ایسکمی/ری­پرفیوژن کلیه (RIR) یکی از شایع ترین علل نارسایی حاد کلیوی است. همزمان با پیشرفت نارسایی کلیوی، گلوکونئوژنز کلیوی، کلیرانس انسولین و نیز کاتابولیسم انسولین در بافت­های دیگر مثل کبد و عضله اسکلتی کاهش می­یابد. این وقایع خطر هیپوگلیسمی را افزایش می­دهد. بربرین مهم­ترین آلکالوئید گیاه زرشک بوده که دارای خواص ضد دیابتی، ضد التهابی، ضد تومور، ضد اسهال و ضد میکروبی است. هدف از این تحقیق بررسی اثر RIR روی پانکراس و تأثیر بربرین بر روی آسیب­های پانکراسی ناشی از RIR در رت بود. رت­های نر نژاد ویستار (300 – 260 گرم) به چهار گروه (7n=) تقسیم شدند، که در آن رت­ها به مدت 7 روز قبل از القا ایسکمی، بربرین را به میزان day/mg/kg 15 در گروه I/R+BBR و آب مقطر در گروه I/R، به صورت خوراکی دریافت می­کردند. در گروه-های Sham و Sham+BBR، شریان­های کلیوی مسدود نمی­شدند و به مدت 7 روز قبل از جراحی به ترتیب آب مقطر و بربرین دریافت می­کردند. ایسکمی کلیوی با انسداد هر دو شریان کلیوی به مدت 45 دقیقه ایجاد و متعاقباً 24 ساعت دوره­ ری­پرفیوژن طی گردید. نمونه های خونی جهت تعیین غلظت­های پلاسمایی کراتینین، نیتروژن اوره خون (BUN)، گلوکز و انسولین جمع آوری شدند. در پایان نمونه­های پانکراس، برای بررسی­های بعدی بافت شناسی (رنگ­آمیزی هماتوکسیلین و ائوزین) حفظ شدند. ایسکمی/ری­پرفیوژن باعث کاهش معنی­دار عملکرد کلیه، که با افزایش غلظت کراتینین و نیتروژن اوره پلاسما مشخص شد؛ کاهش غلظت گلوکز و افزایش انسولین پلاسما و نیز ایجاد احتقان عروقی پانکراس گردید. استفاده از بربرین افزایش سطح پلاسمایی کراتینین و نیتروژن اوره، کاهش گلوکز پلاسما و افزایش غلظت انسولین را معکوس نمود و احتقان عروقی پانکراس را کاهش داد. آسیب ایسکمی/ری­پرفیوژن کلیه در ایجاد آسیب­های بافتی و احتمالأ اختلالات عملکردی پانکراس در رت نقش دارد. بعلاوه بربرین اثرات بهبودی بخش در مقابل آسیب اندامی القا شده توسط RIR در رت ایجاد می­ کند.

لغات کلیدی: ایسکمی/ری­پرفیوژن کلیه، بربرین، پانکراس، انسولین، گلوکز

فهرست مطالب

 صفحه                                                                                                                عنوان

فصل اول: مقدمه

1-1 – نارسائی حاد کلیوی…………………………………………………………………………………………….2

1-1-1 – اختلالات همودینامیک کلیوی…………………………………………………………………………………….3

1-1-2 – آسیب سلول­های اندوتلیالی عروق کلیه………………………………………………………………………3

1-2 – نفوذ سلول­های التهابی……………………………………………………………………………………………………..4

1-2-1- سیتوکاین­ها……………………………………………………………………………………………………………………5

1-2-2 – کموکاین­ها……………………………………………………………………………………………………………………5

1-2-3 – تولید واسطه­های التهابی توسط سلول­های توبول……………………………………………………….6

1-3 – ایسکمی کلیه و تولید گونه­ های واکنش­گر اکسیژن…………………………………………………………7

1-4 – نارسایی حاد کلیوی و آسیب سایر اندام­ها……………………………………………………………………….8

1-5 – پانکراس…………………………………………………………………………………………………………………..9

1-5-1 – هیستولوژی و عملکرد پانکراس……………………………………………………………………………………9

1-5-2 – خون رسانی پانکراس…………………………………………………………………………………………………10

1-6 – اثرات کلیه­ها، گلوکز و انسولین بر یکدیگر…………………………………………………………………….11

1-6-1 – تأثیر کلیه بر متابولیسم گلوکز…………………………………………………………………………………..12

1-6-2 – تأثیر انسولین بر روی کلیه ……………………………………………………………………………………….13

1-6-3 – تأثیرکلیه برمتابولیسم انسولین………………………………………………………………………………….14

1-6-4 – تأثیر نارسایی کلیوی بر انسولین و گلوکز………………………………………………………………….15

1-7 – درمان التهاب……………………………………………………………………………………………………….15

1-7-1 – گیاه زرشک…………………………………………………………………………………………………16

1-7-2 – بربرین……………………………………………………………………………………………………..17

1-7-3 – فعالیت­های فارماکولوژیک بربرین……………………………………………………………………………..18

1-7-4 – اثر بربرین بر متابولیسم قند و چربی…………………………………………………………………………18

1-7-5 – اثرات بربرین بر روی کلیه…………………………………………………………………………………………20

 

 

1-8 – هدف……………………………………………………………………………………………………………21                                                                        فصل دوم: مواد و روشها

2 – 1 – مواد مورد نیاز…………………………………………………………………………………………………23

2 – 2 – وسایل مورد نیاز…………………………………………………………………………………………..23

2 – 3 – گروه­های آزمایشی………………………………………………………………………………………24

2 – 4 – روش آماده سازی حیوانات …………………………………………………………………………..25

2 – 4 – 1- بیهوشی ………………………………………………………………………………………………..25

2 – 4 – 2- جراحی ……………………………………………………………………………………………………….26

2 – 5 – اندازه گیری غلظت های کرآتینین، نیتروژن اوره، گلوکز و انسولین پلاسما……………………………………………………………………………………………………………………………28

2 – 6 – بررسی هیستوپاتولوژی پانکراس………………………………………………………………………28

2 – 6 – 1 – روش آماده سازی جهت رنگ آمیزی با هماتوکسیلین – ائوزین ……………………….29

2 – 6 -2 – مطالعه میکروسکوپی……………………………………………………………………………….30

2 – 7 – روش های آماری…………………………………………………………………………………………………..30

فصل سوم: نتایج

3 – 1 – مقایسه یافته های هیستوپاتولوژی………………………………………………………………… 32

3 – 2 – مقایسه یافته­ های پلاسمایی…………………………………………………………………………..37

3 – 2 – 1 – میانگین غلظت کرآتینین پلاسما ([Cr]P) بر حسب میلی­گرم بر دسی­لیتر………….37

3 – 2 – 2 – میانگین غلظت نیتروژن اوره پلاسما ([UN]P) برحسب میلی­گرم بر دسی­لیتر……39

3 – 2 – 3 – میانگین غلظت گلوکز پلاسما ([Glu]P) برحسب میلی­گرم بر دسی­لیتر……41

3 – 2 – 4 – میانگین غلظت انسولین پلاسما برحسب نانوگرم بر میلی­لیتر………43

فصل چهارم: بحث و نتیجه گیری

4 – 1 – بحث…………………………….46

4 – 1 – 1 – بررسی یافته های هیستوپاتولوژی……………………………46

4 – 1 – 2 – بررسی یافته های پلاسمایی………………………………………………………………..48

4 – 2 – نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………….51

4 – 3 – پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………..52

فصل پنجم: فهرست منابع و مآخذ

فهرست منابع …………………………………………………………………………….54

 1- 1- نارسایی حاد کلیوی (ARF)

نارسایی حاد کلیوی سندرمی است که به دنبال یک افت ناگهانی گذرا در کل یا منطقه­ای از جریان خون کلیه روی می­دهد]1[. سقوط ناگهانی در میزان فیلتراسیون گلومرولی [2](GFR) به نظر می­رسد به دلیل فعل و انفعالات همودینامیک، اختلالات توبولی و اثر نفروتوکسین ها رخ دهد]2[. مطالعات متعدد بر روی نارسایی حاد کلیوی القا شده توسط عوامل توکسیک و ایسکمیک، حاکی از کاهش شدید میزان فیلتراسیون گلومرولی به علت کاهش جریان خون کلیوی و افزایش فشار کپسول بومن و نشت برگشتی می­باشد]3[. آسیب حاد کلیوی معمولاً بوسیله افزایش کراتینین سرم و نیتروژن اوره­ی پلاسمای خون (BUN[3]) مشخص می شود. به تازگی بیومارکرهای ادراری مثل اینترلوکین-18(IL-18 ) و مولکول مولکول آسیب کلیه-1 (KIM-1[4]) برای تشخیص اولیه آسیب حاد کلیوی استفاده می­ شود]4[.

