واژه های کلیدی: حروف جر، حروف اضافه، زبان عربی، زبان فارسی.

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                     صفحه

 فصل اول:مقدمه

1-1-بیان مسأله ………………………………………………………………………………………………………………… 2

1-2-پیشینه ی تحقیق……………………………………………………………………………………………………… 6

1-3-اهمیت و ضرورت تحقیق………………………………………………………………………………………….. 8

1-4-هدف تحقیق………………………………………………………………………………………………………………. 9

1-5-سؤالات تحقیق…………………………………………………………………………………………………………… 9

1-6-روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………………. 10

فصل دوم:حروف جر عربی و حروف اضافه ی فارسی

2-1-حروف…………………………………………………………………………………………………………. 12

2-2-قرابت میان دو زبان عربی و فارسی و بررسی علت آن…………………………………………… 12

2-3-حروف اضافه در زبان فارسی…………………………………………………………………………………….. 14

2-3-1-وجه تسمیه ی حروف اضافه……………………………………………………………………………….. 14

2-3-2-حروف اضافه از دیدگاه دستورنویسان…………………………………………………………………. 15

2-3-4- وظیفه ی حروف اضافه……………………………………………………………………………………….. 17

2-3-5-ویژگی های ظاهری حروف اضافه……………………………………………………………………….. 18

2-3-6-ساختمان حروف اضافه و انواع آن………………………………………………………………………. 18

2-4-حروف در زبان عربی  ………………………………………………………………………………………………. 24

2-4-1-وجه تسمیه ی حروف جر و تقسیمات آن ها……………………………………………………. 24

2-4-2-انواع حروف جر…………………………………………………………………………………………………….. 25

2-4-3-اهمیت حروف جر………………………………………………………………………………………………… 27

2-5-تعدد معانی حروف…………………………………………………………………………………………………….. 28

فصل سوم: مقایسه ی تطبیقی حروف جر عربی و حروف اضافه ی ساده ی فارسی

3-1-گزینش حروف اضافه ی ساده ی فارسی در تطبیق با حروف جر عربی………………. 31

3-2-نمایندگان اصلی یک معنای مشترک در حروف جر عربی و حروف اضافه ی

 ساده ی فارسی………………………………………………………………………………………… 32

3-2-1-مقایسه ی حرف جر «من» در زبان عربی و حرف اضافه ی «از» در زبان

 فارسی       …………………………………………………………………………………………………. 32

3-2-1-1-حرف جر «من»……………………………………………………………………………………………….. 32

3-2-1-1-1- “من” جاره زائده……………………………………………………………………………………….. 32

3-2-1-1-2-«من» جاره غیر زائده…………………………………………………………………………………. 33

3-2-1-1-2-1-ابتدای غایت……………………………………………………………………………………………. 33

  3-2-1-1-2-1-1-ابتدای غایت مکانی…………………………………………………………………………. 34

3-2-1-1-2-1-1-2-ابتدای غایت زمانی………………………………………………………………………… 37

3-2-1-1-2-1-1-2-3-ابتدای غایت در اشخاص:…………………………………………………………. 39

3-2-1-1-2-1-1-2-4-ابتدای غایت در رویدادها: ………………………………………………………. 39

3-2-1-1-2- تبعیض………………………………………………………………………………. 40

3-2-1-1-3- بیان جنس…………………………………………………………………………………….. 41

3-2-1-1-4- تعلیل ……………………………………………………………………………………………… 43

3-2-1-1-5- تعویض ………………………………………………………………………………………… 45

3-2-1-1-6-استعلا…………………………………………………………………………………………….. 46

3-2-1-1-7- مجاوزت ……………………………………………………………………………………. 50

3-2-1-1-8- انتساب…………………………………………………………………………………….. 53

3-2-1-1-9- استعانت …………………………………………………………………………………. 55

3-2-1-1-10- تعریف …………………………………………………………………………………… 56

3-2-1-1-11- تفصیل………………………………………………………………………………….. 58

3-2-1-1-12- تفضیل…………………………………………………………………………….. 60

3-2-1-1-13- تباعُد……………………………………………………………………………….. 61

3-2-1-1-14-بیان منشأ یک امر…………………………………………………………….. 62

3-2-1-1-15-موافقت و مطابقت……………………………………………………………………. 63

3-2-1-1-16- تعاقب…………………………………………………………………………………. 65

3-2-1-1-17- ظرفیت………………………………………………………………………………. 66

3-2-1-3-معانی غیر مشترک موجود در حرف اضافه ی «از»………………………….. 67

3-2-1-3-1-اختصاص………………………………………………………………………………. 68

3-2-1-3-2-احتوا…………………………………………………………………………………………. 69

3-2-1-3-3-تکثیر در وصف ………………………………………………………………………. 69

3-2-1-4-معنای غیر مشترک موجود در حرف جر «من»…………………………. 70

3-2-1-4-1-مشابهت…………………………………………………………………………………… 70

3-2-2-حرف جر «باء » در عربی و حرف اضافه ی «به» در فارسی……………………………. 71

3-2-2-1- معانی مشترک حرف جر «باء» و حرف اضافه ی «به» ……………………………… 71

3-2-2-1-1-الصاق……………………………………………………………………………………….. 72

3-2-2-1-2-استعانت…………………………………………………………………………………. 74

3-2-2-1-3-استعلا…………………………………………………………………………………………… 75

3-2-2-1-4-تعویض و بدل………………………………………………………………………. 78

3-2-2-1-5-تعلیل………………………………………………………………………………………… 79

3-2-2-1-6- مجاوزت…………………………………………………………………………….. 80

3-2-2-1-7-انتهای غایت……………………………………………………………………………. 81

3-2-2-1-8-موافقت و مطابقت………………………………………………………………… 86

3-2-2-1-9-ظرفیت مکانی………………………………………………………………….. 87

3-2-2-1-10- ظرفیت زمانی………………………………………………………………………….. 88

3-2-2-1-11- مصاحبت…………………………………………………………………………. 90

3-2-2-1-12- مقابله………………………………………………………………………………………… 92

3-2-2-1-13- قسم…………………………………………………………………………………… 93

3-2-2-1-14- دلالت بر مقدار……………………………………………………………………… 94

3-2-2-1-15-«باء» مترادف «من» و «به» مترادف «از»……………………………………………… 96

3-2-2-2-معانی غیر مشترک موجود در حرف اضافه ی «به»……………………………………… 97

3-2-2-1-توضیح…………………………………………………………………………………………… 97

3-2-2-2-صیرورت………………………………………………………………………………………… 98

3-2-2-3-بیان حال…………………………………………………………………………………….. 98

3-2-2-4-استغراق………………………………………………………………………………….. 99

 

 

