چکیده

قرن بیستم با توجه به افزایش جمعیت شهری، تغییر­ شیوه زندگی، فاصله بین ذینعفان مدیران و برنامه­ ریزان شهری ، توسعه پایدار را به عنوان یکی از مهمترین پارادایم های مدیریت شهری در سطوح مختلف مطرح کرده است . از ابعاد اصلی توسعه پایدارشهری مدیریت یکپارچه شهری، حکمروایی خوب شهری و مشارکت است.

یکی از عوامل دستیابی به رشد اجتماعی، حضور در عرصه ­های اجتماعی و مشارکت شهروندان در مدیریت شهری است. مشارکت اجتماعی زمینه ­های شکوفایی توانمندی­های فرد و بهبود عملکرد مدیران شهری را به دنبال دارد. امروزه برنامه­ ریزان و سیاست­گذاران شهری  جذب حداکثری مشارکت مردم را یکی از راهبردهای مدیریت بهینه شهری می­دانند.

علیرغم تمام تلاش های انجام شده در ایران، تا به حال فرایند مشاركت به عنوان یک فرهنگ عمومی در اندیشه و عمل شهروندان، از جایگاه مناسبی برخوردار نیست یا كمرنگ است. مشاركت به عنوان یک كنش اجتماعی ریشه در باورها، نگرش ها و ارزش های اجتماعی افراد جامعه دارد و برای تحقق مشاركت افراد بایستی اعتماد، رضایت و آگاهی آنها را در فضای مناسب و مطمئن جلب كرد وگرنه مشاركت در شكل مفهومی و جامعه شناختی آن پدید نخواهد آمد .

از جدیدترین اسلوب ها و زمینه های مشاركتی، مشاركت شهروندان در مدیریت شهری در جهت اداره شهرهاست. این مشاركت یكی از الزامات زندگی اجتماعی مدرن است و هنگامی تحقق می یابد كه شهرنشینان از شرایط فردگرایی و انزوای اجتماعی خارج و از طریق تحقق حقوق شهروندی، از حالت فردیت به طریق شهروندگرایی و جمعیت تغییر هویت دهد. ما در این تحقیق به بررسی وضعیت مشارکت شهروندان در مدیریت شهری منطقه 8 تهران پرداختیم.این پژوهش از نظر هدف کاربردی،توسعه­ای و از نظر شیوه انجام ،توصیفی و تحلیلی بوده و بر اساس مطالعه کتابخانه­ای و تکمیل پرسشنامه انجام شده است.ابتدا با بهره گرفتن از منابع و مدارک علمی از جمله،کتابها،مقالات داخلی و خارجی،سایت اینترنتی و پایان نامه ­های کارشناسی ارشد ودکتری مرتبط با تحقیق استفاده شده است.در بخش مطالعات میدانی با مراجعه حضوری به منطقه مورد مطالعه ،داده های مورد نیاز به شیوه مختلف مشاهده و تکمیل پرسشنامه تهیه شده است.تجزیه تحلیل داده ­ها شامل دو بخش توصیفی و تحلیلی از طریق نرم­افزار spss انجام شد. جامعه آماری مورد مطالعه در این تحقیق را ساکنان منطقه 8 تهران تشکیل می­دهند. نتایج نشان می­دهد که میزان مشارکت شهروندان در شکل گیری مدیریت پایدار شهری در سطح پایین قرار دارد و مهمترین عامل تاثیر گذار بر افزایش مشارکت شهروندان الگوی حکمروایی خوب شهری است و اینکه برنامه ریزی جهت ارتقا میزان مشارکت شهروندان در امور شهری باید در الویت برنامه ­های توسعه محله­ای قرار بگیرد.

