فصل اول: کلیات تحقیق
1-1-مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………..		2
1-2- بیان مسئله …………………………………………………………………………………………………………………		3
1-3- ضرورت و اهمیت تحقیق ……………………………………………………………………………………………		4
1-4- اهداف تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………		5
1-4-1- هدف کلی …………………………………………………………………………………………………………		5
1-4-2- اهداف اختصاصی ……………………………………………………………………………………………….		6
1-5- محدوده‌های تحقیق …………………………………………………………………………………………………….		6
1-5-1- محدوده مکانی …………………………………………………………………………………………………..		6
1-5-2- محدوده زمانی ……………………………………………………………………………………………………		6
1-5-3- محدوده موضوعی ………………………………………………………………………………………………		6
1-6- تعریف واژگان کلیدی …………………………………………………………………………………………………		6
فصل دوم: ادبیات تحقیق   بخش اول
2-1- مروری بر فعالیت نوغانداری  ………………………………………………………………………………………		9
2-1-1- مقدمه  ………………………………………………………………………………………………………………		9
2-1-2- نوغانداری و تولیدات آن……………………………………………………………………………………..		9
2-1-3- سابقه نوغانداری …………………………………………………………………………………………………		10
2-1-4- نوغانداری و تولید ابریشم در ایران ……………………………………………………………………….   بخش دوم		11
2-2- پذیرش فناوری‌ها در کشاورزی ……………………………………………………………………………………		14
2-3- پیش‌نگاشته‌ها …………………………………………………………………………………………………………….		16
2-4- مبانی نظری تحقیق …………………………………………………………………………………………………….		26
فصل سوم: روش تحقیق
3-1- مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………….		29
3-2- محدوده جغرافیایی تحقیق …………………………………………………………………………………………..   3- 3- نوع تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………….		29   31
3-4- جامعه آماری تحقیق ……………………………………………………………………………………………………		32
3-5- روش نمونه گیری ……………………………………………………………………………………………………….		32
3-6- برآورد حجم نمونه‌ها ………………………………………………………………………………………………….		32
3-7- روش گردآوری داده‌ها ……………………………………………………………………………………………….		33
3-8- ابزار پژوهش …………………………………………………………………………………………………………….   3- 9- متغیرهای تحقیق ………………………………………………………………………………………………………		33   34
3-9-1- متغیر مستقل …………………………………………………………………………………………………….		34
3-9-2- متغیر وابسته ……………………………………………………………………………………………………..		34
3-10- فرضیه‌های تحقیق …………………………………………………………………………………………………….		34
3-11- روش­های آماری تجزیه و تحلیل داده‌ها ………………………………………………………………………		34
3-11-1- آمار توصیفی ………………………………………………………………………………………………….		35
3-11-2- آمار استنباطی …………………………………………………………………………………………………		35
فصل چهارم: یافته­ های تحقیق
4-1- مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………….		37
4-2- تجزیه و تحلیل داده ­ها (آمار توصیفی) …………………………………………………………………………..		37
4-2-1- منطقه ………………………………………………………………………………………………………………..		37
4-2-2- جنس………………………………………………………………………………………………………………..		38
4-2-3- سن …………………………………………………………………………………………………………………..		38
4-2-4- تعداد افراد تحت تکفل ………………………………………………………………………………………..		39
4-2-5- سابقه نوغانداری …………………………………………………………………………………………………		40
4-2- 6- میزان تحصیلات ………………………………………………………………………………………………..		40
4-2-7- فعالیت‌های غیرنوغانداری ……………………………………………………………………………………		41
4-2-8- درآمد حاصل از فعالیت‌های غیرنوغانداری …………………………………………………………….		42
4-2-9- درآمد حاصل از نوغانداری ………………………………………………………………………………….		42
4-2-10- تعداد تلمبار ……………………………………………………………………………………………………..		43
4-2-11- نوع مالکیت تلمبار ………………………………………………………………………………………….		44
4-2-12- مساحت تلمبار ……………………………………………………………………………………………….		44
4-2-13- تعداد جعبه تخم نوغان پرورش داده شده (1392) ………………………………………………		45
4-2-14-  نوع تلمبار……………………………………………………………………………………………………..		45
4- 2-15- مساحت توتستان……………………………………………………………………………………………   4- 2-16- مالکیت توتستان…………………………………………………………………………………………….		46   46
4- 2-17- دسترسی به روش درختکاری در توتستان……………………………………………………………		47
4-2-18- نحوه آشنایی با نوغانداری…………………………………………………………………………………		47
4-2-19- علت فعالیت نوغانداری……………………………………………………………………………………		48
4-2-20- برخورداری از خدمات بیمه………………………………………………………………………………		48
4-2-21- فروش تضمینی پیله تر تولیدی………………………………………………………………………….		49
4-2-22- مرجع مورد تمایل نوغاندار برای فروش پیله ……………………………………………………….		49
4-2-23- شرایط عرضه به بازار ……………………………………………………………………………………….		49
4-2-24- میزان هماهنگی شیوه‌های پرورش ارائه شده توسط مروجین با تجربه‌های شخصی نوغاندار ……………………………………………………………………………………………………………….		50
4-2-25- میزان درک نوغاندار از روش‌های نوین ارائه شده توسط مروجین …………………………..		51
4-2-26- استفاده از تسهیلات بانکی …………………………………………………………………………………		51
4-2- 27- شرکت در کلاس‌های آموزش نوغانداری …………………………………………………………..		52
4-2-28- مناسب بودن اطلاعات مروجان برای نوغاندار ……………………………………………………..		52
4-2-29- تاثیر مروجان در تصمیم نوغانداران برای پرورش کرم ابریشم ………………………………..		53
4-2-30- دریافت نهال یارانه‌ای اصلاح شده طی سال‌های 88 تا90 ………………………………………		53
4-2-31- وضعیت آینده نوغانداری از دیدگاه نوغانداران …………………………………………………….		54
4-2-32- تخریب توتستان ………………………………………………………………………………………………		54
4-2-33- میزان آشنایی با نوغانداری ………………………………………………………………………………..		55
4-2-34- راه‌های کسب اطلاع درباره نوغانداری ………………………………………………………………..		56
4-2-35- علاقه‌مندی به نوغانداری …………………………………………………………………………………..		56
4-2-36- درآمدزایی نوغانداری با توجه به کوتاهی زمان پرورش …………………………………………		57
4-2- 37- میزان فعالیت فیزیکی و نیاز به نیروی کار نسبت به سایر فعالیت‌های کشاورزی ………		58
4-2-38- میزان هماهنگی شیوه‌های پرورش ارائه شده توسط مروجین با امکانات  نوغانداری ….		58
4-2-39- دلایل عدم شرکت در کلاس‌های نوغانداری ………………………………………………………..		59
4-2-40- تمایل به احداث یا بازسازی تلمبار …………………………………………………………………….		60
4-2-41- تمایل به شرکت در کلاس‌های آموزش نوغانداری ……………………………………………….		61
4-2-42- تمایل به شرکت در کلاس‌های آموزشی مرتبط با نوغانداری ………………………………….		61
4-2-43- تمایل به دریافت نهال توت اصلاح شده ……………………………………………………………..		62
4-2-44- سابقه نوغانداری کشاورزان غیر نوغاندار …………………………………………………………….		62
4-2-45- امکانات نوغانداری کشاورزان غیرنوغاندار ………………………………………………………….		62
4-2-46- عوامل موثر بر افزایش تولید پیله و احیای نوغانداری از دیدگاه نوغانداران و غیرنوغانداران ……………………………………………………………………………………………………….		63
4-3- بخش آمار استنباطی …………………………………………………………………………………………………..		63
4-3-1- همبستگی بین متغیرهای مستقل و متغیر وابسته ……………………………………………………..		64
4-3-3-1- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و منطقه مورد فعالیت …………………………………..		64
4-3-3-2- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و جنسیت ………………………………………………….		64
4-3-3-3- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و تحصیلات ………………………………………………		64
4-3-3-4- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و اشتغال غیرنوغانداری ……………………………….		65
4-3-3-5- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و نوع مالکیت تلمبار …………………………………..		65
4-3-3-6-همبستگی بین پذیرش نوغانداری و درآمدزایی آن با توجه به کوتاهی زمان پرور…		65
4-3-3-7- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و میزان فعالیت فیزیکی و نیاز به نیروی کار ……		66
4-3-3-8- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و شیوه های پرورش ارائه شده توسط مروجین .		66
4-3-3-9- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و دلایل عدم شرکت در کلاس‌های آموزش نوغانداری …………………………………………………………………………………………………………		66
4-3-3-10- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و تمایل به بازسازی تلمبار …………………………		67
4-3-3-11- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و تمایل به شرکت در کلاس‌های آموزش نوغانداری ……………………………………………………………………………………………………….		67
4-3-3-12- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و تمایل به شرکت در کلاس‌های آموزشی مرتبط با فعالیت­های نوغانداری ………………………………………………………………………….		67
4-3-3-13- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و تمایل به دریافت نهال توت اصلاح شده …..		68
4-3-3-14- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و راه‌های کسب اطلاع از نوغانداری ……………		68
فصل پنجم: بحث و پیشنهادات
5-1- مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………….		75
5-2- محدودیت تحقیق ………………………………………………………………………………………………………		75
5-3- نتیجه‌گیری و بحث …………………………………………………………………………………………………….		75
5-4- پیشنهادات …………………………………………………………………………………………………………………		79
منابع ………………………………………………………………………………………………………………………………….   پرسشنامه‌ها ………………………………………………………………………………………………………………………… چکیده انگلیسی …………………………………………………………………………………………………………………..		81   88 95