3-2-2-5- تعاقب و ترتیب…………………………………………………………………………. 100

3-2-2-6-مشابهت………………………………………………………………………………………. 100

3-2-2-7-مقاربت………………………………………………………………………………………… 101

3-2-3- معانی غیر مشترک موجود در حرف جر «باء»………………………………. 102

3-2-3-1-باء النقل…………………………………………………………………………. 102

3-2-3-2-تفدیه ( فدا کردن )………………………………………………………………….. 102

3-2-3-4-بمعنای « تجاه ، أمام » …………………………………………………………………. 103

3-2-3-5-باء الزائد………………………………………………………………………………. 103

3-2-3-6-تبعیض…………………………………………………………………………………… 105

3-2-4-حرف جر «عن» و حرف اضافه ی « از »……………………………………….. 105

3-2-4-1-معانی مشترک حرف جر «عن» و حرف اضافه ی «از»:………………… 106

3-2-4-1-1-مجاوزت………………………………………………………………………………. 106

3-2-4-1-2- تعویض………………………………………………………………………………….. 107

3-2-4-1-3- استعلا…………………………………………………………………………… 107

3-2-4-1-4-تعلیل………………………………………………………………………………… 109

3-2-4-2-معانی غیر مشترک موجود در حرف اضافه ی «از»………………….. 109

3-2-4-3-معنای غیر مشترک موجود در حرف جر «عن»…………………………. 110

3-2-4-3-1-مرادف با معنای «بَعد»…………………………………………………………….. 110

3-2-5-حرف جر «إلی» و حرف اضافه ی «تا»…………………………………………….. 110

3-2-5-1-معنای مشترک حرف جر «إلی» و حرف اضافه ی «تا»………………… 111

3-2-5-1-1-انتهای غایت……………………………………………………………… 111

3-2-5-1-1-1-انتهای غایت حقیقی مکانی در حرف جر «عن»……………….. 111

3-2-5-1-1-2-انتهای غایت مجازی مکانی…………………………………………………………… 112

3-2-5-1-1-3-انتهای غایت حقیقی در زمان………………………………………………………………… 113

3-2-5-1-1-4-انتهای غایت مجازی زمانی…………………………………………………………………….. 113

3-2-5-1-1-5-انتهای غایت حقیقی در اشخاص…………………………………………………………… 114

3-2-5-1-1-6-انتهای غایت مجازی در رویدادها…………………………………………………………… 114

3-2-5-2-معانی غیر مشترک موجود در حرف جر «إلی»……………………………………………. 115

3-2-5-2-1-مصاحبت…………………………………………………………………………………… 115

3-2-5-2-2-تعلیل……………………………………………………………………………………….. 116

3-2-5-2-3-ظرفیت زمانی …………………………………………………………………………… 116

3-2-6-حرف جر «فی» و حرف اضافه ی « در »……………………………………………. 117

3-2-6-1-معانی مشترک حرف جر «فی» و حرف اضافه ی «در»……………….. 117

3-2-6-1-1- ظرفیت…………………………………………………………………………… 117

3-2-6-1-2-تعلیل…………………………………………………………………………………… 120

3-2-6-1-3-انتهای غایت…………………………………………………………………………… 121

3-2-6-1-4-توضیح:………………………………………………………………………………………… 122

3-2-6-1-5- بیان حالت…………………………………………………………………………………. 123

3-2-6-2-معانی غیر مشترک موجود در حرف جر «فی»……………………………… 124

3-2-6-2-1-استعلا…………………………………………………………………………………………… 124

3-2-6-2-2-مقایسه…………………………………………………………………………………….. 125

3-2-6-2-3-مصاحبت……………………………………………………………………………….. 125

3-2-6-3-معانی غیر مشترک موجود در حرف اضافه ی «در»…………………………………….. 126

3-2-6-3-1-مجاوزت………………………………………………………………………………………. 126

3-2-6-3-2-تعاقب………………………………………………………………………………………… 127

3-2-7-حرف جر «علی» و حرف اضافه ی «بر»……………………………………………………………. 127

3-2-7-1-معانی مشترک حرف جر «علی» و حرف اضافه ی «بر»……………………………… 127

3-2-7-1-1-استعلا………………………………………………………………………………………. 128

3-2-7-1-2-مجاوزت………………………………………………………………………………………. 129

3-2-7-1-3-مصاحبت………………………………………………………………………………… 130

3-2-7-1-4- تعلیل……………………………………………………………………………………….. 131 

3-2-7-1-5- مطابقت……………………………………………………………………………………….. 132

3-2-7-1-6-الزام ………………………………………………………………………………………… 133

3-2-7-1-7- مخالفت…………………………………………………………………………………… 133

3-2-7-2-معانی غیر مشترک موجود در حرف جر «علی»:………………………………………….. 134

3-2-7-2-1-بیان حالت………………………………………………………………………… 134

3-2-7-2-2-به معنای «مِن»…………………………………………………………………… 135

3-2-7-2-3-ظرفیت زمانی……………………………………………………………………………..135

3-2-7-3-معانی غیر مشترک موجود در حرف اضافه ی «بر»……………………………………… 136

3-2-8-حرف جر «لام» و حرف اضافه ی «بهر» و «برای»…………………………………………… 136

3-2-8-1-معانی مشترک حرف جر «لام» و حرف اضافه ی «بهر» و «برای»:……………. 137

3-2-8-1-1- تعلیل…………………………………………………………………………………….. 137

3-2-8-1-2-مالکیت ……………………………………………………………………………………. 139

3-2-8-2-معانی غیر مشترک موجود در حرف جر «لام»…………………………………………….. 140

3-2-8-2-1-اختصاص………………………………………………………………………………………………………. 140

3-2-8-2-2-انتهای غایت…………………………………………………………………………………………………. 140

3-2-8-2-3-استحقاق………………………………………………………………………………………………………. 140 

3-2-8-2-4-صیرورت……………………………………………………………………………………………………….. 141

3-2-8-2-5-ظرفیت…………………………………………………………………………………………………………. 141

3-2-8-2-6-تملیک………………………………………………………………………………………………………….. 142

3-2-8-2-7-تبلیغ…………………………………………………………………………………………………………….. 142

3-2-8-2-8-مقاربت………………………………………………………………………………………………………….. 143

3-2-8-2-9-تبعیض…………………………………………………………………………………………………………. 143

3-2-8-2-10-لام زائده…………………………………………………………………………………………………….. 144

3-2-8-2-11-برای تاكید نفی  ………………………………………………………………………………………. 144

3-2-8-2-12-برای قسم………………………………………………………………………………………………….. 144                  

3-2-9-حرف جر «کاف» و حرف اضافه ی «چون»………………………………………………………. 145

3-2-9-1-معنای مشترک حرف جر «کاف» و حرف اضافه ی «چون»……………………….. 145

3-2-9-1-1- مشابهت     ……………………………………………………………………………………………….. 145

3-2-9-1-1-1- شباهت از لحاظ هیئت…………………………………………………………………………. 145

3-2-9-1-1-2- شباهت از لحاظ جنس…………………………………………………………………………. 146

3-2-9-1-1-3-شباهت از لحاظ حالت……………………………………………………………………………. 147

3-2-9-1-1-4-شباهت از لحاظ مقدار……………………………………………………………………………. 147

3-2-9-2-معانی غیر مشترک موجود در حرف جر «کاف»:………………………………………….. 148

3-2-9-2-1-تعلیل……………………………………………………………………………………………………………. 148

3-2-9-2-2-تاکید …………………………………………………………………………………………………………… 149

3-2-9-2-3-در معنای اسمی ( به معنای مثل ): …………………………………………………………. 149

3-2-10-3-معنای غیر مشترک موجود در حرف اضافه ی «چون»…………………………….. 149

3-2-10-3-1-تفصیل……………………………………………………………………………………………………….. 150

3-2-11-حرف جر «حتی» و حرف اضافه ی «تا»:……………………………………………………….. 150

3-2-11-1-معانی مشترک حرف جر «حتی» و حرف اضافه ی «تا»:…………………………. 150                         

3-2-11-1-1-انتهای غایت………………………………………………………………………………………………. 151

3-2-11-1-2- تعلیل………………………………………………………………………………………………………… 152

3-2-12-دو حرف جر «مُذ ، مُنذُ» و حرف اضافه ی «از »…………………………………………… 152

3-2-13-حروف جر « حاشَ ، خَلا ، عَدا» و حروف اضافه ی « جز ، بجز»………………… 153

3-3-بررسی حروف اضافه ای که در جایگاه نماد اصلی یک معنی، معادلی در میان

حروف جر عربی ندارند………………………………………………………………………………………………………. 154

3-3-1-حرف اضافه ی «با»………………………………………………………………………………………………. 155

3-3-1-1-مصاحبت…………………………………………………………………………………………………………… 155

3-3-1-2-بیان حالت…………………………………………………………………………………………………………. 156

3-3-1-3-به معنای صاحب و دارنده ی صفت……………………………………………………………….. 156

3-3-1-4-تبلیغ…………………………………………………………………………………………………………………. 156

3-3-1-5-مخالفت……………………………………………………………………………………………………………… 157

3-3-1-6-مقابلت ………………………………………………………………………………………………………………. 157

3-3-1-7-استعانت…………………………………………………………………………………………………………….. 158

3-3-1-8-استدراک…………………………………………………………………………………………………………… 158

3-3-1-9-تعویض………………………………………………………………………………………………………………. 159

3-3-1-10-اختصاص………………………………………………………………………………………………………… 159

3-3-1-11-الصاق………………………………………………………………………………………………………………. 159

3-3-1-12-ظرفیت مکانی………………………………………………………………………………………………… 159

3-3-2-حرف اضافه ی «بی»……………………………………………………………………………………………. 160

3-3-2-1-نفی مصاحبت……………………………………………………………………………………………………. 160

3-3-2-2-نفی صفت…………………………………………………………………………………………………………. 160

3-3-2-3-بیان حالت…………………………………………………………………………………………………………. 161

3-3-3-حرف اضافه ی «را»……………………………………………………………………………………………… 161

3-3-3-1-علامت مفعول بی واسطه یا مستقیم……………………………………………………………… 162

3-3-3-2-قسم……………………………………………………………………………………………………… 162

3-3-3-3-تبلیغ…………………………………………………………………………………………………………………. 162

3-3-3-4- صیرورت………………………………………………………………………………………………………….. 163

3-3-3-5- فک اضافه………………………………………………………………………………………………………… 163

3-3-3-6-مقایسه»…………………………………………………………………………………………………………….. 163

3-3-3-7-مالکیت………………………………………………………………………………………………………………. 164

3-3-3-8-انتهای غایت……………………………………………………………………………………………………… 164

3-3-3-9- مترادف حرف اضافه ی «برای»…………………………………………………………………….. 164

3-3-3-10- تملیک…………………………………………………………………………………………………………… 165

3-3-3-11-مترادف حرف اضافه ی «به»……………………………………………………………………….. 165

3-3-3-12-مترادف حرف اضافه ی «از»………………………………………………………………………… 165

3-3-3-13-مترادف گروه حرف اضافه ای « از نظرِ »……………………………………………………. 165

3-3-3-14-: مترادف « صاحبِ ، دارنده ی ِ»…………………………………………………………………. 166

3-3-3-15- مترادف با « درباره ی »………………………………………………………………………………. 166

3-3-3-16-مترادف « به نظرِ »……………………………………………………………………………………….. 166

3-3-3-17- مترادف «برایِ، نزدِ »…………………………………………………………………………………… 166

3-3-3-18-مترادف حرف اضافه ی «بر»………………………………………………………………………… 167

3-3-3-19-مترادف « نسبت به، با»………………………………………………………………………………… 167

3-3-3-20-مترادف « بینِ ، میانِ……………………………………………………………………………………. 167

3-3-3-21-به معنای « سزاوارِ ، شایسته یِ»………………………………………………………………… 167

3-3-3-22- به منظور تخصیص مسندالیه………………………………………………………………………. 168

3-3-4-حروف جری که در جایگاه نماد اصلی یک معنی، معادلی در حروف

 اضافه ی فارسی ندارند……………………………………………………………………………………………………… 168

3-3-4-1-«رُبَّ»………………………………………………………………………………………………………………… 168

3-3-4-1-1-تکثیر…………………………………………………………………………………………………………….. 168

3-3-4-1-2-تقلیل…………………………………………………………………………………………………………….. 169

3-3-4-2-حرف جر «تاء» و «واو» مفید معنای قسم……………………………………………………. 169

 فصل چهارم:بررسی تفاوت های حروف در افاده ی یک معنای مشترک

4-1-مسأله ی نیابت حروف از یکدیگر…………………………………………………………………………….. 172

4-2-معانی مشترک حروف جر عربی و حروف اضافه ی فارسی…………………………………… 172

4-2-1-تعلیل  …………………………………………………………………………………………………………………… 172

4-2-1-1-تعلیل در زبان عربی…………………………………………………………………………………………. 172

4-2-1-1-1-تعلیل در «من»…………………………………………………………………………………………… 173

4-2-1-1-2-تعلیل در «باء»…………………………………………………………………………………………….. 173

4-2-1-1-3-تعلیل در « ل »…………………………………………………………………………………………… 173

4-2-1-1-4-تعلیل در «علی»………………………………………………………………………………………….. 174

4-2-1-1-5-تعلیل در «عن»…………………………………………………………………………………………… 174

4-2-1-1-6-تعلیل در «فی»……………………………………………………………………………………………. 174

4-2-1-2-تعلیل در زبان فارسی………………………………………………………………………………………. 175

4-2-1-2-1-تعلیل در «برای»…………………………………………………………………………………………. 175

4-2-1-2-2-تعلیل در «به»……………………………………………………………………………………………… 175

4-2-1-2-3-تعلیل در «از »: ………………………………………………………………………………………….. 176

4-2-1-2-4-تعلیل در «بر»……………………………………………………………………………………………… 176

4-2-1-2-5-تعلیل در حرف اضافه ی «در»…………………………………………………………………… 176

4-2-استعلا    …………………………………………………………………………………………………………………… 177

4-2-1-استعلاء در زبان عربی…………………………………………………………………………………………… 177

4-2-1-1-استعلا در «علی»…………………………………………………………………………………………….. 177

4-2-1-2-استعلا در «باء»………………………………………………………………………………………………… 177

4-2-1-3-استعلا در «عن»………………………………………………………………………………………………. 177

4-2-1-4-استعلا در «من»………………………………………………………………………………………………. 178

4-2-1-5-استعلا در «فی»………………………………………………………………………………………………. 178

4-2-2-استعلاء در زبان فارسی  ……………………………………………………………………………………… 178

4-2-2-1-استعلا در «به»………………………………………………………………………………………………… 178

4-2-3-ظرفیت……………………………………………………………………………………………………………. 179

4-2-3-1-ظرفیت در زبان عربی………………………………………………………………………………………. 179

4-2-3-1-1-ظرفیت در «من»………………………………………………………………………………………… 179

4-2-3-1-2-ظرفیت مکانی در «باء»:……………………………………………………………………………… 179

4-2-3-1-3-ظرفیت زمانی در «باء»……………………………………………………………………………….. 180

4-2-3-1-4-ظرفیت زمانی در «إلی»……………………………………………………………………………… 180

4-2-1-3-5-ظرفیت زمانی در «علی»…………………………………………………………………………….. 180

4-2-3-1-6-ظرفیت در « لام»……………………………………………………………………………………….. 180

 فهرست مطالب

عنوان                                                                                       صفحه

 فصل اول: کلیات

1-1-مقدمه…………………………………………………………………………………………. 2

1-1-1-فرهنگ عامه……………………………………………………………………………… 3

1-1-2-ادبیات عامه…………………………………………………………………………………… 4

1-2-اهمیت و ضرورت تحقیق………………………………………………………………… 5       

1-3-روش تحقیق……………………………………………………………….. 6

1-4-اهداف تحقیق………………………………………………………………………………… 7

1-5-سؤالات تحقیق………………………………………………………………….. 7

1-6-پیشینه­ی تحقیق……………………………………………………………….. 8

فصل دوم: مبانی نظری پژوهش

2-1-قصه……………………………………………………………………………… 11

2-1-1-تاریخچه­ی قصه………………………………………………………… 11

2-1-2-تعریف قصه……………………………………………………………… 12

2-1-3-قصه­های عامیانه………………………………………………………………….. 12

2-1-4-ویژگی­های قصه………………………………………………………………………… 14

2-2-تقسیم ­بندی و طبقه ­بندی قصه………………………………………………………………. 16

2-2-1-آرای قصه­شناسان معاصر ایرانی……………………………………………………….. 16

2-2-2-آرای قصه­شناسان غیر ایرانی…………………………………………………….. 18

2-3-کارکردهای قصه­های عامیانه……………………………………………………….. 18

2-3-1-رویکرد اسطوره­ای……………………………………………………………….. 19

2-3-2-رویکرد اجتماعی………………………………………………………………………… 20

2-3-3- رویکرد روان­شناسی…………………………………………………………………….. 21     

فصل سوم: بررسی محتوایی قصه­ها

3-1-اسکندر و آب­حیات……………………………………………………………………….. 24

عنوان                                                                                       صفحه

3-2-آجیل مشکل­گشا………………………………………………………………………………. 31

3-3-آخروس …………………………………………………………………………………………….. 35

3-4-آخرین سفر حج…………………………………………………………………………………….. 39

3-5-آخرین شتر میر حمید ………………………………………………………………………… 41

3-6-آدم بدبخت……………………………………………………………………………………. 45

3-7-آدمی زاد ………………………………………………………………………………………………… 47

3-8-آدمی گرگ صورت………………………………………………………………………………. 49

3-9-آدی و بودی………………………………………………………………………………………… 54

3-10-آرزو……………………………………………………………………………………………………………… 56

3-11-آرش کمان گیر…………………………………………………………………………………… 59

3-12-آستر رویه را نگاه می­دارد، نه رویه آستر را…………………………………………….. 63

3-13-آسک……………………………………………………………………………………………….. 68

3-14-آسکه بوچلگه…………………………………………………………………………………….. 73

3-15-آسوکه­ی مد تنبل…………………………………………………………………………… 74

3-16-آسوکه­ی مرد تاجر…………………………………………………………………….. 77

3-17-آسه نی……………………………………………………………………….. 80

3-18-آسیابان و روباه…………………………………………………………………………… 81

3-19-آفتاب و مهتاب………………………………………………………………………. 83     

3-20-آقا تنلگو………………………………………………………………………………….. 85

3-21-آقا جغده و خانم کبکه…………………………………………………………….. 87

3-22-آقا حسنک……………………………………………………………………… 89

3-23-آقا قلی …………………………………………………………………. 93

3-24-آقا موریز………………………………………………………………………………… 95

3-25-آقا موشه……………………………………………………………………………….. 96

3-26-آق تنلگی……………………………………………………………………………. 97

3-27-آکچل………………………………………………………………………………………………… 99

 3-28-آکچلک…………………………………………………………………………………………. 101

3-29-آگبوری………………………………………………………………………………………………… 106

3-30-آلبرزنگی……………………………………………………………………………………………. 108

3-31-آلتین توپ…………………………………………………………………………………………. 113

عنوان                                                                                       صفحه

