فصل اول…………………………………. 1

کلیات تحقیق…………………………………. 1

1-1مقدمه……………………………….. 2

1-2انگیزه انتخاب موضوع……………………………….. 3

1-3تعریف مساله و بیان سوال های اصلی تحقیق……………. 3

1-4پیشینه تحقیق………………………………… 6

1-5 فرضیه های تحقیق……………………………….. 9

1-6 هدف های اساسی تحقیق……………………………….. 9

1-7 اهمیت و ضرورت انجام تحقیق…………………………… 10

1-8 روش انجام تحقیق………………………………… 10

1-9 روش و ابزار گردآوری اطلاعات……………………………. 11

1-10 ساختار پایان نامه………………………………… 11

فصل دوم………………………………… 13

مبانی نظری…………………………………. 13

1-2مقدمه……………………………….. 14

2-2  تعریف توریسم و توریست ………………………………..16

2-3مسافرت و جهانگردی…………………………………. 17

2- 4انواع گردشگری ………………………………..18

2- 5 اکوتوریسم………………………………… 21

2-6 پیشینه اکوتوریسم……………………………….. 21

2-7 تعاریف و مصادیق اکوتوریسم ………………………………..22

2-8 گردشگری در جهان……………………………….. 24

2-9-  گردشگری در ایران………………………………… 25

2-10 انواع جاذبه های گردشگری ………………………………..26

2-11 اثرات گردشگری……………………………….. 27

1-2-11 اثرات فرهنگی – اجتماعی گردشگری………………… 27

2-2-11 اثرات اقتصادی گردشگری………………………………. 27

3-2-11 اثرات زیست محیطی گردشگری……………………….28

2-12 توریسم و اکوتوریسم در آیینه آمار ……………………. 28

2-13 اکوتوریسم و توسعه………………………………… 30

1-2 -13   زمینه های اقتصادی توسعه اکوتوریسم…………. 32

2-2- 13 زمینه های اجتماعی توسعه اکوتوریسم…………….. 33

2-14 راهکار توسعه اکوتوریسم……………………………….. 33

2-15 توسعه پایدار………………………………… 34

1-2-15 تعاریف و مفاهیم………………………………..34

2-2- 15 توسعه پایدار و گردشگری پایدار…………………….. 36

3-2 -15 رویکردهای حاکم بر توسعه پایدار……………………..37

2-16 معرفی منطقه مورد مطالعه…………………………….. 38

2-17  موقعیت جغرافیایی  شهرستان جاسک………………… 38

2-18  وضعیت جوی  شهرستان جاسک……………………….. 39

2-19 ناهمواری‌ها و عوارض طبیعی شهرستان جاسک………. 42

2-20 رودخانه های شهرستان جاسک………………………….. 44

2-21  جغرافیای جانوری شهرستان جاسک…………………….. 45

2-22 جغرافیای گیاهی شهرستان جاسک………………….. 45

2-23  موقعیت جغرافیایی شهرستان بشاگرد…………………. 47

2-24 وضعیت جوی شهرستان بشاگرد………………………… 48

2-25  ناهمواری‌ها و عوارض طبیعی شهرستان بشاگرد……. 49

2-26 جغرافیای جانوری شهرستان بشاگرد…………………… 50

2-27 جغرافیای گیاهی شهرستان بشاگرد…………………. 50

2-28 موقعیت جغرافیایی شهرستان سیریک…………………. 51

2-29 وضعیت جوی شهرستان سیریک……………………… 52

2-30 ناهمواری‌ها و عوارض طبیعی شهرستان سیریک……….. 52

2-31 جغرافیای جانوری شهرستان سیریک…………………….. 53

2-32 جغرافیای گیاهی شهرستان سیریک…………………….. 53

2-33 جمعیت و نیروی انسانی…………………………………. 54

2-33-1 تغییرات و رشد جمعیت استان (1390-1345)……….. 54

2-33-2 تغییرات جمعیت و متوسط رشد سالانه آن به تفکیک شهرستانها مورد مطالعه 90-1385…..55

2-34  تراکم نسبی جمعیت…………………………………. 56

2-34-1تراکم نسبی جمعیت استان………………………………… 56

2-34-2 تراکم نسبی جمعیت درشهرستانهای مورد مطالعه……… 57

2-35  معرفی برخی از جاذبه های گردشگری شرق استان هرمزگان…….58

2-35-1  خور آذینی…………………………………. 58

2-35-1- 1 پوشش گیاهی خور آذینی……………………………… 59

2-35-1- 2 حیات وحش خور آذینی…………………………………. 59

2-35-2  آبشار پشتگر بشاگرد………………………………… 59

2-35-3  گلفشانهای جاسک………………………………….. 60

2-35-4  منطقه حفاظت شده جگین و گابریك………………… 60

2-35-5  ساحل دریای جاسک……………………….. 61

2-35-5-1  کپو وسراهکون(kappo)……………………………….. 61

2-35-5-2  تومپ خلفان………………………………… 61

2-35-5-3  صیدگاه های تفریحی…………………………………. 61

2-35-5-4  صید گاه های ساحل غربی…………………………… 62

2-35-5-5  صیدگاه های ساحل شرقی……………………………. 62

2-35-5-6- سرزمین های زیرآب و صخره های مرجانی جاسک……….62

2-35-6  جنگل های حرا……………………………….. 63

 

 

2-35-6-1 حرا خورلوران………………………………… 63

2-35-6-2 حراء پوراف (mudvolcano)……………………………….. 63

2-35-6-3- جنگل دریائی خلاصی…………………………………. 63

2-35-6-4 حراء پهنو(pahnu)………………………………..63

فصل سوم………………………………… 65

روش تحقیق…………………………………. 65

3-1  روش تحقیق………………………………… 66

3-2- روشها و ابزار گرد آوری اطلاعات…………………………………. 66

3-2-1- روش کتابخانه ای…………………………………. 66

3-2-2- روش میدانی…………………………………. 66

3-2-3  روش پرسشنامه……………………………….. 67

3 -3- چارچوب مفهومی‌فرایند تحلیل سلسله مراتبی  AHP…………

3-3-1- مراحل تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی……………….. 67

فصل چهارم……………………………….. 70

تجزیه و تحلیل…………………………………. 70

مقدمه………………………………… 71

4-1-ویژگی های فردی پاسخگویان………………………………… 71

4-1-1- توزیع پاسخگویان بر اساس جنس……………………….. 71

4-1-2- توزیع پاسخگویان بر حسب سن………………………….. 72

4-1-3- توزیع پاسخگویان برحسب سطح تحصیلات……………… 73

4-2   شغل پاسخگویان………………………………… 74

4-3-  محل اقامت گردشگران………………………………… 75

4-4-  فصل سفر گردشگران………………………………… 76

موانع توسعه طبیعت گردی…………………………………. 77

4-6- مجاورت با خلیج فارس و جذب گردشگر………………………. 78

جاذبه اکوتوریستی و افزایش درآمد………………………………… 79

4-7- انگیزه اصلی گردشگران به این منطقه……………………….. 80

4-9-   راهکار افزایش ورود گردشگر………………………………… 81

4-10- مهمترین شهرستان از لحاظ جذب گردشگری……………… 82

4-11- بررسی تأثیر برخی مولفه ها در گسترش طبیعت گردی شرق استان هرمزگان……….83

4-12- بررسی پتانسیل ها و توانایی های موجود در شرق استان هرمزگان جهت توسعه و گسترش اکوتوریسم…….84

4-13- چارچوب مفهومی‌فرایند تحلیل سلسله مراتبیAHP…………..

4-13-1- تعیین ضریب اهمیت معیارها……………………………….. 86

4-13-2-تبیین ضرایب اهمیت مناطق منتخب……………………….. 88

4-13-2-1- حجم تقاضا……………………………….. 88

4-13-2-2-  ارزش بصری…………………………………. 90

4-13-2-3- تعداد جاذبه گردشگری…………………………………. 91

4-13-2-4- دسترسی آسان………………………………… 93

4-13-2-5- فضای قابل توسعه………………………………… 94

4-13-2-6-  نزدیكی به كانون های گردشگرفرست……………….. 96

4-13-3- تعیین امتیاز نهایی( اولویت) گزینه ها………………….. 97

4-14-نتیجه گیری………………………………… 99

فصل پنجم………………………………… 100

نتیجه گیری و پیشنهادات… ………………………………..100

مقدمه………………………………… 101

5-1- فرضیات تحقیق………………………………… 101

5-1-1- فرضیه اول………………………………… 101

5-1-2- فرضیه دوم………………………………… 102

5-1-3- فرضیه سوم………………………………… 102

5-2- نتیجه گیری…………………………………. 104

5-3- پیشنهادات…………………………………. 105

منابع و ماخذ………………………………… 106

پیوست ها ………………………………..112

چکیده:

صنعت توریسم اکنون به عنوان صنعتی پویا با ویژگی های نوسعه مدارانه خود،بخش مهمی‌از فعالیتهای تولیدی را در جهان پیشرفته و رو به رشد به خود اختصاص داده است. رشد این صنعت در هر کشور، نیاز به استراتژی مناسب و برنامه ریزی و مدیریت بالنده دارد. هدف این پژوهش که در شرق استان هرمزگان انجام می‌شود شناخت قابلیت ها و ظرفت های اکوتوریسمی‌این منطقه،تعیین مکان های مناسب برای توسعه پایدار و توسعه اکوتوریسم با بهره گرفتن از مدل AHP و مدل مخدوم است.از روش AHP پس از تعریف معیارهایی که ترکیبی از معیارهای کمی‌و کیفی است،ابتدا نقشه های منابع لایه های اطلاعاتی را در نرم افزار GIS طبقه بندی و وزن دهی می‌شود و پس از تبیین مبانی نظری و تعریف معیارهای اصلی و موثر در انتخاب و توسعه فعالیت های گردشگری، آمار و اطلاعات مورد نیازاز طریق بررسیهای میدانی جمع آوری خواهد شد.

یافته های تحقیق از بررسی توانایی های این مناطق در زمینه صنعت نوپای گردشگری،حاکی از این واقعیت است که این شهرستانها به لحاظ موقعیت خاص جغرافیایی خود و واقع شدن در کنار آبهای آزاد و همجواری با کشورهای حاشیه جنوب خلیج فارس و دریای عمان،داشتن آب و هوای مطبوع و دلپذیر در فصل پاییز و زمستان و بهره برداری از مناظر چشم نواز طبیعی و تاریخی،ظرفیت تبدیل شدن به یکی از قطبهای بزرگ گردشگری در جنوب شرقی کشور را دارا است.

مانع اساسی وضعیت بزرگ در راه رسیدن به این هدف به تعدد تصمیم گیران و مسائل مدیریتی و ضعف در زیر ساخت ها باز می‌گردد. راهکارهای این پژوهش در بهینه سازی وضع موجود و ساماندهی صنعت گردشگری در این شهرستان می‌باشد.

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه

گردشگری از عوامل اصلی توسعه پایدار در سطوح اقتصادی،اجتماعی،فرهنگی و زیست محیطی است (پاپلی و همکاران،1385) و ابعاد مختلف سیاسی،اقتصادی، فرهنگی، هنری و….. زندگی انسان را در سراسر کره زمین تحت تاثیر خود قرار داده و موجب تغییر و تحولاتی در آنها شده است.

