فصل دوم: تئوری                                                              6
2-1- مایعات یونی                                                      7
2-2- تاریخچه مایعات یونی                                               7
2-3- خواص مایعات یونی                                                    9
2-4- کاربردهای مایعات یونی                                  11
2-4-1- استفاده از مایعات یونی جهت ترسیب الکتروشیمیایی فلزات و نیمه رساناها              11
2-4-2- استفاده از مایعات یونی در کروماتوگرافی                                          12
2-4-3- استفاده از مایعات یونی در پیل­های سوختی با غشای پلیمری                     12
2-5- الكترود های اصلاح شده شیمیایی                                  13
2-5-1- الکترود­های اصلاح شده با فیلم­های پلیمری                                 13
2-5-2- الکترودهای اصلاح شده با پلیمرهای قالب مولکولی               15
2-5-3- الکترودهای اصلاح شده با نانوذرات                             16
2-5-4- الکترودهای اصلاح شده با آنزیم­ها                                   17
2-6- الکتروکاتالیز در سطح الکترودهای اصلاح شده       18
2-7- كاربرد اصلاح­گر در بافت خمیركربن                                  20
 فصل سوم: بخش تجربی                                      23
3-1- مواد شیمیایی                                                       24
3-2- تجهیزات                                                                  25
3-3- الکترودهای مورد استفاده                               25
3-4- روش ساخت الکترودکار                                    26
فصل چهارم: تهیه الکترودهای خمیر کربن اصلاح شده با مایع یونی فاقد و واجد نیکل و بررسی رفتار الکتروشیمیایی
آنها                 27
4-1- کلیات             28
4-2- مطالعه پاسخ الکتروشیمیایی الکترودهای T-CPE و IL/CPE به روش ولتامتری چرخه­ای            28
4-3- مطالعه امپدانس الکتروشیمیایی الکترودهای خمیر کربن ساده و خمیر کربن اصلاح شده با مایع یونی      30
4-4- تهیه الکترود خمیرکربن اصلاح شده با مایع یونی واجد نیکل (Ni/IL/CPE)     31
4-5- بررسی اثر سرعت روبش پتانسیل بر رفتار Ni/IL/CPE              34
4–6- پاسخ الکتروشیمیایی  Ni/IL/CPEبه روش کرونوآمپرومتری با پله پتانسیل دو گانه           37
4–7- نتیجه گیری              39

 

فصل پنجم: استفاده از الکترود خمیرکربن اصلاح شده با مایع یونی واجد نیکل(II) برای الکتروکاتالیز
 فرایند اکسایش متانول                 40
5-1- کلیات             41
5-2- بررسی فرایند اکسایش متانول در سطح الکترود­ خمیر کربن          41
5-3- بررسی فرایند اکسایش متانول در سطح الکترود خمیرکربن اصلاح شده با مایع یونی فاقد و واجد Ni(II)      42
5-4- تاثیر افزایش غلظت متانول بر فرایند الکتروکاتالیز اکسایش متانول         47
5-5- بررسی فرایند الکتروکاتالیز اکسایش متانول در سطح الکترود خمیرکربن اصلاح شده به روش کرونوآمپرومتری
 با پلۀ پتانسیل دوگانه                        49
5-6- محاسبۀ ضریب نفوذ متانول و ثابت سرعت واکنش شیمیایی کاتالیزی بین متانول و محل های فعال نیکل           51
5-7- پایداری الکترود اصلاح شده                 53
5-8- نتیجه گیری           53
فصل ششم: استفاده از الکترود خمیرکربن اصلاح شده با مایع یونی واجد نیکل(II) برای الکتروکاتالیز فرایند
 اکسایش فرمالدهید               55
6-1- کلیات      56
6-2- بررسی فرایند اکسایش فرمالدهید در سطح الکترود خمیرکربن ساده و الکترود خمیرکربن اصلاح شده با مایع یونی        57
6-3- بررسی الکتروکاتالیز اکسایش فرمالدهید در سطح الکترود خمیرکربن اصلاح شده با مایع یونی واجد Ni(II) به
 روش ولتامتری چرخه­ای                 58
6-4- اثر سرعت روبش پتانسیل بر فرایند الکتروکاتالیز اکسایش فرمالدهید         60
6-5- بررسی فرایند الکتروکاتالیز اکسایش فرمالدهید در سطح الکترود خمیرکربن اصلاح شده با مایع یونی واجد نیکل
 به روش کرونوآمپرومتری با پلۀ پتانسیل دوگانه              62
6-6- محاسبۀ ثابت سرعت واکنش شیمیایی کاتالیزی بین فرمالدهید با محل های فعال نیکل  64
6-7- نتیجه گیری         65
نتیجه گیری کلی              66
پیشنهادات            69
منابع         70
چکیده انگلیسی             76
مقدمه
   اصلاح سطح الکترودها به منظور فراهم کردن برخی کنترل­ها بر روی نحوه­ برهمکنش الکترود با محیط اطرافش یکی از فعالترین زمینه ­های تحقیقاتی مورد علاقه در الکتروشیمی در طی سی سال اخیر بوده است. در حالی که کارآیی یک الکترود به مواردی از قبیل جنس الکترود، محلولی که الکترود در آن قرار دارد و پتانسیل اعمالی به الکترود، محدود می­ شود، امروزه قابلیت الکترودهای اصلاح شده مسیر قدرتمندی جهت بهبود کارآیی آنها فراهم کرده است. برای الکتروشیمی تجزیه­ای این موضوع بسیار مهم بوده که اصلاح سطوح الکترودها مسیرهایی جهت افزایش گزینش پذیری، مقاومت در برابر زنگ زدگی، تغلیظ گونه­ ها، بهبود خواص الکتروکاتالیزی و محدودیت دسترسی گونه­ های مزاحم به سطح الکترود در یک نمونه پیچیده، مانند یک مایع بیولوژیکی را فراهم کرده ­اند[2،1]. همچنین نقش مهمی جهت تحقیق در زمینه تبدیل و ذخیره انرژی، محافظت از خوردگی، الکترونیک مولکولی[1] ، ابزارهای الکتروکرومیک[2] و تحقیقات بنیادی در زمینه پدیده­های مؤثر بر فرایندهای الکتروشیمیایی داشته است [3].
   در اهداف الکتروکاتالیزی، الکترودهای اصلاح شده شیمیایی جهت تسریع در سرعت انتقال الکترون ماده تجزیه­ای مورد نظر در پتانسیلی که این انتقال در سطح الکترود برهنه کند است، به کار می­روند. واکنش­های الکترودی بسیاری از

عنوان                صفحه

فصل اول : کلیات پژوهش

1-1- مقدمه. 3

1-2- طرح مسأله. 7

1-3- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق.. 11

1-4- مرور ادبیات و سوابق پژوهش…. 12

1-5- اهداف مشخص تحقیق.. 21

1-6- اهداف عملیاتی.. 21

1-7- سؤالات تحقیق.. 22

1-8- فرضیه‏های تحقیق.. 22

1-9- جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق.. 22

1-10- موانع و محدودیتها 22

فصل دوم: ادبیات و مبانی نظری پژوهش…. 24

2-1- مقدمه. 25

2-2- محله. 27

2-2-1- سیر تاریخی نظریه محله. 29

2-2-2- مفهوم محله در شهرهای ایران.. 30

2-2-3- کارکرد محله‏های شهری.. 31

2-3- مبانی و مفاهیم پایداری، توسعه پایدار و محله پایدار 32

2-3-1- پایداری.. 32

2-3-2- توسعه. 33

2-3-3- توسعه پایدار 33

2-4- توسعه پایدار شهری.. 35

2-5- ناپایداری توسعه شهری.. 36

2-6- بنیادهای شهر پایدار 36

2-7- مفاهیم و دیدگاه های اساسی در توسعه محله‏ای.. 37

2-8- محله پایدار 40

2-9- پیدایش دیدگاه توسعه محلهای پایدار 40

2-10- نمونه‏هایی از رویکردهای مرتبط با محله پایدار 41

2-10-1- طراحی محله سنتی.. 41

2-10-2- توسعه محلی مبتنی بر حمل و نقل عمومی.. 41

2-10-3- محلات سرزنده 42

2-10-4- ایده محدوده امن.. 42

2-10-5- ایده رشد هوشمند. 43

2-10-6- توسعه محله‏ای پایدار 43

2-10-7- ابعاد و معیارهای پایداری محله. 44

2-11- وظایف شهرداری در زمینه توسعه پایدار محله‏ای.. 51

2-12- اسکان غیررسمی.. 54

2-12-1- ویژگی‏های اساسی سکونتگاه های غیر رسمی.. 57

2-13- نقد مفهوم حاشیه نشینی.. 63

2-15- پایداری محله‏ای.. 65

2-16- ابعاد شهر پایدار 65

2-17- شاخص های توسعه پایدار 68

2-18- شاخص های پایداری در جهان.. 73

 

 