3-32-آلمانجیر……………………………………………………………………………………… 117

3-33-آنخودک……………………………………………………………………………………………………… 119

3-34-آوچی محمد………………………………………………………………………………….. 121

3-35-آه…………………………………………………………………………………………………….. 124

3-36-آه دختر کوچک بازرگان ……………………………………………………………………… 127

3-37-آهووک…………………………………………………………………………………………… 131

3-38-آهوی لنگ……………………………………………………………………………………….. 135

3-39-ابراهیم………………………………………………………………………………….. 138

3-40-ابراهیم گاو چران………………………………………………………………………. 140

3-41-ابن ملیح……………………………………………………………………………… 144

3-42-احمد پادشاه……………………………………………………………………………… 146

3-43-احمد تجار……………………………………………………………………… 148

3-44-احمد خان و علی ولی…………………………………………………………………… 151

3-45-احمد صیاد……………………………………………………………………………… 156

3-46-احمد لمتی ……………………………………………………………………………………….. 159

3-47-احمد و گلعذار………………………………………………………………….. 161

3-48-اذان گو…………………………………………………………………………………. 163

 

 

3-49-اسب ………………………………………………………………………………………… 167

3-50-اسب ابر و باد……………………………………………………………………. 169

3-51-استاد اصیب ……………………………………………………………………….. 172

3-52-استاد بو علی …………………………………………………………………………………. 175

3-53-استخاره کن……………………………………………………………………………… 177

3-54-اسداله که هم دختر عموشو گرفت و هم دختر پادشاهو………………………… 178

3-55-اسرار خونه­ی داروغه­ی نا­نجیب……………………………………………………………………. 180

3-56-اسکندر کبیر ………………………………………………………………………………………. 182

3-57-اسکندر و آب حیات………………………………………………………………………… 185

 3-58-اشکر سره خاوا بو را دبنه آو…………………………………………………………….. 188   

3-59-اصفهانی و شهمیرزادی………………………………………………………………………. 190

3-60-افراد ساده­لوح……………………………………………………………………….. 192

3-61-افسانه…………………………………………………………………………………………. 194

عنوان                                                                                       صفحه

3-62-افسانه­ی لری ………………………………………………………………………….. 196

3-63-الاغ آوازه خوان و شتر رقاص…………………………………………………………… 198

3-64-الله وار دیوانی یوخ……………………………………………………………………………….. 200

3-65-امتحان رفقا………………………………………………………………………………………….. 202

3-66-امتحان سه پسر پادشاه در اصفهان………………………………………………………. 204

3-67-امدک یگن…………………………………………………………………………………………… 206

3-68-ام زر زور……………………………………………………………………………………… 208

3-69-امیر­زاده و عرب زنگی…………………………………………………………………………. 210

3-70-امیر زن است نه مرد، چشم­های امیر تو را کشت……………………………………. 214

3-71-امیر هنرمند………………………………………………………………………………………… 218

3-72-انار خاتون………………………………………………………………………………… 220

3-73-اندرز­های حکیمانه………………………………………………………………………… 223

3-74-انگشتری شاه عباس کبیر…………………………………………………………….. 227

3-75-انگله من، دنگله من، منگله من…………………………………………………. 229

3-76-اوستا ابراهیم…………………………………………………………………………. 230

3-77-اوغچه پرین………………………………………………………………………………. 232

3-78-این بز است یا خر……………………………………………………………….. 234

3-79-این رو می­گند بخیل ……………………………………………………………….. 236

3-80-این نمی­ماند………………………………………………………………………………….. 237

3-81-ای وای……………………………………………………………………………………………. 239

3-82-ای وای های………………………………………………………………………………. 242

3-83-بابا خار­کن …………………………………………………………………………………. 244

3-84-بادی که از ورامین نرمه­ی آردو می­برد……………………………………………… 246

3-85-بازرگان…………………………………………………………………………………… 248

3-86-بازرگان و قاضی و بهلول………………………………………………………… 250

3-87-باغبان و پرنده­ی کوچک…………………………………………………………… 252

3-88-باغبان و دختر پادشاه………………………………………………………………………. 253

3-89-باغ سیب………………………………………………………………………………………… 255

3-90-باغ گل زرد و باغ گل سرخ………………………………………………………………….. 258

3-91-باقر آهنگر…………………………………………………………………………………………… 261

عنوان                                                                                       صفحه

3-92-باوه بیل به­ته………………………………………………………………………………… 263

3-93-باهوشان………………………………………………………………………………………………. 265

3-94-بچه درویش………………………………………………………………………………. 267

3-95-بدکار به سزای خودش می­رسد………………………………………………………. 269

3-96-برادر عاقل و برادر دیوانه…………………………………………………………………… 271   

3-97-برادر عوض نداره……………………………………………………………………………… 273

3-98-برادر ناتنی و گنج آقا موشه……………………………………………………………….. 275

3-99-برا شیت و برا عاقل………………………………………………………………… 278   

3-100-برزگر و خرس…………………………………………………………………………….. 280

3-101-برگ ظلمات…………………………………………………………………………………………. 282

3-102-برگ مروارید…………………………………………………………………………………… 285

3-103-بز بزکان…………………………………………………………………………………………… 288

3-104-بز دروغ­گو……………………………………………………………………………………. 290

3-105-بزرگمهر………………………………………………………………………………………….. 292

3-106-بز ریش سفید……………………………………………………………………….. 294   

3-107-بز زنگوله پا…………………………………………………………………….. 296

3-108-بز فضول……………………………………………………………………………………………… 298

3-109-خر و گوساله و قوچ……………………………………………………………… 300

3-110-بللئوک، آوا­انداز، شلنگ انداز………………………………………………………. 301

3-111-بلال آقا…………………………………………………………………………………………… 303

3-112-بلبل………………………………………………………………………………………….. 307

3-113-بلبل………………………………………………………………………………………………….. 310

3-114-بلبل خیارک………………………………………………………………………………… 312

3-115-بلبل سر گشته………………………………………………………………………………. 315

3-116-بمونی و اسکندر………………………………………………………………….. 317

3-117-بنه­کی…………………………………………………………………………………….. 320

3-118-بوته­ی گل محمدی و هفت سرو……………………………………………………… 322

3-119- بوذرجمهر و خزانه­دار انوشیروان………………………………………………………… 324

3-120-بوعلی………………………………………………………………………………………….. 326

3-121-بوعلی سینا……………………………………………………………………….. 329

عنوان                                                                                       صفحه

3-122-بوعلی سینا و استاد…………………………………………………………….. 331

3-123- به دنبال فلک…………………………………………………………………………………… 333

3-124-بهرام قهرمان………………………………………………………………………………………… 335

3-125-بهلول و موش­های آهن­خوار…………………………………………………………….. 339

3-126-بهلول دانا……………………………………………………………………………………… 341

3-127-بهلول دانا و بازرگان………………………………………………………………………………. 343

3-128-بهلول دانا و خلیفه…………………………………………………………………. 345

3-129-بهلول دانا و خلیفه­ی بغداد………………………………………………….. 347

3-130-بهلول داننده و بهلول دیوانه…………………………………………………………… 350

3-131-بی­بی­له و چی­چی­له………………………………………………………………….. 352

3-132-بی­بی­لی­لی جان……………………………………………………………………………………. 353

3-133-بی­بی­ ناردونه………………………………………………………………………………… 356

3-134-بی­بی نگار و می­سس قبار………………………………………………………. 359

3-135-بی­غم دنیا……………………………………………………………………………………………. 363

فصل چهارم: نتیجه ­گیری…………………………………………………… 365

 منابع و مآخذ……………………………………………………………………… 380

 کلیات

­

­ 1-1-مقدمه

 بررسی و مطالعه در هر امری، ابتدا نیاز به شناخت جامع و دقیق از آن امر دارد. برای بررسی فرهنگ عامه به عنوان بخشی از فرهنگ هر جامعه­ای ابتدا باید تعریفی از فرهنگ ارائه داد. تعریف « فرهنگ» کار دشواری است و هرگز اتفاق نظری درباره آن وجود نداشته است.

در واژه­نامه­های فارسی به­ طور ضمنی به دو مفهوم اساسی فرهنگ که «ریشه» و «چشمه» باشد، اشاره شده است. این دو نکته دریافت و برداشتی از اندیشه­ها و تلقی عامه در بیان کاربرد این کلمه است. در این مورد در بعضی از این واژه­نامه­ها از قبیل فرهنگ جهانگیری، مجمع­ الفرس، لطایف اللغات، برهان قاطع، برهان جامع، نفیسی و … فرهنگ به شاخه­ درختی اطلاق شده است که آن را می­خوابانند و روی قسمتی از آن خاک می­ریزند، به­ طوری که سر شاخه از خاک بیرون باشد. مدتی به همین طریق می­گذرد تا شاخه بیخ برآورد و ریشه بدواند. آن­گاه آن شاخه را می­ کنند و در جای دیگری می­نشانند و با این روش درختی ریشه­دار و مستقل آماده­ی بهره ­برداری می­ شود. در بعضی دیگر از کتب لغت، فرهنگ را به معنی کاریز و قنات گرفته­اند، علاوه بر این­ها، فرهنگ به معنی ادب، عقل، دانش، بزرگی، حکمت، معرفت، علم، فضیلت و هم­چنین به کتابی که مشتمل بر لغات و معانی باشد نیز فرهنگ می­گویند (بیهقی،1367 :10 و9).

در آغاز سده­ی حاضر فرهنگ مفهوم تازه­ای یافت. ابتدا به مفهوم آموزش و پرورش و برابر کلمه­­یeducation، اما رفته رفته به مفهوم اصلی خود، یعنی آن­چه انگلیسی­ها culture می­گویند، به کار رفت. امروزه کلمه­ی فرهنگ معادل دقیقی برای کلمه­ی culture است و تمام سطوح معنایی آن را در بر­می­گیرد. با این حال در ارائه­ تعریفی دقیق از آن و این­که چه مواردی شامل فرهنگ می­ شود، همواره اختلاف نظر وجود داشته است. شاید بتوان یکی از جامع­ترین تعریف­ها را این دانست که

فرهنگ مجموعه­ی پیچیده­ای است شامل معارف، معتقدات، هنرها، صنایع، فنون، اخلاق، قوانین، آیین­ها و بالاخره تمام عادات، رفتارها و ضوابطی که فرد به عنوان عضو جامعه از جامعه­ خود فرامی­گیرد و در برابر آن جامعه وظایف و تعهداتی را برعهده دارد (روح­الامینی، 1380: 6).

اگر فرهنگ جامعه­ای را به پرنده­ای تشبیه کنیم،  فرهنگ رسمی و فرهنگ عامه دو بال آن پرنده هستند که برای شناخت بهتر و دقیق­تر جامعه شناخت هردوی آن­ها الزامی است. آن­چه در این میان قابل توجه است، این است که سرچشمه­ی همه­ی هنرها و دانش­ها مردم­اند و در میان مردم پدید آمده اند.

شما هر رشته­ از دانش­ها یا هنرها را که در نظر بگیرید، خواهید دید که این دانش روزی در میان مردم پدید آمده و به سعی دانشوران روز­ به روز رشد کرده و توسعه یافته و مدرسه­ها و دانشگاه­ها برای تدریس آن به فعالیت پرداخته­اند. این­گونه هنرها یا دانش­ها را دانش یا هنر مدرسی یا کلاسیک می­نامیم. در برابر هریک از این رشته­های دانش یا هنر رسمی یک رشته علم یا هنر عوامانه نیز وجود دارد. این دانش­ها در میان مردم پدید آمده و در آغوش ایشان پرورش یافته است و زاده­ی فکر و طبع ساده­ی مردمی است که برای تحصیل علم و ترقی دادن دانش به مدرسه نرفته و مکتب ندیده­اند (محجوب، 1383: 39-38).

با این وجود تحولات و طبقه ­بندی­های اجتماعی باعث شکاف و جدایی میان فرهنگ عوام و فرهنگ رسمی ­شد تا آن­جا که «سال­ها فقط طبقه­ی خواص و تحصیل­کردگان شهری را صاحب معرفت، دانش و هنر می­دانستند و طبقه­ی عوام و بی­سواد چه پیشه­وران ساده­ی شهری و چه کشاورزان روستایی را بی­بهره از دانش، هنر و معرفت تصور می­کردند. البته این امر پس از گسترش تحقیقات در زمینه­ مردم­شناسی و فولکلور تغییر کرد. پس از بررسی در اوضاع و احوال عامه­ی مردم دانسته شد که هر چند مردم عوام سواد و دانش مدرسی ندارند ولی از فرهنگی برخوردارند که اگر برتر از فرهنگ خواص نباشد، فروتر از آن هم نیست و حتی گاه در انتظام­بخشی به امور جامعه نافذتر از گروه برتر است» (نقل به تلخیص، بلوکباشی، 1388: 43و42).