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 2-1- مبانی نظری تحقیق …………………………………………………………………………………………………..	27
جدول 4-1- توزیع فراوانی پاسخ دهندگان از نظر منطقه ………………………………………………………………….	37
جدول 4– 2- توزیع فراوانی جنسیت پاسخ دهندگان……………………………………………………………………….	38
جدول 4- 3- توزیع فراوانی وضعیت سن پاسخ دهندگان …………………………………………………………………	39
جدول 4- 4- توزیع فراوانی وضعیت افراد تحت تکفل پاسخ دهندگان ………………………………………………	39
جدول 4- 5- توزیع فراوانی وضعیت سابقه نوغانداری پاسخ دهندگان………………………………………………..	40
جدول 4- 6- توزیع فراوانی میزان تحصیلات پاسخ دهندگان ……………………………………………………………	41
جدول 4- 7- توزیع فراوانی نمونه ها برحسب فعالیت‌های غیرنوغانداری …………………………………………..	41
جدول 4- 8- توزیع فراوانی درآمد حاصل از فعالیت‌های غیر نوغانداری ……………………………………………	42
جدول 4- 9- توزیع فراوانی درآمد حاصل از نوغانداری پاسخ دهندگان …………………………………………….	43
جدول 4- 10- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب تعداد تلمبار تحت مالکیت …………………………………………	44
جدول 4- 11- نوع مالکیت تلمبار …………………………………………………………………………………………………	44
جدول 4- 12- توزیع فراوانی نمونه‌ها بر حسب مساحت تلمبار ……………………………………………………….	44
جدول 4- 13- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب تعداد جعبه تخم نوغان پرورش داده شده در سال 1392…	45
جدول 4- 14- توزیع فراوانی برحسب نوع تلمبار …………………………………………………………………………..	46
جدول4- 15- مساحت توتستان به (متر مربع) ………………………………………………………………………………..	46
جدول4- 16- مالكیت توتستان …………………………………………………………………………………………………….	46
جدول 4- 17- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب روش درختکاری توت ……………………………………………..	47
جدول 4- 18- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب نحوه آشنایی با نوغانداری …………………………………………	47
جدول 4- 19- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب علت فعالیت نوغانداری …………………………………………….	48
جدول 4- 20- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب برخورداری از خدمات بیمه در سال 1391 ………………….	48
جدول 4- 21- توزیع فراوانی برحسب فروش تضمینی پیله تر تولیدی ………………………………………………	49
جدول 4- 22- تمایل فرد برای فروش پیله …………………………………………………………………………………….	49
جدول 4- 23- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب دیدگاه شرایط عرضه محصول به بازار ………………………..	50
جدول 4- 24- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب میزان هماهنگی شیوه های ترویجی با تجربه‌های شخصی	50
جدول 4- 25- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب میزان درک نوغاندار از روش های نوین ارائه شده …………..	51
جدول 4- 26- توزیع فراوانی نمونه ها برحسب استفاده از تسهیلات بانکی طی سال‌های 88 تا 91 ……….	51
جدول 4- 27- توزیع فراوانی نمونه ها برحسب شرکت در کلاسهای آموزش …………………………………….	52
جدول 4- 28- مناسب بودن اطلاعات مروجان برای نوغاندار …………………………………………………………..	52
جدول 4- 29- تاثیر مروجان در تصمیم نوغاندارا ن برای پرورش کرم ابریشم …………………………………….	53
جدول 4- 30- دریافت نهال یارانه‌ای اصلاح شده طی سال‌های 88 تا90 ……………………………………………	53
جدول 4- 31-  وضعیت آینده نوغانداری از دیدگاه نوغانداران …………………………………………………………	54
جدول 4- 32- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب وضعیت تخریب توتستان ………………………………………….	55
جدول 4- 33- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب میزان آشنایی با نوغانداری …………………………………………	55
جدول 4- 34- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب راه‌های کسب اطلاع در مورد نوغانداری ……………………..	56
جدول 4- 35- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب میزان علاقه‌مندی به نوغانداری …………………………………..	57
جدول 4- 36- توزیع فراوانی نمونه‌ها بر حسب درآمدزایی نوغانداری ………………………………………………	57
جدول 4- 37- میزان فعالیت فیزیکی و نیاز به نیروی کار نوغانداری نسبت به سایر فعالیت‌های کشاورزی	58
جدول 4- 38- توزیع فراوانی نمونه ها برحسب میزان هماهنگی شیوه‌های پرورش ارائه شده ……………….	59
جدول 4- 39- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب دلایل عدم شرکت در کلاس‌های نوغانداری ………………..	60
جدول 4- 40- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب تمایل به احداث یا بازسازی تلمبار ……………………………..	60
جدول 4- 41- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب تمایل به شرکت در کلاس‌های آموزشی ………………………	61
جدول 4- 42- تمایل به شرکت در کلاس‌های آموزشی مرتبط با نوغانداری ……………………………………….	61
جدول 4- 43- تمایل به دریافت نهال توت اصلاح شده …………………………………………………………………..	62
جدول 4- 44- توزیع فراوانی کشاورزان غیر نوغاندار برحسب دارا بودن سابقه نوغانداری …………………..	62
جدول 4- 45- توزیع فراوانی کشاورزان غیرنوغاندار برحسب دارا بودن امکانات نوغانداری ………………..	63
جدول4- 46- بررسی عوامل موثر بر افزایش تولید پیله و احیای نوغانداری ……………………………………….	63
جدول 4- 47- آماره  X2……………………………………………………………………………………………………………	69
جدول 4- 48- آزمون t مقایسه دو گروه مستقل ……………………………………………………………………………..	69
جدول 4- 49- آماره یومن ویتنی ………………………………………………………………………………………………….	71
جدول 4- 50- آماره دو جمله­ای …………………………………………………………………………………………………..	73

 

 

 

 

 

 

 

 

 

6	نمودار 2- 1- تعداد جعبه تخم نوغان توزیع شده در کل کشور و استان گیلان ……………………………………
6	نمودار 2- 2-  تعداد جعبه تخم نوغان توزیع شده در کل کشور ……………………………………………………….
30	شکل 1-1- شهرستان لنگرود (به تفکیک بخش و دهستان) ………………………………………………………………
31	شکل 1-2- شهرستان شفت (به تفکیک بخش و دهستان) ………………………………………………………………..
88	ضمیمه 1- پرسشنامه‌ها………………………………………………………………………………………………………………..

 

• 1- مقدمه

تولید بیشتر، توزیع عادلانه ثروت، به دست آوردن سطح معیشت بالاتر و تأمین زندگی آسوده‌تر، هدف عمومی جوامع کنونی است که هریک به اشکال گوناگون در پی تحقق آن هستند (کشاورز،1389). عموماّ در کشورهای درحال توسعه، ساختار و اساس توسعه فعالیت‌های اقتصادی بر پایه کشاورزی است. بنابراین کشورهایی که اساس آنها بر کشاورزی استوار است مزیت نسبی بیشتری در تولید دارند (کیانی راد،1389).

نوغانداری و تولید فراورده‌های ابریشمی ازجمله فعالیت‌هایی است که می‌تواند در کنار سایر فعالیت‌های کشاورزی در یک دوره کوتاه‌مدت درآمدی را عاید خانوارهای روستایی نماید. وجود شرایط اقلیمی و امکانات مساعد توسعه نوغانداری و صنایع ابریشم در ایران و اشتغال‌زایی این فعالیت در بهره‌گیری از بیکاری‌های پنهان و نیروهای متمرکز در روستا از یک سو و گسترش صحیح آن متناسب با شرایط اقلیمی مناطق مختلف از سوی دیگر، می‌تواند درجهت رفع پاره‌ای از مشکلات اقتصادی و اجتماعی کشاورزان مؤثر باشد (راهی، 1390).

سیرتاریخ نوغانداری در ایران با سابقه دیرینه‌اش نشان می‌دهد که این حرفه طی دوره‌های مختلف و در مواجهه با موانع و مشکلات گوناگون هیچگاه ازبین نرفته و فراموش نگردیده بلکه همچنان افتان وخیزان مسیر خود را طی نموده‌است.

تاریخ كهن ابریشم جهان گواهی موثر بر حضور ایرانیان در تولید و تجارت این محصول و تولید بافته‌های ابریشمی نفیس از زمان‌های دور تا به امروز می‌باشد. از ویژگی‌های بارز این صنعت به‌علاوه صنعت فرش اشتغال‌زایی آن است. در صنعت ابریشم از مرحله نوغانداری تا تبدیل نهایی، مشاغل زیادی وجود دارد كه بعضاً مشاغل دائمی هستند.

در این راستا رویکرد منطقی و برنامه ریزی شده به فعالیت‌های جانبی کشاورزی و صنایع تبدیلی و صنایع دستی با افزایش سطح اشتغال و ایجاد درآمد نیز می‌تواند ضمن حفظ بافت روستایی به توسعه و احیاء آن کمک شایانی کرده، روستانشینی را اقتصادی‌تر نماید. نوغانداری و مشاغل مرتبط با آن مانند قالی‌بافی و تولید فراورده‌های ابریشمی از جمله این فعالیت‌ها می‌باشد که قادر است ضمن ایجاد انگیزه اقتصادی و به‌کارگیری بخشی از نیروی کار روستا، درآمد نسبتاّ مناسبی را عاید خانوار روستایی نماید. به همین سبب بررسی علل گرایش کشاورزان و نیز عدم اقبال گروهی دیگر از آنان نسبت به این صنعت حائز اهمیت است.

 

• 2- بیان مسئله

استان گیلان با تولید حدود 55 تا 60 درصد پیله تر و برخورداری از بیشترین بهره‌بردار فعالیت نوغانداری در کشور بعنوان قطب فعالیت نوغانداری در ایران محسوب می‌شود. در سال‌های اخیر تولید پیله و ابریشم در ایران با کاهش بیش از پنجاه درصد مواجه شده ‌است (شرکت سهامی پرورش کرم ابریشم ایران، 1387). در طی همین مدت دستمزد کارگری در ایران خصوصا در گیلان به شدت افزایش یافته و با توجه به کارگرطلب بودن نوغانداری، قیمت پیله تولیدشده نتوانسته پاسخگوی زحمات کشاورز باشد. عدم صرفه اقتصادی تولید پیله در شرایطی رخ داد که قیمت زمین نیز افزایش بی‌سابقه‌ای پیداکرد و این موضوع انگیزه کافی برای تغییر کاربری توتستان‌ها را فراهم نمود. به‌علاوه محصولات رقیب کشاورزی نیز از وضعیت نسبی بهتری برخوردار شدند و مجموعاّ انگیزه برای تولید پیله کاهش‌ یافت. علیرغم کاهش تولید پیله و کاهش عرضه نخ ابریشمی داخلی در سال‌های اخیر، قیمت نخ ابریشمی افزایش پیدا نکرد. این موضوع به دلیل کاهش قیمت نخ ابریشم در بازارهای جهانی و به علاوه تولید ابریشم ارزان قیمت در کشورهای همسایه ایران نظیر افغانستان، تاجیکستان و ازبکستان بود. ایران با توجه به کیفیت تخم نوغان خود که از قدرت رقابت بالایی برخوردار است در سال‌های 1380 و 1381 از صادرکنندگان تخم نوغان به کشورهای آسیای میانه بود که متأسفانه این بازارها در سال‌های اخیر از دست رفت.

افزایش روزافزون مصرف فراورده‌های ابریشمی به سبب ارتقاء سطح زندگی مردم به ویژه در کشورهای توسعه‌یافته و محبوبیت این محصولات نزد دوستداران محیط زیست در جهان به سبب اهمیت خواص فیزیکی و شیمیایی ابریشم برای سلامت و بهداشت از یک سو و توقف یا کاهش فعالیت نوغانداری در کشورهای توسعه‌یافته به سبب محدودیت زمین و افزایش دستمزد نیروی کار، فرصت مناسبی برای کشورهای درحال توسعه فراهم‌آورده ‌است تا با به‌کارگیری روش‌های نوین، تولید ابریشم را در کشورهای خود افزایش دهند.

با ظهور پدیده صنعتی شدن در برخی کشورها نظیر ژاپن و کره جنوبی از رونق این فعالیت کاسته شده، این کشورها دارای مزیت نسبی در بخش صنعت ابریشم گردیدند. از طرف دیگر کشورهایی مانند هندوستان و چین همچنان ‌که در مسیر صنعتی شدن گام برمی‌دارند اما طلایه داران تولید ابریشم درجهان هستند (راهی، 1390).

در سال های اخیر فعالیت نوغانداری در ایران با رکود شدیدی مواجه شده ‌است. این امر نه به دلیل عدم قابلیت‌های این سرزمین پهناور است بلکه بروز برخی از موانع و مشکلات،  امروزه نوغانداری و تولید ابریشم در ایران را همانند برخی دیگر از زیربخش‌های کشاورزی به چالش کشیده‌است (صیداوی و همکاران، 1385).