1-1-1- اختلالات همودینامیک کلیوی

ایسکمی به طور مستقیم منجر به آسیب اندوتلیالی و تون غیر طبیعی عروق ناشی از افزایش حساسیت به تنگ کننده­ های عروقی و کاهش گشاد کننده­ های عروقی در شریانچه­ها می­ شود. ری­پرفیوژن نیز بر عکس باعث اختلال بیشتر جریان خون شده، در نتیجه افزایش در تون عروقی پایه و تداوم انقباض عروقی باعث کاهش بیشتر میزان فیلتراسیون گلومرولی می­ شود]5[.

1-1-2- آسیب سلول­های اندوتلیالی عروق کلیه

سلول­های اندوتلیالی کلیوی اولین پاسخ التهابی را در آسیب حاد کلیوی (AKI[5]) شروع می­ کنند. مطالعات نشان داده که خسارات آسیب ایسکمی، مانع عملکرد اندوتلیوم شده و منجر به بهم ریختگی یکپارچگی اندوتلیال از جمله از بین رفتن بخشی از مرزهای سلول – سلول و قطع ارتباط سلول – سلول می­ شود، در نتیجه تجزیه و فروپاشی اندوتلیال نفوذپذیری عروق را افزایش می­دهد و نفوذ لوکوسیت­ها به پارانشیم کلیه را تسهیل می­ کند]4[. ایسکمی/ری­پرفیوژن (I/R[6]) موجب افزایش مولکول­های چسبندگی برای ترویج برهم­کنش اندوتلیال-لوکوسیت می­ شود، این مولکول­های چسبندگی عبارتند از: اینتگرین، سلکتین و اعضای خانواده بسیار بزرگ ایمنوگلوبین از جمله مولکول چسبندگی داخل سلولی-1 (ICAM-1[7])، مولکول چسبندگی سلولی عروقی (VCAM[8]) و سلکتینP- که همگی توسط سلول­های اندوتلیال تولید می­شوند]1[. به همراه افزایش چسبندگی لوکوسیت – سلول اندوتلیال، فعال شدن پلاکت­ها و مسیرهای انعقادی موضعی نیز رخ می­دهد. تمایل اتصال پلاکت­های فعال به لوکوسیت­ها باعث تشکیل کمپلکس­های پلاکت – لوکوسیت می­ شود و با تولید سیتوکاین­های التهابی منجر به افزایش پاسخ­های التهابی می­شوند. به دلیل ارتباط آناتومیکی عروق و توبول­ها در مدولای خارجی، این برهم­کنش لوکوسیت – اندوتلیال به میزان بیشتری روی مدولای خارجی نسبت به کورتکس اثر می­گذارد]6[.

1-2- نفوذ سلول­های التهابی

یکی از مشخصات ایسکمی/ری­پرفیوژن کلیه نفوذپذیری بافت به جمعیت خاصی از سلول­های التهابی است که شامل: نوتروفیل­ها، ماکروفاژها، سلول­های کشنده طبیعی و انواع مختلف سلول­های T خانه کرده در فضای بینابینی[9] می­باشد]7[.

-2-1- سیتوکاین­ها

سیتوکاین­های زیادی بوسیله لوکوسیت­ها و سلول­های توبولی در کلیه آسیب دیده رها می­شوند. قرار گرفتن لوکوسیت­ها در معرض سیتوکاین­های گردش خون، تمایل آنها را به منزوی شدن افزایش می­دهد. لوکوسیت­های منزوی از طریق تولید بیشتر گونه­ های واکنش­گر اکسیژن (ROS[10])، افزایش التهاب و افزایش تون عروقی سبب ایجاد آسیب می­شوند]1،4[.

1-2-2- کموکاین­ها

کموکاین­ها زیر گروه بزرگی از مولکول­های شبه سیتوکاین هستند که نقش عمده­ای در جذب لوکوسیت­ها در التهاب ایفا می­ کنند]4[.

 سیتوکاین­ها و کموکاین­های پیش التهابی اینترفرون-γ (IFN-γ[11])، اینترلوکین-2 (IL-2)، اینترلوکین-10 (IL-10)، فاکتور رشد تغییرشکل دهنده-β (TGF-β[12])، CXCL1، MIP-2، اینترلوکین-6 (IL-6) و پروتئین جاذب شیمیایی مونوسیت-1 (1-MCP[13]) در آسیب ایسکمیک حاد کلیوی در کلیه افزایش پیدا می­یابند]4[.

سلول­های التهابی عوامل منقبض کننده عروقی از جمله پروستاگلندین، لوکوترین، ترومبوکسان، آدنوزین، آنژیوتنسین و اندوتلین را تولید می­ کنند]4[. از طرفی آسیب اندوتلیالی پاسخ طبیعی شریانچه­ها به گشادکننده­ های عروقی مثل نیتریک اکسید (NO) را مختل می­ کند]5[. NO نقش مرکزی در گشادکنندگی عروق و در مدولاسیون بین لوکوسیت – اندوتلیوم دارد]8[. مطالعات نشان داده­اند که شرایط I/R موجب القای ایزوفرم نیتریک اکسید سنتاز قابل القا

ریواس Rheum Persicum))گیاهی علفی چند ساله با ریشه های ضخیم و کوتاه و جز خانواده علف هفت بند است که در نواحی سردسیر جهان می روید. ریواس یک گیاه خوراکی است که در طب سنتی به عنوان عامل ضد سرطان, ضد فشار خون و ضد باکتریایی استفاده می شود. این گیاه حاوی ویتامین های A,B,C , تانن ها, آنتراکوئینونها, کلسیم فیبر و فلاونوئیدها می باشد.

به منظور تعیین برخی از اثرات آن بر روی سیستم قلبی _ عروقی مطالعه حاضر با روش زیر انجام شد:

 10 سر موش صحرایی نر از نژاد ویستار با وزن حدود 250 گرم به 2 گروه آزمایش و شاهد تقسیم شد. سپس هر موش با تزریق صفاقی 60 میلی گرم بر کیلو گرم پنتوباربیتال سدیم بیهوش شد, بعد از تراکئوستومی ,سیاهرگ و سرخرگ رانی موش به ترتیب برای تزریق و اندازه گیری فشارخون کانول گذاری شدند. سپس کانول شریانی جهت ثبت فشار شریانی و ضربان قلب به ترنسدیوسر فشار مرتبط با دستگاه Power lab مجهز به سیستم A-to-D متصل شد. و پارامترهای فشار خون ( فشار میانگین سرخرگی, فشار سیستول و فشار دیاستول) و ضربان قلب قبل و بعد از تزریق درون وریدی عصاره گل ریواس(45 میلی گرم بر کیلو گرم), حلال عصاره(45 میلی گرم بر کیلو گرم) , و همچنین  اپی نفرین(04/0 میلی گرم بر کیلوگرم) و استیل کولین (2/0 میلی گرم بر کیلوگرم) به ترتیب به عنوان داروهای مقلد  آدرنرژیک و کولینرژیک ثبت گردید.

داده ها با بهره گرفتن از نرم افزار آماری SPSS و تست Paired samples T- test با در نظر گرفتن سطح معنی دار P≤.o5 تجزیه و تحلیل شد. نتایج نشان دهنده کاهش فشار میانگین سرخرگی, فشار سیستول, فشار دیاستول و همچنین کاهش قابل ملاحظه ضربان قلب در مقایسه با حالت شاهد بود. همچنین بعد از تزریق استیل کولین در هر دو گروه شاهد و آزمایش ضربان قلب کاهش یافته است اما در گروه آزمایش بیشتر از گروه شاهد کاهش یافته است.

می توان  از مطالعه حاضر نتیجه گرفت که اثر کاهش دهندگی فشارخون بر موش صحرایی ممکن است از طریق اثر کرونوتروپیک قلبی باشد.