فصل اول

1-1-طرح مسئله. 2

1-2- سوال اصلی تحقیق.. 3

1-3- فرضیه تحقیق.. 3

1-4- اهداف تحقیق.. 3

1-5- روش تحقیق.. 3

1-6- نمونه گیری.. 3

1-7- روش تحلیل اطلاعات و داده ها 4

1-8- پیشینه تحقیق.. 4

1-9- تعریف واژگان کلیدی.. 5

1-10- مشارکت مردمی.. 6

2-1-مقدمه. 9

2-1-1-مفهوم حکمرانی.. 9

2-1-3-حکمرانی شهری.. 9

2-1-4-گذار از حکومت شهری  به حکمرانی شهری.. 11

2-1-5-اهداف حکمرانی شهری.. 12

2-2-مدیریت شهری: 13

2-2-1-مدلهای مدیریت شهری.. 14

2-2-2-تعریف حكومت محلی و سازمان محلی.. 15

2-2-3-انواع سازمان های محلی.. 15

2-3-جایگاه محوری شهرداریها در نظام مدیریت شهری.. 16

2-3-1-مدیریت مشارکتی: 18

2-4- مشارکت: 20

2-4-1-نظریه وکالتی: 22

2-4-2-نظریه مشارکتی: 22

2-4-3-نظریه پایه برنامه ریزی مشارکتی.. 23

2-4-4-ویژگی ها و مراتب مشارکت… 24

2-4-5-دیدگاه های نظری درباره مشاركت: 24

2-4-6-مصادیق مختلف مشاركت: 24

2-4-7-عناصر ( اركان ) اساسی مشاركت: 25

2-4-8-موانع مشاركت: 25

2-4-9-ویژگی های مشاركت: 26

2-4-10-انواع مشارکت… 27

2-4-11-نظریه های رایج در زمینه مشارکت… 28

2-5-شهروند، شهروند مداری و جایگاه آن در حقوق شهری.. 30

2-5-1-شهروندی و فلسفه وجودی آن.. 30

2-5-2-ساز و کار رابطه شهروندی-شهرداری: حقوق و وظایف متقابل.. 32

2-5-3-مفهوم و حقوق شهروندی در ایران.. 33

2-5-4-غیبت شهروندی در قوانین شهری ایران.. 35

2-6-1-توسعه پایدار شهری.. 37

2-6-2-اهداف ،ابعاد و اصول توسعه پایدار 37

2-6-3-مقیاس محلی توسعه پایدار 38

2-6-4–شاخصهای توسعه پایدار 38

 