 

به‌طور کلی چالش‌های پیش روی صنعت نوغانداری را می‌توان بدین شرح خلاصه نمود: عدم رغبت كشاورزان به دلایلی همچون بالا بودن نرخ نهاده‌های كشاورزی، نوسانات قیمت پیله و ابریشم، ناپایداری بازار، پایین بودن قیمت پیله، كاهش صادرات فرش، عدم صرفه اقتصادی برای تولیدكننده پیله‌تر و ابریشم، بالا بودن قیمت تمام شده نسبت به سایر كشورها، عدم ایجاد زیرساخت‌های تشكیلاتی مناسب، عملكرد پایین‌تر نسبت به هیبریدهای پرتولید در برخی كشورها به دلیل عدم رعایت شرایط استاندارد پرورش، سنتی بودن سیستم‌های تولید و خصوصیات ژنتیكی هیبریدهای ایرانی، عدم وجود صنایع تبدیلی متنوع، واردات رسمی و غیر رسمی پیله و ابریشم به دلیل وجود نخ های ارزان‌تر از قیمت تمام شده داخلی و  بالا بودن دستمزد كارگران نسبت به برخی كشورهای دیگر.

 

با توجه به قلمرو وسیع نوغانداری در كشور و قابلیت توسعه این صنعت، ریشه‌دار بودن آن در فرهنگ و تمدن ایرانی و لزوم حفظ و تداوم آن با بهره گرفتن از تكنیك‌های نوین پرورشی، تدوین یک برنامه هدفمند و بلند مدتبرای احیاء این صنعت دیرپا ضروری می‌باشد.در این تحقیق تلاش می‌شود تا عوامل مؤثر بر پذیرش نوغانداری بررسی گردد و دلایل عدم استقبال کشاورزان نیز مورد واکاوی قرارگیرد. موقعیت ویژه استان گیلان در این حرفه – صنعت به عنوان قطب اصلی نوغانداری و دارا بودن بالاترین میزان تولید ابریشم کشور، اهمیت پرداختن به این موضوع را در محدوده این استان دو چندان می کند. پژوهش پیش رو درصدد پاسخ دادن به این پرسش است که مهمترین عوامل اقتصادی، اجتماعی و فنی تأثیرگذار بر پذیرش نوغانداری کدامند؟

 

• 3- ضرورت و اهمیت تحقیق

پرورش کرم ابریشم از حرفه‌های بسیار قدیمی است که در طول تاریخ ایران با فراز و نشیب فراوان به حیات خود ادامه داده ‌است. ابریشم در بخشی از حیات چند هزارساله این کشور خودنمایی کرده و حتی در برخی از ادوار محور اقتصاد این مرزو بوم بوده ‌است. در بسیاری از کشورها و عمدتاَ در آسیا این حرفه از دیرباز محل کسب درآمد مردم بوده، این فعالیت همچنان ادامه دارد. اگرچه نوغانداری به‌عنوان یک فعالیت جانبی تلقی می‌گردد، اما با توسعه تکنولوژی و صنعتی‌کردن این فعالیت امکان بهره‌برداری بیشتر و بالطبع کسب منافع از آن در شرایط اقلیمی معمولی به عنوان یک شغل جانبی مطرح بوده، مورد استفاده بسیاری از کشورها قرار می‌گیرد. در شرایط مطلوب‌تر اقلیمی نیز به دلیل سرعت رشد درخت توت و امکان پرورش کرم ابریشم دو تا سه بار (در مناطق معتدله) و چهار تا پنج بار (در مناطق نیمه‌گرمسیری و گرمسیری) در سال می‌تواند به عنوان یک شغل جانبی خانوار روستایی محسوب‌گردد. بنابراین گسترش صحیح آن متناسب با شرایط اقلیمی مختلف می‌تواند به عنوان برنامه‌ای مناسب در جهت رفع پاره‌ای از مشکلات اقتصادی و اجتماعی نقش ارزنده‌ای را ایفا نماید (صیداوی وهمکاران، 1385).

به‌دلیل اینکه نوغانداری یک فعالیت جانبی برایكشاورزان محسوب می‌گردد، تاکنون كمتر مورد توجه و حمایت بوده ‌است.از سوی دیگر 95 درصد تولیدات نخ ابریشم صرف تولید فرش ابریشمی می‌شود كه بازار آن صادراتی است و مصرف داخلی آن بسیار محدود است، لذا فعالیت‌های نوغانداری بسیار وابسته به تحولات بین‌المللی صادرات فرش است. حجم قابل توجهی ازابریشم مورد نیاز كشور از طریق واردات تأمین می‌شود، این در حالی است كه با حمایت از نوغانداران داخلی و ایجاد انگیزه در کشاورزانی که به طور بالقوه از امکانات پرورش کرم ابریشم برخوردارند امكان افزایش تولید ابریشم داخلی و ایجاد فرصت اشتغال برای كشاورزان شمال كشور فراهم می‌شود. ابریشم به دلیل بالابودن ارزش افزوده، از ظرفیت قابل توجهی برای ایجاد فرصت‌های شغلی برخوردار است. به كار انداختن چرخ‌های تولید ابریشم در شمال كشور ضمن افزایش نقدینگی در بازارهای داخلی، قدرت صادراتی ایران در حوزه صادرات غیرنفتی را نیز افزایش می‌دهد.

عمده پژوهش‌های علمی و تحقیقاتی در حوزه صنعت نوغانداری و ابریشم در دنیا به استثناء مواردی که به کلی‌گویی درخصوص سیاست‌های اتخاذ شده توسط دولت‌های کشورهای نوغان‌خیز پرداخته ‌است یا پژوهش‌هایی که صرفاَ به روش‌های اصلاح نژادی کرم ابریشم، درختان توت و غیره معطوف بوده ‌است، توجه کمتری به بررسی تأثیرگذاری این سیاست‌ها و راه‌های توسعه آن داشته‌ است. در ایران نیز مطالعات صورت گرفته درخصوص صنعت نوغانداری و ابریشم بیشتر در راستای بررسی‌های مربوط به توسعه این صنعت در قالب مطالعات طرح توسعه نوغانداری و صنایع ابریشم ایران و نیز موضوعات مرتبط با اصلاح نژاد کرم ابریشم و درخت توت و آفات و بیماری‌های آنها معطوف بوده و در مجموع کمتر به بررسی علمی علل کمرنگ شدن استقبال کشاورزان از این حرفه دیرینه و عوامل مؤثر در پذیرش آنان پرداخته شده‌است. لذا انجام طرح‌های پژوهشی در این خصوص ضروری به نظر می‌رسد.

 

• 4- اهداف تحقیق

1-4- 1- هدف کلی:

هدف کلی این تحقیق شناسایی عوامل مؤثر بر پذیرش نوغانداری در میان کشاورزان استان گیلان است. برای این منظور اهداف اختصاصی زیر مدنظر می‌باشند:

 

1-4-2- اهداف اختصاصی:

• بررسی ویژگی‌های فردی کشاورزان شهرستان‌های لنگرود و شفت به عنوان دو قطب نوغانداری شرق و غرب استان گیلان .
• بررسی ویژگی‌های فنی مؤثر بر پذیرش نوغانداری

فهرست موضوعات

فصل اول: کلیات تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………..1

1-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………..2

1-2- بیان مسأله……………………………………………………………………………………………………………………………………..3

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………4

1-4- اهداف و سوالات…………………………………………………………………………………………………………………………..5

1-4-1- اهداف……………………………………………………………………………………………………………………………………5

1-4-1-1- هدف کلی………………………………………………………………………………………………………………………….5

1-4-1-2- اهداف اختصاصی………………………………………………………………………………………………………………..5

1-4-2- سوالات………………………………………………………………………………………………………………………………….5

1-5- محدوده تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………6

1-6- محدودیت تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………..6

1-7- واژه­ های کلیدی……………………………………………………………………………………………………………………………..6

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………..8

2-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………..9

– بخش اول…………………………………………………………………………………………………………………………………………10

2-2- پذیرش……………………………………………………………………………………………………………………………………….10

2-2-1- تعریف پذیرش……………………………………………………………………………………………………………………..10

2-2-2- پذیرش فن­آوری……………………………………………………………………………………………………………………10

2-2-3- موانع پذیرش فن­آوری……………………………………………………………………………………………………………11

– بخش دوم…………………………………………………………………………………………………………………………………………12

2-3- منشاء آفات…………………………………………………………………………………………………………………………………12

2-3-1- تاریخچه کنترل آفات……………………………………………………………………………………………………………..12

2-3-1-1- دوره روش­های سنتی…………………………………………………………………………………………………………12

2-3-1-2- دوره آفت­کش­ها………………………………………………………………………………………………………………..12

2-3-1-3- دوره مدیریت تلفیقی آفات…………………………………………………………………………………………………13

2-4- مدیریت تلفیقی آفات (IPM)……………………………………………………………………………………………………….13

2-4-1- مزایای مدیریت تلفیقی آفات…………………………………………………………………………………………………..13

2-4-2- عملیات مدیریت تلفیقی آفات…………………………………………………………………………………………………14

2-4-2-1- روش­های کنترل زراعی………………………………………………………………………………………………………14

2-4-2-2- روش­های کنترل بیولوژیک…………………………………………………………………………………………………15

2-4-2-3- روش­های کنترل فیزیکی…………………………………………………………………………………………………….15

2-4-2-4- روش­های کنترل مکانیکی…………………………………………………………………………………………………..15

2-4-2-5- روش­های کنترل شیمیایی……………………………………………………………………………………………………15

2-4-3- ویژگی­های مگس زیتون…………………………………………………………………………………………………………16

2-4-3-1- شکل­شناسی……………………………………………………………………………………………………………………..16

2-4-3-2- زیست­شناسی مگس زیتون………………………………………………………………………………………………….16

2-4-3-3- اهمیت اقتصادی مگس زیتون……………………………………………………………………………………………..18

2-4-3-4- علائم خسارت مگس زیتون………………………………………………………………………………………………..19

– بخش سوم………………………………………………………………………………………………………………………………………..19

2-4-4- مدیریت تلفیقی مگس زیتون در جهان و ایران…………………………………………………………………………..19

2-4-4-1- ردیابی مگس زیتون……………………………………………………………………………………………………………19

2-4-4-1-1- ردیابی مگس زیتون با بهره گرفتن از تله زرد چسبنده………………………………………………………………19

2-4-4-1-2- ردیابی مگس زیتون با بهره گرفتن از تله مکفیل………………………………………………………………………19

2-4-4-1-3- ردیابی مگس زیتون با بهره گرفتن از تله فرمونی……………………………………………………………………..20

2-4-4-1-4- ردیابی مگس زیتون با بهره گرفتن از اکوتراپ…………………………………………………………………………20

2-4-4-1-5- ردیابی مگس زیتون با بهره گرفتن از بطری­های شفاف…………………………………………………………….20

2-4-4-2- روش­های کنترل مگس زیتون……………………………………………………………………………………………..21

2-4-4-2-1- مبارزه قانونی (اقدامات قرنطینه­ای)…………………………………………………………………………………..21

2-4-4-2-2- مبارزه زراعی………………………………………………………………………………………………………………..21

2-4-4-2-3- مبارزه مکانیکی……………………………………………………………………………………………………………..21

2-4-4-2-4- مبارزه ژنتیکی با بهره گرفتن از روش نرعقیمی………………………………………………………………………..22

2-4-4-2-5- مبارزه بیولوژیک……………………………………………………………………………………………………………22

2-4-4-2-6- مبارزه شیمیایی……………………………………………………………………………………………………………..22

2-4-4-2-6-1- کنترل شیمیایی همراه با جلب­کننده­ های حشرات کامل……………………………………………………23