1-1-1-فرهنگ عامه

فرهنگ مردم یا فرهنگ عامه ترجمه­ی کلمه­ی فولکلور (folklore) است. این کلمه را نخستین بار ویلیام جان- تامس با نام مستعار آمبروز مرتن پیشنهاد کرد. «folk  به گروهی از مردم اطلاق می­ شود که حداقل یک عامل مشترک و عمومی آن­ها را به یکدیگر پیوند دهد و lore سنت­های مشترکی است که خصوصیات جمعی اعضای گروهی را شکل می­دهد و هویت گروه را معین و مشخص می­ کند»(همان، 56).

   تعاریف متعدد و متفاوتی در مورد فولکلور گفته­اند؛ اما تعریف سی. اس. برن قابل توجه و تامل است. « فولکلور در واقع نحوه­ جهان­بینی و روان­شناسی انسان عامی و اندیشه­ی او در باب فلسفه، دین، علوم، نهادهای اجتماعی، تشریفات و جشن­ها، اشعار و ترانه­ها، هنرهای عامیانه و ادبیات شفاهی است»(بیهقی، 1367: 20). همان­گونه که از تعریف سی. اس. برن استنباط می­ شود، فرهنگ عامه به دلیل ریشه­ای که در جهان­بینی، روان­شناسی و اندیشه­ی مردم در موضوعات مختلف دارد،  هم چنین به دلیل پیوند با زندگی تولیدی و اجتماعی مردم و بیان تجربیات، آداب و سنت­های مرسوم یک جامعه به آن جامعه شخصیت و هویت می­بخشد. همین امر لزوم بررسی ابعاد آن را بیش از پیش پررنگ می­ کند. فرهنگ عامه ویژگی­هایی دارد که از آن جمله می­توان به پیوند با زندگی معیشتی و اجتماعی، سادگی و صمیمیت، امید و خوش­بینی و نوعی جامعه ­شناسی تعاون اشاره کرد.

   فرهنگ عامه معمولا شفاهی و نسل به نسل منتقل می­ شود، هرچند امروزه به دلیل ترس از، از بین رفتن این آثار گران­قدر سعی در مکتوب کردن این فرهنگ دارند. «­­فرهنگ عامه را به طور کلی می­توان به دو بخش آثار مادی و معنوی تقیسم کرد. آثار مادی شامل بناها، علائم، اشیاء منقول، صنعت و کسب، غذا و مکان­ها .آثار معنوی هم عبارتند از: عقاید، عادات و رسوم، علوم عامه و ادبیات»(بیهقی،1367:  73-76).

1-1-2-ادبیات عامه

ادبیات عامه به گمان بسیاری از فولکلور شناسان غنی­ترین بخش فرهنگ عامه است؛ چراکه تجلی­گاه فرهنگ اقوام، گروه­های مختلف اجتماعی و میراث معنوی نسل­های گذشته­ی مردم یک جامعه است. «ادبیات عامه به آثار تخیلی و ذوقی توده­ی مردم که به طور شفاهی و سینه به سینه از فردی به فرد دیگر و از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته است، گفته می­ شود»(بلوکباشی، 1388: 171). ادبیات عامه به دو صورت نظم و نثر در میان مردم رواج دارد و می­توان آن را به سه مجموعه­ی بزرگ داستانی، غیر داستانی و نمایشی تقسیم کرد.

    ادبیات داستانی، گونه ­هایی از ادبیات عامه مانند قصه، افسانه یا اسطوره و حکایت است. مهم­ترین بخش آثار داستانی را قصه تشکیل می­دهد، قصه­ها توده­ای­ترین هنر است که ضمن بیان مسائل اجتماعی و آرزوهای مردم گویای تخیل هنری مردم است. علاوه بر این­ها قصه­ها جایگاه مناسبی برای تصدیق و تایید آیین­های دینی، اخلاقی و فرهنگی جامعه و هم­چنین فضای مناسبی است که به وسیله­ آن می­توانند روحیه­ی مقاومت خود را در تحمل ناکامی­ها و در برابر نظام­های مستبد سیاسی تقویت کنند. قصه­ها مردم را به رفتارها و اعمالی که با ارزش­های اخلاقی-دینی سازگاری دارند، ترغیب می­ کند و از دیگر سو، آن­ها را از رفتارهای خلاف قاعده و ضد اخلاق باز می­دارد. موضوع دیگری که درباره­ی  قصه­ها می­توان گفت، پیوند ناگسستنی قصه­ها با اسطوره­هاست. مطلق­گرایی، نبرد دیرینه­ی خوبی و بدی اندیشه­هایی اسطوره­ای هستند که از ویژگی­های اساسی قصه­ها نیز به شمار می­آیند.

   ادبیات غیر داستانی شامل گونه ­هایی از ادبیات عامه است که جنبه­ قصه و داستان ندارد؛ اما مانند قصه­ها و افسانه­ها سرشار از نکات و حکمت­های بی­شمار است، مانند شعر، چیستان، مثل، لطیفه یا شوخی، متلک، اوراد و دعاها،

 فهرست مطالب

 عنوان                                                                                                                صفحه

فصل اول: مقدمه

1-1 کلیات…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 2

1-2 هدف …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 6

1-3 روش تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………………… 7

فصل دوم: پیشینه ( ادبیات ) پژوهش

2-1 منابع فارسی………………………………………………………………………………………………………………………….. 9

2-2 منابع غیر فارسی…………………………………………………………………………………………………………………. 12

 فصل سوم: تجزیه و تحلیل

3-1 بررسی فرایند پالایش جهان در اساطیر ایرانی………………………………………….. 15

3-1-1 ترجمه ی متن باستانی (وندیداد2)فرایند پالایش در اساطیر ایرانی………………………….. 15

3-1-2 فرد نجات دهنده ی نسل بشر در اساطیر ایرانی…………………………………………………………. 19

3-1-3 عامل به وجود آورنده ی  فرایند پالایش در اساطیر ایرانی…………………………………………. 29

3-1-4 علت وقوع فرایند پالایش در اساطیر ایرانی………………………………………………………………….. 31

3-1-5 ابزار نجات نسل بشر در اساطیر ایرانی………………………………………………………………………….. 32

3-1-6 زمان وقوع فرایند پالایش در اساطیر ایرانی………………………………………………………………….. 35

3-1-7 جغرافیای اسطوره ای فرایند پالایش در اساطیر ایرانی………………………………………………. 38

3-1-8 سرانجام فرایند پالایش در اساطیر ایرانی ……………………………………………………………………. 38

3-2 بررسی فرایند پالایش جهان در اساطیر بین النهرینی……………………………….. 42

3-2-1 ترجمه ی متن باستانی فرایند پالایش در اساطیر بین النهرین (روایت توفان از حماسه ی گیل گمش)          43

3-2-2 فرد نجات دهنده ی نسل بشر در اساطیر بین النهرینی ……………………………………………. 50

3-2-3 عامل به وجود آورنده ی  فرایند پالایش در اساطیر بین النهرینی…………………………….. 52

3-2-4 علت وقوع فرایند پالایش در اساطیر بین النهرینی ……………………………………………………. 53

3-2-5 ابزار نجات نسل بشر در اساطیر بین النهرینی……………………………………………………………… 55

3-2-6 زمان وقوع فرایند پالایش در اساطیر بین النهرینی ……………………………………………………. 56

3-2-7 جغرافیای اسطوره ای فرایند پالایش در اساطیر بین النهرینی …………………………………. 58

3-2-8 سرانجام فرایند پالایش در اساطیر بین النهرینی…………………………………………………………. 58

3-3 بررسی فرایند پالایش جهان در اساطیر یونانی…………………………………………. 61

3-3-1 ترجمه ی متن باستانی فرایند پالایش جهان در اساطیر یونانی ……………………………….. 62

3-3-2 فرد نجات دهنده ی نسل بشر در اساطیر یونانی…………………………………………………………. 63

3-3-3 عامل به وجود آورنده ی فرایند پالایش جهان در اساطیر یونانی……………………………….. 65

3-3-4 علت وقوع فرایند پالایش در اساطیر یونانی ………………………………………………………………… 68

3-3-5 ابزار نجات نسل بشر در اساطیر یونانی ………………………………………………………………………… 72

3-3-6 زمان وقوع فرایند پالایش در اساطیر یونانی…………………………………………………………………. 73

3-3-7 جغرافیای اسطوره ای فرایند پالایش جهان در اساطیر یونانی……………………………………. 74

3-3-8 سرانجام فرایند پالایش در اسطوره های یونانی ………………………………………………………….. 75

3-4 بررسی فرایند پالایش جهان در اساطیر هندی ……………………………………….. 76

3-4-1 ترجمه متن باستانی فرایند پالایش در اساطیر هندی ………………………………………………. 77

3-4-2 فرد نجات دهنده ی نسل بشر در اساطیر هندی ……………………………………………………….. 77

3-4-3 عامل به وجود آورنده ی فرایند پالایش جهان در اساطیر هندی………………………………. 79

3-4-4 علت وقوع فرایند پالایش در اساطیر هندی…………………………………………………………………. 82

3-4-5 ابزار نجات نسل بشر در اساطیر هندی ……………………………………………………………………….. 83

 

 

3-4-6 زمان وقوع فرایند پالایش جهان در اساطیر هندی …………………………………………………….. 84

3-4-7 جغرافیای اسطوره ای فرایند پالایش در اساطیر هندی………………………………………………. 86

3-4-8 سرانجام فرایند پالایش جهان در اساطیر هندی………………………………………………………….. 87

3-5 بررسی فرایند پالایش جهان در اساطیر سامی…………………………………………. 87

3-5-1 توفان نوح و فرایند پالایش جهان به روایت تورات………………………………………………………. 88

3-5-2 فرد نجات دهنده ی نسل بشر در اساطیر سامی…………………………………………………………. 91

3-5-3 عامل به وجود آورنده ی فرایند پالایش جهان  در اساطیر سامی………………………………. 92

3-5-4 علت وقوع فرایند پالایش در اساطیر سامی ………………………………………………………………… 92

3-5-5 ابزار نجات نسل بشر از توفان و سیل بزرگ در اساطیر سامی……………………………………. 93

3-5-6 زمان وقوع فرایند پالایش در اساطیر سامی ………………………………………………………………… 94

3-5-7 جغرافیای اسطوره ای فرایند پالایش جهان در اساطیر سامی …………………………………… 94

3-5-8 سرانجام فرایند پالایش جهان در اساطیر سامی …………………………………………………………. 95

فصل چهارم: نتیجه گیری

4-1 نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………… 98

4-2 محدودیت ها………………………………………………………………………………………………………………………. 102

4-3 پیشنهادات………………………………………………………………………………………………………………………….. 102

4-4 جدول تفاوت ها و شباهت های عناصر دخیل در فرایند پالایش جهان در اساطیر ایرانی، بین النهرینی، یونانی، هندی و سامی ………………………………………… 103

فهرست منابع

منابع فارسی………………………………………………………………………………………………………………………………… 105

منابع انگلیسی…………………………………………………………………………………………………………………………….. 109

 

مقدمه

 1-1 کلیات

از آن جایی که موضوع مطرح شده در این پژوهش، جنبه ای اسطوره ای دارد، توضیح مختصری در مورد واژه ی اسطوره و اسطوره شناسی در این بخش ضروری می نماید.

ای برادر قصه چون پیمانه ای است

معنی اندر وی مثال دانه ای است

دانه ی معنی بگیرد مرد عقل

ننگرد پیمانه را گر گشت نقل(مولوی)

اسطوره ها آیینه هایی هستند که تصویرهایی را از ورای هزاره ها به نمایش می گذارند و آن جا که تاریخ و باستان شناسی راه به جایی نمی برند، اسطوره ها به کمک می آیند و فرهنگ بشر را از دوره ی باستان به زمان معاصر می آورند و اندیشه های بلند و منطق گسترده ی انسان هایی ناشناخته، اما صاحب اندیشه را در اختیار ما قرار می دهند  (هینلز ، 1386: 9 ) .

در دنیای باستان، خدایان به ندرت موجوداتی فرا طبیعی و غیر ملموس و یا با موجودیت فرا طبیعی کاملاً جداگانه تلقی می شوند. مردم دنیای باستان بر این باور بودند که خدایان، انسان ها و طبیعت پیوندی ناگسستنی دارند و از قوانین یکسانی پیروی می کنند. بدین گونه است که در ابتدا میان دنیای خدایان و دنیای انسان ها، هیچ گونه جدایی از حیث هستی شناسی وجود نداشت. نفس وجودی خدایان باستانی از یک رودخانه، یک دریا، یک توفان و یا عواطف و احساسات بشری مانند عشق و خشم فراتر نبود. به گونه ای می توان چنین تلقی کرد که اسطوره به انسان ها کمک می کرد تا موقعیت خود را در جهان هستی بیابند. در دنیای امروزی واژه ی اسطوره اغلب برای توصیف و بیان موضوعی که واقعیت بیرونی ندارد به کار برده می شود اما در دنیای پیشا مدرن اسطوره رویدادی بود که به تعبیری زمانی اتفاق افتاده بود و همواره نیز تکرار می شد. اسطوره صورتی هنری است که به فراسوی تاریخ و آن چه در وجود بشر بی زمان است اشاره می کند. اسطوره شناسی واقعیت های عینی را بیان نمی کند اما در عین حال باورهای بشری را مدنظر دارد و به گونه ای باور ساز است (آرمسترانگ، 1390: 4).

