از مبادلات تجاری انجام شده و درآمد و سود آوری بالای زنجیره تامین موفق و کارآمد است که در بازارهای به شدت رقابتی امروز، موفق به پیشی گرفتن از رقبا شده اند.]6[

1-2-ضرورت انجام تحقیق

امروزه رویکردسیستمی ومباحث زنجیره تأمین به عنوان موضوعات شناخته شده ای در مهندسی صنایع مطرح هستند. حجم گسترده وتنوع تحقیقات صورت گرفته درزمینه مدیریت زنجیره تأمین، حاکی ازاهمیت وجذابیت موضوع است.

هندفیلدونیکولز]7[ معتقدندکه سه عامل اصلی باعث شده اندتاشرکتها بحث مدیریت زنجیره تأمین رابه صورت جدی دنبال کنند. این عوامل عبارتند از:

-انقلاب اطلاعات

-افزایش سطح انتظارات مشتریان درهنگام خریدمحصولات

-ضرورت ایجادساختاری جدیددرروابط بین سازمانی

مجموعه این عوامل بیان کننده این مطلب است که درشرایط جدید برای رضایت مشتریان وکسب سهم مؤثردربازارهای جهانی ومنطقه ای بایدحداکثرانعطاف پذیری تولید وکیفیت ودر عین حال حداقل هزینه هاوزمان انتظارباهم وجودداشته باشند.هرچند درنگاه اول جمع این عوامل با یکدیگرغیر ممکن جلوه می نماید، اما شرکتهای تولیدی وخدماتی چندراه را برای دستیابی به قابلیت‌های مذکوردر دستور کارخود قرار داده اند، یکی از آنها تشکیل زنجیره تأمین ومدیریت آن بود. به طورخلاصه ویژگی ها وعواملی که موجب حرکت سازمانها درعصرحاضر برای تشکیل و توسعه زنجیره تأمین ومدیریت آن شده اند را می توان به صورت زیر عنوان نمود:

1-وجودامکان ارتباط سریع در بین شرکتهای مختلف و دستیابی به اطلاعات کلی باسرعت بسیار بالاومحیطهای بازرگانی برپایه شبکه های اینترنتی

2-افزایش قابلیت اطمینان بنگاه های حمل کالا برای حمل ونقلهای درون مرزی وبرون مرزی

3-به وجود آمدن سازمان هایی که می توانند وظیفه مدیریت کلی وهماهنگ کردن تمامی زنجیره تأمین را برعهده گیرند.

4-امکان توسعه و ارتقاء سیستمهای کامپیوتری تجاری که امکان یکپارچگی در زنجیره تأمین را افزایش می دهد.

5-وجود ابزارهایی چون مهندسی سیستمهاوروش های یکپارچه برای مدیریت زنجیره تأمین وروش های دقیق تر هزینه یابی وکنترل جریان فعالیتهای کار.

کشورماوصنایع تولیدی وخدماتی آن درآستانه ی ورود به یک رقابت همه جانبه بارقبای جهانی هستند.بدین خاطرتلاش برای گسترش علم وفرهنگ مدیریت زنجیره تأمین نیازحال وآینده کشوراست.دانشگاه هاومراکز علمی به همراه دیگرسازمانها لازم است باهمکاری یکدیگرزیرساختهای لازم برای این منظور را فراهم آورند.

با توجه به نیازهای دنیای امروز، در این پایان نامه ،ارائه و بررسی مدلی کارا برای طراحی شبکه زنجیره تامین چندهدفه وچندمرحله ای مد نظر بوده است.امید است در این تحقیق تلاشی جهت گسترش دانش در مبحث مدیریت زنجیره تأمین انجام گیرد.

مقدمه

در سالیان نه چندان دور، رقابت بین سازمانها وجود داشته ولی در طی سالیان اخیر رقابت بین سازمانی جای خود را به رقابت بین زنجیره تأمین آنها داده است.در رقابتهای جهانی عصر حاضر، باید محصولات با کیفیت را با توجه به درخواست مشتری ودرکمترین زمان دردسترس وی قرار داد.خواست مشتری بر کیفیت بالاوخدمت رسانی سریع، موجب افزایش فشارهایی شده است که قبلا وجود نداشته است، درنتیجه سازمانها قادر نیستند به تنهایی از عهده ی برآوردنیازهای مشتریان خود برآیند. دربازار رقابتی امروز، بنگاه های اقتصادی وتولیدی علاوه بر توجه به سازمان ومنابع داخلی، خودرابه مدیریت ونظارت برمنابع وارکان مرتبط خارج ازسازمان نیازمندیافته اند. علت این امردرواقع دستیابی به مزیت یامزایای رقابتی باهدف کسب سهم بیشتری از بازار است. براین اساس، فعالیتهایی نظیر برنامه ریزی عرضه وتقاضا، تهیه ی مواد، تولیدوبرنامه ریزی محصول، نگهداری کالا، کنترل موجودی، توزیع، تحویل وخدمت به مشتری که قبلا همگی در سطح شرکت انجام می شداینک به سطح زنجیره تأمین انتقال پیداکرده است. تأثیرگذاری وتأثیرپذیری تولیدکنندگان، تأمین کنندگان ومشتریان بریکدیگرونیزنتیجه این آثارکه درهزینه ها، کیفیت، زمان تولیدوتحویل نمایان می شوند، موجب شده است تازنجیره تأمین به عنوان یک نظام یکپارچه وهمبسته مطرح گردد.]4[