2-4-4-2-6-1-1- طعمه­پاشی لکه­ای………………………………………………………………………………………………….24

2-4-4-2-6-1-2- طعمه­پاشی ردیفی………………………………………………………………………………………………….24

2-4-4-2-6-1-3- طعمه­پاشی هوایی………………………………………………………………………………………………….24

2-4-4-2-7- استفاده از ذرات کائولین برای محافظت میوه از مگس زیتون……………………………………………….25

– بخش

 چهارم……………………………………………………………………………………………………………………………………..25

2-5- پیشینه تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………25

– فصل سوم…………………………………………………………………………………………………………………………………………38

– متدولوژی تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………….39

3-1- موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه……………………………………………………………………………………………40

3-1-1- معرفی شهرستان رودبار………………………………………………………………………………………………………….40

3-2- روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………….42

3-3- جامعه و نمونه آماری……………………………………………………………………………………………………………………42

3-4- ابزار پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………….43

3-5- روایی و پایایی ابزار اندازه ­گیری……………………………………………………………………………………………………..44

3-5-1- روایی…………………………………………………………………………………………………………………………………..44

3-5-2- پایایی…………………………………………………………………………………………………………………………………..44

3-6- متغیرهای تحقیق و تعاریف عملیاتی……………………………………………………………………………………………….45

3-6-1- متغیرهای مستقل……………………………………………………………………………………………………………………45

3-6-1-1- ویژگی­های فردی………………………………………………………………………………………………………………45

3-6-1-2- ویژگی­های نظام زراعی………………………………………………………………………………………………………45

3-6-1-3- ویژگی­های اقتصادی باغداران زیتون…………………………………………………………………………………….45

3-6-1-4- نفوذپذیری اجتماعی باغداران زیتون…………………………………………………………………………………….45

3-6-1-5- همکارب با نهادها……………………………………………………………………………………………………………..45

3-6-1-6- مشارکت اجتماعی باغداران زیتون……………………………………………………………………………………….46

3-6-1-7- فعالیت­های آموزشی- ترویجی باغداران زیتون………………………………………………………………………46

3-6-1-8- دانش فنی باغداران زیتون…………………………………………………………………………………………………..46

3-6-1-9- نوع کانال­های ارتباطی باغداران زیتون………………………………………………………………………………….46

3-6-1-10- نوع روش مورد استفاده برای مدیریت تلفیقی آفت مگس زیتون…………………………………………….47

3-6-1-11- دلایل عمده عدم انگیزه باغداران برای مدیریت تلفیقی مگس زیتون……………………………………….47

3-7- فرضیه ­های تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………..47

3-8- روش تجزیه و تحلیل داده ­ها…………………………………………………………………………………………………………49

3-8-1- آمار توصیفی…………………………………………………………………………………………………………………………49

3-8-2- آمار استنباطی………………………………………………………………………………………………………………………..49

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ­ها…………………………………………………………………………………………………………51

4-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………52

4-2- یافته­ های توصیفی………………………………………………………………………………………………………………………..52

4-2-1- ویژگی­های فردی…………………………………………………………………………………………………………………..52

4-2-2- ویژگی­های نظام زراعی…………………………………………………………………………………………………………..54

4-2-3- ویژگی­های اقتصادی………………………………………………………………………………………………………………55

4-2-4- نفوذپذیری اجتماعی………………………………………………………………………………………………………………58

4-2-5- همکاری با نهادها………………………………………………………………………………………………………………….59

4-2-6- مشارکت اجتماعی…………………………………………………………………………………………………………………60

4-2-7- فعالیت­های آموزشی- ترویجی………………………………………………………………………………………………..61

4-2-8- دانش فنی……………………………………………………………………………………………………………………………..62

4-2-9- سه اولویت مهم برای کسب اطلاعات در زمینه مدیریت تلفیقی مگس زیتون…………………………………64

4-2-10- استفاده از روش­های کنترل مگس زیتون در دوسال اخیر…………………………………………………………..65

4-2-11- سه دلیل عمده ایجاد عدم انگیزه در باغداران زیتون برای مدیریت تلفیقی مگس زیتون…………………65

4-3- یافته­ های استنباطی………………………………………………………………………………………………………………………..66

4-3-1- بررسی روابط بین متغیرهای اسمی با متغیر وابسته……………………………………………………………………..66

4-3-2- بررسی روابط بین متغیرهای پیش­بین با متغیر وابسته از طریق ضرایب همبستگی پیرسون و اسپیرمن..67

4-3-3- تحلیل تشخیصی……………………………………………………………………………………………………………………69

فصل پنجم……………………………………………………………………………………………………………………………………………74

– بحث، نتیجه ­گیری و پیشنهادها……………………………………………………………………………………………………………..75

5-1- مرور کلی بر تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………..76

5-1-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………..76

5-1-2- اهداف و سوالات…………………………………………………………………………………………………………………..76

5-1-3- محدوده تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………..77

5-1-4- محدودیت تحقیق………………………………………………………………………………………………………………….77

5-1-5- روش و نوع تحقیق………………………………………………………………………………………………………………..77

5-1-6- متغیرهای تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………77

5-1-6-1- متغیرهای مستقل……………………………………………………………………………………………………………….77

5-1-6-2- متغیرهای وابسته……………………………………………………………………………………………………………….77

5-1-7- فرضیه ­های تحقیق………………………………………………………………………………………………………………….77

5-2- نتیجه ­گیری………………………………………………………………………………………………………………………………….78

5-2-1- یافته­ های توصیفی………………………………………………………………………………………………………………….78

5-2-2- یافته­ های استنباطی…………………………………………………………………………………………………………………82

5-3- بحث………………………………………………………………………………………………………………………………………….83

5-4- پیشنهادها……………………………………………………………………………………………………………………………………85

5-4-1- پیشنهادهای پژوهش حاضر…………………………………………………………………………………………………….85

5-4-2- پیشنهادهایی برای پژوهش­های آینده………………………………………………………………………………………..86

– منابع و مأخذ……………………………………………………………………………………………………………………………………..87

– پیوست­ها………………………………………………………………………………………………………………………………………….96

– پرسشنامه………………………………………………………………………………………………………………………………………….97

 

فهرست جداول

جدول 3-1- ارزش عددی گویه ­های پرسش­نامه. 43

جدول 3-2- ارزش عددی گویه ­های پرسش­نامه. 44

جدول3-3- میزان اعتماد (پایایی) پرسش­نامه با بهره گرفتن از روش آلفای كرونباخ.. 44

جدول 4-1- توزیع فراوانی ویژگی­های فردی زیتون­کاران.. 53

جدول  4-2- توزیع فراوانی ویژگی­های نظام زراعی باغداران زیتون.. 55

جدول 4-3-  توزیع فراوانی ویژگی­های اقتصادی باغداران زیتون.. 56

جدول 4-4- میزان نفوذ­پذیری اجتماعی باغداران زیتون به ترتیب اهمیت موضوع.. 58

جدول 4-5- توزیع فراوانی باغداران مورد مطالعه برحسب میزان نفوذ­پذیری اجتماعی.. 59

جدول 4-6- میزان همکاری باغداران زیتون با نهادها، به ترتیب اهمیت موضوع.. 59

جدول 4-7- توزیع فراوانی باغداران مورد مطالعه بر حسب همکاری با نهادها. 60

جدول 4-8- میزان مشارکت اجتماعی باغداران زیتون به ترتیب اهمیت موضوع.. 60

جدول 4-9- توزیع فراوانی باغداران مورد مطالعه بر حسب میزان مشارکت اجتماعی.. 61

جدول 4-10- میزان فعالیت­های آموزشی-ترویجی باغداران زیتون به ترتیب اهمیت موضوع.. 62

جدول 4-11- توزیع فراوانی باغداران مورد مطالعه بر حسب میزان فعالیت­های آموزشی.. 62

جدول 4-12- میزان دانش­فنی باغداران زیتون به ترتیب اهمیت موضوع.. 63

جدول 4-13- توزیع فراوانی باغداران مورد مطالعه بر حسب میزان دانش فنی.. 64

جدول 4-14- روش­های کسب اطلاعات باغداران زیتون در زمینه مدیریت تلفیقی مگس زیتون.. 64

جدول 4-15- استفاده از روش­های کنترل مگس زیتون در دوسال اخیر. 65

جدول 4-16- دلایل عدم انگیز باغداران برای مدیریت تلفیقی مگس زیتون.. 66

جدول 4-17- بررسی تاثیر ویژگی­های فردی، زراعی، اقتصادی در میزان استفاده از روش­های کنترل آفت مگس زیتون با بهره گرفتن از کای­اسکویر. 66

جدول 4-18- متغیرها، مقیاس متغیرها، ضریب همبستگی و سطوح معنی­داری آن­ها در جامعه آماری باغداران  زیتون         67

جدول 4-19– تفسیر ضریب همبستگی.. 68

جدول 4-20- متغیرهای وارد­شده در تابع تشخیص به روش گام به گام. 70

جدول 4-21- نتایج حاصل از آزمون معنی­داری تابع.. 71

جدول 4-22- ضرایب تابع تشخیص کانونی.. 71

جدول 4-23- ماتریس ساختار. 72

جدول 4-24- نتایج طبقه ­بندی پاسخ­گویان بر مبنای تابع تشخیص گام به گام. 73

 

فهرست شکل­ها

شکل 2-1- چارچوب نظری تحقیق.. 37

شکل 2-2- نقشه استان گیلان.. 40

شکل 3-1- نقشه شهرستان رودبار. 41

 

فصل اول

کلیات تحقیق

 

1–1– مقدمه                                                    

میزان خسارت­های وارده به تولیدات­کشاورزی به­وسیله علف­های­هرز، بیماری­ها، حشرات و سایرآفات از مجموع خسارت­های وارده به محصولات­کشاورزی که در حدود 35 درصد می­باشد، به ترتیب 45، 30، 20 و 5 درصد تعیین شده است.اگر چه کنترل شیمیایی در مورد بسیاری از عوامل خسارت­زا موثر بوده و تحول زیادی در افزایش تولید بوجود آورده است، اما هزینه و تاثیر نامطلوب آنها بر محیط­زیست و کیفیت محصولات کشاورزی منجر به توجه بیشتر به استفاده از روش­هایی شده است که در آنها نیاز به مصرف مواد شیمیایی کم بوده یا نباشد (رنجبر و همکاران، 1386). تولید محصولات کشاورزی علاوه بر شرایط اقلیمی و مخاطرات پیش ­بینی نشده در وهله اول تابع عوامل مدیریتی خاصی است که تاثیرات مهمی در تولید پایدار کشاورزی دارد. این عوامل به طور کلی شامل مدیریت خاک، آب، آفات و بازاریابی است که هر یک از این بخش­ها، خود دارای مسایل و معضلات بی­شماری است، اما در این بین، مدیریت تلفیقی آفات نقش مهمی در فرایند تولید محصولات کشاورزی دارد (نوری و همکاران، 1390). خسارت آفات به محصولات کشاورزی دارای سابقه طولانی بوده و هر ساله با وجود مصرف سموم شیمیایی نه تنها خسارت آفات کنترل نمی­ شود، بلکه سطح آلودگی مزارع نیز افزایش می­یابد ( نوری و همکاران، 1385 به نقل از شریفی مقدم، 1383).

در سال­های اخیر و با توجه بیشتر بشر به محیط زیست، کارگزاران بخش، مدیریت تلفیقی آفات را به­منظور کنترل آفات و بیماری­های گیاهی معرفی نموده ­اند که مفید و در عین حال بیشتر از دیگر راهکارها به طبیعت نزدیک می­باشد.

