چکیده :

به طور کلی، آنچه در ادبیات علمی داخل و خارج کشور مغفول مانده ، نقش سازمان های ایمان محور ( سام ) در مدیریت و توسعه پایدار محله های شهری است . این سازمان ها که به دو دسته قدسی و غیر قدسی تقسیم می شوند به دلیل ظرفیت ایمانی اش دارای اثر بخشی مضاعف نسبت به دیگر سازمان ها هستند . سازمان های ایمان محور، به سازمان،گروه ، برنامه یا پروژه ای اطلاق می شود که خدمات انسانی را به وسیله عامل ایمان تنیده شده با خدمات ارائه می دهد . از یک طرف این سازمان ها همواره زمینه ساز و تقویت كننده هویت ، خاطره های معنوی و حس تعلق به مكان ، مشارکت  و تقسیم کار در شهرها و محله های مختلف جهان می باشند و از طرف دیگر به دلیل گستردگی ابعاد و تغییر ماهیت مسائل شهری و محله ای و پیچیدگی این مسائل، جامع نگری و توجه به ابعاد و جنبه های مختلف مسئله به منظور حل پایدار آنها (از جمله توجه و آگاهی به اثرات عملكردی اجتماعی-اقتصادی، آموزشی و زیست محیطی این نوع سازمان های محلی)را اجتناب ناپذیر ساخته است.

در ایران نیز آنچه به طور قطع می توان از آن یاد کرد ، این است که استفاده از ظرفیت مشارکت محله ای ( با همکاری سازمان های محله محور  )  همراه با ایمان می تواند بسیاری از مشکلات غیر قابل حل را جبران نماید . از این رو یکی از کارآمد ترین ابزار های اجرایی سیاست های دولتی ، سازمان های غیر انتفاعی هستند و سازمان های ایمان محور بارزترین جلوه این سازمان ها می باشند که به دلیل انگیزه های درونی و ایمانی شان به طور مضاعف ظرفیت اجرای خط مشی ها را دارند .

در این رساله هم ضمن استخراج دیدگاه های ایمان گرایی در حوزه سازمان های ایمان محور، به مهم ترین کارکردهای این سازمان ها در جهان و ایران و محلات منطقه یک شهر تهران و نیز سنخیت ، نقش و عملکرد سازمان های ایمان محور با سازمان های محله محور  با بکار گرفتن این اصول ( عملکردها )  سعی شده است که نقش این سازمان ها در مدیریت و توسعه پایدار محله های شهری تحقق یابد.

نقش سازمان های ایمان محور در مدیریت و توسعه پایدار محله های منطقه یک شهر تهران بدین قرار است :

1. از حیث مفهومی و عملکردی سازمان های ایمان محور با سازمان های محله محور در محله های منتخب منطقه یک شهر تهران قابل انطباق و سنخیت با همدیگر هستند و این امر موجب تقویت مدیریت و توسعه پایدار محله ای شده است .
2. شناخت ،آگاهی ، تعلیم و توجه در زمینه های خدمات اجتماعی – آموزشی، زیست محیطی بویژه نیازهای اساسی ساکنان از مهمترین وجوه کارکردی سازمان های ایمان محور ( البته با سازمان های محله محور ) می باشند که باعث شکل گیری و تقویت مدیریت و توسعه پایدار محله ای در محدوده مورد مطالعه (محلات منطقه 1 تهران)گردیده است .
3. سازمان های کامیونیتی محور و سازمان های ایمان محور در کاهش مشکلات ناشی از فقر شهری مؤثر می باشند.
4. ناکافی بودن و نامشخص بودن سام ها، هم در ایران و هم در محدوده مورد مطالعه و در نتیجه عدم تشخیص دقیق این سازمان ها ازدیگر سازمان های کامیونیتی محور .

کلید واژه ها : عملکرد ، سازمان های ایمان محور ، توسعه پایدار ، شهر تهران

فهرست جداول

جدول 1-1: تفاوت سازمان‌های رسمی و غیررسمی ………. 19

جدول 2-1: انواع طبقه‌بندی سازمان‌های مردم‌نهاد NGO… 29

جدول 3-1: تعریف و مفهوم مدیریت شهری با تأكید بر یكپارچگی 39

جدول 1-2: چارچوب نظری شكل‌گیری سرمایه اجتماعی …… 66

جدول 2-2: شاخص‌های مورد استفاده برای اندازه‌گیری سرمایه اجتماعی 67

جدول 3-2: تئوری سرمایه انسانی سازمان از دیدگاه فردی، اجتماعی و عاطفی    74

جدول 4-2: دیدگاه‌های زیربنایی شاخص‌های سرمایه انسانی 75

جدول 1-3: نسبت اندازه جمعیت تهران و حومه به درصد در دوره‌های مختلف سرشماری ………………………………………….. 130

جدول 2-3: مشخصات كاربری اراضی منطقه 1 تهران 1385.. .134

جدول 1-4: تعداد سازمان های غیردولتی اعم از سازمان های ایمان محور و سازمان های مردم نهاد برحسب

محدوده جغرافیایی فعالیت و استان………………………………………………………………………………………………………………..231

جدول 2-4: تعداد سازمان های غیردولتی اعم از سازمان های ایمان محور و سازمان های مردم نهاد و شبعه‌

های آن‌ ها برحسب نوع فعالیت عمده‌ی سازمان و استان………………………………………………………………………………232

جدول 3-4: تعداد سازمان های غیردولتی اعم از سازمان های ایمان محور و سازمان های مردم نهاد و شبعه

‌های آن‌ ها برحسب نوع فعالیت عمده‌ی سازمان و استان………………………………………………………………………………234

جدول 4-4: تعداد سازمان های غیردولتی اعم از سازمان های ایمان محور و سازمان های مردم نهاد و شبعه‌

های آن‌ ها برحسب نوع فعالیت عمده‌ی سازمان و استان……………………………………………………………………………….235

جدول 5-4: تعداد سازمان های غیردولتی اعم از سازمان های ایمان محور و سازمان های مردم نهاد و شبعه

‌های آن‌ ها برحسب نوع فعالیت عمده‌ی سازمان و استان……………………………………………………………………………….236

جدول 6-4: تعداد نیروی انسانی فعال در  سازمان های غیردولتی اعم از سازمان های ایمان محور و سازمان

های مردم نهاد و شعبه‌های آن‌ ها برحسب سطح تحصیلات و استان…………………………………………………………….237

جدول 7-4: تعداد نیروی انسانی فعال در سازمان های غیردولتی اعم از سازمان های ایمان محور و سازمان

های مردم نهاد و شبعه‌های آن‌ ها بر حسب نوع همكاری، جنس و استان……………………………………………………238

جدول 8-:4 : فروانی تعداد سازمان های غیردولتی اعم از سازمان های ایمان محور و سازمان های مردم نهاد و

شعبه های آن‌ ها برحسب دارا بودن امكانات و تجهیزات عمومی و استان………………………………………………………….240

جدول 9-4: فراوانی تعداد سازمان های غیردولتی اعم از سازمان های ایمان محور و سازمان های مردم نهاد و

شعبه‌های آن‌ ها برحسب دارار بودن امكانات و تجهیزات عمومی و استان…………………………………………………………241

جدول 10-4: تعداد سازمان های غیردولتی اعم از سازمان های ایمان محور و سازمان های مردم نهاد و شبعه

‌های آن‌ ها برحسب دارا بودن امكانات و تجهیزات عمومی و استان…………………………………………………………………….242

جدول 11-4: تعداد سازمان های غیردولتی اعم از سازمان های ایمان محور و سازمان های مردم نهاد غیردولتی

و شعبه‌های آن بر حسب وضعیت مكان سازمان و استان………………………………………………………………………………….243

جدول 12-4: تعداد سازمان های غیردولتی اعم از سازمان های ایمان محور و سازمان های مردم نهاد برحسب

بالاترین مرجع تصمیم‌گیری و استان…………………………………………………………………………………………………………………..244

جدول 13-4 : سازمان های مردم نهاد NGO)  ) و سازمان های ایمان محور  ( FBO ) در محله های منطقه 1               شهر تهران ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………246

جدول 14-4: تعداد فرزندان تحت پوشش خیریه بهنام دهش پور……………………………………………………………………..250

جدول 15-4:  گزارش واحد تحقیق و بررسی صورت گرفته در مؤسسه همای رحمت « طی سال1389 » …..253

جدول 16-4 : کارهای عمرانی گروه بانوان نیکوکار در آسایشگاه خیریه کهریزک……………………………………………258

جدول جدول1-5 :  جنسیت پاسخ دهندگان……………………………………………………………………………………………………..270

جدول2-5 : سن پاسخ دهندگان………………………………………………………………………………………………………………………….271

جدول3-5 : میزان تحصیلات پاسخ دهندگان……………………………………………………………………………………………………..272

جدول4-5 : وضعیت تاهل پاسخ دهندگان………………………………………………………………………………………………………….273

جدول5-5 : پاسخ ‌های مربوط به سوال 1…………………………………………………………………………………………………………..274

جدول6-5 : پاسخ‌های مربوط به سوال 2……………………………………………………………………………………………………………275

جدول7-5 : پاسخ‌های مربوط به سوال 3………………………………………………………………………………………………………….276

ج جدول8-5 : پاسخ‌های مربوط به سوال 4……………………………………………………………………………………………………..277

جدول9-5  :آزمون فرض اول ………………………………………………………………………………………………………………………….278

 

 

جدول10-5 : پاسخ‌های مربوط به سوال 7……………………………………………………………………………………………………….279

جدول11-5 : آزمون فرض اول …………………………………………………………………………………………………………………………280

جدول12-5 : پاسخ‌های مربوط به سوال9 ……………………………………………………………………………………………………….281

جدول13-5 : پاسخ‌های مربوط به سوال 10…………………………………………………………………………………………………….282

جدول14-5 : پاسخ‌های مربوط به سوال 11………………………………………………………………………………………………….283

جدول15-5 : پاسخ‌های مربوط به سوال12………………………………………………………………………………………………………284

جدول16-5 : پاسخ‌های مربوط به سوال 13………………………………………………………………………………………………………………………..285

فهرست نمودار ها

نمودار 1-1: مدل ‌H.Leavitt (هویت سازمانی با همه اركان آن)     ………23

نمودار 2-1: مؤلفه‌های پنجگانه سازمان‌های مردم نهاد .. 25

نمودار 3-1: ورودی‌ها و خروجی‌های سیستم مدیریت شهری .. 40

نمودار 4-1: اجزای تشكیل‌دهنده تعریف واحد برنامه‌ریزی محله   45

نمودار 1-2: اجرای توسعه با مؤلفه پایداری ……… 107

نمودار 2-2: توسعه پایدار و مؤلفه‌های 3 گانه آن به همراه ا جرای مرتبط با آن ………………………………………….. 115

