فصل 1-   پیش­نیازها 2

1-1-    مفهوم بهره­وری.. 3

1-1-1-     بهره­وری          3

1-1-2-     کارایی.. 3

1-1-3-     اثربخشی        4

1-2-    کوتاه بر DEA.. 4

1-2-1-     تابع تولید      4

1-2-2-     مجموعه امکان تولید. 5

1-2-3-     اصول موضوعه. 6

1-2-4-     بازده به مقیاس(RTS) 8

1-2-5-     مستقل از واحد. 9

1-2-6-     ماهیت مدل.. 9

1-2-7-     مستقل از انتقال.. 10

1-3-    ویژگی­های تحلیل پوششی داده‌ها 11

1-4-    تعریف شاخص مالم­کوئیست… 12

1-4-1-     تابع فاصله    13

جمع‌بندی  17

فصل 2-    مباحث پایه‌ای در داده ­های نامطلوب و ادبیات موضوعی… 19

1-2-    مباحث و تعاریف اولیه. 20

2-1-1-     ورودی­ های نامطلوب… 20

2-1-2-     خروجی نامطلوب… 20

2-1-3-     اصول وارد بر خروجی­های نامطلوب… 21

2-1-4-     مجموعه امکان تولید PPS. 23

2-2-    نحوه­ برخورد با خروجی­های نامطلوب… 27

2-3-    پیشینه: 28

جمع­بندی: 30

فصل 3-   بررسی مدل­های DEA با داده ­های نامطلوب… 32

3-1-    مدل غیرخطی فار 34

3-1-1-     اندازه کارایی خروجی هذلولوی افزایشی.. 35

3-1-2-     اندازه کارایی تولید هذلولوی افزایشی.. 36

3-1-3-     اندازه کارایی تولید هذلولوی معمولی.. 37

3-1-4-     ویژگی­ها مدل فار 39

3-1-5-     تبدیل به مدل خطی.. 39

3-2-    شاخص عددی مالم­کوئیست­لیونبرگ… 40

3-3-    مدل­های شعاعی.. 43

3-3-1-     مدل شعاعی بر حسب مدل­های پایه­ای.. 43

3-3-2-     مدل شعاعی بر حسب انتقال داده ­ها 46

3-4-    مدل­های بر حسب متغیرهای کمکی.. 49

3-5-    مدل­های جهتی.. 51

3-6-    مدل راسل.. 52

جمع­بندی  56

فصل 4-    مطالعه موردی و رتبه‌بندی شاخص سلامت کشورها 59

4-1-    شاخص توسعه انسانى.. 61

4-1-1-     ضرورت تغییر نگرش در HDI 61

4-2-    سلامت: 62

4-2-1-     سازمان جهانی بهداشت WHO.. 63

4-2-2-     جامعه تحت بررسی.. 64

4-3-    داده ­های مورد استفاده 64

4-3-1-     امید به زندگی.. 64

4-3-2-     شاخص مرتبط… 65

4-3-3-     نیروی انسانی خدمات دهنده در حوزه سلامت… 69

 

4-4-    تعریف ورودی و خروجی­ها 70

4-5-    مدل­های استفاده‌شده 70

4-6-    نتایج حاصل.. 70

جمع‌بندی  73

فصل 5-   نتیجه ­گیری و مطالعات آتی… 75

جمع­بندی  75

پیشنهاد‌ها برای مطالعه آتی.. 76

مراجع            78

منابع فارسی.. 78

منابع انگلیسی.. 78

نمادهای به کار رفته. 82

واژه­نامه انگلیسی به فارسی… 83

واژه­نامه فارسی به انگلیسی… 86

 

 

 

فهرست جداول

جدول ‏2‑1: داده. 26

جدول ‏2‑2: کارایی.. 27

جدول ‏2‑3: با دسترسی ضعیف… 26

جدول ‏2‑4: با دسترسی قوی.. 27

جدول ‏3‑1 مقادیر بهین مدل­های فار. 39

جدول ‏3‑2: نتایج حاصل از مدل­های بخش 3-3-2. 45

جدول ‏3‑3: نتایج حاصل از مدل شعاعی بر حسب انتقال. 48

جدول ‏3‑4: نتایج حاصل از مدل SBM… 51

جدول ‏3‑5: نتایج حاصل از مدل جهتی.. 52

جدول ‏3‑6: نتایج حاصل از مدل ERM… 54

جدول ‏4‑1: امید به زندگی در منطقه. 65

جدول ‏4‑2: داده‌های شاخص مرتبط.. 68

جدول ‏4‑3: داده ­های مربوط به نیروی انسانی خدمات دهنده. 69

جدول ‏4‑4: نتایج حاصل از اجرای مدل­های DEA.. 70

جدول ‏4‑5: نتایج بدست آمده از اجرای مدل­ها 71

جدول ‏4‑6: نتایج حاصل از دسته­بندی.. 73

 

