چکیده

بویراحمد یکی از اقوام قدیمی ساکن کهگیلویه و بویراحمد کنونی به شمار می‌آید، که از جمعیت و وسعت فراوانی برخوردار است . این قوم که پیشینه آن به عهد تیموریان برمی‌گردد، از طوایف و تیره‌های متعدد و متفاوت تشکیل شده است. طی دو قرن اخیر ، در حیات سیاسی-اجتماعی بویراحمد حوادث و رخداد های ریز و درشت بسیاری را شاهد هستیم . بخشی از مهمترین این حوادث در شعر شاعران محلی ماندگار شده و سینه به سینه منتقل و محفوظ گشته است. مستندات موجود، موید ماندگاری برخی اشعار محلی سرایان از اواخر زندیه تا کنون هستند . از آنچه تا امروز مانده، برمی‌آید که وقایع مهم و شخصیت‌های موثر و معروف، در اشعار شاعران  این قوم بازتاب داشته و در اذهان عمومی انعکاس و نسل به نسل انتقال یافته است. شاعران بومی هم به گویش محلی سروده‌های خویش را منتشر نموده و هم به زبان فارسی. مرثیه‌هایی  که در مرگ بزرگان سروده‌اند و آنچه  بر سنگ قبر این بزرگان حک گردیده، نمونه‌ای از این ادبیات است. جنگ‌های مهمی نظیر تنگ تامرادی، دره سرد و گجستان، و نیز اشخاص مشهور و موثری که عملکرد و اقدام ماندگاری داشته‌اند، در ذهن و زبان شاعران و عامه مردم محل حفظ  شده‌اند. شخصیت‌هایی چون هادی خان، شاهین خان، خداکرم خان، کریم خان، میرمذکور، میر غلام، کی لهراس، برادران ایزدپناه، ملا غلامحسین، عبدالله خان و ناصرخان، بخش عمده اشعار محلی را به خود اختصاص داده‌اند.

این پایان‌نامه در پی پاسخ به این پرسش اصلی است که: بازتاب حوادث تاریخی بویراحمد در دوره‌های قاجار و پهلوی در اشعار شاعران محلی، چگونه بوده است؟ نگارنده با روش تحقیق تاریخی و شیوه توصیفی-تحلیلی به این موضوع پرداخته است.

واژه‌های کلیدی: بویراحمد، قاجار، پهلوی، ادبیات محلی، اشعار لری، اشعار فارسی .

فهرست مطالب

عنوان                                                                                        صفحه

فصل اول: مقدمه

1-1 –کلیات………………………………………………………………………………………………………………………………….. 2

1-2- طرح موضوع یا مسأله تحقیق…………………………………………………………………………………………….. 3

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق…………………………………………………………………………………………………… 4

1-4- هدف تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………….. 5

1-5- پیشینه تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………….. 5

1-6- روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………… 6

1-7- سؤالات تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………. 6

1-8- فرضیات تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………… 6

1-9- معرفی و نقد منابع………………………………………………………………………………………………………………. 7

فصل دوم: حوادث تاریخی بویراحمد در دوره قاجار و بازتاب آندر اشعار محلی

2-1-موقعیت  جغرافیایی  و طبیعی كهگیلویه و بویراحمد………………………………………………………. 13

2-2- تقسیمات سیاسی……………………………………………………………………………………………………………….. 14

2-3- پیشینه تاریخی بویراحمد…………………………………………………………………………………………………… 15

2-4- هادی خان بویراحمدی……………………………………………………………………………………………………….. 16

2-5- شاهین خان بویراحمدی …………………………………………………………………………………………………… 18

2-6- عبدالخلیل و سرانجام او……………………………………………………………………………………………………… 18

2-7- محمد طاهر خان و وقایع عهد او……………………………………………………………………………………….. 19

………………………………………………………………………………………………………………….. عنوان                                                                                              صفحه

2-8- خداكرم خان بویراحمدی و حوادث زمان او……………………………………………………………………… 20

2-9- کریم خان بویراحمدی و اشعار مربوط به حیات سیاسی– اجتماعی او…………………………. 26

فصل سوم: حوادث تاریخی بویراحمد در عصر رضا شاه و بازتاب آن در اشعار محلی

3-1-  مختصری ازحوادث تاریخی بویراحمد در عهد رضاشاه…………………………………………………… 31

3-2- میر مذکور و میرغارتی و اشعار مربوط به آنها………………………………………………………………….. 33

3-3- جنگ داخلی « دره سرد »………………………………………………………………………………………………… 35

3-4- هجوم اردوی دولتی به بویراحمد وجنگ تنگ تامرادی…………………………………………………… 39

3-5- اشعار مربوط به نبرد تنگ تامرادی و کی لهراس(=لهراسب)…………………………………………… 42

3-6- اشعاری از شاعران گمنام در باب کی لهراس…………………………………………………………………… 48

3-7- یاغی گری و درگیری های میرغلام شاه قاسمی و اشعار آن………………………………………….. 50

3-8- یاغی گری دو برادر……………………………………………………………………………………………………………… 55

3-9- بازتاب اقدامات و عملکرد حکومت رضا شاه در اشعار محلی…………………………………………… 60

فصل چهارم : حوادث تاریخی بویراحمد در عصر محمد رضا شاه و بازتاب آن در اشعار محلی(1341-1320)