نمودار 3-2: چارچوب شاخص‌های توسعه پایدار شهری (تفكیک شاخص‌های كاربردی در شهر) ………………………………………….. 116

نمودار 4-2: نظریه توسعه پایدار در مقیاس محلی…. ..122

نمودار1-5 : جنسیت پاسخ دهندگان دهندگان …………………………………………………………………………………270

نمودار2-5 : سن پاسخ دهندگان………………………………………………………………………………………………………………………271

نمودار3-5 : میزان تحصیلات پاسخ دهندگان…………………………………………………………………………………………………272

نمودار4-5 : وضعیت تاهل پاسخ دهندگان……………………………………………………………………………………………………..273

نمودار 5-5 : پاسخ‌های مربوط به سوال 1…………………………………………………………………………………………………………………………274

نمودار6-5 : پاسخ‌های مربوط به سوال2…………………………………………………………………………………………………………275

نمودار7-5 : پاسخ‌های مربوط به سوال 3………………………………………………………………………………………………………..276

نمودار8-5 : پاسخ‌های مربوط به سوال 4……………………………………………………………………………………………………….277

نمودار 10-5 : پاسخ‌های مربوط به سوال 7……………………………………………………………………………………………………279

نمودار12-5 : پاسخ‌های مربوط به سوال 9………………………………………………………………………………………………………281

نمودار13-5 : پاسخ‌های مربوط به سوال10……………………………………………………………………………………………………282

نمودار14-5 : پاسخ‌های مربوط به سوال 11………………………………………………………………………………………………….283

نمودار 15-5 : پاسخ‌های مربوط به سوال12 ………………………………………………………………………………………………….284

نمودار 16-5 : پاسخ‌های مربوط به سوال 13……………………………………………………………………………………..285

نمودار 17-5 : پاسخ های مربوط به سوال 14……………………………………………………………………………………286

نمودار 18-5 : پاسخ های مربوط به سوال 15 …………………………………………………………………………………..286

نمودار 19-5: پاسخ های مربوط به سوال 16 ……………………………………………………………………………………287

فهرست نقشه ها

نقشة شماره 1-3: محدودة شهر تهران …………….. 127

نقشه شماره 2-3: وضعیت توپوگرافی شهر تهران …….. 128

نقشه شماره 3-3: پراكندگی فعال‌ترین گسل‌های استان تهران و شهر تهران    129

نقشه شماره 4-3: سازمان فضایی و كالبد شهر تهران … 131

نقشه شماره 5-3: نقشه موقعیت منطقه 1 شهر تهران …. 133

نقشه شماره 6-3: نقشه نواحی 10 گانه منطقه 1 شهر تهران 133

نقشه شماره 7-3: نقشه كاربری اراضی منطقه 1 شهر تهران 135

نقشه شماره 8-3: نقشه محله دركه ………………. 141

نقشه شماره 9-3: نقشه محله زعفرانیه …………… 145

نقشه شماره 10-3: نقشه محله دربند …………….. 149

نقشه شماره 11-3: توزیع فضای بازار در محله تجریش .. 157

نقشه شماره 12-3: توزیع فضای اماكن مذهبی در محله تجریش     158

نقشه شماره 13-3: نقشه محله دارآباد …………… 160

نقشه شماره 14-3: نقشه محله سوهانك ……………. 166

نقشه شماره 15-3: نقشه محله اراج ……………… 175

نقشه شماره 16-3: نقشه محله ازگل (كاربری اراضی) … 182

نقشه شماره 17-3: نقشه محله گلابدره…………….. 190

نقشه شماره 18-3: نقشه محله نیاوران (كاربری اراضی) 197

نقشه شماره 19-3: نقشه محله باغ فردوس …………. 205

نقشه شماره 20-3: نقشه محله حصار بوعلی ………… 210

1-1 بیان مسئله :

بی شک رشد و توسعه شهرنشینی و افزایش بی سابقه جمعیت شهری در دهه های اخیر تأثیرات مهمی در شكل گیری وكاركردهای سازمان های ایمان محور( سام ) مانند همه تشکل ها و موسسات فرهنگی و اجتماعی که در امور اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی شهرها، بوی‍‍ژه مدیریت و توسعه پایدار آنها نقش هایی ایفا می کنند، بطوری كه این روند، لزوم توجه و شناخت علمی اثرات توسعه ای این سازمان ها را دو چندان نموده است، برای مثال، نقش سازمان های ایمان محور درتوسعه اجتماعی- اقتصادی اجتماعات کوچک محلی درکانادا، استرالیا، مصر ،آمریکا

سازمان های ایمان محور، به سازمان،گروه ، برنامه یا پروژه ای اطلاق می شود که خدمات انسانی را به وسیله عامل ایمان تنیده شده با خدمات ارائه می دهد.عامل ایمان، بخش جدایی ناپذیرسازمان است که از طریق رهبران، نیروی کار و داوطلبان آن ابراز می گردد و به خدمات آن ها گره خورده است ( رهبر ،احسان؛ 1391: صص 90-87).سازمان های ایمان محور در محله هایی شکل پیدا می کنند که در آنها فعالیت ها و امور مختلف زندگی روزمره انسانی، از مذهب و اعتقادات دینی متأثر می شوند. دسته اول سازمان هایی هستند که اساس تشکیل آنها بر اساس ایمان است مثل کلیسا ها، مسجدها و دیگر مکان هایی که خدا را عبادت می کنند. دسته دوم سازمان هایی هستند که اساس تشکیل آنها ایمان نیست و هدف آنها کسب سود هم نیست، اما به سازمان های ایمانی وابسته اند مثل بنیاد ها و مؤسسه های خیریه و انجمن های حمایت از بانوان بی سرپرست. از یک طرف سازمان های ایمان محور به مفهوم عام خود، همواره زمینه ساز و تقویت كننده هویت،خاطره های معنوی و حس تعلق به مكان در شهرهای مختلف جهان می باشند. از طرف دیگر به دلیل گستردگی ابعاد و تغییر ماهیت مسائل شهری و پیچیدگی این مسائل، جامع نگری و توجه به ابعاد و جنبه های مختلف مسئله به منظور حل پایدار آنها (از جمله اثرات عملكردی اجتماعی-اقتصادی و زیست محیطی این نوع سازمان های محلی)را اجتناب ناپذیر ساخته است.  پژوهش ها و مطالعات زیادی در دو دهه اخیر در مورد انواع آثار كاركردی این سازمان ها در محیط شهری، صورت گرفته که همه به نوعی سیاست گذاری برنامه ریزی و مدیریت شهری را از خردترین واحد یعنی محله در شهر هدف قرار داده اند (madanipour,2003 ). در عصر جهانی شدن که در آن اغلب جوامع بشری درحال دور شدن از معنویت و شخصی شدن دین و جدا کردن آن از زندگی روزمره انسانی است، سازمان های ایمان محور سعی دارند نقش هایی را در استخوانبندی و هویت بخشی به شهرها و حتی محلات ایفا  کنند. سازمان های ایمان محور در طول تاریخ صرف نظر از کارکرد اصلی خود که همانا برگذاری مراسم آیینی بوده، کارکردهایی به طور مستقیم و غیرمستقیم برعهده داشته اند.

شهر تهران نیز با قرار گرفتن در مسیرتحولات شدید جمعیتی و شهر نشینی و به تبعیت از رویه ی حاکم بر نظام برنامه ریزی کشور، باید اصول مربوط به همخوانی این مراکز حیاتی  با نیاز های جمعیتی شهر و حوزه نفوذ را روشن کرده و در جهت رفع نارسایی ها وکاستی های موجود، پیشنهاد و راهکار مناسب ارائه نماید. محله های منطقه 1 شهر تهران نیز از این مقوله جدا نیستند و حامل بناهای فرهنگی ، مذهبی و دینی می باشند. با این وصف این مسئله در ذهن ایجاد می شود که وجود این سازمان های ایمان محور در محله های منطقه 1 تهران چه نقشی درتاًمین و یا تعدیل نیاز های جمعیتی و دستیابی به اصول و معیارهای مدیریت و توسعه پایدار محله ای دارند؟ در این پایان نامه تلاش می گردد تا با یک بررسی، وضعیت كاركردی سازمان های ایمان محور را از نظر سنخیت با سازمان های محله محور و ایفای نقش آنها در تحقق برخی از شاخص های پایداری شهری، بویژه در نیاز های اساسی شهروندان و در نتیجه كمك به تحقق مدیریت پایدار محله ای مورد تحلیل قرار گیرد.

1-2 سؤالات تحقیق :

1 ) آیا سازمان های ایمان محور از حیث مفهومی و کارکردی با سازمان های محله محور قابل انطباق هستند؟

2) این سازمانها در شکل گیری و تقویت مدیریت و توسعه پایدار محله ای در محدوده مورد مطالعه (خصوصاً محلات منطقه 1 تهران) چه کارکردی می توانند داشته باشند؟

1-3 فرضیه های تحقیق :

در منطقه مطالعاتی ( خصوصاً محلات منطقه 1 تهران) ، سازمان های ایمان محور و محله محور، از حیث کارکردی قابل انطباق هستند.

مهمترین  وجوه کارکردی این سازمانها در سطح مدیریت و توسعه محله،  شناخت ،آگاهی ، تعلیم و توجه در زمینه های خدمات اجتماعی – آموزشی، زیست محیطی بویژه نیازهای اساسی ساکنان است.

1-4 اهداف تحقیق :

اهداف اساسی این رساله دستیابی به موارد زیر می باشد :

1. شناخت کارکردها و نقش های سازمان های ایمان محور محله ای در کشورهای مختلف جهان در نحوه و تقویت مدیریت و توسعه پایدار محله ای.
2. بررسی کارکردها و فعالیت های این سازمانها در کاهش بحران ها، فقر و مشکلات مردم در سطح محله های شهری.
3. دستیابی به الگویی تلفیقی از این سازمانها برای تسهیل فعالیت های مدیریتی و جلب مشارکت های بیشتر مردم در سطح محلات شهری.

1-5 بهره وران تحقیق :

مدیریت شهری تهران ، مراکز برنامه ریزی شهر تهران ، دانشگا هها ، اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهر تهران ، مراکز و سازمان های ایمان محور و محله محور ( کلیسا ها ، مساجد ، معابد  ، کنیسه ها ، تکیه ها ، شهرداری ها ، شوراهای شهری ، سراهای محلات ، سازمان های غیردولتی بین المللی، مؤسسات خیریه، متنفذین محلی ، هیئت های مؤسسان احزاب سیاسی در سطح محله و … ) بنابر اهداف فوق ، با آگاهی از نتایج این پایان نامه و برآورده نمودن نیاز های جمعیتی ، مدیریت و مشخص کردن  این مراکز در جهت رفاه حال شهروندان ، بهره وران اصلی این طرح خواهند بود .

