چكیده:

مقدمه:پژوهش حاضر به منظور بررسی عملکرد خانواده با ویژگی های روانشناختی و كمرویی نوجوانان انجام شده است.

روش: پژوهش حاضر یک تحقیق توصیفی از نوع همبستگی است. هدف از پژوهش حاضر بررسی عملکرد خانواده با ویژگی های روانشناختی و كمرویی نوجوانان می باشد.گروه نمونه مورد مطالعه در این پژوهش 240 نفر بود كه تعداد 40 نفر به دلیل نقص در تكمیل مقیاس ها كنار گذاشته شدند و نمونه نهایی به 200 نفر، شامل 200 دختر نوجوان 15 تا 18 ساله شهر تهران تقلیل پیدا كردند.ابزارهایی كه در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفتند عبارتند از پرسش نامه كمرویی،پرسش نامه اضطراب بك،پرسش نامه افسردگی بك،پرسش نامه عملكرد خانواده،پرسش نامه دموگرافیك. با توجه به ماهیت متغیر ها و طرح پژوهش از مدل های همبستگی و تحلیل رگرسیون برای تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شد.

یافته ها: جهت بررسی فرضیه‌ها و سوال‌های پژوهش، از شاخص‌های آماری همبستگی پیرسون، تحلیل رگرسیون و آزمونT مستقل استفاده گردید نتایج  حاکی از آن است که کمرویی با اضطراب و افسردگی همبستگی مثبت معنادار و با زیرمقیاس ها و نمره کل عملکرد خانواده رابطه معکوس معنادار دارد. اضطراب و افسردگی نیز با زیرمقیاس ها و نمره کل عملکرد خانواده همبستگی منفی معنادار دارند . برای تعیین سهم عملکرد خانواده در تبیین واریانس کمرویی دانش آموزان از تحلیل رگرسیون چندمتغیری گام به گام استفاده گردید .نمره كل عملکرد خانواده به تنهایی 35% از واریانس کمرویی را تبیین می‌كند، آزمون آماریF برای معنی‌داری ضریب همبستگی برابر با 8/104 است كه در سطح 001/0 معنی‌دار است. نمره كل عملکرد خانواده و نقش ها با هم 41% از واریانس کمرویی را پیش‌بینی می‌كنند، آزمون آماریF برای معنی‌داری ضریب همبستگی برابر با 5/69 است كه در سطح 001/0 معنی‌دار است. به این ترتیب با كم كردن سهم خالص نمره كل عملکرد خانواده در تبیین کمرویی مشخص می‌شود كه زیرمقیاس نقش ها 6 درصد از واریانس كمرویی را تبیین می‌كند. کمرویی می‌تواند 25 درصد از واریانس اضطراب و 31 درصد از واریانس افسردگی را پیش‌بینی نماید.

نتیجه گیری:براساس نتایج به دست آمده عملكرد ضعیف خانواده با كمرویی نوجوانان رابطه مستقیم دارد. بین میزان كمرویی واضطراب رابطه مستقیم وجود دارد. همچنین بین میزان كمرویی و افسردگی رابطه مستقیم وجود دارد.

كلید واژه ها:كمرویی،افسردگی،اضطراب،عملكرد خانواده،ویژگی های روانشناختی.

 

فهرست مطالب

فصل اول:گستره مساله مورد بررسی

1-1-مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………….1

1-2-بیان مساله……………………………………………………………………………………………………………………………………..3

1-3-سوال های پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………..6

1-4-ضرورت پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………..6

1-5-اهداف پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………….7

1-6-فرضیه های پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………….8

1-7-تعاریف نظری و عملیاتی مفاهیم و متغیرهای پژوهش…………………………………………………………………8

 

فصل دوم: مرروی بر یافته های نظری و پژوهشی در قلمرو مساله مورد بررسی

2-1-خانواده و تعاملات آن…………………………………………………………………………………………………………………..11

2-2-موقعیت های ایجاد كننده آسیب نوجوانان…………………………………………………………………………………14

2-2-1-دوره وجوانی…………………………………………………………………………………………………………………………..16

2-3-كمرویی………………………………………………………………………………………………………………………………………18

2-3-1-تعریف كمرویی……………………………………………………………………………………………………………………….18

2-3-2-شیوع كمرویی…………………………………………………………………………………………………………………………25

2-3-3-پیامدهای‌كمرویی……………………………………………………………………………………………………………………26

2-3-4-پیوستار كمرویی……………………………………………………………………………………………………………………..28

2-3-5-علل كمرویی……………………………………………………………………………………………………………………………30

2-3-6-نظریه های كمرویی……………………………………………………………………………………………………………….34

2-3-6-1-نظریه روان تحلیل گری…………………………………………………………………………………………………….34

2-3-6-2-نظریه اریكسون………………………………………………………………………………………………………………….34

2-3-6-3-نظریه اسنادی زیمباردو…………………………………………………………………………………………………….34

2-3-6-4-نظریه شناختی آرنولد باس……………………………………………………………………………………………….35

2-3-7-كمرویی و ویژگی های روانشناختی…………………………………………………………………………………….35

 

2-3-8-ارتباط خانواده با ویژگی های روانشناختی…………………………………………………………………………..37

فصل سوم:روش تحقیق

3-1-طرح پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………..47

3-2-جامعه آماری………………………………………………………………………………………………………………………………47

3-3-گروه نمونه…………………………………………………………………………………………………………………………………47

3-4-روش نمونه گیری……………………………………………………………………………………………………………………….47

3-5-ابزارهای پژوهش…………………………………………………………………………. …………………………………………….47

3-5-1-پرسش نامه اطلاعات دموگرافیك…………………………………………………………………………………………..48

3-5-2- پرسشنامه سنجش خانواده مک مستر…. …………………………………………………………………………….48

3-5-3–پرسش نامه کمرویی…………………………………………………………………………………………………………….49

3-5-4-پرسش نامه اضطراب بک……………………………………………………………………………………………………….50

3-5-5-پرسشنامه افسردگی بك…………………………………………………………………………………………………………50

3-6-روش‌اجرای آزمون ها…………………………………………………………………………………………………………………..52

3-7-شیوه‌تجزیه و تحلیل……………………………………………………………………………………………………………………52

فصل چهارم:یافته های پژوهش

4-1-یافته‌های توصیفی………………………………………………………………………………………………………………………..55

4-2-یافته‌های استنباطی……………………………………………………………………………………………………………………..62

3-4-یافته­ های انبی………………………………………………………………………………………………………………………………65

فصل پنجم:بحث و نتیجه گیری

5-1-بحث‌درچهارچوب‌قرضیه‌های پژوهش…………………………………………………………………………………………68

5-2-نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………. 70

5-3-محدودیتها…………………………………………………………………………………………………………………………………..71

5-5-پیشنهادها……………………………………………………………………………………………………………………………………71

منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………………………………………………72

منابع انگلیسی………………………………………………………………………………………………………………………………………73

پیوست ها……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 82

مقدمه:

خانواده به عنوان نهادی که زمینه و بستر آموزش و رشد روانی- اجتماعی فرزندان را فراهم می سازد؛ نقش بسزایی در وضعیت روانی فرزندان دارد و از اعضایی تشکیل شده که به گونه ای پویا و مرتبط، به یکدیگر وابسته اند و به همین دلیل نیز رفتارشان به صورت کاملا مجزا از کل نظام خانواده قابل بررسی نیست( لطفی کاشانی و وزیری، 1383).

از طرفی والدین به عنوان قویترین عامل اثرگذار بر الگوهای تعاملی خانواده به شمار می آیند. آنها با ایجاد روابط عاطفی سالم و سازنده، ابراز محبت و پذیرش تعاملات صحیح و شیوه های برخورد مناسب می توانند بهترین و مؤثرترین شیوه اجتماعی شدن و مبنای یک تربیت صحیح را فراهم آورند (طهماسیان، 1375).

عملكرد خانواده به عنوان واحد اجتماعی، نقش انكارناپذیری در برقراری نحوه تعاملات و واكنش های اجتماعی داشته و عملكرد سالم و سازنده ضامن سلامت اجتماعی است. در چنین محیطی كودك به سلامت روان و شخصیت با ثبات دست یافته و كمتر دچار آسیب پذیری می شود. در واقع فرد تحت تاثیر روابط سالم حاكم بر خانه ارتباط پذیری با جامعه را یاد می گیرد.

برعكس هرچه خانواده دارای عملكرد بد و آشفته باشد به همان نسبت سلامت آن جامعه بیشتر تهدید می شود و كودك در آن محیط دچار تزلزل شخصیت و سوءتحریفات می شود. زیرا اختلال در عملكرد خانواده نشانه اختلال در منظومه خانواده است كه كودك را به سمت آسیب پذیری سوق می دهد (متچیندا[1]، 1999).  این كودكان كه آسیب پذیرند و در معرض عوامل خطرزای گوناگونی قرار دارند و در جامعه دچار مشكلات فراوانی می گردند.

رویكردهای مختلف خانواده روی اثر پویایی خانواده ها، الگوهای تعاملی و عملكرد سازگاری فردی اعضای خانواده تاكید دارند (بیورز[2]، هامیسون[3]،1990؛ نقل از سالیوان،كنتسون،2000). همچنین محققین بیان داشته اند كه عملكرد ضعیف خانواده، بیان كننده گسترش آسیب های روانی در كودكان و نوجوانان اند (كومبرینگ[4] و گراهام[5]، 1994؛ جاكوپ[6]، 1998، پاپرو[7]،2000؛ نقل از سالیوان و كنتسون،2000).