واژه ی اسطوره، “myth”، برگرفته از واژه ی یونانی “mythos”، به معنی واژه یا داستان است. گاهی اوقات این واژه برای بیان موضوعی که بنا بر باور مردم نادرست و غیر واقعی است به کار می رود، اما اسطوره شناسی مجموعه ای از غیر واقعیات و دروغ ها نیست، بلکه مجموعه ای از واقعیت ها است.

اسطوره شناسی عقاید و باورهای مذهبی را در چهارچوب داستان بیان می کند، در حالی که جوهر و ماهیت عقاید و باورهای دینی به طور معمول واضح است، اسطوره شناسی می تواند بسیار پیچیده باشد. بدین دلیل که اسطوره ها، داستان هایی هستند که بیشتر به کاوش و جستجو می پردازند تا به توجیه و توضیح، اساطیر نمایانگر جستجوی ذهن بشر برای برقراری تعادل میان نیروهای آفرینش و ویرانی و مرگ و زندگی هستند (فیلیپ ، 2004 : 9).

اسطوره همچنین ناشی از ندانستن علل واقعی رویدادها توسط بشر است. به سختی می توان گفت که هر اسطوره به چه زمانی و مکانی تعلق دارد، زیرا اسطوره ها در طی زمان دچار تغییر و تحول می شوند و با هم می آمیزند و اساطیری جدید را شکل می دهند. همان طور که بیان شد اسطوره ها زمان خاصی را نشان نمی دهند اما ممکن است بتوان شباهت هایی را میان بعضی از اساطیر و دوران های خاصی پیدا کرد (آموزگار، 1386: 5).

در اساطیر اقوام مختلف خدایان به گونه ای ملموس و تا حدی بی پرده با انسان ها در ارتباط بوده اند. این ارتباط در جاهایی به مرتبه ای می رسد که انسان ها همکاران و مشاوران خدایان می شوند و به نوعی آن ها را یاری می دهند.

در ارتباط با مفهوم پالایش و تصفیه ی جهان، نیز بازتاب این رابطه را می توان به وضوح دید. حال آن که گاه خدایان از انسان ها دلخوش و خرسند نیستند و تصمیم به نابودی نوع بشر می گیرند. دلایل این تصمیم خدایان در اسطوره های تمدن های گوناگون متفاوت است.

در این فرایند پالایش به طور معمول خدایان از همان رابطه ی بی پرده با انسان آفریده ی خویش استفاده کرده و از طریق انسانی که یار آن ها بوده، بدین معنی که دستورهای آن ها را بی چون و چرا پذیرفته و اطاعت کرده و بندگی آن ها را به خوبی به جا آورده، نسل بشر و سایر موجودات را حفظ می کنند و با آگاه کردن و راهنمایی کردن او برای فراهم کردن وسیله ای یا انجام کاری برای نجات انسان ها، از او می خواهند این مسئولیت مهم را بپذیرد. همان طور که ذکر شد محصول فرایند پالایش، نه تنها نجات نسل بشر، بلکه نجات موجودات دیگر نیز، آن هم بهترین و پاک ترین نمونه ها از هر نوع را شامل می شود که این موضوع دلالت بر پالایش و نوسازی در تمام سطوح هستی را دارد (معظمی، 2002: 55).

علت این پالودگی و تطهیر هر چه که باشد، نتیجه اش کمال و بازگشت هستی به زمان نخستین و پاک و عاری از آمیختگی است که در لحظه ی آفرینش نخستین وجود داشته و این خود نوعی پالایش و پاکیزگی آیینی است. همان گونه که عنوان شد این پالایش فعلیت یافتن دوباره ی آفرینش جهان است. می توان گفت که به نحوی زمان؛ هستی، انسان و حتی کائنات را کهنه و دچار استمرار کرده است و با این پالودگی می توان از آن کهنگی و استمرار رهایی یافت و آن لحظه ی ناب اساطیری که در فضای آن، جهان، هستی را آغاز کرده بود دریافت و درک کرد (الیاده، 1387: 70).

“جم” برترین پادشاه پیشدادی است که از جاودانان محسوب می شده است. او بر اثر وسوسه ی اهریمن، جایگاه و مقام خود را از دست می دهد و فناپذیر و میرا می شود. کارهایی چون گستراندن زمین، بنا نهادن نوروز، و پایه گذاری طبقات اجتماعی به جم نسبت داده شده است (رضایی راد، 1389: 178).

کامل ترین و مفصل ترین مطالب مربوط به داستان جم و پالایش جهان در اساطیر ایرانی، در فصل دوم وندیداد، بخشی از بخش های پنج گانه ی اوستا، کتاب مقدس زرتشتیان، بیان شده است.

موضوع اصلی وندیداد، طهارت و پاکیزگی آیینی است، اما در آن به اسطوره ها و افسانه های ایران باستان، از جمله به اسطوره ی جم، پادشاه دوره ی زرین، پرداخته شده است.

در وندیداد، فرگرد دوم چنین آمده است اورمزد ابتدا از جم خواست تا دین زرتشتی را بپذیرد و آن را به مردمان نیز آموزش دهد اما او این پیشنهاد را قبول نمی کند اما می پذیرد که انسان ها را از طریق دور نگه داشتن مرگ و بیماری و پیری از آن ها نیک بخت و کامیاب کند و جهان اهورامزدا را ببالاند.

در نتیجه ی این امر، گیتی از مردمان و جانداران دیگر پر می شود و جم درخشان به کمک ابزارهای که اورمزد در اختیارش قرار داده است، جهان هستی را طی سه مرحله می گستراند. سپس اورمزد، جم را از فرا رسیدن زمستانی سخت و مرگبار آگاه می کند و از او می خواهد که با ساختن “ور” (دژی زیرزمینی) و بردن بهترین نمونه ها از هر گونه به آن “ور” نسل جانداران را حفظ کند (معظمی، 2002: 55).

فهرست مطالب

 عنوان                                                                               صفحه

 فصل اول : مقدمه

1-1-نگاهی گذرا به سیر غزل ………………………………………………………………………………………… 2

1-2-کیفیت غزل كمال خجندی…………………………………………………………………………………….. 4

1-3-ااهمیت و ضرورت تحقیق……………………………………………………………………………………….. 4

1-4-اهداف تحقیق ………………………………………………………………………………………………………….. 5

1-5-پیشینه‌تحقیق………………………………………………………………………………………………………. 5

1-6-سوالات تحقیق………………………………………………………………………………………………………….. 7

1-7-روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………… 7

فصل دوم: گذری بر احوال شیخ كمال خجندی

2-1- گذری یر احوال كمال خجندی……………………………………………………………………………… 9

2-1-1- كمال الدین خجندی در تذكره‌ها و سایر كتب……………………………………………….. 9

2-1-2- زمان ولادت شیخ كمال خجندی……………………………………………………………………. 10

2-1-3- خانواده و نزدیكان ……………………………………………………………………………………………. 10

2-1-4- دوران زندگانی شیخ كمال خجندی ………………………………………………………………. 10

2-1-5- سال وفات شیخ كمال خجندی………………………………………………………………………. 14

2-1-6- شیوه‌ی طریقت كمال خجندی………………………………………………………………………… 14

2-2- چند ویژگی بارز در شعر كمال خجندی……………………………………………………………… 16

2-2-1- چند ویژگی اجنماعی……………………………………………………………………………………….. 16

2-2-1-1- كمال و مكتب رند و زهد‌ستیزی………………………………………………………………… 16

2-2-1-2- تمثیل و ضرب‌المثل‌ در شعر كمال خجندی…………………………………………….. 19

2-2-1- جایگاه رقیب در شعر در شعر كمال خجندی ………………………………………………. 20

2-2-2- دو صنعت مهم در شعر کمال………………………………………………………………………….. 21

2-2-2-1- كمال و صنعت سؤال و جواب…………………………………………………………………….. 21

عنوان                                                                     صفحه

2-2-2-2- حرفء‌گرایی و آرایش‌های واكی در شعر كمال خجندی………………………….. 22

2-3- تاثیر پذیری شعر كمال از دیگر شاعران و تاثیر گذاری شعر او بر آنها……………… 23

2-3-1- كمال و فردوسی……………………………………………………………………………………………….. 24

2-3-2- كمال و سنایی…………………………………………………………………………………………………… 24

2-3-3- كمال و انوری……………………………………………………………………………………………………. 25

2-3-4- كمال و نظامی…………………………………………………………………………………………………… 26

2-3-5- كمال و مولانا…………………………………………………………………………………………………….. 27

2-3-6- كمال و همام تبریزی……………………………………………………………………………………….. 27

2-3-7- كمال و حسن دهلوی………………………………………………………………………………………. 28

2-3-8– كمال و حافظ………………………………………………………………………………………………….. 28

2-3-9- كمال و شاه نعمت‌اللّه‌ولی………………………………………………………………………………… 29

2-3-10- كمال و جامی…………………………………………………………………………………………………. 32

2-4-كمال و سعدی و شهر شیراز…………………………………………………………………………………. 34

2-5-سخنی چند در مورد سعدی………………………………………………………………………………….. 35

فصل سوم : مشتركات موسیقیایی(وزن و قافیه و ردیف) در غزلیّات سعدی و كمال خجندی

-مشتركات موسیقیایی (وزن و قافیه و ردیف) در غزلیّات سعدی و كمال خجندی……… 38

3-1-وزن، قافیه و ردیف مشترك……………………………………………………………………………………… 42

3-1-1–بحر رمل………………………………………………………………………………………………………………. 43

3-1-2-بحر هزج………………………………………………………………………………………………………………… 54

3-1-3-بحر مضارع…………………………………………………………………………………………………………….. 64

3-1-4-بحر مجتث…………………………………………………………………………………………………………….. 70

3-1-5-بحر رجز…………………………………………………………………………………………………………………. 74

3-1-6-بحر خفیف……………………………………………………………………………………………………………… 77

3-1-7–بحر منسرح ………………………………………………………………………………………………………… 79

3-2-قافیه‌های مشترك……………………………………………………………………………………………………… 81

3-3-ردیف‌های مشترك…………………………………………………………………………………………………….. 89

عنوان                                                                     صفحه

فصل چهارم: مشتركات ساختاری بررسی تركیبات و عبارات مشترك

 در غزل‌های سعدی و كمال خجندی…………………………………………………………………………… 92

تركیبات و عبارات مشترك در غزل‌های سعدی و كمال خجندی…………………………………. 93

4-1-آوردن یک مصراع بدون تغییر یا با اندكی تغییر جزئی………………………………………….. 93

4-1-1- ما نیز یكی باشیم از جمله‌ی قربان‌ها………………………………………………………………… 94

4-1-2- دیده از دیدار خوبان بر‌گرفتن مشكل است……………………………………………………….. 94

4-1-3- روزه‌داران ماه نو بینند و ما ابروی دوست………………………………………………………….. 94

4-1-4- همتی كان به تو مصروف بود قاصر نیست………………………………………………………… 95

4-1-6-جان ندارد هر كه جانانیش نیست……………………………………………………………………….. 96

4-1-6- آفرین خدای بر جانت…………………………………………………………………………………………. 96

4-1-7- خوش می‌روی به نها، تنها فدای جانت……………………………………………………………… 96

4-1-8- با رستم دستان بزند هر كه در‌افتاد……………………………………………………………………. 96

4-1-9- اگر چراغ بمیرد صبا چه غم دارد………………………………………………………………………. 97

4-1-10- با كسی گوی كه در دست عنانی دارد……………………………………………………………. 97

4-1-11- طوطی شكر شكست كه صاحب كلام شد……………………………………………………… 97

4-1-12- شادی مكن كه با تو همین ماجرا رود…………………………………………………………….. 98

4-1-13- هر كسی در حرم عشق تو محرم نشود………………………………………………………….. 98

4-1-14-آتشی هست كه دود از سر آن می‌آید……………………………………………………………… 99

4-1-15 شكر از مصر و سعدی از شیراز………………………………………………………………………….. 99

4-1-16-در پای متاركت فشانم………………………………………………………………………………………… 100

4-1-17- بر دیده ی روشنت نشانم…………………………………………………………………………………. 100

4-1-18- غوغا بود دو پادشه اندر ولایتی………………………………………………………………………… 101

4-1-19-ما بی تو به دل بر نزدیم آب صبوری……………………………………………………………….. 101

4-4-20-چون سنگ‌دلان دل ننهادیم به دوری………………………………………………………………. 102

4-1-22- طوطی خموش به چو و گفتار می‌كنی…………………………………………………………… 102

4-1-23-اینجا شكری هست كه چندین مگسانند………………………………………………………….. 102

4-1-24- اگر مقابله بینم كه تیر می‌آید………………………………………………………………………….. 103

4-1-25- یار در خانه و ما گرد جهان گردیدیم………………………………………………………………. 103

4-1-26- سالك راه و گزین همه حالم نشود………………………………………………………………….. 103

عنوان                                                                     صفحه

 

