جناب آقای دکتر احسان کاظم نژاد لیلی

 

 

 

 

 

شهریور 1393

 

 

 

 

فهرست مطالب

عناوین                                                                                                                          صفحه

 

فصل اول: کلیات

زمینه پژوهش… 2

اهداف پژوهش… 8

سوالات پژوهش… 8

پیش فرض های پژوهش… 9

تعریف واژه های کلیدی.. 10

محدودیت های پژوهش… 12

فصل دوم: زمینه و پیشیه تحقیق

چهارچوب پژوهش… 14

مروری بر مطالعات انجام شده 25

فصل سوم: روش اجرای تحقیق

روش اجرای پژوهش… 39

نوع پژوهش… 39

جامعه پژوهش… 39

نمونه پژوهش… 39

تعیین حجم نمونه و روش نمونه گیری 39

مشخصات واحد های مورد پژوهش… 40

محیط پژوهش… 40

ابزار گردآوری اطلاعات.. 40

تعیین اعتبار علمی یا روایی ابزار. 42

تعیین اعتماد علمی یا پایایی ابزار. 42

روش گردآوری اطلاعات.. 43

روش تجزیه و تحلیل داده ها 43

ملاحظات اخلاقی.. 45

 

عناوین                                                                                                                          صفحه

فصل چهارم: یافته های پژوهش

جداول و نمودارها 47

فصل پنجم: بحث و بررسی یافته­ ها

بحث و بررسی یافته های پژوهش… 71

نتیجه گیری نهایی.. 82

کاربرد یافته ها در پرستاری.. 83

پیشنهادات.. 85

فهرست منابع. 87

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

عناوین                                                                                                                      صفحه

جدول شماره 1: توزیع فراوانی واحدهای مورد پژوهش برحسب عوامل فردی- اجتماعی کیفی.. 49

جدول شماره 2: شاخص های آماری متغیرهای کمی واحدهای مورد پژوهش برحسب عوامل فردی- اجتماعی 50

جدول شماره 3: شاخص های آماری متغیرهای کمی واحدهای مورد پژوهش برحسب عوامل آموزشی.. 51

جدول شماره 4: توزیع فراوانی واحدهای مورد پژوهش برحسب عوامل آموزشی کیفی.. 51

جدول شماره 5: میانگین امتیازات مهارت های حل مسئله و هر یک از ابعاد آن در واحدهای مورد پژوهش… 52

جدول شماره6: ارتباط عوامل فردی- اجتماعی با وضعیت مهارت های حل مسئله. 54

جدول شماره 7: برآورد ضرایب رگرسیونی عوامل فردی- اجتماعی مرتبط با مهارت های حل مسئله براساس مدل رگرسیون لجستیک چندگانه  57

جدول شماره 8: ارتباط عوامل آموزشی با وضعیت مهارت های حل مسئله. 62

جدول شماره 9: برآورد ضرایب رگرسیونی عوامل آموزشی مرتبط با مهارت های حل مسئله براساس مدل رگرسیون لجستیک چندگانه  63

جدول شماره 10: ارتباط ابعاد انگیزش تحصیلی با وضعیت مهارت های حل مسئله. 67

جدول شماره 11: برآورد ضرایب رگرسیونی و شانس نسبی ابعاد انگیزش تحصیلی مرتبط با مهارت های حل مسئله براساس مدل رگرسیون لجستیک چندگانه. 69

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست نمودارها

عناوین                                                                                                                      صفحه

نمودار شماره 1: وضعیت مهارت های حل مسئله و ابعاد آن. 53

نمودار شماره 2: وضعیت مهارت های حل مسئله برحسب تعداد خواهر و برادر. 58

نمودار شماره 3: وضعیت مهارت های حل مسئله برحسب سطح تحصیلات مادر. 59

نمودار شماره 4: وضعیت مهارت ­های حل مسئله برحسب میزان موفقیت در حل مسائل و مشکلات …………………60

نمودار شماره 5: وضعیت مهارت های حل مسئله برحسب ارزیابی نوع رفتار مادر. 61

نمودار شماره 6: وضعیت مهارت های حل مسئله برحسب دانشکده محل تحصیل. 64

نمودار شماره 7: وضعیت مهارت های حل مسئله برحسب میزان رضایت از رشته تحصیلی.. 65

نمودار شماره 8: وضعیت مهارت های حل مسئله برحسب میزان موفقیت در مهارت های حرفه ای و بالینی.. 66

