فهرست مطالب

فصل اول: کلیات.. 1

1-1- مسئله تحقیق. 2

1-2- ضرورت و اهمیت تحقیق. 3

1-3- سابقه تحقیق. 4

1-4- سؤالات تحقیق. 5

1-5- روش تحقیق. 6

1-6- اهداف تحقیق. 6

1-7- سازمان تحقیق. 6

1-8- مشکلات و موانع تحقیق. 7

فصل دوم: پوشش و فرهنگ… 9

مقدمه. 10

2-1-  فرهنگ… 11

1-1-2- ضرورت تعریف فرهنگ… 11

2-1-2- درآمدی بر مفهوم فرهنگ… 12

3-1-2- تعریف فرهنگ… 13

4-1-2- تقسیم‌بندی انواع تعاریف از فرهنگ… 15

1-4-1-2- تعاریف توصیفی.. 15

2-4-1-2- تعاریف تاریخی.. 15

3-4-1-2- تعاریف هنجاری.. 16

4-4-1-2- تعاریف روانشناختی.. 16

5-4-1-2- تعاریف تکوینی.. 17

6-4-1-2- نتیجه‌گیری.. 17

5-1-2- عناصر و مؤلفه‌های درونی نظام فرهنگ… 18

2-2- پوشش: 23

1-2-2- مفهوم پوشش… 23

2-2-2- ریشه‌های پوشش… 24

3-2-2- عوامل مؤثر بر الگوی پوشش در جامعه. 27

4-2-2- پوشش و فرهنگ… 28

1-4-2-2- پوشش نماد فرهنگ… 29

2-4-2-2- پوشش و هویت و منزلت اجتماعی.. 30

5-2-2- پوشش در فرهنگ اسلامی.. 33

فصل سوم: دولت و فرهنگ… 38

مقدمه. 39

1-3- دولت و فرهنگ(سیاستگذاری در حوزه فرهنگ) 40

1-1-3- سیاستگذاری عمومی و توسعه فرهنگی.. 40

2-1-3- سیاستگذاری فرهنگی.. 44

3-1-3- رویکردهای نظری درباره سیاست‌پذیری فرهنگ… 49

1-3-1-3- دیدگاه فرهنگ آزاد. 49

2-3-1-3- دیدگاه کنترل فرهنگی.. 50

3-3-1-3- نقد و نتیجه. 52

4-1-3- ضرورت برنامه‌ریزی فرهنگی.. 56

5-1-3- دلایل دخالت و سیاستگذاری در فرهنگ… 58

1-5-1-3- وظیفه دولت اسلامی در مبارزه با هرج و مرج و فساد فرهنگی و زمینه‌سازی در جهت کمال جامعه: 60

2-5-1-3- ضرورت وجود مرکز واحد در مقابله با تهاجم فرهنگی: 60

3-5-1-3- ضرورت ملت‌سازی یا ایجاد هویت ملی: 61

4-5-1-3- ضرورت نظم‌دهی به تغییرات فرهنگی: 62

5-5-1-3- تضمین آزادی بیان، مشارکت و تمرکززدایی فرهنگی: 63

6-5-1-3- ضرورت آموزش فرهنگ: 63

7-5-1-3- تأثیر سیاستگذاری فرهنگی بر سایر زمینه‌ها: 63

8-5-1-3- افزایش رفاه و گسترش فعالیت‌های فرهنگی و تفریحی.. 64

6-1-3- سیاستگذاری و برنامه‌ریزی فرهنگی در ایران. 64

2-3- دولت و پوشش(سیاستگذاری در حوزه پوشش) 67

1-2-3- حق و حکم. 68

1-1-2-3- حق و ویژگی‌های آن. 68

2-1-2-3- حکم و ویژگی‌های آن. 69

3-1-2-3- حق یا حکم بودن حجاب.. 69

2-2-3- حجاب از منظر حقوق و حوزه عمومی و خصوصی.. 70

 

1-2-2-3- حوزه خصوصی.. 70

2-2-2-3- نسبت حکومت با حوزه خصوصی و شخصی.. 73

3-2-2-3- حجاب: خصوصی یا عمومی.. 74

4-2-2-3- تزاحم حقوق در مسئله حجاب.. 75

3-2-3- حجاب از منظر احکام اسلامی.. 77

1-3-2-3- توجیه فردی بودن حجاب.. 78

2-3-2-3- توجیه اجتماعی بودن حجاب.. 79

3-3-2-3- نسبت حکومت با احکام. 82

4-2-3- تعامل رویکرد کیفری با سیاست‌های غیرکیفری در حوزه پوشش… 84

فصل چهارم: سیاستگذاری پوشش در. 88

جمهوری اسلامی ایران. 88

مقدمه. 89

2-4- پوشش در قوانین و سیاست‌های پیش از انقلاب.. 89

1-2-4- پهلوی اول. 90

2-2-4- پهلوی دوم. 94

3-4- سیاستگذاری پوشش پس از پیروزی انقلاب اسلامی.. 96

1-3-4- دهه اول (سال‌های 57 تا 68) 96

1-1-3-4- بخشنامه‌ها و اطلاعیه‌های سازمان‌های قضایی و اجرایی.. 101

2-1-3-4- قوانین مجلس… 106

1-2-1-3-4- قانون بازسازی نیروی انسانی وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی و وابسته به دولت.. 106

2-2-1-3-4- لایحه امر به معروف و نهی از منکر. 106

3-2-1-3-4- قوانین رسیدگی به تخلفات اداری(مصوب 1362، 1365، 1371، 1372) 107

4-2-1-3-4- ماده 102 قانون مجازات اسلامی.. 107

5-2-1-3-4- قانون مقررات انتظامی هیأت علمی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و تحقیقاتی كشور  108

‌6-2-1-3-4- قانون نحوه رسیدگی به تخلفات و مجازات فروشندگان لباسهایی كه استفاده از آنها در ملاء عام خلاف شرع است و یا‌عفت عمومی را جریحه‌دار می‌كند. 108

3-1-3-4- مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی.. 109

‌1-3-1-3-4- آیین‌نامه انضباطی دانشجویان دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی.. 109

2-3-1-3-4- آئین‌نامه‌ حفظ‌ حدود و آداب‌ اسلامی‌ در دانشگاه‌ها و مؤسسات‌ آموزش‌ عالی‌ 110

2-3-4- دهه دوم (سال‌های 1368 تا 1378) 110

1-2-3-4- چند بخشنامه‌های از قوه قضائیه. 111

2-2-3-4- دولت.. 112

1-2-2-3-4- آیین‌نامه اجرایی قانون رسیدگی به تخلفات و مجازات فروشندگان لباس‌هایی که استفاده از آنها در ملاء عام خلاف شرع است و یا عفت عمومی را جریحه‌دار می‌کند. 112

2-2-2-3-4- مصوبات کمیسیون سیاستگذاری در امور اجرایی مبارزه فرهنگی با مظاهر فساد  113

3-2-3-4- مصوبات مجلس… 117

1-3-2-3-4- قوانین رسیدگی به تخلفات اداری.. 117

2-3-2-3-4- كتاب پنجم قانون مجازات اسلامی.. 117

4-2-3-4- شورای عالی انقلاب فرهنگی.. 118

1-4-2-3-4- ‌آیین‌نامه انضباطی دانشجویان جمهوری اسلامی.. 118

2-4-2-3-4- اصول، مبانی و روش‌های اجرایی گسترش فرهنگ عفاف.. 119

3-3-4- دهه سوم (سال‌های 78 تا 88) 121

1-3-3-4 دولت.. 121

1-1-3-3-4- آیین‌نامه اجرایی مدارس… 121

2-3-3-4- مجلس… 121

1-2-3-3-4- قانون ساماندهی مد و لباس… 121

3-3-3-4- شورای عالی انقلاب فرهنگی.. 122

1-3-3-3-4- سیاست‌های مقابله با تهاجم فرهنگی.. 122

2-3-3-3-4- سیاست‌های فرهنگی تبلیغی روز زن. 123

3-3-3-3-4- سیاست‌های فعالیت‌های بین‌المللی زنان. 124

4-3-3-3-4- منشور حقوق و مسئولیت‌های زنان در جمهوری اسلامی ایران. 124

5-3-3-3-4- شاخص‌های ارزیابی آموزش عالی.. 125

6-3-3-3-4- راهبردها و راهکارهای گسترش فرهنگ عفاف.. 125

7-3-3-3-4- سیاست‌های ارتقاء مشارکت زنان در آموزش عالی.. 126

8-3-3-3-4- راهکارهای اجرایی گسترش فرهنگ عفاف و حجاب.. 126

4-3-4- سیاستگذاری پوشش در صدا و سیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.. 127

1-4-3-4- راهبردها و اهداف کلان. 127

2-4-3-4- سیاست‌ها و راهکارها 133

3-4-3-4- وظایف… 135

1-3-4-3-4- صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران. 136

2-3-4-3-4- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.. 140

4-4-3-4- اقدامات و عملکردها 142

1-4-4-3-4- صدا و سیما 142

1-1-4-4-3-4- اقدامات سال 1385. 142

2-1-4-4-3-4- اقدامات سال 1386. 146

2-4-4-3-4- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.. 152

1-2-4-4-3-4- اقدامات سال 1385. 152

2-2-4-4-3-4- اقدامات سال 1386. 163

فصل پنجم: نتیجه‌گیری.. 172

پیوست‌ها 204

منابع: 257

 

فصل اول: کلیات

 

 

1-1- مسئله تحقیق

لباس و پوشش یكی از شئون انسانی و زیرمجموعه‌های فرهنگ است که به خصوصیات متفاوت فردی و اجتماعی انسان مربوط می‌شود. لباس پرچم وجود آدمی است كه از اعتقادات و فرهنگ و آداب و رسوم وی سخن می‌گوید. پیدایش لباس منشأهای گوناگونی دارد، منشأ روانی، امنیتی، اجتماعی، اخلاقی و دینی. مفسرین در تفسیر آیه 26 سوره اعراف (7) لباس را از جمله نعمات الهی به بشر دانسته‌اند. (حسینی شاه عبدالعظیمی، 1363: ج 4، 29 و قرائتی، 1383: ج 4، 44 و  مکارم شیرازی، 1374: ج 6، 133)

لباس به عنوان یک پدیده فرهنگی قدمتی به اندازه زندگی بشر داشته و در سراسر زندگی انسان و تا هنگام مرگ همراه اوست. پوشاک به مثابه همراه همیشگی انسان دارای اهمیت فراوانی است که تأثیرات و کارکردهای مختلفی چون فرهنگی، مذهبی-آیینی، سیاسی، اقتصادی، نشانه‌شناسی و ارتباطی، زیبایی‌شناسی، مردم‌شناسی، روانی، اقلیمی و…. دارد و می‌توان آن را از دیدگاه‌های مختلفی از قبیل روان‌شناسی، اخلاق، اقتصاد، جامعه‌شناسی، مذهب، قانون، تاریخ و جغرافیا بررسی کرد.