مدیریت تلفیقی آفات، یک رهیافت موثر و حساس از نظر محیط زیست برای مدیریت آفات است که بر ترکیبی از روش­های معمول تکیه دارد. برنامه ­های مدیریت تلفیقی آفات از اطلاعات جامع و جاری درباره چرخه زندگی آفات و ارتباطات آنها با محیط استفاده می­ کند (2009 Ofuoku et al.,). ترویج اثر بخش مدیریت تلفیقی آفات نیازمند شناسایی محورها و مؤلفه­ های اصلی مدیریت تلفیقی آفات به­منظور سیاست­گذاری و برنامه ­ریزی عملی با مشارکت کشاورزان است. این مهم می ­تواند از طریق اجرای برنامه ­های مدیریت تلفیقی از طریق رهیافت­های مشارکتی ترویجی همانند رهیافت مدارس مزرعه­ای صورت گیرد، زیرا در فرایند توسعه سرمایه انسانی مهم­ترین عامل به­شمار می ­آید و استفاده از رهیافت­های مشارکتی عامل موفقیت برنامه ­های توسعه کشاورزی از جمله مدیریت تلفیقی آفات محسوب می­ شود(شریفی و همکاران، 1386).

علی­­رغم تلاش­ های فراوانی که در دهه­های اخیر برای آموزش روستائیان صورت گرفته، هنوز دانش و آگاهی روستاییان برای مدیریت تلفیقی آفات کافی نیست. این امر از آن حکایت دارد که شیوه ­های به­کار گرفته شده از کارایی لازم برخوردار نبوده است. موفقیت برنامه ­های مدیریت تلفیقی آفات به انگیزش­ها، مهارت ­ها، و دانش کشاورزان و همچنین مشارکت گروه­های محلی و جوامع بستگی دارد.

زیتون به عنوان یکی از محصولات باغی، به لحاظ نقشی که در راستای تولید روغن خوراکی دارد، از جایگاه ویژه­­ای در جهان برخوردار است. تولید زیتون به دلیل تاثیرپذیری از عوامل جوی و محیطی در کنار مشکل آفات و بیماری­های گیاهی، در امر تولید با خطر مواجه می­باشد. آفت مگس زیتون (Bacterocera oleae)  یکی از آفات مهم زیتون­کاری­های کشور بوده که با توجه به جدید بودن آفت مگس زیتون در ایران، و از طرفی بالا بودن میزان خسارت آن خصوصاً در استانهای گیلان، قزوین و زنجان، این آفت یکی از محدودکننده­ترین عوامل توسعه کشت زیتون در کشور و خصوصاً در شهرستان رودبار می­باشد و با بررسی مرور منابع داخلی، هیچگونه تحقیقی در زمینه شناسایی عوامل موثر بر عدم پذیرش مدیریت تلفیقی آفت مگس زیتون در کشور صورت نگرفته است. لذا این تحقیق سعی دارد با شناسایی عوامل موثر بر عدم پذیرش مدیریت تلفیقی آفت مگس زیتون توسط باغداران شهرستان رودبار، گام موثری درجهت افزایش این پذیرش زیتون­کاران شهرستان رودبار بردارد.

1-2- بیان­مسأله

آفات و بیماریهای­گیاهی از عوامل مهم تهدید­کننده و محدودکننده توسعه کشت زیتون یا هر نبات دیگری نیز می­باشند. نیاز مبرم کشور به روغن و وابستگی شدید به خارج از کشور جهت تأمین آن باعث شد تا سیاست‌گذاران بخش کشاورزی به منظور کاهش وابستگی اقدام به توسعه سطح زیر کشت گیاهان روغنی برای نیل به این هدف کنند که در این راستا یکی از گیاهانی که مقرر شد سطح زیر کشت آن به شدت افزایش یابد، زیتون بود. با توجه به برنامه وزارت جهادکشاورزی در راستای خودکفایی روغن خوراکی، جایگاه زیتون در تولید روغن مورد نیاز کشور از اهمیت بالایی برخوردار است. شهرستان رودبار دارای1/7804 هکتار (تا پایان سال 91) سطح زیر کشت زیتون، که از این سطوح 9/5625 هکتار باغات بارده و 2/2178 هکتار باغات غیربارده می­بوده (صالحی، سازمان جهاد­کشاورزی استان گیلان) و بدین­جهت یکی از قطب­های تولید زیتون و نیز روغن زیتون در سطح کشور می­باشد. تا چندی پیش به جز شرایط آب و هوایی فاکتور دیگری به طور عمده تهدید کننده این برنامه توسعه نبود ولی از مردادماه سال 83 که برای اولین‌بار آفت مگس زیتون از کشور گزارش شد، زنگ خطر به صدا درآمد و در مدت کمتر از سه ماه دامنه گسترش آفت ۱۳ استان را در بر گرفت. مگس زیتون یکی از مهم‌ترین آفات زیتون است. لارو این آفت با تغذیه از گوشت میوه، باعث ریزش میوه‌ها قبل از برداشت، کاهش کیفیت روغن زیتون و باعث ورود قارچ‌های بیماری­زا از محل سوراخ ورودی لاروها شده و اسیدیته داخل میوه‌ها را به میزان دو تا چهار برابر افزایش می­دهد. اگر میوه‌ها از واریته‌های کنسروی باشد، بازارپسندی محصول به واسطه خسارت مستقیم لاروها از بین می‌رود و هم‌چنین این حشره قادر است باکتری مولد گال زیتون را هم انتقال دهد.

وزارت جهادکشاورزی به جهت جلوگیری از خسارت آفت مگس زیتون، هر ساله هزینه­ های هنگفتی را جهت تهیه و تدارک عوامل و تجهیزات مدیریت تلفیقی آفت متقبل می­ شود و خصوصاً نهاده­های کنترل مگس زیتون از قبیل کارت زرد چسبنده، پروتئین هیدرولیزات و سم مالاتیون را بصورت رایگان در اختیار باغ­داران قرار می­دهد ولی باغ­داران زیتون برای کنترل آفت مگس زیتون با مدیریت جهادکشاورزی شهرستان رودبار به روش مدیریت تلفیقی، همکاری نمی­نمایند (سازمان جهاد کشاورزی استان گیلان، 1391). از آنجایی­که به­ دلیل وجود عوامل متعدد فردی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی پیرامون کشاورزان، عوامل زیادی در پذیرش و عدم پذیرش و تغییر در سیستم تاثیر­گذار هستند، بنابراین شناسایی این عوامل و جهت دادن سیاستها به سمت آنها، از جمله راهکارهای اصلی برای پذیرش مدیریت تلفیقی آفت مگس زیتون (Bactrocera oleae) برای باغداران زیتون است لذا این تحقیق سعی دارد عوامل دخیل در عدم­ مشارکت باغ­داران زیتون شهرستان رودبار در مدیریت تلفیقی آفت مگس زیتون را شناسایی، تا براساس آن بتوان راهکاری در جهت افزایش پذیرش مدیریت تلفیقی آفت مگس زیتون توسط باغ­داران زیتون شهرستان رودبار ارائه نماید تا راه­گشای کارشناسان مجری طرح باشد.

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق

اهمیت موانع پذیرش فن­آوری­ها در توسعه کشاورزی پایدار، شناخت این عوامل کمتر به صورت یک موضوع فرعی و در چارچوب شناخت عوامل موثر بر پذیرش در مطالعات پیشین به آن پرداخته شده است. به همین دلیل، نمی­توان چارچوب مشخصی برای شناخت موانع اصلی یافت. نکته شایان توجه دیگر، وابسته بودن موانع پذیرش به زمینه اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی منطقه­ای است که فن­آوری­ها در آنجا معرفی شده است که به احتمال زیاد علت اصلی آن، خلاء و نبود یک چارچوب مشخص است (ویسی و همکاران، 1388).

از آنجائی­که کشاورزی به عنوان منبع اصلی در­آمدی 51 درصد جمعیت جهان است، خسارت ناشی از آفات می ­تواند منجر به کاهش معنی­داری در عملکرد و در­آمد شود (FAO, 2009). مگس زیتون به چندین گونه از زیتون­های وحشی نیز حمله می­ کند (Rice, 2000). لارو مگس با تغذیه از میوه­ی زیتون باعث ریزش میوه­ ها قبل از برداشت، کاهش کیفیت روغن زیتون، افزایش اسیدیته میوه و ورود قارچ­های پاتوژن از سوراخ ورودی می­ شود (Whit and Elson-Haris, 1992).

مگس زیتون (Bactrocera oleae) یکی از مهم­ترین آفات زیتون در مناطق زیتون­خیز دنیا محسوب می­ شود(سروش و همکاران، 1389). در باغ­هایی که اقدامات کنترلی در آن­ها اجرا نمی­ شود این آفت تا 100 درصد خسارت ایجاد می­ کند (Cristofard et al., 2005). در ایران از گذشته­ی دور مگس زیتون جزء آفات قرنطینه­ای بوده است. برای اولین بار در تاریخ پنجم مردادماه سال 83 در منطقه­ رستم­آباد به وجود این آفت پی بردند. متعاقب مشاهده­ آفت در استان گیلان، آلودگی در زیتون­کاری­های سایر استان­ها، از جمله زنجان و قزوین نیز مشخص شد. با ردیابی­هایی که از این آفت در کل کشور به عمل آمد، مشخص شد که بیشتر نقاط زیتون­کاری شده­ی کشور آلوده هستند (Jafari and Rezaei, 2005).

با توجه به اهمیت ویژه­ای که این آفت از نظر زیان اقتصادی روی میوه­ی زیتون دارد، لازمه تهیه­ برنامه اصولی در مدیریت کنترل آن می­باشد. سازمان حفظ­نباتات کشور برای کنترل آفت مگس زیتون از سال 83 در سطح استان­های گیلان، قزوین و زنجان که بیشترین آلودگی به این آفت را داشتند اقدام به توزیع لوازم و تجهیزات کنترل این آفت نمود. در همین سال مقدار 1035000 کیلوگرم میوه آلوده به مگس زیتون، به جهت مبارزه با این آفت در شهرستان رودبار معدوم گردید و در همان سال خسارتی بین90-10 درصد به محصول زیتون باغات شهرستان رودبار وارد آمد (سازمان جهاد کشاورزی استان گیلان). هم اکنون سازمان حفظ­نباتات با همکاری بخش­های ترویج و حفظ­نباتات مدیریت­ جهاد کشاورزی شهرستان­ رودبار در حال مدیریت تلفیقی این آفت می­باشد و با برگزاری کلاس­های آموزشی، برنامه رادیویی، توزیع لوازم و امکانات مبارزه با آفت مگس زیتون و اطلاعیه­های پیش­آگاهی، کشاورزان را ترغیب به استفاده از این روش نموده است. با این که مدت چند سالی است که از این روش برای کنترل آفت در شهرستان رودبار استفاده می­ شود ولی هنوز عده­ کثیری از باغداران زیتون از پذیرش آن خودداری می­ کنند. از آنجا که تحقیقاتی در زمینه پذیرش و یا عدم پذیرش مدیریت تلفیقی آفت مگس زیتون در کشور، علی­الخصوص در شهرستان رودبار که مهد زیتون کشور است انجام نشده، نتایج حاصل از این تحقیق می ­تواند راهنمایی باشد برای مجریان طرح که به دنبال راه­کارهایی برای افزایش پذیرش مدیریت تلفیقی مگس زیتون توسط باغداران زیتون و در نهایت، باعث افزایش بهره­وری گردد. این موضوع خود می ­تواند برای باغداران زیتون رودبار به جهت علمی و به­روز نمودن سطح آگاهی­های آنان مثمرثمر واقع گردد.