باید توجه داشت كه رابطه نوجوان با محیط یک رابطه یک طرفه نیست كه تنها از محیط تاثیر بپذیرد، بلكه او نیز بر حسب شرایط بر محیط خود تاثیر می گذارد. امروزه با طیف وسیعی از اختلالات و ناهنجاری های رفتاری در دوره رشد از جمله اضطراب،افسردگی و كمرویی[8] مواجه هستیم كه از معیارهای تعریف شده رفتار بهنجار خارج بوده و قابلیت فرد برای برقراری سازگاری با محیط را به پایین ترین سطح تنزل می دهد.

برخی از این رفتارها مخصوص شرایط دوره های رشدی فرد بوده كه پس از گذر از آن دوره، وضعیت فرد دگرگون شده و الگو های رفتاری در قالب هنجارهای تعریف شده، شكل می گیرد. ولیكن در موارد قابل ملاحظه ای نه تنها رفتارهای نابهنجار تداوم پیدا كرده، بلكه با ورود به شرایط جدید از پیچیدگی و شدت بیشتری هم برخوردار می گردد.

خانواده علیرغم تغییرات گسترده ای كه پیدا كرده است، همچنان به عنوان عامل درجه اول تاثیر گذار در شكل دهی رفتار نوجوانان نقش ایفا می كند. شرایط نامناسب و پرتنش محیط خانواده، عامل تهدیدكننده بهداشت و سلامت روانی فرزندان است.  هیچكدام از نهادهای اجتماعی به اندازه خانواده در این امر موثر نمی باشند.

در بسیاری از متون نظری و عملی روانشناسی، جامعه شناسی و علوم اجتماعی، شرایط نامناسب عاطفی و تنش زای محیط خانواده عامل تهدید كننده ای برای وضعیت بهداشت روانی اعضا آن محسوب می شود. به اعتقاد می یر، منینجر و وایتزمن[9] خانواده مهمترین سهم را در تشكیل شخصیت فرد دارد (احدی و بنی جمالی، 1378).

بهداشت روان بستگی به سلامت عاطفی دارد و خانواده تامین كننده سلامت عاطفی فرد است. در خانواده ای كه عشق و علاقه به اندازه كافی مبادله می شود، می توان امیدوار بود كه سلامت روانی اعضای آن تا حد زیادی تامین می شود.

خانواده كانونی است كه باید استرس های وارد شده به اعضای خود را تخفیف داده و راه رشد و شكوفایی آنان را همواركند. اگر محیط خانواده سالم و سازنده باشد و نیازهای جسمی و روانی اعضا را برآورده كند فرد از سرچشمه طبیعی كمك سیراب می شود و نیازی به نهادهای امداد رسانی خارج از خانواده ندارد. شواهد پژوهشی نشان داده اند كه عملكرد خانواده بر سلامت روانشناختی[10] نوجوانان، آسیب های روانی، خودكشی[11] و عزت نفس اثر دارد (مرادی، 1385).  از آن جایی‎كه شخصیت كودكان در خانواده شكل می گیرد و كودك با والدین همانندسازی می كند لذا چگونگی رفتار والدین و شیوه تربیتی شان نه تنها در بهداشت روانی او بلكه در شكل گیری هویت هم نقش بسزایی دارد.

تحقیق بر روی خانواده و عوامل خانوادگی مرتبط با كمرویی ،افسردگی و اضطراب نوجوانان، اغلب موارد شامل آسیب شناسی روانی، الگوهای تربیتی، كاركرد زناشویی و ساختار خانوادگی آنها می باشد (كوون وكوون،2002؛دیویس و كامینگز،2006؛گودمن و گاتلیب،1999؛شیبر،2001).

علاوه بر آن جنبه های دیگر محیط خانوادگی مانند تعارضات زناشویی(كامینگز، 2004)و عملكرد بد خانواده (گودمن و گاتلیب، 1999) ممكن است بخشی از ارتباط بین كمرویی، افسردگی و اضطراب در نوجوانان را توضیح دهد (داونی و كوین،1990؛ امری، وین تراب و نیل، 1982؛ راتر و كوین تون، 1984).

كاشانی، سوآرز، جونز و رید (1999) محیط خانوادگی نوجوانان افسرده و مضطرب و كمرو را مورد بررسی قرار داده اند و به این نتیجه رسیدند كه آنها بسیار كمتر از خانواده هایشان مغرورند،كمتر به آنها اعتماد می كنند و به آنها احترام می گذارند و بین اعضای خانواده شان وفاداری و صداقت و محبت كمتری به چشم می خورد. آنها در شرایطی كه تحت فشار قرار دارند كمتر قادرند كه خود را با شرایط تطبیق دهند و احساس می كنند كه كمتر از سوی اعضای خانواده شان حمایت می شوند(كاشانی، سوآرز، جونز و رید، 1999).

1-2-بیان مساله:

از نظر روانشناسی دامنه سنی بین 12 تا 20-18 سالگی دوره نوجوانی محسوب می شودكه همراه با تحولات ویژه می باشد. بروز تحولات كیفی در زمینه های شناختی، عاطفی، اجتماعی و جنسی در كنار تحولات كمی از ویژگی های این دوره است. عبور سالم از این دوره نقش تعیین كننده ای در سلامت روانی فرد در آینده ایفا می نماید. آغاز نوجوانی با تغییرات زیستی شروع شده ولی خاتمه آن با تغییرات وسیع روانشناختی و فرهنگی و كسب تجربه همراه است كه متاثراز شرایط خانوادگی و اجتماعی می باشد (كانگر و تپرسف، 1984). كودك از بدو تولد تحت تاثیر محیط خانواده قرار دارد و این تاثیرپذیری تا بزرگسالی ادامه خواهد داشت (ماسن[12]،2000؛ نقل از سعیدی،1381).

کمرویی یک مشکل بی سر و صدا است و بر اساس نگرش عمومی می توان آن را یک بیماری اجتماعی نامید که با توجه به شرایط اجتماعی  به نظر می رسد كه در خلال سال های آینده به خاطر گسترش پدیده هایی مانند انزوا، رقابت و تنهایی افزایش خواهد یافت.اگر هر چه زودتر این بیماری درمان نشود فرزندان و نوادگان ما زندانیان کمرویی خویش خواهند گردید.

فهرست منابع:

فصل اول : کلیات تحقیق

 مقدمه……………………………………………………………………………………..1

1-1 بیان مسأله…………………………………………………………………………3

1-2ضرورت و اهمیت …………………………………………………………………..6

1-3 اهداف تحقیق……………………………………………………………………8

1-4 فرضیات تحقیق……………………………………………………………..9

1-5 روش تحقیق…………………………………………………………………9

1-6 کاربرد نتایج تحقیق…………………………………………………………10

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق

مقدمه…………………………………………………………………………….11

2-1 تعاریف و مفاهیم……………………………………………………..11

2-1-1 شهر……………………………………………………………………..11

2-1-2 عدالت اجتماعی…………………………………………………..12

2-1-3 فضا……………………………………………………………………14

2-1-4 توزیع فضایی………………………………………………………15

2-1-5 توزیع خدمات شهری……………………………………………..16

2-1-6 خدمات اجتماعی…………………………………………………16

2-1-7 نابرابری……………………………………………………………..16

2-1-8 ارزش زمین…………………………………………………………17

2-1-9 کاربری زمین…………………………………………………18

2-1-10 توسعه پایدار…………………………………………………….18

2-1-11 شهر پایدار………………………………………………………….20

2-1-12 توسعه پایدار و عدالت اجتماعی………………………………21

2-1-13 فقر و عدالت اجتماعی………………………………………..23

2-1-14 مسکن و عدالت اجتماعی……………………………………27

2-1-15 حاشیه نشینی و عدالت اجتماعی…………………………..29

2-1-16 پایداری و عدالت اجتماعی………………………………………..30

2-1-17 عدالت اجتماعی و زمین شهری…………………………….32

2-1-17-1 زمین شهری و برخورداری گروه های مختلف از آن………….32

2-1-17-2 قیمت زمین و ارزش افزوده(رانت)……………………………..32

2-1-18 اقتصاد سیاسی و عدالت اجتماعی……………………………….35

2-1-19 طرح های جامع و عدالت اجتماعی……………………………….37

2-2 دیدگاه ها، نظریه ها و مکتب ها………………………………………39

2-2-1 عدالت اجتماعی در مکاتب مختلف…………………………………….39

2-2-1-1 سوسیالیسم و عدالت اجتماعی…………………………………..40

2-2-1-2 لیبرالیسم و عدالت اجتماعی………………………………………44

2-2-1-2-1 بررسی نظریات تئوری پردازان لیبرالیسم کلاسیک……………..47

2-2-1-2-2 بررسی نظریات اندیشمندان لیبرالیسم نو……………………49

2-2-1-3 نظریات مربوط به اندیشمندان میانه……………………………….50

2-2-2 عدالت اجتماعی در اسلام…………………………………………..54

2-2-2-1 عدالت اجتماعی در قرآن کریم……………………………………54

2-2-2-2 عدالت اجتماعی در اندیشه متفکران اسلامی……………….57

2-2-3 دیدگاه بوم شناسی یا دیدگاه مسأله گرایان…………………………60

2-2-4 نظریه عدالت اجتماعی در جغرافیای شهری…………………………..60

2-2-5 نگرش های موجود به جغرافیای شهری در دهه های اخیر………….62

2-2-6 دیدگاه دسترسی به امکانات شهری و عدالت اجتماعی……………….64

2-2-7 نظریه توسعه پایدار شهری………………………………………………..69

2-3 پیشینه عدالت اجتماعی…………………………………………………….70

2-3-1 در جهان…………………………………………………………………..70

2-3-2در ایران……………………………………………………………………..72

2-4 جمع بندی فصل دوم……………………………………………………….74

فصل سوم : معرفی محدوده مورد مطالعه و روش شناسی

مقدمه………………………………………………………………………………76

3-1 کلیات شهرستان یزد…………………………………………………….76

3-2 ویژگی های شهر یزد……………………………………………………..77

3-2-1 موقعیت جغرافیایی شهر یزد…………………………………………77

3-2-2 وضعیت توپوگرافی، زمین شناسی و ژئومورفولوژی………………78

3-2-3 منابع آب………………………………………………………………81

3-2-3-1 آب های زیرزمینی………………………………………………….81

3-2-3-2 آب های سطحی و مسیل ها………………………………………..81

3-2-4 ویژگی های جمعیتی…………………………………………………….82

3-2-4-1 تعداد جمعیت و روند تغییرات آن………………………………………82

3-2-4-2 تعداد و بعد خانوار……………………………………………………83

3-2-4-3 ترکیب و ساختار سنی و جنسی جمعیت……………………….84

3-2-4-3-1 ترکیب و ساختار سنی…………………………………………….84

3-2-4-3-2 نسبت جنسی……………………………………………………..87

3-2-4-4 تراکم جمعیت در سطح شهر یزد…………………………………..87

3-2-4-5 خصوصیات اجتماعی شهر و محلات مختلف آن…………………..89

3-2-4-6 پیش بینی و آینده نگری جمعیت شهر یزد تا افق 14700…………….90

3-2-5 ویژگی های اقتصادی………………………………………………90

3-2-5-1 جمعیت در سن کار…………………………………………………..90

3-2-5-2 جمعیت فعال و غیر فعال………………………………………………91

3-5-3 نرخ بیکاری و اشتغال……………………………………………….91

3-2-6 تحلیل فضایی از سیر تحولات فیزیکی شهر یزد…………………….93

 

 

3-2-6-1 وجه تسمیه………………………………………………………..93

3-2-6-2 بافت تاریخی شهر یزد………………………………………………..94

3-2-6-3 توسعه شهر یزد در دوره های تاریخی……………………………..96

3-2-6-3-1پیش از اسلام……………………………………………………….96

3-2-6-3-2 سده های نخستین اسلامی…………………………………….97

3-2-6-3-3 زمان آل کالویه…………………………………………………….98

3-2-6-3-4 دوران اتابکان…………………………………………………99

3-2-6-3-5 دوران آل مظفر……………………………………………………..100

3-2-6-3-6 دوران تیموریان…………………………………………….101

3-2-6-3-7 عصر صفویه…………………………………………………..103

3-2-6-3-8 دوره زندیه و قاجار……………………………………………104

3-2-6-3-9 دوره پهلوی……………………………………………….105

3-2-6-4 سازمان فضایی شهر یزد از دوره فئودالی تا حال حاضر………108

3-2-6-5 سازمان فضایی شهر طی چند دهه اخیر………………………111

3-3 روش شناسی………………………………………………………….114

3-3-1 مدل تحلیل عاملی………………………………………………….114

3-3-1-1 تحلیل عاملی………………………………………………………..114

3-3-1-2 شاخص ها……………………………………………………….115

3-3-1-3 عامل سازی شاخص ها……………………………………..120

3-3-1-4 نامگذاری عامل ها……………………………………………..122

3-3-2 مدل تاکسوندمی عددی………………………………………………126

3-3-3 مدل ضریب ویژگی………………………………………………………130

3-3-4 مدل تاپسیس……………………………………………………….131

3-3-5 ضریب آنتروپی…………………………………………………………132

3-3-6 مدل استاندارد سازی داده های مختلف الجنس………………………133

3-4 جمع بندی فصل سوم………………………………………………………133

فصل چهارم : بحث و تجزیه و تحلیل

مقدمه………………………………………………………………………………136

4-1 منطقه بندی……………………………………………………………………136

4-1-1 اهداف منطقه بندی……………………………………………………..137

4-1-2 امتیازات منطقه بندی……………………………………………………..137

4-1-3 منطقه بندی و عدالت اجتماعی……………………………………138

4-2 منطقه بندی شهر یزد……………………………………………………139

4-3 بررسی امکانات و خدمات شهری مورد مطالعه…………………………….142

4-3-1 خدمات تاریخی و مذهبی…………………………………………………..143

4-3-2 خدمات تولیدی- صنعتی………………………………………………..144

4-3-3 خدمات نیروی انتظامی…………………………………………………144

4-3-4 فضای سبز……………………………………………………………144

4-3-5 خدمات بهداشتی- درمانی……………………………………………145

4-3-6 فضاهای ورزشی- تفریحی………………………………………….146

4-3-7 تأسیسات و تجهیزات شهری……………………………………….146

4-4 برخورداری مناطق شهر یزد از امکانات و خدمات شهری………………146

4-4-1 دسترسی به خدمات تاریخی و مذهبی……………………………..146

4-4-2 دسترسی به خدمات تولیدی- صنعتی……………………………….147

4-4-3 دسترسی به خدمات نیروی انتظامی………………………………..147

4-4-4 دسترسی به فضای سبز…………………………………………………147

4-4-5 دسترسی به خدمات بهداشتی- درمانی…………………………..147

4-4-6 دسترسی به فضاهای ورزشی- تفریحی…………………………….148

4-4-7 دسترسی به تأسیسات و تجهیزات شهری………………………..148

4-5 رتبه بندی مناطق شهر یزد در مدل تحلیل عاملی……………………….149

4-5-1 رتبه بندی مناطق شهر یزد در عامل نهادی- فرهنگی………………..149

4-5-2 رتبه بندی مناطق شهر یزد در عامل کالبدی- اجتماعی………………….151

4-5-3 رتبه بندی مناطق شهر یزد در عامل زیست- اجتماعی……………..152

4-5-4 رتبه بندی مناطق شهر یزد در عامل کالبدی- اقتصادی……………….153

4-5-5 رتبه بندی مناطق شهر یزد در عامل درمانی………………………….154

4-5-6 رتبه بندی مناطق شهر یزد در عامل نهادی- اجتماعی…………………155

4-5-7 رتبه بندی مناطق شهر یزد در عامل نهادی- کالبدی……………………..156

4-5-8 رتبه بندی مناطق شهر یزد در عامل اشتغال…………………………157

4-5-9 رتبه بندی مناطق شهر یزد در شاخص های تلفیقی…………………..158

4-6 رتبه بندی شهر یزد با بهره گرفتن از مدل سطح بندی سکونتگاه ها……………160

4-6-1 جمع واحدهای خدماتی…………………………………………………..160

4-6-2 مدل استاندارد سازی داده های مختلف الجنس………………………..161

4-6-3 مدل تاکسونومی عددی…………………………………………………….162

4-6-4 مدل ضریب ویژگی……………………………………………………………..162

4-6-5 مدل تاپسیس…………………………………………………………….163

4-7 قیمت اراضی……………………………………………………………………167

4-7-1 قیمت اراضی در شهر یزد……………………………………………………169

4-7-2 رابطه بین قیمت زمین با امکانات و خدمات شهری و جمع ارزشهای عددی……171

4-8 پراکنش جمعیت در شهر یزد…………………………………………………….173

فصل پنجم : آزمون فرضیات، نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات

مقدمه……………………………………………………………………………..175

5-1 آزمون فرضیات………………………………………………………………175

5-1-1 آزمون فرضیه اول…………………………………………………………175

5-1-2 آزمون فرضیه دوم…………………………………………………………..177

5-1-3 آزمون فرضیه سوم…………………………………………………….178

5-2 جمع بندی و نتیجه گیری………………………………………………179

5-3 راهبردهای عدالت اجتماعی در شهر یزد………………………………..181

5-4 سیاست های عدالت اجتماعی…………………………………………….185

5-5 پیشنهادات…………………………………………………………………………187

منابع و مآخذ………………………………………………………………….189

چکیده:

عدالت اجتماعی به معنای احترام به حقوق دیگران و رعایت مصالح عمومی می باشد. در واقع عدالت اجتماعی نتیجه تکامل اجتماعی است. تحقق عدالت اجتماعی در گرو توزیع مناسب کاربری ها و خدمات عمومی شهری است. هدف این تحقیق بررسی تحقق عدالت اجتماعی در مناطق سه گانه شهر یزد با بهره گرفتن از شاخص های امکانات و خدمات شهری و رابطه آن با پراکنش جمعیت و قیمت اراضی از طریق روش های تحلیل عاملی، جمع خدمات، استاندارد سازی ، ضریب ویژگی، تاکسونومی عددی ، آنتروپی شانون و تاپسیس می باشد.

طبق یافته های تحقیق بین مناطق سه گانه شهر یزد نابرابری های اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی وجود دارد. وجود نابرابری ناشی از عدم برخورداری عادلانه مناطق از امکانات و خدمات شهری باعث عدم تحقق عدالت اجتماعی در شهر یزد شده است. این امر منجر به تمرکز جمعیت در برخی از نقاط شهر می شود و بازتاب فضایی توزیع ناعادلانه خدمات شهری، تفاوت در قیمت اراضی مناطق سه گانه شهر یزد می باشد. شرایط تحقق عدالت اجتماعی را می توان به توزیع متوازن کاربری اراضی شهری، ایجاد بانک زمین ، تجدید نظر در نحوه تهیه طرح های جامع و توجه ویژه به نواحی بحرانی و آسیب پذیر اشاره نمود.