 

4-1-27- مشنو ای دوست كه غیر از تو مرا یاری هست ……………………………………………… 104

4-2–تركیبات و عبارات مشترك در غزل‌های هم‌وزن………………………………………………….. 105

4-2-1- ای كه گفتی………………………………………………………………………………………………………… 105

4-2-2- دوش بی روی تو…………………………………………………………………………………………………. 105

4-2-3- سلسبیل و كافور………………………………………………………………………………………………….. 106

4-2-4- سودای بی‌حاصل…………………………………………………………………………………………………. 106

4-2-5- شمایل موزون، طبع موزون………………………………………………………………………………… 106

4-2-6- قصه دراز كردن……………………………………………………………………………………………………. 107

4-2-7- غمزه‌ی جادوی دوست………………………………………………………………………………………… 107

4-3- تركیبات و تعبیرات مشترك در غزل‌های غیر هم‌وزن…………………………………………. 107

4-3-1- آفت و تأخیر………………………………………………………………………………………………………… 108

4-3-2- از من مپرس- از او بپرس………………………………………………………………………………….. 108

4-3-3- انگشت‌نمایی………………………………………………………………………………………………………… 108

4-3-4- باز آ كه در فراق تو……………………………………………………………………………………………… 109

4-3-5- آتش تیز كردن…………………………………………………………………………………………………….. 109

4-3-6- به كنارافتادن………………………………………………………………………………………………………… 109

4-3-7- پای در گل بودن………………………………………………………………………………………………….. 110

4-3-8- پای در دیده نهادن………………………………………………………………………………………………. 110

4-3-9- پروانه صفت………………………………………………………………………………………………………….. 110

4-3-10- پنجه با ساعد سیمین افكندن…………………………………………………………………………. 110

4-3-11- ترك جان گفتن………………………………………………………………………………………………… 111

4-3-12- جرم از طرف ماست………………………………………………………………………………………….. 111

4-3-13- چشم رضا………………………………………………………………………………………………………….. 111

4-3-14- حلقه در گوش بودن ……………………………………………………………………………………….. 112

4-3-15- دل خون شدن………………………………………………………………………………………………….. 112

4-3-16- دلق مرقع…………………………………………………………………………………………………………… 112

4-3-17- عشق‌بازی آغاز نهادن ………………………………………………………………………………………. 112

4-3-18-عشق و توبه، آبگینه و سنگ…………………………………………………………………………….. 113

4-3-19- گو مباش……………………………………………………………………………………………………………. 113

4-3-20- دور بودن چشم بد از معشوق………………………………………………………………………….. 113

عنوان                                                                     صفحه

4-3-21- ساقیا باده بده……………………………………………………………………………………………………. 113

4-3-22- شب را سحر نبودن…………………………………………………………………………………………… 114

4-3-23- گوی لطافت ربودن……………………………………………………………………………………………. 114

4-3-24- ملامت‌‌گوی بی‌حاصل……………………………………………………………………………………….. 114

4-3-25- مفلس و خیال گنح…………………………………………………………………………………………… 115

4-3-26- نه من و بس………………………………………………………………………………………………………. 115

4-4- عبارت‌های عربی مشترک……………………………………………………………………………….. ………115

4-4-1- اللّه اللّه…………………………………………………………………………………………………………. ……….115

4-4-2- المنته للْه………………………………………………………………………………………………………. …….116

4-4-3- عفاك اللّه …………………………………………………………………………………………………….. ……..116

4-4-4- علی‌ الخصوص…………………………………………………………………………………………………. ..116

4-4-5-علی الصباح………………………………………………………………………………………………………. …117

فصل پنجم: مشتركات محتوایی در غزل‌های سعدی و كمال خنجدی

5-1- مشتركات محتوایی در غزل‌های سعدی و كمال خنجدی………………………………. …119

5-1-1- از دوست به دشمن شكایت نبردن……………………………………………………………….. …120

5-1-2- آزادی عاشق در بند معشوق بودن است …………………………………………………….. …120

5-1-3- ازلی بودن عشق ……………………………………………………………………………………………. …121

5-1-4- آفت به همراه داشتن تأخیر…………………………………………………………………………… 122

5-1-5- با وجود یار از همه عالم فراغ داشتن…………………………………………………………….. 122

5-1-6- بر كنار از بلا حال گرفتار بلا را نمی‌داند…………………………………………………….. …1123

5-1-7- به پایان آمدن دفتر و باقی بودن حكایت……………………………………………………….. 123

5-1-8- بی پروایی عاشق…………………………………………………………………………………………….. …117

5-1-9- بی وفایی معشوق و وفاداری عاشق……………………………………………………………….. ..124

5-1-10- تبدیل شدن خاك عاشق به سبو………………………………………………………………… 124

5-1-11- تسلیم كامل در برابر معشوق………………………………………………………………………. ..125

5-1-12- تقدیر گرایی………………………………………………………………………………………………….. .125

5-1-13- جان افشاندن به پای دوست ………………………………………………………………………. .127

5-1-14- جمال یار نشانه‌ی صنع الهی است……………………………………………………………… .127

5-1-15- چشم دوختن به تیر معشوق …………………………………………………………………….. .128

عنوان                                                                     صفحه

5-1-16- حاجت نبودن به شمع با وجود چهره‌ی یار………………………………………………… 128

5-1-17- حاجت مشاطه نیست روی دلارام را……………………………………………………………. 129

5-1-18-حاصل جهان صحبت یار و در نظر بودن اوست…………………………………………… 129

5-1-19- حقیر بودن دل به عنوان خانه‌ی معشوق……………………………………………………. 130

5-1-20- حقیر بودن جان به عنوان تحفه‌ای برای جانان…………………………………………… 130

5-1-21- خاموش نبودن بلبل در ایام گل…………………………………………………………………… 131

5-1-22- خجلت بردن گل از دیدن رخ یار…………………………………………………………………. 132

5-1-23- خجلت بردن ماه از دیدن روی یار……………………………………………………………….. 132

5-1-24- خراج بر خراب نوشتن………………………………………………………………………………….. 133

5-1-25- خیال یار پیوسته در نظر بودن…………………………………………………………………….. 133

5-1-26- درد یار را درمان دانستن………………………………………………………………………………. 134

5-1-27- دل‌ربایی غمزه……………………………………………………………………………………………….. 134

5-1-28- دوستان به جای بوستان……………………………………………………………………………….. 135

5-1-29- ذره سان بودن عاشق در مقابل خورشید معشوق………………………………………. 136

5-1-30- رنج كشیدن و گنج یافتن…………………………………………………………………………….. 137

5-1-31- رنگ رخساره خبر از حال درون می‌دهد…………………………………………………….. 137

5-1-32- زلف و خال یار را دام و دانه پنداشتن………………………………………………………… 138

5-1-33- زنده شدن مرده با آمدن یار ……………………………………………………………………….. 138

5-1-34- ساختن تصاویر زیبا به وسیله‌ی وصف‌های متعدد ابروی یار ……………………. 139

5-1-35- شهد پنداشتن زهر از دست خوبان ……………………………………………………………. 139

5-1-36- صبر از معشوق نداشتن………………………………………………………………………………… 140

5-1-37- طاقت فراق نداشتن………………………………………………………………………………………. 141

5-1-38- غماز بودن اشك……………………………………………………………………………………………. 141

5-1-39- غنیمت شمردن وقت ………………………………………………………………………………….. 142

5-1-40- فایده‌ی بینایی دیدن یار است……………………………………………………………………… 143

5-1-41- فراوانی اشك…………………………………………………………………………………………………. 143

5-1-42- فتنه‌گری معشوق………………………………………………………………………………………….. 144

5-1-43- قدر روز وصال را دانستن……………………………………………………………………………… 144

5-1-44- كشته‌ی عشق تاوان ندارد…………………………………………………………………………….. 145

5-1-45- كشته‌ی عشق زنده‌ی جاوید………………………………………………………………………… 145

عنوان                                                                     صفحه

5-1-46- گرفتاری دل عاشق در زلف معشوق……………………………………………………………. 146

5-1-47- لازم بودن مال و زر برای وصال……………………………………………………………………. 146

5-1-48- مست رخ ساقی بودن به جای می………………………………………………………………. 147

5-1-49- ملازمت و پیوستگی عاشق بر آستان معشوق تا وقت جان دادن……………… 147

5-1-50- ناچیز بودن دهان معشوق …………………………………………………………………………… 148

5-1-51- نشنیدن پند به خاطر گوش دادن به نوای موسیقی………………………………….. 149

5-1-52- نصیحت نپذیرفتن…………………………………………………………………………………………. 149

5-1-53- نقش رخ یار خط مسخ بر خوبان چین كشد……………………………………………… 150

5-1-54- نظر بازی………………………………………………………………………………………………………… 150

5-1-55- وارد شدن بخت با ورود یار …………………………………………………………………………. 153

5-1-56- یار و صحبت او برتر از بهشت بدین است…………………………………………………… 154

5-2- اختلاف نظر در محتوا………………………………………………………………………………………….. 154ُ

فصل ششم: مشتركات بدیعی و بیانی در غزلیّات سعدی و كمال خجندی

6- مشتركات بدیعی و بیانی در غزلیات سعدی و كمال خجندی………………………………. 160

6-1- صنایع بدیع لفظی………………………………………………………………………………………………… 161

6-1-1-0جناس تام……………………………………………………………………………………………………….. 161

6-1-2-0تكرار ……………………………………………………………………………………………………………….. 163

6-1-3-0موازنه و مماثله………………………………………………………………………………………………… 164

6-2-0صنایع بدیع معنوی ……………………………………………………………………………………………. 164

6-2-1-0تضاد…………………………………………………………………………………………………………………. 164

6-2-2-0ایهام ………………………………………………………………………………………………………………… 166

6-2-3-مراعات النظیر……………………………………………………………………………………………………. 168

6-2-4-تجاهل العارف…………………………………………………………………………………………………….. 169

6-2-5-حس‌آمیزی………………………………………………………………………………………………………… 171

6-2-6- متناقض نمایی………………………………………………………………………………………………….. 172

6-2-7- اغراق…………………………………………………………………………………………………………………. 173

6-2-8-تلمیح…………………………………………………………………………………………………………………. 174

6-3- صنایع بیانی…………………………………………………………………………………………………………… 175

6-3-1- تشبیه ………………………………………………………………………………………………………………. 175

عنوان                                                                     صفحه

6-3-2- تشبیه مركب……………………………………………………………………………………………………. 177

6-3-3- تشبیه مضمر…………………………………………………………………………………………………….. 177

6-3-4- تشبیه تفضیل…………………………………………………………………………………………………… 178

6-3-5- اضافه‌ی تشبیهی………………………………………………………………………………………………. 178

6-3-6- استعاره……………………………………………………………………………………………………………… 180

6-4-7- تمثیل……………………………………………………………………………………………………………….. 181

6-3-8- مجاز………………………………………………………………………………………………………………….. 182

6-3-9- كنایه ………………………………………………………………………………………………………………… 184

فصل هفتم : نتیجه گیری

نتیجه‌گیری………………………………………………………………………………………………………………………. 187

پیشنهادها ……………………………………………………………………………………………………………………….. 190

منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………….. 191

 مقدمه

یكی از مهم‌ترین قالب‌های شعری در طول دوره‌های پرمایه‌ی ادب فارسی برای بیان مفاهیم غنایی و عرفانی قالب شعری غزل است.«غزل فارسی در اوایل سده‌ی چهارم هجری شكل گرفت؛ در ابتدا ساده و در وصف موضوعی تغزلی بود در قرن ششم دست‌خوش تطور شد این دوره‌ی رونق غزل و تبدیل آن به مهم‌ترین سیاق شعر غنایی بود.» (عبادیان، 1372: 77) با روی كار آمدن سلجوقیان در دهه سوم قرن پنجم و سقوط غزنویان، كم كم از رونق قصیده كاسته شد.«بی‌توجهی شاهان سلجوقی در اوایل كار به شاعران (نسبت به دوره‌ی غزنوی) باعث شد كه شاعران كم و بیش هم به غزل توجه كنند یعنی به جای مدح ممدوح به مدح معشوق و به جای توصیف طبیعت به بیان عواطف و احساسات خود بپردازند.»(شمیسا،1382: 210) غزل فارسی در قرن ششم و با ظهور سنایی غزنوی شكل و مسیر مستقلی پیدا كرد. سنایی نخستین  شاعری بود، که سرودن غزل را به‌صورت جدّی آغاز كرد از این‌رو غزل‌های او در سیر تحول غزل فارسی نقشی پررنگ و بنیادین دارند و شاعران بزرگی چون عطّار و مولانا از پیروان شیوه‌ی غزل‌سرایی او هستند.