1-4- اهداف و سوالات

1-4-1- اهداف

1-4-1-1- هدف کلی

– بررسی علل عدم مشارکت باغ­داران زیتون در مدیریت تلفیقی مگس میوه زیتون.

1-4-1-2- اهداف اختصاصی

– بررسی ویژگی­های فردی، زراعی،  اقتصادی و اجتماعی پاسخ­گویان.

فصل اول: کلیات تحقیق 2

1-1-  مقدمه. 3

1-2-  بیان مسئله. 4

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق.. 5

1-4- فرضیه ها 5

1-5- اهداف تحقیق.. 6

1-6- محدوده تحقیق.. 6

1-6-1- محدوده تحقیق از نظر موضوعی.. 6

1-6-2-  محدوده تحقیق از نظر مکانی.. 6

1-6-3- محدوده تحقیق از نظر زمانی.. 6

1-7- توتون و اهمیت آن دراقتصاد کشورها 6

فصل دوم: مروری بر منابع. 8

2-1- تاریخچه کشت توتون در جهان.. 9

2-2- تاریخچه کشت توتون در ایران.. 9

2-3- جایگاه كشت توتون درگیلان.. 10

2-4- سطح زیر کشت و تولد توتون در ایران و جهان.. 10

2-5- گیاهشناسی توتون.. 11

2-6- نیازهای اقلیمی توتون.. 12

2-7-  نیازهای زراعی توتون.. 12

2-8-  سیستم کشت توتون.. 14

2-9-آبیاری توتون.. 16

2-10- روش های مدیریت آبیاری در سیستم کشت توتون و اثرات آن بر عملکرد. 19

2-11-کارایی مصرف آب توسط گیاه. 20

2-12- ارقام توتون.. 23

2-13- اثرات مدیریت آبیاری بر عملکرد توتون.. 23

 

2- 14- اثرات مدیریت آبیاری و ارقام مورد آزمایش بر اجزای عملکرد توتون.. 24

2- 15- مدل CROPWAT. 25

2-16- توابع تولید محصول نسبت به آب… 26

فصل سوم: مواد و روش ها 28

3-1- خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک محل انجام آزمایش…. 29

3-2- اطلاعات هواشناسی منطقه مورد آزمایش…. 30

3-3- مشخصات طرح آزمایشی.. 30

3-4- آبیاری توتون.. 30

3-5- مواد آزمایشی.. 30

3-5-1- معرفی ارقام. 30

3-5-2- معرفی مدل CROPWAT 8.0. 31

3-6- مراحل اجرای طرح.. 31

3-6-1- تهیه خزانه. 31

3-6-2- آماده سازی زمین و اعمال تیمارها 32

3-6-3- مراحل داشت توتون در زمین اصلی.. 33

3-7- صفات اندازه گیری شده. 35

3-7-1- طول برگ… 35

3-7-2- عرض برگ… 35

3-7-3- تعداد برگ… 35

3-7-4- ارتفاع گیاه. 35

3-7-5- قطر ساقه. 36

3-7-6- سطح برگ… 36

3-7-7- تعیین وزن تر و خشک برگ… 36

3-7-8- تعیین مقدار قند برگ… 36

3-7-9- تعیین مقدارنیکوتین برگ… 37

3-8- توابع تولید ارقام توتون نسبت به آب… 37

3-9- محاسبات آماری.. 37

فصـل چهارم: تجـزیه و تحلیل داده ها 38

4-1- اثر آبیاری بر عملکرد کمی.. 39

4-2- اثر آبیاری بر قیمت برگ خشک توتون.. 40

4-3- اثر آبیاری بر درآمد ناخالص در واحد سطح.. 40

4-4- اثر آبیاری  بر طول و عرض برگ توتون.. 45

4-5- اثر آبیاری  بر ارتفاع بوته. 45

 

4-6- اثر آبیاری بر تعداد برگ… 46

4-7- اثر آبیاری  بر  قطر ساقه. 46

4-8- اثر آبیاری  بر سطح برگ… 47

4-9- توابع تولید ارقام توتون نسبت به آب… 51

4-10- اثر آبیاری  بر میزان قند برگ توتون.. 52

4-11- اثر آبیاری بر میزان نیکوتین برگ توتون.. 54

فصـل پنجم: نتیجه گیری و بحث.. 60

5-1- نتیجه گیری.. 61

5-2-نتیجه گیری نهایی.. 66

5-3- پیشنهادات… 66

منابع و مآخذ. 68

چکیده انگلیسی.. 73

 

فهرست جداول­

 

عنوان                                                                                                                                     صفحه

 

جدول 2-1 سطح زیر کشت و تولید توتون در کشورهای مختلف جهان بر اساس آمار. 11

جدول 3-1 برخی خصوصیات شیمیایی خاک محل انجام آزمایش…. 29

جدول 3-2 برخی خصوصیات فیزیکی خاک محل انجام آزمایش…. 29

جدول 3-3 آمار هواشناسی ایستگاه تحقیقات توتون گیلان در سال انجام آزمایش…. 34

جدول 3-4 تعداد دور آبیاری و میزان آب مصرفی در هر دور و در کل دوره رشد گیاه. 35

جدول 4-1 تجزیه واریانس صفات عملکرد برگ تر و خشک، قیمت وزن واحد و قیمت در واحد سطح ارقام توتون در سطوح مختلف نیاز آبی   42

جدول 4-2 مقایسه میانگین عملکرد برگ تر و خشک، قیمت وزن واحد، قیمت در واحد سطح در سطوح مختلف نیاز آبی گیاه 43

جدول 4-3 مقایسه میانگین عملکرد برگ تر، عملکرد برگ خشک، قیمت وزن واحد و درآمد هکتاری در ارقام توتون.. 43

جدول 4-4 مقایسه میانگین اثر متقابل آبیاری در ارقام توتون بر عملکرد برگ تر و خشک، قیمت وزن واحد وقیمت در واحد سطح.. 44

جدول 4- 5 تجزیه واریانس صفات طول برگ، عرض برگ، ارتفاع بوته، تعداد برگ، قطر ساقه و سطح برگ ارقام توتون در سطوح مختلف نیاز آبی.. 48

جدول 4-6 مقایسه میانگین طول برگ، عرض برگ، تعداد برگ، ارتفاع بوته، قطر ساقه و سطح برگ در سطوحمختلف نیاز آبی.. 49

جدول 4-7 مقایسه میانگین طول برگ، عرض برگ، تعداد برگ، ارتفاع بوته، قطر ساقه و سطح برگ در ارقام توتون.. 49

جدول 4-8 مقایسه میانگین اثر متقابل آبیاری در ارقام توتون بر طول برگ، عرض برگ، تعداد برگ، قطر ساقه، سطح برگ… 50

جدول 4-9 تجزیه واریانس صفات نیکوتین پابرگ، کمربرگ، لچه برگ و قند پابرگ، کمربرگ و لچه برگ ارقام توتون در سطوح مختلف نیاز آبی   58

جدول 4-10 مقایسه میانگین صفات نیکوتین پابرگ، کمربرگ، لچه برگ و قند پابرگ، کمربرگ و لچه برگ در ارقام توتون.. 58

جدول 4-11 مقایسه میانگین اثر متقابل آبیاری در ارقام توتون بر نیکوتین و قند پابرگ، کمربرگ و لچه برگ… 59

 

فهرست شکل­ها

 

عنوان                                                                                                                                     صفحه

 

شکل 4- 1 منحنی تابع تولید رقم Coker347. 51

شکل 4- 2 منحنی تابع تولید رقم PVH19. 51

شکل 4- 3 منحنی تابع تولید رقم ULT138. 52

شکل 4- 4  درصد قند برگ در سطوح نیاز آبی در پابرگ، کمربرگ و لچه برگ… 56

شکل 4- 5 درصد نیکوتین برگ در سطوح مختلف نیاز آبی در پابرگ، کمربرگ و لچه برگ… 57

 

 

چکیده

به منظور بررسی مدیریت آبیاری توتون که یکی از محصولات با ارزش کشاورزی و صنعتی است و در شرایط مختلف آب و هوایی کشت می­ شود، آزمایشی به صورت کرت­های خرد شده بر پایه بلوک­های کامل تصادفی با در نظر گرفتن 50 (I1) ، 75 (I2) و 100(I3) درصد نیاز آبی گیاه در کرت­های اصلی و ارقام توتون Coker347 (V1) ، PVH19 (V2) و ULT138 (V3) در کرت­های فرعی در سه تکرار به اجرا درآمد. این طرح در سال 1389 در مرکز تحقیقات توتون رشت انجام گرفت و مدیریت آبیاری سه رقم توتون با بهره گرفتن از داده ­های هواشناسی منطقه با بکارگیری برنامه کامپیوتری CROPWAT8.0 برنامه ­ریزی شد. بر اساس نتایج بدست آمده از نظر وزن تر محصول، ارقام نر عقیم نسبت به رقم کوکر آبدوست تر بوده و پتانسیل پذیرش آب بیشتری را از خود نشان دادند. از نظر این صفت رقم PVH19 (V2) با آبیاری 100درصد با 15710 کیلوگرم بیشترین و رقم کوکر347 (V1) با آبیاری 50 درصد با 8786 کیلوگرم کمترین عملکرد برگ تر را داشتند. از نظر تولید برگ خشک نیز ارقام نر عقیم نسبت به رقم کوکر دارای عملکرد بیشتری بودند. از نظر این صفت رقم PVH19 (V2) با نیازآبی 75 درصد و تولید 1761کیلو محصول برتر از سایر ارقام بوده و رقم کوکر347 با 50 درصد نیاز آبی با 912 کیلو کمترین مقدار محصول برگ خشک را داشت. نتایج طرح نشان داد که تیمار رقم PVH19 (V2) با 100 درصد نیاز آبی از نظر درآمد هکتاری با29010000 ریال بیشترین و تیمار، رقم Coker347 (V1) با50 درصد نیاز آبی با 9514700ریال کمترین درآمد را به خود اختصاص داد. نتایج حاصله نشان داد که با صرفه­جویی 25 درصدی در مصرف آب نه تنها از میزان محصول و درآمد کشاورز کم نمی­ شود بلکه در هزینه­ های مصرف آب و کارگری نیز صرفه­جویی قابل توجهی به عمل می­آید. بنابراین با در نظر گرفتن هزینه­ها و درآمد حاصل از اجرای طرح، تیمار (I2V2) ( PVH19 با نیازآبی 75 درصد) به عنوان تیمار برتر انتخاب و معرفی گردید.