 واژگان کلیدی: عصاره آبی- الکلی, گل گیاه ریواس, فشارخون, ضربان قلب

فهرست مطالب

عنوان                                                                                      صفحه

فصل اول

مقدمه…………………………………………………………………………………………………… 2

1-1-ریواس……………………………………………………………………………………………. 3

1-1-1- طبقه بنی علمی ریواس……………………………………………………………………… 4

1-1-2- گونه های ریواس…………………………………………………………………………………. 5

1-1-3- ترکیبات اصلی ریواس…………………………………………………………………………. 5

1-1-4- خصوصیات فارماکولوژیکی ریواس……………………………………………………… 5

1-2- قلب……………………………………………………………………………………………….. 6

1-2-1- عضله قلب…………………………………………………………………………………………….. 6

1-3- اندوتلیوم و عضله صاف عروق………………………………………………………………………. 8

1-4- عوامل تعیین کننده فشار خون شریانی……………………………………………………… 8

1-5- فشار متوسط شریانی……………………………………………………………………………………. 9

1-6- کنترل قلب بوسیله اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک…………………………….. 10

1-7- سیستم آدرنرژیک در قلب و عروق…………………………………………………………… 10

1-8- سیستم کولینرژیک در قلب و عروق………………………………………………………… 12

1-9- مکانیسم های کنترل جریان خون……………………………………………………………. 12

1-9-1- تنظیم جریان خون…………………………………………………………………………… 12

1-9-2- عوامل موضعی…………………………………………………………………………………… 13

1-9-3- عوامل هورمونی و یونی : ( تنظیم همورال )………………………………….. 14

1-9-4- تنگ کننده رگی یونی……………………………………………………………………… 15

1-9-5-گشادکننده های رگی هورمونی………………………………………………………… 15

1-9-6-گشاد کننده های رگی یونی……………………………………………………………… 15

1-9-7- عوامل عصبی…………………………………………………………………………………….. 15

1-9-8- سیستم عصبی خود مختار………………………………………………………………. 16

1-10- تنظیم عصبی فشار خون………………………………………………………………………… 16

1-10-1- افزایش فشار خون عصبی……………………………………………………………… 16

1-10-2- تون وازوموتور………………………………………………………………………………….. 16

1-10-3- اتساع عروق…………………………………………………………………………………….. 17

1-10-4- مکانیسمهای رفلکسی برای حفظ فشار شریانی…………………………… 17

1-11- داروهای مقلد سمپاتیک…………………………………………………………………………. 17

1-11-1- داروهای مهارکننده گیرنده های الفا و بتا……………………………………. 18

1-12- داروهای مقلد پاراسمپاتیک…………………………………………………………………….. 18

1-13- داروهای مهار کننده رسپتورهای موسکارینی……………………………………….. 18

فصل دوم

بر تحقیقات پیشین……………………………………………………………………………………….. 20

2-1- مطالعات انجام شده در رابطه با اثرات ریواس………………………………………….. 20

2-2-هدف پژوهش………………………………………………………………………………………………. 22

2-3- فرضیات………………………………………………………………………………………………………. 22

فصل سوم

مواد و روش ها…………………………………………………………………………………………………………… 24

3-1- مواد مورد نیاز……………………………………………………………………………………………… 24

3-2- وسایل مورد نیاز………………………………………………………………………………………….. 24

3-3- تهیه و نگهداری موش صحرایی………………………………………………………………… 25

3-3-4- عصاره گیری به روش ماسراسیون یا خیساندن………………………………. 26

3-3-5- اجزای سیستم ثبت فشار خون و ضربان قلب………………………………… 26

3-6- مراحل انجام آزمایش………………………………………………………………………………….. 27

3-6-1- بی هوش کردن حیوان…………………………………………………………………….. 27

3-6-2- جراحی………………………………………………………………………………………………. 27

3-6-2-1- تراکئوستومی………………………………………………………………………………… 27

3-6-2-2- کانول گذاری ورید و شریان ران………………………………………………….. 28

3-7- ثبت فشارخون و ضربان قلب…………………………………………………………………….. 28

3-8- کالیبراسیون ترانسدیوسر…………………………………………………………………………… 30

 

 

3-9- چگونگی تجویز داروها……………………………………………………………………………….. 30

3-10- تجزیه و تحلیل آماری…………………………………………………………………………. 31

فصل چهارم

نتایج……………………………………………………………………………………………. 33

4-1- گراف های ثبت شده با دستگاه………………………………………………………………… 33

4-2- فشار میانگین سرخرگی در پاسخ به دوزهای مختلف عصاره ریواس و حلال آن در هر دو حالت کنترل وآزمایش       36

4-3- فشار سیستولی، فشار دیاستولی، فشار میانگین سرخرگی و ضربان قلب در حضور عصاره گل ریواس 36

4-3-1-فشار سیستول، فشار دیاستول و فشار میانگین سرخرگی در حضور عصاره گل ریواس   36

4-4–  فشار سیستولی , دیاستولی , فشار میانگین سرخرگی و ضربان قلب در حضور توام عصاره گل ریواس و اپی نفرین……………………………………………………………………………………………………………………………. 41

4-3-1- فشار میانگین سرخرگی در حضور توام عصاره گل ریواس و اپی نفرین         41

4-4-2-فشار سیستولی در دو حالت عصاره توام اپی نفرین و حلال توام با اپی نفرین   43

4-4-3- میزان تغییرات  فشار دیاستولی در دو حالت عصاره توام با اپی نفرین و حلال توام با اپی نفرین          44

4-4-4- میزان تغییرات ضربان قلب در دو حالت حضور عصاره و حلال توام با اپی نفرین        46

4-5- فشار میانگین سرخرگی , فشار سیستولی , فشار دیاستولی و ضربان قلب در دو حالت حضور توام عصاره گل ریواس و حلال با استیل کولین………………………………………………………………………………… 48

4-5-1- فشار میانگین سرخرگی در دو حالت عصاره و حلال توام با استیل کولین      48

4-5-2- فشار سیستولی در دو حالت عصاره گل ریواس و حلال توام با استیل کولین  50

4-5-3- با توجه به جدول های 4-17 و 4-18 و نمودار4-12 فشار دیاستولی در حضور استیل کولین (2/ میلی گرم بر کیلو گرم )………………………………………………………………………………………………………….. 52

4-5-4- ضربان قلب در حضور عصاره گل ریواس و حلال توام با استیل کولین…………… 54

فصل پنجم

بحث و نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………… 58

5-1-نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………. 62

5-2-پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………. 62

منابع و مآخذ

منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………………… 63

منابع انگلیسی……………………………………………………………………………………………………….. 64

مقدمه

استفاده از گیاهان دارویی به قدمت عمر انسان بر می گردد، اما استفاده صحیح از گیاهان دارویی مشروط به وجود اطلاعات دقیق و علمی در مورد آنهاست. اولین گام در این راستا جمع آوری و شناسایی گیاهان دارویی است و از آنجایی که انسان جزئی از طبیعت است به طور مسلم برای هر بیماری طبیعت گیاه مداوای آن را عرضه کرده است و باید گفت انسان تنها با داروهای شیمیایی مداوا نمی شود.

تعداد بیشماری از گونه های گیاهی موجود در سرتاسر دنیا جز گیاهان دارویی محسوب می شوند. ایران از لحاظ آب و هوایی و موقعیت جغرافیایی در زمینه رشد گیاهان دارویی یکی از مهمترین مناطق جهان به حساب می آید و در گذشته هم منبع تولید ومصرف گیاهان دارویی بوده است و دانشمندان ایرانی مانند : ابوریحان بیرونی و ابو علی سینا کتابهای مفصلی را در مورد این گیاهان نوشته اند.

گیاهان دارویی به دلیل دارا بودن طبیعتی سازگار با خلقت بشر هیچگونه عوارضی ایجاد نمی کنند البته باید این را به یاد داشته باشیم که داروهای شیمیایی نیز به تقلید مواد موثره گیاهان دارویی ساخته می شوند، طبیعت این مخزن پر از دارو، افقهای تازه ای را برای جامعه پزشکی و داروسازی گشوده است .