1-6 جنبه جدید بودن تحقیق

تا کنون طرح و پژوهشی در این زمینه، که اختصاصاً به نقش سازمان های ایمان محور محله ای در مدیریت و توسعه پایدار محله های شهر  پرداخته باشد برای هیچیک از مناطق شهر تهران  تهیه نشده است .

1-7 روش تحقیق

روش تحقیق در این رساله از نوع اکتشافی و با محتوا و ماهیت تحلیلی- توصیفی می باشد که در آن  علاوه بر مطالعات کتابخانه ای  (با بهره گرفتن از منابعی از قبیل کتاب، مقاله، پایان نامه، اطلاعات سازمان ها ، ادارات و … ) ، از بازدید میدانی(پیمایش) و تکمیل پرسشنامه به منظور گردآوری جدید ترین آمار و اطلاعات از مراکز وسازمان های ایمان محور و محله محور و ضرورت تحلیل های مرتبط با اهداف تحقیق استفاده خواهد شد . همچنین نوع تحقیق حاضر، کاربردی-توسعه ای می باشد.

مراحل انجام کار نیز در این رساله به صورت زیر می باشد :

طرح تحقیق رساله.

بررسی چارچوب نظری رساله.

بررسی ویژگی­های تاریخی، طبیعی، انسانی و کالبدی محلات منطقه 1 تهران.

فهرست مطالب:

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه …………………………………………………………………………………………… 16

1-2- بیان مسأله ……………………………………………………………………………………. 16

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق ……………………………………………………………………… 19

1-4- سوالات تحقیق …………………………………………………………………………………. 21

1-5- اهداف تحقیق ……………………………………………………………………………………. 21

1-6- فرضیات تحقیق ……………………………………………………………………………………. 21

1-7- مدل مفهومی تحقیق …………………………………………………………………………. 22

1-8- قلمرو تحقیق…………………………………………………………………………………….. 23

1-9- پیشینه تحقیق ……………………………………………………………………………….. 24

1-10- روش وابزار گردآوری اطلاعات ………………………………………………………………. 31

1-11- جامعه آماری و بیان حجم نمونه …………………………………………………………….. 32

1-12- روش تجزیه و تحلیل داده ها …………………………………………………………………. 32

1-13- محدودیت­های تحقیق ……………………………………………………………………….. 33

1-14- تعاریف مفهومی واژگان………………………………………………………………… 33

1-15- ساختار پژوهش …………………………………………………………………………. 35

فصل دوم: پیشینه تحقیق و مبانی نظری

2-1- مقدمه …………………………………………………………………………………… 38

بخش اول: جذب سرمایه مشتری …………………………………………………………. 38

مشتری­شناسی و مشتری­گرایی …………………………………………………………….. 38

شناسایی نیازهای مشتریان ……………………………………………………….. 39

اهمیت جذب سرمایه مشتری ……………………………………………………………. 40

بخش دوم: بازاریابی

مقدمه ………………………………………………………………………………………… 43

تعریف بازاریابی ……………………………………………………………………………. 43

اهمیت بازاریابی …………………………………………………………………………… 45

مؤلفه­ های فرایند بازاریابی ……………………………………………………………. 47

الف) محیط بازار …………………………………………………………………….. 47

1- محیط كلان …………………………………………………………………………. 48

2- محیط خرد …………………………………………………………………………. 48

ب) سیستم­های اطلاعات بازاریابی …………………………………………………. 49

ج) برنامه ­ریزی بازاریابی …………………………………………………………. 50

د) فرایند اجرای بازاریابی …………………………………………………………….. 50

ه) سیستم كنترل و نظارت ………………………………………………………… 51

اهمیت بازاریابی خدمات بانکی …………………………………………………… 52

الف) تبلیغ با هدف اطلاع رسانی……………………………………………….. 53

ب) تبلیغ با هدف ترغیب ……………………………………………………………….. 53

ج) تبلیغ با هدف یادآوری ………………………………………………………… 53

بخش سوم: بازاریابی اجتماعی

مقدمه …………………………………………………………………………….. 54

مبنای اجتماعی بازاریابی: تأمین نیازهای انسانی…………………………….. 55

تفاوت بازاریابی تجاری و بازاریابی اجتماعی …………………………………… 56

مفهوم بازاریابی اجتماعی ……………………………………………………… 59

تاریخچۀ پیدایش بازاریابی اجتماعی ……………………………………………… 62

تعریف بازاریابی اجتماعی ………………………………………………………… 63

دیدگاه بازاریابی اجتماعی ………………………………………………………… 65

ابعاد بازاریابی اجتماعی …………………………………………………………. 66

مراحل انجام یک برنامه بازاریابی اجتماعی ………………………………….. 67

مدل عمومی استراتژی بازاریابی اجتماعی …………………………………….. 68

جنبه­ های بازاریابی اجتماعی در صنعت بانكداری ……………………………….. 71

آمیخته بازاریابی …………………………………………………………… 72

بخش چهارم: بررسی مطالعات انجام شده

مطالعات انجام شده در ایران …………………………………………………. 74

مطالعات انجام شده در سایر کشورها ……………………………………….. 80

بخش پنجم: چارچوب نظری تحقیق …………………………………….. 82

فصل سوم: روش تحقیق

3-1- مقدمه ……………………………………………………………………….. 84

3-2- روش تحقیق ……………………………………………………………….. 84

 

 

3-3- فرایند تحقیق ……………………………………………………………….. 84

3-4- جامعه آماری …………………………………………………………………. 85

3-4- حجم نمونه و روش نمونه‌گیری …………………………………………….. 86

3-5- ابزار جمع­ آوری داده ها ……………………………………………………………. 86

3-6- روایی و پایایی پرسش‌نامه …………………………………………………… 86

3-6-1- روایی ………………………………………………………………………….. 87

3-6-2- پایایی ………………………………………………………………………… 87

3-7- روش جمع ­آوری داده ­ها ………………………………………………………. 87

3-8- روش­های تجزیه و تحلیل داده ها ……………………………………………….. 87

پرسش‌نامه ………………………………………………………………………….. 89

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل

4-1-مقدمه …………………………………………………………………………….. 95

4-2-آمار توصیفی …………………………………………………………………….. 95

4-2-1- ویژگی‌های فردی پاسخگویان ……………………………………………….. 95

4-2-2- وضعیت سپرده در موسسه مهر ……………………………………………. 97

4-2-3- میزان فعالیت بازاریابی اجتماعی ……………………………………………….. 99

4-2-4- مناسب بودن رسانه ­های بازاریابی اجتماعی …………………………….. 100

4-2-5- ارزش برند موسسه مالی و اعتباری مهر …………………………………..

4-2-6- ارزش سهام موسسه مالی و اعتباری مهر ………………………………. 104

4-2-7- ارتباطات سهام در رسانه بازاریابی اجتماعی …………………………….. 106

4-2-8- محتوای پیام رسانه بازاریابی اجتماعی ………………………………………. 108

4-3- آمار استنباطی ………………………………………………………………….. 110

4-4- تاثیر رسانه ­های بازاریابی اجتماعی بر سپرده­ گذاری در موسسه مالی مهر…… 115

فصل پنجم : نتیجه‌گیری و پیشنهادها

5-1- مقدمه ……………………………………………………………………… 119

5-2- خلاصه تحقیق ………………………………………………………………. 119

5-3- نتیجه ­گیری ……………………………………………………………….. 124

5-4- پیشنهادهای تحقیق …………………………………………………………. 127

5-4-1- پیشنهادها براساس نتایج تحقیق ……………………………………… 127

5-4-2- پیشنهادها برای تحقیقات آتی ……………………………………………. 128

چکیده:

هدف از انجام این تحقیق بررسی نقش رسانه ­های بازاریابی اجتماعی در سپرده­گذاری مشتریان موسسه مالی و اعتباری مهر در استان تهران بود. تحقیق حاضر از نظر روش توصیفی و از نوع همبستگی بوده كه به­لحاظ هدف، كاربردی است که به شیوه تحقیقات میدانی به جمع­آوری داده ­ها پرداخته است. جامعه آماری تحقیق شامل مشتریان موسسه مالی مهر در شهر تهران بود که باتوجه با این­که تعداد آنها، نامشخص است، حجم جامعه آماری نامحدود درنظر گرفته شد و برای تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران برای جوامع نامشخص استفاده شد، که تعداد نمونه 384 نفر برآورد گردید. ابزار اصلی جمع­آوری اطلاعات پرسشنامه بود، که روایی آن به­وسیله پانل متخصصان و پایایی آن به­وسیله محاسبه ضریب آلفای کرونباخ برای بخش­های مختلف پرسشنامه احراز شد. نتایج بدست آمده نشان داد که پاسخگویان بیشترین استفاده را از رسانه تلویزیون دارند و رسانه بازاریابی اجتماعی می ­تواند بیشترین تاثیر را در تعهد به اصول اخلاقی اجتماعی و انسانی داشته باشد. در بررسی ارزش سهام رسانه بازاریابی اجتماعی نقش افزایش ضریب ماندگاری مشتریان قبلی و زیادشدن رضایتمندی آنها از موسسه مالی و اعتباری مهر را دارد. در بررسی ارتباطات سهام رسانه نقش تبیین نقاط قوت، ضعف، تهدیدها و فرصت­های مطرح در خصوص خدمات و تسهیلات موسسه مالی و اعتباری را دارد. در بررسی تاثیر رسانه بازاریابی اجتماعی بر قصد سپرده­گذاری در موسسه مالی مهر، از رگرسیون لجستیک بهره­ گیری شد. نتایج بدست آمده نشان داد که متغیر سن، متغیر متوسط درآمد ماهیانه در گام، متغیر تعداد اعضای خانواده، متغیر فعالیت بازاریابی، متغیر مناسب­بودن رسانه، متغیر ارزش برند و متغیر ارتباطات سهام وارد معادله شد. ضریب منفی متغیرهای سن، میزان درآمد، میزان مناسب­بودن رسانه و میزان ارتباطات سهام نشان از تاثیر منفی این متغیرها دارد و نشان می­دهد که با افزایش میزان سن، میزان درآمد، تناسب رسانه بازاریابی اجتماعی و ارتباطات سهام میزان سپرده­گذاری کاهش می­یابد.

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه

در این فصل از تحقیق كلیات تحقیق مطرح میشود. در این فصل در ابتدا مساله تحقیق بیان می­ شود که شرح مشکل و ارائه آنها به شکل سوال کلیدی برای پاسخ به كمك تحقیق است. در گام بعدی ضرورت و اهمیت تحقیق بیان می­ شود، که چرایی انجام کار و معرفی کاربران احتمالی نتایج تحقیق است. اهداف تحقیق، که روند و نتایج تحقیق را مشخص می­ کند در گام بعدی تدوین می­ شود و آنچه تحقیق به­دنبال انجام آن است، مشخص می­ شود و باتوجه به اهداف فرضیه ­ها یا سؤال­های تحقیق مطرح می­ شود که مسیری برای اجرای تحقیق است. همچنین در این فصل محدودهای تحقیق، پیشینه تحقیق و تعریف عملیاتی واژه­ های برای برداشت مشترک از مفاهیم طرح می­ شود.