 

واژگان کلیدی : توتون، منابع آب، كراپ وات، بهره وری آب کشاورزی، مدیریت آبیاری

 

فصـل اول

کلیات تحقیق

 

 

1-    1- مقدمه

نگرش فراگیر و همه­جانبه به مدیریت مصرف آب در بخشهای مختلف تنها راه برای حل بحران آب است، تا در پرتو درک اهمیت این ماده حیاتی، بتوان با مدیریت علمی و دقیق، بهره­وری آن را بیش از پیش ارتقاء داد. زیرا بیش از 97 درصد از آبهای کره زمین بصورت آب شور است که در اقیانوس­ها جای گرفته و 15/2 درصد از 5/2 درصد آب شیرین باقیمانده بصورت یخ قطبی است در نتیجه فقط 65/0 درصد از آب شیرین قابل استفاده می­باشد که 16/0 درصد از آن به شکل بخار در جو موجود است و آب باقیمانده که 49/0 درصد کل آب شیرین کره زمین را تشکیل می­دهد بصورت آبهای زیرزمینی یا سطحی در دریاچه­ها، رودخانه­ها، نهرها موجود می­باشد اما تمامی این منابع آب الزاماً از لحاظ اقتصادی قابل مدیریت و بهره ­برداری نیستند (هاشمی­نیا، 1383). استان گیلان با برخورداری از حدود 600 هکتار سطح زیر کشت توتون و با متوسط عملکرد 1500 کیلوگرم در هکتار بعد از استان های مازندران و گلستان سهم مهمی در تولید توتون کشور و از نظر صنعت ساخت سیگار مقام اول را در خاورمیانه دارد (بی­نام، 1392). سطح زیر کشت توتون در دنیا 69/3 میلیون هکتار و تولید سالانه آن 88/6 میلیون تن و عملکرد آن در کشور­های در حال توسعه حدود 6/1 و در کشورهای توسعه یافته حدود 2/2 تن در هکتار است (جدول 1- 1). سازمان خوار­و­بار­جهانی ((FAO, 2009 . همچنین سطح زیر کشت توتون در ایران حدود 5 هزار هکتار با تولید سالانه 14700 تن برآورد گردیده است (FAO, 2009) .توتون در استان­های شمالی کشور بیشتر بدون آبیاری (دیم) و در استان­های آذربایجان غربی و کردستان به صورت آبی کشت می شود. تغییرات عوامل اقلیمی در سال­های اخیر از جمله افزایش درجه حرارت هوا، کاهش میزان بارش و پراکنش نامنظم آن در طول مرحله رشد موجب ایجاد تنش خشکی در مراحل مختلف رشد گیاه شده و میزان عملکرد را در شرایط دیم به طور قابل ملاحظه­ای کاهش داده است )بیگلویی و همکاران، 1385). آبیاری گزینه با ارزشی برای افزایش بهره­وری آب در اراضی کشت دیم است و بدون توجه به آن دستیابی به عملکرد مطلوب در شرایط دیم امکان پذیر نمی ­باشد. کم آبی همانند آب بیش از حد نیاز به طور معنی­داری موجب کاهش عملکرد و کیفیت توتون می­ شود. از این رو آبیاری به مقدار کافی و در زمان مناسب در عملکرد توتون نقش بسزایی دارد. بارش باران ملایم همراه با هوای ابری پس از نشاءکاری، بارش سبک در اوایل مرحله رشد و باران ملایم همراه با هوای روشن و آفتابی در مرحله رشد سریع و عدم بارش در مرحله برگ چینی (بارش در این مرحله از رشد موجب شسته شدن صمغ سطح برگ­ها و کاهش کیفیت برگ می شود) بهترین شرایط برای رشد در مزرعه می­باشد. توتون گیاهی است که بر اساس نحوه خشکانیدن در چهار گروه گرمخانه­ای[1]، هواخشک[2]، آفتاب­خشک[3] و آتش­خشک[4] طبقه ­بندی می­ شود و کشت اصلی توتون­کاران گیلانی، توتون­های تیپ غربی مانند رقم COKER347 (V1) که عموما” برگ­درشت بوده و در گرم­خانه خشک می­شوند، می­باشد. بنابراین بکارگیری برنامه کامپیوتری کراپ­وات در قالب طرح تحقیقاتی می ­تواند جهت تعیین زمان و مقدار آب مورد نیاز (مدیریت آبیاری) در عملکرد کمی و کیفی توتون­های ارقام تجاری PVH19 (V2) ، ULT138 (V3)  و رقم محلی COKER347 (V1) که از توتون­های گرمخانه­ای محسوب می شوند نقش بسزایی داشته باشد.

1-2-  بیان مسئله

توتون یکی از محصولات با ارزش کشاورزی و صنعتی است که در شرایط مختلف آب هوایی در بیش از صد کشور دنیا کشت می شود و در اقتصاد بعضی از آنها تاثیر بسزایی دارد . با توجه به اینكه بزرگترین کارخانه سیگارت سازی خاور میانه در استان گیلان قرار دارد و در سال­های اخیر به دلیل رقابت شدید كشت­های رقیب در منطقه و كم شدن چشم­گیر سطح زیر كشت توتون از یک ­سو و كاهش نزولات آسمانی و پراكنش نامنظم آن در طول فصل رشد از سوی دیگر موجب پایین آمدن عملكرد در واحد سطح گردیده و هر ساله ارز زیادی صرف واردات توتون می­ شود بنابراین برای تامین توتون كارخانه­های سیگارت سازی، نیاز به افزایش عملکرد در واحد سطح با اعمال مدیریت آبیاری می­باشد. با توجه به تحقیقات انجام گرفته، نیاز آبی توتون از نظر ارقام و مراحل رشد گیاه بسیار متفاوت است به گونه ای که آبیاری بلافاصله بعد از عمل نشاکاری غیر از مواقع خشکی و گرمای شدید توصیه نمی­ شود زیرا حداکثر نیاز آبی آن 50 الی 70 روز بعد از نشاکاری (Ananymous, 1998) است وکمبود آب در اواسط مرحلة توسعه موجب کاهش رشد و کوچکتر ماندن برگ­ها می­ شود و کمبود شدید آن در طول مرحله گل­دهی و رسیدگی، موجب تأخیر در مرحله برداشت محصول و در نتیجه کاهش وزن برگ و ترکیبات شیمیایی آن می­ شود (Doorenbos and Kassam, 1986). در توتون کم آبی همانند آب بیش حد نیاز بطور معنی­داری موجب کاهش عملکرد كمی و كیفی آن می­ شود، از این رو آبیاری به مقدار کافی و در زمان مناسب (مدیریت آبیاری) در عملکرد توتون نقش به سزایی دارد. بنابراین افزایش عملکرد کمی و کیفی توتون بدون توجه به  ارقام  و اعمال مدیریت آبیاری امکان پذیر نمی ­باشد. در این آزمایش ارقام توتون Coker347 , ULT138  و PVH19  با سه سطح 50،  75 و100 درصد نیاز آبی با بهره گرفتن از مدل CROPWAT بر اساس شرایط آب و هوایی سال 1389 منطقه در مرکز تحقیقات توتون رشت جهت مقایسه عملکرد كمی و كیفی با رویکرد صرفه اقتصادی مورد آزمایش قرار گرفت.

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق

در استان گیلان توتون طی سالیان گذشته عمدتاً بدون آبیاری کشت می­شد و معمولاً بجز آب نشاءکاری آب دیگری در طول دوره داشت به آن داده نمی­شد. و این در شرایطی بود که میزان بارندگی استان بیش از 1500 میلی­متر در سال بود. در سال­های اخیر به دلیل کاهش میزان بارندگی و نامنظمی پراکنش آن بویژه در طول دوره رشد، توتونکاران ناگزیر به انجام آبیاری تکمیلی گردیده­اند. اما بعلت بی­اطلاعی از نیاز آبی توتون، در بسیاری از مناطق بیشتر و کمتر از نیاز واقعی گیاه آبیاری انجام می­گیرد. در حال حاضر جمعیت کشور بیش از 70 میلیون نفر است و برای تولید 65 میلیون تن محصول حدود 85 میلیارد متر مکعب آب ( با کارایی 62/0 کیلوگرم با مصرف 1000 لیتر) مصرف می شود. با توجه به پیش­بینی­های انجام شده در 50 سال آینده جمعیت ایران به حدود 120 میلیون نفر خواهد رسید. مسئله مهم پیش روی کشاورزی کشور این است که با افزایش جمعیت چگونه می­توان تولیدات کشاورزی را به دو برابر مقدار کنونی یعنی 130 میلیون تن رساند؟ بنابر­این با نگرش به منابع آبی به این واقعیت تلخ پی می­بریم که هر چند زمین کشاورزی به قدر کافی داشته باشیم، منابع آبی اجازه استفاده دو برابر فعلی یعنی 170 میلیارد متر مکعب را نمی­دهد. و این امر با توجه به قرار گرفتن ایران در گروه کشورهای « کمبود مطلق آب » مدیریت علمی و دقیق بهره­وری آب را بیش از پیش می طلبد.

1-4- فرضیه ­ها

– مدیریت آبیاری با بهره گرفتن از برنامه CROPWAT  می ­تواند در صرفه­جویی مصرف آب مؤثر باشد.

–  مدیریت آبیاری مناسب می ­تواند بر افزایش عملکرد کمی و کیفی توتون و اقتصادی بودن آن مؤثر باشد.

– افزایش سود اقتصادی محصول به ازاء هر واحد آبیاری در شرایط محدودیت آب با اعمال مدیریت صحیح آبیاری می ­تواند موجب گسترش تولید گیاه توتون در بین کشاورزان منطقه گردد.

 

 

1-5- اهداف تحقیق

 

• با بهره گرفتن از برنامه کامپیوتری CROPWAT مدیریت آبیاری برای کشت ارقام مختلف توتون در منطقه رشت موجب صرفه جویی در مصرف آب و افزایش عملکرد کمی و کیفی آن خواهد شد.
• با توجه به شرایط اقلیمی منطقه با اعمال مدیریت صحیح آبیاری می­توان تولید ارقام مناسب گیاه توتون را در منطقه از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نمود.
• نتایج حاصل از این تحقیق می ­تواند کاربرد چندگانه در مدیریت و برنامه ­ریزی آبیاری از نظر افزایش بهره­وری آب جهت مقابله با بحران آن در مناطق تحت کشت توتون داشته باشد.

 1-6- محدوده تحقیق

 

1-6-1- محدوده تحقیق از نظر موضوعی

با توجه به قرار گرفتن ایران در یک منطقه خشک و نیمه خشک و اختصاص دادن درصد بالایی از آب مصرفی به بخش کشاورزی نیاز به بالا بردن راندمان کاربرد آب احساس می­ شود. و یکی از راه­های بالابردن راندمان و جلوگیری از هدر رفت آب توجه به مسأله نیاز آبی گیاهان می­باشد. در این تحقیق با توجه به موقعیت جغرافیایی محل آزمایش علاوه بر اندازه ­گیری خواص مرفولوژیکی و خواص کیفی توتون، پارامترهای اقتصادی کشت سه رقم توتون مدیریت و محاسبه گردید.

1-6-2-  محدوده تحقیق از نظر مکانی

آزمایش در مرکز تحقیقات توتون رشت با طول جغرافیایی 31َ و0 49 و عرض جغرافیایی  16َ و 0 37 و ارتفاع 5- متر از سطح دریا انجام گرفت.

1-6-3- محدوده تحقیق از نظر زمانی

تحقیق پیش رو در دو بخش زراعی و آزمایشگاهی که منجر به استخراج داده ­ها و اطلاعات مورد نیاز گردید در سال 1389 در مرکز تحقیقات توتون گیلان انجام و اطلاعات جمع­آوری شده در سال 92 مورد تجزیه و تحلیل آماری و اقتصادی قرار گرفت.