پیشگفتار:

یکی از مهمترین پیامدهای رشد شتابان شهر نشینی و توسعه فیزیکی شهرهای کشور در دهه های اخیر از هم پاشیدگی نظام توزیع مراکز خدماتی شهری بوده است که زمینه ساز نابرابری اجتماعی شهروندان در برخورداری از این خدمات می باشد. میزان و چگونگی توزیع خدمات شهری نقش مؤثری در جابه جایی فضایی جمعیت و تغییرات جمعیتی در مناطق شهری دارد. همچنین الگوی توزیع مراکز خدمات شهری باعث ارزش متفاوت زمین شهری شده و به جدایی گزینی گروه های انسانی می افزاید. بنابراین نقش برنامه ریزان شهری در ایجاد و تقویت جدایی گزینی های اجتماعی و اقتصادی امری بدیهی است.

تحقیق حاضر به بررسی توزیع خدمات عمومی شهر یزد و بازتاب فضایی آن از دیدگاه عدالت اجتماعی می پردازد. تحقیق حاضر سعی دارد با شناسایی چگونگی توزیع فضایی خدمات و امکانات شهر یزد، ارتباط آن را با تحقیق عدالت اجتماعی بررسی نماید و در نهایت بازتاب فضایی آن را با پراکنش جمعیت و قیمت اراضی مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار دهد.

این تحقیق از پنج فصل تشکیل شده است. در فصل اول کلیات تحقیق آمده است. فصل دوم شامل مبانی نظری تحقیق می باشد که در آن تعریف مفاهیم و نظریه های مربوط به عدالت اجتماعی آمده است. در فصل سوم به معرفی محدوده مورد مطالعه پرداخته شده است. در این فصل ویژگی های شهر یزد از لحاظ جغرافیایی، جمعیتی، اقتصادی و اجتماعی و تحلیل فضایی سیر تحولات فیزیکی شهر یزد آمده است. فصل چهارم شامل بحث و تجزیه و تحلیل می باشد که شامل تعریف منطقه بندی و بررسی امکانات و خدمات عمومی شهر یزد و در نهایت با بهره گرفتن از مدل هایی چون تحلیل عاملی ، تاکسونومی عددی، ضریب ویژگی و تاپسیس به رتبه بندی مناطق شهر یزد پرداخته شده است. همچنین قیمت اراضی و رابطه آن با امکانات و خدمات عمومی شهری و چگونگی توزیع پراکنش جمعیت در شهر یزد مورد بررسی قرار گرفت. در فصل پنجم به آزمون فرضیات ، نتیجه گیری و در نهایت به ارائه پیشنهادات پرداخته شد.

فصل اول: کلیات تحقیق

مقدمه:

وجود نابرابری و عدم تعادل فضایی در ساکنان نواحی مختلف یک شهر، پدیده ای جدید در هیچ یک از شهرهای جهان نیست. در کشورهای در حال توسعه به جهت فاحش بودن تفاوت های اجتماعی، اقتصادی و نابرابری و عدم تعادل در خدمات شهری، تفاوت فضایی شهرها تشدید شده است(عبدی دانشپور،1378: 37). ساختار فضایی یک شهر از اجزا و عناصری تشکیل شده که با یکدیگر کنش متقابل دارد و ناپایداری هر کدام از اجزا بر کل ساختار تأثیر خواهد گذاشت( ساوج و وارد،1380: 90). در حقیقت سازمان فضایی متعادل در شهرها، نوعی از پایداری شهری است و این پایداری زمانی ایجاد می شود که هماهنگی و سازگاری منطقی بین پراکنش جمعیت و توزیع خدمات در شهرها به وجود آید. مهم ترین عاملی که بر توزیع فضایی جمعیت در مناطق شهری مؤثر است، توزیع خدمات در شهرها می باشد. سکونت اقشار کم درآمد در مکان هایی که جاذب سایر گروه های اجتماعی نیست ، به تمرکز فقر می انجامد و این فرایند به جدایی گزینی طبقه کم درآمد از سایر گروه های اجتماعی منجر می شود(شاه حسینی،1384: 158). الگوی توزیع مراکز خدمات شهری از عوامل مؤثری است که سبب ارزش متفاوت زمین شهری شده و به جدایی گزینی گروه های انسانی دامن می زند.

امروزه بحث عدالت اجتماعی مورد توجه مطالعات شهری در تمامی رشته های مرتبط قرار دارد. تحقق عدالت اجتماعی در شهرها در نهایت به رضایت شهروندان از شیوه زندگی خود منجر شده است. همچنین به اقتدار ملی و ثبات سیاسی کمک فراوانی می کند. از نظر جغرافیایی عدالت اجتماعی شهر مترادف با توزیع فضایی عادلانه امکانات و منابع بین مناطق مختلف شهری و دستیابی برابر شهروندان به آن ها می باشد زیرا عدم توزیع عادلانه آن ها به بحران های اجتماعی و مشکلات پیچیده فضایی خواهد انجامید (شریفی،1385: 6). در حقیقت وجود نابرابری در کیفیت زندگی ، گروه های محروم را متوجه گروه های مرجع نموده و مشکلات دیگری را ایجاد می کند(جاجرومی و کلته،1385: 7). بنابراین مهمترین وظیفه برنامه ریزان و مدیران شهری در این زمینه تلاش برای دسترسی به فرصت برابر برای گروه های مختلف شهری به خدمات شهری و از بین بردن نابرابری در تأمین فرصت های آموزشی، بهداشتی، خدماتی و غیره می باشد. برای رسیدن به این هدف باید اصل برابری و دستیابی برابر به فرصت های زیست شهری رعایت شود.

امروزه شهر یزد با عدم تعادل های فضایی- اجتماعی مواجه است. توسعه فیزیکی شهر یزد با شکل گیری شهرک های حاشیه ای و ادغام روستاهای پیرامون به شدت گسترش یافت.رشد پرشتاب شهر یزد در سال های اخیر سازمان فضایی همگون و متعادل شهر را در هم شکسته است. توسعه فیزیکی و کالبدی ناموزون شهر، سبب جدایی گزینی اکولوژیک گردیده است. به عبارتی برخی از مناطق و محلات به خدمات دسترسی خوبی دارند در حالی که برخی از مناطق و محلات شهر با وجود جمعیت بالایی که دارند به خدمات دسترسی ندارند. در همین راستا، تحقیق حاضر می کوشد نابرابری های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بین مناطق سه گانه شهر یزد را شناسایی کند. ارتباط پراکنش جمعیت و توزیع خدمات و  همچنین ارتباط خدمات عمومی شهری و قیمت اراضی را مشخص نماید.

1-1- بیان مسأله

اولین گام درهر پژوهشی انتخاب وشناخت دقیق مسأله است. مسائل معمولاً از احساس نیاز به دانش بشر و یا احساس مسئولیت سرچشمه می گیرند. رشد شهر نشینی و شهرگرایی در جهان رو به افزایش است و این روند تا مرحله تثبیت خود، به مرزحداکثر ادامه می یابد. در این بین زندگی شهری توسعه می یابد و رفتار شهر نشینان با این توسعه هماهنگ می شود.

عدالت اجتماعی در شهر به معنای تداوم حفظ منافع[1] گروه های اجتماعی متفاوت بر اساس توزیع بهینه[2] منابع شهری، درآمدها[3] و هزینه ها[4]می باشد (gray, 2002: 27). بنابراین امروزه مباحث عدالت اجتماعی به عنوان بستری برای مطالعات محیطی به شمار می رود. مسئله مهم در توزیع عادلانه امکانات به عنوان راهبرد عدالت اجتماعی، چگونگی توزیع خدمات و امکانات بین محلات شهری است (هاروی،1379: 97). وقتی ما راجع به عدالت اجتماعی صحبت می کنیم، در مورد چگونگی توزیع چیزهای خوب و بد بین اعضای جامعه انسانی بحث می کنیم (miller,1999:1).پایین بودن درآمد، زمانیکه با فقر درآمد ناشی از دسترسی کمتر به کالا و خدمات ارائه شده از سوی بخش دولتی ترکیب شود به عقب ماندگی نواحی می انجامد (حسین زاده،1380: 42).مفهوم و کارکرد عدالت اجتماعی مفهومی است که از اواخر دهه 1960 وارد ادبیات جغرافیایی می شود و جغرافیای رادیکال و لیبرال را بیش از سایر مکتب ها تحت تأثیر قرار می دهد. هاروی به کارگیری عدالت اجتماعی را در تحلیل های جغرافیایی ، انقلاب در تفکرات جغرافیایی می داند (شکویی،141:1373). تحقق عدالت اجتماعی به معنی فراگیر آن مستلزم کارایی اقتصادی نیز می باشد (Bastanifar&renani,2008:258 ).

امروزه جامعه شناسانی چون آنری لوفابور آشکارا خواهان عدالت اجتماعی در شهر برای محرومان است. به گفته او باید شهر را عوض کرد و زندگی را تغییر داد و در جستجوی راه حل برای تحقق عدالت اجتماعی بود (جمالی، 1376: 43).