2-6-5-شاخص اقتصادی.. 38

2-6-6-شاخص کالبدی.. 38

2-6-7-نظریه توسعه پایدار شهری.. 39

2-6-8-نظریه توسعه پایدار و مدیریت شهری.. 40

2-7-پایداری شهری و مدیریت شهری پایدار 43

2-8- مفهوم توسعه. 45

2-8-1- دیدگاه های نظری توسعه. 45

2-8-2-مولفه‌های اصلی برای توسعة پایدار عنوان شده است: 46

2-8-3-سیستم متعامل در توسعة پایدار 46

2-8-4-رویكرد سیستمی و توسعة پایدار 47

2-9-نظریه توسعة پایدار شهری.. 48

2-11- مجموعه پروژه‌های انجام شده در شهرداری تهران در زمینه مشارکت شهروندی.. 51

2-11-1- پروژه شهر سالم. 51

2-11-2- طرح شهردار مدرسه. 51

2-11-3-طرح غنچه‌های شهر. 52

2-11-4- طرح شورایاری محلات.. 52

2-11-5-طرح برنامه های اوقات فراغت شهرداری تهران با الگوی مشارکت مردمی.. 53

2-12-سرمایه اجتماعی.. 54

2-13- الگوهای مشارکت شهروندی مدیریت شهری در كشورهای پیشگام. 56

2-14-طراحی الگوی مشارکت شهروندان در امور شهری.. 56

3-1-مقدمه. 67

3-2محدوده مورد مطالعه. 67

3-2-1- ویژگی‌های منطقه (وضعیت موجود) 67

68

3-3-‌ شاخص های اجتماعی – اقتصادی و … معرف منطقه. 68

جایگاه منطقه در سازمان فضایی طرح جامع (محورها، مراكز و پهنه 69

3-4-الگوی توسعه و سازمان فضایی منطقه. 69

3-5- : مبانی و اصول پهنه بندی.. 70

3-6- كاربری‌ها و پهنه بندی استفاده از اراضی.. 71

3-7-ساختار سلسله مراتب خدمات (مراكز و محورهای خدماتی) 72

3-8-   طرح‌های موضعی.. 72

3-9-طرح‌های موضعی پیشنهادی طرح جامع در منطقه. 72

3-10-بررسی محلات نمونه: 73

3-11-محدوده محله تهرانپارس… 73

3-11-1-چشم انداز محله تهران پارس… 74

3-11-2-مشخصات عمومی و جمعیتی محله. 74

3-12-بررسی محله نارمک: 74

3-12-1-چشم انداز محله نارمک… 75

3-12-2-مشخصات عمومی و جمعیتی محله. 75

3-12-3-مشخصات کالبدی محله. 75

3-13-محله مجیدیه. 76

3-13-1-چشم انداز محله مجیدیه. 76

3-13-2-مشخصات عمومی محله. 77

3-13-3-مشخصات کالبدی محله. 77

3-13-4-تحلیل وضعیت محله مجیدیه با تکنیک SWOT.. 78

3-13-5-مسایل و مشکلات اصلی محله مجیدیه. 79

3-13-6-مسایل اجتماعی –فرهنگی محله مجیدیه. 79

4-1-: توصیف یافته های متغیرهای جمعیتشناختی.. 82

4-1-1- جنسیت شهروندان مشارکت کننده در تحقیق.. 82

4-1-2- توزیع سنی شهروندان مشارکت کننده در تحقیق.. 83

4-1-3- توزیع تحصیلات شهروندان مشارکت کننده در تحقیق.. 84

4-1-4- توزیع شهروندان مشارکت کننده در تحقیق بر حسب مدت اقامت در محله خود. 85

4-2-میزان  مشارکت شهروندان منطقه 8 تهران در امور شهری چگونه است؟. 86

4-2-1-وضعیت حکمروایی شهری منطقه 8 تهران چگونه است؟. 89

. 94

4-3-بین مشارکت و مدیریت پایدار شهری رابطه معناداری وجود دارد. 96

97

99

5-1-مقدمه. 103

5-2-آزمون فرضیه: 104

5-3-بحث و نتیجه گیری.. 107

راهکارها و پیشنهادها 108

منابع.. 110

 

 

فهرست جداول

 

جدول شماره 2-1: مقایسه ویژگیهای اصلی حکومت و حکمروایی.. 11

جدول شمار2-2-: برخی از فعالیت‌های برنامه جعبه ابزار مشارکت شهروندی و تجارب بین شهرداری‌های جهان.. 54

جدول شماره 3-1- مشخصات عمومی محله. 74

جدول 3-2-:مشخصات محله نارمک… 75

جدول شماره 3-5-:مشخصات کالبدی محله. 75

جدول شماره 3-6:مشخصات عمومی محله مجیدیه. 77

جدول شماره 3-7: مشخصات کالبدی محله. 77

جدول شماره 3-8: تحلیل وضعیت محله مجیدیه با تکنیک SWOT. 78

جدول شماره 3-9: مسایل و مشکلات اصلی محله مجیدیه. 79

جدول شماره 4-1: توزیع شهروندان مشارکت کننده در تحقیق بر حسب جنسیت… 82

جدول شماره 4-2: توزیع شهروندان مشارکت کننده در تحقیق بر حسب سن.. 83

جدول شماره 4-3: توزیع شهروندان مشارکت کننده در تحقیق بر حسب تحصیلات.. 84

جدول شماره 4-4: توزیع شهروندان مشارکت کننده در تحقیق بر حسب مدت اقامت در محله خود. 85

جدول شماره 4-6: نتایج آزمون T تک گروهی در رابطه با وضعیت حکمرانی شهری منطقه 8 تهران.. 92

جدول شماره 4-7: نتایج آزمون T تک گروهی در رابطه با وضعیت مدیریت پایدار شهری منطقه 8 تهران.. 95

جدول 4-8: ضریب همبستگی بین مشارکت شهروندان در امور شهری و مدیریت پایدار شهری.. 96

جدول 4-9: ضریب همبستگی بین حکمرانی شهری و مدیریت پایدار شهری.. 97

جدول 4-10: ضریب همبستگی بین حکمرواییی شهری و مشارکت شهروندان در امور شهری.. 99

 

