نتایج بدست آمده از پژوهش بیانگر این است که وجود دید مثبت به موضوع اطلاع رسانی در شرایط بحران، پیش بینی شرایط و تامین امکانات مورد نیاز، آموزش اصحاب رسانه و مدیران بحران در زمینه اطلاع رسانی در شرایط بحران، بستر مناسب برای استفاده از شیوه‌های گوناگون اطلاع رسانی را بوجود می‌آورد. همچنین موقعیت جغرافیایی مخاطبان (داخل محدوده، همجوار و خارج از محدوده)، عامل بروز بحران (انسانی، طبیعی) و نوع بحران (حوادث طبیعی، اقتصادی، سیاسی و …) عامل مهمی در برگزیدن شیوه‌ی اطلاع رسانی در شرایط بحران قطع برق می‌باشد.
از مهمترین پیشنهادهای ارائه شده در پایان این پژوهش، راه‌اندازی سامانه اطلاع رسانی سیار در مناطق بحران‌زده بدون نیاز به هیچگونه زیرساخت، راه‌اندازی سایت، تهیه‌ی کتاب و جزوات، برای آموزش مدیران بحران، اجباری نمودن تعیین سخنگو در آیین نامه عملیاتی مدیریت بحران می‌باشد.
 
فهرست
1     فصل اول: کلیات پژوهش… 1
1.1      بیان مسئله: 2
1.2      اهمیت و ضرورت تحقیق.. 3
1.3      هدف‌های تحقیق.. 3
1.3.1       هدف اصلی.. 3
1.3.2       اهداف فرعی.. 4
1.4      سوالات تحقیق.. 4
1.5      فرضیه‌های تحقیق.. 5
1.5.1       فرضیه اصلی.. 5
1.5.2       فرضیات فرعی.. 5
1.6      متغیرهای پژوهش… 6
1.6.1       متغیر وابسته. 6
1.6.2       متغیرهای مستقل.. 6
1.7      قلمرو پژوهش… 7
1.8      تعریف مفاهیم و واژگان پرکاربرد. 7
1.8.1       بحران. 7
1.8.2       پدافند غیرعامل.. 7
1.8.3       شیوه‌های اطلاع رسانی.. 8
1.9      روش پژوهش… 8
1.10    جامعه‌آماری.. 8
1.11    پیشینه تحقیق.. 8
1.11.1     پایان نامه‌ها 9
1.11.2     پژوهش و  مقالات… 10
1.11.3     کتاب‌ها 11
1.11.4     سایر منابع. 15
2     فصل دوم: ادبیات تحقیق.. 17
2.1      مقدمه. 18
2.2      بخش اول – بحران. 19
2.2.1       تعریف بحران. 19
2.2.2       دیدگاه سنتی و جدید به بحران. 21
2.2.3       انواع بحران. 21
2.2.4       انواع بحران از نظر دخالت انسانی.. 21
2.2.5       انواع بحران از نظر سطوح.. 22
2.2.6     انواع بحران از نظر موضوع. 23
2.2.7       دیگر تقسیم بندی‌های بحران. 25
2.2.8       مدیریت بحران. 26
2.2.9       فرایند مدیریت بحران. 27
2.3      بخش دوم – اطلاع رسانی و بحران. 30
2.3.1       کارکرد رسانه در بحران. 31
2.3.2       نقش اساسی رسانه‌ها در بحران. 32
2.3.3       جایگاه رسانه در بحران. 33
2.3.4       نقش رسانه‌ها در کاهش عوارض روانی بحران. 34
2.3.5       رسانه‌ها و بحران‌های نوین.. 35
2.4      بخش سوم – جایگاه برق در رسانه‌ها 36
2.4.1       تاریخچه برق.. 36
2.4.2       ویژگی‌های عمومی صنعت برق.. 36
2.4.3       وضعیت برق در شرایط بحرانی.. 40
2.4.4       نمونه اخبار در زمینه قطع برق در شرایط بحران. 41
2.4.5       وابستگی رسانه‌ها به برق.. 43
2.5      بخش چهارم – اطلاع رسانی در شرایط بحران. 44
2.5.1       ده نکته خبری برای خبرنگاران و سردبیران در بحران. 45
2.5.2       ارتباطات نیروهای خبری در بحران. 47
2.5.3       انواع ابزار های رایج ارتباطی.. 47
2.5.4       سامانه‌های اطلاع رسانی عمومی و هشدار. 48
2.6      بخش پنجم – شیوه‌های اطلاع رسانی.. 54
2.6.1       اطلاعیه‌های از پیش منتشر شده 54
2.6.2       رادیو. 55
2.6.3       تلویزیون. 56
2.6.4       رسانه‌های دیجیتال. 57
2.7      چهارچوب نظری تحقیق.. 58
2.7.1       نظریه‌ی وابستگی مخاطبان. 58
2.7.2       نظریه برجسته سازی.. 60
2.7.3       مدل ارتباطات بحران گونزالز- هررو و پرات… 62
2.7.4       برنامه ریزی ارتباطات بحرانی استراتژیک – یوسلی (۲۰۰۲) 64
2.7.5       برنامه ارتباطی قبل از بحران مارش و رابینز. 65
2.7.6       عناصر ده‌گانه برنامه ارتباط بحران زرمان ( 1995) 66
2.7.7       نظریه مارپیچ مثبت و منفی رسانه‌ای.. 67
2.7.8       نظریه گالتونگ درباره بحران. 70

 

2.7.9       نظریه اسکوگلند و اولسن درباره ایجاد ارتباط با رسانه ها 71
3     فصل سوم: روش شناسی.. 73
3.1      مقدمه. 74
3.2      روش تحقیق.. 75
3.3      جامعه آماری.. 75
3.4      جامعه نمونه و روش نمونه‌گیری.. 75
3.5      تکنیک یا ابزار جمع‌ آوری اطلاعات… 76
3.6      اعتبار یابی پرسش‌نامه. 76
3.7      روش‌های آماری تحلیل داده‌ها و آزمون فرضیه‌ها 76
4     فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌ها 77
4.1      مقدمه. 78
4.2      بخش اول: تجزیه و تحلیل توصیفی.. 78
4.3      بخش دوم: تجزیه و تحلیل استنباطی.. 122
5     فصل پنجم: نتیجه‌گیری.. 130
5.1      نتیجه‌گیری.. 131
5.2      نتیجه‌گیری و تحلیل.. 131
5.3      پیشنهادات… 135
5.3.1       پیشنهادات عمومی.. 135
5.3.2       پیشنهاد برای تحقیق بعدی.. 136
5.4      محدودیت‌های تحقیق.. 136
5.5      منابع و مآخذ. 145
5.5.1       منابع فارسی.. 145
5.6      منابع انگلیسی.. 148
 
فهرست جداول
جدول 1 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی ایجاد امکان مدیریت بحران توسط رسانه‌ها 78
جدول 2 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی کاهش خسارات ناشی از بحران بوسیله اطلاع رسانی.. 79
جدول 3-  جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی ایجاد هماهنگی بوسیله اطلاع رسانی.. 80
جدول 4 – نمودار توزیع فراوانی جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی صرفا جنبه آموزشی داشتن رسانه‌ها 81
جدول 5 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی ایجاد مزاحمت رسانه‌ها در شرایط بحران. 82
جدول 6 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی دامن زدن رسانه‌ها به بحران. 83
جدول 7 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی رسانه‌ها به عنوان ارکان مدیریت بحران. 84
جدول 8 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی ایجاد هماهنگی بین نهادها توسط رسانه‌ها 85
جدول 9 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی دادن امکانات ویژه به رسانه‌ها در شرایط بحران. 86
جدول 10 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی رسانه‌‌ها به عنوان نخستین مراکز دریافت کننده برق.. 87
جدول 11 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی مفید بودن انتشار اطلاعیه‌ها، خارج از محدوده بحران. 88
جدول 12 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی پیش‌بینی مراکزجایگزین‌رسانه‌ای.. 89
جدول 13 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی ایجاد مراکز رسانه‌ای متحرک.. 90
جدول 14 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی استقرار ایستگاه‌های رادیویی سیار. 91
جدول 15 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی نزدیکی مرکز انتشار اخبار و اطلاعیه‌ها 92
جدول 16 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی امکان استفاده از شیوه‌های مختلف اطلاع رسانی با بهره گرفتن از پیش‌بینی شرایط.. 93
جدول 17 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی تاثیر آموزش اصحاب رسانه. 94
جدول 18 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی ارتباط دائم و تعامل مدیران بحران و اصحاب رسانه. 95
جدول 19 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی آموزش مدیران بحران در زمینه‌ی ارتباط با اصحاب رسانه در شرایط بحران  96
جدول 20 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی تنظیم و تدوین پیش‌نویس اخبار، اطلاعیه‌ها و برنامه‌های آموزشی  97
جدول 21 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی فراهم آوردن امکان حضور اصحاب رسانه در کانون بحران‌های درحال وقوع  99
جدول 22 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی میزان استفاده عموم مردم از رسانه‌های سنتی.. 100
جدول 23 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی امکان استفاده از رسانه‌های دیجیتال. 101
جدول 24 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی استفاده از اطلاعیه‌های از پیش تکثیر شده 102
جدول 25 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی استفاده از رادیو برای اطلاع رسانی.. 103
جدول 26 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی استفاده از تلفن همراه برای اطلاع رسانی.. 104
جدول 27 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی استفاده از تلویزیون برای اطلاع رسانی.. 105
جدول 28 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی استفاده از روزنامه‌های منتشر شده در سایر نقاط.. 106
جدول 29 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی تفاوت اطلاع رسانی در بحران‌های طبیعی با بحران‌هایی که عامل انسانی دارند. 107
جدول 30 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی تفاوت اطلاع رسانی در بحران جنگ با سایر بحران‌ها 108
جدول 31 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی تفاوت اطلاع رسانی در بحران‌های سیاسی – امنیتی با سایر بحران‌ها 109
جدول 32 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی تفاوت اطلاع رسانی در بحران‌های اقتصادی با سایر بحران‌ها 110
جدول 33 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی تفاوت  اطلاع رسانی در بحران‌های منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی  111
جدول 34 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی تفاوت اطلاع رسانی به مخاطبان داخل منطقه بحران و خارج از آن  112
جدول 35 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی  تفاوت  اطلاع رسانی به مخاطبان خارج از منطقه بحران، همجوار با بحران و غیر همجوار. 113
جدول 36 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی تفاوت  اطلاع رسانی به مخاطبان داخل بحران؛ برای مردم و مسئولین  114
جدول 37 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی براساس جنسیت پاسخگویان. 115
جدول 38 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی براساس سن پاسخگویان. 116
جدول 39 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی سابقه پاسخگویان. 117
جدول 40 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی براساس تحصیلات پاسخگویان. 118
جدول 41 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی براساس رشته تحصیلی پاسخگویان. 119
جدول 42 – جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی براساس سمت در حوزه پدافند غیر عامل.. 120
جدول 43- جدول توزیع فراوانی و درصد فراوانی کارشناس پدافند یا رسانه. 121
جدول 44 – نتایج آزمون غیر پارامتریک خی دو فرضیه شماره یک بین شیوه‌های اطلاع رسانی در شرایط بحران قطع برق و نگرش کارشناسان رابطه معنی داری وجود دارد. 123
جدول 45 – نتایج آزمون غیر پارامتریک خی دو فرضیه شماره دو بین شیوه‌های اطلاع رسانی در شرایط بحران قطع برق و تامین برق رسانه‌ها به عنوان مراکز حساس رابطه معنی داری وجود دارد. 124
جدول 46 – نتایج آزمون غیر پارامتریک خی دو فرضیه شماره سه بین شیوه‌ی اطلاع رسانی در شرایط بحران قطع برق و تامین مراکز جایگزین اطلاع رسانی رابطه‌ی معنی داری وجود دارد. 125
جدول 47 – نتایج آزمون غیر پارامتریک خی دو فرضیه شماره چهار بین شیوه‌های اطلاع رسانی در شرایط بحران قطع برق و پیش‌بینی‌های اصحاب رسانه رابطه‌ی معنی داری وجود دارد. 126
جدول 48 – نتایج آزمون غیر پارامتریک خی دو فرضیه شماره پنج – بین شیوه‌های اطلاع رسانی در شرایط بحران قطع برق و عدم و ابستگی صرف به رسانه‌های نوین (اینترنت، تلفن همراه و …) رابطه معنی داری وجود دارد. 127
جدول 49 – نتایج آزمون غیر پارامتریک خی دو فرضیه شماره شش – بین شیوه اطلاع رسانی در شرایط بحران قطع برق و نوع بحران رابطه معنا داری وجود دارد. 128
جدول 50 – نتایج آزمون غیر پارامتریک خی دو فرضیه شماره هفت –  بین شیوه اطلاع رسانی در شرایط بحران قطع برق و مخاطبان هدف حوزه‌ی فعالیت رسانه رابطه معنی‌داری وجود دارد. 129
 