 

فهرست اشکال

 

شکل ‏1‑1: مجموعه امکان تولید. 5

شکل ‏1‑2: اشعه بیکران. 6

شکل ‏1‑3: اصل محدبی.. 6

شکل ‏1‑4: اصل دسترسی آزاد. 7

شکل ‏1‑5: مرز CCR.. 8

شکل ‏1‑6: تابع فاصله ورودی­محور. 14

شکل ‏1‑7: تابع فاصله خروجی­محور. 14

شکل ‏1‑8: شاخص مالم­کوئیست… 17

شکل ‏2‑1: اصل دسترسی­پذیر ضعیف… 22

شکل ‏2‑2: اصل دسترسی­پذیر قوی.. 23

شکل ‏2‑3: مجموعه امکان تولید با اصل دسترسی قوی.. 24

شکل ‏2‑4: مجموعه امکان تولید با اصل دسترسی ضعیف… 25

شکل ‏2‑5: تفاوت دو اصل.. 25

شکل ‏3‑1: مجموعه امکان تولید با دو اصل دسترسی­پذیر. 35

شکل ‏3‑2: نمودار تغییرات خروجی مطلوب به نامطلوب با بهره گرفتن از مدل غیرخطی فار. 37

شکل ‏3‑3: مجموعه امکان تولید ساخته شده با مدل شعاعی سیفورد. 47

 

 

 

فصل اول

 

پیش­­نیازها

 

 

فصل 1-  پیش­نیازها

بشر از ابتدا به دنبال سود بیشتر در کارهایش بوده و لذا هیچ­گاه به دنبال کم کردن ورودی عملیات خود نبوده است، ولی در گذر زمان سازمان­های مختلف کارهای مشابه­ هم انجام می­دادند، در نتیجه سازمان­ها برای سودآوری بیشتر و ایجاد رفاه در جامعه و همچنین باقی ماندن در فضای رقابت به دنبال کم کردن ورودی­ و افزایش خروجی­ها بودند، با گذشت زمان روش­های اندازه‌گیری بهره­وری  به وجود آمد. در روش­های اولیه با بهره گرفتن از نسبت خروجی­ها بر روی ورودی­ ها میزان کارایی و بهره­وری را اندازه گیری می‌کردند (کوپر و همکاران، 2007)، اما در این نوع روش­ها شاخص ­های عددی از قبل برای هر ورودی و خروجی در نظر گرفته‌شده و با بهره گرفتن از شاخص ­های عددی و روش­های رگرسیون آماری به محاسبه کارایی و بهره­وری می­پرداختند. در ادامه این پیشرفت­ها روش­های جدیدی برای محاسبه دو شاخص کارایی و بهره­وری  ابداع شد که یکی از این روش­ها، روش­های تحلیل پوششی داده ­ها (DEA)[1] می­باشد. فارل در سال 1957 در نظریه­ای برای اولین بار با بهره گرفتن از داده ­ها روش ناپارامتریک تحلیل پوششی داده ­ها را مطرح کرد، (فارل، 1957) تحلیل پوششی داده ­ها با بهره گرفتن از اطلاعات واحد تحت بررسی (DMU)[2] و مدل­های ریاضی به محاسبه شاخص ­های عددی می ­پردازد، سپس با بهره گرفتن از همان شاخص ­های بدست آمده دو شاخص کارایی و بهره­وری را محاسبه می­نماید و با توجه به ارزیابی امکان برنامه ­ریزی را برای ما فراهم می­نماید. در مدل­های DEA هدف کاهش ورودی و افزایش خروجی و در نتیجه افزایش کارایی[3] می­باشد.