4-1- مختصری ازحوادث تاریخی  بویراحمد در دوره محمدرضاشاه………………………………………… 67

4-2- نبرد سمیرم و اشعار مربوط به آن…………………………………………………………………………………….. 74

4-3- جنگ داخلی بویراحمدی ها و اشعار مربوطه…………………………………………………………………… 77

4-4- قتل کی علی خان………………………………………………………………………………………………………………. 82

4-5- قتل خسروخان بویراحمدی……………………………………………………………………………………………….. 83

عنوان                                                                                              صفحه

فصل پنجم:  قیام عشایر جنوب(1343-1341)

5-1- اجمالی از قیام عشایر جنوب……………………………………………………………………………………………… 88

5-2- جنگ گُجستان (1342 )………………………………………………………………………………………………….. 93

5-4- اشعار لری شیخ علی مراد،  در باب حوادث 43-1341………………………………………………… 104

5-5- اشعار شیخ علی مراد درباره دیگر جنگجویان نبرد گجستان…………………………………………… 110

5-6- اشعاری از شاعران گمنام در توصیف جنگجویان نبرد گجستان……………………………………… 113

5-7- اشعار شیخ علی مراد در وصف عبدالله خان ضرغام پور………………………………………………….. 114

5-8- اشعار شیخ علی مراد درباره ناصر خان طاهری………………………………………………………………… 120

5-9- اشعاری دیگر در وصف ناصر خان طاهری…………………………………………………………………………. 122

فهرست منابع و مآخذ

منابع فارسی ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 125

منبع انگلیسی ………………………………………………………………………………………………………………………………. 129

مقدمه

1-1 – کلیات

بویراحمدی‌ها یکی از اقوام شش گانه مسکون در کهگیلویه و بویراحمد است که قدمت آن به قرنها پیش برمی‌گردد. نام بویراحمدکه به گویش لری«بیرَمَد»(=بیرَاحمد؟) خوانده می‌شود، نخستین بار در یک سنگ نبشته مربوط به عصر تیموریان نقر شده است. در منابع عصر صفوی، چندین بار نام بویراحمد ضبط گشته و از آن به بعد تا شکل‌گیری قاجارها، نامی از بویراحمد به چشم نمی‌خورد. منابع عهد قاجار بارها نام بویراحمد را ذکر نموده و برخی نویسندگان عصر به طوایف و تیره‌های تشکیل دهنده آن قوم اشارت ، کرده‌اند.

به رغم اینکه تمام طوایف و تیره‌های بویراحمد، دارای نیای مشترک نیستند و هر کدام تاریخ مستقل و مجزایی دارند، به دلیل قرنها سکونت در کنار هم ،از فرهنگ و گویش مشترک برخوردارند و عادات و آداب و رسوم آنان یکی است. حضور در محیط جغرافیایی واحد، در بسیاری موارد موجب آمیختگی تاریخ و فرهنگ آنها در زمینه های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، علمی و ادبی گشته و تقریبا اصل ومبنای مشترکی را ایجاد کرده است.حوادث سیاسی-نظامی و اجتماعی بویراحمدی‌ها، در سرنوشت تمام طوایف و تیره‌های آن تاًثیر گذاشته و آن‌ ها را با هم مرتبط نموده است. بی‌تردید، ادبیات مربوط به این وقایع در طوایف و تیره های قوم پراکنده و منتشر گردیده و همه را با هم اتصال داده است.

بر مبنای مستندات موجود، نخستین اشعار در دست مربوط به سال های بر افتادن زندیان و برآمدن قاجارهاست. در این پایان نامه، بیش از دو سده ادبیات حماسی وسیاسی بویراحمدكه سینه به سینه نقل و نشر گردیده، بررسی و تبیین شده است. در بادی امر کاملاً روشن است که ادبیات مزبور، در باب وقایع مهم و مؤثر و شخصیت های نقش آفرین و صحنه گردان است که بر زبان و قلم جاری گشته و به ثبت و ماندگاری حوادث سرنوشت ساز منتهی شده است.این وقایع و اشخاص از آغاز سلسله قاجار تا قیام عشایر جنوب در سال های 43-1341 استمرار داشته و در ذهن و زبان سرایندگان محلی و عامه مردم محفوظ مانده است.