در چند سال اخیر محور اصلی تحلیل های مباحث شهری را نظریه های اجتماعی تشکیل می دهد. نظر معروف ترین جغرافیدانان معاصر ، ساخت های اجتماعی را نمی توان از ساخت های فضایی جدا به کرد.در مباحث جغرافیایی بر تولید فضا و نحوه توزیع آن تأکید می شود زیرا  نظریه  جدید مربوط به فضا و جامعه افق های تازه ای را در مباحث گشوده که تا سال 1980 در تاریخ علم جغرافیا سابقه نداشته است و اعتبار علمی جغرافیای جدید نیز مربوط به این نظریه های جدید است (خوش روی، 1385: 4). متأسفانه اصولی از عدالت اجتماعی که مورد قبول عام باشد وجود ندارد. با این وجود مفهوم عدالت اجتماعی همواره در فلسفه اجتماعی از اخلاق ارسطو به این طرف مطرح بوده است (هاروی،97:1379). بدون شک مفهوم رفاه اجتماعی، وابستگی مستقیم با عدالت اجتماعی دارد این مفهوم اگرچه همواره در عرصه اخلاق وجنبش های سیاسی مطرح بوده ولی در عرصه برنامه ریزی کمتر مجال ظهور داشته است. یکی از اهداف برنامه ریزی شهری تأمین مناسب خدمات عمومی است (پور محمدی،54:1385). امکانات جدید در حیات شهری نه تنها از طریق سازماندهی مطلوب فنی بلکه از طریق درک دقیق جامعه شناختی در دسترس ما قرار می گیرند (مامفورد، 635:1385). میزان تقاضا جهت سکونت در مناطقی که از خدمات عمومی مناسب تری برخوردارند نسبت به مناطقی که از این مزیت محرومند بیشتر است (رضویان،70:1381). تراکم های زیاد، محیط های ناسالم را از جهات بهداشتی و امنیتی به وجود می آورد (مجتهدزاده، 1383 :184) . از لحاظ سیمای شهر نیز بافتهای خالی، ناهنجاری بصری را در پی دارند (مؤیدفر، 1386: 11) . به عبارتی میزان و چگونگی خدمات شهری نقشی مؤثر در جابجایی جمعیت و تغییرات جمعیتی در مناطق شهری داشته است، لذا توزیع خدمات شهری باید به گونه ای باشد که عدالت فضایی را برقرار نماید (وارثی و قائد رحمتی،91:1386) .

از سوی دیگر، با رشد مناسبات سرمایه داری در شهر ها ، اقتصاد زمین و اضافه ارزش ناشی از آن (رانت) به دلیل محرومیت عرضه زمین و تقاضای روز افزون آن به یکی از عرصه های مهم ثروت اندوزی و تشدید نابرابری اجتماعی در شهرها بدل شده که به نوبه خود به مشکلات برنامه ریزی و طراحی شهری افزوده است (زیاری،40:1381). مسئله زمین همواره منشأ منازعات و مشکلات اجتماعی و حقوقی بوده است (همان منبع : 6). ارزش اضافی زمین با نابرابری های عمده اش در فضا ، عامل عمده جدایی اجتماعی (پورمحمدی، 1382: 2) و تغییر فضاهای شهری می باشد (زیاری، 1381: 7). البته تمایل به کسب ارزش اضافی است که بی وقفه موجب پراکندگی یعنی دوری کاربری ها و فعالیت های کم سودتر از مرکز شهر می شود (باستیه و دیگران، 1377: 292).

عوامل مؤثر بر جدایی گزینی های فضایی تمام می تواند به تمرکز فقر در محله ها و در مواردی خاص به گتوها و زاغه های مخروبه شهری بینجامد (افروغ،237:1377) . به طور کلی از اوایل قرن نوزدهم تفاوت میان نحوه درآمد در نقاط مختلف شهری و بروز نابرابری ها و عواقب آن ها در جوامع شهری اندیشمندان و نظریه پردازان برنامه ریزی شهری را به ارائه فرضیاتی پیرامون پیدایش نابرابری درآمد شهروندان وا داشته است (Arbakaf,2008: 28) .

در کتاب تئوری شکل شهر کوین لینچ ، تأمین فضا برای کاربری های لازم در ردیف ارزشهای نیرومند و تأمین عدالت و برابری در ردیف ارزشهای آرمانی آمده است که حصول آن ها تاکنون به ندرت اتفاق افتاده و هرگز به طور جدی دنبال نشده است (لینچ،69:1387) .

هم اکنون یکی از مسائل شهر یزد گسترش شهر از اطراف و نداشتن دسترسی مناسب بعضی از محلات به خدمات شهری می باشد که باعث افت کیفیت زندگی در بعضی از نواحی و مناطق شهر گردیده است. البته هیچ کس به دنبال حداکثر دسترسی نیست بلکه تنها مایل هستند سطح بهینه ای از آن را داشته باشند (لینچ،291:1381) .

سؤال های اساسی تحقیق عبارتند از :

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                     صفحه

چكیده تحقیق……………………………………………………………………………………………………….. 1

فصل اول: مقدمه و معرفی

1-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………… 3

1-2- بیان مساله…………………………………………………………………………………………………… 4

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق………………………………………………………………………………. 5

1-4- اهداف تحقیق………………………………………………………………………………………………. 8

1-4-1- هدف کلی…………………………………………………………………………………………………… 8

1-4-2- اهداف اختصاصی تحقیق…………………………………………………………………………………….. 8

1-5- فرضیه های تحقیق………………………………………………………………………………………… 9

1-6- محدویت­های تحقیق……………………………………………………………………………………… 9

1-7- تعریف واژه ها و اصطلاحات………………………………………………………………………….. 10

1-7-1- تعریف مفهومی………………………………………………………………………………………… 10

1-7-2- تعریف عملیاتی……………………………………………………………………………………….. 11

فصل دوم: مروری بر ادبیات پیشینه تحقیق

2-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………… 13

2-2- مبانی نظری تحقیق……………………………………………………………………………………….. 13

2-2-1- مهارت های روانی……………………………………………………………………………………. 13

2-2-2- انگیزش………………………………………………………………………………………………….. 16

2-2-2-1- انگیزش در ورزش……………………………………………………………………………….. 17

2-2-2-2- انگیزش درونی و انگیزش بیرونی…………………………………………………………….. 18

2-2-3- اعتماد به نفس…………………………………………………………………………………………. 19

2-2-3-1- اعتماد به نفس و تکامل آن……………………………………………………………………… 20

2-2-3-2- اعتماد به نفس در ورزش……………………………………………………………………….. 20

2-2-3-3- ابعاد اعتماد به نفس………………………………………………………………………………. 21

2-2-3-4- تأثیر اعتماد به نفس بر عملکرد ورزشی……………………………………………………… 22

2-2-4- تمرکز……………………………………………………………………………………………………. 22

2-2-5- کنترل حالت های روانی…………………………………………………………………………….. 24

2-2-5-1- محدوده بهینه و مطلوب انرژی روانی………………………………………………………… 24

2-2-6- تصویر سازی ذهنی…………………………………………………………………………………… 25

2-2-6-1- انواع تصویر سازی ذهنی………………………………………………………………………… 27

2-2-6-2- بیان نظریه ای………………………………………………………………………………………. 28

2-2-7- هدفمندی……………………………………………………………………………………………….. 28

2-2-7-1- انواع هدف ها……………………………………………………………………………………… 29

2-2-7-2- اصول تعیین اهداف……………………………………………………………………………….. 30

2-2-7-3- مشکلات رایج در تعیین هدف…………………………………………………………………. 31

2-3- پیشینه تحقیق در داخل و خارج……………………………………………………………………….. 31

2-3-1- تحقیقات انجام شده در داخل………………………………………………………………………. 31

2-3-2- تحقیقات انجام شده در خارج……………………………………………………………………… 36

2-4- جمع‌بندی ادبیات پیشینه…………………………………………………………………………………. 41

فصل سوم: روش شناسی

3-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………… 49

3-2- روش تحقیق……………………………………………………………………………………………….. 49

 

3-3- ابزار گردآوری…………………………………………………………………………………………….. 49

3-4- جامعه آماری……………………………………………………………………………………………….. 50

3-5- روش آماری……………………………………………………………………………………………….. 50

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته

4-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………… 52

4-2- تجزیه و تحلیل آماری……………………………………………………………………………………. 57

4-3- تجزیه و تحلیل فرضیه های پژوهش (اطلاعات استنباطی)………………………………………. 63

فرضیه اول…………………………………………………………………………………………………………… 63

فرضیه دوم…………………………………………………………………………………………………………… 64

فرضیه سوم………………………………………………………………………………………………………….. 65

فرضیه چهارم……………………………………………………………………………………………………….. 66

فرضیه پنجم…………………………………………………………………………………………………………. 67

فرضیه ششم…………………………………………………………………………………………………………. 68

فصل  پنجم: بحث و نتیجه گیری

5-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………… 70

5-2- خلاصه تحقیق……………………………………………………………………………………………… 70

5-3- نتایج…………………………………………………………………………………………………………. 70

5-4- بحث و نتیجه گیری………………………………………………………………………………………. 71

5-5- پیشنهادهای پژوهشی…………………………………………………………………………………….. 78

5-5-1- پیشنهادهای آموزشی…………………………………………………………………………………. 78

5-5-2- پیشنهادهایی برای تحقیقات بعدی………………………………………………………………… 78

منابع…………………………………………………………………………………………………………………… 80

منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………………. 80

منابع انگلیسی……………………………………………………………………………………………………….. 84

چكیده انگلیسی…………………………………………………………………………………………………….. 86

فهرست جداول

عنوان                                                                                                     صفحه

جدول 4-1- توزیع فراوانی گروه……………………………………………………………………………… 52

جدول 4-2- نتایج آزمون كولموگروف – اسمیرنوف برای بررسی نرمال بودن توزیع نمرات……. 62