نمودار شماره 9: پراکنش ارتباط نمره بی انگیزشی با نمره مهارت حل مسئله. 67

نمودار شماره 10: پراکنش ارتباط نمره انگیزش درونی با نمره مهارت حل مسئله. 68

نمودار شماره 11: پراکنش ارتباط نمره انگیزش بیرونی با نمره مهارت حل مسئله. 68

 

زمینه پژوهش :

        از زمانی که آموزش رسمی در جوامع بشری رواج یافته، پرورش توانمندی های فراشناختی، همانند فهم و درک، استدلال، تفکر، خلاقیت، حل مسئله و قضاوت مورد تاکید بوده است (1). حل مسئله یك مهارت اساسی برای زندگی در عصرحاضر است (2)، زیرا انسان ها در مراحل مختلف زندگی با مشکلات متعددی روبرو می شوند که برای حل آن ها نیاز به تفکر خلاق، منتقدانه و تحلیل گر دارند (3). حل مسئله نوعی تفکر معطوف به هدف است (4). یک فرایند ذهنی و تفکر منطقی و منظمی است که به فرد کمک می کند تا هنگام رویارویی با مشکلات، راه حل های متعددی را جستجو و سپس بهترین راه حل را انتخاب کند (5). این مفهوم؛ به عنوان یک فرایند شناختی سطح بالا با بسیاری از فرایندهای شناختی دیگر مانند انتزاع، جستجو، یادگیری، تصمیم گیری، استنباط و تجزیه و تحلیل در تعامل است (6) به طوری که؛ مشیرآبادی آن را فرایندی نظام مند می داند که بر تحلیل موقعیت مسئله، تمرکز داشته و بیانگر توانایی اشخاص در غلبه بر موانع و دستیابی به اهداف می باشد و شامل سه مولفه ی اعتماد به خود در حل مسئله، شیوه اجتناب- نزدیکی به مسئله و کنترل شخصی است که به ترتیب، بیانگر اعتقاد فرد به توانایی در حل مشکلات، تمایل وی برای رد شدن از کنار مشکلات و یا مقابله رو در رو با آن ها و استفاده از راهکار های متنوع و متفاوت در کنترل رفتار و هدفداری در فرایند حل مسئله می باشد (1).

        در واقع؛ هدف آموزش حل مسئله، فراگیری روش کلی برخورد با مسائل و مشکلات، آموزش روش استدلال، استفاده از اعتقادات و ارزش ها و تصمیم گیری در برخورد با مشکلات موجود است (7). آموزش گام به گام مهارت های حل مسئله در بلوغ شناختی، عاطفی و مهارتی افراد نقش بسزایی داشته و سبب افزایش قدرت تصمیم گیری در آنان می شود (8)، افرادی كه توانایی بیشتری در حل مسائل دارند، كمتر دچار افسردگی می شوند، مهارت های اجتماعی بالا و ارتباطات سالم تری دارند و میزان اضطراب در آنان نسبت به سایرین، كمتر است (9 و 10). همچنین اگر حل مسئله به نحو مؤثری به کار گرفته شود مقاومت فرد را در برابر منابع استرس بیرونی بالاتر برده و آسیب پذیری وی را در برابر افسردگی و دیگر مشکلات عاطفی کاهش می دهد (5)، بعلاوه، حل مسئله، تاثیر بسزایی در ایجاد اعتماد به نفس و کسب آرامش دارد و به انسان نیرویی ویژه و انگیزه ای مناسب برای مواجهه ی سازنده با مشکلات می دهد (11).