2-1- بیان مسأله

تجهیز منابع همواره اصلی‌ترین وظیفه سیستم بانکی بوده است. بانک‌ها وجوه مازاد را جمع‌ آوری و با دادن وام به متقاضیان، وظیفه سنتی خود یعنی واسطه‌گری را میان سپرده‌گذاران و وام‌گیرندگان ایفا می­نمایند (توكل،1383). معمولاً در فعالیت­های یک بانک، جذب منابع مالی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. گرچه عواملی چون صنعتی­شدن جوامع، گسترش و تحول در فعالیت­های اجتماعی و در نتیجه پدیدارشدن نیازهای جدید از عوامل مهم و اثرگذار در ایجاد و گسترش نهادهای مالی بوده ­اند، ولی توسعه و پیشرفت­های اقتصادی نیز یکی از مهمترین عوامل در گسترش و تحول این نهادها به­شمار می­روند(رازانی،1382)، در واقع نهادهای مالی جهت تسهیل در پیشرفت­های دیگر نهادهای اقتصادی شکل گرفته­اند و لذا می­توان عنوان نمود وجود نهادها و بازارهای مالی پیشرفته همراه با به­ کارگیری روش­های نوین، با درجه توسعه­یافتگی یک کشور ارتباط مستقیم دارد(حق­شناس كاشانی،1382). در این شرایط جذب بیشتر منابع مالی و رقابت مؤثر در جذب این منابع توسط گروه­های مختلف بانکی از موضوعاتی است که مورد توجه نهادهای مالی و اعتباری قرار داشته و دارد. امروزه به جز رقابت بین گروه­های بانکی دولتی و خصوصی موجود، ایجاد بانک­های خصوصی جدید، مؤسسات مالی و اعتباری جدید و همچنین گسترش دامنه فعالیت مؤسسات قرض­الحسنه نیز مزید برعلت شده و لذا در سیستم بانکی کشور در جذب منابع مالی به رقابت پرداخته­اند (فروزنده،1379).

در جهان امروز جذب منابع مالی آنقدر برای بانک­ها مهم و حیاتی می­باشد که رقابت بسیار شدیدی در این زمینه بین آنها ایجاد نموده است. یکی از شواهد عمده ارائه خدمات نوین، جلب اطمینان و توجه و تشویق بیشتر مردم برای سپرده­گذاری در بانک­ها می باشد. در این راستا و طی چند دهه اخیر گسترش رسانه ­های بازاریابی اجتماعی مانند شبکه­ های اجتماعی، اینترنت، شبکه­ های ماهواره ای و.. زمینه ­های جدیدی جهت جذب بیشتر منابع بانکی و ارائه خدمات بهتر و سریع­تر به مشتریان به­وجود آمده است. هدف رسانه ­های بازاریابی اجتماعی تشریح جایگاه و معرفی توانمندی­های یک بانک و ایجاد روشنگری­های لازم در مورد شرایط و موقعیت منحصر به فرد آن بانک در زمینه ارائه خدمات به مشتریان است(خضرا،1385).

در بانکداری نوین مشتریان برای سپردن وجوه خود به بانک­ها انگیزه­های متفاوتی دارند. بنابراین شایسته است در بازار رقابتی کنونی که با  خصوصی­شدن تعداد زیادی از بانک­های دولتی همراه است، بانک­ها هرچه سریعتر برای جذب منابع از یک­سو و حفظ مشتریان خویش از سوی دیگر چاره­اندیشی نمایند(خواجه­زاده،1383). از سوی دیگر امروزه قضاوت مشتری در امور بانکی براساس میزان توانمندی بانک در کمک به حل معضلات و توسعه تجارت استوار است. امنیت، سرعت تراکنش، دوستی با مصرف ­کننده و راحتی، سهولت استفاده، اعتماد و مسائل مربوط به حریم خصوصی از مهمترین عوامل در انتخاب بانک توسط مشتری می­باشند(طاهری بروجنی، 1379).

امروز شیوه ­های نوآورانه، مشتری­مداری موثر، ارائه تکنولوژی­های کارآمد، سرویس­دهی و خدمات مورد نظر مشتری را طلب می­ کند که هر بانکی در این امور موفق­ترعمل کند در بازار رقابتی نیز موفق به جذب منابع بیشتر و در نتیجه دوام، بقای دائمی و بهره­وری بالاتر خواهد بود(مغویی­نژاد،1378). سازمان­های جدید برای پاسخگویی به وظایف و رسیدن به انتظارات، به رویکردهای بازاریابی اجتماعی روی آورده­اند. به­وضوح می­توان تاکید قابل توجه تعدادی از بانک­های کشور را به ابعاد مختلف بازاریابی اجتماعی مشاهده نمود. نکته مهمی که در این خصوص می­توان اظهار داشت، توجه به ابعاد تبلیغاتی و اطلاع­رسانی این فعالیت­ها است(اداره روابط عمومی،1378).

فلسفه بازاریابی اجتماعی در بانک­ها این است که مدیران بانک­ها باید به مشتریان خود نشان دهند که در کنار منافع بانک، به رفاه آنان و منافع جامعه نیز توجه دارند. در صورتی که بانک­ها قادر نباشند پایبندی خود به مسئولیت­های اجتماعی نشان دهند، بخش مهمی از کارکرد و منافع بازاریابی اجتماعی و تاثیر آن بر تقویت برند خود را از دست خواهند داد(ابونوری و سپانلو،1384). از طرف دیگر، در صورتی که قابلیت لازم برای اثبات این پابندی را دارا باشند، علاوه بر حفظ مشتریان و جلب وفاداری آنان، قادر خواهند بود مشتریان بیشتری را به سوی خود جلب نمایند.

در بازاریابی اجتماعی تلاش در جهت تاثیرگذاری روی عقاید و رفتار جامعه است، و از این دیدگاه به­عنوان فرایندی برنامه ­ریزی شده برای تاثیرگذاری روی رفتار اختیاری گروه مخاطب جهت نیل به یک هدف اجتماعی یاد می­ شود(انیو و ویت،1389). در بازاریابی اجتماعی مخاطبین متفاوتی مدنظر هستند و توجه به آنها برای کسب موفقیت ضروری است، شناسایی و توجه به گروه­های داخلی و گروه­های خارجی(بازاریابی درونی و بیرونی) در برنامه بازاریابی اهمیت بسیاری دارد. تداوم تغییر رفتار اجتماعی تنها با تغییر در سیاست­های جامعه امكان­پذیر است و در این عرصه حمایت رسانه­ای مكملی موثر برای بازاریابی اجتماعی محسوب می­گردد. توجه به این عناصر تشکیل­دهنده آمیزه بازاریابی، كه امروزه از شكل سنتی پیشین خود خارج شده و گسترش پیدا كرده است، موفقیت یک برنامه بازاریابی اجتماعی را تضمین خواهد کرد(سلیمانی بشلی و باروتیان،1388).

برای موفقیت در بازاریابی اجتماعی باید پیام­ها را در جایی ارائه كرد كه مخاطب حضور داشته باشد. استفاده از روزنامه­های محلی، فروشگاه­های بزرگ، گروه­های موسیقی و… از این جمله به­شمار می­روند و از این رو بازاریابی اجتماعی بسیار وسیع­تر از تبلیغات تلویزیونی است. استفاده از تركیب رسانه ­های همگانی، اجتماعات، گروه­های كوچك و فعالیت­های فردی می ­تواند موثرتر باشد. وقتی یک پیام ساده و روشن در مكان­های متعدد و در سراسر جامعه تكرار گردد، احتمال دیده­شدن و به­خاطر سپرده­شدن آن بیشتر است. گستردگی مسیرهای مورد استفاده بستگی به میزان بودجه برنامه و نتایج پژوهش بر روی كانال­های تاثیرگذار بر گروه مخاطب ما دارد (هاستینگ[1]، 2007).

بازاریابان اجتماعی برنامه ­هایی را طراحی می­كنند كه بیشترین فایده و اثربخشی را داشته باشد. یکی از مدل­های معروف که مراحل تغییر رفتار رادر یک گروه مخاطب بیان می­ کند و از اصول آن در بازاریابی اجتماعی استفاده زیادی می­ شود، مدل مراحل تغییر پروچاسکا است. این مدل مراحل هفتگانه ناآگاه به آگاه[2]، دانش[3]، علاقمندشده[4]، انگیزه[5]، آماده برای امتحان کردن[6]، انجام رفتار[7] و عدم انجام رفتار[8] را دربرمی­گیرد(هاستینگ، 2007 ).

با كمك تكنیك­های بازاریابی مانند پژوهش بر روی مخاطب، تحلیل محصول، طراحی پیام، ترویج پیام تهیه شده، تبلیغات و در نهایت ارزیابی و پس­خوراند و گذاشتن این مفاهیم و اصول در كنار مدل­های توجیه­كننده تغییر رفتار می­توان به كار در حوزه اصلاح رفتار اجتماعی امیدوار بود(سلیمانی بشلی و باروتیان، 1388).

در این میان پنج مرحله در اجرای یک برنامه بازاریابی اجتماعی شامل برنامه ­ریزی، تولید مواد و پیام­ها، پیش آزمون، مداخله و ارزشیابی و بازخورد می­باشد، که در این تحقیق هدف بررسی مداخله با شناسایی كانال­های رسانه­ای و تولید پیام­های استاندارد شده، برنامه بازاریابی اجتماعی را آماده اجرا می­ کند. یک پوشش رسانه­ای مناسب و مطلوب می ­تواند پیام­های مورد نظر ما را به گروه مخاطب منتقل نماید(اوامله و همکاران[9]، 2004).

آنچه که در تحقیق حاضر مدنظر است، تحلیل كانال­های ارتباطی(رسانه ­های بازاریابی اجتماعی) با تاکید بر شناسایی كانال­های ارتباطی مناسب، تعیین چگونگی استفاده از این كانال­ها، ارزیابی انتخاب­های توزیع و تعریف قوانین ارتباطی برای شركای برنامه می­باشد. همچنین در مرحله بعد تولید مداخلات، مواد و پیش­آزمون­ها با تاکید بر تولید مداخلات و مواد با بهره گرفتن از اطلاعات جمع­آوری شده از تحلیل مشتری، ادغام آمیزه بازاریابی در یک استراتژی كه بتواند ارائه دهنده یک محصول مرغوب و مبادله مطلوب باشد و پیش­آزمون و بازبینی برنامه­ها و همچنین مداخله با تاکید بر ایجاد ارتباط با شركا و شفاف كردن تضادها، فعال­كردن استراتژی ارتباطی و توزیع آن، مستند كردن روش­ها و پیشرفت­ها در یک چارچوب سازمانی و بازبینی برنامه است.

