چکیده:

میزان چگونگی توزیع خدمات شهری می تواند نقش مؤثری در جابه جایی فضایی جمعیت و تغییرات جمعیتی در مناطق شهری داشته باشد و از آنجا که یکی از معیارهای توسعه پایدار شهری توجه به توزیع متوازن جمعیت است. لذا توزیع خدمات شهری به گونه ای باشد که عدالت فضایی را برقرار نماید. در این پژوهش به صورت موردی مناطق شهر اصفهان در ارتباط با 12 نوع خدمات شهری مورد بررسی قرار گرفته است.

مسئله مهم در اجرای عدالت اجتماعی توزیع مناسب کاربری ها و خوب شهری است ارزش اضافی زمین عامل عمده جدایی اجتماعی و تفسیر فضاهای شهری می باشد.

شهر فیروزآباد به 12 محله و 2 ناحیه تقسیم شده است برای بررسی تحقق عدالت اجتماعی در این محلات به شاخص های خدمات شهری و ارزش افزوده زمین با بهره گرفتن از روش های اسنادی، استاندارد سازی، آنتروپی شانون و ضریب همبستگی و میدانی پرداخته شده است. طبق یافته های تحقیق ارائه ناعادلانه خدمات سبب عدم تحقق عدالت اجتماعی در این شهر گردیده به طوری که محلات 4،1،6 از ناحیه یک در اولویت خدمات رسانی قرار دارند و محله 3 از ناحیه یک و محله 6 از ناحیه دو در اولویت دوم خدمات رسانی قرار دارند. و دو محله از ناحیه یک از نظر برخورداری از شاخص های خدمات شهری پایدار می باشد.

نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که توزیع خدمات شهری در سطح محلات شهری فیروزآباد به صورت متعادل پراکنده شده است. و شرایط تحقق عدالت اجتماعی عبارت است از توزیع متوازن کاربری اراضی شهر و تجدید نظر در نحوه تهیه طرح های جامع و توجه ویژه به نواحی بحرانی و آسیب پذیر شهر.    

کلمات کلیدی: توزیع فضایی، خدمات شهری، شهر فیروزآباد

فهرست مطالب

 