فهرست نمودارها
نمودار 1 – عوامل تاثیر گذار بر نمایش و ارائه رسانه‌ای یک بحران. 68
نمودار 2 – نمودار توزیع فراوانی ایجاد امکان مدیریت بحران توسط رسانه‌ها 78
نمودار 3 – نمودار توزیع فراوانی کاهش خسارات ناشی از بحران بوسیله اطلاع رسانی.. 79
نمودار 4- نمودار توزیع فراوانی ایجاد هماهنگی بوسیله اطلاع رسانی.. 80
نمودار 5- نمودار توزیع فراوانی صرفا جنبه آموزشی داشتن رسانه‌ها 81
نمودار 6 – نمودار توزیع فراوانی ایجاد مزاحمت رسانه‌ها در شرایط بحران. 82
نمودار 7 – نمودار توزیع فراوانی دامن زدن رسانه‌ها به بحران. 83
نمودار 8 – نمودار توزیع فراوانی رسانه‌ها به عنوان ارکان مدیریت بحران. 84
نمودار 9 – نمودار توزیع فراوانی ایجاد هماهنگی بین نهادها توسط رسانه‌ها 85
نمودار 10 – نمودار توزیع فراوانی دادن امکانات ویژه به رسانه‌ها در شرایط بحران. 86
نمودار 11 – نمودار توزیع فراوانی رسانه‌ها  به عنوان نخستین مراکز دریافت کننده برق.. 87
نمودار 12 – نمودار توزیع فراوانی  مفید بودن انتشار اطلاعیه‌ها ، خارج از محدوده‌ی بحران. 88
نمودار 13- نمودار توزیع فراوانی پیش‌بینی مراکزجایگزین‌رسانه‌ای.. 89
نمودار 14 – نمودار توزیع فراوانی ایجاد مراکز رسانه‌ای متحرک.. 90
نمودار 15 – نمودار توزیع فراوانی استقرار ایستگاه‌های رادیویی سیار. 91
نمودار 16 – نمودار توزیع فراوانی نزدیکی مرکز انتشار اخبار و اطلاعیه‌ها 92
نمودار 17 – نمودار توزیع فراوانی امکان استفاده از شیوه‌های مختلف اطلاع رسانی با بهره گرفتن از پیش‌بینی شرایط   93
نمودار 18 – نمودار توزیع فراوانی تاثیر آموزش اصحاب رسانه. 94
نمودار 19 – نمودار توزیع فراوانی ارتباط دائم و تعامل مدیران بحران و اصحاب رسانه. 95
نمودار 20 – نمودار توزیع فراوانی آموزش مدیران بحران در زمینه‌ی ارتباط با اصحاب رسانه در شرایط بحران. 96
نمودار 21 – نمودار توزیع فراوانی تنظیم و تدوین پیش‌نویس اخبار، اطلاعیه‌ها و برنامه‌های آموزشی.. 98
نمودار 22 – فراهم آوردن امکان حضور اصحاب رسانه در کانون بحران‌های درحال وقوع. 99
نمودار 23 – نمودار توزیع فراوانی میزان استفاده عموم مردم از رسانه‌های سنتی.. 100
نمودار 24 – نمودار توزیع فراوانی امکان استفاده از رسانه‌های دیجیتال. 101
نمودار 25 – نمودار توزیع فراوانی استفاده از اطلاعیه‌های از پیش تکثیر شده 102
نمودار 26 – نمودار توزیع فراوانی استفاده از رادیو برای اطلاع رسانی.. 103
نمودار 27 – نمودار توزیع فراوانی استفاده از تلفن همراه برای اطلاع رسانی.. 104
نمودار 28 – نمودار توزیع فراوانی استفاده از تلویزیون برای اطلاع رسانی.. 105
نمودار 29 – نمودار توزیع فراوانی استفاده از روزنامه‌های منتشر شده در سایر نقاط.. 106
نمودار 30 – نمودار توزیع فراوانی تفاوت اطلاع رسانی در بحران‌های طبیعی با بحران‌هایی که عامل انسانی دارند  107
نمودار 31 – نمودار توزیع فراوانی تفاوت اطلاع رسانی در بحران جنگ با سایر بحران‌ها 108
نمودار 32 – نمودار توزیع فراوانی تفاوت اطلاع رسانی در بحران‌های سیاسی – امنیتی با سایر بحران‌ها 109
نمودار 33 – نمودار توزیع فراوانی تفاوت اطلاع رسانی در بحران‌های اقتصادی با سایر بحران‌ها 110
نمودار 34 – نمودار توزیع فراوانی تفاوت  اطلاع رسانی در بحران‌های منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی.. 111
نمودار 35 – نمودار توزیع فراوانی تفاوت اطلاع رسانی به مخاطبان داخل منطقه بحران و خارج از آن. 112
نمودار 36 – نمودار توزیع فراوانی تفاوت اطلاع رسانی به مخاطبان داخل منطقه بحران و خارج از آن. 113
نمودار 37 – نمودار توزیع فراوانی تفاوت  اطلاع رسانی به مخاطبان داخل بحران؛ برای مردم و مسئولین.. 114
نمودار 38 –  نمودار توزیع فراوانی  براساس جنسیت پاسخگویان. 115
نمودار 39 – نمودار توزیع فراوانی براساس سن پاسخگویان. 116
نمودار 40 – نمودار توزیع فراوانی براساس سابقه در حوزه پدافند غیر عامل و مدیریت بحران. 117
نمودار 41 – نمودار توزیع فراوانی براساس تحصیلات پاسخگویان. 118
نمودار 42 – نمودار توزیع فراوانی براساس رشته تحصیلی پاسخگویان. 119
نمودار 43 – نمودار توزیع فراوانی سمت در حوزه‌ی پدافند غیر عامل.. 120
نمودار 44 – نمودار توزیع فراوانی کارشناس رسانه یا پدافند غیر عامل.. 121
 

• فصل یکم: معرفی پژوهش

  • زمینه­ ی پژوهش ………………………………………………………………………………………2
  • اهداف پژوهش ………………………………………………………………………………………. 6
• سوالات پژوهش …………………………………………………………………………………….. 7
• تعریف واژه ها ……………………………………………………………………………………….. 7

• پیش فرض های پژوهش…………………………………………………………………………….8

  • فصل دوم: دانستنی های موجود در عنوان پژوهش

    • چهارچوب پنداشتی ………………………………………………………………………………….. 11
    • سابقه ی طرح و بررسی متون……………………………………………………………………… 32
    
    

  • فصل سوم: روش پژوهش

    • نوع پژوهش ………………………………………………………………………………………….. 48
    • جامعه پژوهش ………………………………………………………………………………………. 48
    • نمونه های مورد پژوهش……………………………………………………………………………48
    • روش نمونه گیری و تعیین ججم نمونه………………………………………………………..49
    • مشخصات واحدهای مورد پژوهش……………………………………………………………..50
    • محیط پژوهش………………………………………………………………………………………….50
    • ابزار گردآوری داده ها………………………………………………………………………………..50
    • روایی و پایایی ابزار…………………………………………………………………………………..53
    • روش کاربرد ابزارها و گردآوری داده ها……………………………………………………….53
    • روش تجزیه وتحلیل داده ها……………………………………………………………………….54
    • ملاحضات اخلاقی……………………………………………………………………………………56
    • محدودیت های پژوهش……………………………………………………………………………57
    
    
  
  
  
  

 

• فصل چهارم: یافته های پژوهش

• جداول ……………………………………………………………………………………………….. 59

  • فصل پنجم: بحث و نتیجه گبری
• بحث و بررسی یافته ها …………………………………………………………………………. 105
• نتیجه گیری نهایی ………………………………………………………………………………… 135
• پیشنهاد برای کاربرد یافته ها ………………………………………………………………….. 137

• پیشنهاد برای پژوهشهای بعدی ………………………………………………………………. 139

  • فهرست منابع فارسی و انگلیسی………………………………………………………………………….141

  • پیوست ها

    • چکیده انگلیسی
    
    
  
  
  
  

فهرست جداول­

جدول شماره 1: توزیع واحدهای مورد پژوهش در مراکز همودیالیز وابسته به دانشگاه علوم پزشکی گیلان…………………………………………………………………………………………………………………………………………….60

جدول شماره 2: توزیع واحد های مورد پژوهش در مراکز همودیالیز وابسته به دانشگاه علوم پزشکی گیلان بر حسب عوامل فردی…………………………………………………………………………………………………………………………………………….61