2-18-1- انگلیس…. 73

2-18-2- چین.. 73

2-18-3- آمریکا 74

فصل سوم: روش شناسی و محدوده مورد مطالعه. 80

3-1- مقدمه. 81

3-2- روش تحقیق.. 81

3-3- جامعه آماری.. 83

3-4- گروه نمونه و روش نمونه گیری.. 83

3-5- ابزار گردآوری اطلاعات و روایی و پایایی آن.. 85

3-5-1- ابزار گردآوری اطلاعات… 85

3-5-2- روایی و پایایی پرسشنامه. 86

3-6- روش تجزیه و تحلیل داده‏ها 87

3-7- فرایند انجام تحقیق.. 88

3-8- محدوده مورد مطالعه (محله جعفرآباد) 90

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته های پژوهش…. 97

4-1- مقدمه. 98

4-2-آمارهای توصیفی.. 98

4-3-1-8- بررسی شاخص‏های توسعه پایدار محلی در محله جعفرآباد. 130

– امنیت و ایمنی.. 132

– تنوع و سرزندگی.. 132

– هویت و خوانایی.. 134

– پویایی و سازگاری.. 134

– احساس تعلق.. 135

– دسترسی.. 136

4-3-1-1-تحلیل توسعه پایدار شهری در محله جعفرآباد. 140

فصل پنجم: آزمون فرضیه ها، نتایج پژوهش و پیشنهادها 143

5-1- مقدمه. 144

5-2- بررسی و تفسیر یافته‏های پژوهش و آزمون فرضیات… 144

5-3- نتیجه‏گیری.. 146

5-4- پیشنهادها 144

منابع: 156

پیوست… 160

چکیده

راه رسیدن به پایداری شهری از توسعه محله‏ای می‏گذرد. محله به عنوان کوچک­ترین و مهم­ترین واحد شهری، از نخستین اولویت­ها بوده و محله پایدار می ­تواند زیربنای مناسبی را برای توسعه پایدار شهری فراهم نماید. ناپایداری توسعه شهری مهمترین چالش هزاره سوم است. محلات فقیرنشین و اسکان غیررسمی در شهرها با توسعه پایدار شهری در تناقض قرار دارد. هدف این پژوهش بررسی توسعه پایدار شهری و محله‏ای در محله جعفرآباد شهر کرمانشاه می‏باشد. روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی و از نوع کاربردی بوده و به­ صورت پیمایشی و با بهره گرفتن از ابزار پرسشنامه انجام گرفته شده است. جامعه آماری شامل کلیه ساکنین محله جعفرآباد که براساس سرشماری 1390، برابر 37423 نفر است، حجم نمونه براساس فرمول کوکران 268 نفر بدست آمده است. همچنین روش نمونه گیری به صورت روش تصادفی ساده می‏باشد. توسعه پایدار محله جعفرآباد در شاخص سرزندگی (96/1)، دسترسی(74/2)، جذابیت و تمایز(12/2)، راحتی، آسایش و آرامش(11/2)، آلودگی صوتی و بصری(04/3)، تنوع و خوانایی(32/2)، ایمنی و امنیت(17/2)، احساس تعلق(56/2)، پویایی و سازگاری(14/2)، هویت و خوانایی(89/2)، تراکم و معیارهای قابل تحمل محله(01/2) و مشارکت (28/3) بوده است که در بیشتر شاخص ها از حد متوسط و استاندارد پایین تر بوده است. نتایج تحلیل توسعه پایدار شهری در محله جعفرآباد بیانگر آن است که تمام شاخص‏های پایداری کالبدی با میانگین آزمون t تک نمونه ای (79/2)، پایداری اجتماعی (53/2)، پایداری اقتصادی (93/1) و پایداری زیست محیطی (35/2) در محله جعفرآباد پایین‏تر از حد متوسط و استاندارد قرار دارد. عمده ترین متغیرهای مستقل تأثیرگذار بر توسعه پایدار محله به ترتیب اولویت، عبارتند از پایداری کالبدی، اجتماعی، زیست محیطی و اقتصادی می‏باشد. بنابراین با توجه به بررسی این شاخص‏ها و مقدار پایین بودن آنها از حد استاندارد محله جعفرآباد دچار ناپایداری است.

 واژگان کلیدی: توسعه پایدار شهری- اسکان غیررسمی- محله پایدار- محله جعفرآباد

 1-1- مقدمه

توسعه شهری درمعنای عام آن، براثر بازتاب فضایی اسکان غیر رسمی، ناپایدار شده است، موضوعی که ارائه و مورد بحث قرار خواهد گرفت، امروزه یکی از چالش‌های عمده ناپایدار کننده شهری و گونه‏ای شهرنشینی با مشکلات حاد موسوم به اسکان غیر رسمی یا حاشیه نشینی می‌باشد. سکونتگاه های غیررسمی همواره یکی از مسائل اصلی شهرهای کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران بوده است. در دهه‏های اخیر بحث فقر شهری و سکونتگاه های غیررسمی بیش از پیش با مفهوم عام توسعه پایدار شهری گره خورده است. امروزه درک فراگیری در سطح بین‏المللی از مسئله پایداری و نقش آن در پایداری اجتماعی و پایداری شهری شکل گرفته است به نحوی که در بسیاری از پیمان‏های بین‏المللی محو فقر به طور عام و فقر شهری به طو خاص به عنوان یکی از اهداف اصلی جامعه جهانی تعریف می‏شود. در این زمینه شاخص‏ترین توافق جهانی بر روی اهداف توسعه هزاره از سوی رهبران جهان (2000) است که از میان بردن فقر و گرسنگی و تضمین پایداری زیست محیطی (بهبود دسترسی به مسکن مناسب و بهبود اسکان غیررسمی) از اهداف اصلی آن است (ایراندوست، 1388: 27).

محلات فقیرنشین و اسکان غیررسمی در شهرها با توسعه پایدار شهری در تناقض قرار دارد. امروزه پدیده اسکان غیررسمی در اطراف شهرها امری است اجتناب ناپذیر که بخصوص در کشورهای جهان سوم باید مورد توجه برنامه ریزان شهری و مسئولان و متولیان شهرها، قرار گیرد. در بعد کلان، اسکان غیررسمی عبارت است از شکل گیری شیوه شهرنشینی ناپایداری که در سکونتگاه های درون یا مجاور شهرها با سیمایی ناخوشایند و خارج از فضاهای رسمی و برنامه ریزی شده تجلی می‏یابد (گروه مطالعات برنامه ریزی و توسعه پایدار شهری، 1390: 2). حاشیه نشینی یکی از پاشنه آشیل‏های توسعه پایدار شهری تلقی می‏شود، براساس مصوبات برنامه توسعه هزاره سازمان ملل بایستی تا سال 2015 میلادی دست کم 100 میلیون زاغه نشین از امکانات بهداشت، مسکن و فرصتهای نوین آموزش برخوردار شوند (نقدی و صادقی، 1385: 219).

طی دهه­های اخیر به تدریج محلات نابسامان و سكونتگاه­های غیررسمی، به­ طور عمده در حاشیه شهرهای بزرگ كشور، خارج از برنامه رسمی توسعه شهری و به­صورت خودرو شكل گرفته و گسترش یافته است. این پدیده در مطالعات شهری به­عنوان یكی از آسیب­های شهری مطرح می­باشد. تجمع اقشار کم­درآمد و مشاغل غیررسمی در سگونتگاه­های غیررسمی شیوه­ای از شهرنشینی ناپایدار را بوجود آورده است و زمینه ساز بسیاری از آسیب­ها و ناهنجاری­های اجتماعی شده است (جمشیدی و همکاران، 1393: 242-221). از پدیده های عمده ناپایدار کننده شهری به ویژه در کشــــورهای درحال توسعه، گونه‏ای شهرنشینی با مشکلات حاد موسوم به اسکان غیر رسمی[1] است که بنابر مشاهدات جهانی درحال گسترش فزاینده است. این گونه سکونتگاه‏ها هر چند جلوه‏ای از فقر است اما بازتاب کاستی‏ها و نارسایی های سیاستهای دولتی و بازار رسمی نیز محسوب می شوند. اسکان غیر رسمی به سبب باز تولید فقر و گسترش آن، به مخاطره انداختن محیط زیست و تحمیل هزینه ای بیشتر برای حل مشکلات، در مقایسه با هزینه پیشگیری از آنها، تهدیدی جدی برای پایداری و انسجام جامعه شهری و نیازمند تدابیر ویژه ای برای ساماندهی وضعیت کنونی و جلوگیری از گسترش آنها در آینده است. از آنجا که اسکان غیر رسمی از زمینه‏ای فراتر از امکان آن نشات می گیرد و بر محیطی فراتر از مکان آن نیز تاثیر می گذارد، چاره جویی این مسئله به سیاستگذاری و اقداماتی نه فقط درسطح محلی آن، بلکه درسطح ملی نیاز دارد.

توسعه شهری درمعنای عام آن، براثر بازتاب فضایی اسکان غیر رسمی ، ناپایدار شده است، واقعیت این است که انتقال ناگهانی بسیاری از ساکنان سکونتگاه‏های غیر رسمی از شیوه معیشت سنتی و رسمی جعفرآبادیی به معشیت نامشخص و نوینی که تمهیدات لازم و متناسب شهرنشینی – در ابعاد اقتصادی، اجتماعی ، فرهنگی و کالبدی فراهم نیست، آنها را به سکونتگاه های ناپایداری کشانده است که به منظور جای پا یافتن در شهر و به امید طی دوره گذار، انتخاب شده اند. علاوه بر این ، مسئله بلاتکلیفی بسیاری از این سکونتگاه ها از نظر قانون – که ساکنان را دائم درخطر تخریب، تخلیه و تعرض رسمی نگاه می دارد – موجب احساس ناامیدی و عدم امنیت خانوارها و مانع تلاش، مشارکت اجتماعی و همبستگی آنها باجامعه شهری است، امری که پیامدهای نامطلوب فرهنگی ( حتی برای نسلهای آتی آنها و محیط‏های مجاور ) در بر دارد. ازاین رو، در وضع موجود مسئله عبارت است از: محرومیت ساکنان این سکونتگاه‏های گسترده که حامل یا مستعد نابنهجاری‏های اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و زیست محیطی‏اند و نیاز مبرمی به ارتقای شرایط محیطی دارند.