مساله زنجیره تامین در دنیای امروز به عنوان یک مزیت رقابتی عمده در راستای کاهش قیمت تمام شده مطرح است. زنجیره تامین شامل خرید و تامین، لجستیک و حمل و نقل، بازاریابی، رفتار سازمانی، شبکه، مدیریت استراتژیک، مدیریت سیستم های اطلاعاتی و مدیریت عملیات می باشد. ]5[  با وجود این مطلب، تصمیم گیری در مراحل مختلف این روند و هماهنگی این مراحل، مساله اصلی در زنجیره تامین می باشد با توجه به رقابت شدیدی که بین تولید کنندگان وجود دارد، در صورتی که هر کدام از حلقه های این زنجیره ضعیف عمل کند، کل مجموعه موفق نخواهد بود و در سطح مورد انتظار عمل نخواهد کرد. بنابراین مدیریت موثر این زنجیره در صنعت یک چالش مدیریتی عمده به حساب می آید. در سالهای اخیر، شرکت ها و سازمان های کشورهای صنعتی و پیشرفته جهان، توجه ویژه ای به مدیریت زنجیره تامین داشته اند و از این رهگذر به موفقیت های قابل توجهی نیز دست یافته اند که گواه این امر، حجم بالایی از مبادلات تجاری انجام شده و درآمد و سود آوری بالای زنجیره تامین موفق و کارآمد است که در بازارهای به شدت رقابتی امروز، موفق به پیشی گرفتن از رقبا شده اند.]6[

1-2-ضرورت انجام تحقیق

امروزه رویکردسیستمی ومباحث زنجیره تأمین به عنوان موضوعات شناخته شده ای در مهندسی صنایع مطرح هستند. حجم گسترده وتنوع تحقیقات صورت گرفته درزمینه مدیریت زنجیره تأمین، حاکی ازاهمیت وجذابیت موضوع است.

هندفیلدونیکولز]7[ معتقدندکه سه عامل اصلی باعث شده اندتاشرکتها بحث مدیریت زنجیره تأمین رابه صورت جدی دنبال کنند. این عوامل عبارتند از:

-انقلاب اطلاعات

-افزایش سطح انتظارات مشتریان درهنگام خریدمحصولات

-ضرورت ایجادساختاری جدیددرروابط بین سازمانی

مجموعه این عوامل بیان کننده این مطلب است که درشرایط جدید برای رضایت مشتریان وکسب سهم مؤثردربازارهای جهانی ومنطقه ای بایدحداکثرانعطاف پذیری تولید وکیفیت ودر عین حال حداقل هزینه هاوزمان انتظارباهم

چکیده

شبکه­ های اقتضایی متحرک (MANETs)[1] ، مجموعه ­ای از گره­های متحرک و بی سیم  هستند که بدون هیچ کنترل مرکزی یا زیرساخت ثابتی با یکدیگر در ارتباطاند. امروزه این شبکه ها به دلیل انعطاف پذیری بالایشان که نتیجه­ توپولوژی پویای آنها می باشد، در بسیاری از کاربردها مورد توجه قرار گرفته­اند. ولی شبکه های اقتضایی متحرک به دلیل حرکت مستمرگره­ها و تغییرات پویای توپولوژی، نسبت به شبکه­ های سنتی در مقابل حملات گوناگون آسیب پذیرترند. بنابراین تشخیص نفوذ[2] در این شبکه­ ها بسیار حائز اهمیت می باشد. یکی از روش های تشخیص نفوذ، تشخیص نفوذ مبتنی بر ناهنجاری[3] می باشد که با توجه به ویژگی­های خاص شبکه­ های اقتضایی متحرک، استفاده از این روش برای تشخیص نفوذ در این شبکه­ ها مناسب­تر است. یکی از راهکارهای تشخیص نفوذ مبتنی بر ناهنجاری، استفاده از سیستم ایمنی زیستی، موسوم به سیستم ایمنی مصنوعی[4] می باشد که الهام گرفته از سیستم ایمنی بدن انسان است.