جدول شماره 3: توزیع واحد های مورد پژوهش در مراکز همودیالیز وابسته به دانشگاه علوم پزشکی گیلان بر حسب عوامل جسمی(شاخص بیماریهای همراه چارلسون)……………………………………………………………………………………………………………..63

جدول شماره 4: توزیع واحد های مورد پژوهش در مراکز همودیالیز وابسته به دانشگاه علوم پزشکی گیلان بر حسب عوامل جسمی…………………………………………………………………………………………………………………………………………63

جدول شماره 5: توزیع واحد های مورد پژوهش در مراکز همودیالیز وابسته به دانشگاه علوم پزشکی گیلان بر حسب عوامل درمانی…………………………………………………………………………………………………………………………………………..64

جدول شماره 6: میانگین و انحراف معیار کیفیت زندگی مرتبط با سلامت واحدهای پژوهش به تفکیک حیطه ها و زیر مقیاس های آن………………………………………………………………………………………………………………………………………………65

جدول شماره 7: میانگین و انحراف معیار نمرات کیفیت زندگی مرتبط با سلامت به تفکیک حیطه ها و  زیر مقیاس ها بر حسب جنسیت واحدهای مورد پژوهش………………………………………………………………………………………………………………66

جدول شماره 8: میانگین و انحراف معیار نمرات کیفیت زندگی مرتبط با سلامت به تفکیک حیطه ها و  زیر مقیاس ها بر حسب سن واحدهای مورد پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………67

جدول شماره 9 : میانگین و انحراف معیار نمرات کیفیت زندگی مرتبط با سلامت به تفکیک حیطه ها و  زیر مقیاس ها بر حسب تحصیلات واحدهای مورد پژوهش……………………………………………………………………………………………………………..68

جدول شماره 10: میانگین و انحراف معیار نمرات کیفیت زندگی مرتبط با سلامت به تفکیک حیطه ها و  زیر مقیاس ها بر حسب وضعیت تاهل واحدهای مورد پژوهش……………………………………………………………………………………………………………70

جدول شماره 11: میانگین و انحراف معیار نمرات کیفیت زندگی مرتبط با سلامت به تفکیک حیطه ها و  زیر مقیاس ها بر حسب وضعیت شغل واحدهای مورد پژوهش……………………………………………………………………………………………………………71

جدول شماره 12: میانگین و انحراف معیار نمرات کیفیت زندگی مرتبط با سلامت به تفکیک حیطه ها و  زیر مقیاس ها بر حسب میزان درآمد واحدهای مورد پژوهش…………………………………………………………………………………………………………..72

جدول شماره13: میانگین و انحراف معیار نمرات کیفیت زندگی مرتبط با سلامت به تفکیک حیطه ها و  زیر مقیاس ها بر حسب نوع حمایت اجتماعی واحدهای مورد پژوهش…………………………………………………………………………………………73

جدول شماره14 : میانگین و انحراف معیار نمرات کیفیت زندگی مرتبط با سلامت به تفکیک حیطه ها و  زیر مقیاس ها بر حسب سرپرست خانواده بودن واحدهای مورد پژوهش………………………………………………………………………………….74

جدول شماره 15: میانگین و انحراف معیار نمرات کیفیت زندگی مرتبط با سلامت به تفکیک حیطه ها و  زیر مقیاس ها بر حسب محل سکونت واحدهای مورد پژوهش……………………………………………………………………………………………………75

جدول شماره 16: میانگین و انحراف معیار نمرات کیفیت زندگی به تفکیک حیطه ها و  زیر مقیاس ها بر حسب علت اولیه ی بیماری واحدهای مورد پژوهش………………………………………………………………………………………………………………….76

جدول شماره 17: میانگین و انحراف معیار نمرات کیفیت زندگی مرتبط با سلامت به تفکیک حیطه ها و  زیر مقیاس ها بر حسب شاخص توده بدنی واحدهای مورد پژوهش………………………………………………………………………………………….77

جدول شماره18: میانگین و انحراف معیار نمرات کیفیت زندگی مرتبط با سلامت به تفکیک حیطه ها و  زیر مقیاس ها بر حسب مصرف سیگار توسط واحدهای مورد پژوهش……………………………………………………………………………………….78

جدول شماره19: میانگین و انحراف معیار نمرات کیفیت زندگی مرتبط با سلامت به تفکیک حیطه ها و  زیر مقیاس ها بر حسب تعداد سیگار مصرف شده در روز توسط واحدهای مورد پژوهش…………………………………………………………..79

جدول شماره20: میانگین و انحراف معیار نمرات کیفیت زندگی مرتبط با سلامت به تفکیک حیطه ها و  زیر مقیاس ها بر حسب سابقه ی پیوند کلیه در واحدهای مورد پژوهش……………………………………………………………………………………..80

جدول شماره21: میانگین و انحراف معیار نمرات کیفیت زندگی کل و حیطه های آن در واحدهای پژوهش بر حسب مراکز دیالیز انتخابی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی گیلان………………………………………………………………………………………..81

جدول شماره 22: میانگین و انحراف معیار نمرات کیفیت زندگی کل و حیطه های آن در واحدهای پژوهش بر حسب مراکز دیالیز وابسته به دانشگاه علوم پزشکی گیلان…………………………………………………………………………………………….82

جدول شماره23: میانگین و انحراف معیار نمرات کیفیت زندگی مرتبط با سلامت به تفکیک حیطه ها و  زیر مقیاس ها بر حسب امتیازات کسب شده از شاخص بیماریهای همراه چارلسون توسط واحدهای مورد پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………83

جدول شماره24: ارتباط میانگین و انحراف معیار نمرات کیفیت زندگی مرتبط با سلامت به تفکیک حیطه ها و  زیر مقیاس های   آن با میانگین فشار

 خون سیستولیک قبل از دیالیز واحدهای مورد پژوهش بر اساس آزمون پیرسون…………………………………………………………………………………………………………………………..84

جدول شماره 25: ارتباط میانگین و انحراف معیار نمرات کیفیت زندگی مرتبط با سلامت به تفکیک حیطه ها و  زیر مقیاس های آن با میانگین فشار خون دیاستولیک قبل از دیالیز واحدهای مورد پژوهش بر اساس آزمون پیرسون……………………………………………………………………………………………………………………………………..85

جدول شماره26: ارتباط میانگین و انحراف معیار نمرات کیفیت زندگی مرتبط با سلامت به تفکیک حیطه ها و زیر مقیاس های آن با میانگین میزان هموگلوبین سرم واحدهای مورد پژوهش بر اساس آزمون پیرسون………………………………………………………………………………………………………………………………………86

جدول شماره27: ارتباط میانگین و انحراف معیار نمرات کیفیت زندگی مرتبط با سلامت به تفکیک حیطه ها و  زیر مقیاس های آن با میانگین درصد هماتوکریت سرم واحدهای مورد پژوهش بر اساس آزمون پیرسون……………………………………………………………………………………………………………………………………….87

جدول شماره28: ارتباط میانگین و انحراف معیار نمرات کیفیت زندگی مرتبط با سلامت به تفکیک حیطه ها و زیر مقیاس های آن با میانگین میزان نیتروژن اوره خون(BUN) سرم واحدهای مورد پژوهش بر اساس آزمون پیرسون………………………………………………………………………………………………………………………………………..88

جدول شماره29: ارتباط میانگین و انحراف معیار نمرات کیفیت زندگی مرتبط با سلامت به تفکیک حیطه ها و زیر مقیاس های آن با میانگین کراتنین سرم واحدهای مورد پژوهش بر اساس آزمون پیرسون……………………………………………………………89

جدول شماره30: ارتباط میانگین و انحراف معیار نمرات کیفیت زندگی مرتبط با سلامت به تفکیک حیطه ها و زیر مقیاس های آن با میانگین میزان کلسیم سرم واحدهای مورد پژوهش بر اساس آزمون پیرسون……………………………………………………..90

جدول شماره 31: ارتباط میانگین و انحراف معیار نمرات کیفیت زندگی مرتبط با سلامت به تفکیک حیطه ها و زیر مقیاس های آن با میانگین میزان فسفر سرم واحدهای مورد پژوهش بر اساس آزمون پیرسون………………………………………………………91

جدول شماره 32: ارتباط میانگین و انحراف معیار نمرات کیفیت زندگی مرتبط با سلامت به تفکیک حیطه ها و زیر مقیاس های آن با میانگین میزان پتاسیم سرم واحدهای مورد پژوهش بر اساس آزمون پیرسون…………………………………………………….92

جدول  شماره33: میانگین و انحراف معیار نمرات کیفیت زندگی مرتبط با سلامت به تفکیک حیطه ها و زیر مقیاسهای آن بر حسب افزایش وزن بین دو جلسه دیالیز در واحدهای مورد پژوهش بر اساس آزمون پیرسون……………………………………………………………………………………………………………………………………….93

جدول شماره34 : میانگین و انحراف معیار نمرات کیفیت زندگی مرتبط با سلامت به تفکیک حیطه ها و زیر مقیاس های آن  بر حسب نوبت دیالیز واحدهای مورد پژوهش……………………………………………………………………………………………………….94

جدول شماره 35: میانگین و انجراف معیار نمرات کیفیت زندگی مرتبط با سلامت به تفکیک حیطه ها و  زیر مقیاس های آن بر حسب تعداد دفعات دیالیز واحدهای مورد پژوهش در هفته……………………………………………………………………………….95

جدول شماره 36: میانگین وانحراف معیار نمرات کیفیت زندگی مرتبط با سلامت به تفکیک حیطه ها و  زیر مقیاس های آن بر حسب مدت زمان دیالیز واحدهای مورد پژوهش…………………………………………………………………………………………………….96

جدول شماره37: میانگین و انحراف معیار نمرات کیفیت زندگی مرتبط با سلامت به تفکیک حیطه ها و  زیر مقیاسهای آن  بر حسب مدت زمان صرف شده تا مکان دیالیز توسط واحدهای مورد پژوهش…………………………………………………………….97

جدول شماره 38: میانگین وانحراف معیار نمرات کیفیت زندگی مرتبط با سلامت واحدهای مورد پژوهش به تفکیک حیطه ها و زیر مقیاسهای آن بر حسب نوع صافی مورد استفاده برای دیالیز…………………………………………………………………………….98

جدول شماره 39: ارتباط میانگین نمرات کیفیت زندگی به تفکیک حیطه های آن بر حسب میزان کاهش وزن طی دیالیز در واحدهای مورد پژوهش بر اساس آزمون پیرسون……………………………………………………………………………………………..99

جدول شماره 40: برآورد ضریب رگرسیونی عوامل فردی مرتبط با کیفیت زندگی واحدهای مورد پژوهش بر اساس مدل تعمیم یافته خطی…………………………………………………………………………………………………………………………………100

جدول شماره 41: برآورد ضریب رگرسیونی عوامل جسمی مرتبط با کیفیت زندگی واحدهای مورد پژوهش بر اساس مدل تعمیم یافته خطی…………………………………………………………………………………………………………………………………102

جدول شماره 42: برآورد ضریب رگرسیونی عوامل درمانی مرتبط با کیفیت زندگی واحدهای مورد پژوهش بر اساس مدل تعمیم یافته خطی…………………………………………………………………………………………………………………………………102

جدول شماره 43: برآورد ضریب رگرسیونی عوامل مرتبط با کیفیت زندگی واحدهای مورد پژوهش بر اساس مدل تعمیم یافته خطی………………………………………………………………………………………………………………………………….103

چکیده

مقدمه: بیماری مرحله ی انتهایی کلیه و همودیالیز با طیف وسیعی از مشکلات جسمی، روانی، اجتماعی و اقتصادی کیفیت زندگی بیماران را تحت تاثیر قرار می دهد.