کارکردهای گوناگون لباس سبب ظهور مسائل مختلف در حوزه اجتماع مانند مسائل اخلاقی-اجتماعی(عفاف و حجاب، فساد اخلاقی و ناهنجاری های اجتماعی و طرح مسئله امنیت اخلاقی-اجتماعی)، فرهنگی(مد و مدگرایی، تهاجم فرهنگی و غرب‌گرایی و غرب‌زدگی در پوشش، هویت ملی و طرح مسئله لباس ملی) و اقتصادی(سلطه اقتصادی و تبدیل شدن کشورها و جوامع به بازار مصرف تولیدات کشورهای بیگانه و آسیب به تولیدات داخلی) شده است. بر این اساس پوشش یکی از نمادهای فرهنگی و از ارزش‌های خاص هر جامعه و فرهنگ و به خصوص فرهنگ اسلامی-ایرانی ما به شمار می‌رود که در طی چند دهه عمر انقلاب همواره با مسائل فرهنگی و اجتماعی دیگری گره خورده و مورد سؤال واقع شده است.

از سوی دیگر توجه به نقش حکومت در زمینه فرهنگ سازی در این زمینه انکارناپذیر بوده و در نگاهی عمیق‌تر، ضروری و اساسی است. در سده‌ی اخیر موضوع پوشش همواره مورد توجه جوامع اسلامی، اندیشمندان و رهبران فرهنگی و دولت‌ها بوده است. در جمهوری اسلامی ایران نیز حجاب و عفاف در طول چند دهه اخیر همواره یکی از معضل‌های مهم فرهنگی و اجتماعی جامعه بوده و مورد توجه صاحبنظران، کارشناسان و مسئولان دستگاه‌های فرهنگی جامعه قرار گرفته است. در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی طرح‌ها و برنامه‌های مختلفی از سوی نهادها و سازمان‌های مختلف در جهت گسترش و نهادینه سازی فرهنگ عفاف و حجاب در جامعه، تدوین و تصویب شده است.

حال با توجه به اهمیت و ضرورت پوشش به عنوان یکی از مهم‌ترین مسائل فرهنگی جوامع و به خصوص جامعه ایران از یک سو و نقش بی‌بدیل و غیرقابل انکار حکومت‌ها در این زمینه، بجاست که سیاست‌های دولت در این زمینه را مورد سؤال قرار دهیم و بپرسیم حکومت در قبال این مسئله مهم فرهنگی چه اقداماتی انجام داده و سیر تحول سیاستگذاری و مداخله دولت در حوزه پوشش افراد جامعه پس از انقلاب اسلامی ایران تا کنون به چه صورت بوده است.

 

1-2- ضرورت و اهمیت تحقیق

پدیده لباس و پوشش از مقوله‌های پر فراز و نشیب در دوره‌های معاصر بوده است که به رغم گذشت حدود سه دهه از عمر انقلاب اسلامی ایران و تأکید بر این هنجار از ابتدای انقلاب اسلامی هنوز شاهد ثبات کامل در این زمینه نیستیم. این تحقیق به منظور فراهم ساختن پاسخی نظری به این سؤال است که در این مدت چه اقدامات و تدابیری در جهت رسیدن به نقطه‌ای که مسئله حجاب و لباس افراد در جامعه مطابق با موازین فرهنگی- دینی یک جامعه اسلامی باشد صورت پذیرفته است. پاسخ به این سؤال و اطلاع از اقدامات گذشته می‌تواند در جهت تصمیم‌گیری‌ها و اقدامات فرا روی سیاستگذاران در این حوزه مؤثر باشد.

 

1-3- سابقه تحقیق

حوزه تحقیقات حول مسئله پوشش گسترده و متنوع است. تعداد قابل توجهی از منابع اطلاعاتی در حوزه پوشش مربوط به بررسی فقهی پوشش یا مقایسه پوشش اسلامی با پوشش در دیگر ادیان است. تعدادی نیز به بررسی‌های جامعه‌‌شناختی، تاریخی، زمینه‌های اثرپذیری و مانند آن پرداخته‌اند. یکی از مسائل و حوزه‌های مطالعاتی و تحقیقاتی مرتبط با بحث رابطه حکومت و پوشش است. در این حوزه نیز منابع اطلاعاتی از منظرهای گوناگون به مسئله پوشش نگریسته‌اند.

برخی از منابع در این حوزه از منظر حقوقی و کیفری به بررسی رابطه حکومت و پوشش پرداخته‌اند که از جمله آنها می‌توان به پایان‌نامه‌ای با عنوان «مداخله کیفری جمهوری اسلامی در زمینه پوشش نامناسب» اشاره کرد. مقالات متعددی نیز از منظر حقوقی و کیفری این بحث را دنبال کرده‌اند که از جمله آنها «بررسی قوانین کیفری ایران در زمینه پوشش مردم»، «نقد سیاست جنایی جمهوری اسلامی ایران در برخورد با بدحجابی»، «نگرش جرم‌شناختی به پدیده بی‌حجابی» و …. را می‌توان نام برد.

از سوی دیگر برخی مقالات در این حوزه به رشته تحریر درآمده‌اند. این مقالات نیز به مسائلی مانند مبانی مسئولیت و اختیارات و یا وظایف حکومت اسلامی در زمینه پوشش از منظر فقهی پرداخته‌اند. منابع دیگری نیز از منظر فرهنگی- اجتماعی به رابطه حکومت و پوشش پرداخته‌اند. در این دسته از منابع نیز مطالعاتی در زمینه جامعه‌شناسی پوشش، رابطه پوشش با هویت و تکامل اجتماعی، آسیب‌شناسی نهادها، سیاست‌ها و نظام اجرایی، تحلیل زمینه‌ها و عوامل فرهنگی- اجتماعی مؤثر، راهکارهای و مؤلفه‌ها مداخله در زمینه پوشش و مانند آن مورد بحث قرار گرفته است. آقای شفیعی سروستانی در کتابی با عنوان «حجاب: مسئولیت‌ها و اختیارات دولت اسلامی» به رویکرد یاد شده تعداد قابل توجهی از مقالات این حوزه را که عناوین برخی از آنها در سطور پیشین ذکر شد، جمع‌ آوری کرده‌اند.

تحقیق پیش رو سعی کرده است تا سیاستگذاری فرهنگی پوشش در جمهوری اسلامی ایران را مورد بررسی قرار دهد. از این منظر با بررسی رابطه پوشش و فرهنگ، مبانی مداخله حکومت در حوزه فرهنگ را مورد بحث قرار داده و بر این اساس مبانی دخالت حکومت در پوشش و نیز مهم‌ترین بحث در این زمینه یعنی نحوه و چگونگی مداخله حکومت در زمینه پوشش را بررسی کرده است تا در خاتمه و بر اساس مباحث پیشین سیر تحول سیاست‌ها و مداخلات نظام جمهوری اسلامی ایران را در طول سه دهه انقلاب اسلامی از نظر بگذراند.

 

شهریور  1390

فهرست مطالب
عنوان                                                                                                                   صفحه
 
فصل اول: مقدمه
1-1 مقدمه. 3
1-2 مرور کارهای گذشته. 4
1-3 لرزه خیزی ایران.. 7
1-4 گزارش برخی از زلزله های چند دهه اخیر. 10
1-4-1 زلزله 31 خردادماه 1369 رودبار و منجیل.. 10
1-4-2 گزارش تصویری از زلزله بم.. 13
1-4-3 اثرات زلزله اول تیر 1381 چنگوره- آوج بر ساختمان های بنایی و مختلط… 15
1-4-3-1 خسارت وارده به ساختمان ها در اثر زلزله چنگوره- آوج 16
1-4-3-2 گونه های ساختمانی منطقه آوج.. 16
1-4-3-3 ساختمان های بنایی آوج با سقف طاق ضربی.. 17
1-4-3-4 ساختمان های مختلط منطقه آوج.. 17
1-4-3-5 بررسی آسیب های وارده به ساختمان های منطقه آوج.. 17
1-4-3-6 بررسی علل خرابی ساختمان های مختلط و بنایی منطقه آوج.. 19
1-4-4 رفتار و عملکرد ساختمان ها در زلزله داهوییه (زرند) 19
1-5 گستردگی ساختمان های بنایی.. 21
1-6 مقاوم سازی ساختمان های بنایی.. 24
1-7روند انجام پایان نامه. 25
فصل دوم: تئوری های حکم بر رفتار ساختمان های بنایی
2-1 خواص سازه ای و دینامیکی ساختمان های بنایی.. 28
2-2- توزیع نیروی زلزله در ساختمان های بنایی.. 28
2-3 حالت های شکست… 29
2-3-1 شکست دیوارهای برشی.. 30
2-3-2 شکست دیوارهای عرضی.. 32
2-4 روش های ارزیابی کمی آسیب پذیری ساختمان های بنایی غیرمسلح.. 32
2-4-1 روش ارزیابی دستورالعمل بهسازی لرزه ای ساختمان های موجود. 33
2-4-2 روش ارزیابی فصل هفتم دستورالعمل FEMA273, FEMA356.. 34
2-4-3 روش ارزیابی لانگ- باخمن.. 35
2-5 استفاده از روش قاب معادل در ارزیابی ساختمان های مصالح بنایی.. 38
2-6 دلیل بنیادی ناپایداری لرزه ای ساختمان های آجری غیرمسلح در برابر زلزله. 40
2-7 ماهیت نیروهای زلزله. 41
2-8 عملکرد ساختمان های آجری غیرمسلح در برابر زلزله. 42
2-9 مقاومت جانبی دیوار برشی غیرمسلح.. 43
2-10 تقویت لرزه ای ساختمان های بنایی.. 45
2-10-1 روش تسلیح دیواری های آجری.. 45
2-10-2 روش کلاف بندی دیوار آجری.. 46
فصل سوم: معرفی آیین نامه ها
3-1 مقدمه. 49
3-2 معرفی آیین نامه ها 49
3-2-1 آیین نامه FEMA-154 ایالات متحده آمریکا 49
3-2-2 دستورالعمل ATC-20  (Applied Technology Council) 55
3-2-2-1 ارزیابی ساختمان ها بعد از زلزله. 57
3-2-2-2 روش ارزیابی ساختمان ها 58
3-2-3 مجموعه FEMA 306-307-308.. 60
3-2-3-1 ارزیابی ساختمان طبق دستورالعمل  FEMA 306-307-308.. 60
3-2-3-2 ترمیم المان های آسیب دیده از زلزله طبق دستور FEMA (306-307-308) 63
3-2-3-3 روش ترمیمی ارائه شده در دستورالعمل FEMA 308.. 63
3-3 جمع بندی.. 64
3-4 دستورالعمل بهسازی لرزه ای ساختمان های موجود. 66
3-4-1 بررسی کلی دستورالعمل بهسازی لرزه ای ساختمان های موجود. 66
3-4-2-بخش ساختمان های مصالح بنایی دستورالعمل.. 70
3-4-3 انواع ساختمان های مصالح بنایی مشمول دستورالعمل بهسازی لرزه ای برای ساختمان 71
3-4-4 محدوده کاربرد. 72
3-4-5 مراحل روش بهسازی.. 72
3-5 ساختمان های مصالح بنایی سنتی.. 73
3-5-1 نواقص مربوط به مصالح ساختمان.. 73
3-5-2 نواقص مربوط به سیستم سازه ای.. 74
3-5-3 نواقص مربوط به دال های.. 74
3-5-4 نواقص مربوط به اتصالات اعضا 75
3-5-5 نواقص مربوط به اجزای غیرسازه ای.. 75
3-5-6 نواقص مربوط به سیستم کلاف بندی.. 75
3-6 پیش نویس دستورالعمل بهسازی لرزه ای ساختمان های بنایی.. 76
3-6-1 مراحل ارزیابی آسیب پذیری.. 76
3-6-2 راهکارهای بهسازی.. 77
3-6-2-1 بهسازی کلی.. 78
3-6-2-2 بهسازی موضعی.. 78
3-7 دستورالعمل تحلیل آسیب پذیری و بهسازی لرزه ای ساختمان های بنایی غیرمسلح موجود 79
3-7-1 فرایند تحلیل و ارزیابی آسیب پذیری.. 80
3-7-2 تحلیل آسیب پذیری ساختمان.. 81
3-7-2-1 ارزیابی اولیه آسیب پذیری.. 81
3-7-2-2 ارزیابی تفضیلی آسیب پذیری.. 83
3-7-2 بهسازی ساختمان.. 83
 