جدول 4-3- نتایج آمار توصیفی و ضریب همبستگی رگرسیون مهارت انگیزش ورزشکاران مرد تیرانداز نخبه و غیر نخبه     63

جدول 4-4- نتایج آمار توصیفی و ضریب همبستگی رگرسیون  مهارت تمرکز ورزشکاران مرد تیرانداز نخبه و غیر نخبه      64

جدول 4-5- نتایج آمار توصیفی و ضریب همبستگی رگرسیون مهارت اعتماد بنفس ورزشکاران مرد تیرانداز نخبه و غیر نخبه………………………………………………………………………………………………………………………… 65

جدول 4-6- نتایج آمار توصیفی و ضریب همبستگی رگرسیون مهارت تنظیم سطح انرژی ورزشکاران مرد تیرانداز نخبه و غیر نخبه…………………………………………………………………………………………………………………… 66

جدول 4-7- نتایج آمار توصیفی و ضریب همبستگی رگرسیون مهارت تصویر سازی ورزشکاران مرد تیرانداز نخبه و غیر نخبه………………………………………………………………………………………………………………………… 67

جدول 4-8- نتایج آمار توصیفی و ضریب همبستگی رگرسیون مهارت هدف گزینی ورزشکاران مرد تیرانداز نخبه و غیر نخبه………………………………………………………………………………………………………………………… 68

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                     صفحه

نمودار 4-1- فراوانی ورزشکاران نخبه و غیرنخبه بر اساس سابقه فعالیت ورزشی………………… 53

نمودار 4-2- فراوانی ورزشکاران نخبه و غیرنخبه بر اساس مهارت انگیزش………………………… 53

نمودار 4-3- فراوانی ورزشکاران نخبه و غیرنخبه بر اساس مهارت اعتماد به نفس………………… 54

نمودار 4-4- فراوانی ورزشکاران نخبه و غیرنخبه بر اساس مهارت تمرکز…………………………… 54

نمودار 4-5- فراوانی ورزشکاران نخبه و غیرنخبه بر اساس مهارت تنظیم سطح انرژی…………… 55

نمودار 4-6- فراوانی ورزشکاران نخبه و غیرنخبه بر اساس مهارت تصویرسازی ذهنی…………… 55

نمودار 4-7- فراوانی ورزشکاران نخبه و غیرنخبه بر اساس مهارت هدف مندی……………………. 56

نمودار 4-8- نتایج آمار توصیفی و ضریب همبستگی رگرسیون مهارت انگیزش ورزشکاران مرد تیرانداز نخبه و غیر نخبه     63

نمودار 4-9- نتایج آمار توصیفی و ضریب همبستگی رگرسیون  مهارت تمرکز ورزشکاران مرد تیرانداز نخبه و غیر نخبه      64

نمودار 4-10- نتایج آمار توصیفی و ضریب همبستگی رگرسیون مهارت اعتماد بنفس ورزشکاران مرد تیرانداز نخبه و غیر نخبه………………………………………………………………………………………………………………………… 65

نمودار 4-11- نتایج آمار توصیفی و ضریب همبستگی رگرسیون مهارت تنظیم سطح انرژی ورزشکاران مرد تیرانداز نخبه و غیر نخبه…………………………………………………………………………………………………………………… 66

نمودار 4-12- نتایج آمار توصیفی و ضریب همبستگی رگرسیون مهارت تصویر سازی ورزشکاران مرد تیرانداز نخبه و غیر نخبه………………………………………………………………………………………………………………………… 67

نمودار 4-13- نتایج آمار توصیفی و ضریب همبستگی رگرسیون مهارت هدف گزینی ورزشکاران مرد تیرانداز نخبه و غیر نخبه………………………………………………………………………………………………………………………… 68

فهرست شكلها

عنوان                                                                                                     صفحه

شکل 2-1- ارتباط بین اعتماد به نفس و عملکرد مهارتی………………………………………………… 19

شکل 2-2- رابطه بین سطح انرژی روانی و سطح عملکرد مهارتی……………………………………. 25

شکل 2-3-  رابطه بین سطح دشواری هدف و سطح انگیزش………………………………………….. 30

چكیده تحقیق : 

امروزه بحث مهارتهای روانی در اجرای مهارتهای ورزشی از اهمیت بسزایی بر خوردار می باشد ، در حالی كه در گذشته فقط به آمادگی جسمانی ورزشكار می پرداختند و این خلاء ( عدم آموزش و بكار گیری مهارتهایی همچون ، انگیزش ، تمركز ،اعتماد به نفس ،تنظیم سطح انرژی روانی ، تصویر سازی ذهنی ، هدف گزینی ، …..) با حضور روانشناسان در كنار تیمهای ورزشی پر گردیده و نتایج این تحقیق و تحقیقات گذشته همگی حاكی بر تایید و تاكید در بكارگیری این مهارتها در جهت بهبود ، ارتقاء ،و ثبت ركوردهای جدید را بهمراه داشته است. به همین منظور و اثبات این مسئله ، تحقیق فوق به روش علی- مقایسه ای و بطور تصادفی از ورزشكاران مرد نخبه ( مسابقات لیگ كشور در سال 91 به میزبانی هیات تیراندازی زاهدان ) به تعداد 37 نفر تیر اندازان نخبه در سطح ( ملی ، لیگ برتر ، لیگ دسته یک ) و كلیه ورزشكاران مرد تیر انداز در استان سیستان و بلوچستان كه بطور تصادفی 83 نفر از آنها انتخاب گردیدند .

كلیه نمونه ها بطور تصادفی از جامعه در دسترس انتخاب گردیده اند . در این تحقیق از پرسشنامه 60 سوالی وینتر SASI ( انستیتو ورزش استرالیای جنوبی ) استفاده گردیده است كه روایی و اعتبار آن قبلا توسط سمندر ، ( 1379 ) مورد تایید قرار گرفته است .

واژه های كلیدی : مدیریت مهارتهای روانی ، تیر اندازان نخبه ، تیراندازان غیر نخبه ،  پرسشنامه 60 سوالی وینتر SASI

-1- مقدمه

امروزه پدیده تربیت بدنی و ورزش با بهره گرفتن از مفاهیم علمی و نظریات مختلف دانشمندان در خصوص نحوه آمادگی ورزشکاران جهت حضور در مسابقات، تحولی عظیم به وجود آورده است و همواره سعی می کند تا با بهره گیری از روش های علمی صحیح، مقادیر و نسبت های دقیقی از عوامل قابل اندازه گیری در ورزشکاران بدست آورد تا میزان آمادگی آنان را محاسبه نموده و افزایش دهد. یکی از این عوامل مهم، آمادگی روانی می باشد که تأثیر مستقیم و موثری روی آمادگی جسمانی ورزشکاران دارد (فرید، 1386).

اجرای بهینه مهارت های ورزشی به سه فاکتور آمادگی جسمانی، مهارتی و روانی وابسته است. با پیشرفت علم روان شناسی، بحث مهارت های روانی در اجرای مهارت های ورزشی از اهمیت بسزایی برخوردار شده است. قبلاً به اهمیت آماده سازی جسمانی تأکید می شد در حالی که امروزه، روان شناسان بیشتر بر آماده سازی روانی توجه و تأکید می کنند (هالواری[1]، 1997). هم چنین، استفاده از مهارت های روانی پیشرفت قابل ملاحظه ای در عملکرد ورزشکاران حرفه ای المپیک و سطوح دانشگاهی به وجود آورده است  (مارتینز[2]، 1987). به عقیده هکر[3] (2000)، اغلب کمبودهای روانی است که ورزشکاران نخبه را از اجرای بهینه در تمرین و مسابقات باز می دارد نه اشتباهات و کمبودهای فیزیکی. برای نخبه شدن ورزشکار چهار عامل اساسی مورد نیاز است: استعداد جسمانی، تلاش سخت، همانند سازی و آمادگی روانی. توانایی های جسمانی و بدنی برای یک ورزشکار نخبه بسیار ضروری و اساسی است ولی کافی نخواهد بود. این توانایی ها بایستی به وسیله تمرینات مناسب و آمادگی ذهنی شکوفا شوند (فرید، 1386). مهارت روانی به ویژگی های ذاتی یا آموخته ورزشکار اطلاق می شود که موفقیت او را ممکن یا محتمل می سازد. روش ها و راهبردهای روانی نیز تمریناتی است که به کسب این مهارت ها منتهی می شود (واعظ موسوی، 1387). مهارت های روانی همچون مهارت های جسمانی آموختنی اند و با توجه به نزدیک و حساس شدن رقابت ها در رشته های ورزشی مختلف، برای پیروز شدن نیاز به آمادگی روانی است، زیرا از این طریق است که ورزشکاران می توانند روحیه خود را  برای رقابت های بزرگ حفظ نموده و از این طریق می توانند قابلیت های خود را در صحنه مسابقات ورزشی به اجرا بگذارد.

 

چکیده

هدف: در این پژوهش وضعیت توانمندسازی روان‏شناختی کتابداران کتابخانه های دانشگاهی شهر تهران و سه عامل موثر بر آن یعنی شرایط سازمانی، راهبردهای مدیریتی و منابع خودکارآمدی و رابطه این سه عامل با توانمندسازی روان‏شناختی کتابداران بررسی گردید.