1. فصل اول. 1

1-1- مقدمه. 2

1-2- شرح‌ و بیان‌ مسئله. 6

1-3- سؤالات تحقیق.. 8

1-4- ضرورت و اهمیت تحقیق.. 8

1-5- پیشینه تحقیق.. 103

1-6- کاربردهای تحقیق تحقیق.. 103

1-7- تعریف مفاهیم. 102

1-7- 1- شهر. 101

1-7-2- عدالت اجتماعی 10

1-7-3- فضا 12

1-7-4- توزیع فضایی 13

1-7-5- توزیع خدمات شهری.. 15

1-7-6- خدمات اجتماعی.. 15

1-7-7- نابرابری 13

2. فصل دوم. 17

2-1- مفهوم عدالت در فضا 18

2-2- مفهوم عدالت اجتماعی در فضا 21

2-3- ابعاد عدالت اجتماعی.. 22

2-3-1- برابری و مساوات.. 22

2-3-2- قانونمندی.. 23

2-3-3- اعطای حقوق. 23

2-3-4- توازن. 24

2-4- تئوری های عدالت اجتماعی.. 24

2-4-1- عدالت اجتماعی و عقلانیت.. 24

2-4-2- عدالت اجتماعی و عدالت معنوی.. 25

2-4-3- مطلق بودن عدالت اجتماعی.. 25

2-4-4- عدالت اجتماعی و رفاه عمومی.. 26

2-5- عدالت فضایی و عدالت جغرافیایی.. 27

2-6- عدالت اجتماعی از نظر مكاتب و دیدگاه های مختلف.. 30

2-6-1- مفهوم عدالت از دیدگاه اسلام. 30

2-6-2- سوسیالیسم و عدالت اجتماعی.. 33

2-6-3- عدالت اجتماعی از دیدگاه لیبرالیسم. 35

2-6-3-1- بررسی نظریات تئوری پردازان لیبرالیسم کلاسیک… 37

2-6-3-2بررسی نظریات تئوری پردازان لیبرالیسم نو. 39

2-6-3-3نظریات مربوط به اندیشمندان میانه. 40

2-6-3- 3- 1 جان راولز. 47

2-6-3-3 – 2آنتونی کیدنز. 40

2-7- عدالت در فضا 42

2-8-معیارهای عدالت فضایی.. 45

2-9- عدالت اجتماعی و مدیریت شهری.. 46

2-10عدالت فضایی در شهر…………………………………………………………………………………. 47

2-11- نظریه توسعه پایدار شهری.. 50

2-12-توسعه پایدار وعدالت فضایی در شهر. 52

2-13-توسعه پایدار و عدالت اجتماعی.. 54

2-14- جمعبندی.. 56

فصل سوم معرفی محدوده تحقیق و روش شناسی تحقیق.. 58

3-1- تحلیل فضایی استان فارس… 59

3-2-موقعیت جغرافیایی شهر فیروزآباد. 59

3-3- مطالعات طبیعی و جغرافیایی.. 59

3-3-1زمین شناسی.. 61

3-3-2- ریخت شناسی.. 61

3-3-3تشکیلات زمین شناسی منطقه. 61

3-3-4 چینه شناسی.. 63

3-3-5- گسل های موجود درمنطقه. 66

3-3-6- زلزله. 67

3-3-7 هیدرولوژی.. 69

3-3-8آبهای سطحی.. 70

3-3-8-1 رودخانه تنگاب و فیروزآباد. 70

3-3-8-2 آبهای زیر زمینی.. 73

3-3-9-1 چاه 73

 

 