باتوجه به گرایش های موجود و نبود نشانه‏ای ازتغییر سیاست‏ها، چشم انداز نگران کننده‏ای از رشد اسکان غیر رسمی و ناپایدارسازی شهرها وجود دارد که اراده‏ای ملی و تدابیری مشخص، متفاوت از روال کنونی ، می‏طلبد.

اسكان غیررسمی كه به­ طور عمده با تصرف و ساخت غیررسمی زمین و مسكن، عدم رعایت ضوابط و مقررات رسمی و متعارف شهری و ساختمانی، كمبود شدید خدمات زیرساختی و استفاده غیررسمی از تأسیسات و تجهیزات شهری، رشد سریع كالبدی و جمعیتی، اشتغال غالب غیررسمی، ناپایداری سازه­ای و تأسیساتی، پایین بودن سرانه­های خدماتی، ناپایداری درآمد و در نهایت بستر كالبدی مناسب جهت رشد آسیب­های اجتماعی و شكل­گیری خرده فرهنگ­های كجرو و ایجاد مأمن و پناهگاه مناسب جهت مجرمین و بزهكاران اجتماعی مشخص و شناخته می­ شود، طی دو دهه گذشته تبدیل به چالشی بزرگ، به شكل غالب در حاشیه به ویژه دركلان شهرها، شده است. اسكان غیررسمی از عوامل كلان ساختاری در سطح ملی و منطقه­ای ناشی می­ شود. رشد فزاینده جمعیت شهری از توان سازمان­های دولتی و غیردولتی جهت توسعه و ارائه خدمات و تسهیلات شهری برای این جمعیت فزاینده پیشی گرفته و برآورده نشدن نیاز مسكن و سرپناه اقشار كم درآمد در فضای رسمی و برنامه ­ریزی شده شهر، حاشیه­نشینی و اسكان غیررسمی را به گونه­ ای بی­سابقه گسترش داده است (شیعه و همکاران، 1390، 40).

ایران نیز به ­عنوان یکی از کشورهای در حال توسعه که با مسأله اسکان غیررسمی مواجه می­باشد، از لحاظ نحوه­ برخورد با این پدیده قابل بررسی می­باشد. منشأ و روند شکل­ گیری سکونت­گاه­های غیررسمی در ایران می ­تواند همانند کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه باشد، ولی به­ طور مقایسه­ای از شدت و وحدت یکسانی برخوردار نیست. اسکان غیررسمی به­شیوه­ مرسوم در ایران از دهه­ 1320 آغاز، تا اواخر دهه­ 50 با شدت نسبتاً زیادی روند گسترش خود را طی نموده و بعداز انقلاب از لحاظ شدت شکل­ گیری به­عنوان یکی از معضلات اساسی شهرهای ایران مطرح می­ شود. در طی این دوران، به­دنبال رشد روابط و مناسبات سرمایه­داری، تحولات و دگرگونی­های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی شگرفی به­وجود آمد. تمرکز دولت وقت در معدودی از شهرهای کشور به­عنوان کانون­های رشد و توسعه به واسطه روابط سرمایه­داری وابسته یا غیر مولد بوده که این عوامل موجب فاصله شهر و روستا و مهاجرت بخشی از روستاییان به شهرها به امید کسب اشتغال همراه با مسائل و مشکلات متعددی از جمله شکل­ گیری اسکان غیررسمی در حواشی و حتی مناطق داخل شهرها گردید. در طی روند تحولات مذکور، تمامی شرایط لازم جهت تقویت گرایش­ها و رشد شهرنشینی به شکل شتابان فراهم آمد. همچنین، فرایند توسعه کشور به شکل برونزا در قالب سرمایه­داری وابسته به پیرامونی موجب از همپاشی نظام­های کهن و سنتی تولید معیشتی شد (خاکپور و همکاران، 1390، 158). بطور کلی، آنچه مسلم می­نماید این است كه در كشور ایران علاوه بر روند فوق، تحولات ناشی از شكل تقسیم كار بین ­المللی و دگرگونی ساختار اقتصادی كشور، افزایش و انباشت درآمدهای نفتی و اصلاحات ارضی بعد از دهه چهل از جمله علل عمده­ی تسریع روند شهرنشینی و به تبع آن شكل­گیری اسكان غیررسمی می­باشند(جمشیدی و همکاران، 1393: 242-221). براساس مطالعات انجام شده در زمینه­ حاشیه­نشینی در مناطق مختلف حاشیه­نشین ایران، می­توان گفت که مهمترین ویژگی‏های

1-1- تبیین مسأله ی پژوهش و اهمیت  آن……………………………………………………………………………………………………….1

1-1-1کلیدواژه ها…………………………………………………………………………………………………………………………………………………2          1-2-اهداف پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………………..3

1-3- پرسش ها و فرضیه ها……………………………………………………………………………………………………………………….4

1-3-1پرسش ها…………………………………………………………………………………………………………………………………………4

1-3-2-فرضیه ها………………………………………………………………………………………………………………………………………..4

1-4- روش تحقیق و مراحل آن………………………………………………………………………………………………………………….4

1-5- معرفی و بررسی گزیده ای از منابع……………………………………………………………………………………………………5

1-5-1- کتاب های خاطرات و سرگذشت نامه……………………………………………………………………………………………6

1-5-2-منابع تاریخی…………………………………………………………………………………………………………………………………..8

1-5-2-تحقیقات تاریخی…………………………………………………………………………………………………………………………….9

 

فصل دوم: حضور اسماعیلیان در ایران از ابتدا تا آغاز انقلاب مشروطه1285ش/1906م

2-1-آغاز دعوت اسماعیلیان در ایران و اولین داعیان آن ها……………………………………………………………………..14

2-2- دعوت جدید……………………………………………………………………………………………………………………………………..16

2-2-1 – نزاریان و قلعه نشینی………………………………………………………………………………………………………………..18

2-2-2حکمرانان اسماعیلی نزاری در الموت(483-654/1090-1256) و وضعیت اجتماعی اسماعیلیان آن دوران………………………………………………………………………………………………………………………………………………..19

2-2-3-فدائیان اسماعیلی……………………………………………………………………………………………………………….22

2-2-4- حمله مغول و فتح قلاع اسماعیلیه …………………………………………………………………………………….23

2-2-5-دوران اختفاء مجدد اسماعیلیان…………………………………………………………………………………………..24

2-2-6-دوران احیای انجدان………………………………………………………………………………………………………………26

2-2-7-امامان اسماعیلی که در ایران حکومت کردند………………………………………………………………………..28

2-2-8-حکومت امامان اسماعیلی در مرکز ایران………………………………………………………………………………..28

2-2-8-1-حکومت و شورش آقاخان محلاتی(آقاخان اول) در کرمان………………………………………………..31

2-2-8-2-مسئله بازگشت آقاخان به ایران…………………………………………………………………………………………34

2-2-8-3-اسماعیلیان ایران پس از رفتن آقاخان اول به هند……………………………………………………………36

2-2-9-آقاخان دوم (آقاعلی شاه)……………………………………………………………………………………………………….37

2-2-10-بررسی مقایسه ای ائمه اسماعیلیان قاسم شاهی و محمدشاهی………………………………………………… 38

 

 فصل سوم: اسماعیلیان ایران از آغاز مشروطه تا پایان پهلوی اول1285-1320ش/1906-1942م

3-1-آقاخان سوم…………………………………………………………………………………………………………………………………………..40

3-1-1-شخصیت سیاسی آقاخان سوم…………………………………………………………………………………………………………41

3-1-2-آقاخان سوم و رابطه او با انگلیس……………………………………………………………………………………………………..42

3-1-3-آقاخان سوم و رابطه او با ایران………………………………………………………………………………………………………….43

3-1-4-آقاخان ها و لذائذ دنیوی…………………………………………………………………………………………………………………….44

3-1-5-قانون1905م آقاخان

 سوم……………………………………………………………………………………………………………………45

3-1-6-سیاست تجددگرایی آقاخان سوم در ایران………………………………………………………………………………………….47

3-2- وضعیت رهبری اسماعیلیان ایران…………………………………………………………………………………………………………….48

3-3-جماعت خانه………………………………………………………………………………………………………………………………………………50

3-4-مدارس اسماعیلیان…………………………………………………………………………………………………………………………………….51

3-5- آئین ها و مراسم  اسماعیلیان…………………………………………………………………………………………………………………..54

3-6- روابط اسماعیلیان………………………………………………………………………………………………………………………………………57

3-6-1- رابطه اسماعیلیان ایران با یکدیگر………………………………………………………………………………………………………..59

3-6-2-رابطه اسماعیلیان ایران با اثنی عشری های ایران………………………………………………………………………………. 60

3-6-3-رابطه اسماعیلیان ایران با اسماعیلیان خارج از ایران…………………………………………………………………………..61