ریواس از گیاهان خوراکی و دارویی مناطق سردسیری است که در ایران در نواحی زاگرس به خصوص در دامنه های سرسبز دنا به وفور دیده می شود که علاوه بر مصرف خوراکی و تهیه انواع شربت، ترشی و دسر قسمت های مختلف این گیاه برای درمان بیماریهای مختلف مورد استفاده قرار می گیرد .(4,6)

1-1-ریواس

ریواس با نام انگلیسی Rhubarb گیاهی است علفی, چند ساله با ریشه ضخیم و گوشتی است. ریواس بومی نواحی آسیای مرکزی و شمالی است ودر نواحی سردسیر جهان می روید, بنابر این گیاهی است سرمادوست وقسمت زیر زمینی آن در مقابل سرما و خشکی مقاوم است.

نام علمی این گونه ای که در این تحقیق مورد بررسی قرار می گیرد Rheum persicum L. می باشد و از تیره علف هفت بند می باشد. برگهای ریواس بسیار پهن, زبر و خشن می باشد وگاه پهنای برگ به بیش از 70 سانتی متر می رسد. در سالهایی که بارندگی خوب باشد ارتفاع ساقه های گل دهنده ممکن است به 50 تا 80 سانتی متر برسد.

میوه آن فندقه 3 پهلو با زاویه برجسته و باله مانند به طول 5 تا 10 میلیمتر و به رنگ قرمز خونین می باشد. گل های آن نر و ماده وریز اندکه با یک پایک نازک به انتهای ساقه چسپیده ان و حالت خوشه ای دارند.(5, 36)

شکل 1-1 گیاه ریواس

1-1-1- طبقه بنی علمی ریواس

فرمانرو : گیاهان

دسته : گیاهان گلدار

رده : دو لپه ای ها

راسته : میخک سانان  Caryophyllales

تیره : هفت بندان  Polygonaceae

سرده , Rheum

1-1-2- گونه های ریواس

جنس Rheum  دارای 50 حدود گونه در سطح جهان و 3 گونه ,  Rheum ribes   ، Rheum Persicum و Rheum turkestanicum (چند ساله) در ایران است .

که نمونه مورد بررسی ما Rheum persicum می باشد که از دامنه زاگرس از منطقه دنا جمع آوری شده است.

1-1-3- ترکیبات اصلی ریواس

ریواس سرشار از ویتامینهای A ,B و C می باشد. فلاونوئیدها, تانن ها, آنتراکوئینونها, کلسیم, فیبر, گلیکوزیدها, Aloe-emodin , Rhein , Chrysophanol نیز از دیگر ترکیبات فلاونوئیدها می باشند.(23, 27)

 1-1-4- خصوصیات فارماکولوژیکی ریواس

• عصاره ریزوم ریواس خاصیت Vasodilatory قوی دارد ، که این خصوصیت باعث کاهش فشار خون می شود.(7)
• عصاره ریشه ریواس خاصیت ضد التهابی[1] دارد و ضد رگ زایی[2] دارد.(8, 9)
• یکی از مهمترین اثرات ریواس بر روی کلیه ها دیورتیک ( مدر) بودن ان است .(11)
• عصاره ریشه ،برگ وساقه ریواس خاصیت ضد باکتریایی بر روی پاتوژن های گرم منفی دارد.(12)
• عصاره ریواس باعث کاهش پروتئینوری و کاهش شدت گلومرولوسیروزی[3] میشود.(14)
• فلاونوئیدهای[4] موجود در عصاره ریواس خاصیت ضد افسردگی[5] دارند.(16)
• آنتراکوئینونهای[6] موجود در ریواس خاصیت ضد سرطانی دارند(15)

1-2- قلب

 قلب یا دل اندام ماهیچه ای است که مسئول پمپ خون به شریانها بوسیله حرکات ضرباندار متناوب است وبه این صورت خون را به همه نواحی ارسال می کند.

قلب در اصل از 2 پمپ جدا از هم تشکیل شده است :

قلب راست که خون را به ریه ها پمپ می کند .

قلب چپ که خون را به اندامهای محیطی پمپ می کند.

هر یک از این 2 قلب مجزا از 2 حفره قلب مجزا , از 2 حفره ضرباندار به نام های دهلیز و بطن تشکیل شده است.

دهلیزها به منزله پمپ اولیه و ضعیف عمل می کنند که حرکت خون را به درون بطن ها تسهیل می نمایند.

بطن ها هم نیروی اصلی لازم را برای فرستادن خون به , (1) جریان خون ریوی توسط بطن راست یا (2) جریان خون محیطی توسط بطن چپ را فرآهم می کنند.

قلب انسان در سمت چپ بدن در ناحیه سینه ای 0 (توراسیک) قرار دارد و به گونه ای قرار گرفته است که راس (apex) آن به سمت چپ و پایین قرار می گیرد.

قلب انسان به طور متوسط 70 بار در دقیقه می تپد.(2)

1-2-1- عضله قلب

قلب از 3 نوع عضله اصلی تشکیل شده است که شامل عضله دهلیزی , عضله بطنی و فیبرهای عضلانی ویژه تحریکی – هدایتی هستند .

عضله قلب مانند عضله اسکلتی مخطط است ولی دوره انقباض عضله قلب خیلی طولانی تر است زیرا پتانسیل عمل در عضله قلب تقریبا در اثر باز شدن 2 نوع کانال بوجود می آید :

• کانالهای سریع سدیمی (همانند کانال عضله اسکلتی )
• کانالهای آهسته کلسیمی یا کانالهای سدیمی – کلسیمی

تفاوت اصلی عضله قلبی با عضله اسکلتی مربوط می شود به همین کانالهای نوع دوم و تفاوت اینها با نوع اول این هست که این کانالها آهسته تر باز می شوند و مهمتر اینکه این کانالها به مدت چند دهم ثانیه باز باقی می ماند که در طی این مدت مقدار زیادی از هر دو یون کلسیم و سدیم وارد فیبر عضلانی می شوند و بدین ترتیب دپلاریزاسیون را برای مدت طولانی حفظ می نمایند و موجب ایجاد کفه در پتانسیل عمل می گردند.

دومین تفاوت عضله اسکلتی با عضله قلبی که تا حدودی مسئول طولانی شدن پتانسیل عمل و ایجاد کفه در عضله قلبی می شود این است که بلافاصله بعد از شروع پتانسیل عمل نفوذپذیری غشای سلول قلبی به پتاسیم حدود 5 برابر کاهش می یابد در حالی که در عضله اسکلتی این چنین نیست .(2)

عضله قلب به عنوان سنسیشیوم عمل می کند, سنسیشیوم یعنی واحد یکپارچه ای متشکل از تعداد زیادی سلول که دیواره سلولی بین آنها وجود ندارد, ولی قلب سنسیشیوم واقعی نیست بلکه از نظر عملکردی مثل سنسیشیوم عمل می کند. بدین سبک که در بین آنها اتصالات منفذدار تشکیل می شود که تقریبا به طور کامل امکان انتشار یون ها را فرآهم می کنند یعنی وقتی که یک محرک به هر قسمتی از عضله قلب اعمال می شود باعث انقباض کل عضله قلبی می شود.(2)

سیستم لوله های عرضی (T) سلول های میوکارد, در مبادله مواد بین مویرگ و سلول میوکارد شرکت می کند. همانند عضله اسکلتی وقتی یک پتانسیل عمل از غشای عضله قلب می گذرد, پتانسیل عمل درون فیبر عضله قلب می گذرد, پتانسیل عمل توبولهای T نیز به نوبه خود بر روی غشای توبول های طولی سارکوپلاسمی اثر می کنند و موجب آزاد شدن مقدار زیادی یون کلسیم از شبکه سارکوپلاسمی به درون سارکوپلاسم عضله به صورت آنی می گردد, سپس یونهای کلسیم در عرض چندین میلی ثانیه به درون میوفیبریل ها انتشار می یابند و واکنش های شیمیایی روی هم لغزیدن اکتین و میوزین را کاتالیز می کنند که این عمل موجب انقباض عضله می شود.

مدت انقباض عضله قلب چند میلی ثانیه بعد از آغاز پتانسیل عمل شروع می گردد و تا چند میلی ثانیه بعد از پایان پتانسیل عمل ادامه می یابد, به مدت زمان شروع یک ضربان تا شروع ضربان بعدی چرخه قلبی می گویند.