        هنر مراقبت از بیماران نیز، به دانش، مهارت و تخصص نیاز دارد و قلب عملكرد مؤثر، توانایی حل مسئله است (12). پرستاران از نظر تأثیرگذاری بر پدیده سلامتی در موقعیتی منحصر به فرد قرار دارند و داشتن دانش و مهارت به تنهایی برای موفقیت حرفه ای آن ها كافی نیست، بلکه شیوه ی برخورد با مسائل مختلف نیز مهم است (2). هر بیمار در موقعیت های بالینی، دارای خصوصیاتی منحصر به فرد بوده و هیچ راه حل ثابتی برای حذف یا تعدیل مشکلات بیماران مختلف وجود ندارد. بنابراین، پرستاران به خصوص در موقعیت های جدید بالینی، به مسئولیت های مستقل، قضاوت و تصمیم گیری درست نیاز دارند (13). حدود 6/16- 4 درصد از بیماران بستری در بیمارستان های آمریکا، استرالیا و انگلیس بر اثر عدم تصمیم گیری مناسب و صحیح پرستاری و پرسنل بهداشتی- درمانی، دچار آسیب هایی مانند ناتوانی دائمی و مرگ شده اند، اما در بیمارستان هایی که مشارکت و تصمیم گیری های تیم درمانی در سطح بالا بوده، میزان مرگ و میر 41 درصد کمتر از میزان پیش بینی شده، گزارش شده است (14). از طرفی، گسترش فناوری، نیاز بیماران به مراقبت با کیفیت، تاکید بر محدود کردن هزینه ها و طول مدت بستری، افزایش جمعیت سالمند، فرایندهای پیچیده ی بیماری و افزایش هوشمندی و آگاهی بیماران، تغییراتی هستند که پیش روی پرستاران قرار دارند، حال؛ برای آنکه پرستاران قادر به تطابق با این تغییرات و افزایش مسئولیت ها باشند، لازم است صاحب مهارت های سطح بالای تفکر باشند تا بتوانند ایده های جدیدی ارائه دهند (1) و قادر باشند بهترین راه حل ها را در برخورد با مشکلات و نیازهای بیماران اتخاذ نمایند (2).

        مهارت های حل مسئله و تصمیم گیری مبتنی بر دانش، جزء رفتارهای مورد انتظار دانشجویان پرستاری است (15) و یادگیری این مهارت ها، به عنوان نیاز آموزشی، باید از دوران دانشجویی آغاز گردد (17 و 16) تا دانشجویان بتوانند دانش تئوری فراگرفته شده را در موقعیت های واقعی بکار گرفته و مشکل بیمار تحت مراقبت خود را حل نمایند (16). لذا دانشجویان قبل از ورود به محیط کار، نیاز دارند تا از احساسات، نگرش ها و رفتارهای خود در ارتباط با دیگران، شناخت پیدا کنند، تا بتوانند تصمیم گیری و حل مشکل آسان تر و بهتری داشته باشند (2).

        با توجه به این که هدف اصلی آموزش در رشته های علوم پزشکی از جمله پرستاری، رشد شایستگی حرفه ای و توسعه ی مهارت های تصمیم گیری و حل مسئله می باشد، آموزش پرستاری مسئول ایجاد محیطی است که بتواند یادگیری دانشجویان و کسب مهارت های شناختی، عاطفی و روان حرکتی را به گونه ای تسهیل کند تا دانشجویان قادر به مراقبت از افراد نیازمند در موقعیت های مختلف باشند و ضروری است تا افرادی را تربیت کند که توانایی شناخت و حل مشکلات را داشته باشند. لذا، در سال های اخیر ماهیت عملکرد بالینی تغییر پیدا کرده و تحت تاثیر مدل های گام به گام حل مسئله قرار گرفته است (1). به طوری که؛ نیزو، یک فرایند پنج مرحله ای حل مسئله مشابه با فرایند پرستاری پیشنهاد می کند. بنابراین، نیاز به افرادی که مهارت های حل مسئله را به طور مؤثر در عملکردشان به کار گیرند، ضروری تر به نظر می رسد(18).

        نتایج مطالعه ای در دانشجویان پرستاری، نشان داد که آن ها فاقد مهارت های حل مسئله هستند، اما در محیط مراقبت سلامت پیچیده ی امروز، پرستاران باید قادر به حل دقیق، کامل و سریع مشکلات باشند (15). بسیاری از دانشجویان پرستاری وارد محیط بالین می شوند، بدون این كه بتوانند مشكل را بشناسند و برای حل آن، طرح ریزی كنند. نتایج برخی از مطالعات نیز بیانگر آن است كه این مهارت در پرستاران و دانشجویان پرستاری از نمره ی پایینی برخوردار است (12). اما مشیرآبادی در مطالعه ی خود در دانشگاه ایران گزارش کرده است: میانگین امتیازات مهارت حل مسئله دانشجویان پرستاری مطلوب می باشد (51/21±5/89) (1). مطالعه ی سینار در دانشگاه ساکاریای ترکیه بیانگر آن است که دانشجویان پرستاری، مهارت مطلوبی در حل مسئله دارند (56/17±37/85) (15). در حالیکه بسر مهارت حل مسئله ی متوسطی را در دانشجویان پرستاری دانشگاه دوکوزایلول ترکیه گزارش کرد (19).