3-7-4 جزییات اجرایی طرح.. 84
3-7-5 بررسی اقتصادی و اجتماعی برای بهسازی لرزه ای ساختمان.. 84
3-8 آیین نامه طراحی ساختمان ها در برابر زلزله (آیین نامه 2800) 86
فصل چهارم: ویژگی های مهندسی دیوارهای با مصالح بنایی
4-1 ویژگی های مهندسی دیوارهای با مصالح بنایی.. 89
4-2 انواع دیوارهای بنایی.. 90
4-2-1 دیوارهای بنایی موجود. 91
4-2-2 دیوارهای بنایی جدید. 91
4-2-3 دیوارهای تقویت شده 91
4-3 روش های تحلیل سازه 91
4-3-1 تحلیل استاتیکی خطی.. 92
4-3-1-1 تعیین زمان تناوب اصلی نوسان سازه 92
4-3-1-2 برآورد نیروها و تغییر شکل ها 92
4-3-1-3 توزیع نیروی جانبی در ارتفاع. 93
4-3-2 تحلیل دینامیکی خطی.. 93
4-3-3 تحلیل استاتیکی غیرخطی.. 94
4-4 رفتار درون صفحه ای دیوارها و پایه های مصالح بنایی.. 94
4-4-1 سختی.. 95

 

4-4-2 مقاومت… 96
4-4-2-1 مقاومت جانبی موردانتظار پایه ها و دیوارهای با مصالح بنایی غیرمسلح.. 96
4-4-2-2 کرانه پایین مقاومت جانبی پایه ها و دیوارهای با مصالح بنایی غیرمسلح.. 97
4-4-3 کرانه پایین مقاومت فشاری قائم پایه ها و دیوارهای مصالح بنایی غیرمسلح.. 97
4-5 معیارهای پذیرش…. 98
4-5-1 روش های خطی.. 98
4-5-2 روش استاتیکی غیرخطی.. 99
4-6 رفتار خارج از صفحه دیوار 100
فصل پنجم: استفاده از روش قاب معادل در ارزیابی ساختمان های مصالح بنایی
5-1 استفاده از روش قاب معادل در ارزیابی ساختمان های مصالح بنایی آسیب دیده در زلزله های اخیر ایران  103
5-2 مدل قاب G.MAGENES.. 105
5-2-1 -روش قاب معادل با بهره گرفتن از نمودار M-θ: روش (G.Penelis) 106
5-2-2 مدل قاب معادل با بهره گرفتن از نشریه 376. 107
5-2-3 چگونگی مدلسازی ارتفاع دیوارها 108
5-3 استفاده از ارتفاع کامل دیوارها 108
5-3-1 استفاده از ارتفاع متفاوت بین بازشوها 109
5-3-2 استفاده از ارتفاع موثر دیوارها 110
5-4 مشخصات مصالح دیوارهای آجری غیرمسلح.. 110
5-4-1 مشخصات مصالح.. 110
5-4-2 مقاومت فشاری مصالح بنایی (fme) 111
5-4-3 مدول الاستیسیته مصالح بنایی در فشار (Eme) 112
5-4-4 مقاومت برشی مصالح بنایی (vme) 113
فصل ششم: اثر دیوار برشی بر ساختمان های بنایی
6-1 مراحل مدل سازی دیوار مصالح بنایی روش قاب معادل و بررسی نتایج یک نمونه دیوار 117
6-2 مراحل مدل سازی یک دیوار مصالح بنایی در برنامه SAP 2000.. 117
6-3 مدل سازی دیوار مصالح بنایی زیر و بررسی نتایج.. 119
6-3-1 ارتفاع دیوارهای قائم (ستون های معادل) 120
6-3-2 ارتفاع دیوارهای افقی (تیرهای معادل) 120
6-3-3 طول دیوارها 121
6-3-4 ممان اینرسی هر یک از دیوارها (I) 121
6-3-5 سختی هر یک از دیوارها 121
6-3-6 سطح بارگیری.. 122
6-3-7 مقاومت برشی موردانتظار (Vme) 122
6-3-8 مقاومت لغزش درز ملات QCE 122
6-3-9 کرانه پایین مقاومت جانبی دیوارها مصالح بنایی غیرمسلح.. 123
6-3-10 محاسبه و چگونگی به دست آوردن مفاصل برشی.. 123
6-4 بررسی نتایج همراه با تغییرات پارامتری و هندسی بر روی دیوار مصالح.. 125
6-4-1 تغییرات پارامتری بر روی دیوار مصالح بنایی با ارتفاع موثر. 126
6-5 بررسی نتایج تغییرات برروی دیوار مصالح بنایی.. 128
6-6 تغییرات هندسی بر روی دیوار مصالح بنایی.. 148
6-6-1 تغییرات بر روی ارتفاع دیوارها 148
6-6-2 تغییرات بر روی ضخامت دیوارهای مصالح بنایی.. 153
6-6-3 تغییرات بر روی طول هر قطعه. 155
6-7 اثر دیوار برشی بر روی ساختمان با دیوار مصالح بنایی.. 156
6-8 چگونگی مدل سازی دیوار برشی در ساختمان های مصالح بنایی.. 157
6-8-1 مقاومت دیوار برشی.. 158
6-9 معیارهای پذیرش برای دیوارهای برشی در حالت انالیز غیرخطی استاتیکی.. 159
6-10مشخصات دیواربرشی بتن مسلح.. 161
6-10-1 ارائه حالتهای مختلف قراردادن دیوار برشی.. 162
6-11 نتیجه گیری.. 168
منابع و ماخذ
منابع و ماخذ. 159
 
 
 
فهرست شكل ها
عنوان                                                                                                                   صفحه
شکل 1-1 نقشه صفحات زمین ساخت خاورمیانه و حرکات نسبی آن ها 9
شکل 1-2 گسل های مهم ایران. 9
شکل 1-3 تصاویری از زلزله رودبار و منجیل در سال 1369. 13
شکل (1-4) تصاویری از زلزله ویرانگر بم. 15
شکل (1-5) نمونه ای از ساختمان های منطقه اوج و آسیب های وارده به این منطقه. 18
شکل 1-6 تصاویر آسیب های وارده از زلزله زرند. 21
شکل 2-1 (الف) شکست خمشی (پایه های باریک) 30
شکل 2-1 (ب) شکست برشی (پایه های پهن) 30
شکل 2-2 ساختار ارزیابی کمی فصل هفتم دستورالعمل بهسازی لرزه ای ساختمان های موجود
. 34
شکل 2-3 ساختار ارزیابی ارزیابی در فصل هفتم FEMA273-FEMA356. 35
شکل 2-5 ساختار ارزیابی کمی در روش لانگ-باخمن.. 36
شکل 2-4 درجات آسیب پذیری در روش لانگ باخمن.. 36
شکل 2-6 منحتی ظرفیت ساختمان در روش لانگ- باخمن.. 36
شکل 2-7 پلان سازه ای ساختمان مدرسه. 37
شکل 2-8 مدلسازی نمای یک ساختمان بنایی توسط قاب معادل. 39
شکل (2-9) دیاگرام آزاد دیوار مقاومت خمشی دیوار 44
شکل 2-10 برخی روش های اجرایی دیوارهای آجری مسطح. 46
شکل 2-11 نحوه عملکرد دیوارهای آجری مسطح. 46
شکل 3-1 فرم های جمع آوری اطلاعات برای سه منطقه با لرزه خیزی کم، متوسط و زیاد. 52
شکل 3-2 نمونه ای از چک لیست های ارزیابی سریع دستورالعمل ATC-20. 59
شکل 3-3آزمایش مقاومت برشی ملات.. 73
شکل 4-1 نمودار رابطه بین نسبت نیرو و تغییر مکان المان ها برای المان های مصالح بنایی.. 90
شکل6-1 نمای یک دیوار مصالح بنایی.. 119
شکل6-2 نمای یک دیوار مصالح بنایی.. 120
شکل6-3 نمای یک دیوار مصالح بنایی.. 126
شکل6-4 ایجاد مدل با توجه به میانگین ارتفاع آزاد. 127
شکل6-5 ایجاد مدل با توجه به میانگین ارتفاع موثر. 129
شکل 6-6 چگونگی تعریف مفصل در نرم افزاز SAP2000. 132
شکل 6-7 نمودار بار –تغییر مکان بعد از تحلیل. 134
شکل6-8 ایجاد مدل با توجه به میانگین ارتفاع موثر. 149
شکل6-9 دیوار مصالح بنایی با دیوار میانی از جنس دیوار بری بتن مسلح. 157
شکل 6-10 دیوار مصالح بنایی با دیوار میانی از جنس دیوار بری بتن مسلح. 161
شکل6-11 ایجاد مدل با توجه به میانگین ارتفاع موثر. 163
شکل6-12 چگونگی تعریف مفصل برشی در نرم افزار 164
شکل 6-13نمایش ایجاد مفاصل در میانه پایه های دیوار 165
شکل6-14 نمودار بار – تغییر شکل بعد از انجام عملیات تحلیل. 166
 