 1-1- نگاهی گذرا به سیر غزل

 همان‌گونه كه گفتیم سنایی نخستین كسی است، كه در قرن ششم سرایش غزل را به‌طور جدّی آغاز كرد غزل‌های او دو مسیر در سیر تكامل غزل ایجاد كرد كه هر كدام سیر جداگانه‌ای داشتند و بعد از او در قرن هفتم و هشتم به كمال رسیدند.

غزلیّات او كلاً دو نوع است یک دسته همان رنگ و بوی تغزل را دارد و همان است كه بعداً در سیر تكاملی از طریق اشعار انوری و جمال و كمال و در سعدی به اوج خود می‌رسد و دسته‌ی دیگر اشعاری است اخلاقی یا به اصطلاح عارفانه كه بعد در سیر تكاملی خود از طریق اشعار خاقانی و نظامی و عطّار در مولوی به اوج می‌رسد. (شمیسا، 1382: 211)

 سیر تكاملی غزل عاشقانه با ظهور شاعر شیرین سخن و بلندآوازه- سعدی شیرازی -به اوج كمال خود ‌رسید. در غزل‌های او عشق و دلدادگی به بهترین نحو نموده شده است و در آن دریایی از احساسات پاك و عشق ناب و ستایش زیبایی موج می‌زند، دریایی كه از روحی لطیف، حساس و عاشق سرچشمه می‌گیرد. هرچه هست عشق و ستایش جمال است. سخنانش را سهل و ممتنع گفته‌اند چرا كه در عین سادگی تقلیدناپذیرند. غزل سعدی نمونه‌ی تمام عیار غزل فارسی است.

غزل سعدی كیفیت‌های هنری اصیل و زنده‌ای دارد كه سیر غزل در طی دویست و اندی سال بدان دست یافته بود. این غزل خاص تركیب سادگی و روانی و یك‌دستی با پختگی و غنای اندیشه است؛ احساس و عشقی كه در آن توصیف می‌شود احساس و عشقی است كه با تار و پود خصیصه‌های نوع انسان آمیخته شده است. زیبایی توصیف شده در غزل سعدی، زیبایی آرمانی است كه خصوصیت انسانی فراگیر دارد؛ این عشق و زیبایی مبشر دوستی و آرمان‌خواهی انسان اجتماعی و در عین حال فردیّت یافته‌ی ایرانی است. (عبادیان، 1372: 81- 82)

سعدی مدرسه‌ی بزرگی در غزل‌سرایی فارسی بنیان نهاد كه شاعران زیادی پس از وی شاگردان این مدرسه شدند. شاعرانی چون: مجد همگر، همام تبریزی، امیرخسرو دهلوی، خواجوی ‌كرمانی، كمال‌الدین خجندی و….از شاگردان این مدرسه به شمار می‌آیند. در میان این شاعران كمال‌الدین مسعود خجندی -شاعر و عارف بزرگ قرن هشتم- هنوز آن‌گونه كه شایسته است شناخته نشده است. گویی با وجود خورشیدهای تابانی چون حافظ و سعدی منجمان آسمان شعر و ادب فارسی از شناخت ستارگان درخشانی هم‌چون كمال در آسمان شعر و ادب قرن‌های هفتم و هشتم كه یكی از مهم‌ترین و درخشان‌ترین دوره‌های شعر و ادب ‌فارسی است، غافل مانده‌اند و چهره‌های این شاعران بزرگ در پشت ابرهای كم‌توجهی پنهان مانده است. این شاعر غزل‌سرا در غزل‌های خود كه تعداد آن به هزار غزل می‌رسد بیش از همه تحت تأثیر سعدی است. «هیچ یک از شعرای گذشته در تکوین هنر غزل‌سرایی کمال خجندی مانند سعدی مؤثر نبوده‌اند. غزل کمال از جهات گوناگون با غزل سعدی پیوستگی راست، کارساز و شناختنی دارد.» (مؤید شیرازی ،1375: 267)

 1-2- كیفیت غزل كمال خجندی

 كمال در دایره‌ی سیر غزل فارسی از جمله شاعران گروه تلفیق به شمار می‌آید. غزل‌های او آمیزه‌ای از عشق و عرفان است. در غزل او تشبیهات و تصاویر زیبا، استعاره‌های بدیع، ایهام‌های پرجاذبه و تمثیل‌های جذابی وجود دارد و در عین حال زبانش ساده است و سادگی غزل سعدی را به یاد می‌آورد بخصوص كه وی بیش از همه تحت تأثیر سعدی است و گاه حتی عین عبارت‌های سعدی را در شعر خود به كار می‌برد.

كمال دوام‌دهنده‌ی سبك سهل و ممتنع است. سخن‌های شیرین، عبارت‌های ریخته، تعبیرهای خلقی، الفاظ زیبا، كلمه‌های متناسب، تشبیه و استعاره‌های نادر، تجنیس و مبالغه‌های دلفریب، ضرب‌المثل و مقال و تعبیرهای شیره‌دار مردمی را چنان ماهرانه به كار می‌برد كه شعر او را در نهایت نمكین و خوش‌آهنگ می‌گرداند. (افصح زاده، 1375: 131)

 افصح‌زاده همچنین لطف سخن، عمق معنی، دقت در مضمون آفرینی و خوش‌آهنگی را از خصوصیت‌های عمده‌ی شعر كمال برمی‌شمرد. (همان، 85)

سید محمد حسینی در مقاله‌ای با عنوان «تلمیح و ایهام در شعر كمال خجندی» ضمن اشاره به حجم بالای غزل‌های كمال، محتوا و بار هنری این غزل‌ها را در مقایسه با غزل‌های سعدی، حافظ و مولانا چندان نغز و گرانبار نمی‌داند امّا، معتقد است در دیوان كمال غزل‌هایی یافت می‌شود، كه برخی از ابیات آن‌ ها بسیار زیبا و دل‌انگیز است. (حسینی،1377: 65)

 1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق

 از آن‌جا كه هركدام از شاعران و نویسندگان فارسی‌زبان بسان حلقه‌های یک زنجیر به شمار می‌آیند و پژوهش روی آثار همه‌ی ‌آن‌ ها از لحاظ سبك‌شناسی، تاریخ ادبیات و تحول شعر فارسی ضروری می کند، نوآوری این تحقیق از آن جهت است كه شعر شاعرانی چون كمال خجندی را باید در مقایسه با شاعران دیگر خصوصاً شاعری چون سعدی كه در اوج قلّه‌ی رفیع ادب فارسی قرار دارد، سنجید تا جایگاه شاعری و ارزشمندی شعر او تبیین و تعیین گردد.

1-4- اهداف تحقیق

 – بررسی میزان تأثیرپذیری كمال از سعدی

– بررسی مضامین وام گرفته‌ی كمال از سعدی

– بررسی جایگاه شعری كمال خجندی در میان شاعران غزل‌سرای دیگر

– بررسی شیوه‌های تأثیرپذیری كمال از سعدی

 1-5- پیشینه‌تحقیق

 تحقیقاتی كه تاكنون در حوزه‌ی اشعار این دو شاعر صورت گرفته به‌طور كامل با موضوع این پایان‌نامه مطابقت ندارد در تحقیقاتی كه پیش از این در زمینه‌ی این موضوع انجام پذیرفته و شرح آن‌ ها ذكر خواهد شد به بررسی شعر یكی از شاعران مورد بحث و یا مقایسه‌ی شعر آن شاعر با شعر شاعران دیگر پرداخته شده است و یا تحقیقاتی به‌صورت مختصر انجام شده و گسترش و شرح بیشتری را می‌طلبد كه خلاصه‌ای از آن‌ ها آورده شده است.

– بهرامی، جواد، (1391). «بررسی صنایع معنوی بدیع در غزل‌های كمال خجندی»

در این پایان‌نامه آرایه‌های معنوی بدیع از قبیل تشبیه، تناسب، ایهام، ترتیب كلام و تحلیل و توجیه و خاتمه در دیوان کمال خجندی مورد بررسی قرار گرفته است و برای هر كدام از این آرایه‌ها نمونه‌های زیبایی از اشعار كمال خجندی بیان گردیده است.

– جواهری، حسین. (1373). «شرح لغات و تركیبات دیوان كمال خجندی»

در این پایان‌نامه نویسنده به شرح لغات و تركیبات دشوار غزلیّات كمال خجندی پرداخته است و هدف این پایان‌نامه آسان تمودن درك مفاهیم دشوار غزلیّات این شاعر به وسیله‌ی شرح لغات و اصلاحات بوده است.

زمانی، مرضیه، (1390). «بررسی تطبیقی صد غزل سعدی شیرازی با صد غزل خواجوی‌ كرمانی»

هدف این پایان‌نامه بررسی مشابهات موجود میان صد غزل سعدی و صد غزل خواجوی كرمانی بوده است.و در طی آن میزان تأثیر‌پذیری غزل خواجو از غزل سعدی مشخص گردیده است.

-. صدری‌نیا، باقر، (1378). «سیمای كمال در آینه‌ی تذكره‌ها»

 فهرست مطالب

عنوان                                                                                              صفحه

 فصل اول: مقدمه

1-1- مسأله تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………….. 2

1-2- اهمیت و ضرورت تحقیق……………………………………………………………………………………………………. 8

• 3- هدف تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………… 9
• 4- روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………… 9

1-5- سؤالات تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………….. 11

• 6- ساختار تحقیق……………………………………………………………………………………………………………. 11

فصل دوم: مبانی نظری

2-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………… 13

2-2- زبان­شناسی اجتماعی و کاربرد­شناسی ……………………………………………………………………………… 14

2-4- رخداد گفتاری (واقعه­ی گفتاری) ………………………………………………………………………………………. 18

2-5- کارکرد زبان و اصول محاوره­ای…………………………………………………………………………………………… 20

2-6- کنش­گفتار…………………………………………………………………………………………………………………………….. 24

2-7- نظریه­ی ادب ……………………………………………………………………………………………………………………….. 30

فصل سوم: پیشینه تحقیق

3-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………….. 36

3-2- پژوهش­ها­ی زبان­شناسان غیر­ایرانی……………………………………………………………………………………. 36

3-2-1-کنش­گفتار معذرت­خواهی ……………………………………………………………………………………………… 36

3-2-2- راهبرد­ها­ی معذرت­خواهی ……………………………………………………………………………………………. 40

3-2-3- معذرت­خواهی و جنسیت …………………………………………………………………………………………….. 46

3-2-4- معذرت­خواهی و قدرت…………………………………………………………………………………………………… 50

3-3- پژوهش­ها­ی زبان­شناسان ایرانی………………………………………………………………………………………….. 52

3-3-1-کنش­گفتار معذرت­خواهی و راهبرد­ها­ی معذرت­خواهی……………………………………………….. 52

3-3-2- معذرت­خواهی و جنسیت …………………………………………………………………………………………….. 55

عنوان                                                                                              صفحه

3-3-4- معذرت­خواهی و قدرت…………………………………………………………………………………………………… 57

فصل چهارم: یافته­ ها

4-1- مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………..60

4-2- میزان و نوع راهبرد­ها­ی معذرت­خواهی در گویشوران……………………………………………………… 60

4-3- میزان و نوع راهبرد­های معذرت­خواهی در دو جنسیت زن و مرد………………………………….. 74

4-4- جنسیت و راهبرد­ها­ی معذرت­خواهی……………………………………………………………………………….. 77

4-5- میزان و نوع راهبرد­ها­ی معذرت­خواهی در سه سطح قدرت…………………………………………… 79

4-6- قدرت و راهبرد­ها­ی معذرت­خواهی……………………………………………………………………………………. 83

4-7- تعامل جنسیت و قدرت و راهبرد­ها­ی معذرت­خواهی………………………………………………………. 85

فصل پنجم: نتیجه­‌گیری و پیشنهادات

5-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………….89

5-2- بحث و نتیجه ­گیری……………………………………………………………………………………….. 90

5-2-1- پاسخ پرسش­های تحقیق………………………………………………………………………………. 90

5-2-2- نکات کلی تحقیق………………………………………………………………………………………. 92

 

 

5-3- محدودیت­ها­ی پژوهش………………………………………………………………………………………… 94

5-4- پیشنهاد­هایی برای پژوهش­ها­ی آتی………………………………………………………………. 95

فهرست منابع و ماخذ

منابع فارسی……………………………………………………………………………………………………. 99

منابع انگلیسی………………………………………………………………………………………………….. 103

پیوست: پرسشنامه راهبردهای معذرت خواهی ………………………………………………… 107

مسأله تحقیق

یکی از حوزه­‌ها­ی کاربرد زبان­شناسی عبارت است از زبان­‌شناسی اجتماعی که به مطالعه­ تاثیرات عوامل اجتماعی بر نحوه­ استفاده از زبان می ­پردازد. در تعریفی دقیق­تر جامعه­‌شناسی زبان یا زبان­‌شناسی اجتماعی آن دسته از بررسی­ها­ی زبانی را در­بر می­گیرد که با ملاک­ها­ی اجتماعی از جمله طبقه­ی اجتماعی، میزان تحصیلات، سن، جنسیت، ریشه­ قومی و….. مرتبط می­باشند.