1-1-          مفهوم بهره­وری[4]

 

1-1-1-          بهره­وری

واژه بهره­وری به معنی باروری و سودمندی و استعداد تولیدی می‌باشد. اولین بار این واژه در مقاله­ای از کِس‌نی[5]  ‎‎در سال ‎1766‎ استفاده شده است و‎ در سال ‎1833‎ میلادی فردی به نام لیتره[6] بهره‌وری را قدرت تولید تعریف كرد(آذری، 1391ه.ش).

به عبارتی، بهره‌وری یعنی: قدرت تولیدی و باروری و مولد بودن (آذری، 1391ه.ش).

در اوایل قرن بیستم، بهره­وری را نسبت خروجی به یکی از عوامل تولید تعریف نمودند که این تعریف ساختار کاربردی­تری نسبت به تعاریف موجود داشت، در سال ‎1900‎ فردی به نام ارلی بهره‌وری را ارتباط بین بازده و وسایل بكار رفته ،برای تولید این بازده عنوان كرد. همچنین در ‎1950‎ سازمان همكاری اقتصادی اروپایی (OEEC)[7] ‎ ‎تعریف كامل­تری از بهره‌وری به این شرح ارائه داد و بهره‌وری را خارج قسمت بازده، به یكی از عوامل تولید دانست. بدین ترتیب با توجه به این كه بازده سازمان در ارتباط با سرمایه، سرمایه‌گذاری یا مواد خام و غیره مورد بررسی قرار گیرد؛ می‌توان از بهره‌وری سرمایه، بهره‌وری سرمایه‌گذاری، بهره‌وری مواد خام و … استفاده نمود (آذری، 1391ه.ش).

1-1-2-         کارایی

از دیدگاه صنعتی، نسبت بازده واقعی به دست آمده به بازدهی استاندارد و تعیین شده (مورد انتظار) كارایی یا راندمان است؛ در واقع نسبت مقدار كاری كه انجام می‌شود، به مقدار كاری كه باید انجام شود را کارایی و راندمان می نامند. دیدگاه تحلیل پوششی داده ­ها در مورد کارایی متفاوت است؛ در دیدگاه تحلیل پوششی داده ­ها کارایی یعنی نسبت خروجی­ها، به ورودی­ های واحد تحت بررسی. (رضائیان، 1383 ه.ش و مهرگان، 1388ه.ش و کوپر و همکاران، 2007).

1-1-3-        اثربخشی[8]

اثر بخشی به معنی درجه و میزان نیل به اهداف تعیین شده است. به بیان دیگر، اثر بخشی نشان می‌دهد با وجود تلاشهای انجام شده چه میزان از نتایج مورد نظر، حاصل شده است (رضائیان، 1383 ه.ش و مهرگان، 1388ه.ش).

در نهایت، می‌توان اینگونه تعریف کرد که، بهره‌وری ‎ برابر است با اثر بخشی به همراه كارایی‎ یا اجرای كارهای درست به همراه اجرای درست كارها. برای مثال فرض کنید شما صاحب یک کارخانه تولید لوازم خانگی هستید، در یک دوره از زمان شما با کارایی حداکثری یعنی با بازده یک، ماشین لباس‌شویی تولید می­کنید این در حالی است که بازار نیاز به ماشین لباس‌شویی ندارد، در نتیجه شاید شما کارا عمل کرده باشید ولی اثربخشی را با خود به همراه نخواهید داشت، لذا بهره­وری کارخانه شما نمی ­تواند حداکثر شود، حال ممکن است شما در یک دوره­ زمانی با کارایی پایین ولی با توجه به نیاز جامه تولید داشته باشید در این صورت باز به خاطر کارایی کم، شما به حداکثر بهره­وری نخواهید رسید لذا زمانی به بهره­وری حداکثر خواهید رسید که هم کارا و هم اثربخش باشید (رضائیان، 1383 ه.ش و مهرگان، 1388ه.ش).

1-2-         کوتاه بر DEA

همان طور که قبلاً اشاره شد DEA، علمی­ست که بر اساس مدل‌های ریاضی، به ارزیابی کارایی سازمان­ها، کارخانه­ها، سازمان­های مالی و… می ­پردازد. لذا با توجه به اینکه هر علمی برای خود تعاریف، اصول و زیر ساختارهایی به همراه دارد، در این بخش کوتاه برای آگاهی هرچه بیشتر خواننده از تحلیل پوششی داده ­ها ارائه شده است (کوپر و همکاران، 2007).

[1] – Data Envelopment Analysis