گردشگری بزرگترین و پر رونق ترین صنعت جهان است و انتظار می‌رود که در قرن بیست و یکم این صنعت پیشتاز بوده و سیر صعودی آن ادامه یابد(هالوجنکینز،11،1388) در طی 60 سال اخیر،گردشگری از رشد پیوسته ای برخوردار بوده است، به طوری که یکی از بخش های اقتصادی با سرعت بالا در جهان تبدیل شده است.(طیبی،67،1387) بنابر آمار بانک جهانی، در سال 2000 تعداد گردشگران در سر تا سر جهان بالغ بر 701 میلیون نفر بوده و از این جریان گردشگری مبلغی حدود 475 میلیارد دلار به طور مستقیم وارد چرخه اقتصادی جهان شده است.( World Bank, 2002 )

اکوتوریسم گرایش نسبتا تازه در صنعت گردشگری است. محیط طبیعی، معیشت و شیوه های زیست سنتی، چشم اندازها و مناظر زیبای طبیعت،هدف های اصلی و جاذبه های گردشگر پذیر این نوع از گردشگری هستند.به منظور پایداری و توسعه این صنعت،حفاظت از محیط زیست و پاسداری از فرهنگ سنتی در اولویت قرار دارد. اکوتوریست ها که با انگیزه های خاص خود به نواحی طبیعی و بکر کره زمین مسافرت می‌کنند تجارب سودمندی به دست خواهند آورد.(اکبری و قرخلو،1389)

سازمان ملل متحد تصمیم گرفت که سال 2002 میلادی را به عنوان سال بین المللی اکوتوریسم اعلام کند و کمیسیون توسعه پایدار این سازمان (UNEP) و سازمان جهانی گردشگری را موظف به انجام فعالیت هایی در این سال ساخت. هدف از این کار، مرور مجدد تجربیات گذشته در زمینه بوم گردشگری، تشخیص و ترویج انواع اکوتوریسم که در آن ها از اکوسیستمهای در معرض خطر حفاظت می‌شود، تقسیم فوائد حاصل از فعالیت ها با جوامع محلی و احترام به فرهنگ های بومی‌است.(لانزا،320، 2003)

گردشگری طبیعی مسئولانه می‌توانند در تعامل تنگاتنگ با جوامع محلی منجر به پایداری منابع طبیعی و ایجاد معیشت پایدار شود. گردشگری به طور عام و طبیعت گردی به طور خاص می‌تواند با برنامه ریزی درست سودآوری مناسب برای جوامع محلی و حفاظت از منابع طبیعی را تضمین کند و رشد اقتصادی را با روند حفاظت از منابع طبیعی به ویژه در کشورهای در حال توسعه پیوند زد.(سیمین تولایی،1386)

توسعه پایدار پیش نیاز گردشگری پایدار است چرا که توسعه غیر پایدار می‌تواند کیفیت محصولات گردشگری و خدمات مربوطه را تحت الشعاع قرار دهد.(تولایی،1386)

شناسایی و معرفی جاذبه های طبیعی و آثار تاریخی و یادمان های باستانی و فرهنگی ایران از اقدامات موثری است که می‌تواند در توسعه طبیعت گردی و کسب درآمد بیشتر مفید و موثر باشد. این پژوهش بر آن است با شناخت و معرفی جاذبه ها و قابلیت های طبیعی شرق استان هرمزگان گامی‌ارزنده در توسعه این صنعت برداشته که بر مبنای توسعه پایدار است و افق های تازه و امید بخش را در توسعه این شهرستانها به ارمغان آورد. شناسایی و معرفی توان های محیطی در شهرستان های جاسک،سیریک و بشاگرد به عنوان مناطق مستعد طبیعت گردی و توسعه اکوتوریسم بر رشد و توسعه این شهرستان ها که بر مبنای توسعه پایدار است می‌تواند به توسعه اقتصادی، اجتماعی و… در این شهرستان ها کمک نماید.

با توجه به اهمیت مطالعات گردشگری و طبیعت گردی و کاربردی بودن این گونه مطالعات، تحقیق حاضر در قالب پایان نامه کارشناسی ارشد با عنوان ((بررسی توان های محیطی جهت توسعه اکوتوریسم بر مبنای توسعه پایدار، مطالعه موردی : شرق استان هرمزگان)).

2-1- انگیزه انتخاب موضوع

شناخت ظرفیت های محیطی شرق استان به عنوان یکی از قطب های اکوتوریسم نیاز به بررسی دقیق تر با زیربنای شناخت ظرفیت با نگاه بر توسعه پایدار دارد. در صورتیکه بتوان این ظرفیت ها را بهتر شناسایی نمود می‌توان برای فایق آمدن بر چالش های اقتصادی فعلی و پیش رو در استان برنامه ریزی بهتری صورت داد.برنامه ریزی اکوتوریسم ظرفیت فوق العاده ای برای شناساندن فرهنگ استان نقش بی بدیلی داشته و از طرف دیگر می‌توان به اقتصاد منطقه کمک موثری شود.

3-1- تعریف مساله و بیان سوال های اصلی تحقیق

توریسم از مهمترین فعالیتهای انسانی معاصر است که همواره با به وجود آمدن تغییرات شگرف در سیمای زمین، اوضاع سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، منش و روش زندگی انسانها را دگرگون می‌سازد.( محلاتی،1380 : 13) اکوتوریسم به عنوان گونه ای از صنعت توریسم در چارچوب الگوی فضای گردشگری، دارای قابلیت بسیاری در زمینه تطبیق پذیری محیطی در راستای گردشگری پایدار می‌باشد. ایران کشوری پهناور و با شرایط جغرافیایی متنوع است که این باعث شده است که از نظر زیست محیطی، سیاحتی و اقتصادی قابلیت‌های زیادی را در خصوص اکوتوریسم داشته باشد.(سرائی و همکاران، 1389) امروزه صنعت توریسم در دنیا، یکی از منابع مهم درآمد و در عین حال از عوامل موثر در تبادلات فرهنگی بین کشورهاست و به عنوان گسترده ترین صنعت خدماتی جهان حائز جایگاه ویژه ای است، از این رو بسیاری از کشورها در رقابتی نزدیک و فشرده، در پی افزایش بیش از پیش منافع و عواید خود از این فعالیت بین المللی هستند. (کاظمی، 1385 :1)

توسعه پایدار فرایندی است که نیاز گردشگران فعلی و جامعه میزبان را تامین نموده و در عین حال موجب حمایت از این نیاز و تقویت آینده آن می‌شود. فراهم کردن شرایط برای توسعه پایدار مستلزم آن است که این مفهوم به بخشی از ذهن ناخودآگاه ما مبدل شود و نیاز به همت والای کلیه اقشار یک جامعه دارد و منحصر به تلاشهای بخش تحصیل کرده جامعه یا یک صنعت خاص نمی‌باشد. توسعه پایدار مساله ای نیست که در روز یا وقت به خصوصی مناسبت داشته باشد. برای توسعه پایدار چهار مطلب باید مورد توجه قرار گیرند که عبارتند از:

1) اصولی که سیاست های توسعه پایدار بر مبنای آن قرار داده می‌شوند.

2) زمینه های مهم توسعه پایدار که در مورد صنعت گردشگری کاربرد دارد.

3) چگونگی تقسیم مسئولیت های توسعه پایدار.

4) تدوین دستور کاری برای اقدامات توسعه پایدار در بخش گردشگری (رنجبریان و همکاران،1384).

در دنیای امروز با توجه به اینکه بسیاری از مردم در بافت مدرن جوامع به دنبال فعالیت هایی می‌گردند که آنها را با طبیعت مرتبط کند، گردشگری نیز رویکرد گسترده ای به موضوع طبیعت گردی پیدا کرده است. بنابراین بررسی در این زمینه ضروری به نظر می‌رسد و می‌توان اذعان داشت که در طرح های جامع کشور جای این شاخه خالی است (نکوئی صدری، 1384 : 76)

استان هرمزگان یکی از 31 استان کشور جمهوری اسلامی‌ایران است که در جنوب کشور و بین مختصات جغرافیایی 25 درجه و 30 دقیقه تا 28 درجه و 53 دقیقه عرض شمالی و 52 درجه و 44 دقیقه تا 59 درجه و 16 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ واقع شده است.

شهرستان بشاگرد به مرکزیت شهر سردشت در فاصله قریب 400 کیلومتری شمال شرق بندرعباس و در مختصات جغرافیایی 57 درجه و 23 دقیقه تا 59 درجه و 2 دقیقه طول شرقی و 26 درجه و 4 دقیقه تا 26 درجه و 58 دقیقه عرض شمالی قرار دارد. این شهرستان از شمال به استان کرمان، از شرق و شمال شرقی به استان سیستان و بلوچستان، از جنوب به شهرستان جاسک، از غرب به شهرستان سیریک و از شمال غربی به شهرستان میناب محدود می‌شود. این شهرستان با 92096 کیلومتر مربع، 3 بخش،2 شهر، 6 دهستان و 208 آبادی حدود 5/12 درصد از کل مساحت خاکی استان هرمزگان را تشکیل می‌دهد و چهارمین شهرستان استان از نظر وسعت محسوب می‌گردد. بر اساس نقشه پهنه بندی اقلیمی‌استان، این شهرستان دارای اقلیم خیلی خشک و خیلی گرم بوده و دارای تابستانی گرم و زمستانی معتدل است. بشاگرد به سبب مجاورت با دریا، نزدیکی به دشت، و نیز کوهستانی بودن دارای گونه های متفاوت آب و هوایی است. در کرانه های دریای عمان گرما شدت زیاد دارد و وجود رطوبت بر ناسازگاری هوا می‌افزاید در این سرزمین انواع مرکبات و میوه های گرمسیری مانند : موز،انبه، زیتون، خرما، پنبه، ذرت، برنج و گندم به عمل می‌آید. طبیعت بکر بشاگرد موقعیت مناسبی برای پرورش دام فراهم می‌آورد و به همین سبب دامداری در این مناطق رونق دارد اما دامداری در آن به شکل سنتی انجام می‌شود و صرفه اقتصادی ندارد و تنها نیاز خانواده را برآورده می‌کند. در این منطقه همچنین گیاهان صحرایی مختلف و متنوعی می‌رویند که سالها استفاده طبی و خوراکی کشاورزی و دامداری در بشاگرد به علت سنتی بودن تاکنون صرفه اقتصادی نداشته است. بشاگرد سرزمینی دارای ارتفاعات و پستی و بلندیهای بسیار است که از جمله مهم ترین ارتفاعات آن می‌توان رشته کوه آهویری اهون، کوه مهراب در شمال غرب و گور کوه گا فر و بند مارز را نام برد.

