فهرست مطالب

 عنوان                                                                                                                صفحه

فصل اول: مقدمه

1-1 کلیات…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 2

1-2 هدف …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 6

1-3 روش تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………………… 7

فصل دوم: پیشینه ( ادبیات ) پژوهش

2-1 منابع فارسی………………………………………………………………………………………………………………………….. 9

2-2 منابع غیر فارسی…………………………………………………………………………………………………………………. 12

 فصل سوم: تجزیه و تحلیل

3-1 بررسی فرایند پالایش جهان در اساطیر ایرانی………………………………………….. 15

3-1-1 ترجمه ی متن باستانی (وندیداد2)فرایند پالایش در اساطیر ایرانی………………………….. 15

3-1-2 فرد نجات دهنده ی نسل بشر در اساطیر ایرانی…………………………………………………………. 19

3-1-3 عامل به وجود آورنده ی  فرایند پالایش در اساطیر ایرانی…………………………………………. 29

3-1-4 علت وقوع فرایند پالایش در اساطیر ایرانی………………………………………………………………….. 31

3-1-5 ابزار نجات نسل بشر در اساطیر ایرانی………………………………………………………………………….. 32

3-1-6 زمان وقوع فرایند پالایش در اساطیر ایرانی………………………………………………………………….. 35

3-1-7 جغرافیای اسطوره ای فرایند پالایش در اساطیر ایرانی………………………………………………. 38

3-1-8 سرانجام فرایند پالایش در اساطیر ایرانی ……………………………………………………………………. 38

3-2 بررسی فرایند پالایش جهان در اساطیر بین النهرینی……………………………….. 42

3-2-1 ترجمه ی متن باستانی فرایند پالایش در اساطیر بین النهرین (روایت توفان از حماسه ی گیل گمش)          43

3-2-2 فرد نجات دهنده ی نسل بشر در اساطیر بین النهرینی ……………………………………………. 50

3-2-3 عامل به وجود آورنده ی  فرایند پالایش در اساطیر بین النهرینی…………………………….. 52

3-2-4 علت وقوع فرایند پالایش در اساطیر بین النهرینی ……………………………………………………. 53

3-2-5 ابزار نجات نسل بشر در اساطیر بین النهرینی……………………………………………………………… 55

3-2-6 زمان وقوع فرایند پالایش در اساطیر بین النهرینی ……………………………………………………. 56

3-2-7 جغرافیای اسطوره ای فرایند پالایش در اساطیر بین النهرینی …………………………………. 58

3-2-8 سرانجام فرایند پالایش در اساطیر بین النهرینی…………………………………………………………. 58

3-3 بررسی فرایند پالایش جهان در اساطیر یونانی…………………………………………. 61

3-3-1 ترجمه ی متن باستانی فرایند پالایش جهان در اساطیر یونانی ……………………………….. 62

3-3-2 فرد نجات دهنده ی نسل بشر در اساطیر یونانی…………………………………………………………. 63

3-3-3 عامل به وجود آورنده ی فرایند پالایش جهان در اساطیر یونانی……………………………….. 65

3-3-4 علت وقوع فرایند پالایش در اساطیر یونانی ………………………………………………………………… 68

3-3-5 ابزار نجات نسل بشر در اساطیر یونانی ………………………………………………………………………… 72

3-3-6 زمان وقوع فرایند پالایش در اساطیر یونانی…………………………………………………………………. 73

3-3-7 جغرافیای اسطوره ای فرایند پالایش جهان در اساطیر یونانی……………………………………. 74

3-3-8 سرانجام فرایند پالایش در اسطوره های یونانی ………………………………………………………….. 75

3-4 بررسی فرایند پالایش جهان در اساطیر هندی ……………………………………….. 76

3-4-1 ترجمه متن باستانی فرایند پالایش در اساطیر هندی ………………………………………………. 77

3-4-2 فرد نجات دهنده ی نسل بشر در اساطیر هندی ……………………………………………………….. 77

3-4-3 عامل به وجود آورنده ی فرایند پالایش جهان در اساطیر هندی………………………………. 79

3-4-4 علت وقوع فرایند پالایش در اساطیر هندی…………………………………………………………………. 82

3-4-5 ابزار نجات نسل بشر در اساطیر هندی ……………………………………………………………………….. 83

 

 