 
 
فهرست جدول ها
عنوان                                                                                                                   صفحه
 
جدول 1-1 خسارات وارد بر روستا در زلزله چنگوره- آوج.. 16
جدول 1-2 زلزله های بابزرگی بیش از 5/6 در فاصله های 1284تا 1384. 23
جدول 2-1 مقایسه نتایج حاصل از ارزیابی ساختمان یک مدرسه. 38
جدول 3-1 تعاریف نتیجه ارزیابی.. 56
جدول 3-3 آزمایشات ارزیابی بر اساس آیین نامه FEMA 306.. 62
جدول 3-4 روش های ترمیم و محدوده کاربرد. 64
جدول 3-5 نواقص مربوط به مصالح.. 73
جدول 4-1 ضریب m برای تحلیل خطی.. 99
جدول 4-2 پارامترهای تغییرشکل غیرخطی و معیارهای پذیرش در شیوه آنالیز غیرخطی.. 100
جدول 4-3 محدودیت نسبت h/t برای دیوارها 101
جدول (5-1) ضرایب تبدیل کرانه پایین مشخصات به مشخصات موردانتظار 111
جدول 6-1 مشخصات دیوار مصالح بنایی.. 125
جدول 6-2 محاسبات دیوار مصالح بنایی.. 125
جدول 6-3 مشخصات دیوار مصالح بنایی یک…. 130
جدول 6-4 محاسبات مقاومت لغزش درز ملات برای دیوار مصالح بنایی یک…. 130
جدول 6-5 مشخصات مفاصل باتوجه به معیارهای پذیرش…. 131
جدول 6-6 نتایج آنالیز غیر خطی برای دیوار مصالح بنایی.. 133
جدول 6-7 مشخصات حالت دوم دیوار مصالح بنایی.. 135
جدول6-8 مشخصات مفاصل برای حالت دوم دیوار مصالح بنایی.. 136
جدول6-9 مشخصات حالت سوم دیوار مصالح بنایی.. 137
جدول6-10 مشخصات مفاصل برای حالت سوم. 138
جدول6-11 مشخصات حالت چهارم. 139
جدول 6-12محاسبات حالت چهارم. 139
جدول6-13 مشخصات مفاصل برای حالت چهارم. 140
جدول 6-14مشخصات حالت پنجم.. 141
جدول6-15 محاسبات حالت پنجم.. 141
جدول6-16 مشخصات مفاصل برای حالت پنجم.. 141
جدول6-17 مشخصات حالت ششم.. 142
جدول6-18 محاسبات حالت ششم.. 143
جدول6-19 مشخصات مفاصل برای حالت ششم.. 143
جدول6-20 مشخصات حالت هفتم.. 144
جدول6-21 محاسبات حالت هفتم.. 144
جدول 6-22مشخصات مفاصل برای حالت هفتم.. 145
جدول6-23 مشخصات برای حالت هشتم.. 145
جدول6-24 محاسبات برای حالت هشتم.. 146
جدول6-25 مشخصات مفاصل برای حالت هشتم.. 146
جدول6-26 مشخصات حالت نهم.. 147
جدول6-27 محاسبات حالت نهم.. 147
جدول 6-28مشخصات مفاصل حالت نهم.. 148
جدول6-29 مشخصات مربوط به کمترین ارتفاع موثر. 150
جدول6-30 محاسبات مربوط به کمترین ارتفاع موثر. 150
جدول6-31 مفاصل مربوط به کمترین ارتفاع موثر. 151
جدول6-32 مشخصات مربوط به بیشترین ارتفاع موثر. 151
جدول6-33 محاسبات مربوط به بیشترین ارتفاع موثر. 151
جدول6-34 مفاصل مربوط به بیشترین ارتفاع موثر. 152
جدول6-35 نتایج زمانی که از بیشترین و کمترین ارتفاع موثر استفاده شود. 152
جدول 6-36 نتایج زمانی که در ضخامت دیوار تغییر بدهیم.. 154
جدول 6-37 نتایج زمانی که در طول هر پایه تغییرات ایجاد کنیم.. 155
جدول 6-38 محاسبات مربوط به مقاومت دیوار برشی.. 162
جدول 6-39 محاسبات مربوط به ایجاد مفصل برشی.. 162
جدول6-40 نتایج انالیز غیر خطی در حالتی که دیوار برشی بتن مسلح ایجاد کنیم.. 166
جدول6-41 نتایج در حالتی که تغییرات بر روی دیوار برشی بتن مسلح  ایجاد کنیم.. 167
 
 
 
فهرست نمودار ها
عنوان                                                                                                                   صفحه
نمودار 3-1 روند ارزیابی ساختمان پس از زلزله. 57
نمودار 3-2 مراحل روش ساده بهسازی.. 72
نمودار 3-3 مراحل مختلف ارزیابی.. 76
نمودار 3-4 روند تحلیل و ارزیابی آسیب پذیری بر اساس دستورالعمل تحلیل آسیب پذیری.. 80
 
فصل اول
« مقدمه »
1-1 مقدمه:
از آنجا که کشور ایران به عنوان یکی از مناطق زلزله خیز جهان در مسیر کمربند زلزله آلپ هیمالیا قرار دارد و وجود گسل های فراوان و رخداد زلزله های شدید در گذشته های دور و دهه های اخیر در راستای گسل های شناخته شده و همچنین نقشه پهنه بندی موجود خطر زلزله نشانگر این واقعیت است که اکثر مناطق کشور در معرض وقوع زلزله های شدید یا نسبتاً شدید قرار دارند. از طرفی با توجه به وضعیت آسیب پذیری بسیار نگران کننده شهرها و روستاهای کشور که حاصل قرن ها غفلت در تاریخ ایران بوده است، تا قبل از زلزله منجیل- رودبار (در سال 1369) اقدامات و فعالیت های موثر علمی-فنی در زمینه کاهش خطرات ناشی از زلزله بسیار اندک بوده و آن هم به صورت پراکنده انجام پذیرفته است. پس از این زلزله و بدنبال انجام کارهای گوناگون در زمینه مهندسی زلزله موقعیت کشور از این نظر بهبود یافت به طوری که تهیه و تدوین مقررات، بازبینی آیین نامه های زلزله، تهیه و تدوین دستورالعمل های ایمن سازی و بهسازی لرزه ای ساختمان ها بخشی از دست آوردهای حاصل از خودآگاهی جامعه فنی و مدیران کشور پس از زلزله مهم سال 1369 در رودبار و منجیل می باشد.
در کنار این پیشرفت ها، کمبودهای شدید و نگران کننده ای وجود دارد، که حاصل ساخت و سازهای غیرفنی و ناامن بوده، به طوری که شهرها و روستاهای کشور با ساختمان های نامقاوم در برابر زلزله، پرهزینه، کم دوام، پر مصرف از نظر انرژی و گران قیمت از نظر نگهداری شکل گرفته است.
در حال حاضر ساختمان های ساخته شده با مصالح بنایی (بخصوص ساختمان های آجری)، درصد بالایی از ساختمان های موجود یا در حال احداث در کشور ما را تشکیل می دهند. مهمترین عامل مقبولیت ساختمان های بنایی در ایران، به ویژه در شهرستان ها در دسترس بودن مصالح، ساده بودن تکنولوژی تولید آجر و بلوک های بنایی، آشنایی سازندگان با نحوه ساخت و ساز یا مصالح بنایی و سرانجام ارزان­تر بودن قیمت تمام شده این قبیل ساختمان ها نسبت به ساختمان های با اسکلت فولادی و بتن مسلح می باشد. با توجه به این که در ساخت بیشتر ساختمان های بنایی ضوابط و معیارهای مهندسی مربوط به مقاومت سازه در برابر زلزله مورد توجه قرار نمی گیرد و معمولاً توسط سازندگان محلی و بدون توجه به اثر تخریبی زلزله، طراحی و اجرا می شوند. رویداد هر زمین لرزه در هر نقطه از کشور فاجعه آمیز بوده و پیامدهای بسیار نگران کننده ای در برخواهد داشت. برای داشتن ساختمان هایی مقاوم در برابر زلزله با سطح ایمنی مطلوب دو مساله اساسی را باید به طور منطقی پاسخ داد.
1)ساختمان هایی که از این به بعد ساخته می شوند چگونه طراحی، محاسبه و اجرا شوند تا دارای مقاومت کافی در برابر زلزله باشند.