بشاگرد به علت استقرار در اراضی بلند و مرتفع تنها محلی است که هوای آن به نسبت خنک و معتدل است و چشمه های متعدد حوالی آن حاکی از وجود آب فراوان است. شهرستان جاسک به مرکزیت بندر جاسک یکی از شهرستان های تابعه استان هرمزگان بوده که تقریبا مختصات جغرافیایی آن بین 57 درجه و 10 دقیقه تا 59 درجه و 16 دقیقه طول شرقی و 25 درجه و 23 دقیقه تا 26 درجه و 13 دقیقه عرض شمالی است. شهرستان جاسک با 42/11141  کیلومتر مربع 34/15 درصد مساحت استان را در برگرفته و دارای 2 بخش، 1 شهر و 5 دهستان می‌باشد. این شهرستان دارای 178 آبادی بوده که 164 آبادی آن دارای سکنه و 14 آبادی نیز خالی از سکنه است. این شهرستان از جهت شرق و شمال شرق با استان سیستان و بلوچستان و از جانب شمال به شهرستان بشاگرد و از منتهی الیه شمال غربی به شهرستان سیریک محدود می‌شود. آب و هوای شهرستان جاسک، گرم و خشک بوده و دارای تابستانی گرم و زمستانی معتدل است. دما در این شهرستان به ندرت صفر درجه می‌رسد. براساس نقشه پهنه بندی اقلیمی‌استان هرمزگان، این شهرستان دارای اقلیم خیلی خشک، خنک تا خیلی گرم بوده است. شهرستان جاسک به دلیل وجود و دارا بودن حدود 370 کیلومتر مرز دریایی و با برخورداری ساحل مناسب، وجود خورهای متعدد فعالیت های شیلاتی به عنوان یکی از اصلی ترین پایه های اقتصادی شهرستان بوده و با توجه به استعدادهای موجود سرمایه گذاری  توسط بخش خصوصی و دولت برای توسعه فعالیتهای صیادی صورت گرفته است که مقایسه تعداد شاغلین و ارزش افزوده ایجاد شده در بخش صیادی با دیگر بخشهای اقتصادی به خوبی نشان می‌دهد که شیلات بخش غالب اقتصادی شهرستان است که با بررسی روند تولیدات و اشتغال در بخش های مختلف اقتصادی نشان از تقلیل ظرفیت و کاهش تولید و اشتغال در بخش های شیلات دارد. مهمترین محصولات شهرستان جاسک شامل خرما و صیفی جات می‌باشد. این منطقه به دلیل دوری از مرکز استان محرومترین شهرستانهای استان وحتی کشور محسوب      می‌شود. شرایط اقتصادی و معیشتی این منطقه با میانگین های کشور فاصله زیادی دارد به دلیل ضعف شدید کاهش ذخایر دریایی، پاره ای از مسائل فرهنگی،زیرساختها از لحاظ موقعیت اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و جغرافیایی در سالهای پیش از پیروزی انقلاب اسلامی‌به دلیل بی توجهی به این منطقه شهری باعث گسترش فقر در این شهرستان شده است. (گزارش اقتصادی اجتماعی شهرستان جاسک،1388)

شهرستان سیریک به مرکزیت شهر سیریک در تقسیمات کشوری یکی از شهرستان های استان هرمزگان است این شهرستان در جنوب شرقی استان و در فاصله 160 کیلومتری جنوب شرق بندرعباس و در مختصات جغرافیایی 56 درجه و 57 دقیقه تا 57 درجه و 32 دقیقه طول شرقی و 26 درجه و 6 درجه و 6 دقیقه تا 26 درجه و 58 دقیقه عرض شمالی، قرار دارد. این شهرستان از شمال و شمال شرقی به شهرستان میناب، از جنوب به شهرستان جاسک، از جنوب شرقی به

فهرست مطالب:

مقدمه………………………………… 1

فصل اول………………………………… 3

كلیات تحقیق………………………………… 3

1- 1- تبین مسئله……………………………….. 4

1- 2- ادبیات و پیشینه تحقیق…………………. 8

1- 3- سئوال های اصلی تحقیق………………… 14

1- 4- فرضیات تحقیق………………………………… 15

1- 5- اهداف تحقیق………………………………… 15

1- 6- فرایند انجام تحقیق………………………………… 16

1- 7- موانع تحقیق و مشکلات تحقیق…………………. 18

1- 8- تعریف واژگان كلیدی………………………………… 18

فصل دوم……………………………….. 21

مبانی  نظری تحقیق………………………………… 21

2 – 1-  نظریات ساماندهی………………………………… 22

2 – 1- 1- نظریه فن تانن……………………………….. 22

2- 1-2- نظریه مکان مرکزی………………………………… 23

 2-1-3- شبکه لوش………………………………….. 24

2- 1-4- نواحی بازاری گالپین………………………………. 25

2-1- 5- رویکرد کارکردهای شهری درتوسعه روستایی…………… 26

2-1-6- راهبردهای برنامه ریزی سلسله مراتبی سکونتگاه ها……… 28

2-1- 7- نظریه آگروپلیتن………………………………… 29

2-1- 8- نظریه اقتصاد مقیاس………………………………….. 33

2-2- نظریات مکانیابی و جابجایی روستاها………………………. 34

جمع بندی………………………………. 42

فصل سوم……………………………….. 43

 ویژگیهای طبیعی ،اجتماعی و اقتصادی شهرستان دهلران………… 44

3-1- موقعیت جغرافیایی وسعت…………………………………. 46

3-2- ویژگیهای طبیعی……………………………….. 46

3- 2- 1 – انواع سنگها………………………………. 46

3- 2- 2- خاک شناسی………………………………… 46

3- 2- 3- دشت آبرفتی………………………………… 49

 3- 2- 4- چینه شناسی………………………………… 49

3- 2- 5- زمین شناسی ساختمانی………………………. 53

3- 2- 5- 1- دشت خوزستان………………………………… 53

3- 2- 5-2-  زاگرس چین خورده………………………………. 54

3- 2- 5-3- زاگرس مرتفع………………………………… 54

3- 2- 6- لرزه خیزی……………………………….. 56

3- 2- 7 – کوههای منطقه……………………………….. 57

3- 2- 8-  منابع آب…………………………………. 58

  3- 2- 8- 1- آبهای سطحی……………………………….59

 3- 2-  8- 2- آبهای زیر زمینی………………………………… 61

3- 2- 9- ویژگیهای اقلیمی شهرستان دهلران……………… 62

3- 2- 9- 1- درجه حرارت…………………………………. 63

3- 2- 9-2- روزهای یخبندان………………………………… 64

   3- 2- 9-3-  باد……………………………….. 64

  3- 2- 9-4-  بارش………………………………….. 65

3- 2- 9- 5 – تبخیر………………………………. 67

   3- 2- 9- 6 – رطوبت نسبی………………………………… 67

3- 2- 10- پوشش گیاهی………………………………… 68

3-3- ویژگیهای اجتماعی – اقتصادی شهرستان دهلران……… 70

3-3- 1- پیشینه تاریخی………………………………… 70

  3-3- 2-  ویژگیهای جمعیتی………………………………… 76

3-3- 2-1- ساختارسنی جمعیت…………………………………. 82

3-3- 2-2- مهاجرت…………………………………. 85

3-3- 2-3- وضعیت سواد……………………………….. 87

3-3- 2-4- وضعیت آموزش………………………………….. 88

3-3- 2- 5- جمعیت فعال………………………………… 91

3-3- 2- 5- توزیع جمعیت فعال در بخشهای سه گانه اقتصادی…….92

3-3- 2- 7 – جمعیت فعال غیر شاغل………………………………….. 95

 3-3- 2- 8- پیش بینی جمعیت منطقه…………………………………… 95

3-3- 2- 9 – کلیات مباحث جمعیتی…………………………………….. 97

3-3- 3-  شناخت ویژگیهای نظام سکونتگاهی روستایی منطقه……………….. 100

3-3- 3- 1- عوامل موثر در شکل گیری و گسترش سکونتگاه های روستایی……… 105

3-3- 3- 1-1-  اسکان اجباری عشایر در اوایل قرن حاضر ………………. 105

3-3- 3- 1-2-  جنگ تحمیلی………………………………… 107

3-3- 3- 2- طبقه بندی سکونتگاه های روستایی از نظر جمعیت………. 110

 

 

3-3- 3- 3- وضعیت امکانات و خدمات عمومی موجود در سکونتگاه های روستایی……112

3-3- 3- 4- فعالیت اقتصادی روستاها…………………………….. 113

3-4- جمع بندی………………………………………………. 117

– فصل چهارم………………………………………… 119

جمع آوری وتجزیه وتحلیل اطلاعات………………………….. 119

4-1- مقدمه……………………………….. 120

4-2- عوامل موثر بر استقرار روستاهای بخش مرکزی…………. 120

4-2- 1- مالکیت…………………………………. 120

4-2- 2- آب………………………………. 120

4 – 2 – 3 – کاربری زمین………………………………. 121

4-2- 4- دسترسی به مراتع………………………………… 121

4-2- 5- نزدیکی به اراضی محدود کشاورزی………………. 121

4-2- 6- دسترسی به مراکز خدمات منطقه ای……………………….. 121

4-3- مدل نظام استقرار روستاهای  بخش مرکزی دهلران……………….. 122

4-4- تحولات جمعیتی روستاهای بخش مرکزی دهلران…………………. 125

4- 5- جریانات  متقابل شهر و  روستاهای پیرامون…………………………. 139

4- 5-   الگوی توزیع فضایی سكونتگاهی بخش مرکزی و موسیان با مدلهای آماری……… 143

4- 5- 1- مدل حل اختلاف طبقه ایی…………………………………….. 144

4-  5  –  2- مدل ترسیم منحنی لورنز…………………………………… 149

4- 6- روند جابجایی روستای حاضرمیل  واثرات آن……………………….. 153

4-6- 1-  آثار اقتصادی جابجایی روستای حاضرمیل…………………… 160

 4-6- 2- آثار کالبدی جابجایی روستای حاضرمیل…………………… 168

  4-6- 2- 1- مواد ومصالح واحدهای مسکونی……………………….  174                                                                

4- 7- جمع بندی………………………………… 181

 فصل پنچم……………………………………… 182

–  آزمون فرضیات و نتایج و راهبردها……………… 182

5-1- آزمون فرضیات و نتایج………………………… 183

5-1 – 1- فرضیه اول………………………………… 183

5-1-2- فرضیه دوم……………………………….. 185

5-2-  نتیجه گیری………………………………… 187

5-3- پیشنهادات…………………………………. 190

منابع و ماخذ……………………………….. 192

چکیده:

اهمیت مسائل و موضوعات گوناگون روستاییان و سکونتگاه های روستایی ازجمله مسئله جابجایی روستاها برای کشور پهناوری چون ایران با تنوع ویژگیهای طبیعی (اقلیم ، توپوگرافی ) و تفاوتهای اجتماعی ، فرهنگی و قومی همراه با تعداد زیاد سکونتگاه های روستایی کم جمعیت و پراکنده بسیار مهم است . سکونتگاه های روستایی به علت کوچک بودن و پراکندگی و دوری نسبتا زیاد آنها از یکدیگر ، همراه با مشکلات متعدد چون کمبود درآمد ، فقر و تنگدستی ، محرومیت از امکانات و خدمات عمومی ، تشدید اختلاف بین زندگی شهری و روستایی ، سبب تسریع روند روستا گریزی و مهاجرت به نقاط شهری ، در نتیجه تخلیه روستاها و بایر ماندن زمینهای زراعی شده است . مشکلات فوق ، صاحب نظران وکارشناسان مسائل روستایی را به تعمق بیشتر در رابطه با روستاییان وادار کرده است . و به همین علت طرحها و برنامه های گوناگونی با عناوین مختلفی جهت رفع مشکلات روستاییان ، پیشنهاد ، تهیه و اجرا شده اند . اصولاً در برابر این سوال که « چه سیاست ، یا سیاست‌هایی باید در ارتباط با مسائل و مشکلات روستاها اتخاذ شود » نظرها و دیدگاه های متفاوتی وجود دارد که در دسته‌بندی کلی می‌توان آنها را به « نظریه‌های مخالف برنامه‌ریزی » و «  نظریه‌های موافق برنامه‌ریزی »  برای جلوگیری از نابودی تدریجی روستاها تقسیم کرد . ایجاد مراکز روستایی خدمات رسان و بهبود دسترسی از جمله راهکارهای پیشنهادی طرفداران این دید گاه است . دیدگاه دیگری نیز وجود دارد که به توسعه برنامه ریزی شده و بالا بردن سطح زندگی مردم بیش از حفظ ساختار فیزکی آنها اهمیت می دهد . در این چارچوب ، جابجایی و ادغام روستاها به منظور عقلانیت بخشیدن به سرمایه گذاریهای دولت و بهبود رفاه روستاییان پیشنهاد می شود . فرض اساسی این دیدگاه آن است که رابطه معنی داری بین رشد و توسعه اقتصادی و دسترسی به امکانات و خدمات زیر بنایی وجود دارد . مهمترین پدیده مورد بحث در این سیاست ، جابجایی تعدادی از روستاهاست که در ادبیات علمی از آن به عنوان اسکان مجدد نام برده می شود .