3-1- اهمیت و ضرورت تحقیق

فلسفه بازاریابی اجتماعی با دیگر فلسفه­های رایج در بازاریابی از جهت این­که نسبت به منافع آیندگان و جامعه و رفاه آنها تاکید دارد، تفاوت داشته و به دنبال دخالت­دادن موضوعات فرهنگی و ارزشی به صورت واقعی در مسایل بازاریابی می­باشد(خضرا،1385). براساس مفهوم بازاریابی اجتماعی، مدیران بازاریابی سازمان­ها و شرکت­ها ناگزیرند در تعیین راهبردها و خطی­مشی­های بازاریابی خود، عوامل مهمی مانند خواسته­ های مصرف­ کنندگان و منافع جامعه در کوتاه­مدت و بلندمدت را درنظر بگیرند. علی­رغم این­که این حوزه در مقایسه با بازاریابی تجاری و سنتی بسیار نوپاست، اما نقش و اهمیت آن در توسعه اجتماعی موجب شده است تا شدیدا مورد توجه و اقبال عمومی قرار گیرد(حیدرپور و طهماسبی گتابی،1388). در بازاریابی اجتماعی، کسب سود و منافع شخصی یا سازمانی، الویت اصلی به­شمار نمی­رود. امروزه بسیاری از برندهای مطرح دنیا به این حقیقت دست یافته­اند که صرفا تکیه بر اصول بازاریابی سنتی و تجاری نمی ­تواند مزیت و جایگاه رقابتی آنها را در بازار تضمین نماید. حفظ مزیت­های رقابتی مستلزم تقویت مستمر برند بوده که خود نیازمند همراهی بیشتر سازمان­ها با افراد جامعه و کمک به دستیابی به اهداف اجتماعی خرد و کلان است. به­ کارگیری اصول اساسی بازاریابی تنها حد مشخصی می ­تواند جایگاه سازمان­های خدمات مالی را در بازار مشخص سازد، ولی متمایزسازی برند یک بانک در میان برند سایر بانک­هایی که خدماتی مشابه به مشتریان خود عرضه می­ کنند، نیازمند مولفه­ای است که می­توان از آن به بازاریابی اجتماعی نام برد(حق­شناس كاشانی،1382).

مشتریان باید این نکته را به وضوح احساس نمایند که هدف مدیران بانک تنها کسب منافع و افزایش سود سهام داران نیست، مدیران بانک نیز باید به مشتریان خود در عمل نشان دهند که در کنار منافع بانک و سهامداران، به منافع بلندمدت و کوتاه­مدت جامعه نیز توجه دارند. بازاریابی اجتماعی به­عنوان یکی از شاخه­های نسبتا جدید بازاریابی سنتی این امکان را در اختیار سازمان­های مختلف قرار می­دهد که در کنار پذیرش نقش­های اجتماعی بیشتر و موثرتر، به­ طور غیرمستقیم جایگاه برند خود را در میان مشتریان و جامعه بهبود و ارتقا بخشند(رازانی،1382). باتوجه به اهمیت بازاریابی اجتماعی، لازم است به­عنوان ابزاری قدرتمند در جهت توانمندکردن و رقابتی کردن بنگاه­های اقتصادی مدنظر قرار گیرد و از این طریق رابطه برنده- برنده بین کارکنان، مشتریان و جامعه و دیگر ذینفعان برقرار گردد. جابجایی و تغییرات صنعت رسانه باعث شده است تا رسانه­ های بازاریابی اجتماعی برای بازاریابان به­صورت یک استراتژی بنیادی توسعه یابد(وینریچ،1380). دلایل اهمیت رسانه ­های بازاریابی اجتماعی عبارتند از:

– تغییر از تبلیغات رسانه‌ای تا ارتباطات چندگانه؛

– تغییر از رسانه عمومی به رسانه‌های تخصصی برای گوشه‌بازارها؛

– تغییر از بازارهای فروش عمده به خرده‌فروشی(بازارهای تحت كنترل مشتری)؛

– تغییر از تبلیغات با تمركز بر عموم مردم به سمت بازاریابی براساس پایگاه اطلاعاتی از مشتریان؛

– تغییر از سطح پایین پاسخگویی آژانس­های تبلیغاتی و بازاریابی به سمت سطوح بالاتر پاسخگویی؛

– تغییر از پرداخت‌های سنتی به پرداخت براساس عملكرد(نانتان و همکاران، 2004).

[1] Hastings

[2] Unaware to aware

[3] Knowledge

[4] Interested

فصل اول: کلیات

1-1- مقدمه

هر پدیده اجتماعی برای ایجاد و تداوم ، نیازمند جایگاهی در ساختار نظام اجتماعی است و این جایگاه نیز خود نشات گرفته از نیازی است که جامعه مورد نظر به وجود آن پدیده نشان می دهد .  در بحث سازمان های مردم نهاد ، می توان به اهمیت این سازمان ها به عنوان نقش آفرین های تحقق حکمروایی مطلوب و شایسته در چهارچوب ارتقاء سرمایه اجتماعی در جامعه مدنی با رویکرد شکل دهی به مدلی شایسته برای سیاستگزاری اشاره کرد .

از این روی در فصل اول این تحقیق با چنین رویکردی به بررسی جایگاه سازمان های مردم نهاد در تحقق حکمروایی خوب در تهران پرداخته می شود . محقق در این فصل با بیان مساله به چرایی اهمیت و ضرورت پرداختن به بحث ححمروایی مطلوب ( خوب ) می پردازد و در تلاش خواهد بود تا ضمن تبیین دقیق مساله از طریق فرضیات و سوالات مشخص به اهمیت نقش سازمان های مردم نهاد به عنوان عاملی در جهت تحقق حکمروایی مطلوب در جامعه مدنی بپردازد . تعریف کلید واژگان اصلی تحقیق ، بیان روش تحقیق و نحوه دسته بندی اطلاعات جمع آوری شده در مسیر دانایی و سازماندهی فصول از دیگر بخش های این فصل محسوب می شود . به بیان دیگر در این فصل تلاش بر این است که چهارچوب نظری بحث به درستی بیان شده و نقشه راه ادامه تحقیق طراحی گردد.

2-1- طرح مسأله

سرمایه اجتماعی را به سادگی می توان به عنوان وجود معینی از هنجارها یا ارزش های غیر رسمی تعریف کرد که اعضای گروهی که همکاری و تعاون میان ایشان مجاز است، در آن سهیم هستند. مشارکت در ارزش ها و هنجار ها به خودی خود باعث تولید سرمایه اجتماعی نمی گردد، چرا که این ارزش ها ممکن است ارزش های منفی باشند. هنجارهایی که سرمایه اجتماعی تولید می کنند، به طور اساسی باید شامل سجایایی از قبیل صداقت، ادای تعهدات و ارتباطات دو جانبه باشد. به طور کلی از سرمایه اجتماعی تعاریف مختلفی ارائه گردیده است. یکی از تعاریف مطرح، سرمایه اجتماعی را مجموعه هنجارهای موجود در  سیستم های اجتماعی دانسته که موجب ارتقای سطح همکاری اعضای آن جامعه گردیده و موجب پایین آمدن سطح هزینه های تبادلات و ارتباطات می گردد. براساس این تعریف، مفاهیمی نظیر جامعه مدنی و نهادهای اجتماعی از نظرمفهومی با سرمایه اجتماعی نزدیک می گردند(فوکویاما، 1999)

در این حال با وجود قدمت فعالیت و حضور سازمان های غیر دولتی که به نوعی جزء جدایی ناپذیر فرهنگ ملی و مذهبی ما بوده اند، در سال های اخیربه دلیل مفهوم سازی جدید، به ویژه در مطالعات اجتماعی و اقتصادی و نیز ظهور تعیین صلاحیت سازمان های غیر دولتی، نقش عمده ای در ارتقاء و شکل گیری سرمایه اجتماعی ایفا می کنند.

دولت ها به واسطه تمرکز امور در خود در طولانی مدت به واسطه ناتوانی در برآوردن خواسته های شهروندان با بحران مشروعیت مواجه شدند و لذا با پیگیری سیاست تمرکززدایی و اعطای اختیارات به نهاد های محلی در جهت کسب مشروعیت از دست رفته بودند. سازمان های مردم نهاد یکی از حوزه های است که در امر توسعه و پیشرفت در دیدگاه صاحب نظران و کارگزاران دولتی همیشه مورد توجه بوده است  و به عنوان نهاد ها و موسساتی کارآمد و مکمل بخش دولتی در تحقق حاکمیت مطلوب و افزایش سرمایه اجتماعی جایگاه ویژه ای یافته اند.

سازمان های مردم نهاد به گروهی مستقل، غیر دولتی، غیر انتفاعی و داوطلبانه از مردم گفته می شود که با اهداف مشخص و آشکار، پیرامون یک نیاز اجتماعی مشترک گرد آمده اند. این سازمان ها به علت تعدد و تنوع نقش ها و ویژگی هایی که به خود می گیرند تعاریف متنوعی دارند، ولی عمدتا با پسوند«غیر دولتی» تعریف و شناخته می شوند. به عبارت دیگر«غیر دولتی بودن» بودن، وجه مشترک تمام تعاریف مربوط  به سمن ها ست. سایر تفاوت هایی که بین تعاریف این سازمان ها وجود دارند بیشتر مربوط به نوع        فعالیت هایی می شوند که سازمان های مختلف، آن فعالیت ها را در راستای تحقق اهداف سازمانی خود انجام می دهند. در یک تعریف نسبتا جامع می توان«سمن» را سازمان های غیر دولتی متشکل از گروهی از افراد داوطلب دانست که بدون وابستگی به دولت و به صورت غیر انتفاعی و عام المنفعه با تشکیلات سازمان یافته در جهت اهداف و موضوعات متنوع فرهنگی، اجتماعی، خیریه ای، تخصصی و صنفی فعالیت می کند. اهداف و موضوعات مورد توجه این سازمان ها مختص به گروه و قشر خاصی نیست و حضور تمامی افراد را در عرصه های مختلف رشدو توسعه کشور امکان پذیر می سازد. در کشور ما به دلیل پیشینه تاریخ طولانی مشارکت های مردمی در شکل گروه های همیار و خودیار و آموزه های دینی و اخلاقی مشوق افراد نسبت به این امور، ظرفیت مشارکت همیشه وجود داشته و در برهه های تاریخی از جمله در تحقق انقلاب شکوهمند اسلامی و تثبیت نظام نقش آفرینی کرده است. امروز مشارکت مردمی در قالب نهادهای رسمی مدنی مثل

 سازمان های مردم نهاد و یا اشکال سنتی و دیرینه آن مثل افزایش نقش مساجد و هیات ها، کانون های فرهنگی و غیره می تواند دارای آثار توسعه ایی مثبت باشد. نهادهای غیر دولتی هم می توانند باعث کاهش سرمایه اجتماعی گردند و هم می توانند سرمایه اجتماعی را افزایش دهند. نهادهای غیردولتی در صورت برقراری تعامل درست، می توانند باعث شکل گیری و تقویت سرمایه اجتماعی گردند. تشویق تشکیل نهادهای مدنی، تقویت آموزش های گروهی، استفاده موثر از رسانه های ارتباطی، اصلاح الگوهای رفتاری  کارکنان و مدیران، پایبندی به اخلاقیات، توجه به مصلحت عامه و از همه مهم تر، بسترسازی فرهنگ توسط دولت می تواند باعث تقویت نهاد های غیر دولتی و در نهایت ارتقاء سرمایه های اجتماعی گردد .