 

 

مهر    1392

فهرست مطالب
عنوان                                                                                                                                                                                             صفحه
چکیده 1
فصل اول: دیوار حائل.. 2
1-1- تاریخچه ساخت سازه های حائل.. 3
1-2- انواع سازه های حائل.. 4
1-3- دیوارهای حائل خاکریزی شده 5
1-3-1- دیوار حائل وزنی درجا 5
1-3-2- دیوار های حائل طره ای.. 6
1-3-3- دیوارهای پشت بنددار و پایه دار. 6
1-4- دیوار وزنی پیش ساخته. 7
1-4-1- دیوارهای الوار بست… 7
1-4-2- دیوار حائل صندوقچه ای.. 7
1-4-3- دیوارهای گابیونی.. 7
1-4-4- دیوار حائل تثبیت شده 8
1-4-5- شیروانی خاک مسلح.. 9
1-5- دیوارهای خاکبرداری شده 9
1-5-1- سپرها 9
1-5-2- دیوار دیافراگم. 9
1-6- طراحی دیوارهای حائل.. 10
1-6-1- فشار خاک زیر پی دیوار حائل.. 11
1-7- انتخاب پارامترهای مقاومت برشی.. 11
1-7-1- انتخاب زاویه اصطکاک داخلی برای مصالح خاکریز. 11
1-7-2- زاویه اصطکاک در حالت حدی(′φcr) 11
1-7-3- زاویه اصطکاک حداکثر(φp) 12
1-7-4- زاویه اصطکاک بین ذرات (φµ) 12
1-8- انتخاب زاویه اصطکاک خاک-دیوار. 14
 
فصل دوم طیف پاسخ و طیف طراحی.. 15
2-1- مقدمه. 16
2-2- طیف پاسخ.. 17
2-3- طیف طراحی.. 18
2-4- مراحل گام به گام ساخت طیف طراحی با بهره گرفتن از شتابنگاشت… 19
2-5- تأثیر شرایط خاکی برروی طیف پاسخ و طیف طراحی.. 22
2-6- تأثیر بزرگی ومدت زمین لرزه بر طیفهای پاسخ و طراحی.. 24
2-7- تفاوت های بین طیف طرح و طیف پاسخ.. 25
فصل سوم: بر تحقیقات انجام شده در مورد بارهای دینامیکی وارد بر دیوار حائل.. 27
3-1- مقدمه. 28
3-2- شکست لرزهای انواع حایل ها 28
3-3- پاسخ دینامیکی دیوارهای حایل.. 28
3-4- انواع روش های طراحی دینامیکی دیوار حائل.. 29
3-5- آنالیز تعادل حدی.. 31
3-5-1- حالت شبه استاتیکی.. 31
3-5-2- روش مونونوبه اکابه. 32
3-5-3- روش آرانگو(1969Arango,) 35
3-5-4- چود هاری (Choudhury, 2002) 36
3-6- روش شبه دینامیک…. 42
3-6-1- استیدمن و زنگ ( steedman- zeng , 1990 ) 42
3-6-2- چودهاری- نیمبا لکاری (Choudry-nimblakar 2005) 44
3-7- آنالیز بر پایه جابجایی.. 45
3-8- مقایسه فشار خاک لرزه ای محاسبه شده با بهره گرفتن از روش های مختلف…. 46
3-9- حل با فرم بسته با بهره گرفتن از رفتار الاستیک یا ویسکوالاستیک…. 46
3-9-1- وود (wood, 1973) 46
3-9-2- ولتسوس و یونان (Veletsos and younan , 1994) 47
3-10- آنالیز عددی.. 49
3-10-1- الهمود و ویتمن (Al-Homoud and Whitman, 1999) 50
3-10-2- تحقیقات گرین وابلینگ (Green and Ebeling, 2003) 50
فصل چهارم: مدلسازی و تحلیل نتایج.. 52
4-1- پیشگفتار. 53
4-2- روش المان محدود. 53
4-3- مدل های رفتاری خاک… 54
4-4- مدل. 54
4-5- المان ها 54
4-6- صفحات… 54
4-7- ساخت مرحله ای.. 55
4-8- شرائط لازم برای اعمال به هندسه مدل در شرائط دینامیکی.. 55
4-8-1- مرزهای جاذب… 55
4-8-2- میرایی.. 56
4-9- مدلسازی.. 56
4-10- مدلسازی زلزله. 63
4-11- بررسی دیوار حائل 6 متری.. 64
4-12- نتایج زلزله UPLAND برای دیوار حائل 6 متری.. 65
4-13- نتایج زلزله GILORI برای دیوار حائل 6 متری.. 67
5-14- مقایسه نتایج دو زلزله UPLAND و GILORI برای نقاط انتخابی.. 69
4-15- بررسی دیوارحائل 9 متری.. 71
4-15-1- زلزله Gilori 71
4-5-2- زلزله Upland.. 73
4-16- بررسی دیوار 12 متری.. 77
4-16-1- زلزله Gilori 77
4-16-2- زلزله Upland.. 79
4-17- کلیات… 83
منابع و مآخذ: 85
 
فهرست اشکال
عنوان                                                                                                                                                                                             صفحه
شکل1-1- نیروهای وارده بر دیوارهای حائل.. 4
شکل1-2- دیوار حائل وزنی ونیمه وزنی.. 5
شکل1-3- دیوارحائل پشت بنددار و پایه دار. 6

 

شکل1-4- (a)دیوار حائل الواربست (b)دیوار حائل صندوقچه ای© دیوار حائل گابیونی.. 8
شکل1-5- دیوار MSE روکش شده توسط (a)پانلهای پیش ساخته(b) با بلوکهای پیش ساخته. 8
شکل1-6- دیوار ساخته شده از(a)شمعهای مماسی(b) شمعهای متقاطع.. 10
شکل2-1- نحوه تعیین طیف پاسخ جابجایی.. 18
شکل2-2-نحوه تعیین طیف  پاسخ شبه شتاب… 18
شکل2-3-طیف پاسخ زلزله های ثبت شده در ایستگاه السنترو در طی سال های…. 19
شکل2-4-طیف طراحی میانگین و میانگین بعلاوه انحراف از معیار استاندارد برای میرایی 5%. 20
شکل2-5-نحوه ساخت طیف طراحی خطی.. 21
شکل2-6-ساخت طیف طراحی برای احتمال 84.1% و میرایی 5%. 22
شکل2-7-میانگین طیف های پاسخ برای شرایط مختلف محل.. 23
شکل2-8-میانگین طیف های پاسخ شتاب برای شرایط مختلف محل.. 23
شکل2-9-طیف های نسبی شتاب در 2 درصد میرایی برای چهار طبقه بندی خاک… 24
شکل2-10-تاثیر بزرگی زمین لرزه بر شکل های طیفی.. 25
شکل2-11-طیف طرح برای منطقه ای تحت تاثیر زمین لرزه ی حاصل از دو گسل.. 26
شکل3-1-سطح شکست و نیروهای در نظر گرفته شده در روش مونونوبه اکابه. 33
شکل3-2-مدل تحلیلی چودهاری.. 37
شکل3-3-دیاگرام آزاد مدل چودهاری.. 37
شکل3-4-سطح شکست و نیروها 40
شکل3-5-سیستم در نظر گرفته شده توسط استیدمن و زنگ…. 43
شکل3-6- سیستم آزمایش شده توسط ولتسوس و یونان. 48
شکل4-1- هندسه مدل به همراه مرزهای جاذب و جابجایی اعمال شده به کف مدل. 56
شکل4-2- مرحله اول خاکریزی.. 58
شکل4-3- مرحله دوم خاکریزی.. 58
شکل4-4- مرحله سوم خاکریزی.. 59
شکل4-5- مرحله چهارم خاکریزی.. 59
شکل4-6-توزیع فشار در دیوار پس از اجرای خاکریزی در چهار ضریب سختی چرخشی متفاوت… 61
شکل4-7-فشار جانبی دینامیکی محاسبه شده برای دیوار حائل طره توسط پانتامان. 63
شکل4-8- فشار جانبی دینامیکی محاسبه شده برای دیوار حائل وزنی توسط پانتامان. 63
شکل4-9- توزیع تنش جانبی در حالت استاتیکی برای دیوار حائل 6 متری.. 64
شکل4-10- نمودار توزیع تنش جانبی برای دیوار حائل 6 متری در حالت استاتیکی.. 65
شکل4-11- جابجایی افقی در مدل دیوار حائل 6 متری پس از زلزله. 65
شکل4-12- تاریخچه شتاب قائم در مدل دیوار حائل 6 متری پس از زلزله. 66
شکل4-13- تاریخچه شتاب افقی در مدل دیوار حائل 6 متری.. 66
شکل4-14- توزیع فشار جانبی دینامیکی در دیوار حائل 6 متری.. 66
شکل4-15- نمودار توزیع تنش جانبی دینامیکی در دیوار حائل 6 متری.. 67
شکل4-16- جابجایی افقی در مدل دیوار حائل 6 متری پس از زلزله. 68
شکل4-17- تاریخچه شتاب قائم در مدل دیوار حائل 6 متری پس از زلزله. 68
شکل4-18- تاریخچه شتاب افقی در مدل دیوار حائل 6 متری.. 68
شکل4-19- توزیع فشار جانبی دینامیکی در دیوار حائل 6 متری.. 69
شکل4-20- نمودار توزیع تنش جانبی دینامیکی در دیوار حائل 6 متری.. 69
شکل4-21- تاریخچه جابجایی در نقاط انتخابی مدل دیوار حائل 6 متری.. 69
شکل4-22- تاریخچه جابجایی در نقاط انتخابی مدل دیوار حائل 6 متری.. 70
شکل4-23- مقایسه نیروی افقی به وجد امده در دیوار حائل 6 متری.. 70
شکل4-24- جابجایی افقی در مدل دیوار حائل 9 متری پس از زلزله. 71
شکل4-25- تاریخچه شتاب افقی در مدل دیوار حائل 9متری.. 71
شکل4-26- تاریخچه شتاب قائم در مدل دیوار حائل 9متری.. 72
شکل4-27- توزیع فشار جانبی دینامیکی در دیوار حائل 9متری.. 72
شکل4-28- نمودار توزیع تنش جانبی دینامیکی در دیوار حائل 9متری.. 73
شکل4-29- جابجایی افقی در مدل دیوار حائل 9 متری پس از زلزله. 73
شکل4-30- تاریخچه شتاب افقی در مدل دیوار حائل 9متری.. 74
شکل4-31- تاریخچه شتاب قائم در مدل دیوار حائل 9متری.. 74
شکل4-32- توزیع فشار جانبی دینامیکی در دیوار حائل 9متری.. 74
شکل4-33- نمودار توزیع تنش جانبی دینامیکی در دیوار حائل 9متری.. 75
شکل4-34- مقایسه نیروی افقی به وجود آمده در دیوار حائل 9متری.. 75
شکل4-35- تاریخچه جابجایی در نقاط انتخابی مدل دیوار حائل 9متری.. 76
شکل4-36- تاریخچه جابجایی در نقاط انتخابی مدل دیوار حائل 9متری.. 76
شکل4-37- جابجایی افقی در مدل دیوار حائل 12متری پس از زلزله. 77
شکل4-38- تاریخچه شتاب افقی در مدل دیوار حائل 12متری.. 77
شکل4-39- تاریخچه شتاب افقی در مدل دیوار حائل 12متری.. 78
شکل4-40- توزیع فشار جانبی دینامیکی در دیوار حائل 12متری.. 78
شکل4-41- نمودار توزیع تنش جانبی دینامیکی در دیوار حائل 12متری.. 79
شکل4-42- جابجایی افقی در مدل دیوار حائل 12متری پس از زلزله. 79
شکل4-43- تاریخچه شتاب افقی در مدل دیوار حائل 12متری.. 80
شکل4-44- تاریخچه شتاب افقی در مدل دیوار حائل 12متری.. 80
شکل4-45- توزیع فشار جانبی دینامیکی در دیوار حائل 12متری.. 80
شکل4-46- نمودار توزیع تنش جانبی دینامیکی در دیوار حائل 12متری.. 81
شکل4-47- مقایسه نیروی افقی به وجود امده در دیوار حائل 9متری.. 81
شکل4-48- تاریخچه جابجایی در نقاط انتخابی مدل دیوار حائل 9متری.. 82
شکل4-49- تاریخچه جابجایی در نقاط انتخابی مدل دیوار حائل 9متری.. 82
 