در ارتباط با اسکان مجدد تقسیم‌بندی‌های مختلفی تا کنون براساس معیارهای مختلف مانند اجباری یا داوطلبانه بودن ، برنامه‌ریزی شده یا بدون برنامه‌ریزی ، با کمک یا بدون آن و غیره صورت گرفته است ، یکی از این تقسیم‌بندی‌ها ، تقسیم‌بندی ارائه شده با اسکاپ است . براساس این تقسیم‌بندی ، اسکان مجدد به دو شکل عمده برنامه‌ریزی شده و برنامه‌ریزی نشده تقسیم می‌شود . اسکان مجدد برنامه‌ریزی شده به آن دسته از اسکان مجددها اطلاق می‌شودکه با قصد و هدف قبلی طراحی و به مرحله اجرا گذاشته شده و بیشتر با هدف سیاست‌های توسعه روستایی و به‌ منظور بالا بردن سطح زندگی و رفاه مردم صورت می‌گیرند . در مقابل ، اسکان مجدد برنامه‌ریزی نشده اسکان مجددهایی است که منشاء دلایلی بجز بالا بردن مستقیم سطح زندگی و رفاه مردم است ، اگرچه ممکن است به این هدف نیز نائل آیند مطالعات و تجربیات نشان می‌دهند که رابطه نزدیکی بین دلایل جابه‌جایی ، تجمیع و میزان موفقیت آنها وجود دارد .                                                                                       

 خطرهای اقتصادی اصلی مردم اثرپذیر ، از بین رفتن معیشت و درآمد (حاصل از زمین‌های زراعی ، منابع آب سطحی و زیرزمینی ، شیلات و غیره) و تغییر در دسترسی و منابع تولیدی است . از بین رفتن قدرت اقتصادی همراه با از کارافتادگی سیستم‌های معیشتی ، سبب از بین رفتن موقت ، دایمی و گاهی بدون بازگشت استانداردهای زندگی می‌شود . خطرها و عدم قطعیت بزرگتر هنگامی به‌وجود می‌آید که منابع مختلف معیشتی از بین می‌رود .

یکی از این طرح ها که به منظور بهبود زندگی روستاییان در شهرستان دهلران اجرا شده است ، طرح جابجایی روستاها می باشد . هدف از اجرای این طرح برخورداری روستاییان از امکانات و خدمات رفاهی ، درمانی ، بهداشتی وآموزشی است .

با توجه به اهمیت موضوع فوق و پیامدهای مختلف آن ، به بررسی و تحقیق درباره پیامدهای جابه جایی روستای حاضر میل پرداخته شده است .

براساس داده های میدانی و مطالعات انجام گرفته ، عامل اساسی جابه جایی و انتقال روستاییان ، دسترسی به خدمات بوده است . این جابه جایی پیامدهای مختلف و متنوع داشته است ، پاره ای از این پیامدها مثبت بوده مانند : ارائه خدمات و امکانات مختلف به روستاییان ، نزدیکی به جاده ، نزدیکی به مرکز شهرستان ، شیب مناسب زمین ، پیدایش موقعیتهای شغلی جدیدو…  . ولی پاره ای از این پیامدها منفی هستند مانند : از دست دادن منبع معیشت و اشتغال قبلی ، تحولات اجتماعی منفی ، و افزایش شکاف اجتماعی بین مردم و تغییر روابط بین مردم .

قضاوت کلی در خصوص مثبت یا منفی بودن این جابه جایی با توجه به ابعاد گوناگون آن مشکل است اما آنچه مشخص است اکثر مردم روستا از این جابه جایی راضی هستند . به طور کلی میتوان گفت که هر چند مطالعه چندانی در خصوص طرح جابه جایی روستاها در این منطقه صورت نگرفته است اما رضایت  اکثرمردم روستا از این جابه جایی نشان دهنده موفقیت نسبی این طرح است زیرا که این طرح به برخی از مهمترین اهداف خود که همان ارائه خدمات به روستاییان است نایل آمده است.

مقدمه:

الگوی سکونت گزینی در فضاهای روستایی ایران تحت تاثیر عوامل طبیعی و عناصر انسانی (اقتصادی – اجتماعی ) ، اشکال گوناگونی از شیوه های زیست و معیشت را نشان می دهد که یکی از وجوه بارز آن پراکندگی و تفرق سکونتگاه های روستایی است . در ایران بیش از 63 هزار آبادی وجود دارد که این رقم نشان دهنده پراکندگی زیاد روستاها در ایران است ، از این تعداد بیش از 25هزار روستا دارای جمعیت کمتر از 20 خانوار هستند . این توزیع نامناسب به نحوی است که در برابر معدود سکونتگاه های پرجمعیت و متراکم ، انبوه سکونتگاه های پراکنده وکم جمعیت وجود دارند که قادر به ارائه خدمات لازم به ساکنان خود نیستند . مشخص است که سکونتگاه ها از نظر اندازه ، وضعیت اداری ، الگوهای فیزیکی ، ویژگیهای اجتماعی وکارکردهای اقتصادی دارای تفاوتهای چشمگیر هستند . اغلب کوچکترین مراکز سکونتی دارای زیر ساخت مادی ابتدایی ، سطح ناکافی خدمات عمومی و خصوصی ، تقسیم کار ناقص و غیره هستند . غالبا ظرفیت اقتصادی مراکز کوچکتر چنان محدود است که واگذاری نقش جدی در ایجاد رشد اقتصادی یا نقش انتقال توسعه روستایی به این مراکز نوعی خیال پردازی است . در واقع در اغلب موارد انتظار داشتن یک سرمایه گذاری تولیدی که دارای نتایج چشمگیر و فوری باشد به ویژه در سکونتگاه های کوچک و پراکنده نسبتا غیر واقع بینانه است . به همین دلیل تنظیم و اجرای برنامه های توسعه روستایی در چنین وضعیتی نمی تواند از یک الگوی واحد تبعیت کند . توسعه باید از مبنا تا بالا روی دهد . تنها پس از این توسعه است که اکثریت بزرگی از حمعیت از پیشرفتهای اقتصادی سود خواهد برد . برنامه ریزی توسعه روستایی اغلب با برنامه ریزی خرد و تمرکز محلی بر پروژه ها و روستاها هم معنا بوده است . با این حال روستاهای کوچک و پراکنده اکثرا به ارزش آستانه ی غالب خدمات اقتصادی و اجتماعی نمی رسند . و این مانع از سرمایه گذاری در این سکونتگاه ها می شود . (مهندسین مشاور  DHV،1371: 132)

یکی از دلایل اصلی عقب ماندگی روستایی و عدم میل به ماندگاری جمعیت در نواحی روستایی ضعف امکانات خدمات رسانی و عدم دسترسی آسان این جمعیت به مراکز ارائه خدمات است . (مطیعی لنگرودی ، 1382 : 24) از منظر سامان دهی روستایی ، برنامه ریزی برای روستاهای ایران با دو چالش عمده روبرو است ، یکی پراکندگی نامناسب روستایی در سراسر کشور است که تعداد روستاها در جنوب و شرق ایران اندک ولی در نقاط شمالی و غربی تعداد روستاها زیاد است . دیگری توزیع نامناسب جمعیت در نقاط روستایی است به نحوی که در برخی روستاها جمعیت 4000نفر و در برخی دیگر زیر 40 نفر است . توزیع نامناسب جمعیت برنامه ریزی را دچار مشکل کرده و ناگزیر هستیم به ساماندهی روستاها بپردازیم تا در قالب یک طرح ساماندهی روستایی ، مدیریت و ارائه خدمات را درسطح کشور سازماندهی کنیم . در این صورت این سوال پیش می آید که آیا روستا برای ارائه خدمات آستانه جمعیتی مناسب را دارد؟ و آیا ارائه خدمات از نظر اقتصادی توجیه پذیر است؟          ( کلانتری ، 1384: 12) یکی از روش های اعمال شده به منظور ارائه خدمات به روستاییان و در راستای ساماندهدی سکونتگاه های پراکنده ، طرح جابجایی سکونتگاه های روستایی (اسکان مجدد) است . این راهکار عمدتا مبتنی بر« صرفه جویی اقتصادی» است که مبتنی بر دیدگاه برنامه ریزی عقلانی و منبعث از تفکر اقتصاد نئوکلاسیک است ؛  و ارتقای سطح زندگی مردم از طریق توسعه برنامه ریزی شده روستاها اهمیت می یابد . بر اساس این نظریه محدودیت منابع و عدم توانایی برای ارائه امکانات مختلف خدماتی ، بالا بودن هزینه ها و سودمند نبودن خدمات رسانی به روستاهای کوچک در چار چوب نظریه کلاسیک بنگاه ها تحلیل می شود . از این روی انجام خدمات رسانی به مراکز بزرگ جمعیتی را توصیه می کند . این رویکرد عمدتا معطوف به اثرات مثبت بر روی جنبه های کالبدی است . وکمتر به دیگر اثرات این راهبرد می پردازد .

تحقیق حاضر به بررسی بازتابهای فضایی حاصل از جابجایی سکونتگاه های روستای (اسکان مجدد) در روستای حاضر میل از بخش مرکزی شهرستان دهلران با تاکید برپیامدهای اقتصادی وکالبدی می پردازد . این تحقیق در پنج فصل انجام گرفته است . در فصل اول کلیات تحقیق ارائه شده است . در فصل دوم مبانی نظری و اصطلاحات و مفاهیم مورد بحث قرار گرفته است . در فصل سوم ویژگیهای طبیعی منطقه به عنوان بستر سکونت انسان و ویژگیهای  انسانی و سکونتگاه های روستایی شهرستان دهلران مورد مطالعه قرار گرفته است . در فصل چهارم به بررسی روند جابجایی روستای حاضرمیل و شناخت ویژگیها و جمع آوری اطلاعات در خصوص روستا پرداخته شده است و در فصل پنجم جمع بندی مطالب ، آزمون فرضیات و نتیجه گیری و ارائه پیشنهادت انجام گرفته است.