3-3-9-2قنات.. 73

3-3-9-3 چشمه سار 74

3-3-10 آب و هوا 74

3-3-10-1 دمای هوا 76

3-3-10-2 بارندگی.. 77

3-3-10-3رطوبت هوا 77

3-3-10-4باد. 78

3-3-10-5ساعات آفتابی و تعداد روزهای یخبندان. 79

3-3-11 توپوگرافی.. 80

3-3-11-1 ارتفاعات.. 80

3-3-11-2 تپه ها 81

3-3-11-3دشت.. 81

3-3-11-4 شیب.. 82

3-3-12خاک شناسی و قابلیت اراضی.. 82

3-3-13پوشش گیاهی.. 85

3-14مطالعات انسانی.. 86

3-14-1 خلاصه ای از وضعیت عمومی شهرستان فیروزآباد. 86

3-14-2پیشینه تاریخی.. 87

3-14-3 جمعیت.. 90

3-14-3-1 جمعیت شهر فیروزآباد. 90

3-14-3-2 نسبت جنسی.. 92

3-14-3-3 نرخ رشد جمعیت.. 93

3-14-3-4 پیش بینی شهر فیروزآباد. 95

3-14-3-5 مهاجرت 97

3-14-4 اشتغال و فعالیت.. 98

3-15روش تحقیق.. 101

3-15-1 محدوده های تحقیق.. 103

3-15-2 اهداف تحقیق.. 103

3-15-3 فرضیات تحقیق.. 103

16-3 جمعبندی.. 103

– فصل چهارم یافته های پژوهش و بحث.. 106

4-1 نظام تقسیمات اداری – کالبدی شهر. 141

4-1-1-ناحیه بندی.. 144

4-1-1-1 عوامل موثر در ناحیه بندی.. 108

4-1-1-2 اهداف ناحیه بندی………………………………………………………………………………………………………………………..108

4-1-1-3 امتیازات در ناحیه بندی.. 109

4-1-1-4 ناحیه بندی و عدالت اجتماعی.. 110

4-1-2-تعیین محدوده محله. 110

4-2 تقسمات کالبدی شهر فیروزآباد. 111

4-3 توزیع فضایی جمعیت بر اساس ضریب آنتروپی.. 112

4-4-نحوه توزیع خدمات محله ای در شهر فیروزاباد. 115

5-4امکانات و خدمات شهری مورد مطالعه…………………………………………………………………………………………………….115

4-5-1 امکانات آموزشی…………………………………………………………………………………………………………………………………116

4-5-2 خدمات تاریخی- جهانگردی و مذهبی……………………………………………………………………………………………….116

4-5-3 خدمات تولیدی-صنعتی و تجاری………………………………………………………………………………………………………117

4-5-4پارک و فضای سبز شهری……………………………………………………………………………………………………………………117

4-5-5 خدمات بهداشتی – درمانی…………………………………………………………………………………………………………………118

4-5-6فضاهای ورزشی و تفریحی…………………………………………………………………………………………………………………..118

4-5–7 خدمات نیروی انتظامی…………………………………………………………………………………………………………………….119

4-5-8تاسیسات و تجهیزات شهری………………………………………………………………………………………………………………..119

4-6 توزیع فضایی خدمات شهری در شهر فیروزاباد……………………………………………………………………………………….119

4-6-1دسترسی به امکانات آموزشی………………………………………………………………………………………………………………119

4-6-2 دسترسی به خدمات تاریخی- جهانگردی و مذهبی………………………………………………………………………….120

4-6-3دسترسی به خدمات اداری – انتظامی………………………………………………………………………………………………….122

4-6-4دسترسی به فضای سبز………………………………………………………………………………………………………………………..122

4-6-5دسترسی به خدمات بهداشتی – درمانی……………………………………………………………………………………………..123

4-6-6دسترسی به فضاهای ورزشی – تفریحی………………………………………………………………………………………………123

4-6-7دسترسی به تاسیسات و تجهیزات شهری…………………………………………………………………………………………..123

4-7 رتبه بندی محلات شهر فیروزآباد………………………………………………………………………………………………………….126

4-7-1 جمع بندی واحد های خدماتی………………………………………………………………………………………………………….126

4-7-2 مدل استاندارد سازی داده های مختلف الجنس………………………………………………………………………………..127

4-8 سطح بندی محلات بر اساس چگونگی توزیع خدمات شهری………………………………………………………………..130

4-8-1 مدل ضریب همبستگی اسپیرمن……………………………………………………………………………………………………….134

4-9 اولویت بندی محلات به لحاظ تعادل بین توزیع جمعیت و خدمات …………………………………………………….135

فصل پنجم آزمون فرضیات ، نتیجه گیری و پیشنهادات…………………………………………………………………………………137

5-1مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………….138

5-2آزمون فرضیات………………………………………………………………………………………………………………………………………….138

5-2-1آزمونفرضیه اول…………………………………………………………………………………………………………………………………..138

5-2-2آزمون فرضیه دوم………………………………………………………………………………………………………………………………139

5-3جمع بندی و نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………140

5-4پیشنهادات…………………………………………………………………………………………………………………………………143

5-4-1 پیشنهادات برای پژوهشهای آتی……………………………………………………………………………………………………….148

منابع و ماخذ………………………………………………………………………………………………………………………………….150

1-1- مقدمه

به رغم اینکه وجود نابرابری در استاندارد زیست در بین ساکنین یک شهر پدیده جدیدی در هیچ یک از شهرهای جهان نیست اما در کشورهای کمتر توسعه‌یافته به دلیل فاحش تر بودن تفاوت‌های اجتماعی – اقتصادی و پیدایش سکونتگاه‌های زیر استاندارد و گسترش خوش‌نشینی، تفاوت‌های فضایی شهرها تشدید شده است(عبدی دانشپور، 1378: 37). سکونت اقشار کم درآمد در مکان‌هایی که جاذب سایر گروه‌ها اجتماعی نیست، به تمرکز فقر می‌ انجامد و این فرایند به جدایی گزینی طبقه کم درآمد از سایر گروه‌های اجتماعی منجرمی شود(شاه حسینی،1384: 185).

بنیاد اسلام بر پایه عدالت استوار است چرا که عدل یکی از اصول دین و یکی از اصل دو مذهب می‌باشد (مطهری، 1360: 6). عدالت که خود نتیجه تکامل اجتماعی است (قربان نیا، 1380: 21)، به دو دسته الهی و غیر الهی و عدالت غیر الهی نیز به عدالت فردی و اجتماعی تقسیم می‌گردد. عدالت اجتماعی عبارت است از احترام به حقوق دیگران و رعایت مصالح عمومی (اخوان کاظمی،1381: 23). در ماده اول اعلامیه جهانی حقوق بشر آمده است که تمام افراد بشر از لحاظ حیثیت و حقوق باهم برابرند. در اصل سوم قانون اساسی نیز یکی از اساسی‌ترین اهداف دولت، رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادلانه می‌باشد (قربان نیا، 1380: 227-281) از این رو دولت‌ها و دستگاه برنامه‌ریزی وظیفه سنگینی در خصوص ایجاد عدالت اجتماعی و اقتصادی به عهده دارند.