روش شناسی: این پژوهش به لحاظ روش تحقیق یک تحقیق توصیفی – تحلیلی و پیمایشی و به لحاظ هدف، از نوع کاربردی می‏باشد. همچنین ابزار گردآوری داده ها استفاده از پرسشنامه های استاندارد اسپریتزر و میشرا و وتن و کمرون و ابزار تجزیه و تحلیل آنها استفاده از نرم افزار SPSS و EXCEL می‏باشد.

نتایج: یافته های پژوهش حاکی از آن بود که وضعیت توانمندسازی روان‏شناختی کتابداران به عنوان یک کل با میانگین 65/5 در سطح مطلوب، در بعد شرایط سازمانی با میانگین 54/4 در سطح متوسط رو به بالا، در بعد راهبردهای مدیریتی با میانگین 64/4 در سطح متوسط رو به بالا و در بعد منابع خودکارآمدی با میانگین 47/4 در سطح متوسط رو به بالا قرار دارند. همچنین میان عامل شرایط سازمانی با توانمندسازی روان‏شناختی کتابداران، میان عامل راهبردهای مدیریتی با توانمندسازی روان‏شناختی کتابداران و میان عامل منابع خودکارآمدی با توانمندسازی روان‏شناختی کتابداران رابطه معناداری وجود داشت. همچنین بین دیدگاه کتابداران با سطح تحصیلی مختلف و بین دیدگاه کتابداران زن و مرد در زمینه وضعیت توانمندسازی روان‏شناختی آنان تفاوت معنی‏داری وجود داشت.

کلیدواژ­ه­ها: توانمندسازی، توانمندسازی روان‏شناختی، کتابخانه های دانشگاهی، کتابداران، تهران

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                صفحه

 

چکیده ح‌

فصل اول: کلیات پژوهش…. 1

1-3-1. هدف کلی.. 6

1-3-2. اهداف فرعی.. 6

1-۴-1 پرسش‌اصلی.. 7

1-4-2. پرسش‌های فرعی.. 8

1-6-1. اهمیت نظری.. 9

1-6-2. اهمیت کاربردی.. 10

1-7-1.  تعریف‌های مفهومی و عملیاتی.. 11

مبانی نظری و پیشینه پژوهش…. 17

2-1.بخش اول: مبانی نظری.. 18

2-1-1.مقدمه. 18

2-1-2. تعاریف توانمندسازی کارکنان.. 18

2-1-3. ریشه‏های توانمندسازی کارکنان.. 20

2-1-4.دیدگاه‏های مختلف توانمندسازی.. 22

2-1-4-1.توانمندسازی از دیدگاه عقلایی.. 23

2-1-4-2.توانمندسازی از دیدگاه انگیزشی.. 24

2-1-4-3. توانمندسازی از دیدگاه فوق‏انگیزشی.. 25

2-1-4-4. توانمندسازی از دیدگاه روان – سیاسی.. 26

2-1-4-5. توانمندسازی از دیدگاه روان – نمادین.. 27

2-1-4-6. توانمندسازی از دیدگاه رابطه‏ای(چند بعدی). 28

2-1-4-7. توانمندسازی از دیدگاه روان‌شناختی.. 29

2-1-5. توانمندسازی روان‌شناختی.. 31

2-1-6. الگوی نظری مورد استفاده توانمندسازی روان‌شناختی در این پژوهش…. 32

2-1-7.ابعاد توانمندسازی روان‌شناختی.. 34

2-1-8. شرایط سازمانی.. 38

2-1-8-1. مقدمه. 38

2-1-8-2. داشتن اهداف روشن.. 38

2-1-8-3. ساختار سازمانی.. 39

2-1-8-4. دسترسی به منابع. 40

2-1-8-5. نظام پاداش‏دهی.. 41

2-1-9.راهبردهای مدیریتی.. 43

2-1-9-1. فراهم نمودن اطلاعات… 43

2-1-9-2.تفویض اختیار. 44

2-1-9-3.استقلال و آزادی عمل کارکنان.. 45

2-1-9-4.مدیریت مشارکتی.. 46

2-1-9-5.تشکیل گروه‌های کاری.. 47

2-1-10.خودکارآمدی کارکنان.. 48

2-1-10-1.الگوسازی.. 47

2-1-10-2.حمایت‏های کلامی‌و اجتماعی.. 48

2-1-10-3.برانگیختگی هیجانی.. 51

2-1-11.اهمیت کتابداران کتابخانه‏های دانشگاهی و لزوم توانمندسازی آنان.. 52

2-1-12. پیشینه درداخل کشور. 54

2-1-13.پیشینه در خارج کشور. 59

2-1-14.مرور، جمع بندی و نتیجه‏گیری از  پیشینه‌های پژوهش در داخل و خارج کشور. 61

فصل سوم : روش پژوهش…. 63

 

فصل چهارم : یافته‌های پژوهش…. 71

4-2-1.جنسیت… 72

4-2-2.سطح تحصیلات… 73

4-2-3.دانشگاه محل فعالیت… 74

4-3-1.سوال اول.. 75

4-3-2.سوال دوم. 77

4-3-3.سوال سوم. 79

4-3-4.سوال چهارم. 81

4-3-5.سوال پنجم.. 83

4-3-6.سوال ششم.. 86

4-3-7.سوال هفتم.. 89

4-3-8.فرضیه اول پژوهش…. 92

4-3-9.فرضیه دوم پژوهش…. 92

4-3-10.فرضیه سوم پژوهش…. 93

4-3-11.فرضیه چهارم پژوهش…. 94

4-3-12. فرضیه پنجم پژوهش…. 95

4-3-13.سوال اصلی پژوهش…. 96

فصل پنجم بحث، نتیجه‌گیری و پیشنهاد‌ها 99

فهرست جداول

عنوان                                                                                           صفحه

جدول (2-1). سیر تاریخی توانمندسازی در روان‏شناسی. منبع (عبداللهی، 1385) 21

جدول (2-2).سیر تاریخی مفهوم توانمندسازی در علم مدیریت. منبع:(عبداللهی، 22:1385) 22

جدول (2-3). تفاوت‌های توانمندسازی از دو دیدگاه انگیزشی و فوق‏انگیزشی.. 26

جدول 2-4. مزایای تفویض اختیار(منبع: رمزدن، 1997، ص218) 45

جدول (3-1). آلفای کرونباخ مقیاس‌ها 68

جدول(4-1): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب جنسیت… 72

جدول(4-2): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب تحصیلات… 73

جدول (4-3) توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب دانشگاه محل فعالیت… 74

جدول(4-4): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان احساس شایستگی.. 75

جدول(4-5): وضعیت احساس شایستگی کتابداران. 76

جدول(4-6): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان احساس موثر بودن. 77

جدول (4-7):میانگین و انحراف معیار احساس موثر بودن کتابداران. 79

جدول(4-8): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان احساس معنی‏دار بودن. 79

جدول (4-9):میانگین و انحراف معیار احساس معنی‏دار بودن کتابداران. 81

جدول(4-10): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان احساس اعتماد. 81

جدول (4-11):میانگین و انحراف معیار احساس اعتماد کتابداران. 83

جدول(4-12): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان شرایط سازمانی.. 83

جدول (4-13):میانگین و انحراف معیار شرایط سازمانی کتابداران. 84

جدول (4-14):میانگین و سایر عوامل شرایط سازمانی کتابداران. 85

جدول(4-15): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان راهبردهای مدیریتی.. 86

جدول (4-16):میانگین و انحراف معیار راهبردهای مدیریتی کتابداران. 87

جدول (4-17):میانگین وانحراف معیار سایر عوامل راهبردهای مدیریتی کتابداران. 88

جدول(4-18): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان منابع خودکارآمدی.. 89

. جدول (4-19):میانگین و انحراف معیار عامل منابع خودکارآمدی کتابداران. 90

جدول (4-20). میانگین و انحراف معیار سایر عوامل منابع خودکارآمدی.. 91

جدول(4-21):نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون پیرامون میزان شرایط سازمانی و توانمندسازی روان‌شناختی   92

جدول (4-22):نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون پیرامون میزان راهبردهای مدیریتی و توانمندسازی روان‌شناختی   93

جدول(4-23):نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون پیرامون میزان منابع خودکارآمدی و توانمندسازی روان‌شناختی   94

جدول(4-24): آماره‌های توصیفی میزان توانمندسازی روان‌شناختی بر حسب تحصیلات… 94

جدول (4-25)نتایج آزمون تحلیل واریانس پیرامون میزان توانمندسازی روان‌شناختی بر حسب تحصیلات… 95

جدول (4-26): آماره‌های توصیفی جنسیت  در مقیاس میزان توانمندسازی روان‌شناختی.. 96

جدول (4-27): نتایج آزمون t-test برای مقایسه دو گروه درمقیاس میزان توانمندسازی روان‌شناختی.. 96

جدول(4-28): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان توانمندی کارکنان. 97

جدول (4-29): وضعیت توانمندسازی روان‌شناختی کتابداران. 98

جدول (5-1):وضعیت توانمندسازی روان‌شناختی کتابداران. 101

جدول (5-2): وضعیت عامل شرایط سازمانی کتابداران. 102

جدول (5-3). بررسی وضعیت عامل راهبردهای مدیریتی کتابداران. 103

جدول (5-4). وضعیت عامل منابع خودکارآمدی کتابداران. 104

جدول (5-5). وضعیت فرضیه‌های پژوهش توانمندسازی روان‌شناختی کتابداران  105

فهرست تصاویر و نمودارها

عنوان                                                                                                صفحه

نمودار (4-1): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان احساس شایستگی.. 76

نمودار (4-2): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان موثر بودن. 78

نمودار (4-3): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان معناداری.. 80

نمودار (4-4): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان اعتماد. 82

نمودار(4-5): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان شرایط سازمانی.. 84

نمودار(4-6): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان راهبردهای مدیریتی.. 87

نمودار(4-7): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان منابع خودکارآمدی.. 90

نمودار (4-8): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان توانمندی روان‌شناختی کتابداران. 98

-1. مقدمه

مدیریت سرمایه انسانی در سازمان‌ها حیاتی‏ترین نوع مدیریت به شمار می‌رود. فرسودگی سرمایه انسانی کیفیت کالاها و خدمات تولیدی را به مخاطره می‏اندازد و آموزش و پرورش منابع انسانی در عصر محوریت دانایی می‏تواند راهکاری برای همه جوامع باشد. بنابراین تردیدی نیست که شکوفایی هر جامعه‏ای در بهبود و پرورش منابع انسانی آن نهفته است و از این روست که مسئولان سازمان‏ها با یاری متخصصان رفتار و منابع انسانی توجه خاصی به پرورش کارکنان مبذول می‏دارند (احمدی، صفری کهره و نعمتی، 1:1389).