 
فهرست جداول
عنوان                                                                                                                                                                                             صفحه
جدول1-1- انواع زاویه های اصطکاک داخلی برای کاربرد در مسائل مهندسی.. 13
جدول2-1-  ضرایب بزرگنمایی برای ایجاد طیف طراحی خطی.. 21
جدول 3-1- مقایسه مقادیر  های بدست آمده از روش چودهاری و دیگر تئوری های لرزه ای.. 42
جدول 3-2- مقایسه فشار خاک لرزه ای محاسبه شده با بهره گرفتن از روش های مختلف…. 46
جدول4-1- مشخصات مصالح خاکی.. 57
جدول4-2- مشخصات المان Plate. 57
جدول 4-4- مقادیر شتاب افقی (متر/ مجذور ثانیه) حاصل از نرم افزار PLAXIS.. 61
جدول 4-5- مقادیر ضریب فشار جانبی فعال در حالت دینامیکی.. 62
جدول 4-6- مقایسه مقادیر فشار جانبی حاصل از تئوری و نرم افزار PLAXIS.. 84
 
فصل اول:
دیوار حائل
 
1-1- تاریخچه ساخت سازه های حائل
از زمانی که انسان ها زندگی کوچ نشینی را رها کردند- مقارن با ده هزار سال قبلاز میلاد مسیح- با هدف دفاع از خود شـروع به ساخت موانع صعب العبور نمودند. این ساخت و سازها با ساخت مقبره ها-با الهام گرفتن از اعتقادات مذهبی ماننـد عـروج بـه بهشت- ادامه پیدا کرد. از شواهد موجود چنین برمی آید که اولین آیده های ساخت یک سازه قائم برای نگهداری توده مـصالح رامی توان در مقبره های خرسنگی[1] در حوالی اقیانوس اطلس و در اروپا یافت. به عنوان مثال Newgarange Cairn در ایرلنـدکه متعلق به چهار هزار سال قبلاز میلاد مسیح است. این سازه مانند یک گنبد با قطر82 متر ساخته شـده اسـت. این سازه دارای ارتفاعی معادل 2/4 متر است که به کمک توده های سنگی که به صورت قائم مستقر شده اند (حداکثر تا ارتفـاع2/1 متر ) ساخته شده است. این توده های سنگی بدون کمک ملات مستقر شده  اند. این سازه های حائل شامل مصالح سـنگی گردگوشه ای هستند که از بستر رودخانه های مجاور آورده شده اند.
سازندگان این سازه ها خیلی زود از مساله فشارهای موجود بر روی دیوارها مطلع گشتند و به کمک عوامل مختلف سعی داشتند تا  آنرا به نحوی کاهش دهند. شواهد چنین تلاش هایی ر ا می توان در دو تکنیک کاملاً متفاوت به کار گرفته شده در ساخت این مقبره ها در سه هزار سال قبل از میلاد مسیح جستجو نمود. یکی از این تکنیک ها قرار دادن شبکه هـای تـوری ماننـد افقـی ودیگری تکنیک جداسازی و قسمت بندی بوده است. به عنوان مثال معماران ایرلندی از  شبکه های ساخته شده به کمک ریـشهگ یاهان (تکنیک اول ) بین لایه های سنگ ریزه های گردگوشه استفاده می کردند. تکه های ریشه گیاهان خیلی راحت به یکـدیگرقفل و بست شده و این توریهای ساخته شده را در کنار یکدیگر قرار می دادند. آزمایشات انجام شده بر روی شبکه های ساخته شده توسط این مصالح و محاسبات نشان می دهند که این تکنیک از قابلیت مناسبی برای کـاهش فـشار خـاک در سـازه هـای حایل دایره ای برخوردار است. در صورت عدم استفاده از این نوع تکنیک واضح اسـت کـه مـصالح سـنگی بـسیار سـریع در اثـرفشارهای جانبی ایجاد شده ناپایدار  می شدند و باعث خرابی سازه  می گشتند(علیرضا زرکامی، 1385).
از تکنیک دوم بیشتر در ساخت هرم های سنگی در مصر استفاده شده است. آیده ساخت سازه هایی با این تکنیـک بـه معمـاران مصری کمک کرد تا بلندترین هرم سنگی تاریخ به ارتفاع 60 متر  را بسازد. آنهـا در سـاخت هـرم تنهـا از دیوارهـای شـمالی– جنوبی و شرقی– غربی استفاده نمودند. دیوارهای مربعی هم مرکز با محور هرم هستند و این مربع هـای تودرتـو بـه فواصـل 5 ذرع مصری (6/2 متر ) از هم فاصله داشتند. برای جلوگیری از واژگونی دیوارهای حائل با زاویه72درجـه نـسبت بـه افـق و بـه صورت مایل اجرا شده اند. این دیوارها بوسیله تخته سنگ های تراشیده شده ساخته شده اند و فواصل بین دیوارها بوسیله سـنگ ریزه های حاصل از تراشیدن تخته سنگها پر شدهاند(علیرضا زرکامی، 1385).
 
1-2- انواع سازه های حائل
عموماً از دیوار حائل برای حفظ یک اختلاف تراز در سطح زمین استفاده  می شود قسمتی از سطح زمین که در سمت مرتفـع تـر  واقع شده است را خاکریز می نامیم که عموماً شامل زمین طبیعی نیز  می شود. قسمتی از دیوار که به سمت خاکریز است را پشت دیوار و قسمتی از دیوار که به سمت فضای بیرون است را سطح دیوار  می نامیم. نقطه b در شکل2-1 را پاشنه دیـوار و نقطـهd  در کف دیوار در شکل 2-1 را پنجه دیوار می نامیم. اغلب دیوارهای حائل بدون بدون اجزای کمکی (مثل مهار، پـشت بنـد و…) تنها به کمک وزن خود دیوار و وزن خاکی که روی پاشنه قرار دارد در برابر لنگر ایجاد شده توسط فشار خاک حول پنجه دیوار،پایدار باقی می مانند.  انواع مختلف سازه ها  و سیستم هایی که به عنوان حائل به کار می روند. بسیار زیاد و تقریباٌ نامحدود اسـت(علیرضا زرکامی، 1385).
 
انواع متداول این دیوارها، دیوارهای ثقلی، طره ای و پشت بنددار است.
شکل1-1- نیروهای وارده بر دیوارهای حائل
 
برخی از کاربردهای سازه های حائل عبارت است از:

• بزرگراه ها و یا راه آهن هایی که خط پروژه آنها نسبت به زمین های مجاور خیلی بالاتر و یـا پـایین تـر اسـت و حـریم راه آنقـدر وسیع نیست که نتوان این اختلاف را به کمک شیروانی حل کرد.
• کوله پل ها
• ساختمان هایی که روی زمینهای شیبدار ساخته می شوند.
• در سازه های ساحلی برای ساختن محوطه پهلو گرفتن کشتی ها
• سازه های کنترل سیلاب ها (Flood walls)
• زمین های ناپایدار، که از دیوارهای حائل برای جلوگیری از زمین لغزش استفاده می شود. (Coduto, 2003)

 
1-3- دیوارهای حائل خاکریزی شده
1-3-1- دیوار حائل وزنی درجا[2]
دیوارهای حائل وزنی اجرا شده در محل عموماً دارای اشکال ذوزنقه ای هستند و معمولاً بوسیله بتن و یا مـصالح بنـایی سـاخته مــی شــوند. دیوارهــای وزنــی بــه وســیله وزن خــود در برابــر واژگــونی و لغــزش ناشــی از نیروهــای جــانبی مقاومــتمیکنند. (TDOT, 2004) در این نوع سازه های حائل تغییر شکل بدنه دیوار در تماس با خاک ناچیز بوده لذا نیروهای وارده تابع تغییر مکان دیوار می باشند. (رهائی،1375) تا ارتفاع 5 متر و شرایط معمولی بارگذاری ساخت آنها به لحاظ اقتصادی بهینه بوده و با انتخاب هندسه مناسب مشکلات پایداری داخلی و خارجی معمولاً در مورد آنها مطرح نمی باشد.(اسلامی ،1384) در برخی موارد با بهره گرفتن از مقدار محدودی میله گرد از عرض دیوار حائل وزنی مقداری کاسته می شـود. ایـن میلـه گردهـا درخمش با مصالح بنایی مشارکت می کنند. به این دیوارها، دیوارهای حائل نیمه وزنی  می گویند. (علیرضا زرکامی، 1385)
شکل1-2- دیوار حائل وزنی ونیمه وزنی
1-3-2- دیوار های حائل طره ای[3]
این نوع دیوارها معمولاً از بتن مسلح ساخته می شوند و متشکل از سه قسمت اصلی به قرار ساقه (دیواره) پاشنه (قسمتی از پی که زیر خاکریز است) و پنجه (قسمتی از پی که جلوی خاکریز است) می باشند. ارتفاع متداول و اقتصادی این دیوارهـای بتنـی6 تا 9 متر بوده و مقاومت داخلی آنها در برابر تنشهای کششی با آرماتورگذاری تـامین شـده و پایـداری خـارجی آنهـا عمـدتاً توسط وزن خاک روی پاشنه و وزن دیوار تامین می شود. (علیرضا زرکامی، 1385)
 
1-3-3- دیوارهای پشت بنددار و پایه دار[4]
مشابه دیوارهای حائل طرهای هستند با این تفاوت که در فواصل منظم دارای پشت بندهایی عمود بر دیـواره سـاقه مـی باشـند. عملکرد مشترک پشت بندها، ساقه و پی موجب می شود که دیوار با عملکرد خمشی دو طرفه بارهای رانش را تحمـل کنـد. بـه وجود آوردن مقطعT شکل (ساقه به عنوان بالT  و پشت بند به عنوان جان در مقطع) باعث می شود لنگر و نیروهـای برشـی وارده را به راحتی تحمل نمایند. این دیوارها معمولاً برای ارتفاع بیش از 15 متر کاربرد دارند. هـرگـاه پـشت بنـدها در جلـوی دیوار باشد به این نوع دیوار، دیوار پایه دار گفته می شود.
شکل1-3- دیوارحائل پشت بنددار و پایه دار