        با توجه به اهمیت مهارت های حل مسئله، به نظر می رسد که بررسی عوامل مرتبط با این مهارت ها نیز دارای اهمیت بسیاری است. به طور کلی؛ با توجه به نتایج مطالعات مختلف، عوامل متعددی بر ایجاد و ارتقاء این مهارت ها نقش دارند. گروهی از محققین این عوامل را در دو دسته ی عوامل فردی شامل هوش، انگیزه، وضعیت از پیش دانسته ها، ثبات عملکردی و عوامل اجتماعی شامل سطح اجتماعی- اقتصادی، تکامل اجتماعی، روش های آموزش و مراقبت در دوران کودکی و نگرش های خانواده، موقعیت فیزیکی مدرسه و کلاس تقسیم بندی می کنند. برخی دیگر نیز عوامل مؤثر بر حل مسئله را در سه گروه شناختی، عاطفی و تجربی طبقه بندی می کنند (20). آنچه مسلم است، حل مسئله به عنوان یک نیروی قوی در سازگاری با نیازها و رویدادهای روزانه زندگی مطرح بوده و با تمرکز بر نقش عوامل فردی، تاثیرات محیطی و زمینه های فرهنگی جوامع مختلف، در افراد تثبیت می شود (9). بنابراین؛ تعیین و شناسایی توانایی های حل مسئله و عوامل مرتبط با آن، مهم است. به طور کلی؛ با توجه به بررسی مطالعات مختلف و نظر صاحبنظران این امر، در این مطالعه، عوامل مرتبط با مهارت های حل مسئله ی دانشجویان، در سه دسته ی کلی عوامل فردی- اجتماعی، آموزشی و انگیزشی بحث و بررسی می شوند (1، 9، 15، 21). 

        در خصوص تشریح عوامل فردی- اجتماعی مرتبط با حل مسئله، گوون رضایت از ارتباط با دوستان را بر مهارت های حل مسئله ی آنان، مؤثر دانسته (22) و نتایج مطالعات اوسلو نیز به تاثیر متغیرهای فردی همچون سن، جنس و وضعیت سکونت بر مهارت های حل مسئله، اشاره دارد، به طوری که، توانایی حل مسئله در پسران بیشتر از دختران بوده و با افزایش سن، ارتقاء می یافت و مهارت حل مسئله ی دانشجویانی که با خانواده زندگی می کردند به طور معناداری کمتر از سایرین بود (05/0>P) (9)، درحالیکه کسکین و یلدیریم مهارت حل مسئله را در دختران بیشتر از پسران برآورد کرده اند (05/0>P) (23) و گوون، در میزان مهارت های حل مسئله ی دانشجویان برحسب متغیرهای سن و جنس تفاوت معناداری نیافت (22). گورال  نیز به تاثیر ورزش در ارتقاء مهارت های حل مسئله ی دانش آموزان دبیرستانی اشاره دارد (05/0>P) (20). مطالعه ی یلدیریم و همکاران نیز به تاثیر منفی مصرف سیگار و الکل در دانش آموزان دبیرستانی بر مهارت های حل مسئله ی آنان اشاره دارد (001/0>P) (24).  

        دسته ی دیگری که در تقویت مهارت های حل مسئله دخیل می باشند، عوامل آموزشی است که عبارت از عواملی مانند فراگیر، فراده، برنامه، محیط و تجهیزات آموزشی در دانشگاه می باشد كه آموزش فراگیران را تحت تاثیر قرار می دهد(25). از جمله این عوامل می توان به سال های تحصیلی گذرانده شده، اشاره کرد (1، 9، 15، 19). از دانشجویان سال های بالاتر انتظار می رود که به تفاوت مشکلات بیماران مختلف دست یافته و از تجارب قبلی شان در مواجهه با بیماران مشابه، به عنوان چهارچوبی برای حل مسائل جدید استفاده کنند (26). در همین راستا، در مطالعات سینار، بسر و اوسلو مشخص شد که دانشجویان سال آخر پرستاری نسبت به دانشجویان سال های قبل، مهارت بیشتری در حل مسئله داشتند (9، 15، 19)، اما در مطالعه ی مشیرآبادی، توانایی حل مسئله ی دانشجویان سال آخر نسبت به دانشجویان سال اول تفاوت آماری معناداری نداشته است (05/0<P) (1). سایین و فاریماز نیز در میانگین نمره ی حل مسئله دانشجویان سال اول و آخر کارشناسی پرستاری دانشگاه کموریت ترکیه، تفاوت آماری معناداری مشاهده نکردند (05/0<P) (27). در تشریح سایر عوامل آموزشی مرتبط با حل مسئله، می توان به مطالعه ی گوون اشاره کرد که