3-7-اسماعیلیان و احکام دینی…………………………………………………………………………………………………………………………61

 

 فصل چهارم :وضعیت اجتماعی اسماعیلیان ایران از ابتدای دوران پهلوی دوم تا آغاز انقلاب اسلامی ایران 1320-1357 ش/ 1942-1979م

4-1-آقاخان سوم و رابطه او با پهلوی دوم……………………………………………………………………………………………………64

4-2-سال های پایانی امامت آقاخان سوم و نزاع برسر جانشینی او……………………………………………………………..64

4-3-آقاخان چهارم ………………………………………………………………………………………………………………………………………67

4-3-1-آقاخان چهارم و رابطه او با دولت پهلوی…………………………………………………………………………………………68

4-3-2-شبکه توسعه آقاخان………………………………………………………………………………………………………………………..70

4-4-وضعیت رهبری اسماعیلیان ایران…………………………………………………………………………………………………………71

4-4-1-دو کمیته در ایران جهت رسیدگی به امور اسماعیلیان …………………………………………………………………..72

4-4-2-آموزش مذهبی اسماعیلیان……………………………………………………………………………………………………………….73

4-5- فرقه های فرعی اسماعیلیان ایران در دوره معاصر………………………………………………………………………………74

4-5-1-مرادمیرزائی………………………………………………………………………………………………………………………………………..74

4-5-2-طرفداران تیمسار شاه خلیلی……………………………………………………………………………………………………………74

4-6- جشن ها و اعیاد اسماعیلیان………………………………………………………………………………………………………………..77

4-6-1-اعیاد اسلامی……………………………………………………………………………………………………………………………………..77

4-6-2-اعیادشیعیان……………………………………………………………………………………………………………………………………..77

4-6-3- اعیاد اسماعیلیان……………………………………………………………………………………………………………………………..78

4-7-شهرها و روستاهای محل سکونت اسماعیلیان در ایران………………………………………………………………………..78

4-7-1-اسماعیلیان شهرها و روستاهای مرکزی ایران………………………………………………………………………………….78

4-7-2-اسماعیلیان جنوب ایران………………………………………………………………………………………………………………….. 80

4-7-3- اسماعیلیان استان خراسان………………………………………………………………………………………………………………84

4-8 نتیجه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 88

ضمائم

جدول شماره 1، فهرست اسامی امامان اسماعیلی که در ایران امامت کردند……………………………………………….90

جدول شماره 2، فهرست اسامی امامان نزاری قاسم شاهی……………………………………………………………………………91

نقشه شماره 1، محل های سکونت اسماعیلی ها در ایران…………………………………………………………………………….

چکیده

پس از خروج آقاخان محلاتی(آقاخان اول ) از ایران ، وضعیت رهبری اسماعیلیان در ایران ، با چالش های بسیاری روبه رو شد . در این دوران اسماعیلیان ایران  ، در جمعیت اثنی عشری ها مستحیل گشتند ،  و عده ای با تقیه کردن به زندگی خود ادامه دادند .از زمان آقاخان سوم با تصویب قانون 1905م ، جامعه اسماعیلی ایران به سمت یافتن هویت ، گام های اساسی برداشتند .در نتیجه این قانون اسماعیلیان خود را از اثنی عشری ها جدا کردند و به عنوان جامعه ای مستقل عمل کردند. این زمان ، با ساخت مدارس جهت علم آموزی ، وساخت جماعت خانه ها جهت انجام اعمال عبادی ، همراه بود. آقاخان سوم برای رسیدگی به امور اسماعیلیان در ایران ، از طرف خود نماینده هایی را به ایران فرستاد ، بعضی از این نماینده ها ، ادعای رهبری می کردند و با گرویدن تعدادی از اسماعیلیان به آن ها فرقه های فرعی دیگری در ایران ، تشکیل شد . زمان آقاخان چهارم ، اسماعیلیان با شدت بسیاری به سمت پیشرفت ، حرکت کردند .آقاخان چهارم با تأسیس شبکه توسعه آقاخان ، به پیشرفت اسماعیلیان ایران و جهان کمک های شایانی کرد . او به علم آموزی و مدرن کردن اسماعیلیان تأکید داشت . در نتیجه این تأکید اسماعیلیان زیادی به خارج از کشور مهاجرت کردند و اسماعیلیان روستاهای ایران به شهرها رفتند تا کسب علم کنند. آقاخان چهارم با تشکیل کمیته هایی در ایران ، کنترل اسماعیلیان این کشور را در دست نمایندگان خود قرار داد.

این تحقیق بر آن است تا حول محورهای ذیل :

-حضور اجتماعی  اسماعیلیان در ایران از  ابتدا تا آغاز انقلاب مشروطه 1285ش/1906م.

-وضعیت اجتماعی اسماعیلیان ایران از آغاز مشروطه تا پایان پهلوی اول 1285-1320ش/1906-1942م.

-وضعیت اجتماعی اسماعیلیان ایران از ابتدای دوران پهلوی دوم تا آغاز انقلاب اسلامی ایران 1320-1357ش/1942-1979م، وضعیت اسماعیلیان ایران در دوره مورد بحث را بر اساس منابع اصلی مورد بررسی و تحلیل قرار دهد.

مقدمه

از زمان حضور اولین اسماعیلیان در ایران تا دوران معاصر ، این جماعت وضعیت اجتماعی پرفراز و نشیبی را طی کرده اند . به علت زندگی همراه با تقیه اسماعیلیان در بیشتر ادوار تاریخی خود ، مطالعه وضعیت اجتماعی آنها در این دوران ، بسیار سخت می نماید . اسماعیلیان نزاری قاسم شاهی که در ایران زندگی می کنند تاکنون دارای چهل و نه امام بوده اند که از نوزدهمین تا چهل و ششمین امام آنان در ایران ، امامت کردند.اولین داعیان اسماعیلی در ایران در سده سوم فعالیت خود را در غرب و شمال غرب ایران  آغاز کردند. به زودی دامنه فعالیت آنان تا شرق ایران و خراسان کشیده شد . در این زمان نمونه هایی از برخورد بین اسماعیلیان و اثنی عشری ها ثبت شده است و در نهایت منجر به قتل تعدادی از اسماعیلیان گشته است . تا قبل از تشکیل دولت نزاری الموت در ایران ، زندگی اسماعیلیان همراه با محافظه کاری و تقیه بود . با قیام حسن صباح و فتح الموت در سال 483ق ، دوره جدیدی از تاریخ اسماعیلیان آغاز شد

مقدمه

 

…………………………………………………………………………………………………………………………

 

1

 

  فصل اول: كلیات پژوهش

 

  1-1- بیان مسأله

 

………………………………………………………………………………………………………

 

4

 

  1-2- اهمیت موضوع تحقیق    ………………………………………

 

…………………………………………….

 

5

 

  1-3- اهداف‌ تحقیق     ……………………………………..

 

…………………………………………………………..

 

6

 

  1-4- پرسش های اصلی    ……………………………..

 

…………………………………………………………..

 

7

 

  1-5- فرضیه های اصلی    …………………………..

 

…………………………………………………………..

 

7

 

  1-6- پیشینه تحقیق    …………………………………….

 

………………………………………………………….

 

7

 

  1-7- قلمرو تحقیق

 

………………………………………………………………………………………………..

 

9

 

  1-8- مراحل انجام کار و روش تحقیق

 

………………………………………………………………..

 

10

 

     1-8-1- روش تحقیق   ……………………………..

 

…………………………………………………….

 

10

 

     1-8-2- جامعه آماری    ……………………………

 

…………………………………………………

 

10

 

     1-8-3- روش نمونه‌گیری   …………………………..

 

………………………………………………….

 

10

 

     1-8-4- شیوه گردآوری اطلاعات  ……………………………………………………….

 

……………

 

11

 

     1-8-5- ابزارهای گردآوری اطلاعات  …    ………………………………………….

 

1-8-6- شیوه‌های تجزیه و تحلیل یافته‌ها  ………………………………………….

………………..11

 

………………..12

 

 

         1-8-6-1 روایی (اعتبار) ابزار سنجش   ……………………………………..

 

……………………..

 

12

 

         1-8-6-2- پایایی ابزارسنجش………………………..

 

…………………………………………….

 

12

 

  1-9- محدودیت‌های پژوهش………………………………………

 

…………………………………………….

 

13

 

  فصل دوم: چارچوب نظری پژوهش

 

  مقدمه

 

…………………………………………………………………………………………………………………..

 

15

 

  2-1- مفاهیم، اصطلاحات و انواع گردشگری……………………………….

 

…………………………………

 

16

 

     2-1-1- تعریف واژه توریست، توریسم…………………………………..

 

…………………………………

 

16

 

     2-1-2- سیر تحول تاریخی مفهوم توریسم………………………..

 

……………………………….