اهداف: این مطالعه با هدف تعیین کیفیت زندگی و عوامل فردی، جسمی و مرتبط با درمان موثر بر آن در مراجعین مراکز همودیالیز وابسته به دانشگاه علوم پزشکی گیلان انجام شده است.

روش کار:  این مطالعه مقطعی-تحلیلی بر روی 241 بیمار در 12 مرکز دیالیز گیلان با روش تصادفی سیستمیک از میان بیماران بزرگسال با سابقه حداقل 3 ماه دیالیز ، با سواد، دسترسی عروق با فیستول و فقدان هرگونه بیمارای روانی یا جسمی نیازمند بستری انجام شده است. داده ها با بهره گرفتن از  پرسشنامه کیفیت زندگی بیماران کلیوی ویرایش فارسی(KDQOL-SF با امتیاز بندی از 100-0/ نمرات بالاتر نشانگر کیفیت زندگی بهتر) و پرسشنامه های پژوهشگر ساخت در زمینه عوامل فردی، جسمی( به انضمام شاخص بیماری های همراه چارلسون) و عوامل مرتبط با درمان گردآوری شدند. در پایان نمرات KDQOL-SF از  8 زیر مقیاس(SF-36) به دو حیطه ی خلاصه ی اجزاء جسمی(PCS) و روانی(MCS) تقسیم شدند و 11 زیر مقیاس بیماری کلیوی در حیطه ی خلاصه ی اجزاء کلیوی(MCS) طبقه بندی شد. ارتباط بین عوامل مرتبط با PCS، MCS، KDCS و کل KDQOL-SF با بهره گرفتن از آزمونهای آماری توصیفی و استنباطی تجزیه و تحلیل شدند..

یافته ها: یافته های تحقیق نشانگر کمترین میانگین و انحراف معیار در زیر مقیاس وضعیت شغلی(90/2±10/19) و ضعیف تر بودن کیفیت زندگی در حیطه PCS (94/1±99/46) نسبت به دو حیطه MCS و KDCS بود. در کل نمره  کیفیت زندگی نمونه ها برابر 33/13±00/54 ارزیابی شد. آزمونهای آماری ارتباط معنی داری را بین KDQOL-SF و جنسیت زن (0001/0>P)، سن بالا (002/0>P)، تحصیلات پایین تر(0001/0>P)، بیکاری (0001/0>P)، سرپرست خانواده نبودن (003/0>P)، سکونت در خارج شهر (043/0>P)، بدون سابقه پیوند کلیه (038/0>P) و مراکز دیالیز (019/0>P) در عوامل فردی؛  نمرات بالاتر شاخص چارلسون (0001/0>P) و سطوح پایین هموگلوبین (011/0>P) و هماتوکریت (042/0>P) در عوامل جسمی نشان داد. در نهایت آزمون رگرسیون نشان داد که جنس زن، بیکار بودن و نمرات بالاتر شاخص بیماریهای چارلسون پیش بینی­کننده های کیفیت زندگی پایین در بیماران همودیالیزی بودند.

نتیجه گیری نهایی: ارتباط کیفیت زندگی پایین تر در بیماران همودیالیزی با عوامل قابل پی گیری و کنترل شونده، نیاز به تمرکز بیشتر بر حمایت اجتماعی و مداخلات پزشکی برای بهبود کیفیت زندگی بیماران همودیالیزی را برجسته می سازد.

زمینه ی پژوهش

ابتلا به بیماری که یکی از مهمترین موانع سلامتی است با قطع عملکردهای حیاتی بدن منجر به دور شدن فرد از وضعیت سلامتی می گردد(1). در بین بیماری­ها، بیماریهای مزمن، که به دلیل گسترش روش های درمانی و کاهش میرایی بیماریها، دارای شیوعی فراینده در جهان هستند، با فرایندی طولانی ضرورتاً بیماران را نیازمند مراقبت، سرپرستی و بازتوانی می سازند(2). بیماری مزمن کلیوی (CKD)[1] نیز در میان بیماریهای مزمن، از جمله مشکلات عمده­ای است که بیشتر دستگاه های بدن را تحت تاثیر اورمی ناشی از بیماری قرار می دهد(3). شیوع فزاینده­ی این بیماری گواهی بر اهمیت آن در سلامت و بهداشت جامعه است. چنانکه طبق آمارها این بیماری 8/16% از جمعیت با سن20 سال و بالاتر در ایالت متحده­ی آمریکا را مبتلا ساخته است(4) و پیش بینی می شود که شاهد افزایش 44 درصدی شیوع این بیماری در تمامی گروه های سنی تا سال 2015 در سطح جهان خواهیم بود(5). طبق گزارش­های موجود، شیوع این بیماری در ایران نیز در حال افزایش است. به گونه ای که در سال 1387 جمعیت بیماران دچار نارسایی کلیه در ایران 320 هزار نفر بوده است. و طبق پیش بینی های به عمل آمده این میزان در سال 1390 حدود 400 هزار نفر اعلام شده است(6). استان گیلان نیز با تعداد فزاینده ای از بیماران کلیوی روبرو است. بطوریکه در سال 1391 آمار آن 3000 نفراعلام شده است(7).

پیشرفتهای اخیر در علم پزشکی و امکان پیوند کلیه دریچه امیدی را بروی این بیماران گشوده است. اما تمامی این بیماران قادر به دریافت پیوند نمی باشند(3) بنابراین بسیاری بدلیل شرایط منع استفاده از پیوند کلیه، الزام به انتظار برای پیوند و به دلیل رد پیوند انجام شده نیازمند استفاده از دیالیز برای نجات زندگی شان می باشند(4). بدین علت امروزه حدود 90 درصد مبتلایان به این بیماری تحت درمان با همودیالیز قرار دارند(8). استان گیلان نیز با روند رو به افزایش بیماران تحت همودیالیز مواجه می باشد. به گونه ای که طبق آمار گردآوری شده توسط پژوهشگر تعداد بیماران تحت همودیالیز استان گیلان از 502 بیمار در 11 مرکز در سال 1385 به 807 بیمار (با افزایش 60درصدی) در13 مرکز در سال 1390 افزایش یافته است. و بر اساس آخرین آمار منتشر شده از تعداد بیماران تحت همودیالیز در سال 1391 این مقدار به 924 نفر رسیده است(9).

توجه به این نکته ضروری است که همودیالیز قادر به درمان بیماری و جبران تمامی عملکردهای متابولیکی یا اندوکرینی کلیه نمی باشد و فقط می تواند بروز و شدت برخی از علایم بیماری را بکاهد و از مرگ مبتلایان به بیماری مزمن کلیوی پیشگیری کند، (3). از اینرو بیمار تحت درمان با دیالیز، بدلیل عدم امکان دفع تمامی فراورده های سمی و تداوم اختلال در اعمال داخلی کلیه، مشکلات خاصی را به طور دائمی تجربه می کنند(10).

این بیماران، علاوه بر عوارض نارسایی کلیه، عوارض خاص مرتبط با دیالیز را نیز تجربه خواهند کرد.که به انواع  حاد (مانند افت فشارخون، کرامپ های عضلانی، سندرم عدم تعادل، تهوع و استفراغ، سردرد، درد قفسه سینه، خارش، واکنشهای حساسیتی و…) و  مزمن ( همانند آنمی، پوکی استخوان، عفونت خون(هپاتیت ویروسی B و C، ایدز ، سپسیس و..) بروز می کنند (11). علاوه بر آن اکثر بیماران بدلیل نیاز به همودیالیز طولانی مدت به دفعات معمول 3 بار در هفته (12)، غالبا دچار احساس فقدان آزادی، وابستگی به مراقبین، اختلال در زندگی خانوادگی و اجتماعی و کاهش و یا فقدان درآمد خواهند شد(13).خستگی، لتارژی، ناتوانی، کاهش میل جنسی و حتی افسردگی شدید همراه با دیالیزی وقت گیر و طاقت فرسا می تواند حس خوب بودن بیمار را کاهش دهد. این بیماران اغلب احساس عدم امنیت درباره ی آینده خود دارند (14). بدین دلایل، بیماری و روش درمانی آن جنبه های جسمی، روانشناختی، اجتماعی-اقتصادی و محیطی زندگی مبتلایان را دستخوش تغییراتی می کند که کیفیت زندگی آنان را متاثر می سازد (13). نتایج مطالعات بسیاری در سراسر جهان نشان می دهند که کیفیت زندگی این بیماران نه تنها از جمعیت عمومی(15، 16، 17، 18) بلکه بطور نگران کننده ای از سایر بیماریهای مزمن نیز پایین تر است(19). در ارزیابی کیفیت زندگی این بیماران در ایران نیز نتایج مطالعه ی هادی و همکارانش در سال 1389 بیانگر پایین بودن نمرات کیفیت زندگی این بیماران در مقایسه با افراد سالم همجنس و همسنشان بود(20). همچنین در مقایسه ی کیفیت زندگی بیماران همودیالیزی و بیماران تحت دیالیز صفاقی و پیوند کلیه نیز نتایج مطالعات انجام شده در ایران نشان می دهد که کیفیت زندگی بیماران همودیالیزی پایین تر است(6 و 21) از این رو پزشکان، بیماران و مدیران به این نتیجه رسیده اند که دیگر نبایستی اقدامات درمانی را فقط با طول عمر بیمار ارزیابی کرد، بلکه معیار معتبری بجز بیماری و مرگ و میر، همچون کیفیت زندگی[2](QOL)، مورد نیازاست، بدین ترتیب حفظ کیفیت زندگی، در کنار طولانی کردن عمر این دسته از بیماران، از اهمیت ویژه ای برخوردار شده و موضوع مطالعات متعددی قرار گرفته است(22). کیفیت زندگی که امروزه بطور فزاینده ای به عنوان پارامتر مهمی از سلامت و خوب بودن استفاده می شود، برآیند مهمی است(23) که سلامت و عملکرد، وضعیت اجتماعی- اقتصادی، روانی، جنبه های عاطفی، معنوی و خانواده را در بر می گیرد(24) و ارتباط تنگاتنگی با وضعیت جسمی، روانی، محیط زیست، اعتقادات شخصی، میزان خود اتکایی و ارتباط اجتماعی فرد دارد(25). شواهد و مستندات فراوانی نشانگر تاثیر توجه به کیفیت زندگی بیماران بر برآیندهای پزشکی بهتری همچون کاهش بستری در بیمارستان و کاهش مرگ و میر بوده اند(26،27). بنابراین بیماران تحت دیالیز نه تنها نیازمند تلاشهای درمانی مراقبتی برای بهبود برآیندهای پزشکی و درمانی هستند، بلکه باید مراقبتی را دریافت نمایند که علی رغم مقرون به صرفه بودن، منجر به بهبود کیفیت زندگی آنها شود(28).