در این پایان نامه یک راهکار جدید جهت بهبود تشخیص نفوذ مبتنی بر ناهنجاری برای شبکه­ های اقتضایی متحرک، بر اساس سیستم ایمنی مصنوعی و الگوریتم انتخاب منفی ارائه گردیده و در ادامه راهکار پیشنهادی پیاده سازی و مورد آزمایش قرار گرفته­است. نتایج آزمایشات انجام شده برای ارزیابی کارایی راهکار پیشنهادی نشان می دهد، راهکار پیشنهاد شده از نرخ تشخیص بالایی برخوردار بوده (95 درصد) و نرخ هشدار غلط در آن به شدت کاهش یافته است (1.06 درصد) و در مجموع نسبت به الگوریتم های مقایسه شده از عملکرد بالایی برخوردار است.

کلمات کلیدی : شبکه های اقتضایی متحرک ، تشخیص نفوذ ، ناهنجاری ، سیستم ایمنی مصنوعی، الگوریتم انتخاب منفی .

 

فهرست مطالب

فصل 1:کلیات موضوع. ‌ح

1-1- مقدمه. 2

1-2- موضوع پژوهش…. 4

1-3- هدف پژوهش…. 3

1-4- جنبه‌های نوآورانه پژوهش…. 3

1-5- جمع بندی.. 4

فصل 2: مفاهیم و تعاریف… 5

2-1- مقدمه. 6

2-2- شبکه های اقتضایی متحرک… 6

2-3- خصوصیات شبکه های اقتضایی متحرک… 8

2-4- مسیریابی در شبکه های اقتضایی متحرک… 9

2-4-1- پروتکل های مسیریابی بر مبنای جدول.. 10

2-4-2- پروتکل های مسیریابی برمبنای تقاضا 10

2-4-2-1- AODV… 11

2-5- امنیت در شبکه های اقتضایی متحرک… 13

2-5-1- انواع حملات در شبکه های اقتضایی متحرک… 13

2-5-2- حملات مخرب… 14

2-6- تکنیک های مقابله با تهدیدها در شبکه های اقتضایی متحرک… 17

2-6-1- تکنیک های پیشگیرانه : مسیریابی ایمن.. 17

2-6-2- مدیریت اعتماد و سیستم های مبتنی بر اعتبار 18

2-6-3- تشخیص نفوذ. 18

2-6-3-1- موتورهای سیستم های تشخیص نفوذ. 19

2-7-  سیستم ایمنی مصنوعی.. 21

2-7-1- سیستم ایمنی بدن انسان.. 21

2-7-1-1- سلول های ایمنی.. 22

2-7-2- الگوریتم‌ها و تئوری های سیستم ایمنی مصنوعی.. 23

2-7-2-1- تئوری جداسازی خودی/غیرخودی.. 23

2-7-2-2- الگوریتم انتخاب منفی.. 24

2-7-2-3- الگوریتم انتخاب مثبت : 31

2-7-2-4- الگوریتم انتخاب کلون.. 32

2-7-2-5- تئوری خطر. 33

2-8- جمع بندی.. 33

فصل سوم :ادبیات موضوع تشخیص نفوذ در شبکه های اقتضایی متحرک… 35

3-1- مقدمه. 36

3-2- تشخیص نفوذ مبتنی بر طبقه بندها 36

3-3- روش های مبتنی بر خوشه بندها 39

3-3-1- K-means. 40

3-3-2- خوشه‌بندی پویا برای تشخیص ناهنجاری.. 41

3-3-3- استفاده از روش نزدیکترین همسایه در تشخیص ناهنجاری.. 41

3-4- روش تشخیص ناهنجاری مبتنی بر سیستم ایمنی مصنوعی.. 43

 