 

18

 

     2-1-3- هستی شناسی توریست و توریسم  ……………………………………………………………………………19

 

    2-1-4- طبقه بندی انواع توریسم……………………………………………………………………………………………..19

 

       2-1-4-1- انواع گردشگری از چند دیدگاه…………………………………………………………………………..20

 

  2-2- تعاریف جنگ، انواع، انگیزه ها و جنگ تحمیلی………………………………………………………………….27

 

    2-2-1- چند دیدگاه درباره مفهوم جنگ…………………………………………………………………………………..27

 

    2-2-2- انواع جنگ ………………………………………………………………………………………………………………..28

 

    2-2-3- انگیزه های مادی و معنوی در جنگ(جنگ تحمیلی)…………………………………………………….28

 

    2-2-4- نگاهی بر جنگ تحمیلی یا دفاع مقدس……………………………………………………………………….29

 

  2-3- رابطه میان جنگ و گردشگری جنگ……………………………………………………………………………………30

 

     2-3-1- انواع گردشگری مرتبط با گردشگری جنگ…………………………………………………………………31

 

         2-3-1-1- گردشگری آموزشی…………………………………………………………………………………………..31

 

         2-3-1-2- گردشگری فرهنگی…………………………………………………………………………………………..32

 

2-3-1-3- گردشگری میراث…………………………………………………………………………………………….32

2-3-1-4- گردشگری علایق خاص………………………………………………………………………………….33

2-3-1-5- گردشگری سیاه……………………………………………………………………………………………….34

2-3-1-6- گردشگری مکان های سیاه………………………………………………………………………………35

 

2-3-1-7- گردشگری مرگ………………………………………………………………………………………………36

2-3-1-8- گردشگری میراث بیرحمی و قساوت……………………………………………………………….39

2-3-1-9- گردشگری جنگ……………………………………………………………………………………………..40

2-3-1-10- گردشگری میدان جنگ…………………………………………………………………………………42

2-3-1-10-1- کارکرد میادین جنگ………………………………………………………………………………43

2-3-1-10-2- تیپ شناسی مسافران میادین جنگ………………………………………………………..45

2-3-2- رویکردهای گردشگری جنگ……………………………………………………………………………….46

2-3-3- عرضه و تقاضای گردشگری سیاه(جنگ)……………………………………………………………..48

2-3-3-1- طیف بندی محصولات گردشگری سیاه(گستره عرضه)………………………………..48

2-3-3-2- عوامل محرک گردشگری سیاه……………………………………………………………………51

2-3-3-2-1- ارزش های فرهنگی…………………………………………………………………………….52

2-3-3-2-2- تقدیس……………………………………………………………………………………………….53

2-3-3-2-3- مشخص شدن(برجسته سازی)…………………………………………………………….53

2-3-3-2-4- هویت…………………………………………………………………………………………………53

2-3-3-2-5- آموزش و اکتشاف……………………………………………………………………………….54

2-3-3-2-6- علاقه تاریخی……………………………………………………………………………………..55

2-3-3-2-7- میراث…………………………………………………………………………………………………55

2-3-3-2-8- احساس غربت……………………………………………………………………………………56

2-3-3-2-9- خاطره و یادمان…………………………………………………………………………………..56

2-3-3-2-10- کنجکاوی………………………………………………………………………………………….57

2-3-3-2-11- موقعیت…………………………………………………………………………………………….57

2-3-3-2-12- رسانه……………………………………………………………………………………………….58

      2-3-4- عوامل مؤثر بر تقاضای گردشگری جنگ……………………………………………………………..60

 

  2-4- نگاهی کوتاه به تاریخچه گردشگری در جهان……………………………………………………………….64

 

2-5-تاریخچه گردشگری در ایران………………………………………………………………………………………….66

2-5-1- زمینه تأسیس نهادها و ساختار اداری گردشگری در ایران………………………………………69

2-6- تاریخچه گردشگری جنگ در جهان………………………………………………………………………………71

     2-6-1- مقاصدمعروف گردشگری جنگ در جهان………………………………………………………………73

 

       2-6-1-1- گردشگری جنگ در فرانسه……………………………………………………………………………74

 

       2-6-1-2- گردشگری جنگ دربلژیک……………………………………………………………………………..77

 

       2-6-1-3- گردشگری جنگ در ترکیه……………………………………………………………………………..87

 

       2-6-1-4- گردشگری جنگ در روسیه……….. …………………………………………………………………89

 

2-6-1-5- گردشگری جنگ در ژاپن……………………………………………………………………………….94

  2-7- راهیان نور،مقدمه ای برای گردشگری جنگ در ایران……………………………………………………..98

 

     2-7-1- اهداف راهیان نور…………………………………………………………………………………………………99

 

2-7-2- تفاوت راهیان نور و گردشگری جنگ…………………………………………………………………100

  فصل سوم: ویژگی‌های جغرافیایی استان خوزستان

 

  مقدمه ……………………………………………………………………………………………………..102

 

  3-1- ویژگی های جغرافیای طبیعی …………………………………………………………………………………103

 

     3-1-1- موقعیت محدوده جغرافیایی……………………………………………………………………………103

 

     3-1-2- زمین‌شناسی ……………………………………………………………………………………………………103

 

     3-1-3- توپوگرافی………………………………………………………………………………………………………104

 

     3-1-4- اقلیم……………………………………………………………………………………………………………….104

 

     3-1-5- باد………………………………………………………………………………………………………………….105

 

     3-1-6- منابع آب……………………………………………………………………………………………………….106

 

3-1-7- خاک شناسی……………………………………………………………………………………………………106

     3-1-8- پوشش گیاهی …………………………………………………………………………………………………107

 

     3-1-9- حیات جانوری ………………………………………………………………………………………………..108

 

  3-2- ویژگی‌های جغرافیای انسانی …………………………………………………………………………………….109

 

     3-2-1- سابقه تاریخی استان خوزستان…………………………………………………………………………..109

 

     3-2-2- وجه تسمیه نام خوزستان…………………………………. ……………………………………………..109

 

3-2-3- مطالعات تقسیمات سیاسی استان خوزستان………………………………………………………..109

     3-2-4- ویژگی‌های اجتماعی(جمعیتی)…………………………………………………………………………..110

 

       3-2-4-1- ویژگی های جمعیتی………………………………………………………………………………….110

 

          3-2-4-1-1- تراکم جمعیت ………………………………………………………………………………….112

 

          3-2-4-1-2- ساختار سنی وجنسی جمعیت استان …………………………………………………112

 

3-2-4-1-3- سواد…………………………………………………………………………………………………112

       3-2-4-2- شاخصه های اشتغال………………………………………………………………………………….113

 

     3-2-5- ساختار اقتصادی……………………………………………………………………………………………….113

 

3-3- طبقه بندی جاذبه های گردشگری استان خوزستان……………………………………………………..114

3-3-1- جاذبه های طبیعی………………………………………………………………………………………………..115

3-3-2- جاذبه های انسانی ……………………………………………………………………………………………118

3-3-2-1- قلعه های تاریخی…………………………………………………………………………………………120

3-3-2-2- حمام های تاریخی……………………………………………………………………………………….123

3-3-2-3- کاروانسراها…………………………………………………………………………………………………..124

3-3-2-4- مکان های تاریخی…………………………………………………………………………………………125

3-3-2-5- پل های باستانی……………………………………………………………………………………………..129

3-3-2-6- مساجد تاریخی………………………………………………………………………………………………130

3-3-2-7- آرامگاه ها و زیارتگاه ها…………………………………………………………………………………131

3-3-2-8- نقش برجسته ها……………………………………………………………………………………………..135

3-3-2-9- آسیاب های باستانی………………………………………………………………………………………..136

3-3-2-10- خانه های تاریخی………………………………………………………………………………………..137

3-3-3- جاذبه های فرهنگی گردشگری جنگ در استان خوزستان…………………………………………138

3-3-3-1- مسیرهای گردشگری جنگ در استان خوزستان………………………………………………..138

3-3-3-2- یادمان های دفاع مقدس در استان خوزستان……………………………………………………139

  فصل چهارم: تجزیه و تحلیل موضوع پژوهش

 

  مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………….153

 

  4-1- یافته‌های توصیفی پژوهش……………………………………………………………………………………………..154

 

     4-1-1- جنسیت ……………………………………………………………………………………………………………….154

 

     4-1-2- وضعیت تأهل………………………………………………………………………………………………………..154

 

     4-1-3- سن پاسخگویان……………………………………………………………………………………………………..155

 

     4-1-4- تحصیلات پاسخگویان……………………………………………………………………………………………156

 

     4-1-5- شغل………………………………………………………………………………………………..156

 

     4-1-6- وسیله نقلیه……………………………………………………………………………. …………………………….157

 

     4-1-7- سکونت در مناطق جنگی در حین جنگ………………………………….  ……………………………157

 

     4-1-8- اولین بازدید از مناطق جنگی کشور………………………………………………. ……………………….158

 

     4-1-9- آیا از سایر مناطق جنگی کشور بازدید کرده اید؟……………………………………………………..158

 

     4-1-10- آیا از مناطق جنگی سایر کشورها دیدن کرده اید؟…………………………………. ………….159

 

     4-1-11- آیا سابقه حضور در جبهه های جنگ داشته اید؟…. …………………………………………..159

 

     4-1-12- آیا جزء خانواده شهدا و یا جانبازان هستید؟……………………………………………………..160

 

4-2- یافته های کیفی پژوهش……………………………………………………………………………………………160

     4-2-1- ویژگی های خاص گردشگری…………………………………………………………………………..161

 

     4-2-2- نقش برنامه ریزی و آموزش در توسعه گردشگری جنگ…………. ………………………….162

 

     4-2-3- بزرگداشت آثار…………………………………………………….. ……………………………………….163

 