بنابراین شناخت کیفیت زندگی و ابعاد آن و عواملی که بر آن تاثیر می گذارند جهت ارائه مراقبت به بیماران دیالیزی ضروری است(5). بدین خاطر، امروزه ارزیابی کیفیت زندگی این بیماران بطور گسترده ای وارد حیطه ی تحقیق شده و تمرکز ویژه ای بر روی جمعیت تحت همودیالیز دارد(29) .

از آنجائیکه کیفیت زندگی معیار مهمی است كه اثر بخشی مراقبت ها ی بهداشتی، سطح سلامتی و حس خوب زیستن را نشان داده و پیش بینی وقوع مرگ و میر و میزان بستری بیمار در بیمارستان را میسر می سازد(6). یکی از اهداف نخست دسترسی به” مردم سالم 2020″، ارزیابی کیفیت زندگی و تعیین و شناسایی عوامل مشارکت کننده در کیفیت زندگی و حس خوب زیستن این بیماران تعیین شده است(30). همانگونه که ذکر شد بیماری مزمن کلیوی جنبه های مختلفی از زندگی بیماران را تحت تاثیر قرار می دهد. بنابراین  کیفیت زندگی آنها نیز باید با دیدگاهی چند جانبه ارزیابی شود. در مطالعات مختلف انجام گرفته بر روی این بیماران ابعاد جسمی، روانی و اجتماعی از جمله شایعترین ابعاد مورد توجه بوده اند(31)

البته کیفیت زندگی می تواند تحت تاثیر متغیرهای دموگرافیک، اجتماعی و بیماریها  قرار گیرد(6). عوامل دموگرافیکی چون سن، جنسیت، سطح تحصیلات(5،14،16)، وضعیت تاهل(5، 12، 32، 33)، درآمد(5، 16)،محل اقامت(16، 34)،وضعیت اجتماعی- اقتصادی(16، 32)، و همچنین علت اولیه ابتلا به بیماری(16، 33) و شاخص توده بدنی(BMI)[3]( 15، 32، 33) نیز بر کیفیت زندگی بیماران کلیوی موثر می باشند. همچنین برخی عوامل دیگر همچون بیماری های همراه(35، 32، 30)، وضعیت تغذیه(36،37)، پارامترهای آزمایشگاهی چون سطح هموگلوبین(36، 37)،هموتوکریت(38) نیز از جمله موارد تاثیر گذار بر کیفیت زندگی بیماران معرفی شده اند(33). تظاهرات مرتبط با بیماری، عوارض جانبی درمان نیز از دیگر عوامل متعدد تاثیر گذار بر کیفیت زندگی مبتلایان به بیماریهای مزمن می باشند(5) علاوه بر آن عواملی مانند سن شروع دیالیز(39)، طول مدت دیالیز(16، 32)، دفعات دیالیز(5، 37، 40)، در دسته عوامل مرتبط با درمان دیالیز نیز از موارد تاثیر گذار بر کیفیت زندگی بیماران شناخته شده اند(33).

با توجه به اهمیت مفهوم کیفیت زندگی و لزوم شناسایی عوامل مرتبط با آن، مطالعات بسیاری در این زمینه انجام شده و یا در دست انجام هستند. اما نتایج متناقضی بین یافته های مطالعات مختلف موجود دیده می شود. برای مثال در بررسی چیانگ[4] و همکارانش در سال 2004 کیفیت زندگی بطور معنی داری در بین مردان همودیالیزی بالاتر از زنان بود(33) در حالیکه در مطالعه هسیه[5] و همکارانش، تل[6] و همکارش و لوپز[7] و همکارانش بیماران مرد تحت همودیالیز نسبت به زنان کیفیت زندگی پایین تری داشتند(15، 14، 34)، همچنین مطالعات انجام شده بر روی بیماران تحت همودیالیز با نتایج مختلفی در رابطه با تاهل همراه بوده اند. برای مثال در مطالعه ی پزشکی و همکارانش و تل و همکارش افراد متاهل نسبت به مجرد کیفیت زندگی بالاتری داشتند(5،14)، در حالی که نمونه های مجرد در مطالعه ی آکارای کیفیت زندگی بالاتری نسبت به متاهلین داشتند(12). در مطالعه ی دیگری که از داده های بین المللی بزرگتری استفاده کرده بود بیماران متاهل در حیطه های عملکرد جنسی و تاثیر بیماری بر زندگی روزانه(که بخشی از آن مربوط به عملکرد جنسی است)، کیفیت زندگی پایین تری را نشان دادند(34). درحالی که در برخی مطالعات ارتباطی بین کیفیت زندگی و تاهل توسط پژوهشگران  گزارش نشده است(41). در بررسی تاثیر سن بر کیفیت زندگی، که به دلیل رو به رشد بودن سن بیماران تحت همودیالیز یک نکته ی بحرانی محسوب می شود، نیز نتایج مطالعات همواره متناقض بوده اند. برای مثال برخی مطالعات کیفیت زندگی بیماران مسن را پایینتر از بیماران جوانتر(18،42) و برخی بالاتر(43) یافته اند. حتی در برخی مطالعات بین سن بیماران تحت همودیالیز و کیفیت زندگی ارتباط معنی داری گزارش

چکیده

بررسی ارجاع­گفتمانی در زبان فارسی بر اساس مدل کاربردشناختی هوانگ

 

این پژوهش به بررسی ارجاع­گفتمانی در زبان فارسی در چارچوب مدل کاربرد­شناختی هوانگ می ­پردازد تا مشخص شود چه چیزی گوینده را قادر به انتخاب صورت مناسب، برای ارجاع به موجودیتی خاص می­ کند و چه چیزی شنونده را قادر می­سازد که از یک صورت خاص، مرجع مورد نظر گوینده را شناسایی کند. هوانگ در این مدل سه اصل کمیت، اطلاع­مندی و شیوه را مطرح می­ کند و الگوهای توزیع ارجاعی را بیان می­دارد. وی با ارائه این مدل، ادعا می­ کند که مدل­های پیشین مطرح شده در ارتباط با ارجاع­گفتمانی، اشکالاتی دارند و مدل کاربرد شناختی خود را کارآمد می­داند. در این پژوهش بر اساس جمع­آوری 794 داده‌ی سوم شخص در زبان فارسی مشخص شد که در622 مورد بین دو اصل کمیت و اطلاع‌مندی توازن برقرار شده و صورت ارجاعی مناسب با توجه به الگوی ارجاعی انتخاب شده‌است و در 172 مورد با توجه به اصل شیوه صورت ارجاعی مناسب انتخاب شده است. پس ظاهراً مدل کاربرد شناختی، کارآمد است. با این حال، این مدل دارای دو اشکال بنیادی است. نخست آن­که این مدل موارد خلاف قاعده را موکول به دلایل خاص می‌کند و مطلب مشخص و واضحی در خصوص این دلایل عنوان نمی‌کند. مشکل دوم از این قرار است که برای پیدا کردن دلایل خاص می­توان به نظریه‌های دیگری در همین زمینه مراجعه کرد که اتفاقاً هوانگ خود به آن‌ ها اشاره کرده است و بعضاً مشکلات آنها را برشمرده است.

کلید واژه: ارجاع ­گفتمانی، مدل کاربرد­شناختی، اصل کمیت، اصل اطلاع­مندی، اصل شیوه.

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                      صفحه

فصل اول: مقدمه

• بیان مسئله ………………………………………………………………………………………………………………2
• اهمیت و ضرورت پژوهش ……………………………………………………………………………………….4
• هدف پژوهش …………………………………………………………………………………………………………..5
• سوال پژوهش …………………………………………………………………………………………………………..5
• روش پژوهش …………………………………………………………………………………………………………..5
• چارچوب تحلیلی و ساختار پایان نامه ………………………………………………………………………6

 

فصل دوم: مروری بر تحقیقات پیشین

2-1-         مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………….8

2-2-         مدل سلسله­مراتبی …………………………………………………………………………………………………..8

2-2-1-  هیندز …………………………………………………………………………………………………………10

2-2-2-  لانگاکر ………………………………………………………………………………………………………..10

2-3-         مدل پیوستگی موضوعی ……………………………………………………………………………………….12

2-3-1-  تای ……………………………………………………………………………………………………………..13

 

2-3-2-  کلنسی ……………………………………………………………………………………………………….13

2-3-3-  چن …………………………………………………………………………………………………………….16

2-4-         مدل شناختی ………………………………………………………………………………………………………..17

2-4-1-  تاملین و تاملین و پو ………………………………………………………………………………….19

2-5-         نظریه دسترسی …………………………………………………………………………………………………….20

2-5-1-  جاربو …………………………………………………………………………………………………………..22

2-6-         نظریه مرکزیت ……………………………………………………………………………………………………….23

2-7-         مدل کاربرد­شناختی ………………………………………………………………………………………………28

2-7-1-  بلک ول ………………………………………………………………………………………………………30

2-7-2-  شیو و هوانگ ……………………………………………………………………………………………..33

2-7-3-  تاکامی ………………………………………………………………………………………………………..37

2-8-         نتیجه ­گیری ……………………………………………………………………………………………………………38

 

فصل سوم: چارچوب تحلیلی

3-1-     مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………41

3-2-     مدل کاربرد­شناختی ………………………………………………………………………………………..41

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داد­ه­ها

4-1-     مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………51

4-2-     داده ­های سازگار با اصل کمیت و اطلاع­مندی ………………………………………………..51

4-3-     داده ­های سازگار با اصل شیوه …………………………………………………………………………57

4-4-     نتیجه‌گیری ……………………………………………………………………………………………………..78

فصل پنجم: نتیجه ­گیری و پیشنهاد­ها

5-1-     خلاصه ……………………………………………………………………………………………………………..80

5-2-     پاسخ به سوالات پژوهش………………………………………………………………………………….81

5-3-     پیشنهاد­هایی برای انجام پژوهش­های آینده …………………………………………………..83

 