 مقدمه. 1

فصل اول: کلیات، مفهوم شناسی، عناصر هویت ملی

1-1 کلیات… 3

1-1-1 بیان مسأله. 3

1-1-2 سؤال های تحقیق.. 4

1-1-3 پیشینه و ادبیات تحقیق.. 4

1-1-4 محدوده تحقیق.. 7

1-1-5  فرضیه ها 7

1-1-6 اهداف تحقیق.. 8

1-1-7 روش تحقیق.. 8

1-1-8 مفاهیم تحقیق.. 10

1-1-9 سازماندهی تحقیق.. 11

1-2 مفهوم شناسی.. 11

1-2-1 ملت… 11

1-2-2 ملیت… 13

1-2-3  فرایند ملت سازی.. 14

1-2-4 همانندسازی.. 18

1-2-5  تکثر گرایی.. 19

1-2-6   هویت ملی.. 19

1-2-7 ناسیونالیسم.. 21

1-2-7-1 انواع ناسیونالیسم.. 22

1-2-8 سیاست قومی.. 23

1-3  عناصر هویت ملی.. 24

1-3-1دین و مذهب… 25

1-3-2 زبان. 26

1-3-3 جغرافیا یا سرزمین.. 27

1-3-4  فرهنگ (رسوم ملی،آیین ها،اسطوره ها،هنر) 28

1-3-5  تاریخ و سرنوشت مشترک…. 29

1-3-6 بستگی های مشترک اقتصادی.. 30

1-3-7 میراث سیاسی مشترک (دولت) 31

1-3-8  اراده جمعی داوطلبانه. 32

فصل دوم:

 ملت ایران در ادوار مختلف تاریخی با تمرکز بر بعد از انقلاب اسلامی 1979

2-1 مقدمه. 34

2-2 تاریخ سیاست های ملت سازی در دوران باستان و اسلامی.. 34

2-3بررسی سیاست های ملت سازی بعد از انقلاب اسلامی 1979. 36

 

2-3-1 رویکرد امت مدارانه (الگوی آرمان گرایانه) 36

2-3-2رویکردتلفیقی.. 36

2-3-3 رویکرد وحدت در کثرت… 37

2-3-4 دوران سیاست جنگی.. 42

2-4 نتیجه گیری.. 46

فصل سوم : وضعیت جمعیت شناختی جمهوری اسلامی ایران ( با تأکید بر تنوع قومی)

3-1مقدمه…………………………………………………………… 48

3-2 بررسی وضعیت تنوع قومی در جهان. 48

3-3  تنوع قومی در ایران و علل آن. 52

3-4  علل گونا گونی قومی در ایران. 53

3-4-1زبان. 55

3-4-2 دین.. 56

3-4-3موقعیت جغرافیایی ؛ اقوام مهاجر و کوچ نشین.. 57

3-4-4 برنامه های نوسازی (نفوذ فرهنگ غرب) 58

3-5 ایران: موزاییک اقوام. 58

3-5-1 قوم آذری.. 65

3-5-2 قوم کرد. 67

3-5-3 قوم عرب… 70

3-5-4 قوم بلوچ.. 72

3-5-5 قوم ترکمن.. 75

3-5-6 قوم لر. 78

3-6 نتیجه گیری.. 80

فصل چهارم: سیاست ملت سازی در دوران سازندگی و اصلاحات در جمهوری اسلامی ایران (1384- 1367)

4-1 مقدمه.. 82

4-2 دوره سازندگی.. 82

4-2-1 تأکید بر توسعه اقتصادی و تشدید نابرابری های منطقه ای.. 82

4-2-2تشدید تمرکز گرایی در ساختار سیاسی کشور. 86

4-2-3  مصوبه­های شورای عالی انقلاب فرهنگی در دوره سازندگی…………………………………………..87

4-2-4 دیدگاه های رئیس دولت سازندگی.. 88

4-2-5 برنامه ها و اهداف طرح ریزی شده دولت و هیات وزیران(1376-1368) 91

4-2-6 نتایج و عملکرد دولت سازندگی.. 94

4-2-7 جمع بندی اقدامات دوره سازندگی در جهت تدوین سیاست ملت سازی (1376- 1368) 100

4-3  دوره اصلاحات (1384-1376) 103

4-3-1 دیدگاه  رئیس دولت اصلاحات در زمینه ملت سازی.. 103

4-3-2 اولویت یافتن مسایل فرهنگی و سیاسی (اهداف و برنامه های طرح ریزی شده دولت و هیات وزیران) 107

4-3-3 تمرکز زدایی اداری، برنامه ریزی.. 111

4-3-4 تغییر نگرش در مبانی هویت ملی و وفاق اجتماعی ( تغییر در مبانی ملت سازی) 113

4-3-5 عملکرد و نتایج دولت اصلاحات(1384-1376) 115

 

فصل پنجم :  نتیجه گیری

5-1 وجوه تفاوت در دو الگوی ملت سازی در جمهوری اسلامی ایران. 124

5-2 وجوه تشابه در سیاست های ملت سازی در دوران سازندگی و اصلاحات… 126

فهرست منابع. 131

منابع فارسی.. 131

منابع لاتین.. 136

 

 

فهرست جداول

جدول شماره 3-1  تقسیمات ایرانیان بر اساس زبان و دین.. 54

جدول شماره 3-2 خانواده های زبانی در ایران. 56

 

 

مقدمه

موضوع ملت سازی از مباحث کلیدی و راهبردی در عرصه­ علوم سیاسی و روابط بین الملل می­باشد. چون مقدمه و اساس مطالعات سیاسی دولت، حکومت و جامعه که روابط و مناسبات این اجزا پیش زمینه و سرآغاز مطالعات رشته های سیاسی و بین الملل را تشکیل می­دهد و بدون شناخت ملت و عناصر ملت سازی، مطالعه در زمینه علوم فوق کاری بیهوده و بدون محتوی خواهد بود، زیرا ملت به عنوان موضوع کلان و پیچیده اسکلت بندی مطالعات سیاسی و بین الملل را تشکیل می دهد.

واقعیت پدیده ملت سازی و گونه های مختلف سیاست های ملت سازی قدمتی تاریخی دارد اما نظریه پردازی پیرامون آن با پیدایش دولت – ملت های مدرن اروپایی و شیوع نظریه های نوسازی و توسعه مقارن شده است. در همین راستا صاحب نظران مختلف درباره مؤلفه ها و عناصر ملت، شیوه های شکل گیری ناسیونالیسم و ملی گرایی در میان ملت ها و نسبت ملت به عنوان کل با هویت های خرده مثل گروه های قومی، نژادی، زبانی و مذهبی و نسبت سیاست ملت سازی با دموکراسی، آزادی، خشونت یا همزیستی سیاسی و الگوهای متفاوت ملت سازی در ملت های نوپا و تاریخی نظریه های متعددی را مطرح نموده اند.

کشور ایران به عنوان یکی از تمدن­های کهن در طول تاریخ فراز و فرودهایی داشته و حوادث گوناگونی را پشت سرگذاشته است ولی ملت ایران توانسته ماندگاری خود را با وجود تحولات بزرگ در تمام عصرها و دوره­ها حفظ نماید. بنابراین شناخت الگوها و گونه های ملت سازی در ایران و خصوصاً بعد از انقلاب اسلامی از اهمیت بسیاری برخوردار است.

لذا با توجه به این توضیحات و همچنین به دلیل اهمیت موضوع ونبود کارهای تحقیقی پیرامون ملت سازی در ایران، خصوصاً در مطالعات موردی پیرامون جمهوری اسلامی، دراین پژوهش سعی گردیده است تا الگوهای ملت سازی اتخاذ شده از سوی دولت­های بعد از انقلاب اسلامی مورد مطالعه قرار گیرد ونقش آن در روند توسعه و تعالی ایران در طی دوره های مختلف علی الخصوص در دوران سازندگی و اصلاحات مورد کاوش و بررسی قرار گیرد.

 

اهداف تحقیق 8

سوالات تحقیق 8

متغیرهای تحقیق 9

تعریف مفاهیم 9

روش تحقیق 9

سازماندهی تحقیق 10

الف) آزادی وتعاریف آن 12

ب) مفهوم آزادی و تاریخچه آن 16

ج) انواع آزادی 21

د)آزادی از دیدگاه لیبرالیسم 25

ه) نسبت آزادی با عدالت 32

و)جمع بندی 35

الف) پیشینه 37

ب) دیدگاه فلسفی 39

ج) اندیشه 41

1- مفهوم آزادی 41

2- لیبرالیسم كلاسیک و نئو لیبرالیسم 48

3- نظریه اخلاقی 50

4- قانون 52

5- عدالت 54

6- نظم خودجوش 58

د) جمع بندی 60

الف) پیشینه 63

ب) دیدگاه فلسفی 65

پ) اندیشه 68

1- مفهوم آزادی 68

2- لیبرالیسم مساوات طلبانه 72

3- اخلاق 74

4- عدالت 75

5- حق در برابر خیر 81

6- قراردادگرایی 82

د) جمع بندی 84

الف) سیر تاریخی آزادی 88

ب) وجوه اشتراک و افتراق 90

وجوه اشتراک آراء هایک و رالز درباره مفهوم آزادی 101

وجوه افتراق آراء هایک و رالز درباره مفهوم آزادی 101

 

الف) خلاصه ونتایج 104

ب) محدودیت ها و پیشنهادات 108

فهرست منابع 110

Abstract: 114

 

چکیده

مفهوم آزادی بی شک یکی ازمهمترین نظریه های سیاسی می باشد که همواره تاثیرات شگرفی را در تحولات جهان داشته است، اما تعریف آزادی همواره دشوار بوده است زیرامفاهیم تشکیل‌دهنده آن قابل تعبیرها و تفسیرهای گوناگون است. متفکرین زیادی تعاریف و تفاسیرمتعددی را دراین باره ارائه کرده اند، از جمله مهمترین اندیشمندانی که تاثیرات شگرفی را در بحث آزادی گذاشته اند هایک ورالز می باشند، بنابراین مهمترین هدف این پژوهش بررسی تطبیقی مفهوم آزادی در آراء سیاسی هایک ورالزمی باشد و دراین راستا سئوالاتی مطرح گردید که عبارتند از: 1) معنی و راهکارهای دست یابی به آزادی در اندیشه هایک چیست؟ 2) معنی و راهکارهای دست یابی به آزادی دراندیشه رالزچیست؟ 3) وجوه اشتراک و افتراق مفهوم آزادی در اندیشه هایک و رالز کدامند؟ روش انجام این پژوهش توصیفی و تحلیلی است ونتایج و یافته های حاصل از این پژوهش به شرح ذیل می باشد: 1) آزادی نزد هایک به معنای آزادی از همه قید و بندها و رها شدن در دنیای غرایز نیست، بلکه برعکس او آزادی را در چارچوب قید و بندهای کلی یعنی قانون میسرمی‏داند. محوراندیشه سیاسی هایک آزادی است ومنظور هایک از آزادی عمدتاً آزادی سیاسی و مدنی فردی است؛ 2) ازجمله مشهورترین تئوری‌ها پیرامون  آزادی و عدالت در غرب  تئوری عدالت جان‌رالزمی‌باشد که کالبد اصلی آن را مفهوم آزادی تشکیل می‌دهد. آزادی از دید وی شامل برابری و عدالت هم هست و عدالت از درون آزادی سر برمی آورد.