4-2-4- همگونی و رابطه مثلث گونه………………………………………………………………………………163

4-2-5- ابعاد بین المللی جنگ……………………………………………………………………………………….164

4-2-6- نقش بخش خصوصی در توسعه گردشگری…………………………………………………………164

4-2-7- نقش ارگان ها و نهادهای دولتی در حفظ مکان ها………………………………………………..165

4-2-8- وجود مین و سیم های خاردار در ایجاد ترس ……………………………………………………..165

4-2-9- فقدان برنامه ریزی و امکانات زیرساختی……………………………………………………………..166

4-2-10- اطلاعات علمی از سایت ها و مکان های مورد بازدید…………………………………………167

4-2-11- رونق گردشگری جنگ در بهبود وضعیت اسکان………………………………………………..167

4-2-12- ورود بازدیدکنندگان به مناطق جنگی………………………………………………………………..168

4-2-13- نقش گردشگری جنگ در توسعه اجتماعی………………………………………………………..168

4-2-14- یادآوری خاطرات جنگ………………………………………………………………………………….169

4-2-15- رضایت از سطح امکانات رفاهی و وضعیت اسکان…………………………………………….170

4-2-16- اثرات یادمان ها در ایجاد خاطره………………………………………………………………………170

4-2-17- تعداد و وضعیت یادمان ها………………………………………………………………………………171

4-2-18- انتخاب راهیان نور و تأثیر آن در افزایش معلومات گردشگران……………………………..171

4-2-19- نقش بازدید از میراث و توان های گردشگری جنگ…………………………………………..172

4-2-20- میزان تمایل برای بازدید دوباره از استان……………………………………………………………173

4-2-21- توجیه و تشویق مردم برای بازدید از مناطق جنگی……………………………………………..174

4-2-22- تغییر در نگرش نسبت به جنگ……………………………………………………………………….177

4-2-23- الویت در انتخاب جاذبه های گردشگری ایران…………………………………………………..175

4-2-24- آینده گردشگری جنگ……………………………………………………………………………………177

4-2-25- مانع اساسی توسعه گردشگری جنگ………………………………………………………………..177

  4-3- ارائه مدل مرتبط با گردشگری جنگ…………. ………………………………………………………………..179

 

  4-4- تجزیه و تحلیل SWOT ………………………………………………………………………………………………180

 

     4-4-1- استراتژی و راهبرد مناسب در مناطق جنگی استان خوزستان…………………………………184

 

4-4-2- جمع بندی تحلیل وضعیت گردشگری جنگ در استان خوزستان………………………….187

  فصل پنجم: نتیجه‌گیری و پیشنهادها

 

  مقدمه …………………………………………………………………………………………………………..190

 

  5-1- نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………….191

 

5-2- پیشنهادها …………………………………………………………………………………………………………………195

 

 

  پیوست‌ها:

 

پرسشنامه گردشگرن:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

جدول 2-1: تعاریف و چشم انداز مفهوم تاناتوریسم                                                     37

جدول 2-2: طیف منابع گردشگری سیاه                                                                    49

جدول 2-3: سایر عوامل مؤثر بر تقاضای گردشگری جنگ از نگاه گردشگران                       63

جدول 4-1: جنسیت گردشگران                                                                           154

جدول 4-2: وضعیت تأهل گردشگران                                                                    155

جدول 4-3: سن گردشگران                                                                                155

جدول 4-4: سطح سواد گردشگران                                                                       156

جدول 4-5: شغل بازدیدکنندگان                                                                          157

جدول 4-6: وسیله نقلیه                                                                                    157

جدول 4-7: سکونت در مناطق جنگی در حین جنگ                                                  158

جدول 4-8: اولین بازدید از مناطق جنگی جنوب کشور                                               158

جدول 4-9: بازدید از سایر مناطق جنگی کشور داشته اند؟                                           159

جدول 4-10: بازدید از مناطق جنگی سایر کشورها داشته اند؟                                       159

جدول 4-11: سابقه حضور در جبهه                                                                      160

جدول 4-12: عضو خانواده های شهدا یا جانبازان                                                      160

جدول 4-13: ویژگی های خاص گردشگری جنگ                                                     161

جدول 4-14: نقش آموزش و برنامه ریزی در توسعه گردشگری جنگ                              161

جدول 4-15: بزرگداشت آثار و نتایج جنگ در ترویج صلح                                          162

جدول 4-16: رابطه مثلث گونه صنعت گردشگری در تبدیل گردشگری جنگ به جاذبه ملی    163

جدول 4-17: ابعاد بین المللی جنگ و تأثیر در عرصه های ملی                                     163

جدول 4-18: نقش بخش در خصوصی در توسعه گردشگری                                        164

جدول 4-19: نقش دولت و نهادهای مربوطه در حفظ مکان ها                                      164

جدول 4-20: وجود مین و سیم های خاردار در ایجاد نگرانی و عدم جذب گردشگر            165

جدول 4-21: نقش فقدان امکانات زیرساختی در عدم توسعه گردشگری جنگ                   165

جدول 4-22: میزان اطلاعات علمی از سایت های جنگی مورد بازدید                              166

جدول 4-23: نقش رونق گردشگری جنگ در بهبود وضعیت اسکان گردشگران                  167

جدول 4-24: نقش ورود بازدید کنندگان در بهبودی وضعیت ساکنان منطقه                       167

جدول 4-25: نقش گردشگری جنگ در توسعه اجتماعی و فرهنگی منطقه                         168

جدول 4-26: میزان یادآوری خاطرات به عنوان انگیزه اصلی گردشگری جنگ در منطقه         169

جدول 4-27: میزان رضایت از سطح امکانات رفاهی و وضعیت گردشگران جنگ منطقه         169

جدول 4-28: میزان تأثیر احداث یادمان در ایجاد خاطره ها و حماسه ها                            170

جدول 4-29: چگونگی تعداد و وضعیت یادمان ها با توجه به تنوع سایت های جنگی           171

جدول 4-30: تأثیر انتخاب راهنمایان راهیان نور از بین رزمندگان در افزایش معلومات           172

جدول 4-31: نقش بازدید از توان های گردشگری جنگ در استمرار حافظه تاریخی ملت       172

جدول 4-32: میزان تمایل برای بازدید دوباره از استان خوزستان به عنوان مقصد گردشگری    173

جدول 4-33: میزان تشویق سایر افراد برای بازدید از مناطق جنگی جنوب                         174

جدول 4-34: میزان تغییر نگرش نسبت به جنگ پس از بازدید از مناطق جنگی جنوب          174

جدول 4-35: الویت انتخاب انگیزه برای بازدید از مناطق جنگی جنوب                            175

جدول 4-36: آینده گردشگری جنگ در مقایسه با سایر حوزه های گردشگری ایران             176

جدول 4-37: مانع اساسی توسعه گردشگری جنگ                                                     177

جدول 4-38: ماتریس ارزیابی عوامل داخلی (نقاط قوت)                                             179

جدول 4-39: ماتریس ارزیابی عوامل داخلی (نقاط ضعف)                                           180

جدول 4-40: ماتریس ارزیابی عوامل خارجی (فرصت ها)                                           181

جدول 4-41: ماتریس ارزیابی عوامل خارجی (تهدیدها)                                              182

جدول 4-42: مجموع ماتریس عوامل داخلی (نقاط قوت و ضعف)                                 182

جدول 4-43: مجموع ماتریس عوامل خارجی (فرصت ها و تهدیدها)                              182

فهرست نمودارها

نمودار 2-1: طیف منابع گردشگری سیاه

1-1 بیان مسئله…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 2

2-1 اهداف پژوهش (هدف کلی و اهداف ویژه) ……………………………………………………………………………………………. 7

3-1 سوالات پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………….. 7

4-1 تعاریف نظری واژه ­ها…………………………………………………………………………………………………………………………… 8

5-1 تعاریف عملی واژه ­ها…………………………………………………………………………………………………………………………… 9

6-1 محدودیت­های پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………….. 9

فصل دوم: زمینه و پیشینه تحقیق

1-2 چهارچوب پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………….. 11

2-2 مروری بر مطالعات انجام شده……………………………………………………………………………………………………………… 29

فصل سوم: روش اجرای تحقیق

1-3 نوع پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………………. 40

2-3 جامعه پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………………… 40

3-3 نمونه پژوهش و روش نمونه گیری ……………………………………………………………………………………………………….. 40

4-3 مشخصات واحدهای مورد پژوهش……………………………………………………………………………………………………..  40

5-3 محیط پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………………..  40

6-3 ابزار و روش گردآوری اطلاعات…………………………………………………………………………………………………………  41

7-3 تعیین اعتبار و اعتماد علمی ابزار …………………………………………………………………………………………………………..43

8-3 روش تجزیه و تحلیل داده ­ها ………………………………………………………………………………………………………………… 44

9-3 ملاحظات اخلاقی………………………………………………………………………………………………………………………………… 44

فصل چهارم: نتایج تحقیق

یافته­ های پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………………… 46

فصل پنجم: بحث و بررسی یافته­ ها

1-5 بحث و تفسیر نتایج پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………. 57

2-5 نتیجه ­گیری نهایی…………………………………………………………………………………………………………………………………. 68

3-5 کاربرد یافته­ ها و پیشنهادات برای پژوهش­های بعدی………………………………………………………………………………… 70