فهرست منابع

منابع فارسی …………………………………………………………………………………………………………………85

منابع انگلیسی ………………………………………………………………………………………………………………85

 

فهرست جدول­ها

 

عنوان                                                                          صفحه

جدول شماره 1- داده ­های سازگار با اصل کمیت، اطلاع­مندی و شیوه ………………….81

فصل اول

مقدمه

 

1-1-  بیان مسئله

یکی از بحث­های اساسی در زبان­شناسی تحلیل‌گفتمان است. اگر امروزه به تحلیل‌گفتمان بنگریم با دو دیدگاه مواجه می­شویم که یکی حوزه­ای عام و دیگر­ی حوزه­ای از زبان­شناسی است. دیدگاه اول به عنوان شاخه­ای از زبان‌­شناسی یا رشته­ای فرعی در زبان­شناسی نیست، بلکه مجموعه ­ای از روش­های اکتشافی است که با آن می­توان در هر حوزه­ای که زبان­شناسی یکی از آن­هاست سوالاتی را مطرح کرد که شاید تاکنون مطرح نشده‌است و یا به سوال‌های از پیش موجود، پاسخ­هایی داد که تاکنون داده نشده‌است. این دیدگاه در سایر علوم از قبیل سیاست، جامعه ­شناسی، آموزش زبان، اقتصاد، ادبیات، تبلیغات، پزشکی و به کار می­رود (جانستون[1]، 2008). یکی از مباحث در تحلیل‌گفتمان به عنوان شاخه­ای از زبان­شناسی، این است که وضعیت اطلاعاتی عناصر گزاره‌ای که در قالب جمله ریخته می­ شود بر صورت عناصر در جمله تأثیر می­گذارد. در زبان­شناسی امروز ساختار اطلاعاتی از مباحث مطرح و در حال گسترش است. لمبرکت [2](1994) ساختار اطلاعاتی را در کنار ساختار نحوی و معنا­شناسی، بخشی از دستور جمله می­داند. تأثیر ساختار اطلاعاتی بر صورت جمله در بخش نحوی، واج‌شناختی و ساخت­واژی نمود پیدا می­ کند. در بخش نحوی تأثیر ساختار اطلاعاتی را می­توان در انتخاب ساختارهای دستوری پیچیده از بین چند ساختار دستوری و یا در ترتیب قرار گرفتن سازه­های جمله کنار یکدیگر مشاهده کرد. در حوزه­ واج­شناختی، ساختار اطلاعاتی بر عناصر زبر­زنجیری تأثیر می­گذارد و در حوزه­ ساخت­واژی، انتخاب واژه­ی خاصی از میان واژگان مربوط به یک حوزه­ معنایی، تجلی­گاه ظهور ساخت اطلاعاتی است. در حوزه­ تأثیر ساخت اطلاعی بر صورت ساخت­واژی، مبحثی تحت عنوان ارجاع­گفتمانی[3] وجود دارد. اصطلاح ارجاع‌گفتمانی از کلمه avacpopa یونانی مشتق شده‌است که به معنای حمل به عقب[4] است. ارجاع­گفتمانی در زبان­شناسی معاصر رابطه­ بین دو عنصر زبانی است که تفسیر یکی از این عناصر، که ارجاع­گفتمانی گفته می­ شود به وسیله­ تفسیر عنصر دیگر که مرجع نامیده می‌شود مشخص می­ شود. در ارجاع­گفتمانی صورت­های گوناگونی برای ارجاع به یک موجودیت[5] وجود دارند و یک صورت نیز برای ارجاع به موجودیت­های گوناگون استفاده می‌شود. برای مثال، می‌توان به موجودیتی

فصل 1: تابش در محیط پلاسما 1

1-1 مقدمه. 2

1-2معیارهای پلاسما 2

1-3رهیافت­های نظری 3

1-4تابش پلاسمایی …………………………………………………………………………………………………………………………….. 4

1-5انواع تشعشعات رادیویی  خورشید 5

1-6بررسی تشعشعات ناشی از انفجار­های رادیویی نوع ІІІ 6

1-7مدل­های فیزیکی توصیف گسیل امواج 9

1-7-1 تشعشع در توربولانس ضعیف 10

1-7-2فرایند گسیل در توربولانس قوی 10

فصل 2: آنتن پلاسمائی 13

2-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………  14

2-2 آنتن­ پلاسمائی………………………………………………………………………………………………………………………………  15

2-3 مبنای نظری آنتن­ پلاسمائی……………………………………………………………………………………………………….  16

2-3-1چگالی جریان در آنتن پلاسمائی ……………………………………………………………………………………….. 17

2-3-2بردار پوئین­تینگ در آنتن پلاسمائی ………………………………………………………………………………… 19

2-4 تشریح ساختار آنتن­ پلاسمائی……………………………………………………………………………………………………..  20

2-5 آنتن­های پلاسمائیمعمولی………………………………………………………………………………………………………….  21

2-6 آنتن­های پلاسمائیسیلیکونی……………………………………………………………………………………………………..  21

2-7 کاربرد آنتن­های پلاسمائی……………………………………………………………………………………………………….  22

فصل 3: گسیل از ویژه­مدهای جایگزیده در مدل آنتن 23

3-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………….  24

3-2 ساختار ویژه­مدهای لانگمیر………………………………………………………………………………………………………….. 24

3-3مکانیزم تابش از ویژه­مدها……………………………………………………………………………………………………………..

 28

3-4توان تشعشعی امواج الکترومغناطیسی در 2…………………………………………………………………………….   31

3-5توان تشعشعی امواج الکترومغناطیسی در ……………………………………………………………………………….   34

فصل 4: جمع بندی  و نتایج 38

4-1بحث ونتایج………………………………………………………………………………………………………………………………….  39

 

مراجع45

فهرست شکل ها

شکل (1-1) طرحی از انفجار خورشیدی ……………………………………………………………………………………………………….. 4

شکل (1-2) طرحی از گسیل رادیویی انفجارهای خورشیدی نوع ІІІ………………………………………………………… 7

شکل (1-3) تابع توزیع سرعت الکترون قبل ودر طی عبور از باریکه ……………………………………………………………. 9

شکل (2-1) آنتن پلاسمائی…………………………………………………………………………………………………………………………..  15

شکل (2-2) ساختار آنتن پلاسمائی…………………………………………………………………………………………………………….  21

شکل (3-1) شکل موج لانگمیر جایگزیده برای0 …………………………………………………………………………………   26

شکل (3-2) شکل موج لانگمیر جایگزیده برای  2 ………………………………………………………………………………   28

شکل (3-3) ساختار چاه چگالی سهموی…………………………………………………………………………………………………….  31

شکل (4-1) طرحی از تغییرات در 2 برای مقادیر مختلف ………………………………………………….  41

شکل (4-2) طرحی از تغییرات  در 2 برای مقادیر مختلف ………………………………………………..       42

شکل (4-3) طرحی از تغییرات  در 2 برای مقادیر مختلف ……………………………………………………..   42

شکل (4-4) طرحی از تغییرات در 2 برای مقادیر مختلف …………………………………………………….   43

شکل (4-5) طرحی از تغییرات در 2 برای مقادیر مختلف ……………………………………………………   44

 

فهرست جدول ها

جدول (1-1) انواع انفجارهای رادیویی خورشیدی 6

جدول (3-1) پارامتر­های اندازه ­گیری شده در باد خورشیدی.. 27
فهرست نمادها

فرکانس پلاسما……………………………………………………………………………………………………………………………………… ωp

چگالی الکترون ………………………………………………………………………………………………………………………………………. ne

تراوایی مغناطیسی …………………………………………………………………………………………………………………………………. µ

سرعت حرارتی الکترون ………………………………………………………………………………………………………………………… ve

جرم الکترون ………………………………………………………………………………………………………………………………………… me

چگالی بار ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ρ

چگالی جریان……………………………………………………………………………………………………………………………………………. J

فصل یکم: کلیات پژوهش مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………..

 

3 بیان مسئله………………………………………………………………………………………………………………………….

 

نوآوری وخلاقیت……………………………………………………………………………………………………………….

5

 

7 اهمیت و ضرورت انجام پژوهش………………………………………………………………………………………….

8 اهداف پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………..

 

10 سؤالات پژوهش………………………………………………………………………………………………………………..

 

11 تعریف نظری متغیرها …………………………………………………………………………………………………………

 

12 تعریف عملیاتی متغیرها ………………………………………………………………………………………………………

 

14   فصل دوم: ادبیات وپیشینه پژوهش مقدمه فصل دوم ………………………………………………………………………………………………………………..

 

17 مفهوم و تعاریف تحلیل محتوا ……………………………………………………………………………………………..

 

17 ویژگی های تحلیل محتوا ……………………………………………………………………………………………………

 

18 مراحل تحلیل محتوا …………………………………………………………………………………………………………..

 

19 یادگیری الکترونیکی …………………………………………………………………………………………………………..

 

22 مزایای آموزش الکترونیکی ………………………………………………………………………………………………….

 

23 لزوم توجه به محتوای آموزش الکترونیکی …………………………………………………………………………….

 

25 چند رسانه ای ها و نقش آنها در آموزش ………………………………………………………………………………

 

25 فواید استفاده از چند رسانه ای های آموزشی …………………………………………………………………………

 

26 نرم افزار و رایانه به عنوان رسانه آموزش ………………………………………………………………………………

 

29 ویژگی های لازم برای رسانه های آموزشی مورد استفاده در دوره ابتدایی ………………………………….

 

31 اهمیت استاندارد در محتوای الکترونیکی ……………………………………………………………………………….

 

32 نقش ارزشیابی در کارکرد چند رسانه ای های آموزشی …………………………………………………………..

 

33 اصول طراحی یادگیری چندرسانه ای ……………………………………………………………………………………

 

34 نظریه سازنده گرایی …………………………………………………………………………………………………………..

 

39 اصول و مؤلفه های ساختن گرایی در طراحی چند رسانه ای ها ……………………………………………….

 

41 نظریه سطوح پردازش …………………………………………………………………………………………………………

 

44 نظریه پردازش فعال ……………………………………………………………………………………………………………

 

44 نظریه رمز دوگانه ……………………………………………………………………………………………………………….

 

45 اهمیت آموزش درس ریاضی ………………………………………………………………………………………………

 

46 مهارت های مورد تأکید در آموزش ریاضی ……………………………………………………………………………

 

47 ریاضیات سازنده گرا ………………………………………………………………………………………………………….