   پژوهش در حوزه­ آن دسته از ارتباطات درون­فردی که به آن­ها زبان­شناسی اجتماعی خرد[1] می­گویند شامل مباحث کنش­گفتار­ها، تحلیل­ها­ی محاوره­‌ای، رخ­داد­ها­ی زبانی، توالی­ها­ی پاره‌گفتاری و نیز گویش­ها­ی اجتماعی است(ریچاردز و اشمیت،2002). در­حالیکه زبان­شناسی اجتماعی کلان[2] مباحث دیگری مانند برنامه‌ریزی زبانی، تغییر زبانی، حفظ زبان، جایگزینی زبانی و تحدید یا گسترش تعاملات جوامع زبانی… را در­بر می­‌گیرد(واردها،1990)

بنا به آنچه گفته شد در بررسی‌­ها­ی پیرامون گوناگونی­‌ها­ی زبانی با در نظر گرفتن پیشینه‌­ی ‌اجتماعی گویندگان، بر مبنا­ی ملاک­ها­ی طبقه­ی اجتماعی، تحصیلات، سن، جنسیت و برخی معیار­ها­ی اجتماعی دیگر، گویش اجتماعی[3]در افراد و گروه­ها تثبیت می­ شود(یول، 1996)؛ اما زبان­شناسی اجتماعی بیش از پیش به این­گونه معیار­ها­ی اجتماعی ارزش داده­است تا آن­جا که آن معیار­ها را در تحلیل کلام موثر دانسته­است؛ یکی از دیدگاه­ هایی که در پیدایش چنین تفکری نقش بسزایی داشته­است آراء هایمز است. هایمز(1974) مردم­شناس آمریکایی برای اولین بار اصطلاح ارتباط قوم­نگارانه را مطرح کرد. ارتباط قوم­‌نگارانه به بررسی این موضوع می ­پردازد که افراد جامعه با آنکه به طبقات خاصی با فرهنگ خاص خود تعلق دارند چگونه با یکدیگر گفتگو می­ کنند و چگونه روابط اجتماعی حاکم بر افراد بر انتخاب گونه­‌ی زبانی که به کار می­برند تاثیر می­گذارد و یا موضوعاتی همچون روابط بین کودکان و بزرگسالان ، مصاحبه­ها، مکالمات تلفنی، رعایت نوبت سخن­گفتن چگونه بین گوینده و شنونده تنظیم می­ شود(هایمز (1974). به نقل ازلطفی پور، 1372). هایمز زبان را به عنوان دانش معرفی نمود اما جنبه­ محسوس آن را به جنبه­ها­ی جامعه ­شناسی زبان که برخاسته از توانش ارتباطی است،  مرتبط دانست و مفهوم توانش ارتباطی را مطرح نمود. هایمز(1972) معتقد است: کسی که دارای توانش ارتباطی است باید بداند که یک صورت زبانی تا چه حد مناسب یک بافت اجتماعی معین است و نیز از میزان بسامد و تازگی یا کاربرد یک صورت زبانی و میزان احتمال وقوع آن مطلع باشد. از نظر او تعریف توانش زبانی انسان­ها به صورتی که در زندگی روزمره­ی آن‌‌­ها مورد استفاده قرار می­گیرد باید از توصیف جملات دستوری فراتر رود. او اذعان می­دارد که کودک در شرایط عادی و طبیعی دانش جمله­ها­ی زبان را نه تنها از نظر دستوری بودن بلکه از نظر مناسب بودن نیز کسب می­نماید. بدین ترتیب هایمز با بسط زبانی، صحت یک صورت زبانی را تنها به صورت دستوری کافی ندانسته بلکه کاربرد صحیح آن را در چارچوب قوانین و قرارداد­ها­ی اجتماعی و فرهنگی نیز ضرورری می­داند. این روش بررسی و توصیف کاربرد صورت­ها­ی زبانی و توانش ارتباطی روش « قوم­نگاری گفتار » نام گرفته­است. در چار­چوب این روش واحد بررسی و تحلیل زبان تنها جمله نیست بلکه رویداد گفتاری است. از نظر هایمز(1972) رویداد گفتاری یک تعامل اجتماعی است که در آن زبان نقشی عمده ایفا می­ کند(همان)‌. البته در اکثر فعالیت­ها­ی انسانی گفتار یا زبان به کار می­رود، ولی تنها در پاره­ای از آن­ها گفتار و یا قوانین تعامل زبانی تعیین کننده­ خود تعامل به حساب می­آیند. در یک محاکمه، سخنرانی، دفاع از پایان نامه ­ی دانشگاهی، مصاحبه و یا مکالمه­‌ی تلفنی نقش زبان و گفتار حیاتی است و بدون وجود آن رویداد یا تعامل موجودیت خود را از دست می­دهد. در پاره­ای دیگر از تعاملات اجتماعی مانند رویداد­ها­ی ورزشی یا رفتن به گردش، زبان نقش چندان عمده ای ایفا نمی­ کند. هایمز این­گونه تعاملات را موقعیت­ها­ی گفتاری می­نامد. در واقع رویداد گفتاری که ریشه در عوامل و شرایط اجتماعی و فرهنگی جامعه دارد، تعیین کننده­ قوانین حاکم بر تعاملات زبانی است. واحد زبانی در هر رویداد، کنش زبانی است نه جمله. البته نحوه‌­ی اجرای هر کنش زبانی و نیز آرایش کنش­ها­ی زبانی در چارچوب رویداد گفتاری مربوطه تعیین می­گردد.

   یکی از زیر­مجموعه­های زبان­شناسی که در اواخر دهه­ 1970 ظهور کرد کاربرد­شناسی است که نشان می­دهد افراد چگونه به درک و تولید یک کنش ارتباطی یا کنش گفتاری در یک موقعیت زبانی که اغلب مکالمه است موفق می­شوند(تی جی تانگ،2004).       

برنشتاین(1973)‌و‌گامپرز(1977،1982)‌اذعان داشتند که کاربرد­شناسی با درک ژرف­‌ساخت و تعاملات بینا‌فردی و شفاهی به یاری زبان­شناسی اجتماعی می­‌آید. براون ولوینسون(1987) نیز کاربرد­شناسی و زبان­شناسی اجتماعی را در بررسی کنش‌­گفتار­ها و کاربرد آن­ها مرتبط می­دانند. وجه مشترک این دو مبحث مطالعه­ زبان در بافت اجتماعی است.

زبان­شناسی اجتماعی و کاربرد­‌شناسی به عنوان دو حوزه­ منشعب از زبان­شناسی، در سطح مشترکی به نام کاربرد­‌شناسی اجتماعیدر تعامل قرار می­گیرند. کاربرد‌­شناسی اجتماعی به مناسب­بودن معنا در بافت اجتماعی می ­پردازد. (لیچ، 1983) می­گوید: توانش کاربرد­شناسی دانش و بهره­ گیری گوینده از قوانین تناسب و ادب است که نشان می­دهد گوینده چگونه کنش­‌گفتار­ها را درک و تولید می­ کند(تی جی تانگ، 2004). کنش­‌‌گفتار­ها یکی از مباحث کلیدی کاربرد­شناسی در علم زبان­شناسی محسوب می­شوند.کنش­گفتارها را می­توان به شش دسته تقسیم کرد: 1) معذرت­خواهی 2) انتقاد 3) مدح 4) امتناع یارد 5) تقاضا 6) پیشنهاد( تی جی تانگ، 2004). یکی از کنش­گفتار­ها­ی مورد ذکر کنش­گفتار عذر­خواهی است. نقش عذر­خواهی حفظ هماهنگی میان گوینده و شنونده است. افراد زمانی عذر­خواهی می­ کنند که تصور کنند از هنجاری اجتماعی تخطی کرده ­اند(الشتین و کوهن، 1983). معذرت­خواهی می ­تواند وجهه­ گوینده­ی خود را به خطر بیندازد(تهدید وجهه) و در نتیجه نیازمند دقت و بررسی می­باشد؛ در حقیقت زمانی که گوینده­ای معذرت­خواهی می­ کند با ابراز خشوع خویش، عملی تهدید­کننده­ وجهه برای خود (گوینده) و حفظ­کننده­ وجهه برای مخاطب انجام داده­است(براوان و لونیسون، 1978). درخصوص کنش­گفتار معذرت­خواهی (معذرت­خواهی در قالب کلام) راهبرد­ها­ی مختلفی ارائه شده­است که در پیشینه به آن­ها خواهیم پرداخت. دراین تحقیق مبنا راهبرد­ها­ی معذرت­خواهی سوگیموتو(1997) می­باشد. وی راهبرد­ها­ی معذرت­خواهی را به سه دسته و نه زیر­گروه تقسیم ­بندی کرده­است:

الف.راهبرد­ها­ی اولیه:

1). اظهار ندامت: متاسفم، شرمنده هستم

2). توضیح یا حساب­ پس­ دادن: امروز خیلی سرم شلوغ است، نمی­توانم همراه تو بیایم.

3). توصیف خسارت: من در نگهداری چتر شما کاملأ مراقب نبودم و باد شدیدی می­وزید.

ب.راهبرد ­ها­ی ثانویه:

1). جبران عملی:  بفرمایید، این هم یک چتر جدید!

2). قول عدم تکرار اشتباه: قول می­دهم بار دیگر زودتر برسم.

ج.راهبرد های کم­بسامد:

1). پذیرش صریح مسئولیت: این اشتباه من بود.

2). زمینه­سازی: من دیر رسیدم، من در شرایط وحشتناکی بودم، پدرم سخت بیمار بود و نمی­توانست حرکت کند، بنابراین من او را به بیمارستان بردم.

3). تأدیب خود: من خسیس­تر از آن هستم که برای تو یک چتر جدید بخرم.

4). سپاس­گزاری: از بردباری و صبر شما متشکرم.

بر­مبنای دسته­بندی بتین(2008) افراد یا به صورت صریح عذر­خواهی می­ کنند یا خیر که می­توان معذرت­خواهی صریح را در یک دسته­بندی بر­ مبنای تعداد جملات و تعداد تشدیدکننده­ هایی مانند قیود قرار­داد. برای افزایش شدت عذر­خواهی گاه از ابزار­هایی مانند قیود استفاده می­ شود: خیلی، وحشتناک، شدیداً از این جمله قیود می­باشند که تقریبا در تمامی موارد عذرخواهی دیده می­شوند و معیاری کیفی در بررسی شدت عمل تهدید­کننده­ وجهه می­باشند. بررسی کنش­گفتار معذرت­خواهی در قالب دسته­بندی بتین(2008) نشان می­دهد افراد در عذرخواهی به چه میزان از بیان صریح استفاده می­ کنند.

چنان­که ذکر شد معذرت­خواهی یک کنش­گفتار است که مطالعات خود را مدیون حوزه­‌ی زبان­شناسی اجتماعی می­داند. از این رو ملاک­ها­ی اجتماعی مانند جنسیت، طبقه اجتماعی، سن و… بر کمیت(بسامد) و کیفیت(نوع) راهبرد­هایی که افراد برای این کنش­گفتاری انتخاب می­ کنند تاثیر مستقیم دارد. گویون[14] (1998)، دوازده عامل را که به نظر او بر ارتباطات مستقیم وغیر­مستقیم نقش دارد به این شرح بیان می­ کند: 

1). سن: مسن­تر­ها تمایل به غیر­مستقیم بودن دارند.

2). جنس: زن­ها اصطلاحات غیر­مستقیم را ترجیح می‌­دهند.

3). محل اقامت: روستایی­ها بیشتر از شهری­‌ها از عبارت­ها­ی غیر­مستقیم استفاده می‌­کنند.

4). خلق و خو: هنگام عصبانیت مردم از عبارت­‌ها­ی غیر­مستقیم بیشتری استفاده می‌­کنند.

5). شغل: آن‌­هایی که در شغل­ها­ی علوم اجتماعی اشتغال دارند بیشتر از آن­هایی که علوم طبیعی خوانده­اند گفتار غیر­مستقیم را اعمال می­‌کنند.

6). شخصیت: افراد برون­‌گرا بیشتر از افراد درون­گرا از عبارت‌­ها­ی مستقیم استفاده می­‌کنند.

7). موضوع: هنگام اشاره به موضوع­ها­ی حساس و تابو از عبارت­‌ها­ی غیر­مستقیم استفاده می­ شود.

8). مکان: در منزل و مکان‌­ها­ی خصوصی، هر فرد بیشتر از عبارت‌­ها­ی مستقیم استفاده می­ کند.