1. بیان مسئله. 1

2. سوالات تحقیق.. 2

3. فرضیات تحقیق.. 3

4. پیشینه‌تحقیق.. 3

5. اهمیت و ضرورت تحقیق.. 4

6. روش تحقیق.. 5

7. چینش مطالب… 5

فصل اول: کلیات… 7

1-1. معنا و مفهوم وفای به عهد. 8

1-1-1. معنای لغوی وفا 8

1-1-2. معنای اصطلاحی وفا 9

1-1-3.  معنای عهد. 10

1-1-3-1.  معنای لغوی عهد. 10

1-1-3-2. معنای اصطلاحی عهد. 11

1-2. معنا و مفهوم اخلاق.. 13

1-2-1. معنای لغوی اخلاق.. 13

1-2-2. معنای اصطلاحی اخلاق.. 14

1-3. علم اخلاق.. 17

1-4. معنا و مفهوم سیره. 18

1-4-1. معنای لغوی سیره. 18

1-4-2. معنای اصطلاحی سیره. 19

1-4-3. تفاوت سیره با آموزه. 19

1- 5. واژه‌های مرادف و مخالف وفای به عهد. 20

1- 5-1. واژه‌های مرادف وفای به عهد. 20

1- 5-1-1. میثاق.. 20

1- 5-1-2. وعد. 21

1- 5-1-3. عقد. 23

1-5-1-4. إصر. 23

1-5-1-5. حلف… 24

1-5-1-6. نحب… 25

1-5-2. واژه‌های مخالف وفای به عهد. 25

1- 5-2-1. نقض عهد. 25

1- 5-2-2. نَکث عهد. 27

1-5-2-3. نَبذ عهد. 27

1- 5-2-4. غدر. 28

1-4-2-5.  غَزْل عهد. 28

1- 5-2-6. خلف وعده. 29

1-6. اهمیت وفای به عهد و ارزش وفاداری در اسلام. 29

فصل دوم: اقسام وفای به عهد 35

2-1. عناصر عهد. 36

2-1-1. عهد بما هو عهد. 36

2-1-1-1. به صورت کتبی.. 36

2-1-1-2. به صورت شفاهی.. 37

2-1-2. متعلق عهد. 37

2-1-2-1. به صورت قول. 37

2-1-2-2. به صورت فعل.. 37

2-1-3. متعهِّد و متعهَّد. 38

2-2. اقسام عهد. 38

2-2-1. عهد خداوند با انسان. 38

2-2-1-1. عهد خداوند با انسان­های عادی(عموم انسان­ها) 40

2-2-1-2. عهد خداوند با انبیاء و اولیاء. 42

 