چرخه قلبی از یک دوره زمانی استراحت به نام دیاستول که طی آن قلب از خون پر می شود و یک دوره انقباضی به نام سیستول تشکیل می شود که طی سیستول خون با فشار به عروق سیستمیک و ریوی پمپ می شود.

1-3- اندوتلیوم و عضله صاف عروق

اندوتلیوم لایه نازکی از سلول هاست که لایه داخلی عروق را پوشانده است. بافت اندوتلیال از نوع  بافت اپی تلیومی می باشد که تخصصی تر شده است.

سلول های اندوتلیال بین خون موجود در عروق و لایه های میانی (مدیا) و ادوانتیس (Adventitia) عروق خونی قرار گرفته و یک اندام بزرگ و مهم را تشکیل می دهد این سلول ها به تغییرات جریان خون, کشش و مواد مختلف موجود در گردش خون و مدیاتورهای التهابی پاسخ می دهند.

این سلولها تنظیم کننده های رشداند و مواد موثر بر عروق ترشح می کنند که مهمترین آنها نیتریک اکساید و اندوتلین می باشند. عضله صاف دیواره عروق خونی یکی از عضلات صاف احشایی است که در تنظیم فشار خون و هیپرتانسیون اهمیت خاصی دارد. انقباض عضلات صاف عمدتا با مکانیسم فسفریلاسیون  زنجیره سبک میوزین صورت می گیرد.

تون عضلات صاف عروق می تواند تحت تاثیر فعالیت اعصاب اتونوم یا مواد مترشحه از اندوتلیوم عروق افزایش یا کاهش پیدا کند.(3)

 1-4- عوامل تعیین کننده فشار خون شریانی

در واقع فشار خون به معنای نیرویی است که بر واحد سطح دیواره رگ وارد می شود و برحسب میلی متر جیوه محاسبه می شود وقتی گفته می شود فشار داخل رگ 100 میلی متر جیوه است, یعنی نیرویی که اعمال می شود می تواند ستون جیوه را 100 میلی متر بر خلاف جهت جاذبه زمین بالا ببرد.

فشار شریانی را می توان به صورت فشار متوسط شریانی تعریف کرد که میانگین فشار در طول زمان است, ویا می توان به صورت فشار شریان سیستولی ( فشار حداکثر) ویا فشار دیاستولی ( فشار حداقل ) در سیکل قلبی تعریف کرد.

اختلاف فشار بین سیستول و دیاستول را فشار نبض می گویند.

عوامل تعیین کننده فشارخون شریانی به 2 دسته عوامل فیزیکی و فیزیولوژی تقسیم می شوند.

2 عامل فیزیکی عبارتند از :

حجم مایع ( یعنی حجم خون ) در سیستم شریانی, که توسط حجم ضربه ای تعیین می شود و ویژگی های حجم پذیری سیستم ( کمپلیانس ) و عوامل فیزیولوژیک شامل برون ده قلب ( که برابر است با ضربان قلب * حجم ضربه ای ) و مقاومت محیطی می شود.

   گیاه مریم گلی با ارزش ترین نوع دارویی تیره نعناع و دارای اختصاصات درمانی مهمی است. این گیاه دارای خاصیت تسهیل کننده هضم، ضد تشنج، تب بر، ضد عفونی کننده، کاهش دهنده مقدار قند خون، آنتی اکسیدان و قاعده آور است. در این بررسی اثر عصاره هیدروالکلی مریم گلی بر بافت PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) طبیعی و توموری مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور 46 سر موش صحرایی ماده نژاد ویستار به 4 گروه شامل گروه تیمار شده با آب مقطر (کنترل)، گروه تیمار با عصاره هیدروالکلی مریم گلی و دو گروه القا سرطان تقسیم شدند. گروه کنترل 1 میلی لیتر آب مقطر و گروه دوم عصاره را با غلظتmg/kg  30  وزن بدن به مدت 30 روز به صورت خوراکی دریافت نمودند. سرطان به وسیله 20 میلی گرم DMBA در 1 میلی لیتر روغن کنجد القا شد. گروه های القا سرطان با آب مقطر و عصاره هیدروالکلی مریم گلی به مدت 30 روز گاواژ شدند. موش های صحرایی در ماه های مختلف تشریح و بافت PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) ناحیه لگنی سمت راست از ناحیه نوک PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) تا ستون مهره از پوست جدا و بر روی لام گسترده شد. بعد از رنگ آمیزی گسترش ها با کارمین، تعداد جوانه های آلوئولی و لوبول های غده PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است)ی با میکروسکوپ نوری شمارش گردید. از بافت PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) لگنی سمت چپ و بافت های توموری مقاطع بافتی تهیه گردید و با بهره گرفتن از کیتTUNEL (Terminal deoxynucleotidyl transferase x- dutp nick end labeling) سلول های آپوپتوتیک با میکروسکوپ نوری بررسی شد. تعداد جوانه های آلوئولی و لوبول ها در موش های صحرایی گروه تیمار با عصاره و گروه کنترل سرطان نسبت به گروه کنترل از افزایش معناداری برخوردار بود. این شاخص ها در گروه سرطانی تیمار با عصاره نسبت به گروه کنترل سرطان و گروه تیمار با عصاره کاهش معناداری نشان داد. سلول های توموری بافت PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) در گروه سرطانی تیمار با عصاره نسبت به گروه کنترل سرطان واکنش بیشتری با کیت TUNEL نشان دادند. لذا میزان سلول های آپوپتوتیک تومورهای سرطانی تیمار شده با عصاره مریم گلی در مقایسه با گروه کنترل بیشتر بود. نتایج بیانگر اثرات بازدارنده عصاره هیدروالکلی مریم گلی بر رشد پیشرونده آلوئول های PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) و سلول های سرطانی PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) می باشد.

 مفهوم سرطان

   سرطان به عنوان یکی از معضلات جوامع بشری با تهدید انسان ها در تمام گروه های سنی سبب خسارات مالی و جانی فراوانی می شود که کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نیست. این بیماری با تغییر شكل غیرطبیعی سلولها و از دست رفتن تمایز سلولی مشخص می شود و همچنین به عنوان یک بیماری فلج کننده و صعب العلاج در جامعه تلقی  شده و فرد متعاقب تشخیص آن دچار مشكلات جسمی، روانی و اجتماعی زیادی می شود كه ممكن است باعث اختلال در روند کیفیت زندگی وی گردد (Bamshad & Safikhani., 2006).کورنر معتقد است که واژه سرطان به گروهی از بیماری ها اختصاص داده شده است که خصوصیات نسبتا مشترک دارند و این بیماری می تواند بافت ها و اندام های مختلف بدن انسان را درگیر کند (Corner & Balileyc., 2001).

   سه نوع عامل به تنهایی و یا به طور مشترک خطر ایجاد سرطان را در یک فرد افزایش می دهند که این سه عامل عبارتند از: نحوه زندگی٬ محیط و وراثت. تخمین زده می شود که نحوه زندگی و عوامل محیطی تقریبا در 90 درصد موارد در ایجاد سرطان دخالت دارند. این عوامل رفتارهایی هستند که هر فردی بر روی آن ها تا حدودی کنترل دارد مثل مصرف دخانیات٬ رژیم غذایی٬ استفاده از الکل، قرار گرفتن در معرض نور خورشید و بهداشت عمومی و فردی. بدین ترتیب به نظر می رسد که سرطان ها قابل پیشگیری هستند .(Etebary et al., 2002)

   در خصوص پیشگیری از سرطان ها لازم است عموم جامعه ازعلایم هشدار دهنده آنها اطلاع داشته باشند. این علائم شامل تغییر در دفع ادرار و مدفوع٬ زخمی که به راحتی خوب نشود و خونریزی غیر طبیعی٬ اشکال در بلع و هضم٬ تغییر در خال ها و زگیل ها٬ سرفه های خشک و صدا دار و کاهش سریع وزن بدن استet al., 2004)  (Waller. تشخیص به موقع سرطان می تواند مرگ و میر را کاهش دهد و در این راستا باید به نقش و اهمیت آگاهی از هفت علامت هشدار دهنده سرطان توجه کرد .(Black & Hawakes., 2009)