3-4-6 زمان وقوع فرایند پالایش جهان در اساطیر هندی …………………………………………………….. 84

3-4-7 جغرافیای اسطوره ای فرایند پالایش در اساطیر هندی………………………………………………. 86

3-4-8 سرانجام فرایند پالایش جهان در اساطیر هندی………………………………………………………….. 87

3-5 بررسی فرایند پالایش جهان در اساطیر سامی…………………………………………. 87

3-5-1 توفان نوح و فرایند پالایش جهان به روایت تورات………………………………………………………. 88

3-5-2 فرد نجات دهنده ی نسل بشر در اساطیر سامی…………………………………………………………. 91

3-5-3 عامل به وجود آورنده ی فرایند پالایش جهان  در اساطیر سامی………………………………. 92

3-5-4 علت وقوع فرایند پالایش در اساطیر سامی ………………………………………………………………… 92

3-5-5 ابزار نجات نسل بشر از توفان و سیل بزرگ در اساطیر سامی……………………………………. 93

3-5-6 زمان وقوع فرایند پالایش در اساطیر سامی ………………………………………………………………… 94

3-5-7 جغرافیای اسطوره ای فرایند پالایش جهان در اساطیر سامی …………………………………… 94

3-5-8 سرانجام فرایند پالایش جهان در اساطیر سامی …………………………………………………………. 95

فصل چهارم: نتیجه گیری

4-1 نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………… 98

4-2 محدودیت ها………………………………………………………………………………………………………………………. 102

4-3 پیشنهادات………………………………………………………………………………………………………………………….. 102

4-4 جدول تفاوت ها و شباهت های عناصر دخیل در فرایند پالایش جهان در اساطیر ایرانی، بین النهرینی، یونانی، هندی و سامی ………………………………………… 103

فهرست منابع

منابع فارسی………………………………………………………………………………………………………………………………… 105

منابع انگلیسی…………………………………………………………………………………………………………………………….. 109

 

مقدمه

 1-1 کلیات

از آن جایی که موضوع مطرح شده در این پژوهش، جنبه ای اسطوره ای دارد، توضیح مختصری در مورد واژه ی اسطوره و اسطوره شناسی در این بخش ضروری می نماید.

ای برادر قصه چون پیمانه ای است

معنی اندر وی مثال دانه ای است

دانه ی معنی بگیرد مرد عقل

ننگرد پیمانه را گر گشت نقل(مولوی)

اسطوره ها آیینه هایی هستند که تصویرهایی را از ورای هزاره ها به نمایش می گذارند و آن جا که تاریخ و باستان شناسی راه به جایی نمی برند، اسطوره ها به کمک می آیند و فرهنگ بشر را از دوره ی باستان به زمان معاصر می آورند و اندیشه های بلند و منطق گسترده ی انسان هایی ناشناخته، اما صاحب اندیشه را در اختیار ما قرار می دهند  (هینلز ، 1386: 9 ) .

در دنیای باستان، خدایان به ندرت موجوداتی فرا طبیعی و غیر ملموس و یا با موجودیت فرا طبیعی کاملاً جداگانه تلقی می شوند. مردم دنیای باستان بر این باور بودند که خدایان، انسان ها و طبیعت پیوندی ناگسستنی دارند و از قوانین یکسانی پیروی می کنند. بدین گونه است که در ابتدا میان دنیای خدایان و دنیای انسان ها، هیچ گونه جدایی از حیث هستی شناسی وجود نداشت. نفس وجودی خدایان باستانی از یک رودخانه، یک دریا، یک توفان و یا عواطف و احساسات بشری مانند عشق و خشم فراتر نبود. به گونه ای می توان چنین تلقی کرد که اسطوره به انسان ها کمک می کرد تا موقعیت خود را در جهان هستی بیابند. در دنیای امروزی واژه ی اسطوره اغلب برای توصیف و بیان موضوعی که واقعیت بیرونی ندارد به کار برده می شود اما در دنیای پیشا مدرن اسطوره رویدادی بود که به تعبیری زمانی اتفاق افتاده بود و همواره نیز تکرار می شد. اسطوره صورتی هنری است که به فراسوی تاریخ و آن چه در وجود بشر بی زمان است اشاره می کند. اسطوره شناسی واقعیت های عینی را بیان نمی کند اما در عین حال باورهای بشری را مدنظر دارد و به گونه ای باور ساز است (آرمسترانگ، 1390: 4).

واژه ی اسطوره، “myth”، برگرفته از واژه ی یونانی “mythos”، به معنی واژه یا داستان است. گاهی اوقات این واژه برای بیان موضوعی که بنا بر باور مردم نادرست و غیر واقعی است به کار می رود، اما اسطوره شناسی مجموعه ای از غیر واقعیات و دروغ ها نیست، بلکه مجموعه ای از واقعیت ها است.

اسطوره شناسی عقاید و باورهای مذهبی را در چهارچوب داستان بیان می کند، در حالی که جوهر و ماهیت عقاید و باورهای دینی به طور معمول واضح است، اسطوره شناسی می تواند بسیار پیچیده باشد. بدین دلیل که اسطوره ها، داستان هایی هستند که بیشتر به کاوش و جستجو می پردازند تا به توجیه و توضیح، اساطیر نمایانگر جستجوی ذهن بشر برای برقراری تعادل میان نیروهای آفرینش و ویرانی و مرگ و زندگی هستند (فیلیپ ، 2004 : 9).