ایده حاکمیت خوب مدت ها در عرصه نظام های حکومتی حاکم بود و دولت ها خود را مکلف به برآوردن خواسته های مردم و شهروندان می دانستند ولی به واسطه افزایش جمعیت و بروز خواسته های جدید و ضرورت نگهداری از منابع و تاسیسات، دولت ها با چالش های جدی مواجه شدند و لذا بحث حاکمیت مطلوب مطرح گردید. در همین راستا نقش بازیگران غیر دولتی در شکل دهی به حاکمیت شایسته و مطلوب در مسیر توسعه و پیشرفت به صورت کاملا محسوسی درک شد و سازمان های غیر دولتی با داشتن گرایشات غیر سیاسی، غیر دولتی و غیر انتفاعی در تلاشند فاصله میان دولت ها و ملت ها را به صورت حد واسطی تکمیل نمایند و این خود موجب گسترش فرایند حاکمیت مطلوب می گردد.

از منظر دیگر  امروزه شهر ها در بستر سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی کشور ها نقش های بسیار حساسی ایفا می کنند. شهرها با برعهده گرفتن نقش های گوناگون در نظام سیاست گذاری کشورها، کارویژه های متفاوتی از خود بروز می دهند. اغلب معروفیت شهرها بواسطه عملکردی است که در بستر قلمرو یک کشور بر عهده می گیرند.

شهر هایی نظیر لندن، پاریس، نیویورک، پکن، مونترال، توکیو، دبی هر یک معروفیت هایی را نصیب خود کرده اند و در صدد حفظ و توسعه آن هستند تا بر جاذبه های خود بیفزایند و جایگاه خود را در محیط سخت رقابت مستحکم تر سازند (وحید، 1387: 2). در ایران نیز شهر تهران بعنوان پایتخت کشور تعریفی سیاسی، اقتصادی و تا حدودی اجتماعی از خود بروز داده است؛ نقشی که به مراتب با ضروریات و لوازم آن در این کلان شهر مرکزی، فاصله دارد. شهر تهران همزمان که پایتخت کشور جمهوری اسلامی ایران و مرکز استان تهران است، بعنوان مرکز تمام فعالیت های کشور نیز شناخته می شود. طیف وسیع ماموریت هایی که برای این شهر در نظر گرفته شده است، این برداشت را به درستی به نظر می آورد که اداره تهران همچون اداره یک کشور است(همان: 286). 

در این پژوهش سعی بر آن است که نقش وجایگاه سازمان های مردم نهاد را در تحقق و بهبود فرایند حاکمیت مطلوب و افزایش سرمایه اجتماعی پرداخته شود. هم چنین به دلیل اینکه نقش سازمان های غیر دولتی مورد توجه کارگزاران دولتی بوده و این سازمان ها، بستر رشد و ارتقاء افراد را فراهم می آورند و در قالب شکل گیری شبکه های اجتماعی در تلاشند فاصله میان دولت و ملت ها را به صورت حد واسطی تکمیل نمایند، مهم تلقی می شود. بنابراین سازمان های غیر دولتی موجب تحقق حکمیت مطلوب و افزایش سرمایه اجتماعی در کشورهای در حال توسعه می گردد.

3-1- پیشینه تحقیق

عنوان تحقیق: نقش سازمان های مردم نهاد و رهبران محلی در توسعه روستایی نمونه موردی: بندر لافت

نویسنده : مهران علی الحسابی (دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران) -1390

چکیده: مشارکت مردم در طرح های توسعه، موضوعی است که در سال های اخیر مورد توجه بسیار قرار داشته و پژوهش ها و متون تخصصی نیز در این مورد به نظریه پردازی پرداخته و تعاریف، فرضیه ها و روش های مختلفی ارائه نموده اند. از آنجا که مردم خود به عنوان افراد ذینفع و مخاطبین برنامه های عمرانی مطرح اند، همفکری، همکاری و مشارکت آنان در فرایند تهیه و اجرای این برنامه ها از اهمیت به سزایی برخوردار بوده و بسیار سودمند است. به دلیل ویژگی های حاکم بر جامعه روستایی، به ویژه انسجام اجتماعی، غنای فرهنگی و ظرفیت های کالبدی، و با توجه به زمینه مشارکت میان روستاییان، این امر به مثابه امری ضروری و اجتناب ناپذیر تلقی شده و می تواند به عنوان راهبردی اصلی در توسعه اجتماعی، اقتصادی و کالبدی روستاها مطرح گردد. این در حالی است که در واقعیت و در مقام عمل، برنامه ریزی، طراحی و اجرای پروژه های مختلف در روستاها یا به طور کلی بدون مشارکت مردم روستا انجام می شود و یا مشارکت به معنای واقعی در آن صورت نمی پذیرد و در خوش بینانه ترین حالت، با بهره گرفتن از مشارکت شعاری از مردم استفاده ابزاری صورت می گیرد. در عین حال مشارکت فعال روستاییان در برنامه های توسعه کالبدی روستاهایشان رویکردی مهم در راستای بها دادن به نقش مردم است که توان بخشی و ابتکار عمل خود روستاییان را به دنبال دارد تا خود آن ها با توجه به نیازهایشان در عمران روستا مشارکت داشته باشند. در صورتی که مشارکت مردم در روند برنامه ریزی و اجرای پروژه های عمران روستایی تلاشی جهت دار، داوطلبانه، و با نظارت و هماهنگی نهادهای مردمی سازمان یافته در خود روستا باشد، علاوه بر آنکه موجبات ایجاد همدلی و همبستگی بین مردم را فراهم می نماید، زمینه ساز توسعه روستایی با سرعت بیشتر و ابعاد وسیع تر و کاراتر است. تحقق این امر نیازمند شناخت جامع از روش ها و زمینه های مشارکت مردم روستاها در فرایند عمران روستاها و ظرفیت هایی است که جز با نگاه دقیق در مقیاس محلی و خرد، قابل بهره برداری نیستند. در این مقاله تلاش خواهد شد تا ضمن طرح ویژگی های مشارکت مردمی، نقش سازمان های مردم نهاد و ارکان آن ها در تحقق مشارکت بررسی شده و حضور این نهادها در این راستا لازم و اجتناب ناپذیر معرفی گردد. در بخش نخست مقاله ضمن طرح مبانی نظری مشارکت و بیان اهداف و روش های آن، ویژگی های مشارکت مردمی از خلال ادبیات مشارکت و از زبان متخصصین و صاحبنظران این موضوع تبیین می گردد. بخش دوم مقاله نیز به بررسی نقش سازمان های مردم نهاد و چگونگی تجلی مشارکت مردمی در بندر لافت اختصاص یافته و تجربه برنامه ریزی توسعه و طراحی کالبدی در بخش هایی از این روستا توصیف گردیده است. هدف مقاله آن است که نقش و حضور مردم و کارشناسان در هدف گذاری و تبیین سیاست های توسعه روستایی را توامان و ضروری معرفی نموده و این واقعیت را خاطرنشان نماید که به رغم آنکه روستائیان ما هنوز وارد سطوح بالای مشارکت مانند خودانگیختگی نشده اند، اما دربسیاری از جوامع روستایی ظرفیت ارزشمند و بالایی جهت مشارکت فعالانه وجود دارد که بهره گیری از آن سرعت و کیفیت توسعه و عمران روستاها را دوچندان خواهد ساخت.

عنوان تحقیق: بررسی سرمایه اجتماعی با تاکید بر نقش سازمان های مردم نهاد در پیشگیری از اعتیاد

نویسنده: فاطمه رحیمی (دانشگاه اصفهان) – 1390

چکیده: هدف تحقیق پیمایشی حاضر، بررسی سرمایه اجتماعی با تاکید بر نقش سازمان های مردم نهاد در پیشگیری از اعتیاد بود، است.روش: جامعه آماری شامل كلیه معتادین شهر اصفهان كه اقدام به درمان به صورت عضویت در انجمن معتادان گمنام (NA)، درمان اجتماع مدار(TC)، درمان نگهدارنده با متادون(MMT)  و كمپ بود. نمونه پژوهش شامل 171 نفر از معتادین در حال بهبودی بود كه به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای بود. تحقیق از طریق ابزار پرسشنامه محقق ساخته بر اساس یافته های چارچوب نظری طراحی و تنظیم گردید.

 نتایج: نتایج حاصل از تحلیل مانكوا نشان داد كه بین نمونه های درمانی در شاخص های اعتماد رسمی، اعتماد غیر رسمی، اعتماد کلی، مشارکت و سرمایه اجتماعی بین گروهی تفاوتی وجود ندارد .(P>.05)  لیکن در اعتماد تعمیم