 

47 جمع بندی مبانی نظری پژوهش …………………………………………………………………………………………..

 

49 پیشینه پژوهش در داخل ایران ……………………………………………………………………………………………..

 

50 فصل سوم: روش شناسی پژوهش

 

 

 

 

مقدمه فصل سوم ……………………………………………………………………………………………………………….

 

57 نوع و روش پژوهش……………………………………………………………………………………………………………

 

57 متغیرهای پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………

 

58 ابزارهای اندازه گیری و شیوه اندازه گیری متغیرها ………………………………………………………………….

 

58 روایی و پایایی ابزار مورد استفاده …………………………………………………………………………………………

 

60 جامعه آماری، حجم نمونه و روش نمونه گیری  ……………………………………………………………………

 

62 شیوه اجرا …………………………………………………………………………………………………………………………

 

62 روش‌ها و ابزار تجزیه و تحلیل داده‌ها………………………………………………………………………………….

 

63 فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته‌ها

 

 

مقدمه فصل چهارم …………………………………………………………………………………………………………….

 

65 تجزیه و تحلیل داده ها ……………………………………………………………………………………………………….

 

66 جمع بندی نتایج تجزیه و تحلیل داده ها ……………………………………………………………………………….

 

93 فصل پنجم: تفسیر یافته‌ها

 

 

مقدمه فصل پنجم ………………………………………………………………………………………………………………

 

96 خلاصه پژوهش………………………………………………………………………………………………………………….

 

96 بحث و تفسیر یافته‌ها …………………………………………………………………………………………………………

 

97 پیشنهادهای کاربردی……………………………………………………………………………………………………………

 

102 پیشنهادهای پژوهشی………………………………………………………………………………………………………….

 

105 محدودیت‌های در اختیار پژوهشگر……………………………………………………………………………………….

 

105 محدودیت‌های خارج از اختیار پژوهشگر …………………………………………………………………………….

 

106 منابع

 

  منابع فارسی……………………………………………………………………………………………………………………….

 

107 منابع انگلیسی……………………………………………………………………………………………………………………..

 

111

 

 

 

 

 

جدول شماره (1-2) : مؤلفه های ساختن گرایانه و ارتباط آن با طراحی آموزشی پروژه های چندرسانه ای …………………………………………………………………………………………………………….

 

 

 

46 جدول شماره (2-2): جمع بندی و خلاصه مطالعات تجربی در زمینه ی موضوع پژوهش …………….

58 جدول شماره (1-4) : بررسی میزان رعایت اصول تولید محتوا در چند رسانه ای های آموزشی …….

 

65 جدول شماره (2-4) : بررسی میزان رعایت اصول رهیابی و ردیابی در چند رسانه ای ها ……………..

 

67 جدول شماره (3-4) : بررسی میزان رعایت اصول طراحی آموزشی در چند رسانه ای ها ……………..

 

70 جدول شماره (4-4) : بررسی میزان رعایت اصول چند رسانه ای در چند رسانه ای ها ………………..

 

72 جدول شماره (5-4) : بررسی میزان رعایت اصول فنی در چند رسانه ای ها ……………………………….

 

75 جدول شماره (6-4) : بررسی میزان رعایت اصول خلاقیت در چند رسانه ای ها …………………………

 

78 جدول شماره (7-4) : بررسی میزان رعایت اصول تعامل و ارتباط گروهی در چند رسانه ای ها ……

 

79 جدول شماره (8-4) : بررسی میزان رعایت اصول ارزشیابی در چند رسانه ای ها…………………………

 

80 جدول شماره (9-4) : بررسی میزان رعایت اصول پشتیبانی در چند رسانه ای ها …………………………

 

82 جدول شماره (10-4) : بررسی میزان رعایت اصول مایر در چند رسانه ای ها …………………………….

 

83 جدول شماره (11-4) : بررسی میزان رعایت اصول فعال بودن در چند رسانه ای ها……………………..

 

85 جدول شماره (12-4) : بررسی میزان رعایت اصول متفکرانه بودن در چند رسانه ای ها………………..

 

86 جدول شماره (13-4) : بررسی میزان رعایت اصول تراکمی بودن در چند رسانه ای ها…………………

 

88 جدول شماره (14-4): بررسی میزان رعایت اصول یکپارچه بودن در چندرسانه ای ها …………………

 

90 جدول شماره (15-4) : بررسی میزان رعایت اصول هدفدار بودن در چندرسانه ای ها…………………..

 

91 جدول شماره (16-4): جمع بندی و خلاصه نتایج کلی متغیرهای مورد بررسی……………………………

 

93 فهرست اشکال

 

شکل 1-2: دیاگرام مراحل ارزشیابی نرم افزارهای آموزشی………………………………………………………….

 

34               پیوست‌ها

 

فهرست وارسی نرم افزارهای مورد بررسی ……………………………………………………………………………

 

 

 

 

 

چکیده

این پژوهش با هدف بررسی و تحلیل محتوای نرم افزارهای آموزشی درس ریاضی پایه اول دبستان موجود در بازار ایران از دیدگاه رویکرد یادگیری فعال و ساخت گرا و اصول طراحی چندرسانه ای ها، صورت گرفته است. روش مورد استفاده در پژوهش تحلیل محتواست .جامعه ی آماری پژوهش شامل نرم افزارهای آموزش ریاضی پایه اول ابتدایی موجود در بازار در سه ماهه نخست سال 1392 که دارای تأییدیه وزارت آموزش و پرورش هستند می باشند. با توجه به محدودیت جامعه ی آماری از روش سرشماری برای نمونه گیری استفاده گردیده و هر 14 نرم افزار موجود مورد بررسی قرار گرفته است. ابزار جمع آوری داده ها یک فهرست وارسی محقق ساخته است که در 15 حوزه و با تعداد 176 گویه ساخته شده است. روایی ابزار توسط 4 دبیر ریاضی و 4 نفر تکنولوژیست آموزشی تأییدوضریب آلفای کرون باخ نیز پایایی شاخص ها را درمحدوده قابل پذیرش برآورد نمودنده اند .داده ها با بهره گرفتن از شاخص های آمار توصیفی شامل جدول توزیع فراوانی ،میانگین و انحراف معیار جمع بندی  و سوالات نیز با آزمون تی ومقایسه میانگین با عدد ثابت تحلیل گردیده اند .ضریب توافقی کندال بین داوران نیز قابل قبول بوده است . جمع بندی نتایج پژوهش حاکی از این است که از دیدگاه داوران اصول مایر (059/0 = انحراف معیار و 21/4= میانگین) اصل چند رسانه ای (054/0 = انحراف معیار و 05/4= میانگین) در بیش ترین حد ممکن در چندرسانه ای های ریاضی مورد مطالعه رعایت گردیده و خدمات پشتیبانی (115/0 = انحراف معیار و 24/3= میانگین) اصل تراکمی بودن(092/0 = انحراف معیار و 38/3= میانگین) در کم ترین حدممکن رعایت گردیده است.در مجموع همه ی شاخص های مورد مطالعه در حد متوسط و بیش تر بوده وهیچ کدام در محدوده ضعیف و خیلی ضعیف قرار ندارد.

مقدمه:

توسعه‌ی فناوری اطلاعات و ارتباطات در برنامه های آموزش و پرورش، گامی مؤثر و ماندگار بوده که توانسته تحول کیفی در اهداف، برنامه‌ها، روش‌ها و شیوه‌ها ایجاد کند و در نتیجه اثربخشی آموزش و پرورش را به دنبال داشته باشد. پیش بینی می‌شود با توسعه فناوری، رؤیاهای دیرینه و مشکلات لاینحل از قبیل کاربردی کردن آموزش و پرورش، تمرکز بر توانایی و نیازهای یادگیرندگان، نهادینه کردن دانش آموز محوری و تغییر نقش معلم به عنوان راهنما و بالأخره اصالت بخشیدن به آموزش مادام‌العمر محقق می‌شود (حیدری و همکاران، 1389، ص 104).

آموزش به شیوه‌ی چند رسانه ای در دهه های اخیر پیشرفت فزاینده ای را در آموزش ایجاد کرده و باعث شده که امروزه آموزش چند رسانه ای در جوامع صنعتی با کمک انقلاب الکترونیکی پیشرفت بسیار نماید، همچنین اختراع رایانه و رشد فزاینده آن موجب جلب توجه مسئولان و برنامه ریزان آموزشی گردیده است (عسگری و همکاران، 1388، ص 174). لذا آموزش از طریق رایانه یکی از مباحث اصلی برنامه ریزی در بسیاری از کشورهای جهان شناخته شده و سرمایه گذاری های فراوانی در مورد ابعاد گوناگون طراحی، اجرا و ارزیابی آن انجام می گردد (شیخ زاده، 1383، ص 68، نقل از دبرا[1] 2001).

توجه به کاربرد چندرسانه ای ها و رایانه در امر آموزش سبب گسترش و رشد ناگهانی تولید چندرسانه ای های آموزشی در کشور گردید. این رشد خصوصاً برای دروس

مشکل نظیر ریاضی، علوم و زبان انگلیسی قابل توجه تر است؛ اما اگر چه در مورد تأثیرگذاری و عدم تأثیرگذاری این رسانه ها نسبت به روش‌های مرسوم تدریس اختلاف نظرهای فراوان میان محققان وجود دارد؛ استانداردسازی و تعیین میزان توجه هر یک از این رسانه ها به اصول استاندارد ساخت محتواهای الکترونیکی، موضوعی است که بسیار نیازمند توجه و بررسی است.

به دلیل نوظهور بودن طراحی آموزش های مجازی و همچنین دستاوردهای دانشی و تجربی بسیار اندک در این زمینه، طراحی و تولید محتوای آموزش مجازی به یکی از چالش های اساسی تبدیل شده است. با عنایت به اینکه اغلب محتواهای آموزشی مجازی به صورت چند رسانه ای آموزشی تولید می شوند و از آن جا که تولید چند رسانه ای ها بر اساس استاندارد و اصول معینی می باشد، توجه به میزان رعایت این اصول و استانداردها در محتوای آموزشی مجازی اهمیت ویژه ای دارد (مرتضوی اقدم و همکاران، 1391، ص 33). استانداردهای فناوری عامل مهمی در طراحی نرم افزارهای آموزشی، به منظور بازاریابی و استفاده هستند. فناوری به طور کلی به شکلی خاص وابسته به مفهوم استاندارد است و بدون استاندارد، ممکن است استفاده از آن مشکل یا غیر ممکن باشد. لذا در مورد آموزش به وسیله ی چندرسانه ای ها همیشه مقداری از استاندارد لازم است که استفاده از نرم افزار آموزشی را در کلاس های مختلف آموزشی تضمین نماید (فلیسشمن[1]، 2007، ص 111).