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- تبیین مسئله

روستا به عنوان سکونتگاهی انسانی همچون تمام پدیده ها در طول زمان در معرض تغییر و تحول است . بنا براین ، اجتماع روستایی ، جامعه ای پویا و ناگزیر از تغییر است و روستا به عنوان فضایی خاص که در آن با توجه به تراکم کم نسبی جمعیت که نوع خاصی از فعالیتهای اقتصادی عمدتا از نوع کشاورزی ، مطرح است و ساکنان آن یک هویت اجتماعی مشترک دارند ، این فضا دارای ساختار خاص خود است که در مکانی معین واقع شده وتحت تاثیر نیروها و روندهای درونی و بیرونی شکل گرفته است . در جریان این تغییرات بسته به سطح توان خود در تاثیر پذیری و تاثیر گذاری این تغییرات را به شکلی متفاوت بروز می دهد . روند این تغییرات درگذشته بسیار کُند بوده است و به شکلی یکدست بروز می کرد . همزمان با تغییرات معاصر ، این تغییر و تحولات نیز رو به سرعت گذاشت . معمولا جوامع روستایی با سرعت تغییرات هماهنگ نیستند به ویژه در کشورهای در حال توسعه که اختلاف بین شهر و روستا شکاف عمیق تری است و قدرت انطباق جوامع روستایی کمتر است در نتیجه قادر به حفظ خود نیستند . امروزه جامعه روستایی کشور با مشکلاتی نظیر نظام نامناسب استقرار ، پراکندگی ناموزون جمعیت و فعالیت ، تعداد زیاد روستاهای کم جمعیت ، کمبود فرصتهای شغلی ، پایین بودن سطح در آمد ، کمبود خدمات و … روبرو است ؛  برای رفع این نابرابری ، شناخت الگوهای استقرار و پراکندگی فضایی لازم و زیر بنای هر گونه طرح و برنامه ی توسعه روستایی است . در مناطق با پیشینه زندگی عشایری ، زندگی روستایی تکوین نیافته است و عمدتا پیدایش سکونتگاه های روستایی وابستگی زیادی به شرایط محیط طبیعی پیدا می کند . الگوی روستا نشینی در محدوده روستایی ، همچنان تحت تاثیر پیوندهای خویشاوندی و روابط بازمانده از زندگی عشایری قرار دارد و روستاها در حقیقت محل اسکان افراد یک طایفه و افراد وابسته به یک طایفه یا تیره می باشد . ادامه روند اسکان عشایر به توسعه یکجا نشینی منجر می شود ، و عشایری که تمایل به اسکان دارند بیشتر مایل به سکونت در روستاهایی هستند که قبلا بخشی از افراد وابسته به طایفه در آن اسکان یافته اند در صورت ایجاد ، نوآبادها معمولا در قلمرو مراتع ایلی و متعلق به همان طایفه تمایل به استقرار دارند . دهستانها در این مناطق بیش از آنکه نمایانگر وحدت اقتصادی یک جامعه باشند و بیش از آنکه عوامل طبیعی و شرایط جغرافیایی در پیدایش و ایجاد آن موثر باشد ، تحت تاثیر وابستگی های طایفه ای شکل گرفته اند و حتی نام بسیاری از دهستانها مشتق از نام طایفه یا تیره و یا دیگر رده های اجتماعی عشایر است . براساس بررسی های به عمل آمده ، در مناطق عشایر نشین کشور ، هم شکل گیری آبادیهای جدید و هم تخلیه آبادیها دراین نقاط ، معمولا از موضوع اسکان عشایرتاثیر می پذیرد . بدین ترتیب که غالبا خانوارهای عشایری بر مالگه ها و اتراقگاه ها ی طایفه ای ، روستاهای نو بنیاد را بنا می نهند ، و از این طریق روستاهای نو بنیاد شکل می گیرند . از آنجاییکه این شیوه مکان یابی صرفا بر اصل مالکیت قبیله ای استوار است و نه بر مبنای قابلیت‌ها و توانهای تولیدی ، بنابر این ، به همان سادگی که این آبادیها بر پا می شوند ، به همان سادگی هم پس از چندی به دلیل ضعف بنیانهای تولیدی امکان تخلیه آنها وجود دارد . (طرح جامع توسعه استان ایلام، 1385: 19) این گونه سکونتگاه ها عمدتا در نواحی پایکوهی شکل می گیرند . عامل ارتفاع معمولا در شکل گیری سکونتگاه نقش دو گانه ای دارد ، به این معنی که نه تنها عاملی مهم در شکل گیری اولیه سکونتگاه به شمار می آید ، بلکه در عین حال به عنوان یکی از عوامل محدود کننده رشد وگسترش کالبدی روستاها نیز مطرح می گردد . به این ترتیب می توان میان شمارجمعیت و وسعت سکونتگاه از یک سو و میزان ارتفاع از سوی دیگر ، رابطه معنی داری تعریف نمود . به سخن دیگر ، هر چه ارتفاع متوسط بیشتر باشد ، سکونتگاه کوچکتر و از لحاظ امکانات رشد وگسترش با محدودیت بیشتری رو برو است . بنابراین این گونه آبادی ها در مقابل تغییرات اجتماعی و تحولات اقتصادی از پویایی کمتری برخوردارند . (سعیدی ،1388 : 86) .

شکل گیری روستاها در استان ایلام (پشتکوه) و شهرستان دهلران به دوره پهلوی اول و سیاست اسکان اجباری عشایر برمی گردد . تا پیش از آن به علت مخالفت حکام محلی با یکجا نشینی عشایر ، در محدوده استان ایلام روستا وجود نداشته وتنها در برخی مناطق قریه های کوچکی برای سکونت موقت یا انبارکردن علوفه وآذوقه وجود داشته است . عایدات والیان بیشتر از محل مالیات ایلات و عشایر کوچ نشین تامین می شد ، علاقه ی والیان به حفظ و تداوم شیوه معیشت کوچ نشینی به خاطر نیاز به عایدات آن بود ؛ به طوری که حسین قلی خان وجانشینش غلامرضاخان (آخرین والی) مخالف سکونت ایلات و عشایر پشتکوه بودند و تمایل نداشتند عشایر تحت امرشان اسکان یابند و اقدام به ساختن اماکن مسکونی نمایند . (مرادی مقدم ، 1385 : 170) . در دشت دهلران در دوره ی والیان پشتکوه با وجود دو رود میمه و دویرج به خاطر بی توجهی والیان و بی علاقگی عشایر کوچ نشین ، کشاورزی چندان صورت نمی گرفت و از دشت برای چرای احشام استفاده می شد . (مرادی مقدم، 244:1385) علاوه بر این از آن جا که منطقه ی پشتکوه دائما در معرض هجوم نیروهای عثمانی و اعراب عراق قرار داشت ، مردم علاقه ای به ایجاد اماکن مسکونی ثابت و تشکیل روستا و شهر نداشتندکه اگر روزی مورد تجاوز قرار گرفتند به راحتی بتوانند اموال خود را به مکانی امن انتقال دهند . ( مرادی مقدم ، 1385 :246 )  با روی کار آمدن رضا شاه زمینه برای اجرای سیاستهای حکومت مرکزی در این بخش از کشور فراهم شد . یکی از این سیاستها که نقش موثری در پیدایش نقاط سکونتی (شهر و روستا ) داشته است ، سیاست اسکان اجباری  عشایراست . به نحوی که با اجرای این سیاست ، عشایرمجبور به یکجانشینی شده و شهرها و روستاهای جدید در استانهای عشایر نشین شکل گرفتند .

 در دهه های اخیر عوامل اقتصادی در تخلیه و یا برپایی روستاها ، عامل تعیین کننده بوده است . قابلیت و امکانات اقتصادی روستاها و از جمله دسترسی به منابع و قابلیت‌های طبیعی ، عامل اصلی پایداری روستاییان در محل استقرار خود بوده است و در مقابل این روند در مناطقی که منابع طبیعی تکافوی نیازهای معیشتی روستاییان را  نداشته است ، حرکت جمعی و یا حرکت بخشی از جمعیت روستا پاسخ طبیعی به مشکل بوده است . در این تحرک مکانی ، روستا تخلیه گشته وعموما قابلیت‌های تولیدی روستا نیز به دنبال تخلیه جمعیت بلا استفاده می ماند .  در راستای حل این مشکلات ونیز تجارب ناموفق نگرش بخشی  به توسعه روستایی در گذشته ، برنامه ساماندهی سکونتگاه های روستایی

تابستان 1393

 

 

 

 

فهرست مطالب

عنوان                                                          صفحه

چکیده 1

:

1-1- مقدمه 3

1-2-ایزوپرنالین. 4

1-2-1-شیمی ایزوپرنالین. 6

1-2-2-اهمیت اندازه‌گیری. 6

1-3-جمع‌بندی. 9

:

2-1- مروری بر روش‌های آنالیز ایزوپرنالین. 11

2-2- روش‌های رایج استخراج. 11

2-2-1-استخراج مایع- مایع. 12

2-2-2-استخراج با فاز جامد. 12

2-2-3- میكرو استخراج با فاز مایع. 13

2-2-4- میكرو استخراج با فاز جامد. 14

2-2-5-استخراج با سیال فوق بحرانی. 15

2-2-6-استخراج با سوكسله 16

2-3- میکرواستخراج مایع- مایع پخشی. 16

2-3-1- عوامل موثر بر بازده استخراج. 18

2-3-2-کاربردهای میکرواستخراج مایع – مایع پخشی. 18

2-3-3- اصول میكرو استخراج مایع – مایع پخشی. 19

2-3-4-محاسبهی فاکتورهای موثر در روش میکرواستخراج مایع- مایع پخشی. 20

2-3-5-ویژگی‌های حلال استخراج‌كننده و پخش‌كننده در DLLM.. 22

2-3-6-سازگاری روش با تکنیک‌های دستگاهی. 22

2-3-7-مزایا و معایب میكرو استخراج مایع – مایع پخشی. 22

2-4- مشتق‌سازی ایزوپرنالین. 24

:

3-1- مواد شیمیایی و تجهیزات.. 27

3-1-1-مواد شیمیایی و معرف‌ها 27

3-1-2-تجهیزات و وسایل مورد استفاده 28

3-2-استخراج و اندازه‌گیری ایزوپرنالین در آب.. 29

3-3-بهینه‌سازی شرایط استخراج. 30

3-3-1- بررسی اثر نوع فاز پخش‌كننده 30

3-3-2-بررسی اثر حجم فاز پخش‌كننده 31

 

3-3-3- بررسی اثر نوع فاز استخراج‌كننده 31

3-3-4-بررسی اثر حجم فاز استخراج كننده 32

3-3-5- بررسی اثر مشتق‌سازی قبل و در حین استخراج. 32

3-3-6- بررسی اثر زمان استخراج و مشتق‌سازی. 33

3-3-7- بررسی اثر حجم واكنشگر مشتق‌ساز 33

3-3-8- بررسی اثر درصد كربنات پتاسیم. 33

3-3-9- بررسی اثر افزایش نمك… 34

3-3-10- بررسی تكرار پذیری میكرو استخراج مایع- مایع پخشی. 34

3-3-11- محاسبه راندمان استخراج و فاكتور تغلیظ.. 34

3-3-12-تهیه منحنی كالیبراسیون در استخراج مایع- مایع پخشی. 35

3-4- آنالیز نمونه‌های حقیقی. 35

:

4-1- بهینه‌سازی شرایط استخراج. 38

4-1-1- بررسی اثر نوع فاز پخش‌كننده 39

4-1-2- بررسی اثر حجم فاز پخش‌كننده 40

4-1-3-بررسی اثر نوع فاز استخراج‌كننده 41

4-1-4- بررسی اثر حجم فاز استخراج‌كننده 42

4-1-5- بررسی اثر مشتق‌سازی قبل و در حین استخراج. 44

4-1-6- اثر زمان بر كارایی استخراج. 45

4-1-7- بررسی اثر حجم واكنشگر مشتق‌ساز 46

4-1-8- بررسی اثر درصد كربنات پتاسیم. 47

4-1-9-بررسی اثر افزایش نمك… 48

4-1-10- بررسی تكرارپذیری میكرو استخراج مایع- مایع پخشی. 50

4-1-11- محاسبه راندمان استخراج و فاكتور تغلیظ.. 51

4-1-12- تهیه منحنی كالیبراسیون. 51

4-2-آنالیز نمونه‌های حقیقی. 53

:

5-1-نتیجه‌گیری. 55

5-2- پیشنهادات.. 56

منابع و مآخذ. 57

چكیده انگلیسی. 60

 فهرست جدول‌ها

جدول 1-1 خصوصیات ترکیب ایزوپرنالین. 5

جدول 3-1 برخی از ویژگیهای ایزوپرنالین و استاندارد داخلی مورد استفاده 28

جدول 3-2- شرایط دستگاه كروماتوگراف گازی. 28

جدول 4-1 مقایسه راندمان استخراج ایزوپرنالین با تغییر نوع فاز پخش كننده 40

جدول 4-2 نتایج بررسی تأثیر حجم استون بر راندمان استخراج. 40

جدول 4-3 مقایسه راندمان استخراج ایزوپرنالین با تغییر نوع حلال استخراج كننده 42

جدول 4-4- مقایسه راندمان استخراج برای مشتق‌سازی قبل و در حین استخراج. 44

جدول 4-5 تكرارپذیری روش میكرو استخراج مایع- مایع پخشی. 50

جدول4-6 ضریب همبستگی، محدوده خطی، حد تشخیص، راندمان استخراج و فاكتور تغلیظ ایزوپرنالین با بهره گرفتن از روش DLLME-GC-FID.. 52