   بار جهانی سرطان به علت پیری، رشد جمعیت، همچنین رفتارهای پرخطر بخصوص سیگار کشیدن و عوامل محیطی مختلف در حال افزایش است (Jemal et al., 2011, Ieaa., 2011). امروزه سرطان دومین عامل مرگ و میر در سراسر جهان به شمار می آید (www.who.int/mediacentre/news/releases/2005). در کشور هایی که از شیوه غربی پیروی می کنند٬ در حدود نیمی از مرگ ها به دلیل بیماری های قلبی و عروقی و در حدود یک چهارم مرگ ها به دلیل سرطان رخ می دهد. در نتیجه سرطان به عنوان یک مشکل مهم سلامت عمومی به شمار آمده و دولت ها را تحت تاثیر قرار می دهد (Boyle & Langman., 2000). در ایران نیز سرطان پس از بیماری های قلبی و عروقی٬ حوادث و سوانح سومین علت مرگ و میر به شمار می آید  .(Alizadeh et al., 2000)

1 –2– آمار سرطان

   پیش بینی ها از روند رو به رشد تعداد مبتلایان به سرطان در جهان حکایت می کند. بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی  (WHO)انتظار می رود که آمار ابتلا از 10 میلیون نفر در سال 2000 به 15 میلیون نفر در سال 2020 خواهد رسید. شیوع بالای سرطان در ایران و کاهش سن ابتلا به این بیماری سخت و پر هزینه باعث شده که بر خی از متخصصین سرطان شناسی از اصطلاح سونامی سرطان برای نشان دادن شدت خسارت های مالی

 و جانی این بیماری در کشور استفاده کنند. طبق بر آورد سازمان بهداشت جهانی  (WHO)سالانه حدود 70 هزار نفر به سرطان مبتلا می شوند. بر اساس آمار این سازمان در سال 1386 شمار مبتلایان به سرطان در کشور 70 هزار نفر بوده است.

1 – 3 – سرطان PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است)

   سرطان PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) یکی از شایعترین انواع سرطان ها می باشد و علیرغم پیشرفت هایی که در تشخیص زود هنگام و درمان این بیماری صورت گرفته است٬ همچنان یکی از علل مهم مرگ و میر در بین زنان است (Mirmalek & Elhamkani., 2009). سرطان سینه بیماری است که در آن سلول های بدخیم از بافت سینه منشا گرفته و به طور نا منظم و فزایندهای تکثیر می یابند و بدون اینکه موجب عکس العمل تدافعی و تجمعی در سیستم ایمنی بدن شوند٬ از آن عبور می کنند. سرطان سینه اکثر اوقات به صورت یک توده بدون درد و سفتی در قسمت فوقانی و خارجی سینه شروع می شود و به طور کلی می تواند در هر جایی از سینه از جمله نوک آن ایجاد گردد. سرطان سینه ممکن است به غدد لنفاوی ناحیه گودی زیر بغل سرایت کرده و بعد از آن در سر تا سر بدن گسترش پیدا کند (عنصری و رعنا پور، 1390).

   سرطان PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) 16 درصد کل سرطان زنان را تشکیل می دهد و شایعترین سرطان زنان در جهان می باشد accessed oct. 2010)/.(www.who.int طبق آمار جهانی از هر 100 هزار نفر٬ 80 نفر به این بیماری مبتلا هستند. این بیماری دومین علت مرگ ناشی از سرطان زنان بعد از سرطان ریه به شمار رفته (Ries et al., 2005) و سالیانه موجب مرگ 519 هزار نفر در جهان می شود که بیش از 70 درصد موارد در کشورهای دارای وضعیت اقتصادی پایین و متوسط رخ می دهد  .(World Health Organization accessedOct.2010)

   میزان بقا سرطان PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) در بین کشورهای جهان بسیار متفاوت است به طوری که در آمریکای شمالی٬ سوئد و ژاپن 80 درصد٬ در کشور های با درآمد متوسط 60 درصد و در کشورهای دارای درآمد پایین کمتر از 40 درصد متغییر است Coleman et al., 2008)) که ناشی از عدم وجود برنامه های تشخیص زودرس و کمبود تسهیلات تشخیصی و درمانی کافی در کشورهای با درآمد پایین می باشد.

   ایران یکی از کشورهایی است که میزان بروز سرطان PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) کمتری نسبت به بقیه کشورها دارد اما افزایش میزان بروز آن در سال های اخیر این بیماری را به عنوان رایج ترین بدخیمی در میان زنان ایرانی نشان داده است(Mousavi et al., 2007) . بر اساس آخرین گزارش نظام ثبت سرطان کشور در سال٬1387 سرطان PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) با فراوانی نسبی 8/24 درصد از سرطان زنان٬ شایعترین سرطان این جنس را تشکیل می دهد. سن ابتلا به سرطان PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) در ایران 10 سال زودتر از کشورهای پیشرفته بوده به نحوی که شایعترین سن ابتلا در ایران 54-45 سال است (Sadjadi et al., 2009).

1 – 4 – گیاهان دارویی و سرطان

   طب سنتی ایران از پایه های قدیمی علم طب و حاوی اطلاعات گرانبها در بکارگیری گیاهان در درمان می باشد. استقبال گسترده ای از طب سنتی و داروهای گیاهی در زمینه های مختلف علوم پزشکی صورت گرفته است که علت آن٬ کاربرد گیاهان به عنوان دارو از قرن های پیشین می باشد ((Fabrican & Farnsworth., 2001. بهره گیری از طب سنتی یکی از راه های دستیابی به داروهای جدید می باشد در حال حاضر 119 دارو با منشا گیاهی وجود دارد که تنها از 90 گونه از بین 000/250 گونه شناخته شده٬ به دست آمده است (Farnworth., 1990). اما جستجوی سیستماتیک بر روی مواد موثره این گیاهان و تمامی بیماریها امری بسیار طولانی٬ هزینه بر و محال می باشد (Farnworth., 1990). بنابراین تکیه بر آموزه های بومی یکی از استراتژی های مقبول در دنیا در کشف٬ کاربرد و تحقیق در مورد گیاهان دارویی است. لذا با توجه به روش های درمان دارویی طب سنتی ایران٬ یافتن منابع نوین دارویی از مراجع این دانش در درمان بیماری سرطان PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) ضروری به نظر می رسد.

1 – 4 – 1 – گیاه مریم گلی

   گیاه مریم گلی با نام علمی (Salvia officinalis) متعلق به خانواده نعناعیان (Lamiaceae) می باشد. در زبان فارسی به این گیاه مریمی و مریم گلی می گویند. در کتب سنتی و عربی مریمیه٬ شالبیه و مریمیه صغیره٬ به فرانسوی  Saugeو به انگلیسی Common sage می نامند. این خانواده حدوداً شامل 700 گونه در جهان می باشد)  Heywood., 1985, Evan., 1996, Grainger & .(Wichtl., 2001 برخی از گونه های این گیاه شاملSalvia acuminate, Salvia absconditiflora, Salvia aequidistan می باشد. این جنس پراکندگی وسیعی در فلور گیاهی کشورمان داشته به طوری که تا کنون حدود 58 گونه گیاه مریم گلی در ایران شناسایی و گزارش شده است که از این میان تعداد بالغ بر 17 گونه اندمیک می باشد .(Rechinger., 1967)

1 – 4 – 2 –  مشخصات گیاه شناسی

   مریم گلی٬ گیاهی گلدار٬ نهاندانه٬ دولپه ای و بوته ای شکل و چند ساله است .طول این گیاه به 30 تا 60 سانتی متر می رسد٬گلهای آن فقط دو پرچم دارد و به رنگ سفید یا آبی مایل به بنفش است و سه یا چهار تای آن ها پهلوی هم قرار می گیرند. برگ های متقابل به رنگ سبز روشن (به علت دارا بودن تارهای کوتاه وسفید رنگ)٬ ضخیم و دارای شبکه ای از رگبرگ ها است. این رگبرگ ها در سطح تحتانی پهنک برگ به وضع برجسته با ظاهری کاملاً مشخص جلوه می کند. برگ های قسمت زیرین آن دارای دمبرگ نسبتاً بلند و برگ های بالائی کوچک و نوک تیز است. میوه کپسول و به رنگ قهوه ای روشن یا قهوه ای تیره است (درویش٬ 1346; زرگری، 1371) (شکل1-1). این گیاه به صورت خودرو در اماکن خشک و سنگلاخی و دامنه های بایر غالب نواحی آسیا وشمال آفریقا می روید. مناطقی که از نظر کشت مناسب گزارش شده است عبارتند از استان فارس و خراسان (زرگری، 1371).