   اشاعه قابل‌توجهی از ثروت مادی، و از سوی دیگر اقلیت‌هایی که در فقر زندگی می‌کنند، از ناکامی‌های خط مشی شهری قلمداد می‌شوند (هال، 1387: 311) البته در زمینه شهری دسترسی برابر به نیازهای اولیه از تأمین آن مهم‌تر است (پاتر و دیگران، 1384: 147).

بررسی‌های تجربی روشن می‌کند که وجه مشخصه شهرنشینی جهان سومی فعلی، ناموزونی و بی‌عدالتی است (وارثی و همکاران،1386)، این نابرابری‌ها در سه سطح متجلی می‌شوند:

1. نابرابری‌ها در فرصت‌های امرار معاش در بخش‌های شهری و روستایی؛
2. نابرابری از یک شهر تا شهر دیگر، به دلیل تمرکز منابع محدود در پایتخت‌ها؛
3. نابرابری اقتصادی درون‌شهری میان توده‌ها و یک گروه کوچک نخبه توانگر؛

این عدم تعادل و نابرابری‌ها، به جز آسیب‌های ذاتی، ممکن است در کار آیی و انتظارات اقتصاد ملی نیز خلل ایجاد کند (اسمیت، 1384: 11).

نابرابری‌های شهری عمدتاً در آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین به چشم می‌خورد. در چنین نقاطی طبقات بالاتر به لحاظ اقتصادی از سطح زندگی بالاتری برخوردار هستند در حالیکه طبقات پایین تر در معرض بیماری‌ها و محدودیت‌های مربوط به معیشت روزانه می‌باشند. در چنین شهرهایی حتی امید به زندگی طبقات پایین اجتماعی از میانگین پایین تری برخوردار است. در این جوامع، خانوارها مجبورند بسیاری از مشکلات و نابسامانی‌های اجتماعی و اقتصادی را تحمل نمایند (شیخی، 1380: 156)، بنابراین عدالت اجتماعی با مفهوم رفاه که عامل فقرزدایی است رابطه تنگاتنگی دارد (جاجرمی و همکاران، 1385: 6) رفاه جامعه در گرو اطمینان از این نکته است که همه شهروندان آن احساس کنند سهمی در آن دارند و از جریان عادی جامعه کنار گذاشته نشده‌اند. برای این منظور باید همه گروه‌ها (به ویژه آسیب‌پذیرترین آن‌ ها) موقعیت‌هایی برای دستیابی به رفاه و حفظ آن کسب کنند (برآبادی،1384: 127).

عدالت اجتماعی که مسائلی از قبیل رفاه اجتماعی، نابرابری‌های شدید، فقر و غیره را مورد بحث قرار می‌دهد، با لایه سوم مفهوم توسعه پایدار، برابری و مساوات ارتباط پیدا می‌کند (حکمت نیا، 1383: 42). اهداف پایداری اغلب در قالب سه واژه محیط، اقتصاد و عدالت بیان می‌شوند و در یک جامعه پایدار، تمام این‌ها بجای اینکه به مرور زمان تخریب شوند، قوت و گسترش می‌یابند. از میان این سه واژه، واژه عدالت به مراتب در بحث‌های عمومی کمتر مطرح شده است. همچنین گروه‌های سازمان‌یافته کمی در حمایت از افراد کم درآمد و یا جوامع زیان‌دیده وجود دارند (روبرت بولارد، 1384: 230).