1-7- توتون و اهمیت آن دراقتصاد کشورها

توتون از گیاهان صنعتی است و منشاء آن آمریکای جنوبی می­باشد. این گیاه در دامنه وسیعی از شرایط آب و هوایی رشد می­ کند و کشورهایی مانند چین، آمریکا، برزیل، آرژانتین، زیمبابوه، اوگاندا، ترکیه، یونان، بلغارستان و ایتالیا در

فهرست مطالب

چکیده 1

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1 مقدمه 3

1-2 بیان مساله 4

1-3 اهمیت موضوع و انگیزه انتخاب آن 7

1-4 چهارچوب نظری پژوهش 8

1-5 اهداف تحقیق 9

1-6 سوالات (فرضیه های) تحقیق 9

1-7  تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای تحقیق 10

1-8 ابزار گردآوری اطلاعات 10

1-9 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات 10

1-10 قلمرو تحقیق 11

: ادبیات موضوع و پیشینه تحقیق

2-1 مقدمه 13

2-2 بانک ها و وظایف آنها در اقتصاد کشور 14

2-3 بانک کشاورزی 16

2-4  تعاریف ارزیابی عملکرد 17

2-5  فرایند ارزیابی، مراحل ارزیابی عملکرد 19

2-6 رویکرد های اندازه گیری عملکرد 24

2-7 روش های ارزیابی عملکرد 25

2-8  اهمیت ارزشیابی عملکرد 26

2-9 ابعاد ارزیابی عملکرد 26

2-10 مفهوم کارایی و انواع آن 28

2-10-1 انواع کارایی 29

2-10-2 انواع کارایی از نظر فارل 30

2-11  تحلیل نسبت در اندازه گیری کارایی 32

2-11-1روش های تحلیل نسبت 33

2-12 روش های ارزیابی کارایی 36

2-12-1 روش های پارامتری 36

2-12-2 روش های ناپارامتری 36

2-13  مدل های پایه ای تحلیل پوششی داده ها 39

2-14 رگرسیون و تحلیل پوششی داده ها 42

2-15  مزایا و معایب تحلیل پوششی داده ها 43

فصل سوم: روش تحقیق

3-1 مقدمه 54

3-2 روش تحقیق 54

3-3 جامعه تحقیق 55

3-4  نمونه تحقیق 55

3-5 روش گردآوری اطلاعات 55

 

3-6 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات 56

3-7 تحلیل پوششی داده ها(DEA) 56

3-7-1ماهیت الگوی مورد استفاده 56

3-7-2 بازده به مقیاس الگوی مورد استفاده 57

3-8 انواع الگوهای (DEA) 58

R 58

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل  داده ها

4-1  مفاهیم ورودی و خروجی 62

4-2  شناسایی نهاده ها و ستانده های تحقیق 62

4-3 بررسی نتایج با مدل CCR 67

4-4  بررسی نتایج با مدل بازدهی متغیر نسبت به مقیاس(BCC) 68

4-5 بررسی کارایی مقیاس 69

4-6  مجموعه مرجع 72

4-7  مازاد عامل تولید(Is) و مازاد محصول(Os) 78

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1  مقدمه 86

5-2  پاسخ به پرسش های پژوهش 86

5-3  جمع بندی و نتیجه گیری 90

5-4 پیشنهاداتی بر مبنای یافته های پژوهش 90

5-5  پیشنهاد برای تحقیقات آتی 92

منابع 94

 

 

فهرست جداول

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عنوان	صفحه
جدول(2-1): تغییر و تحولات اسم و سرمایه بانک کشاورزی از بدو تاسیس تا سال 1370	17
جدول (4-1) نهاده های شعب بانک کشاورزی استان مازندران ( سال 1391)	64
جدول شماره(4-2): ستانده های شعب بانک کشاورزی	65
جدول (4-3) بررسی وضعیت کارایی با بازدهی ثابت به مقیاس، نهاده محور یا ورودی محور	67
جدول(4-4) کارایی مدیریتی و کارایی ناشی از مقیاس	70
جدول (4-5) مجموعه مرجع شعبه ها، و وزن هر کدام در حالت BCC	72
جدول(4-6) رتبه بندی شعبه ها بر مبنای روش شمارشی	76
جدول (4-7)رتبه بندی شعبه ها بر مبنای روش وزنی	77
جدول(4-8) مازاد ورودی ها(IS)	78
جدول(4-9) مازاد خروجی ها(OS)	79
جدول (4-10) مقادیر محقق شده و مقادیر هدف ورودی­ ها ی شعب	81
جدول (4-11) مقادیر محقق شده و مقادیر هدف خروجی­های شعب	83
جدول(5-1) منابع ناکارآمدی شعب	89

 

 

 

 

 

 

 

                                              فهرست نمودارها

 

 

 

 

 

عنوان	صفحه
نمودار شماره(1-1): مدل مفهومی	8
نمودار (2-1)	31
نمودار(2-2): منحنی تولید مرزی با استفاده  از وصل نقاط حدی	37
نمودار(2-3): مقایسه رگرسیون و DEA	43

 

چکیده

به کار گیری فناوری اطلاعات،تحول گسترده ای را در امور اداری و سیستم های اطلاعاتی صنعت بیمه ایجاد نموده است. هدف این تحقیق ارزیابی فاکتورهای تاثیرگذار بر استفاده بهینه از فن آوری اطلاعات در صنعت بیمه سلامت در استان گیلان می باشد. این مطالعه از نوع توصیفی بوده که به روش مقطعی در سال 1393 انجام شده است.روش نمونه گیری غیر احتمالی و به صورت هدفمند شامل خبرگان می باشد. ابتدا محقق با بررسی متون و مقالات چاپ شده مهمترین مولفه های تاثیر گذار بر استفاده بهینه از فن آوری اطلاعات در صنعت بیمه سلامت را شناسایی نمود. سپس با بهره گرفتن از یک پرسشنامه محقق ساخته مولفه ها را در معرض قضاوت خبرگان قرارداد. روایی این پرسش نامه توسط 6 نفر از صاحب نظران تایید گردیده است.با بهره گرفتن از نرم افزار SPSS ضریب آلفای كرونباخ آن 948/0 به دست آمد كه نشان داد پرسشنامه از پایایی لازم نیز برخوردار است. برای اولویت بندی از روش سلسله مراتبی استفاده گردید.جامعه و نمونه آماری شامل 45 نفر از خبرگان فعال در صنعت بیمه سلامت استان گیلان بوده است. نتایج تحقیق نشان داده است که بین تمامی عوامل موثر بر پذیرش فن آوری اطلاعات (مدیریتی،انسانی،فرهنگی،سازمانی،تکنولوژیکی و محیطی) عوامل مدیریتی با 365/0 درصد بالاترین وزن و در رتبه اول  و عوامل فرهنگی با 061/0 دصد کمترین وزن را کسب نمود و در رتبه آخر قرار گرفت.

 

واژگان کلیدی:

فن آوری اطلاعات، بیمه الکترونیک، بیمه، بیمه سلامت

مقدمه

فن آوری اطلاعات در هر فرایند قابل تصوری کاربرد دارد؛جمع آوری مالیات ها،اداره بانک ها،استخراج نفت،سیستم های کارایی انرژی،مدیریت

 اسناد،مسائل پیچیده ی علمی آکادمیک و نیازهای آموزش فنی،چاپ و نشر،حمل و نقل،ارتباطات از راه دور و …تاثیر فن آوری اطلاعات بر جوامع بشری دست کمی از انقلاب صنعتی ندارد و حتی از گسترش روزافزون اطلاعات و کاربرد آن که دستاورد فن آوری اطلاع رسانی است،به عنوان انقلاب صنعتی چهارم نام برده می شود(کاظمی و همکاران،1387).

بیمه الکترونیکی از پدیده های مهم حاصل از به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات و همچنین مدیریت اطلاعات است که تحولی عمیق در نحوه فروش بیمه و دریافت خسارت داشته است . به طوری که از یک سو سطح ارتباط با بیمه گذار ر ا افزایش داده و ازسو ی دیگر، دامنه خرید و فروش مجازی بعضی از انواع بیمه نامه را وسیع تر کرده است(کریمی، 1383( .

1-2) بیان مسئله

در سال های اخیر استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان محور بسیاری از تحولات جهانی امری انکارناپذیر بوده و این امر موجب تسریع انجام امور گشته است. در حال حاضر در هر تجارتی می توان نشانه هایی از فن آوری را مشاهده کرد مانند بانکداری الکترونیکی، آموزش الکترونیک و بیمه الکترونیکی (علیزاده،1383)

ارزیابی جایگاه جهانی کشورها، بیان کننده آن است که مدیریت هماهنگ ملی،بسترسازی برای تهیه زیر ساخت های نرم افزاری و سخت افزاری،تعیین اولویت های اساسی و سازماندهی مناسب برنامه های اجرایی در قالب اسناد راهبردی که به تصویب مراجع صلاحیت دار قانونی رسیده باشد عوامل اصلی در توسعه این فن آوری بوده است(رییس دانا و فیروزآبادی،1386).

شرکت های بیمه با توجه به روند توسعه و پیشرفت فناوری اطلاعات و حضور رقبای جدید و قوی تر شدن رقبای قبل، برای ماندن در عرصه رقابت نیازمند مجهز شدن به این نوآوری در صنعت خود می باشد. بدیهی است که برای پا گذاردن در این عرصه نیز باید کاملا محتاطانه عمل نمود (بندر و مارکز، 2000).

امروزه، توسعه و گسترش فن آوری اطلاعات به جزء جدایی ناپذیر خط مشی های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تبدیل شده است و لذا هر کشوری در پی آن است که مناسب ترین استراتژی و شیوه های برنامه ریزی و سازگاری با فن آوری های نوین اطلاعاتی را شناسایی و اتخاذ نماید. عوامل بسیاری در استفاده بهینه از فناوری اطلاعات نقش دارد که می توان به برخی از آنان اعم از عوامل مدیریتی، عوامل انسانی، عوامل فرهنگی، عوامل سازمانی، عوامل تکنولوژی، عوامل محیطی و… نام برد (کاظمی و همکاران،1387). منظور از عوامل مدیریت عدم آگاهی مدیران، فقدان دانش و تجربه، فقدان انگیزه و همچنین از فقدان افراد متخصص و عدم انگیزه و علاقه کارکنان به عنوان عومل انسانی و از عوامل تکنولوژی از عواملی همچون فقدان امکانات گسترده و عدم تطابق سیستمها و فقدان پهنای باند و عوامل محیطی همچون عدم وجود شبکه، فقدان قوانین و مقررات حقوقی و فقدان سیاستگذاری می توانند بر استفاده فناوری اطلاعات تاثیر بسزایی بگذارند(کاظمی و همکاران،1387).

به دلیل عدم وجود زیرساخت مناسب در سطح فرهنگی انسانی، تکنولوژی و محیطی و همچنین  سطوح ارتباطی و اطلاعاتی در کشور، عقب ماندگی هایی در زمینه فن آوری اطلاعات در بخش دولتی نسبت به بخش خصوصی ملاحظه می شود .یکی از مشکلات اساسی در توسعه و گسترش فن آوری اطلاعات فقدان باور مدیران است.هر چه به میزان آگهی و اعتقاد مدیران به فن آوری اطلاعات افزوده شود،توسعه و گسترش آن به راحتی انجام می پذیرد(کریمی،1382).

با توجه به مطالب بیان شده، مساله اصلی این پژوهش، شناسایی و اولویت بندی عوامل مؤثر بر بر استفاده بهینه از فن آوری اطلاعات در صنعت بیمه سلامت از طریق یک مطالعه موردی در استان گیلان می باشد.

1-3) ضرورت انجام تحقیق