   پرورش مریم گلی باید در زمینهای اصلاح شده، قابل نفوذ، حاصلخیز و نسبتا” مرطوب صورت گیرد. بهترین رشد آن در خاکهای رسی غنی و زهکش دار صورت می‌گیردو اراضی رو به آفتاب را ترجیح می‌دهد. گیاهی است مدیترانه‌ای که در طول رویش به گرما و هوای خشک نیازدارد. مقاومت آن به گرما زیاد است. این گیاه در زمستان در دمای پایین تر از ۱۵- درجه سانتیگراد دچار سرمازدگی شده و طی ۶-۵ روز خشک می‌شود. هوای گرم وخاک هایی با بافت متوسط که حاوی مقادیر مناسبی ترکیبات کلسیم باشند برای رشد آن مناسب بوده و در افزایش مواد موثره گیاه نقش زیادی دارد. خاکهای شنی و فقیر از عناصر غذایی، مناطق سرد و رطوبت فراوان از عوامل محدود کننده رشد این گیاه هستند. محدوده pH خاک برای کشت مریم گلی ۲/۸-۹/۴ است که pH مناسب آن ۴/۶ می‌باشد. این گیاه ۷- ۵ سال عمر می‌کند و تا ۴ سال بازدهی اقتصادی دارد.

1 – 4 – 3 – خواص و کاربرد گیاه مریم گلیشکل 1 – 1 – گیاه مریم گلی A) شکل گیاه B ) شمای کلی گیاه  C) برگ گیاه

   این گیاه با ارزش ترین نوع دارویی تیره نعناع و دارای اختصاصات درمانی مهمی است. برگ آن به علت دارا بودن اسانس و تانن مقوی است. به علاوه دارای خاصیت تسهیل كننده هضم، ضدتشنج، تب بر، ضدعفونی كننده،كاهش دهنده مقدار قند خون و قاعده آور است (Levey., .(1993, Silvabrum et al., 2001 همچنین این گیاه در درمان بیماری های نقرس، رماتیسم مزمن، آلزایمر، سرگیجه های عصبی، سردردهای با منشای عصبی یا ناشی ازسوء هاضمه، سرماخوردگی و دردهای ناحیه شكمی اثرات نافع دارد  ) Levey., 1993, Yoshikawa et al.,  .(2000, Silvabrum et al., 2001

1. بیان مسئله. 1

2. سوالات تحقیق.. 2

3. فرضیات تحقیق.. 3

4. پیشینه‌تحقیق.. 3

5. اهمیت و ضرورت تحقیق.. 4

6. روش تحقیق.. 5

7. چینش مطالب… 5

فصل اول: کلیات… 7

1-1. معنا و مفهوم وفای به عهد. 8

1-1-1. معنای لغوی وفا 8

1-1-2. معنای اصطلاحی وفا 9

1-1-3.  معنای عهد. 10

1-1-3-1.  معنای لغوی عهد. 10

1-1-3-2. معنای اصطلاحی عهد. 11

1-2. معنا و مفهوم اخلاق.. 13

1-2-1. معنای لغوی اخلاق.. 13

1-2-2. معنای اصطلاحی اخلاق.. 14

1-3. علم اخلاق.. 17

1-4. معنا و مفهوم سیره. 18

1-4-1. معنای لغوی سیره. 18

1-4-2. معنای اصطلاحی سیره. 19

1-4-3. تفاوت سیره با آموزه. 19

1- 5. واژه‌های مرادف و مخالف وفای به عهد. 20

1- 5-1. واژه‌های مرادف وفای به عهد. 20

1- 5-1-1. میثاق.. 20

1- 5-1-2. وعد. 21

1- 5-1-3. عقد. 23

1-5-1-4. إصر. 23

1-5-1-5. حلف… 24

1-5-1-6. نحب… 25

1-5-2. واژه‌های مخالف وفای به عهد. 25

1- 5-2-1. نقض عهد. 25

1- 5-2-2. نَکث عهد. 27

1-5-2-3. نَبذ عهد. 27

1- 5-2-4. غدر. 28

1-4-2-5.  غَزْل عهد. 28

1- 5-2-6. خلف وعده. 29

1-6. اهمیت وفای به عهد و ارزش وفاداری در اسلام. 29

فصل دوم: اقسام وفای به عهد 35

2-1. عناصر عهد. 36

2-1-1. عهد بما هو عهد. 36

2-1-1-1. به صورت کتبی.. 36

2-1-1-2. به صورت شفاهی.. 37

2-1-2. متعلق عهد. 37

2-1-2-1. به صورت قول. 37

2-1-2-2. به صورت فعل.. 37

2-1-3. متعهِّد و متعهَّد. 38

2-2. اقسام عهد. 38

2-2-1. عهد خداوند با انسان. 38

2-2-1-1. عهد خداوند با انسان­های عادی(عموم انسان­ها) 40

2-2-1-2. عهد خداوند با انبیاء و اولیاء. 42

 