منابع و مآخذ

– فهرست منابع فارسی و انگلیسی………………………………………………………………………………………………………………… 73

– پیوست­ها

– چکیده انگلیسی

فهرست جداول

جدول شماره (1):  توزیع فراوانی واحدهای مورد پژوهش برحسب عوامل فردی- اجتماعی……………………………………..47

جدول شماره (2):  توزیع فراوانی وضعیت تغذیه­ای واحدهای مورد پژوهش برحسب عوامل درمانی………………………….49

نمودار شماره (1): توزیع فراوانی وضعیت تغذیه­ای واحدهای مورد پژوهش با بهره گرفتن از ابزار SGA………………………… 51

جدول شماره (3): توزیع فراوانی وضعیت تغذیه­ای واحدهای پژوهش با بهره گرفتن از ابزار SGA برحسب عوامل فردی-اجتماعی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..52

جدول شماره (4): توزیع فراوانی بررسی وضعیت تغذیه­ای بیماران با بهره گرفتن از ابزار SGA برحسب عوامل درمانی مرتبط با وضعیت تغذیه­ای………………………………………………………………………………………………………………….54

جدول شماره (5):  برآورد ضریب رگرسیونی عوامل پیش ­بینی کننده فردی، اجتماعی مرتبط با وضعیت تغذیه­ای واحدهای مورد پژوهش بر اساس مدل­

های تعمیم یافته خطی………………………………………………………………………………………………..5

چکیده

مقدمه: سوء­تغذیه، یک اختلال تغذیه­ای ناشی از کاهش یا عدم تعادل دریافت انرژی، پروتئین، ویتامین و املاح معدنی است. از جمله بیمارانی که سوء­تغذیه انرژی- پروتئین در بین آنان شیوع بالایی دارد، مبتلایان به مراحل نهایی بیماری کلیوی می­باشند. با وجود تحقیقات زیاد در ارتباط با شیوع سوء­تغذیه در بین بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیوی تحت همودیالیز، تعداد اندکی از آنها به غربالگری و شناسایی سریع بیماران مبتلا به سوء­تغذیه و عوامل مرتبط با آن پرداخته­اند.

هدف: هدف از مطالعه­ حاضر، تعیین وضعیت تغذیه­ای بیماران همودیالیزی و عوامل مرتبط با آن می­باشد.

مواد و روش­ها: در این مطالعه مقطعی، 312 بیمار مبتلا به نارسایی مزمن کلیوی تحت همودیالیز مراجعه کننده به مرکز آموزشی درمانی رازی به روش سرشماری انتخاب و با بهره گرفتن از ابزاری دو بخشی شامل پرسشنامه مرتبط با وضعیت تغذیه ای و مقیاس جامع ذهنی با امتیاز دیالیز- سوء تغذیه (SGA-DMS) بررسی شدند. داده ها از طریق مصاحبه با بیماران، معاینه و مرور پرونده پزشکی آنان گردآوری و با بهره گرفتن از آمار توصیفی ( فراوانی، میانگین و انحراف معیار) و آمار استنباطی ( مدل­های تعمیمی یافته خطی) با در نظر گرفتن سطح معنی­داری (P<0/05) در نسخه 16، SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.

نتایج: نتایج این مطالعه نشان میدهد که وضعیت تغذیه­ای اکثریت (1/65%) واحدهای مورد پژوهش بر اساس ارزیابی جامع ذهنی بصورت ابتلا به سوءتغذیه خفیف تا متوسط بوده است. همچنین بررسی عوامل مرتبط با وضعیت تغذیه­ای بیماران همودیالیزی نشان دهنده وجود ارتباط معنی دار آماری بین نمره ابزار SGA با سن، تحصیلات، وضعیت تاهل، وضعیت زندگی، تعداد افراد خانواده و اشتغال بوده است (P=0/000) .

بحث و نتیجه ­گیری: با توجه به نتایج این تحقیق، ضرورت توجه بیشتر به وضعیت تغذیه­ای بیماران همودیالیزی و غربالگری جهت شناسایی سریع بیماران مبتلا به سوءتغذیه و اقدام مناسب از طریق کنترل عوامل مرتبط برجسته تر می شود.

       بیان مسئله

ابتلاء به بیماری یکی از مهمترین موانع سلامتی است که با تغییر عملکردهای حیاتی بدن منجر به فاصله گرفتن فرد از وضعیت سلامتی می گردد(1). در بین بیماریها، بیماریهای مزمن که به دلیل گسترش روش های درمانی و کاهش میرایی بیماریها دارای شیوعی فزاینده در جهان هستند، با فرایندی طولانی ضرورتاً بیماران را نیازمند مراقبت، سرپرستی و باز توانی می سازند(2). بیماریهای مزمن بزرگترین مشکل سیستم مراقبت بهداشتی است و در هر گروه سنّی، سطح اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی رخ می دهند(3). امروزه بیماریهای مزمن علّت عمده ی مسائل بهداشتی در کشورهای توسعه یافته می باشند(4).

بیماری مزمن کلیوی (CKD)[1] نیز در میان بیماریهای مزمن، از جمله مشکلات عمده ای است که بیشتر دستگاه های بدن را تحت تأثیر اورمی ناشی از بیماری قرار می دهد(5). شیوع فزاینده ی این بیماری گواهی بر اهمیّت آن در سلامت و بهداشت جامعه است. چنانکه طبق آمارها این بیماری، 8/16درصد از جمعیّت با سن 20 سال و بالاتر در ایالت    متّحده­ی آمریکا را مبتلا ساخته است(6) و پیش بینی می شود که شاهد افزایش 44 درصدی شیوع این بیماری در تمامی گروه های سنی تا سال 2015 در سطح جهان خواهیم بود(7). طبق گزارشهای موجود، شیوع این بیماری در سال 1390 در ایران 400 هزار نفر بوده است(8). استان گیلان نیز با تعداد فزاینده ای از بیماران کلیوی روبرو است. به طوریکه در سال 1391 آمار آن 3000 نفر اعلام شده است(9).

پیشرفتهای اخیر در علم پزشکی و امکان پیوند کلیه دریچه امیدی را بر روی این بیماران گشوده است.  تجربیات به دست آمده در این زمان کوتاه روز به روز بر دانش و آگاهی ما در مورد مشکلات این گروه از بیماران و عوامل مؤثر بر مرگ ومیر آنها افزوده است. اما تمامی این بیماران قادر به دریافت پیوند نمی باشند(5). بنابراین بسیاری به دلیل شرایط منع استفاده از پیوند کلیه، الزام به انتظار برای پیوند و به دلیل ردّ پیوند انجام شده نیازمند استفاده از دیالیز برای نجات زندگیشان می باشند(6). بدین علّت امروزه حدود 90 درصد مبتلایان به این بیماری تحت درمان با همودیالیز قرار دارند(10).

استان گیلان نیز با روند رو به افزایش بیماران تحت همودیالیز مواجه می باشد. به گونه ای که طبق آمار گردآوری شده توسط پژوهشگر، تعداد بیماران تحت همودیالیز استان گیلان از 502 بیمار در سال 1385 به 807 بیمار ( با افزایش 60 درصدی ) در سال 1390 و 924 نفر در سال 1391 رسیده است.

همودیالیز برای اولین بار در اوایل سال 1945 جهت بیماران مرحله نهایی بیماری کلیوی (ESRD)[2] با توجه به نقش مهم آن در افزایش طول عمر این بیماران مورد استفاده قرار گرفت(30). امروزه نیز معمولا همودیالیز به صورت 3 جلسه در هفته و به مدت 3-4 ساعت در هر جلسه انجام می گیرد(26).

توجّه به این نکته ضروری است که همودیالیز قادر به درمان بیماری و جبران تمامی عملکردهای متابولیکی یا اندوکرینی کلیه نمی باشد و فقط می تواند بروز و شدّت برخی از علائم بیماری را بکاهد و از مرگ مبتلایان به بیماری مزمن کلیوی پیشگیری کند. از این رو بیمار تحت درمان با دیالیز، بدلیل عدم امکان دفع تمامی فرآورده های سمی و تداوم اختلال در اعمال داخلی کلیه ، مشکلات خاصی را به طور دائمی تجربه می کنند. این بیماران علاوه بر عوارض نارسایی کلیه، عوارض خاص مرتبط با دیالیز را نیز تجربه خواهند کرد که به انواع حاد  (مانند افت فشارخون ، کرامپهای عضلانی، سندرم عدم تعادل ، تهوع و استفراغ، سردرد، درد قفسه سینه، خارش، واکنشهای حساسیّتی و …) و مزمن (همانند پوکی استخوان، هپاتیت ویروسیB وC، ایدز، سپسیس و …) بروز می کنند. علاوه بر آن اکثر بیماران به دلیل نیاز به همودیالیز طولانی مدّت به دفعات معمول 3 بار در هفته غالباً دچار مشکلاتی از جمله وضعیّت تغذیه نامطلوب و کیفیّت پایین زندگی خواهند شد. سوء تغذیه پروتئین- انرژی  در بین بیماران همودیالیزی شایع می باشد و از مهمترین فاکتورهای بیماری قلبی- عروقی در بیماران همودیالیزی محسوب می گردد (11).