3-5- جمع بندی.. 47

فصل چهارم:راهکار پیشنهادی.. 48

4-1- مقدمه. 49

4-1-1- شناساگر با شعاع متغیر. 52

4-1-2- نمونه های خودی با شعاع متغیر. 53

4-1-3- مکانیسم سرکوب ایمنی 57

4-1-3-1- مشکلات الگوریتم انتخاب منفی (NSA) 58

4-2- راهکار پیشنهادی.. 60

4-2-1- فاز آموزش…. 61

4-2-1-1- تعیین شعاع متغیر برای نمونه‌های خودی.. 61

4-2-1-2- تولید شناساگر با شعاع متغیر. 62

4-2-1-3- شناسایی و نگهداری نمونه های خودی مرزی.. 63

4-2-2- فاز تشخیص…. 65

4-3- جمع بندی.. 67

فصل 5. 69

ارزیابی راهکار پیشنهادی.. 69

5-1- مقدمه. 70

5-2- پیاده سازی.. 70

5-2-1- پایگاه داده 71

5-2-2- روش آزمون.. 72

5-3- معیار های ارزیابی.. 72

5-3-1- نرخ تشخیص 73

5-3-2- نرخ مثبت اشتباه 73

5-3-3- معیار NPV… 74

5-3-4- معیار دقت… 74

5-4- تحلیل و ارزیابی نتایج آزمایشات… 75

5-5- جمع بندی.. 79

فصل 6 : نتیجه گیری و پیشنهاد. 81

6-1- مقدمه. 82

6-2- خلاصه ای از تحقیق.. 82

6-3- تحقیقات آتی.. 86

6-4- جمع بندی.. 87

فهرست مراجع.. 88

[1]  Mobile Ad-hoc Networks

[2] Intrusion Detection

[3] Anomaly-Based

[4]  Artificial Immune System

فهرست جداول

جدول ‏5‑1: مقادیر پارامترها در شبیه‌ساز NS2  71

جدول ‏5‑2:  چهار پارامتر مورد استفاده جهت ارزیابی الگوریتم. 73

جدول 5-3 : نتایج آزمون  80

جدول 6-1 : ارزیابی نتایج آزمون  86

فهرست شکل ها

نمایشی از فضای عادی و غیرعادی استفاده شده در فرایند انتخاب منفی . 25

شبه کد الگوریتم انتخاب منفی پایه. 26

تولید شناساگرهای منفی با بهره گرفتن از رویکرد گداختگی شبیه سازی شده. 28

تولید شناساگرهای منفی با بهره گرفتن از GA. 29

تکنیک انتخاب مثبت . 32

 تکنیک نزدیکترین همسایه. 43

تولید شناسگر فرامکعبی شکل برای پوشش فضای غیرعادی با بهره گرفتن از نمونه‌های عادی کروی شکل. 44

توزیع شناسگرهای فرامکعبی در فضای غیرعادی با بهره گرفتن از نمونه‌های عادی مکعبی شکل. 45

نمایش یک کرومزوم چند سطحی. 46

فاز آموزش وفاز تشخیص در الگوریتم NS. 50

مفهوم اصلی انتخاب منفی و V-detector. 53

ایجاد مشخصه سیستم با بهره گرفتن از نمونه های خودی با شعاع کوچک. 55

ایجاد مشخصه سیستم با بهره گرفتن از نمونه های خودی با شعاع بزرگ. 56

نمونه های خودی با شعاع متغیر. 57

 الگوریتم تعیین شعاع متغیر برای نمونه‌های خودی در الگوریتم پیشنهادی. 62

الگوریتم تولید شناساگر با شعاع متغیر (V-detector ). 63

فاز آموزش الگوریتم پیشنهادی  65

فلوچارت فاز تشخیص الگوریتم انتخاب منفی پیشنهادی  67

مقایسه نرخ تشخیص الگوریتم پیشنهادی با  سایر الگوریتم ها 75

مقایسه نرخ مثبت اشتباه الگوریتم پیشنهادی با  سایر الگوریتم ها 76

مقایسه معیار NPV الگوریتم پیشنهادی با  سایر الگوریتم ها 77

مقایسه معیار دقت الگوریتم پیشنهادی با  سایر الگوریتم ها 78

– مقدمه

 

با پیشرفت فناوری و ظهور و توسعه فناوری­های سیار شاهد شکل­ گیری شیوه جدیدی از تجارت الکترونیکی تحت عنوان تجارت سیار هستیم که در این نوع از تجارت، ارتباطات به صورت بی سیم صورت می پذیرد. تجارت سیار عبارت است از خرید و فروش کالاها و خدمات با بهره گرفتن از وسایل بی سیم از قبیل تلفن های همراه یا ابزارهای دیجیتالی شخصی.

با توجه به گسترش روز افزون تجارت الكترونیک در دنیای کنونی و کاربرد آن در بستر شبكه ­ها و به خصوص شبكه ­های سیار،  برقراری امنیت اطلاعات برای شکل­ گیری فعالیت­های تجاری و ادامه حیات آن در بستر این نوع از شبکه­ ها امری ضروری است. درحقیقت بدون فراهم کردن بسترهای امن ، هر گونه فعالیت تجاری غیر ممکن خواهد بود.