2-2-2. عهد انسان. 44

2-2-2-1. عهد انسان با خدا 44

الف) قسم.. 46

ب) نذر. 47

2-2-2-2.  عهد انسان با انسان. 48

2-2-2-2-1. پیمان­های اقتصادی.. 49

2-2-2-2-2. پیمان­های سیاسی.. 49

2-2-2-2-3. پیمان‌های نظامی.. 51

2-2-2-2-4. پیمان­های اجتماعی.. 52

2-2-2-3.  عهد انسان با خود. 55

2-3. مراتب وفا 56

فصل سوم: وفای به عهد در اخلاق.. 36

3-1. تعریف فضیلت… 60

3-2. اقسام فضایل.. 62

3-2-1. فضایل عقلانی.. 62

3-2-2. فضایل اخلاقی.. 63

3-3. رابطه­ وفای به عهد با فضایل.. 64

3-3-1. رابطه‌ی وفای به عهد با حکمت… 66

3-3-1-1. رابطه­ وفای به عهد با حکمت در قرآن. 66

3-3-1-2. رابطه­ وفای به عهد با حکمت در نظر فیلسوفان و علمای اخلاق.. 66

3-3-2. رابطه­ وفای به عهد و عدالت… 68

3-3-2-1. رابطه­ وفای به عهد و عدالت در قرآن. 69

3-3-2-2. رابطه­ی  وفای به عهد و عدالت در آموزه­ها و سیره­ی نبوی.. 70

3-3-2-3. رابطه­ وفای به عهد و عدالت از منظر فیلسوفان و علمای اخلاق.. 71

3-3-3. رابطه­ وفای به عهد و صداقت… 74

3-3-3-1. رابطه­ وفای به عهد و صداقت در قرآن. 75

3-3-3-2. رابطه­ وفای به عهد و صداقت در آموزه‌ها و سیره نبوی.. 77

3-3-3-3. رابطه­ وفای به عهد و صداقت از منظر فیلسوفان و علمای اخلاق.. 79

3-3-4. رابطه­ وفای به عهد با امانت‌داری.. 82

3-3-4-1. رابطه­ وفای  به عهد و امانت‌داری در قرآن. 83

3-3-4-2. رابطه­ وفای به عهد و امانت‌داری در آموزه و سیره. 84

3-4-5. رابطه­ وفای به عهد با دیگر فضایل.. 85

فصل چهارم: شرایط و احکام وفای به عهد 87

4-1. شرایط وفای به عهد. 88

4-1-1.  شرایط وفای به عهد در کتب فقهی.. 88

4-1-1-1. انشاء صیغه. 89

4-1-1-2. عاقل بودن. 90

4-1-1-3. بالغ بودن. 90

4-1-1-4. مختار بودن. 90

4-1-1-5. قصد جدی داشتن.. 91

4-1-1-6. حلال و مباح بودن معهود. 92

4-1-1-7. عمل به عین نیت… 92

4-1-1-8. محال نبودن. 92

4-1-1-9. قدرت و توانایی.. 93

4-1-2. شرایط وفای به عهد در کتب حقوقی.. 93

4-1-2-1. عدم مخالفت با کتاب و سنت… 93

4-1-3. شرایط فعل اخلاقی در کتب علمای اخلاق و فیلسوفان مسلمان. 94

4-1-3-1. عزم و اراده. 95

4-1-3-2. نیت (حُسن فاعلی) 96

4-1-3-2-1. صدق و راستی.. 98

4-1-3-2-2. عدم خیانت… 99

4-1-3-2-3. عدم زیان به افراد. 100

4-1-3-3. مطلوبیت فعل (حُسن عمل) 100

4-1-3-4. ملکه نفسانی.. 102

‌4-1-3-5. نتیجه­ عمل.. 102

4-2.  احکام وفای به عهد. 104

4-2-1. احکام وفای به عهد  در کتب فقهی و حقوقی.. 104

4-2-2.  احکام اخلاقی وفای به عهد. 109

4-2-2-1. تعارض اخلاقی.. 112

4-2-2-1-1. تعریف تعارض اخلاقی.. 113

4-2-2-1-2. انواع تعارض اخلاقی.. 114

4-3. افراد واجد شرایط برای عهد بستن.. 116

4-4. حق وفای به عهد با دشمن.. 117

4- 5. استثنائات در وفای به عهد. 122

4-6. شرایط درست بودن نقض عهد. 123

4-7. ثمرات وفای به عهد و زیان‌های عهدشکنی.. 125

4-7 – 1. ثمرات وفای به عهد. 125

4-7-1 – 1. نظم اجتماعی و ثبات جامعه. 125

4-7-1 – 2. جلب اعتماد دیگران. 125

4-7-1 – 3. حب الهی.. 126

4-7-1-4. لطف الهی.. 127

4-7- 1 – 5.  برخورداری از برکات و پاداش الهی.. 127

4-7 – 2. زیان­های عهدشکنی.. 128

4-7-2 – 1. رواج بی‌اعتمادی در جامعه و از هم گسیختگی آن. 128

4-7- 2 – 2. تسلط دشمنان. 129

4- 7-2-3. عهدشکنی و عقوبت سریع. 130

4-7-2- 4. خشم خدا و عذاب الهی.. 131

4-7 – 2- 5.  محرومیت از الطاف الهی.. 132

4-8. دلایل وفا و عدم وفای به عهد. 132

4-8-1. دلایل وفای به عهد. 133

4 – 8 – 2. دلایل عدم وفای به عهد. 133

4-9. طرق درمان عدم وفای به عهد. 135

نتیجه ­گیری.. 138

پیشنهادات… 140

فهرست منابع و مآخذ. 1

چکیده

وفای به عهد یکی از ارزش­های مطرح‌شده در نظام اخلاقی اسلام دارای جایگاه والایی در روابط اجتماعی است، در این تحقیق با عنوان «وفای به عهد در اخلاق اسلامی با تاکید بر آموزه­ها و سیره­­ی نبوی» تلاش شده تا معنا و جایگاه وفای به عهد در اخلاق اسلامی به ویژه در آموزه­ها و سیره­ی نبوی بیان شود. در این راستا ثمرات وفای به عهد، زیان­های عدم آن، اقسام و جایگاه وفای به عهد به عنوان یک فضیلت اخلاقی و رابطه­ آن با دیگر فضایل اخلاقی از جمله حکمت، عدالت، صداقت و امانت­داری مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین علاوه بر بیان شرایط و احکام وفای به عهد در سه حوزه­ اخلاقی، فقهی و حقوقی، به تعارض وفای به عهد با برخی از ارزش‌های اخلاقی اشاره شد و مشخص گردید در