براین اساس ارزیابی تغذیه ای از بیماران جهت شناسایی نیازهای تغذیه ای بافت های مختلف بدن و تامین آنها ضرورت  دارد. البته در شرایطی كه بیمار قادر به بلع یا از سطح هوشیاری مناسبی برخوردار نیست (مانند بیمارانی كه در بخش مراقبت های ویژه بستری هستند) یا به دلیل حالت تهوع یا بی اشتهایی، تمایلی به صرف غذا ندارند(مانند بیماران سرطانی)، مداخلات تغذیه ای بصورت روده ای یا وریدی انجام می گیرد. در بیماران تحت همودیالیز نیز تغذیه تاثیر عمده ای بر روند درمان و سرنوشت آنها دارد و برای این بیماران ایجاد شرایط مناسب تغذیه ای، پیشگیری از سوء تغذیه و یا اصلاح آن جزء اهداف اصلی تغذیه ای می باشد. در واقع ارزیابی تغذیه ای جهت بهبود کیفیت زندگی، ارتقاء سلامتی و کاهش مشکلات و عوارض بیماریها، کاهش زمان بستری شدن در بیمارستان و کاهش هزینه های درمان بسیار موثر است(5، 11 و 13).

سوء تغذیه یک اختلال تغذیه ای ناشی از کاهش یا عدم تعادل در دریافت انرژی، پروتئین، ویتامین و املاح معدنی است. سوء تغذیه یک سندرم داخلی است که به حمایت تغذیه ای خوراکی و وریدی نیاز دارد. کمبود ویتامین ها در این حالت اصولاً از طریق اخذ تاریخچه و معاینه فیزیکی بیماران قابل تشخیص است. علایم و نشانه های بالینی سوء تغذیه با آلبومین سرمی کمتر از g/dl 3 و سطح ترانسفرین زیرmg/dl 200 مشخص می گردد. در اغلب بیماران مبتلا نه تنها دریافت کالری کمتر از نیازهای تغذیه ای بوده بلکه با حالت هایپرکاتابولیسم نیز همراه می باشد. زیرا در زمینه تروما، تب، سپتی سمی و ترمیم زخم نیاز کالریک روزانه افزایش می یابد. برای حفظ نیاز پایه روزانه حدود 200-150 کیلوکالری انرژی لازم است. افزایش دمای بدن به اندازه یک درجه سانتی گراد حدود 15درصد، شکستگی های متعدد حدود 25درصد، سوختگی و تومورهای بزرگ  نیاز به انرژی پایه را حدود 100درصد افزایش می دهند. پس از اعمال جراحی نیز شکستن پروتئین ها و کاهش سنتز پروتئینی رخ می دهد. بنابراین در سوء تغذیه اختلال در ترکیب بدن به شرط آنکه ورود مواد تغذیه ای به بدن کمتر از حد مورد نیاز باشد، دیده می شود. در نتیجه عملكرد ارگانهای بدن کاهش و اختلال شیمیایی در تستهای خونی و کاهش توده بدنی رخ می دهد(12).

در سوء تغذیه ناشی از روزه داری ساده یا مصرف کم غذا، از دست رفتن چربی ها و پروتئین ها رخ می دهد. بعلاوه در بیماران بدحال با حالت هایپر کاتابولیسم مثل سپتی سمی، شکستن پروتئین ها تشدید شده تا فراهم کننده انرژی از طریق شکسته شدن بیش از حد پروتئین ها و گلوکونئوژنزیس گردد. پس ذخایر متنوعی از پروتئین های بدن منجمله پروتئین های عضلات و احشاء افت می کند تا سوخت لازم برای بدن تأمین و سوبسترای متابولیسمی را ایجاد کند. بنابراین حین بررسی سوء تغذیه، معاینه بالینی بیمار، فاکتورهای آنتروپومتریک، بیوشیمیایی، و پارامترهای ایمونولوژیکی مهم هستند و انعکاسی از تغییرات ترکیب بدن می باشند. سوء تغذیه سبب پایین آمدن کیفیت زندگی، افزایش هزینه های بیمارستانی بدنبال افزایش مدت اقامت در بیمارستان به دلیل افزایش عفونت، تاخیر در التیام زخم ها، افزایش رشد باکتریهای دستگاه گوارش، از دست دادن غیر طبیعی مواد مغذی از طریق مدفوع، کاهش توده عضلات تنفسی و افزایش مرگ و میر می شود (13).

بیش از 20 سال است که به وجود سوء تغذیه در بیماران ، به ویژه بیماران  بستری در بیمارستان ها پی برده اند. در كشور ما، متاسفانه اطلاعات دقیقی از وضعیت سوء تغذیه در میان بیماران بستری در بیمارستانها وجود ندارد. مطالعات بیانگر این موضوع است كه حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد بیماران در زمان پذیرش در بیمارستان مبتلا به سوء تغذیه پروتئین- انرژی هستند و در ۲۵ تا ۳۰ درصد آنها طی اقامت در بیمارستان این مشكل گسترش پیدا می كند(11). در اروپا و آمریکا 50 – 40 درصد بیماران بیمارستانی در بدو ورود، سوء تغذیه دارند و این ارقام در بین افراد سالمند بیشتر نیز می شود. از سوی دیگر سوء تغذیه در مدت زمان بستری شدت می یابد که به بیماری زمینه ای مربوط می شود یا نتیجه عوامل اجتماعی ـ روانی است(14). مطالعات بار[3] و همکاران نشان داد که 3/2 از 200 بیمار بستری در بیمارستان، بدتر شدن وضعیت تغذیه ای شان را تجربه کردند. مطالعات لی[4] و همکاران  نیز نشان دهنده شیوع بالای سوء تغذیه در  بیماران بستری در بیمارستانهای کشور کره بود بطوریکه بیش از 87 درصد بیماران به درجاتی از سوء تغذیه  مبتلا بودند(15).

در انگلیس از هر پنج بیماری که پذیرش می شوند یک نفر دچار سوء تغذیه می شود. در استرالیا نیز یک مطالعه آینده نگر نشان داد که 30 درصد از بیماران در معرض خطر سوء تغذیه و 6 درصد، دچار سوء تغذیه بودند. آزاد و همکاران در سال 1999 دریافتند از میان بیمارانی که در بیمارستانهای کانادا پذیرش می شوند 44 درصد در معرض خطر سوء تغذیه و 15 درصد دچار سوء تغذیه هستند(17).

در مطالعه ی دیگری نیز مهرترا و کاپل[5]  نشان دادند که شیوع سوء تغذیه در بیماران همودیالیزی بالا و بین 15-89 درصد و به طور متوسط 40 درصد است(16).

تاکنون در ایران مطالعه جامعی در زمینه شیوع سوء­تغذیه انرژی- پروتئین در بیماران همودیالیزی صورت نگرفته است و فقط تعداد محدودی از مطالعات نشان داده اند که در70-51 درصد بیماران همودیالیزی، کمبود دریافت انرژی یا پروتئین وجود دارد ، در برخی از تحقیقات، وضعیت تغذیه ای بیماران همودیالیزیِ مراجعه کننده به بیمارستان­های سینا و امیر اعلم شهر تهران و همچنین بیمارستان های شفا در شهر کرمان و شهید بهشتی شهر زنجان مورد بررسی قرار گرفته و میزان سوءتغذیه بین 38 تا 75 درصد گزارش گردیده است(17).

افزایش سن، استفاده همزمان از چند دارو، میزان تحصیلات بیمار و ابتلا به بیماری­های بدخیم جزء عوامل خطر مرتبط با سوء تغذیه در بیماران بستری در بیمارستان می­باشند. پیرلیج[6] و همکاران در سال 2005 در یک مطالعه مقطعی با هدف بررسی رابطه بین عوامل مختلف با خطر سوء تغذیه در بیمارستان در اتریش نشان داد که سن بالای60 سال، سطح پایین تحصیلات و استفاده همزمان از چندین دارو، با افزایش خطر سوء­تغذیه به میزان بیش از 50 درصد در بیماران بستری ارتباط دارد. در مطالعه­ دیگری، وضعیت اقتصادی اجتماعی پایین و سطح تحصیلات کم با افزایش خطر سوء­تغذیه به میزان 20 تا 40 درصد ارتباط داشت. یکی از مهم­ترین مشکلات سوء­تغذیه، پذیرش مجدد در بیمارستان و در نتیجه افزایش هزینه­ های بیمارستان است. گرچه یافته برخی از مطالعات بیانگر ارتباط بین سن، جنس، وضعیت          اقتصادی- اجتماعی، وضعیت تأهل، نوع بیماری و تعداد روزهای بستری با پذیرش مجدد در بیمارستان می­باشد(18).

هر چند شیوع  سوء تغذیه بسیار  بالاست، اما به دلیل فقدان غربالگری تغذیه ای مناسب، همچنان ناشناخته مانده و درمان نمی شود. مطالعه ای روی عملکرد 40 بیمارستان در امریکا از نظر تغذیه بالینی نشان داد که علل عمده ی عدم رعایت استانداردهای پیشنهادی(JCAHO)[7]، به مشکل تشخیص بیماران سوء تغذیه و وقت گیر بودن روش های تشخیصی مربوط بوده است. هدف از غربالگری تغذیه ای، شناسایی سریع بیماران مبتلا به سوء تغذیه یا در معرض خطر سوء تغذیه است. تشخیص و غربالگری به موقع این بیماران، باعث کاهش عوارض بیماری و طول مدت بستری و در نتیجه کاهش هزینه های بیمارستان می شود. از سوی دیگر غربالگری و مداخلات سریع تغذیه ای باعث بهبود کیفیت مراقبت تیم درمان می شود(19).