فهرست نمودارها

نمودار 4-1 اثر نوع فاز پخش‌كننده 39

نمودار 4-2 تغییرات راندمان استخراج بر حسب حجم استون به عنوان فاز پخش كننده 41

نمودار 4-3-تغییرات فاز ته‌نشین شده با افزایش حجم كلروبنزن. 43

نمودار 4-4- تغییرات فاكتور تغلیظ بر حسب حجم كلروبنزن. 44

نمودار 4-5 تغییرات سطح زیر پیك‌ها برحسب زمان استخراج. 45

نمودار 4-6- تغییرات سطح زیر پیک بر حسب حجم استیک انیدرید. 46

نمودار 4-7- تغییرات سطح زیر پیک بر حسب درصد پتاسیم کربنات.. 47

نمودار 4-8 تغییرات حجم فاز ته‌نشین شده برحسب درصد نمك… 48

نمودار 4-9 تغییرات راندمان استخراج بر حسب درصد نمك… 49

نمودار 4-10-تغییرات فاكتور تغلیظ برحسب درصد نمك… 50

فهرست شكل‌ها

شکل 1-1ساختار گروه کاتکولی. 8

شکل 2-1 شمایی از یک کارتریج مورد استفاده در استخراج با فاز جامد. 13

شکل 2-2 نمودار فازی مواد. 15

شکل 2-3- طرح شماتیک میکرواستخراج مایع- مایع پخشی. 17

شکل 2-4 مراحل میكرو استخراج مایع- مایع پخشی. 20

شکل 2-5 واكنش استیلاسیون تبدیل فنل‌ها به استر 25

شکل 3-1 مراحل میكرو استخراج مایع- مایع پخشی. 30

شکل 4-1 كروماتوگرام حاصل از استخراج ایزوپرنالین به غلظت ppb 100. 52

شکل 4-2 ‏ كروماتوگرام حاصل از استخراج ایزوپرنالین به غلظت ppb 100 و اپی‌نفرین به غلظت ppm 1. 53

چکیده

در كار تحقیقاتی حاضر اندازه‌گیری ماده دارویی ایزوپرنالین در آب با بهره گرفتن از دستگاه كروماتوگرافی گازی با دتکتور یونیزاسیون شعله‌ای FID)) انجام گرفت. به منظور استخراج این تركیب از نمونه‌های آبی تكنیک میكرو استخراج مایع- مایع پخشی (DLLME) در نظر گرفته شد.

تكنیک میكرو استخراج مایع- مایع پخشی، روشی نوین در استخراج است كه با وجود سادگی و سرعت، راندمان و فاكتور تغلیظ بالایی دارد و با روش‌های مختلف آنالیز دستگاهی سازگار است. در این روش از دو حلال استخراج‌كننده و پخش كننده‌استفاده می‌گردد. در این تحقیق، از ترکیب انیدرید استیک به عنوان واكنش‌گر مشتق‌ساز استفاده شد. عملیات استخراج بر روی 5 میلی‌لیتر آب با بهره گرفتن از 5/0 میلی‌لیتر استون (حلال پخش كننده) حاوی 10 میكرولیتر كلروبنزن (حلال استخراج كننده) و 50 میكرولیتر انیدرید استیک (واكنش‌گر مشتق‌ساز) انجام شد. بر اساس نتایج به‌دست آمده، حد تشخیص روش برای اندازه‌گیری ایزوپرنالین نسبتا پایین (ppb 33/0) و محدوده خطی منحنی كالیبراسیون نیز وسیع ( ppb150-1) می‌باشد. همچنین راندمان استخراج ایزوپرنالین مورد مطالعه 90% بوده و فاكتور تغلیظ 870 می‌باشد. راندمان استخراج برای نمونه ادرار 84 % می‌باشد.

فصل اول

 

عنوان                                                                                                                                 صفحه

چکیده 1

فصل اول 2

1-1- دانه های روغنی 2

1-2- روغن کانولا 2

1-2-1- گیاه شناسی دانه روغنی کانولا 2

1-2-2- تاریخچه کشت کانولا 3

1-2-3- ترکیب روغن کانولا 4

1-2-4- مکانیسم آنتی اکسیدانی روغن کانولا 4

1-3- اکسیداسیون چربی ها و روغن ها 5

1-3-1-انواع اکسیداسیون 5

1-3-2- آنتی اکسیدان ها 6

1-3-3-  مکانیسم آنتی اکسیدانی 7

1-4- گیاه هلپه 8

1-4-1- ترکیبات گیاه هلپه 8

1-4-2- کاربرد گیاه 8

1-4-3- خاصیت آنتی اکسیدانی عصاره 9

فصل دوم 10

مروری بر تحقیقات انجام شده 10

فصل سوم 29

مواد و روشها 29

3-1- مواد اولیه 29

3-2- لوازم آزمایشگاهی 30

3-3- تهیه و آماده کردن پودر گیاه هلپه 30

3-4- استخراج عصاره (عصاره گیری بوسیله شیکر(ماسراسیون)) 31

3-5- آماده سازی نمونه های روغن 31

3-6- اندازه گیری ترکیبات فنولی 32

3-6-1- رسم منحنی استاندارد و معادله خط رابطه جذب و غلظت اسید گالیک (منحنی کالیبراسیون) 32

3-6-2- اندازه گیری ترکیبات فنولی روغن کانولای بدون آنتیاکسیدان سنتزی 33

3-6-3- اندازه گیری ترکیبات فنولیک عصاره گیاه هلپه 34

3-7- اندازه گیری ترکیبات توکوفرولی 34

3-7-1- ترسیم منحنی کالیبراسیون 34

3-7-2- اندازه گیری ترکیبات توکوفرولی نمونه روغن بدون آنتیاکسیدان 35

3-7-3- اندازه گیری ترکیبات توکوفرولی عصاره گیاه هلپه 35

3-8- بررسی فعالیت آنتی اکسیدانی عصاره 36

3-8-1- آزمون حذف رادیکال های آزاد DPPH 36

3-8-2- آزمون بتاکاروتن – لینولئیک اسید 37

3-8-3- شاخص پایداری اكسایشی(OSI) 38

3-9- آزمون پایداری روغن 39

3-9-1 شرایط حرارت دهی 39

3-9-2- اندیس اسیدی 39

3-9-3- شاخص پایداری اکسایشی (OSI) 39

3-9-4- اندازگیری عدد پراکسید (PV) 40

3-9-5- اندازگیری عدد کربونیل 41

3-9-6- شاخص رنگی 42

3-9-7- اندازگیری مقدار کل ترکیبات قطبی 42

3-9-7-1- آماده سازی سیلیکاژل 42

3-9-7-2- پر کردن ستون کروماتو گرافی 43

3-9-7-3- تهیه و آماده سازی نمونه وحلال جداسازی 43

3-9-8- اندازه گیری عدد دیان مزدوج (کونژوگه) 43

 

 

3-9-9- اندازگیری عدد یدی 44

3-10- تجزیه و تحلیل آماری 44

فصل چهارم 45

نتایج 45

4-1- محتوای ترکیبات فنولیک عصارههای مختلف گیاه هلپه 45

4-2- مقدار توکوفرول به دست آمده از عصاره های گیاه هلپه 46

4-3- نتایج به دست آمده برای فعالیت آنتی اکسیدانی، طبق آزمون های مختلف برای عصاره های گیاه هلپه 47

4-4- بررسی خاصیت آنتیاکسیدانی عصارههای گیاه هلپه با غلظت ppm 200 در روغن کانولا 50

4-4-1- تغییرات عدد اسیدی طی فرایند حرارت دهی در دمای 180 درجه سانتیگراد 51

4-4-2- تغییرات عدد پراکسید طی فرایند حرارت دهی در دمای 180 درجه سانتیگراد 52

4-4-3- تغییرات عدد یدی طی فرایند حرارت دهی در دمای 180 درجه سانتیگراد 54

4-4-4- تغییرات عدد کربونیل طی فرایند حرارت دهی در دمای 180 درجه سانتیگراد 55

4-4-5- تغییرات عدد کنژوگه طی فرایند حرارت دهی در دمای 180 درجه سانتیگراد 56

4-4-6- تغییرات شاخص پایداری اکسایشی طی فرایند حرارت دهی در دمای 180 درجه سانتیگراد 57

4-4-7- تغییرات مقدار فنول طی فرایند حرارت دهی در دمای 180 درجه سانتیگراد 59

4-4-8- تغییرات شاخص رنگی طی فرایند حرارت دهی در دمای 180 درجه سانتیگراد 60

4-4-9- تغییرات مقادیر کل ترکیبات قطبی طی فرایند حرارت دهی در دمای 180 درجه سانتیگراد 61

فصل پنجم 63

بحث و نتیجه گیری 63

5-1- شاخص کیفی روغن اولیه. 63

5-2- اندازه گیری محتوای ترکیبات فنولیک عصاره گیاه هلپه. 64

5-3- ترکیبات توکوفرولی عصاره های گیاه هلپه. 65

5-4- بررسی فعالیت آنتی اکسیدانی عصاره های مختلف گیاه هلپه. 66

5-4-1- اندازه گیری فعالیت آنتی اکسیدانی با درصد مهار رادیکال آزاد  DPPH  66

5-4-2- اندازه گیری قدرت آنتی اکسیدانی با روش بتا کاروتن- لینولئیک اسید  67

5-4-3- بررسی شاخص پایداری اکسایشی عصاره های گیاه هلپه. 68

5-5- آزمون پایداری حرارتی روغن. 69

5-5-1- تغییرات عدد اسیدی. 69

5-5-2- عدد پراکسید. 70

5-5-3- تغییرات عدد یدی. 70

5-5-4- تغییرات عدد کربونیل. 71

5-5-5- تغییرات عدد کنژوکه. 72

5-5-6- شاخص پایداری اکسایشی. 73

5-5-7- تغییرات ترکیبات فنولی. 73

5-5-8- تغییرات شاخص رنگی. 74

5-5-9- مقادیر کل ترکیبات قطبی. 74

نتیجه گیری کلی. 75

پیشنهادات. 78

فهرست منابع. 79

 فهرست جداول

عنوان                                                                                                                                 صفحه

جدول 4-1: میانگین مقدار فنول کل عصارهها با روش های مختلف عصاره گیری از گیاه Helpeh  46

جدول 4-2: میانگین مقدار توکوفرول عصاره با روش های مختلف عصاره گیری از گیاه Helpeh  47

جدول 4-3: میانگین درصد مهار رادیکال آزاد DPPH در عصاره های مختلف گیاه Helpeh  48

جدول 4-4: میانگین درصد بی رنگ شدن بتاکاروتن در عصاره های مختلف گیاه Helpeh  49

جدول 4-5: میانگین مقدار شاخص پایداری اکسایشی در غلظت ppm200 عصارههای مختلف گیاه Helpeh. 50

جدول4-6: میانگین تغییرات عدد اسیدی در عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 طی دوره حرارت دهی. 51

جدول4-7: میانگین تغییرات عدد پراکسید در عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 طی دوره حرارت دهی. 53

جدول4-8: میانگین تغییرات عدد یدی در عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 طی دوره حرارت دهی. 54

جدول4-9: میانگین تغییرات عدد کربونیل در عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 طی دوره حرارت دهی. 55