اسطوره همچنین ناشی از ندانستن علل واقعی رویدادها توسط بشر است. به سختی می توان گفت که هر اسطوره به چه زمانی و مکانی تعلق دارد، زیرا اسطوره ها در طی زمان دچار تغییر و تحول می شوند و با هم می آمیزند و اساطیری جدید را شکل می دهند. همان طور که بیان شد اسطوره ها زمان خاصی را نشان نمی دهند اما ممکن است بتوان شباهت هایی را میان بعضی از اساطیر و دوران های خاصی پیدا کرد (آموزگار، 1386: 5).

در اساطیر اقوام مختلف خدایان به گونه ای ملموس و تا حدی بی پرده با انسان ها در ارتباط بوده اند. این ارتباط در جاهایی به مرتبه ای می رسد که انسان ها همکاران و مشاوران خدایان می شوند و به نوعی آن ها را یاری می دهند.

در ارتباط با مفهوم پالایش و تصفیه ی جهان، نیز بازتاب این رابطه را می توان به وضوح دید. حال آن که گاه خدایان از انسان ها دلخوش و خرسند نیستند و تصمیم به نابودی نوع بشر می گیرند. دلایل این تصمیم خدایان در اسطوره های تمدن های گوناگون متفاوت است.

در این فرایند پالایش به طور معمول خدایان از همان رابطه ی بی پرده با انسان آفریده ی خویش استفاده کرده و از طریق انسانی که یار آن ها بوده، بدین معنی که دستورهای آن ها را بی چون و چرا پذیرفته و اطاعت کرده و بندگی آن ها را به خوبی به جا آورده، نسل بشر و سایر موجودات را حفظ می کنند و با آگاه کردن و راهنمایی کردن او برای فراهم کردن وسیله ای یا انجام کاری برای نجات انسان ها، از او می خواهند این مسئولیت مهم را بپذیرد. همان طور که ذکر شد محصول فرایند پالایش، نه تنها نجات نسل بشر، بلکه نجات موجودات دیگر نیز، آن هم بهترین و پاک ترین نمونه ها از هر نوع را شامل می شود که این موضوع دلالت بر پالایش و نوسازی در تمام سطوح هستی را دارد (معظمی، 2002: 55).

علت این پالودگی و تطهیر هر چه که باشد، نتیجه اش کمال و بازگشت هستی به زمان نخستین و پاک و عاری از آمیختگی است که در لحظه ی آفرینش نخستین وجود داشته و این خود نوعی پالایش و پاکیزگی آیینی است. همان گونه که عنوان شد این پالایش فعلیت یافتن دوباره ی آفرینش جهان است. می توان گفت که به نحوی زمان؛ هستی، انسان و حتی کائنات را کهنه و دچار استمرار کرده است و با این پالودگی می توان از آن کهنگی و استمرار رهایی یافت و آن لحظه ی ناب اساطیری که در فضای آن، جهان، هستی را آغاز کرده بود دریافت و درک کرد (الیاده، 1387: 70).

“جم” برترین پادشاه پیشدادی است که از جاودانان محسوب می شده است. او بر اثر وسوسه ی اهریمن، جایگاه و مقام خود را از دست می دهد و فناپذیر و میرا می شود. کارهایی چون گستراندن زمین، بنا نهادن نوروز، و پایه گذاری طبقات اجتماعی به جم نسبت داده شده است (رضایی راد، 1389: 178).

کامل ترین و مفصل ترین مطالب مربوط به داستان جم و پالایش جهان در اساطیر ایرانی، در فصل دوم وندیداد، بخشی از بخش های پنج گانه ی اوستا، کتاب مقدس زرتشتیان، بیان شده است.

موضوع اصلی وندیداد، طهارت و پاکیزگی آیینی است، اما در آن به اسطوره ها و افسانه های ایران باستان، از جمله به اسطوره ی جم، پادشاه دوره ی زرین، پرداخته شده است.

در وندیداد، فرگرد دوم چنین آمده است اورمزد ابتدا از جم خواست تا دین زرتشتی را بپذیرد و آن را به مردمان نیز آموزش دهد اما او این پیشنهاد را قبول نمی کند اما می پذیرد که انسان ها را از طریق دور نگه داشتن مرگ و بیماری و پیری از آن ها نیک بخت و کامیاب کند و جهان اهورامزدا را ببالاند.

در نتیجه ی این امر، گیتی از مردمان و جانداران دیگر پر می شود و جم درخشان به کمک ابزارهای که اورمزد در اختیارش قرار داده است، جهان هستی را طی سه مرحله می گستراند. سپس اورمزد، جم را از فرا رسیدن زمستانی سخت و مرگبار آگاه می کند و از او می خواهد که با ساختن “ور” (دژی زیرزمینی) و بردن بهترین نمونه ها از هر گونه به آن “ور” نسل جانداران را حفظ کند (معظمی، 2002: 55).