کلید واژه ها: آزادی؛ عدالت؛ انسانیت

 

مقدمه

درطول قرون و اعصار هیچ کلمه ای به اندازه کلمه آزادی بحث انگیز نبوده است. آزادی  به پرمعناترین و مورد توجه ترین واژه در جوامع انسانی تبدیل شده و دراین بین فلاسفه و دانشمندان هر عصر با توجه به مقتضیات زمانی و مکانی، شرایط اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی موجود به تلاش برای  تعریف آزادی و حل مسائل حاشیه ای آن پرداختند. همچنین می توان گفت: هیچ کلمه ای همانند واژه آزادی مورد بد فهمی و کژفهمی ها نبوده است. به نام آزادی و در دفاع از آن در طول تاریخ خون ها ریخته شده، جنگ ها بوجود آمده، شکنجه ها صورت گرفته و توسط ادبا، شاعران، سیاستمداران، فیلسوفان و حتی مردم عادی در مدح و ستایش یا نکوهش آن سخن ها گفته شده و کتاب ها به نگارش درآمده است.

مفهوم آزادی از بدو پیدایش فلسفه سیاسی تاکنون یکی از مهمترین مفاهیمی بود که اندیشمندان و فلاسفه درعلوم انسانی به آن پرداخته اند و هر یک با توجه به نگاه خود نسبت به ایجاد یک جامعه مطلوب معنای خاص خود را درباره این مفاهیم بیان داشته اند، در این میان دو تن از اندیشمندانی که درعصر حاضر می توان به آراء آنها در مورد ایجاد جامعه مطلوب که در آن آزادی و عدالت حاکم باشد به هایک و رالزاشاره نمود. در این پژوهش سعی شده است که معنا و مفهوم واژه آزادی از نقطه نظر این دو اندیشمند مورد توجه قرار گرفته و تلاش گردد که وجوه اشتراک و افتراق آراء این دو اندیشمند در ارتباط با مفهوم آزادی فهمیده شود. برای رسیدن به این هدف این پژوهش به چند فصل تقسیم شده است که در فصل اول سعی بر آن است تحت عنوان کلیات تحقیق به بیان مساله، اهمیت و ضرورت، اهداف، سئوالها پرداخته شود و در فصل دوم تحت عنوان  چارچوب نظری تحقیق و بیان مباحث نظری پیرامون آزادی به  معنی مفاهیم و تفسیرهایی از مفهوم آزادی و تحقیقات انجام شده توجه شده است. درفصل سوم  مفهوم آزادی در آراء هایک وراهکارهای دست یابی به آن و در فصل چهارم مفهوم آزادی درآراء رالز و راهکارهای دست یابی به آن مطرح است. درفصل پنجم  به وجوه اشتراک و افتراق آراء هایک و رالز درباره مفهوم آزادی توجه شده است و در فصل ششم خلاصه، نتایج و پیشنهادات در مورد این پژوهش ارائه گردیده است.

دراین پژوهش سعی بر آن بود تا با رویکردی علمی و با بهره گرفتن از شیوه ای توصیفی و تحلیلی آراء هایک و رالز در مورد مفهوم آزادی به صورت تطبیقی بررسی شود. در این راستا از منابع و ماخذ گسترده ای شامل کتب، مقالات، فصل نامه ها و… از دیدگاه ها و نظرات بسیاری بهره برداری شده است، بدین سبب این پژوهش می توان یکی از منابع مفید در حوزه اندیشه سیاسی و شناخت آراء هایک و رالز باشد اما این پژوهش نیز مانند هر پژوهش دیگری عاری از ایراد و انتقاد نیست.

 

 

فصل اول

 کلیات تحقیق

  
بیان مسئله تحقیق

هایک و رالز دو تن از فیلسوفان سیاسی غرب در قرن بیستم هستند و شناخت و درک صحیح مبانی فکری آنان دارای اهمیت می باشد. آزادی از جمله مفاهیم بنیادینی است که آن دو اندیشمند پیرامون آن نظراتی ارائه نمود ه اند، لذا شناخت این مفهوم به صورت تطبیقی در آراء هایک و رالز حائز اهمیت است.

آزادی طبق نظر برخی ازواژه اوستایی آزاته و یا واژه پهلوی آزاتیه  گرفته شده است. قدیمی ترین تعابیر در مورد آزادی در آثار اندیشمندان یونان باستان آمده است. ماده 4 اعلامیه حقوق بشرو شهروند که در سال 1789 به دنبال انقلاب کبیربه وسیله مجلس موسسان فرانسه به تصویب رسید آزادی را چنین تعریف کرده است: آزادی عبارت است ازاختیارانجام هرآنچه به شخص دیگر آسیب نرساند. از این رو بهره گیری هر فرد از حقوق طبیعی خویش هیچ محدودیتی ندارد مگر حدودی که بهره مندی دیگر اعضای جامعه از همان حقوق را تضمین می کند، تعیین این حدود تنها برعهده قانون است(سن، 25:1389). آزادی برای حفظ سلامت جامعه و جلوگیری از سوء‌استفاده از قدرت و موقعیت ضروری می باشد.

دو موضوع مهم و اساسی زندگی هایک نخست آزادی و دوم نظم است و به عقیده وی آزادی مهمترین دستاورد تمدن مدرن و در عین حال شرط لازم برای دوام و بقای آن است. منظور وی از آزادی عمدتا آزادی سیاسی و مدنی فردی (محدود کردن قدرت دولت توسط قانون) است و معتقد است حکومت قانون اندیشه مرکزی آزادی سیاسی را تشکیل می دهد ودرمقابل رالز برای نهادینه‌شدن دموکراسی و آزادی، تحقق برابری « عدالت اجتماعی» را یک اصل می‌داند و می گوید حکومت قانون پیوند نزدیکی با آزادی دارد، بنابر آنچه گفته شد تطبیق مفهوم آزادی در اندیشه هایک و رالز مسئله این پژوهش است.

محوراصلی اندیشه هایک برمحورارزشهای لیبرالیسم راستین و آزادی های فردی تضمین شده و موکد در آن شکل گرفته است. آزادی فردی در مفهومی که هایک ازآن دارد زاییده و مخلوق قانون است و بیرون از جامعه مدنی نمی تواند وجود داشته باشد و حکومت قانون اگر درست فهمیده و به صورتی منسجم به اجرا گذاشته شود بایستی لزوما حافظ آزادی فردی باشد، درمقابل جان رالز درصدد آشتی میان عدالت اجتماعی و آزادی فردی می باشد، از دید اواصل اول عدالت از آزادی برابروفرصت های برابردفاع میکند، به عبارت دیگر در اصل اول که اصل بیشترین آزادی برابر خوانده می شود حقوق سیاسی و مدنی هر کس با دیگران برابر است. آزادی های اساسی را تنها می‌توان به خاطر خود آزادی محدود کرد.

هایک آزادی فردی را درساخت مناسبات اقتصادی جامعه مهمتر و کارسازترازعدالت اقتصادی در زمینه توزیع درآمد می داند و پیشنهاد قطعی رالز این است که در صورت وجود تضاد بین آزادی و نیازهای اقتصادی، آزادی باید حق تقدم بی چون و چرا داشته باشد. محوراندیشه سیاسی هایک مفهوم آزادی است و به نظر وی آزادی صرفا ارزش نیست بلکه منبع و شرط اخلاقی ترین ارزش هاست. ارزش آزادی در امورپیش بینی نا پذیری است که از تحقق آن ناشی می شود. آن آزادی که پیشاپیش آثار مثبتش معلوم باشد آزادی نیست. او هوادار مفهوم منفی آزادی است، آزادی بدین معنا فقدان و نفی شرایط نا مطلوب است. وی معتقد است که  آزادی وسیله ای  برای  رسیدن به یک هدف عالی سیاسی نیست،  بلکه خود همان هدف عالی سیاسی است. در مقابل ازجمله مشهورترین تئوری‌ها پیرامون عدالت و آزادی در غرب جدید  تئوری عدالت جان رالز می‌باشد که کالبد اصلی آن را مفهوم آزادی تشکیل می‌دهد، بطوری که اگر دکترین آزادی را از تئوری عدالت او جدا کنیم آنچه بر جا می‌ماند  مدّلل و قابل دفاع نخواهد بود. وی معتقد است همیشه می توان آزادی را با استناد به اقلام سه گانه توضیح داد: کارگزاران آزاد، حدود یا قیودی که آنها از آن حدود و قیود آزاد و رها هستند و آنچه آنها آزادند انجام دهند یا ندهند. وی می گوید مهم است که بدانیم آزادی های اساسی باید به مثابه یک کل یا یک نظام ارزیابی شوند، یعنی ارزش یکی از آزادی ها به طورمعمول به مشخص کردن آزادی های دیگر بستگی دارد و این همبستگی باید عموماً در تدوین چا رچوب یک قانون اساسی و قانونگذاری مطمح نظر قرار گیرد، روشن است که هر گاه آزادی ها بدون محدودیت باشند با یکدیگر تصادم می‌کنند.

با توجه باینکه مفهوم آزادی علیرغم گذشت سالیان زیاد از بررسی و کنکاش بشرهیچگاه از صدرموضوعات مجادله ای چه درفضای کاملاً آکادمیک و چه درفضای کاملاً عمل گرا خارج نشده و اهمیت یگانه خود را حفظ کرده وتعابیر و تفاسیر مختلفی از ان ارائه گردیده و یكی از مناقشه‌انگیزترین بحث های روزگار ما و یک نیازحیاتی و فراتر از آن یک حق بزرگ است، بدین جهت شناخت این مفهوم به صورت تطبیقی در آرائ  این دو اندیشمند حائز اهمیت است. حال باید دید که آیا میتوان وجوه اشتراک و افتراق را پیرامون مساله آزادی در نظریات این دو اندیشمند یافت و از آن به عنوان ابزاری برای درک بهتر از مفهوم آزادی و باز کردن افق های تازه ای در آزادی استفاده کرد یا خیر.