فصل اول…………………………………………………………… 1

1-1- مقدمه………………………………………………………. 2

1-2- تعریف مسئله………………………………………………. 3

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق…………………………………. 6

1-4- اهداف این پژوهش…………………………………………. 8

1-4-1- هدف اصلی……………………………………………….. 8

1-4-2- اهداف جانبی…………………………………………… 8

1-5- فرضیات پژوهش…………………………………………… 9

1-6- حدود تحقیق………………………………………………. 10

1-7- محدودیت های تحقیق……………………………………. 10

1-7-1- محدودیتهای خارج از کنترل محقق…………………….. 10

1-8- تعریف واژه ها و اصطلاحات………………………………… 10

1-8-1- واژه های نظری…………………………………………… 10

1-8-2- واژه های عملیاتی………………………………………. 12

فصل دوم………………………………………………………….. 14

2-1- مقدمه……………………………………………………… 15

2-2- مبانی نظری تحقیق………………………………………… 15

2-2-1- مشارکت در ورزش………………………………………… 15

2-2-1-1- اثرات مشارکت در ورزش……………………………….. 18

2-2-1- 2- چرا افراد در فعالیت های ورزشی شرکت می کنند؟……20

2-2-1-3- چرا افراد در فعالیت های ورزشی شرکت نمی کنند؟……20

2-2-1-4- ورزش و فعالیت بدنی…………………………………….. 21

2-2-1- 5-اهداف ورزش…………………………………………… 23

2-2-2- مشارکت در ورزش و زنان………………………………….. 23

2-2-2- 1- تاریخچه ورزش زنان……………………………………… 26

2-2-3- اشتغال زنان………………………………………………….. 27

2-3- رفتار شهروندی سازمانی………………………………………. 28

2-3-1-  رفتار های مشارکتی و تاریخچه…………………………….. 29

2-3-2- رفتار شهروندی سازمانی………………………………………. 31

2-3-3 – تعاریف رفتار شهروندی سازمانی…………………………….. 33

2-3- 4- ویژگی های رفتار شهروندی سازمانی………………………. 35

2-3- 5- پیامد های رفتار شهروندی سازمانی………………………… 37

2-3- 6- ابعاد رفتار شهروندی سازمانی……………………………….. 39

2-3-7- عوامل موثر بر بروز رفتار شهروندی سازمانی………………….. 49

2-3- 8- نظریه های مرتبط با رفتار شهروندی سازمانی……………….. 54

2-3- 9- رفتار های ضد شهروندی…………………………………………. 56

2-3-10 – رفتارهای شهروندی سازمانی در ورزش………………………. 57

2-4- سابقه تحقیقات انجام شده…………………………………………. 58

2-5- مدل مفهومی تحقیق………………………………………………… 65

2-6- جمع بندی……………………………………………………………… 67

فصل سوم……………………………………………………………………. 70

3-1- مقدمه………………………………………………………………… 71

3-2- روش تحقیق……………………………………………………………. 71

3-3- جامعه آماری……………………………………………………………. 71

3-4- نمونه آماری……………………………………………………………… 73

3-5- متغیر های تحقیق………………………………………………………. 75

3-6-روش های گرد آوری داده ها…………………………………………….. 75

3-7- قابلیت روایی و پایایی ابزار تحقیق…………………………………….. 77

3-8- روش اجرای تحقیق……………………………………………………….. 78

3-9- روش های آماری مورد استفاده برای تجزیه و تحلیل داده ها…………. 78

فصل چهارم……………………………………………………………………… 80

4-1- مقدمه…………………………………………………………………….. 81

4-2-توصیف یافته های تحقیق………………………………………………. 81

4-2- 1- توصیف مشخصات فردی…………………………………………….. 81

4-2- 2- توصیف یافته های مربوط به سوالات پرسشنامه…………………. 86

4- 2- 2- 1- توصیف سولات مربوط به پرسشنامه مشارکت ورزشی………. 86

4-2- 2- 2- توصیف سولات مربوط به پرسشنامه رفتار شهروندی سازمانی…..93

4-3- آزمون فرضیه های تحقیق…………………………………………………. 95

4-3- 1- بررسی وضعیت طبیعی بودن مؤلفه های تحت مطالعه توسط آزمون کولموگروف – اسمیرنوف…..95

 

 

4-3- 2- فرضیه اول……………………………………………………………….. 96

4-3- 3- فرضیه دوم……………………………………………………………….. 97

4-3- 4- فرضیه سوم………………………………………………………………. 98

4-3- 5- فرضیه جهارم………………………………………………………………. 99

4-3- 6-  فرضیه پنجم……………………………………………………………….. 100

4-3- 7- فرضیه ششم……………………………………………………………….. 102

4-3- 8-فرضیه هفتم………………………………………………………………. 103

فصل پنجم…………………………………………………………………………. 108

5-1- مقدمه……………………………………………………………………….109

5-2-  خلاصه تحقیق………………………………………………………………… 109

5-3- بحث و بررسی………………………………………………………………. 114

5-4- نتیجه گیری………………………………………………………………… 142

5-5- پیشنهادات کاربردی……………………………………………………….. 146

5-6- پیشنهادات پژوهشی برای تحقیقات آینده……………………………….. 149

منابع……………………………………………………………………………….. 151

پیوست ها و ضمائم……………………………………………………………….. 170

چکیده:

 محقق بر اساس اهداف تعیین شده در پی این است كه وضعیت مشارکت در ورزش و ارتباط آن با رفتار شهروندی سازمانی بانوان شاغل در ادارات کل  استان خراسان شمالی را بسنجد.

 روش تحقیق از لحاظ حوزه تحقیقات اجتماعی، توصیفی از نوع پیمایشی و از نظر شیوه نگرش و پرداختن به مسأله توصیفی- تحلیلی محسوب می‌شود و به لحاظ روابط بین متغیرها از نوع همبستگی است و جامعه آماری تحقیق حاضر را زنان شاغل ادارات کل استان خراسان شمالی(632 نفر ) تشکیل داده اند .253 نفر از زنان شاغل ادارات کل استان خراسان شمالی پرسشنامه ­های جمعیت شناختی ، مشارکت ورزشی و رفتار شهروندی سازمانی را تکمیل کردند . در سطح آمار استنباطی با توجه به آزمون كالموگراف اسمیرنف از آزمون یومن ویتنی، كروسكال والیس و ضریب همبستگی اسپیرمن برای به‌ آزمون گذاشتن فرضیه‌های تحقیق درسطح معناداری 05/0 =α استفاده می­ شود.

نتایج تحقیق نشان می­دهد که بین مشارکت در ورزش و رفتار شهروندی سازمانی بانوان شاغل ادارات کل استان خراسان شمالی ارتباط معنی داری وجود ندارد .

در نتیجه گیری کلی می توان گفت که بین مشارکت در ورزش و رفتار شهروندی سازمانی بانوان شاغل ادارات کل استان خراسان شمالی همبستگی وجود ندارد و عواملی غیر از ویژگی های جمعیت شناختی وجود دارند که بر میزان مشارکت ورزشی زنان شاغل در فعالیت های ورزشی موثرند.

فصل اول: طرح تحقیق

1-1- مقدمه

رشد فزاینده ورزش در دو دهه گذشته ، آن را به صنعتی فعال در قرن حاضر تبدیل کرده و طی سال­های اخیر، تحولات چشم­گیری داشته است(57). میزان فعالیت ورزشی در میان افراد کم است و با افزایش سن رو به کاهش نیز می­گذارد(101) ،  ولی اگر به طور منظم انجام شود منجر به رفع و تعدیل خستگی شده و موجب ایجاد و حفظ سلامت روانی می­گردد(78). ورزش به عنوان یكی از مظاهر فردی و اجتماعی، ضمن حفظ و بقای سلامت روحی و جسمی آحاد جامعه، جهت ایفای صحیح نقش­های فردی، خانوادگی واجتماعی حائز اهمیت است(73)و وسیله ای موثر برای پرورش قوای فکری ، جسمی واخلاقی افراد بوده ،  عاملی برای جلوگیری از کجروی های اجتماعی محسوب می­ شود(16).

به طور کلی ورزش در تمام دوران زندگی از اهمیت زیادی برخوردار بوده است و موجب می­ شود، افراد مکان مناسبی برای گذراندن اوقات فراغت خود داشته باشند و مشارکت در ورزش در تامین سلامت جسمی و روانی تعمیم بهداشت ، آمادگی برای فعالیت های دفاعی ، کسب شادابی و نیل به موفقیت در وظایف حرفه ای و شغلی آنان تاثیر بسیار زیادی دارد(24 ، 58 ، 19)، به همین منظور بهترین و سالم ترین راه تخلیه هیجانات و حفظ سلامتی که برای همه اقشار جامعه پیشنهاد می­ شود مشاركت در فعالیت­های ورزشی است (73). با این حال ،  ورزش نامناسب می ­تواند نتایج منفی از قبیل اضطراب ، کاهش لذت بردن، و ترک تحصیل را تولید کند(91)  . پاسخ های عاطفی هنگام مشارکت در فعالیت­های ورزشی از اهمیت زیادی برخوردارند. ولی در پژوهش­های ورزشی به آن­ها توجه زیادی نشده ­اند (56) .

در فرهنگ اسلامی زنان از ارزش فراوانی برخوردار هستند ، توجهی كه اسلام به بانوان و نیروهای سرشار آن­ها دارد، ما را به این نکته ظریف واقف می­گرداند كه بانوان هر جامعه ، سرمایه های گرانقدر آن جامعه هستند و به عنوان وظیفه انسانی و تكلیف الهی ، بر همه مسئولان و برنامه ریزان اجرایی ، فرهنگی  لازم است تا از این سرمایه ­های گرانقدر هر چه بهتر و بیشتر استفاده كنند (47).

 امروزه نقش بانوان در فعالیت­های اجتماعی در جامعه ایران پررنگ تر از گذشته شده است. اما با وجود سیر فزاینده حضور بانوان در عرصه های اجتماعی، مشارکت و حضور آنان در فعالیت های ورزشی محدود است . بنابراین این موضوع باید بررسی و زمینه های حضور پررنگ تر آنان در عرصه های ورزشی فراهم شود (72) .    

  رفتارهای غیر رسمی که توسط کارمندان در سازمان ها ابراز می­شوند نام های مختلفی به خود می گیرند که معروف ترین این نام ها رفتار شهروندی سازمانی (OCB)[1]است(106).

 تحقیقات مختلفی در داخل و خارج از کشور به طور جدا از هم در زمینه مشارکت در ورزش و رفتار شهروندی سازمانی انجام شده ­اند که این مطلب اهمیت حضور افراد در فعالیت های ورزشی و رفتار افراد در سازمان­ها را نشان می دهد. با این مقدمه و با توجه به این­که بانوان نیمی از افراد جامعه را تشکیل  می­دهند، شناخت عوامل موثر بر مشارکت این افراد در ورزش ، باعث جهت دهی صحیح به برنامه ریزی ها برای افزایش مشارکت آن­ها در ورزش، و متعاقب آن افزایش سلامت عمومی قشر بانوان می­ شود.

2-1- تعریف مسأله

نهضت ماشینی شدن جوامع با همه خدمتی كه به بشریت کرده ، مشكلات فقر حركتی را به دنبال داشته است . انسان درگیر زندگی ماشینی، بعد از فراغت كار، دارای اوقاتی می باشد كه با توجه به علایق و امكانات خود، به فعالیت­هایی از قبیل تماشای تلویزیون ، ورزش ، تفریح و غیره برای رفع خستگی ، تمدد اعصاب می ­پردازد . ورزش از جمله فعالیت­های است كه می­توان با هزینه كمتر و بهره گیری بیشتر و در مقایسه با سایر برنامه ها  اجرا كرد(47) و به گونه ای فزاینده به عنوان وسیله ای برای حفظ و افزایش بهداشت روانی به خوبی پذیرفته شده است و ماهیت اجتماعی دارد (59 ، 17 ، 33 ) .  فعالیت­های بدنی و ورزش چندان فراوان و متنوع گشته­اند كه مشاركت افراد و گروه­ها در پرتو معیارهای گوناگون چون سن، علاقه ، سطح مهارت و غیره دسته‌بندی می‌شود (73) و شرایط جسمی و روانی خاص خود را می­طلبد (52) و بسیاری از محققان معتقدند كه فعالیت­های تربیت بدنی و ورزش آمیخته با تربیت روانی است (73).اهمیت مشارکت ورزشی در سطح وسیع از نظر تجربی و نظری پذیرفته شده است(85).