از جمله ی پرکاربردترین و جامع ترین اصول طراحی چند رسانه ای ها، اصول مبتنی بر رویکرد یادگیری ساخت گرایان و اصول هفت گانه ی مایر است که مورد توجه پژوهش حاضر است. اساس آموزش در رویکرد ساخت گرایی این است که اگر یادگیرندگان بخواهند اطلاعات پیچیده را متعلق به خودشان کنند، باید شخصاً به آن پی ببرند. اعتقاد پیروان نظریه ساختن گرایی آن است که یادگیرندگان بر اساس تجارب شخصی خود دانش را می‌سازند و این کار را به طور فعال انجام می‌دهند. بر این اساس برای اینکه دانش آموزان واقعاً بفهمند و بتوانند دانش خود را به کار ببرند، باید روی حل کردن مسائل کار کنند، خودشان به مسائل پی ببرند و با مفاهیم دست و پنجه نرم کنند (عسگری، 1386، ص 102، نقل از اسلاوین 2006). ساختن گرا با تمرکز بر یادگیری به جای آموزش مستقیم، طراح آموزشی را بر آن می‌دارد که محیط‌های یادگیری نوینی خلق کند که حمایت کننده‌ی ساخت دانش توسط یادگیرنده باشد (سلیمی، 1390، ص 44). در نظریه ساختن گرایی به جای آموزش پایین به بالا روی آموزش بالا به پایین تأکید می‌شود. اصلاح بالا به پایین به معنی آن است که دانش آموزان با حل کردن مسائل دشوار شروع می‌کنند و با راهنمایی فردی ماهر، مهارت‌های اساسی لازم را کشف می‌کنند (عسگری، 1386، ص 103).

همچنین ساختارگرایان معتقدند که:

• در یادگیری، یادگیرنده در کانون توجه قرار دارد نه موضوع یادگیری
• هیچ دانشی وجود ندارد که مستقل از معنایی که به وسیله‌ی دانش آموز تجربه می‌شود، باشد.
• ادراک در تعامل ما با محیط شکل می‌گیرد و نمی‌توانیم در مورد چیزی که یاد گرفته شده جدا از اینکه چگونه یاد گرفته شده است صحبت کرد.
• تعارض شناختی محرکی برای یادگیری است.
• دانش در بستر اجتماعی شکل می‌گیرد (مؤمنی مهموئی و همکاران، 1386، ص 132).

بر اساس نظر سیمونز[3] (1993) یادگیری ساختن گرایانه پنج مؤلفه یا عنصر دارد که عبارت اند از: فعال[4]، تراکمی[5]، یکپارچه[6]، متفکرانه[7]، هدف مدار[8]. گانون و کلای[9] نیز شش عنصر برای یادگیری ساختن گرایانه پیشنهاد کرده اند که پنج عنصر آن مشابه عناصر یاد شده و عنصر ششم آن گروهی بودن[10] است (رضوی، 1390، ص 308).

لذا در این مطالعه برای بررسی نرم افزارهای مورد مطالعه 5 ویژگی مطرح شده بر اساس نظر سیمونز و همچنین هفت اصل مایر در ساخت چند رسانه ای ها شامل: «اصل چند رسانه ای»، «اصل مجاورت مکانی»، «اصل مجاورت زمانی»، «اصل پیوستگی یا انسجام»، «اصل کانال های حسی»، «اصل افزونگی یا مازاد» و «اصل تفاوت های فردی» مورد نظر بوده و نرم افزارها بر اساس میزان توجه به این اصول و ویژگی های مورد ارزیابی و تحلیل محتوا قرار می گیرند.

بیان مسئله:

رشد تکنولوژی در چند دهه اخیر از دو بعد فنی و امکان دسترسی، از جمله ی دلایلی هستند که باعث شده اند با وجود شک و تردیدهای اولیه در مورد نقش کامپیوتر در تدریس و یادگیری ریاضی، هر چه زمان به جلوتر می رود و تکنولوژی فراگیرتر می شود، جهان شاهد کم رنگ شدن این تردیدها باشد (حیدری قزلجه و گویا، 1391، ص 84). اهمیت استفاده از فناوری برای تقویت یادگیری ریاضی در حال حاضر به طور وسیعی شناخته شده است. در سیاست برنامه ی درسی ریاضی (1990) در استرالیا، ترویج استفاده از تکنولوژی برای تقویت یادگیری دانش آموزان و گسترش فهم آنان از مفاهیم ریاضی شروع گردید. معنی این اسناد سیاست ملی، در بیانیه برنامه درسی دولت و ایالت های مختلف و خلاصه در مطالبی بازتاب می کند که در حال حاضر این دستور، تشویق به استفاده از فناوری های دیجیتال را در ریاضیات دوره متوسطه مجاز می کند (بننیسون و گاس[11]، 2010، ص 31).

استفاده از ظهور رایانه ها، تحولی عظیم در عرصه های گوناگون و از آن جمله در آموزش پدید آورده اند، به گونه ای که آموزش را وارد مرحله ی نوینی کرده است. موفقیت رایانه، به عنوان وسیله ای کمک آموزشی در فرایند یاددهی-یادگیری، بر ساختارهای آموزشی تأثیر گذارده و موجب توسعه و پایداری انواع گوناگونی از نرم افزارها شده است (رحمتیان و اطرشی، 1388، ص 28). بعد از پیدایش فناوری رایانه، استقبال از چند رسانه ای ها در قالب نرم افزارهای رایانه ای رشد چشم گیری داشت و به جرأت می توان گفت شیوع استفاده از چند رسانه ای در فعالیت های گوناگون به ویژه آموزش، مدیون قابلیت ها و توانایی های برجسته فناوری رایانه است. از چند رسانه ای ها در آموزش و یادگیری بسیار استفاده می شود، زیرا از یک سو باعث جذب یادگیرنده شده و از سوی دیگر با امکانات متنوعی که فراهم می آورد، تداوم یادگیری او را تضمین می کند (رضوی، 1386).

تحقیقات روان شناختی نشان می‌دهد دانش آموزان تنها 15 درصد اطلاعات خود را از طریق گوش دادن، 25 درصد از طریق تصاویر و 65 درصد از طریق شنیدن و دیدن تصاویر به صورت همزمان دریافت می‌کنند و در حافظه‌ی خود نگه داری می‌کنند؛ اما برای روش‌های سنتی آموزشی مشکل است که برای یک شخص به صورت همزمان یک مطلب آموزشی را توضیح و نمایش بدهد؛ بنابراین این فناوری چند رسانه ای است که این مشکل را حل می‌کند و با ترکیب صوت و تصویر باعث ارتقاء کیفیت آموزشی می‌شود (چن و اکسیا[12]، 2012، ص 4214).

افزایش استفاده از فناوری‌های نوین در زندگی روزمره ما حاکی از آن است که آنچه ما برای طراحی تصمیم سازی می‌کنیم، می‌تواند تأثیر مستقیمی بر زندگی ما داشته باشد. در نتیجه، ایده‌ها برای بهبود طرح‌ها می‌تواند تأثیر سودمند مستقیمی بر زندگی ما داشته باشد (اُنیل و همکاران، 2005، ص 475). چرا که امروزه، رشد روزافزون چند رسانه ای های آموزشی و ورود آنها به بازارهای تجاری به منظور کسب درآمد و سود بیشتر، گاهاً شرایطی را ایجاد نمود که سبب گردید که این گونه نرم افزارها فقط در کمیت رشد یابند و چندان به کیفیت آنها توجه نشود.

لذا رشد بی رویه و در شرایطی غیر منطقی این چند رسانه ای ها، مسبب ایجاد زمینه ای گردیده است که این چند رسانه ای ها از جهاتی از جمله خسته کننده بودن، محدود کردن یادگیرندگان، غیر واقعی و پر زرق و برق بودن، مورد انتقاد واقع گردند. در کل چنین احساس می شود که این محصولات در حد زیادی به منابع سنتی وابسته هستند و موفق نشده اند که در جهت نوآوری به نتیجه ی مطلوب برسند (شاه جعفری، 1386، ص 93). از این رو، توجه به کیفیت این نرم افزارها در قالب مطالعات تحلیل محتوا از مسائل مهمی است که می تواند زمینه ی اصلاح و بهبود کیفی این دست چند رسانه ای ها را فراهم نماید.

برای ساخت چند رسانه ای های آموزشی با توجه به رویکردها و دیدگاه های موجود در سه گروه بزرگ روان شناسی رفتارگرایان، شناخت گرایان و ساختن گرایان، اصول و مؤلفه هایی برای ساخت و تولید این چند رسانه ای ها موجود است. آنچه مورد نظر پژوهش حاضر است توجه به اصول و مؤلفه های ساختن گرایان در ساخت چند رسانه ای های مورد بررسی و همچنین اصول هفت گانه ی مایر که هر کدام از این اصول ریشه در یکی از مکاتب بزرگ روان شناسی دارد، می باشد.

با توجه به اهمیت مقطع ابتدایی و به ویژه پایه ی اول ابتدایی، نرم افزارهای آموزشی مورد بررسی در پژوهش حاضر شامل نرم افزارهای آموزش ریاضی در این پایه می باشد. انتخاب این موضوع از آن جهت است که دانش آموزان این پایه آنچه را که آموزش می بینند به راحتی می پذیرند. لذا تأثیر این آموزش‌ها انباشته و در سال‌های بعدی به خوبی خود را نشان می دهد. به گونه ای که آموزش های اولیه در این پایه، در موفقیت های بعدی این دانش آموزان بسیار مؤثر است (بارگاگلئوتی[13] و همکاران،2010، ص 1). از این رو اهمیت دارد که آموزش این گروه سنی از کودکان از ابتدا به شکل صحیح، علمی و منطقی آن پایه ریزی گردد.

در این راستا و با توجه به اهمیت درس ریاضی در سیستم آموزش رسمی مدارس ما و ضعف بیشتر فراگیران در یادگیری این درس، استفاده از چند رسانه ای های آموزشی مربوط به این درس در بین دانش آموزان از متداول ترین نرم افزارهای در دسترس است. لذا با توجه به این موضوع مسأله و سؤال اصلی این پژوهش این است که تا چه اندازه نرم افزارهای آموزش ریاضی مقطع ابتدایی موجود در بازار که تأییدیه وزارت آموزش و پرورش را نیز دریافت داشته اند، از نظر محتوایی به رعایت اصول و مؤلفه های ساختن گرایان به عنوان نظریه ی روان شناسی یادگیری حاکم در عصر حاضر و همچنین اصول هفت گانه ی طراحی چند رسانه ای های مایر توجه نموده اند؟