در جغرافیای سنتی روابط متقابل جوامع انسانی با محیط مورد بررسی قرار می‌گیرد درحالی‌که در جغرافیای نوین، انسان در این بررسی در کانون پژوهش‌ها قرار می‌گیرد (کلاول، 1373: 22). تلفیق این دو رویکرد سنتی و مدرن موجب می‌شود پیچیدگی‌های ناشی از این روابط شناسایی گردد و از این ره آورد در حل مشکلات و بهینه کردن روابط در سکونت‌گاه‌های انسانی بهره جست. امروزه در ارتباط با حل معضلات و مشکلات شهری ناشی از این ارتباط پیچیده، توزیع خدمات عمومی، عدالت اجتماعی و رفاه شهروندان مورد تأکید قرار می‌گیرد (قره نژاد، 1376: 92). زیرا تعادل فضایی در توزیع مراکز خدماتی در شهر و دستیابی به آن مقدمه توسعه پایدار شهری را فراهم می‌آورد و نابسامانی در توزیع منطقه‌ای و محلی باعث دوری مناطق و محلات از عدالت اجتماعی می‌گردد (نسترن، 1380: 145). از این رو در بند اول از چشم‌انداز برنامه جمهوری اسلامی در افق 1404 به ایجاد جامعه شهری توسعه‌یافته، بر عدالت اجتماعی، حفظ کرامت و حقوق انسان‌ها تأکید شده است.

در جهت رسیدن تمامی ساکنان شهرها به صورت یکسان مبحث عدالت اجتماعی در فضای شهری به وجود می‌آید که عدم توجه به آن تبعات بسیار بدی همچون حاشیه‌نشینی و به دنبال آن ناهنجاری‌های اجتماعی که شکل‌گیری حاشیه‌نشینی که معضل بزرگ جامعه ما می‌باشد و در شهرهای کلیه کشورهای جهان به ویژه کشورهای در حال توسعه نمود عینی دارد و شکل‌گیری فضا در شهر را تحت تأثیر قرار می‌دهد و بسیاری از نابرابری‌های اجتماعی در فضای شهرها ممکن است در اثر این عوامل باشد به وجود می‌آید و تراکم بیش از حد یک منطقه، توسعه یک جانبه شهرها، خالی از سکنه شدن برخی از محدوده‌های شهری، بورس‌بازی زمین و ده‌ها مسئله و مشکل را در پی خواهد داشت (خوش روی، 1385: 2)، و از طرف دیگر وجود نابرابری در کیفیت زندگی، گروه‌های محروم را متوجه گروه‌های مرجع نموده و مشکلات دیگری را ایجاد می‌کند (.(Runicima,1972

با توجه به جمعیت‌پذیری امروزی شهرها و به وجود آمدن شکل تازه‌ای از شهرها در قرن اخیر روشن است که علم جغرافیای شهری و برنامه‌ریزی فضاهای شهری باید ابعاد و قلمروهای تازه‌ای بیابد که یکی از ابعاد و موضوعات تازه که در بیست سال اخیر توجه اکثر دانشمندان این علم را به خود مشغول کرده، پرداختن به عدالت اجتماعی در مباحث شهری هست که از این نظر باید شهر با سیاست‌های کشوری و جهانی پیوند داده شود (شکویی، 1373: 9) و شرایط داخلی شهرها که متأثر از شرایط اجتماعی و اقتصادی حاکم بر کشورهاست و در نتیجه همین شرایط است که کیفیت فضاهای شهری و سیاست‌های برنامه‌ریزی شهری معین می‌شود.

بنابراین نیاز اساسی شناخت ساخت فضای شهری است که ارزش‌های اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی و در رأس آن‌ ها توزیع مناسب خدمات و امکانات شهری مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گیرد که در نتیجه این تحلیل‌ها و بررسی معیارهاست که قدمی مؤثر در راه تحقق عدالت اجتماعی در جامعه برداشته خواهد شد. تحول در مفهوم فضا و توزیع مناسب خدمات و امکانات شهری موافق با تغییر در نحوه برخورد با نظریه است. فضا، توزیع مناسب خدمات شهری و شهر بایستی به صورت پدیده‌ای جداگانه شناسایی و روابط مابین آن‌ ها مورد بررسی قرار گیرد به این ترتیب با دریافت مفهوم فضا، عدالت شهر و محیط خواهیم توانست به تحلیل رابطه فضای شهر و توزیع مناسب خدمات و امکانات