پرداختن به مسئله زنان یکی از مهم ترین مباحث کنونی در حوزه مطالعات علوم انسانی و اجتماعی در ایران است (58) . امروزه در جریان تغییرات اجتماعی ، حجم عظیم اختراعات انجام شده و تغییر در نیازها و فعالیت ها ایجاد شده است ، به طوری که این امر ، به خصوص نقش و کارکرد بدن زن را تحت تاثیر قرار داده است (65) . یكى از موضوعاتى كه در جامعه شناسی ورزشی دلایل كمى درباره آن وجود دارد، این است كه چرا بانوان با وجود شرایط محیطى یكسان و ویژگی­هاى جسمانى مشابه، میزان مشاركت­شان در فعالیت­هاى ورزشى متفاوت است (14). ورزش زنان ، امروزه به عنوان یکی از موضوعات اساسی در حیطه ورزش مطرح است . این مسئله به دلیل ویژگی جسمانی زنان است . بنابراین ضرورت دارد تا مسئولان امر شرایط و زمینه های لازم را برای حضور بیشتر و فعالانه زنان در عرصه ورزش فراهم سازند(60 ،71) .

افزایش چشم گیر میزان اشتغال زنان در جهان از نیمه دوم قرن بیستم به بعد ، به عنوان مهم ترین مشخصه ، انقلاب در نقش های جنسیتی ، نامیده شده است (49) . بشر امروز فشارهای روانی و جسمی شدیدی را تحمل می کند. یکی از مهم ترین منابع این فشار ، شغل افراد است . از آنجایی که فرد بخش اعظمی از اوقات روزمره خود را در سازمان می گذراند ، اگر محیط سازمان و مشاغل ان مطلوب نباشند صدمه جبران ناپذیری را بر جسم و روان فرد وارد کرده ، به گونه ای که جبران این صدمات نیازمند صرف زمان بسیار و هزینه نمودن مبالغی هنگفت است (29) .

سازمان­ها سیستم های اجتماعی هستند که منابع انسانی مهم­ترین فاکتور برای کارایی و اثربخشی آن­ها هستند..سازمان­ها نمی­توانند بدون تلاش و تعهد افراد به سازمان موفق شوند. رسیدگی به وضع زندگی كاركنان و تهیه موجباتی كه به بهبود وضع زندگی آن­ها كمك كند (5،46، 11،22 ) . عدم توجه به انتظارات افراد مصرف کننده خدمات ، موجب اتلاف هزینه، زمان و نیروهای انسانی می گردد(46) .

تقریبا از یک دهه قبل ، محققان بین عملکرد درون نقشی و عملکرد فرا نقشی تفاوت هایی قائل شدند . عملکرد فرا نقشی[1]  به رفتارهای شغلی فراتر از نقش های رسمی کارکنان بر می­گردد  و معمولا در سیستم پاداش رسمی سازمان در نظر گرفته نمی­شوند . یکی از متداول­ترین مفهوم سازی­ها و عملیاتی سازی­های صورت گرفته درباره رفتارهای فرا نقشی ، رفتار شهروندی سازمانی می باشد (31 ، 132،21) .

رفتار شهروندی سازمانی مجموعه ای از رفتارهای داوطلبانه و اختیاری است كه بخشی از وظایف رسمی فرد نیستند و كاركنان را در وضعیتی قرار می دهد كه به­صورت كاملاً داوطلبانه فراتراز انتظارات وظیفه و شرح شغل خود عمل نمایند(13 ،80) و  اجرای صحیح وظایف را حمایت می کنند(122).  بنابراین لازم است عوامل و اقدامات سازمانی که موجب به وجود آمدن چنین رفتارهایی در کارکنان می­ شود شناسایی شوند (6) و عوامل فردی و عوامل سازمانی از جمله عواملی هستند که زمینه ساز رفتارهای داوطلبانه در سازمان می شوند (63).

در سال های اخیر اشتغال بانوان و مسائل مرتبط با آن به عنوان یکی از حوزه های تحقیقاتی در جامعه شناسی ، روان شناسی اجتماعی ، مدیریت و اقتصاد مطرح شده است (62). بانوان شاغل که 22/30٪ کارکنان دولت را تشکیل می دهند(44)، نیز برای مقابله با خستگی های جسمانی و روانی باید نوعی فعالیت مناسب ورزشی در اوقات فراغت از کار خود داشته باشند تا توانایی های روحی و جسمی خود را حفظ کنند و با اثر بخشی بیشتری در ادارات ایفای نقش کنند (62) .

حتماً اگر تحقیقاتی به طور منظم در این مورد تاکنون انجام می­شد می­توانست در جهت دهی به مدیران برای رسیدگی درست به خواسته ­ها و نیازهای بانوان شاغل به کار آید. با توجه به این که یک برنامه ریزی صحیح زمانی انجام می شود که مدیران بدانند چه نیازهایی را باید مرتفع کنند واین در حالی است که جامعه مورد نظر در تحقیق حاضر بانوان شاغل هستند، لذا محقق با پرسش های پیش رو مواجه گردید . تا چه حد بین اقشار مختلف شاغلین بر حسب ویژگی های جمعیت شناختی ، در میزان شرکت در فعالیت های  ورزشی تفاوت وجود دارد؟ تا چه حد مشارکت در ورزش با ابعاد رفتار شهروندی سازمانی رابطه دارد ؟ تا چه حد مشارکت در ورزش بر روی رفتار شهروندی سازمانی زنان شاغل ادارات کل اثر دارد ؟ تا چه حد نوع فعالیت ورزشی بر رفتار شهروندی سازمانی موثر است ؟ تا چه حد به مشارکت در ورزش در ادارات بها داده می شود؟

3-1- اهمیت و ضرورت تحقیق

امروزه مشارکت در ورزش به عنوان یک ضرورت انكار ناپذیر و یک نیاز اساسی زیر بنای همه جوامع و به طور چشمگیر و فزاینده ای مورد توجه قرار گرفته است . از آثار مثبت این پدیده تأمین سلامت و بهداشت جسمانی و روانی ، كاهش هزینه های درمانی ، افزایش تولید و یهره وری تمام شهروندان است (47).

فعالیت های ورزشی و گروهی سبب افزایش مهارت های اجتماعی ، روابط بین فردی ، مهارت های حل مسئله و رشد اجتماعی افراد می گردد(52) و رفتار های شهروندی سازمانی نیز از جمله رفتار های داوطلبانه و مورد قبول اجتماع است(12) .پس می توان انتظار داشت مشارکت در ورزش به نوعی رفتار های اجتماعی افراد را افزایش داده  و در نهایت منجر به افزایش رفتار شهروندی سازمانی زنان شاغل ادارات کل استان خراسان شمالی شود .

انسان پیشرفته قرن بیستم برای نجات از عوارض رفاه بیش از حد و پرخوری و بی تحرکی ناشی از زندگی مدرن به فکر چاره بر آمد و چون به کوله باری از یافته های علمی و تحقیق مجهز بود با روی آوردن به تمرینات منظم و مستمر جسمانی اراده کرد تا خود و نسل آینده اش را از خطر ناشی از زندگی های بی تحرک برهاند (68).

با توجه به پیشرفت علم در تمامی زمینه ها و تاثیر آن در نحوه نگرش به موضوعات و مسائل پیرامون و طرح سوالات نو در رابطه با این موضوعات و مسائل، لزوم تحقیق و کنکاش برای بشر امری اجتناب ناپذیر می باشد. پیشرفت­های حاصله در علم روانشناسی و ارتباط تنگاتنگ این علم با ورزش گستره وسیعی از سوالات و نظریات را در پیش روی متخصصین علم ورزش قرار داده است. علم ورزش درهمه ی زمینه‌ها ازجمله فیزیولوژی ورزشی، تغذیه، حرکت شناسی،بیومکانیک، … پیشرفت چشمگیری داشته است (33).

 جریان همه گیر بی تحرکی در جوامع امروزی تابع چندین عامل است که باید راه­های جلوگیری از آن پیدا شود. یکی از بهترین روش­های جلوگیری از این امر گسترش ورزش در ادارات و در میان بانوان است که هم بخشی از جامعه کشور هستند و هم قشر تأثیر گذاری از نظر فرهنگی در کشور به حساب می آیند(101). در این راستا بسیاری از شیوه های اداری به گونه ای تغییر داده شده است واصلاح گردیده است که جلساتی در هفته به اجرای فعالیت ورزشی اختصاص پیدا کند (10).     

 مطالعه رفتار افراد در محیط های كاری از دیر باز مورد توجه اندیشمندان علوم مدیریت بوده است و با ظهور رشته رفتار سازمانی در سالهای نخست دهه 1960 در این امر جدیت بیشتری به عمل آمد. بنابراین درك رفتارهای كاركنان به منظور ایفای بهتر نقش ها و وظایف خود باعث بهبود عملكرد و ارتقاء اثربخشی سازمانی خواهد شد . بطور كلی رفتار شهروندی به كارایی و اثر بخشی سازمانها از طریق تحولات منابع ، نوآوریها و وفق پذیری كمك می كند. رفتار شهروندی سازمانی منافع زیادی دارد به طوریكه هم به سازمان و هم به كاركنان بر اساس رویكرد های متنوع منفعت می رساند(21) و باعث داشتن یک گروه از كاركنان می شود كه به شركت متعهد هستند(130).

مشارکت در ورزش منجر به افزایش صبر و شکیبایی، احترام به دیگران ، افزایش تعهد و مسئولیت افراد می شود(24، 119) و هر چه تعهد سازمانی کارمندان قوی تر باشد ، تمایل بیشتری به ارائه ی رفتارهای شهروندی سازمانی در سازمان دارند(12، 69 ،5). پس به طور غیر مستقیم می توان انتظار داشت که مشارکت در ورزش  منجر به ارتقای تعهد و وظیفه شناسی افراد که از ابعاد رفتار شهروندی سازمانی زنان شاغل ادارات کل استان خراسان شمالی هستند ، شود . چرا که تعهد افراد بالاتر رفته و افراد با تعهد سازمانی بالاتر ، رفتار شهروندی سازمانی بالاتری را نشان می دهند.

هم در ایران و هم در کشور های دیگر تحقیقات انجام شده در این زمینه ها به طور مجزا اهمیت این موضوع را بیان می کنند به عنوان مثال صالحی و قلتاش (2011)در جامعه ای بیش از 3100 نفر به بررسی رفتار شهروندی سازمانی در