جدول4-10: میانگین تغییرات عدد کنژوگه در عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 طی دوره حرارت دهی. 57

جدول4-11: میانگین تغییرات شاخص پایداری اکسایشی در عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 طی دوره حرارت دهی. 58

جدول4-12: میانگین تغییرات مقدار فنول در عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 طی دوره حرارت دهی. 59

جدول4-13: میانگین تغییرات شاخص رنگی در عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 طی دوره حرارت دهی. 61

جدول4-14: میانگین تغییرات ترکیبات قطبی در عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 طی دوره حرارت دهی. 62

جدول 5-1: ساختار اسید چرب روغن كانولای فاقد آنتی اكسیدان. 63

جدول 5-2: خصوصیات شیمیایی روغن كانولای فاقد آنتی اكسیدان. 64

فهرست اشکال

عنوان                                                                                                                                 صفحه

شکل 3- 1- دستگاه شیکر. 31

شکل3-2- منحنی استاندارد غلظت اسید گالیک در برابر میزان جذب خوانده شده درطول موج ٧۶٥ نانومتر. 33

شکل 3-3- منحنی كالیبراسیون میزان آلفا- توكوفرول در برابر میزان جذب خوانده شده در طول موج 520 نانومتر. 35

شکل 3-4- دستگاه اسپکتروفتومتر. 38

شکل 3- 5- دستگاه رنسیمت مدل 743. 39

شکل3-6- منحنی كالیبراسیون غلظت آهن ш در برابر جذب خوانده شده درطول موج 500 نانومتر  40

شکل 4-1: مقایسه میانگین مقدار فنولیک عصارههای گیاه هلپه. 46

شکل 4-2: مقایسه میانگین مقدار ترکیبات توکوفرولی عصارههای گیاه هلپه. 47

شکل 4-3: مقایسه میانگین درصد مهار رادیکال آزاد DPPH در عصاره های مختلف گیاه هلپه در غلظت ppm 200. 48

شکل 4-4: مقایسه میانگین درصد بی رنگ شدن بتاکاروتن در عصاره های مختلف گیاه هلپه در غلظت ppm 200. 49

شکل 4-5: مقایسه میانگین شاخص پایداری اکسایشی در عصاره های مختلف گیاه هلپه در غلظت ppm 200. 50

شکل 4-6: مقایسه میانگین تغییرات عدد اسیدی عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 در روغن کانولا طی دوره حرارت دهی. 52

شکل 4-7: مقایسه میانگین تغییرات عدد پراکسید عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 در روغن کانولا طی دوره حرارت دهی. 53

شکل 4-8: مقایسه میانگین تغییرات عدد یدی عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 در روغن کانولا طی دوره حرارت دهی. 54

شکل 4-9: مقایسه میانگین تغییرات عدد کربونیل عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 در روغن کانولا طی دوره حرارت دهی. 56

شکل 4-10: مقایسه میانگین تغییرات عدد کنژوگه عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 در روغن کانولا طی دوره حرارت دهی. 57

شکل 4-11: مقایسه میانگین شاخص پایداری اکسایشی عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 در روغن کانولا طی دوره حرارت دهی. 59

شکل 4-12: مقایسه میانگین تغییرات مقدار فنول عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 در روغن کانولا طی دوره حرارت دهی. 60

شکل 4-13: مقایسه میانگین تغییرات شاخص رنگی عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 در روغن کانولا طی دوره حرارت دهی. 61

شکل 4-14: مقایسه میانگین تغییرات ترکیبات قطبی عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 در روغن کانولا طی دوره حرارت دهی. 62

 چکیده

اکسیداسیون روغن­ها علاوه بر تغییر ویژگیهای روغن­ها، بر سلامت مصرف کنندگان تاثیر سوئی می­گذارد. یکی از مهمترین روشها، جهت جلوگیری از اکسیداسیون، استفاده از آنتی­اکسیدانها است. به دلیل اثرات مضر آنتی­اکسیدانهای سنتزی، در سال­های اخیر توجه زیادی به آنتی­اکسیدانهای طبیعی استخراج شده از گیاهان شده است. در این پژوهش اثر روش استخراج با سه نوع حلال (آب، اتانول و اتانول – آب 50 درصد) بر راندمان و خصوصیت آنتی اکسیدانی عصاره گیاه هلپه ارزیابی شد تا مناسبترین روش استخراج برای استفاده بهینه از این محصول جانبی، تعیین شود. در این روش استخراج با حلال، گیاه خورد شده با سه حلال فوق به نسبت (1به 10) مخلوط و در مدت زمان 24 ساعت در دمای اتاق و بر روی شیکر با سرعت rpm 250 انجام شد. اندازه گیری فنل تام عصاره ها با بهره گرفتن از روش فولین سیوکالتیو و فعالیت آنتی اکسیدانی عصاره ها با بهره گرفتن از روش های حذف رادیکال های آزاد DPPH، تست بتاکاروتن- لینولئیک اسید و شاخص پایداری اکسایشی با دستگاه رنسیمت طی شرایط حرارتی اندازه گیری و با آنتی اکسیدان سنتزی BHA مقایسه گردید. در ادامه سه نوع عصاره بدست آمده را با غلظت ppm 200 جهت پایدارسازی حرارتی روغن کانولا به آن اضافه شد و با آنتی اکسیدان BHA در دمای 180 درجه سانتیگراد در فواصل زمانی 5 ساعته و به مدت 30 ساعت  با 8 شاخص حرارتی از جمله OSI، عدد پراکسید، عدد کربنیل، عدد کونژوگه، شاخص رنگی، ترکیبات قطبی، اندیس اسیدی و اندیس یدی مقایسه گردید. نتایج بدست آمده نشان داد که بیشترین میزان فنول (ppm 03/232/61) بدست آمده مربوط به عصاره­ی (اتانول- آب) می­باشد که بر مبنای اسید گالیک بیان می­ شود همچنین بیشترین میزان توکوفرول (ppm 87/258/95)، مربوط به عصاره­ی (اتانول- آب) می­باشد ولی مقدار آن از لحاظ آماری با سایر نمونه ها اختلاف معنی دار نداشت. همچنین بیشترین درصد مهار در آزمون حذف رادیکال­های آزاد (71/2±19/47) و در سیستم بتاکاروتن- لینولئیک اسید (92/1±50/33)، هر دو مربوط به عصاره هیدروالکلی (اتانول- آب) ماسراسیون در غلظت ppm 200 میباشد. نتایج حاصل از شاخص پایداری اکسیداتیو در غلظت ppm 200 نیز نشان داد نمونه حاوی آنتی اکسیدان سنتزی BHA (22/0±08/5 ساعت) موثر تر از  بقیه ی عصاره ها واقع شد و با سایر نمونه ها اختلاف معنی دار داشت.

 

واژگان کلیدی: گیاه هلپه، ماسراسیون، فنول، توکوفرول، DPPH، بتا کاروتن- لینولئیک اسید، شاخص پایداری اکسایشی، روغن کانولا.

 فصل اول

 

 کلیات تحقیق

 

1-1- دانه های روغنی:

دانه های روغنی مهم ترین محصولات حاوی روغن­ های نباتی هستند که در کشاورزی جایگاه خاص داشته و اراضی وسیعی در سر تا سر جهان به کشت این محصولات باارزش اختصاص دارد. ارزش و اهمیت
دانه های روغنی نه فقط به خاطر روغن موجود در آن ها، بلکه به دلیل ماده پروتئینی ارزشمندی است که پس از روغن کشی در تغذیه انسان و حیوان به مصرف می رسد. بازده روغن در هر یک از منابع گیاهی مختلف براساس واریته، ناحیه کشت شرایط آب و هوایی، شرایط کاشت و برداشت، حمل و نگهداری، روش های روغن کشی و … متفاوت است (مالک، 1387).

1-2- روغن کانولا:

فصل اول : کلیات تحقیق

1-1- مقدمه ……………………………………………………………………………………………… 2

2-1- بیان مساله تحقیق ……………………………………………………………………………  3

3-1- اهمیت وضرورت تحقیق ………………………………………………………………………..  5

4-1- فرضیات تحقیق ………………………………………………………………………………..  6

5-1- اهداف تحقیق ………………………………………………………………………………….  7

6-1-  متغیرها ………………………………………………………………………………………..  8

7-1- پیشینه تحقیق ………………………………………………………………………………  9

8-1- روش تحقیق و مراحل آن ………………………………………………………………..  12

9-1- مشکلات و موانع تحقیق ……………………………………………………………………  13

فصل دوم : مبانی نظری تحقیق

مقدمه …………………………………………………………………………………………..  16

1-2- بررسی مفهوم شهرداری ومدیریت شهری……………………………………………..  17

1-1-2- تاریخچه شهرداری …………………………………………………………………  17

2-2-  مفهوم تامین مالی شهر………………………………………………………………..  21

1-2-2- تاثیر افزایش جمعیت ورشد شهرنشینی…………………………………………….  21

2-2-2- اثرات انتظاری و تظاهری………………………………………………………….  22

3-2-2- افزایش قیمت ها و هزینه ارائه خدمات………………………………………………  22

4-2-2- نقش درآمدها در افزایش هزینه……………………………………………………….  23

3 -2- منابع درآمدشهرداری  ………………………………………………………………  23

1-3-2- قیمت گذاری خدمات شهری یا فروش خدمات…………………………………  21

2-3-2-قیمت گذاری خدمات عمومی و نقش آن در كارائی…………………………..  22

3-3-2- قاعده قیمت گذاری براساس هزینه نهایی به منظورحفظ كارایی………..  22

4-3-2- قیمت گذاری خدمات و كالاهای عمومی در صورت وجود منافع…….  23

5-3-2-  ابعاد توزیع درآمدی قیمت گذاری خدمات عمومی……………………………..26

7-3-2-قانون مالیات برارزش افزوده………………………………………………………….  27

8-3-2- معیارهای عوارض یا مالیات مطلوب………………………………………….  27 

4-2-  منابع درآمدی خارجی شهرداری…………………………………………………..  28

1-4-2- روش استقراض………………………………………………………………………  28

2-4-2-  روش استفاده از كمكهای بلاعوض دولت ………………………………………  29

5-2-  بررسی ومفهوم درآمدهای پایداروناپایدار…………………………………………..  30

6-2- تجارب کشورهای جهان ………………………………………………………….  34

1-6-2- مدیریت شهری در کشور آلمان……………………………………………………..  34

1-1-6-2-  مشارکت مردم با شهرداری…………………………………………………….  35

2-1-6-2- شهرداران ………………………………………………………………………..  35

2-6-2-  مدیریت شهری در کشور تایلند……………………………………………………  36

3-6-2- مدیریت شهری در کشورانگلیس………………………………………………….  39

4-6-2-  مدیریت شهری در کشور فرانسه………………………………………..  41

5-2-2-  مدیریت شهری در کشور اندونزی…………………………………………………  44

7-2- مدیریت شهری در ایران…………………………………………………………….  46

8-2- ساختار سازمانی شهرداری های ایران………………………………………….  48

9-2-  وظایف  شهرداریها………………………………………………………………….  49

10-2-  سازمان شهرداریها ………………………………………………………………..53    

11-2-تعریف  بخشهای مختلف اقتصادی (خدمات ، کشاورزی وصنعت )……………..55

1-11-2-خدمات………………………………………………………………………  55

2-11-2-صنعت…………………………………………………………………………  58

3-11-2-کشاورزی…………………………………………………………………  59

12-2-تعریف ضرایب همبستگی……………………………………………………… 59

فصل سوم: مطالعات جغرافیایی منطقه ای                    

1-3- ویژگیهای محیط طبیعی  ……………………………………………. 64

1-1-3-موقعیت جغرافیایی استان سمنان ……………………………………..  64

 