2-2-2. عهد انسان. 44

2-2-2-1. عهد انسان با خدا 44

الف) قسم.. 46

ب) نذر. 47

2-2-2-2.  عهد انسان با انسان. 48

2-2-2-2-1. پیمان­های اقتصادی.. 49

2-2-2-2-2. پیمان­های سیاسی.. 49

2-2-2-2-3. پیمان‌های نظامی.. 51

2-2-2-2-4. پیمان­های اجتماعی.. 52

2-2-2-3.  عهد انسان با خود. 55

2-3. مراتب وفا 56

فصل سوم: وفای به عهد در اخلاق.. 36

3-1. تعریف فضیلت… 60

3-2. اقسام فضایل.. 62

3-2-1. فضایل عقلانی.. 62

3-2-2. فضایل اخلاقی.. 63

3-3. رابطه­ وفای به عهد با فضایل.. 64

3-3-1. رابطه‌ی وفای به عهد با حکمت… 66

3-3-1-1. رابطه­ وفای به عهد با حکمت در قرآن. 66

3-3-1-2. رابطه­ وفای به عهد با حکمت در نظر فیلسوفان و علمای اخلاق.. 66

3-3-2. رابطه­ وفای به عهد و عدالت… 68

3-3-2-1. رابطه­ وفای به عهد و عدالت در قرآن. 69

3-3-2-2. رابطه­ی  وفای به عهد و عدالت در آموزه­ها و سیره­ی نبوی.. 70

3-3-2-3. رابطه­ وفای به عهد و عدالت از منظر فیلسوفان و علمای اخلاق.. 71

3-3-3. رابطه­ وفای به عهد و صداقت… 74

3-3-3-1. رابطه­ وفای به عهد و صداقت در قرآن. 75

3-3-3-2. رابطه­ وفای به عهد و صداقت در آموزه‌ها و سیره نبوی.. 77

3-3-3-3. رابطه­ وفای به عهد و صداقت از منظر فیلسوفان و علمای اخلاق.. 79

3-3-4. رابطه­ وفای به عهد با امانت‌داری.. 82

3-3-4-1. رابطه­ وفای  به عهد و امانت‌داری در قرآن. 83

3-3-4-2. رابطه­ وفای به عهد و امانت‌داری در آموزه و سیره. 84

3-4-5. رابطه­ وفای به عهد با دیگر فضایل.. 85

فصل چهارم: شرایط و احکام وفای به عهد 87

4-1. شرایط وفای به عهد. 88

4-1-1.  شرایط وفای به عهد در کتب فقهی.. 88

4-1-1-1. انشاء صیغه. 89

4-1-1-2. عاقل بودن. 90

4-1-1-3. بالغ بودن. 90

4-1-1-4. مختار بودن. 90

4-1-1-5. قصد جدی داشتن.. 91

4-1-1-6. حلال و مباح بودن معهود. 92

4-1-1-7. عمل به عین نیت… 92

4-1-1-8. محال نبودن. 92

4-1-1-9. قدرت و توانایی.. 93

4-1-2. شرایط وفای به عهد در کتب حقوقی.. 93

4-1-2-1. عدم مخالفت با کتاب و سنت… 93

4-1-3. شرایط فعل اخلاقی در کتب علمای اخلاق و فیلسوفان مسلمان. 94

4-1-3-1. عزم و اراده. 95

4-1-3-2. نیت (حُسن فاعلی) 96

4-1-3-2-1. صدق و راستی.. 98

4-1-3-2-2. عدم خیانت… 99

4-1-3-2-3. عدم زیان به افراد. 100

4-1-3-3. مطلوبیت فعل (حُسن عمل) 100

4-1-3-4. ملکه نفسانی.. 102

‌4-1-3-5. نتیجه­ عمل.. 102

4-2.  احکام وفای به عهد. 104

4-2-1. احکام وفای به عهد  در کتب فقهی و حقوقی.. 104

4-2-2.  احکام اخلاقی وفای به عهد. 109

4-2-2-1. تعارض اخلاقی.. 112

4-2-2-1-1. تعریف تعارض اخلاقی.. 113

4-2-2-1-2. انواع تعارض اخلاقی.. 114

4-3. افراد واجد شرایط برای عهد بستن.. 116

4-4. حق وفای به عهد با دشمن.. 117

4- 5. استثنائات در وفای به عهد. 122

4-6. شرایط درست بودن نقض عهد. 123

4-7. ثمرات وفای به عهد و زیان‌های عهدشکنی.. 125

4-7 – 1. ثمرات وفای به عهد. 125

4-7-1 – 1. نظم اجتماعی و ثبات جامعه. 125

4-7-1 – 2. جلب اعتماد دیگران. 125

4-7-1 – 3. حب الهی.. 126

4-7-1-4. لطف الهی.. 127

4-7- 1 – 5.  برخورداری از برکات و پاداش الهی.. 127

4-7 – 2. زیان­های عهدشکنی.. 128

4-7-2 – 1. رواج بی‌اعتمادی در جامعه و از هم گسیختگی آن. 128

4-7- 2 – 2. تسلط دشمنان. 129

4- 7-2-3. عهدشکنی و عقوبت سریع. 130

4-7-2- 4. خشم خدا و عذاب الهی.. 131

4-7 – 2- 5.  محرومیت از الطاف الهی.. 132

4-8. دلایل وفا و عدم وفای به عهد. 132

4-8-1. دلایل وفای به عهد. 133

4 – 8 – 2. دلایل عدم وفای به عهد. 133

4-9. طرق درمان عدم وفای به عهد. 135

نتیجه ­گیری.. 138

پیشنهادات… 140

فهرست منابع و مآخذ. 1

چکیده

وفای به عهد یکی از ارزش­های مطرح‌شده در نظام اخلاقی اسلام دارای جایگاه والایی در روابط اجتماعی است، در این تحقیق با عنوان «وفای به عهد در اخلاق اسلامی با تاکید بر آموزه­ها و سیره­­ی نبوی» تلاش شده تا معنا و جایگاه وفای به عهد در اخلاق اسلامی به ویژه در آموزه­ها و سیره­ی نبوی بیان شود. در این راستا ثمرات وفای به عهد، زیان­های عدم آن، اقسام و جایگاه وفای به عهد به عنوان یک فضیلت اخلاقی و رابطه­ آن با دیگر فضایل اخلاقی از جمله حکمت، عدالت، صداقت و امانت­داری مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین علاوه بر بیان شرایط و احکام وفای به عهد در سه حوزه­ اخلاقی، فقهی و حقوقی، به تعارض وفای به عهد با برخی از ارزش‌های اخلاقی اشاره شد و مشخص گردید در

مقدمه. 1

کلیات… 2

1ـ1ـ بیان مسئله. 2

1ـ2ـ ضرورت و اهمیت تحقیق.. 3

1ـ3ـ پیشینه تحقیق.. 4

1ـ4ـ سؤال اصلی.. 5

1ـ5ـ سؤالات فرعی.. 5

1ـ6ـ فرضیه. 5

1ـ7ـ پیش فرض…. 5

1ـ8ـ اهداف تحقیق.. 6

1ـ9ـ روش تحقیق.. 6

1ـ10ـ سازماندهی تحقیق.. 7

فصل اول:

اصطلاحات و مفاهیم. 8

1-1- دین.. 9

1-2- شریعت… 12

1-3- ملت… 15

1-4- منهاج.. 17

1-5- اصول دین.. 18

1-6- فروع دین.. 19

فصل دوم: تعدد شرایع الهی و دیدگاه‌های عالمان در این‌باره 21

بخش اول: تعداد شرایع الهی.. 22

2ـ1ـ1ـ شریعت حضرت نوح×.. 28

2ـ1ـ2ـ شریعت ابراهیم×.. 33

2ـ1ـ3ـ شریعت حضرت موسی×.. 37

2ـ1ـ4ـ شریعت حضرت عیسی×.. 42

2ـ1ـ5ـ شریعت حضرت محمد |.. 45

بخش دوم: اقوال عالمان درباره نسخ یا وحدت شرایع.. 52

 

فصل سوم: اشتراکات شرایع الهی در اصول و فروع. 66

بخش اول: دلایل اشتراک آموزه‌های شرایع.. 67

3ـ1ـ1ـ دلائل وحدت شرایع الهی در اصول و فروع. 71

3ـ1ـ1ـ1ـ آیات قرآن.. 71

3ـ1ـ1ـ2ـ روایات.. 81

3ـ1ـ1ـ3ـ عقل: 86

بخش دوم: مصادیق اشتراک شرایع الهی در اصول و فروع. 89

3ـ2ـ1ـ توحید. 90

3ـ2ـ2ـ نبوت.. 93

3ـ2ـ3ـ معاد. 95

3ـ2ـ4ـ نماز 97

3ـ2ـ5ـ زکات.. 99

3ـ2ـ6ـ روزه 101

3ـ2ـ7ـ حج.. 103

3ـ2ـ8ـ جهاد. 105

3ـ2ـ9ـ امر به معروف و نهی از منکر. 108

3ـ2ـ10ـ تحریم رباخواری و غصب اموال دیگران.. 111

3ـ2ـ11ـ ازدواج. 115

3ـ2ـ12ـ تهجد ونماز شب… 118

نتیجه. 120

منابع و مأخذ. 121

فارسی: 121

عربی: 123

چکیده

رسالت بزرگ پیامبران الهی معرفی دین اصیل الهی به بشر بوده است. دینی که شعار اصلی آن تسلیم بودن در برابر خداوند یکتاست. تسلیم بودن در برابر خداوند به این معناست که انسان‌ها جز خدا را نپرستند و تابع قوانین و احکام الهی باشند. این قوانین و احکام همان است که به آن‌ ها شریعت گفته می‌شود:

{لِکُلٍّ جَعَلْنا مِنْکُمْ شِرْعَةً وَ مِنْهاجاً}

شرایع الهی مطابق آن‌چه از آیات قرآن و احادیث اسلامی به دست می‌آید منحصر در پنج شریعت بوده است که عبارتند از : شریعت حضرت نوح، شریعت حضرت ابراهیم، شریعت حضرت موسی، شریعت حضرت عیسی و شریعت حضرت محمد|. آموزه‌های این شرایع شامل اصول اعتقادی یعنی توحید و نبوت و معاد و مسایل عبادی و عملی اعم از واجب و حرام، مستحب و مکروه و مباح می‌باشد.

شریعت‌‌های آسمانی در مبانی و اصول اعتقادی متحد و هماهنگ بوده‌‌اند و شالودة همه آن‌ ها را جهان‌بینی توحیدی تشکیل داده است. اما علاوه بر اصول دین در بسیاری از فروعات دین با یکدیگر اشتراک دارند. در این زمینه آیات فراوانی از قرآن کریم و روایات ماثوره از اهل بیت^ وجود دارد که خود دلیل روشنی است که نشان دهنده این وحدت و اشتراک میان شرایع الهی است.

مقدمه
دینداری و پایبند بودن به مجموعه فرامین و دستورهای الهی در همیشه تاریخ برای بشریت مطرح بوده است. این موضوع از اهمیت ویژه‌ای حکایت داشته و دارد به گونه‌ای که قرآن کریم «اسلام» را یگانه دین مورد پذیرش خداوند متعال