در سال های اخیر استفاده از تکنولوژی­های بی سیم در انواع کاربردها رشد چشم­گیری داشته است. شبكه ­های موردی سیار نیز به عنوان یكی از پركاربردترین انواع شبكه ­های بی­سیم مورد استقبال فراوانی قرارگرفته است. دلیل این امر سرعت و آسانی پیاده­سازی این شبکه­ ها و نیز عدم وابستگی آنها به ساختارهای از پیش ساخته است.  شبکه­ های اقتضایی متحرک در گستره وسیعی از کاربردهای تجاری و نظامی مورد استفاده قرار می گیرند. این نوع از شبکه ها در مواقعی که نصب و راه اندازی یک شبکه با زیرساخت ثابت غیر ممکن است و یا شبکه موقتی است، بسیار مناسب هستند. این شبکه­ ها در کاربردهای شخصی مانند اتصال لپ­تاپ­ها به یکدیگر، کاربردهای عمومی مانند ارتباط وسایل نقلیه وتاکسی­ها، کاربردهای نظامی مانند اتصال ارتش و ارتباط ناوگان جنگی و کاربردهای اضطراری مانند عملیات امداد و نجات، قابلیت به­ کارگیری دارند.

 شبكه های اقتضایی متحرک 0مجموعه ای از گره­ها هستند كه به صورت بی­سیم و نقطه به نقطه با هم ارتباط دارند. ویژگی بارز این شبكه ها تحرك بالای نودها می باشد كه نتیجه­ آن تغییر پویای توپولوژی شبكه است. محدودیت منابع یكی از ضعف­های این شبكه ­هاست که در به کارگیری آنها باید مورد توجه قرارگیرد. در این شبكه ­ها هیچ ساختار ثابتی وجود ندارد و نودها بدون هیچ كنترل و مدیریت مركزی كار می كنند، بنابراین تمامی نودها در قبال مدیریت شبكه مسئول هستند. فقدان مدیریت مركزی و تحرك اختیاری نودها سبب بالا رفتن آسیب پذیری در برابر حملات داخلی و خارجی دراین شبكه ­ها می شود.  بنابراین به­كارگیری روش های امنیتی كارا و مناسب در این نوع از شبکه ها بسیار حائز اهمیت می باشد (نادکامی[1] و میشرا[2] ، 2003). با توجه به ویژگی­های خاص، این نوع از شبکه­ ها در مقابل تهدیدات امنیتی آسیب پذیرترند. بنابراین مسئله برقراری امنیت در شبکه­ های اقتضایی متحرک در طی سالهای اخیر از سوی پژوهشگران مورد توجه بسیاری واقع گردیده است.

به طور كلی دو رویكرد در محافظت سیستم­ها در برابر حملات وجود دارد: روش­های پیشگیری و

روش­های كشف. ازجمله روش­های پیشگیری می­توان رمزنگاری و احراز هویت را عنوان كرد اما این روش­ها امنیت را هیچگاه به طور كامل برقرار نمی كنند و همواره حمله كننده­ها می توانند بر این روش­ها غلبه كنند. در این پژوهش سعی داریم یک راهکار امنیتی از نوع دوم برای شبکه­ های اقتضایی متحرک ارائه دهیم .

[1] Nadkami

[2] Mishra

– موضوع پژوهش

با توجه به آسیب­پذیری بالای شبکه­ های اقتضایی متحرک و نیز اهمیت آنها در کاربردهای فراوان، روش های برقراری امنیت در این نوع از شبکه­ ها موضوع بسیاری از پژوهش­ها می­باشد. علی‌رغم وجود راهکارهای امنیتی مختلف برای برقراری امنیت در شبکه‌های اقتضایی متحرک، ولی با توجه به حملات و نفوذهای موفق بر روی این شبکه­ ها، ارائه روشی برای تشخیص حملات و نفوذها همچنان یکی از بزرگترین اهداف پژوهشگران به شمار می­آید. دو روش کلی در تشخیص نفوذ وجود دارد: روش‌‌های تشخیص مبتنی بر امضا که از الگوهای حملات شناخته شده برای تطبیق و تشخیص نفوذ استفاده می‌کنند و روش‌های تشخیص مبتنی بر ناهنجاری که یک نما از رفتار عادی شبکه ایجاد کرده و هر فعالیتی که از این نما انحراف داشته باشد به عنوان نفوذ تشخیص داده می‌شود. روش­های مبتنی بر ناهنجاری قادر به تشخیص حملات جدید هستند. همچنین از لحاظ مصرف انرژی مقرون به صرفه‌ترند. بنابراین بهترین گزینه برای تشخیص نفوذ در شبکه­ های اقتضایی متحرک می باشند .