 

2-1-3- موقعیت جغرافیایی شهرستان شاهرود……………………………68

2-3- ناهمواریهای  طبیعی منطقه شاهرود……………………………………72

1-2-3- دشتها و اراضی نسبتاً هموار حاشیه کویر و شوره زارهای جنوبی………73

3-3- مشخصات زمین شناسی وژئومورفولوژی  منطقه مورد مطالعه ……………74

1-3-3 – زمین شناسی …………………………………………………………… 74

2-3-3-  ژئومرفولوژی   ……………………………………………………….74

3-3-3- گسل و لرزه خیزی ………………………………………………………….  77

4-3- هیدرولوژی……………………………………………………………………..  78

1-4-3- منابع آب منطقه مورد مطالعه  …………………………………….  79

5-3-پوشش جنگلی و مراتع    …………………………………………………80

6-3- مناطق حفاظت شده زیست محیطی  ………………………………………81

7-3- ویژگی های اقلیمی………………………………………………………….. 83

8-3- تاریخچه شاهرود………………………………………………………………..  87

9-3- بررسی تحولات  جمعیت منطقه مورد مطالعه : ………………………… 89

1-9-3-  تحولات جمعیتی شهرستان شاهرود:  …………………………… 89

2-9-3- بررسی میزان مهاجرت در شهر شاهرود…………………………………..90

3-9-3- وضع فعالیت : ………………………………………………………… 94

4-9-3- وضع شغلی  : ……………………………………………………… 95

5-9-3- نوع خانوار و پراكندگی آن : ……………………………………………..  96

10-3- اقتصادشهرشاهرود وتحولات آن……………………………………………..99

11-3-پتانسیل ها  و توان های محیطی  شهرستان  شاهرود …………….. 100                         

1-11-3 جاذبه های طبیعی: ………………………………………………….    100

2-11-3- جاذبه های تاریخی و مذهبی شاهرود:………………………… 102

3-11-3- خدمات اقامتی ، رفاهی  و بهداشتی: ……………………….. 109

فصل چهارم : تجزیه وتحلیل داده های تحقیق

مقدمه …………………………………………………………………… 112

1-4- تاریخچه شهرداری شاهرود: …………………………………………113

2-4- بررسی  بودجه شهرداری شاهرود :  …………………………………115

1-2-4 اعتبارات جاری   : ………………………………………………….    110

2-2-4-اعتبارات عمرانی  : ……………………………………………….  112

3-4- بررسی منابع درآمدی شهرداری شاهرود : ………………………… 118

1-3-4 –درآمدهای ساختمانی شهرداری شاهرود………………………..   122

4-4- درآمدحاصل ازقانون مالیات بر ارزش افزوده: ……………………….. 129

5-4- اقتصاد شهرشاهرود و تحولات آن………………………………….    132

1-5-4 –درآمدهای ساختمانی شهرداری شاهرود………………………..   132

1-1-5-4 – بررسی بخش خدمات درشهرشاهرود…………………………..   137

2-1-5-4 – بررسی بخش کشاورزی درشهرشاهرود……………………….   140

3-1-5-4 – بررسی بخش صنعت درشهرشاهرود……………………………   140

فصل پنجم : نتیجه گیری وپیشنهادات

مقدمه ……………………………………………………………………….. 143

1-5- جمع بندی و آزمون فرضیات……………………………………………..144

1-1-5-آزمون فرضیه اول …………………………………………………………144

2-1-5-آزمون فرضیه دوم………………………………………………. 146

2-5- نتیجه گیری  ……………………………………………………………. 149

3-5-موانع و مشکلات مرتبط با عدم تحقق اهداف، سیاست ‌ها و اقدامات……151

4-5-پیشنهادات وارائه راهكارها ………………………………………….. 152

1-4-5-ارائه راهكار جهت جذب سرمایه گذاری ……………………………154

2-4-5-مزیت های سرمایه گذاری درشاهرود………………………………..155          

3-4-5-موارد قانونی مصوب قانون برنامه پنجم توسعه ……………………….156              

منابع وماخذ ………………………………………………………………….. 158

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه

هرچند شهر نشینی در جهان از سابقه دیرینه ای برخوردار است اما ایجاد و گسترش شهرهای نوین عمدتاً متاثر از انقلاب صنعتی در قرن نوزدهم صورت پذیرفت. رشد جمعیت، تنوع در شیوه های تولید، شکل گیری نظام تولید کالاهای عمومی و تغییر در مناسبات روابط اجتماعی در سده های قبل، زمینه مساعدی را برای ایجاد و رشد شهرها فراهم ساخت.

به همراه فرایند گسترش شهر نشینی و افزایش جمعیت شهروندان، تقاضا برای کالاها و خدمات جدید چه در بخش خصوصی و چه در بخش عمومی اضافه گردید و متولیان شهرها و سازمان های شهری را برآن داشت که در پی یافتن راه ها و شیوه های جدید تامین منابع مالی به منظور تولید کالا و خدمات مورد نیاز باشند . شهرداری ها ، حکومت های محلی، شوراهای شهری و متولیان نهادهای عمومی در کشورهای جهان به روش های گوناگون سعی نمودند که از امکانات مالی داخلی و خارجی به منظور ایجاد زیرساختارهای شهری در جهت ارائه خدمات مورد نیاز شهروندان استفاده نمایند.

تامین منابع مالی یکی از مهم ترین وظایف نهادهای عمومی از قبیل شهرداری هاست. هرچند که منابع مالی شهرداری ها به صور مختلف قابل حصول است اما همه آن ها از خصوصیات درآمدهای پایدار برخوردار نیستند. پایداری در درآمدها مستلزم آن است که اولاً این اقلام از یک استمرار نسبی برخوردار باشند. و باید به گونه ای باشند که در طول زمان قابل اتکا بوده ثانیاً حصول این درآمدها شرایط کیفی شهر را در معرض تهدید و تخریب قرار ندهد.

با توجه به مطالب فوق مطالعه بررسی روش های تامین منابع مالی شهرداری ها بخصوص روش های ایجاد منابع مالی پایدار در شهرداری ها جهت توسعه و عمران شهری ضروری بنظر می رسد . این پژوهش به بررسی روش های تامین منابع مالی شهرداری ها در توسعه و عمران شهری ( مطالعه موردی شهر شاهرود) پرداخته است.

2-1- بیان مسأله

شهرداری بعنوان یک نهاد عمومی عهده دار مدیریت شهری و تامین کننده خدمات و نیازهای اساسی شهروندان می باشد. شهرداری ها جهت دستیابی به این اهداف تشکیل و وظایف مختلفی براساس قانون به عهده آنها گذاشته شده است. بر این مبنا شهرداری سازمانی است محلی که طبق اصل عدم تمرکز اداری به منظور اداره امور محلی از قبیل عمران و آبادی ، بهداشت شهر و رفاه شهروندان و ساکنان آن تأسیس می شود.

شهرداری ، نوعی سیستم اداره شهر است و از دو واحد به نام شورای شهر و اداره شهرداری تشکیل شده است که اولی قوه ناظر و تصمیم گیرنده در شهر و دومی مجری آن است؛ به عبارت دیگر صفت بارز این سیستم آن است که تعیین خط مشی و سیاست کلی امور شهر در دست هیأتی به نام شورای شهر قرار می گیرد و اجرای نظریات و سیاست کلی مزبور به عهده مأموری به نام شهردار واگذار می شود و شهردار در مقابل شورای شهر مسئول و جوابگوی عملیات اداره شهرداری یعنی دستگاه اجرایی تحت نظر خود است. اگر شهرداری در انجام وظایف خود تخلف و یا قصوری کرد ، به وسیله نمایندگان منتخب اهالی و ساکنان شهر که در شورای شهر هستند ، استیضاح می شود و اگر مورد تأئید نبود با رأی آنها برکنار میگردد.

شهرداری به عنوان یکی از ارکان بنیادی مدیریت شهری مانند دیگر سازمانها برای حفظ ارتقای کارایی خود باید از اصول تعادل بین منابع درآمدی و هزینه‌ها به عنوان یک رویکرد اساسی در تأمین و مصرف منابع مالی خود استفاده کند. درآمد برای شهرداریها یکی از چالشهای این بنیاد شهری در شهرهای مختلف اعم از بزرگ و کوچک می‌باشد.

از سوی دیگر شهروندان هر شهری با توجه به رشد روز‌افزون نیازهای خود و نیاز به بالا رفتن سطح خدمات مختلف شهری خواستار ارائه خدمات متنوع و مناسب از سوی شهرداریها هستند که این امر نیز وجود درآمدهای پایدار برای شهرداریها حتی در مقیاس کوچکتر و برنامه‌ریزی اصولی و مدون براساس این درآمدها را به امری لازم و ضروری در مدیریت شهری و جلب رضایت شهروندان تبدیل کرده است.

مطالعات در زمینه تجارب کشورها در زمینه ی دستیابی به درآمدهای شهری جدید و اصلاح آن ها همگی بر این موضوع اتفاق نظر دارند که کسب درآمد و تامین منابع مالی شهری به منظور ایجاد کالا و خدمات مورد نیاز شهروندان، ضمن اینکه یکی از اهداف اساسی هرجامعه شهری است، چنانچه این گونه درآمدها سبب کاهش شرایط کیفی زندگی گردیده و کیفیت زیستگاه های انسانی ( شهرها ) را به خطر بیندازد، به عنوان درآمدهای پایدار و درآمدهای سالم( مطلوب) تلقی نمی گردند.

هرگونه تلاش جهت فعال کردن درآمدها و ایجاد منابع مالی جدید باید به دو مقوله ی مطروحه یعنی تداوم داشتن در طول زمان و مطلوب بود آن ها در چهارچوب ضوابط شهرسازی صورت پذیرد.(شرزه ای ،1387،صص 24-25)

نگرش موردی ومقطعی به نظام درآمدی شهرداری ها وعدم تعیین تکلیف آن در قالب یک نظام کلان اقتصادی، عدم شفافیت نظام بودجه و درآمد شهرداری ها به همراه هدفمند نبودن شکل گیری و تأسیس سازمان های تابعه و توزیع نامناسب بعضی از درآمدها و نبود ساختار تشکیلات مناسب ازدیگر چالش های درآمدی است. با توجه به تمامی مسایل مذکور باید راه های درآمدی درجهت کاهش هزینه ها مورد توجه مدیران شهری باشد تا تمام ابعاد درآمدی چه ازمنظر جایگاه قانونی، چه مکانیزم های دولتی وهم سهمی که از دولت و وزارت کشور به شهرداری پرداخت می شود و درنهایت مشارکت مردمی درقالب عوارض ازبرنامه های آتی، آینده روشنی را برای شهرها رقم بزند. عبور از حوزه فعالیت های خرد به فعالیت های كلان تر همچون مشاركت در پـــروژه هـای چنــد منظـــوره، فـــرصت پرداختن مدیریت شهری به دیگر بخش هایی را فراهم می آورد كه جز با اعمال مدیریت مستقیم، سامان نمی یابد. تامین درآمدهای غیرنقدی كه با مهندسی مجدد فرایندها به دست می آید، كارآمدی منابع غیرنقدی را در بعضی حیطه ها تضمین كــرده است. در حالی كه بعضی كارشناسان تنها منبع درآمد شهرداری ها را دریافت عوارض، عنوان كرده و از این رو این نهادها را نیازمند كمك دولت می نامند، این خود شهرداری ها هستند كه باید با مطالعات عملی و تقویت پشتوانه های مدیریت اندیشه – عمل، از وابستگی به دولت بكاهند و از استانداردسازی روش های دستیابی به درآمدهای پایدار بهره ببرند. با مقایسه