 

 

 

1-1-طرح مسئله

روند رو به رشد جمعیت و شهرنشینی و بروز مشکلات متعدد اجتماعی، اقتصادی از یک سو و ناکارآمد بودن روش های مدیریت و کنترل توسعه شهری از سوی دیگر شهر­­های نابسمان و ناپایداری را خلق نموده است که از اصلی­ترین علت ایجاد چنین نابسامانی و ناپایداری چالش­های مدیریتی است در این میان نبود مدیریت یکپارچه شهری و بخصوص شکل نگرفتن مدیریت مشارکت عمومی که مبتنی بر کنش متقابل و فعلانه تمامی ذینعفان و بازیگران کلیدی دخیل در مدیریت توسعه شهری است. قرن بیستم با توجه به افزایش جمعیت شهری، تغییر­ شیوه زندگی، فاصله بین ذینعفان مدیران و برنامه ریزان شهری ، توسعه پایدار را به عنوان یکی از مهمترین پارادایم های مدیریت شهری در سطوح مختلف مطرح کرده است .هدف از این توسعه، پاسخگویی به نیازهای سطوح مختلف مدیریتی در همان سطح و یکپارچگی مکانی و برنامه ­ریزی است. از ابعاد اصلی توسعه پایدارشهری مدیریت یکپارچه شهری، حکمروایی خوب شهری و مشارکت است. در گذاشته آنچه بر نظام مدیرت شهری ایران حاکم بوده برنامه ­ریزی متمرکز و از بالا به پایین بود که نمی توانست مشکلات شهری را بر طرف کند و نیازها و خواست های ساکنین را برآورده نماید . به همین دلیل در چند دهه اخیر برنامه ­ریزی و مدیریت با مشارکت شهروندان در نظام مدیریت شهری مطرح شده است . علی رغم پیشینه طولانی شهرنشینی و وجود الگوهای سنتی در ایران پیروی از الگوی متمرکز برنامه ­ریزی و مدیریتی امکان دخالت و مشارکت شهروندان رادر اداره امور شهر­ها نداده است.در چنین شرایطی نظام مدیریت شهری به منظور کاستن از مسائل و مشکلات رو به فزونی شهرنشینی در جستجوی راه های برای تسهیل و بهبود اداره امور شهرها است .این مهم هنگامی تحقق می­یابد که ساکنان شهر را در اداره امور شهرها دخالت داد. منطقه8 تهران جزءمناطق22 گانه شهری است که بین دو محور شرقی- غربی در شرق تهران واقع شده است و از سه ناحیه و 20محله تشکیل شده است. براساس بررسیهای انجام شده در منطقه بویژه مقایسه تطبیقی طرحهاو برنامه باید گفت ،معضلات مدیریت شهری در منطقه و ریشه های آن از دیدگاه استراتژیک در قالب زیر مساله­هایی چون برنامه ­ریزی بدون توجه به اجرا و عدم مشارکت شهروندان در طرح ها است.بنابرین مطالعه و شناخت راه های جلب مشارکت شهروندان در طرح ها و اداره امور شهری و ارائه راهکارهای مناسب برای ارتقاءمشارکت شهروندان در سیستم مدیریت شهری در منطقه ضروری است .و هدف اصلی تحلیل تاثیرات و تاثرات متقابلی است که بین مشارکت شهروندی و مولفه های کیفیت زندگی شهری در راستای نیل به توسعه پایدار شهری وجود دارد.

 

 

 

1-2- سوال های اصلی تحقیق

آیا شاخص مشارکت در مدیریت شهری از مهمترین علل تحقق مدیریت شهری پایدار است؟

آیا شاخص حکمروایی خوب  شهری با مدیریت شهری پایدار رابطه دارد؟

1-3- فرضیه های تحقیق

شاخص مشارکت در فرایند مدیریت شهری یکی از مهمترین علل تحقق مدیریت شهری پایدار است.

شاخص حکمروایی شهری رابطه مستقیمی با مدیریت شهری پایدار دارد.

1-4- اهداف تحقیق