یکی از مفاهیمی‌که در راستای بالندگی منابع انسانی مطرح می‏شود، توانمندسازی کارکنان است. توانمندسازی عبارت است از اینکه افراد تصمیمات و اقدامات خود را به عهده بگیرند. این امر به معنی تشویق افراد برای مشارکت بیشتر در تصمیم‏گیری‏هایی است که بر فعالیت آنان تاثیر می‌گذارد.

اصطلاح توانمندسازی در دو دهه 1980 و 1990 به سرعت به عنوان موضوع روز مطرح گردید و توسط نظریه‌پردازانی چون کانگر و کاننگو[1] (1985)، اسپریتزر[2] (1995)، توماس و ولتهوس[3]، کنت و بلانچارد[4]، جان پی کارلوس[5] و راندولف[6](2000) گسترش یافت.

توانمندسازی روان‌شناختی منابع انسانی نیز به عنوان یک رویکرد نوین انگیزش درونی شغل به معنی آزاد کردن نیروهای درونی کارکنان و همچنین فراهم کردن بسترها و به وجود آوردن فرصت‌ها برای شکوفایی استعدادها، توانایی‏ها و شایستگی‌های افراد می‏باشد. علاوه بر این باعث می‏شود تا کارکنان نسبت به شغل و سازمان خود نگرش مثبتی داشته باشند. بدین معنی که آنان باید به این باور برسند که توانایی و شایستگی لازم برای انجام وظایف را به طور موفقیت‏آمیز داشته و احساس کنند توانایی تاثیر‏گذاری و کنترل بر نتایج شغلی را دارند. احساس می‏کنند که اهداف شغلی معنی‏دار و ارزشمندی را دنبال می‏کنند و باور داشته باشند که با آنان صادقانه و منصفانه رفتار می‏شود (عبداللهی و نوه ابراهیم، 54:1385).

از طرفی کتابخانه یکی از نهادهای پویایی جامعه است که تحول جامعه در ابعاد مختلف می‏تواند به کارکرد این نهاد وابسته باشد. کتابخانه‏های دانشگاهی نیز که مسئولیت بیشتری را در ارتباط با جامعه علمی‌کشور بر عهده دارند جهت تحقق اهداف آموزشی و پژوهشی و با هدف ارائه خدمت به مراجعان (استاد، دانشجو و پژوهشگر) نیازمند نیروی انسانی توانا، علاقه مند، متخصص و با تجربه است (اشرفی ریزی، 1388).

دنیا پس از سالها تجربه به این نتیجه رسیده است که اگر سازمانی بخواهد در اقتصاد و امور کاری خود پیشتاز باشد و در عرصه رقابت عقب نماند، باید از نیروی انسانی متخصص، خلاق، توانمند و باانگیزه برخوردار باشد. در این میان توانمندسازی کتابداران به ویژه توانمندسازی روان‌شناختی آنان با توجه به اینکه مسئولیت پیوند بین منابع اطلاعاتی و استفاده کنندگان از اطلاعات را برعهده دارند از اهمیت و ضرورت ویژه‏ای برخوردار است (حقیقی، 1372).

لذا پژوهش حاضر که به بررسی وضعیت توانمندسازی کتابداران کتابخانه‏های دانشگاهی دولتی شهر تهران از بعد روان‏شناختی آن می‏پردازد، می‏تواند با روشن کردن زوایای این مقوله، مسئولان را در پرورش نیروی انسانی کتابخانه‏های دانشگاهی یاری کرده و نیروی انسانی توانمندتر، بانشاط تر و باانگیزه تری را برای خدمت به کاربران و مراجعان داشته باشند.

 

1-2. بیان مسئله

توجه به موضوع توانمندسازی کارکنان در دو دهه اخیر اهمیت به خصوصی یافته و به یکی از دل مشغولی‌های مدیران تبدیل شده است. توانمندسازی یکی از راهکارهای مهم برای گسترش سازمان‏ها و انطباق با تغییرات خارجی است. محیط کار امروزی به کارکنانی نیاز دارد که بتوانند تصمیم بگیرند، راه‏حل ارائه دهند، خلاقیت داشته باشند و در مقابل کار خود پاسخگو باشند. این امر از طریق توانمندسازی کارکنان محقق می‏شود و در صورت بهره‏گیری از آن، نه تنها تعهد کارکنان به سازمان بیشتر شده، بلکه در آنان حس اعتماد و اهمیت، ظرفیت و توانایی ایجاد می‏شود که پیامد آن یک محیط کاری مثبت خواهد بود (گمینیان، 1382).

با توجه به اهمیت کتابخانه‏های دانشگاهی که مسئولیت مهمی‌را برای تامین اطلاعات دانشجویان، اساتید و محققان ایفا می‏کنند، اجرای مناسب برنامه‌های توانمندسازی می‏تواند منجر به بهبود عملکرد کتابداران و افزایش انگیزه و تعهد آنها شود و در نتیجه کارایی و اثربخشی کتابخانه‏ها را افزایش دهد.

وجود نیروی انسانی کارآمد اصلی است که در کتابخانه‏های دانشگاهی ایران توجه چندانی به آن‌ ها نمی‌شود و همین مساله سبب می‌شود تا کتابخانه‏های دانشگاهی در راه رسیدن به اهداف واقعی خود چندان موفق نباشند (ترکیان تبار و دیگران، 1386).

فرداصفهانی و میرحسینی (1391) در تحلیل وضعیت کتابخانه‏های دانشگاه علوم پزشکی تهران با بهره گرفتن از استانداردهای کتابخانه‏های دانشگاهی ایران به این نتیجه دست یافتند که کتابخانه‏ها عمدتا در زمینه نیروی انسانی، بودجه و مواد کتابخانه‏ای دچار مشکل بودند.

همچنین ایلالی و دیگران نیز در تحقیقی وضعیت کتابخانه‏های دانشکده‌ها و مراکز آموزشی و درمانی وابسته به دانشگاه‌های علوم پزشکی مازندران، گلستان و بابل در سالهای 86-87 را با استانداردهای کتابخانه‏های دانشگاهی ایران بررسی کردند و دریافتند که کتابخانه‏ها از نظر نیروی انسانی متخصص، بودجه و منابع زیر استاندارد هستند و کتابخانه‏های دانشگاهی بایستی شرایطی را فراهم کنند تا به استانداردهای کتابخانه‏ای نزدیک شوند (ایلالی و دیگران، 1386).

چکیده:

در بخش اول این کار پژوهشی، نانوتیوب كربن چند دیواره (MWCNT ) و مایع یونی(IL) روی سطح الكترود كربن سرامیكی كه بوسیله­ روش سل- ژل تهیه شده بود، نشانده شد. فرایند نشاندن بوسیله قطره­گذاری سوسپانسیونی از MWCNT/IL در دی متیل فرم آمید بر روی سطح الکترود ساخته شده صورت گرفت. در ادامه خواص الکتروکاتالیزی الکترود کربن سرامیک­ اصلاح شده با نانولوله­های کربنی چند­دیواره (CNT/CCE) و الکترود کربن­سرامیک اصلاح شده با نانولوله­های کربنی چند­دیواره و مایعات یونی (IL/CNT/CCE) با الکترود کربن سرامیک اصلاح نشده(CCE) مقایسه شده است.

در بخش دوم این کار، رفتار الکتروشیمیایی مورفین و فنیل­افرین روی CCE، MWCNT/CCE و IL/CNT/CNT بررسی شد؛ ولتاموگرام چرخه­ای این دو ترکیب نشان می­دهد که جریان پیک اکسیداسیون آنها روی MWCNT/CCE/IL از جریان مربوط به MWCNT/CCE وCCE برهنه بزرگتر است، که از خصوصیات کاتالیتیکی بهتر نانوكامپوزیت حاصل از ­استفاده­ی همزمان MWCNT و  IL ناشی می­ شود. نتایج حاصل از این مطالعات نشان می­دهد، که این الکترود می ­تواند به عنوان حسگری مناسب، برای اندازه گیری مورفین و فنیل­افرین به کار رود. اندازه ­گیری دو ترکیب ذکر شده به دو روش CV و پالس ولتامتری تفاضلی (DPV) انجام شد وحد تشخیص برای این دو گونه محاسبه شد.

در پایان، اندازه ­گیری همزمان مورفین و فنیل­افرین با بهره گرفتن از الکترود MWCNT/CCE/IL انجام شد و نشان داده شد که دو ترکیب مورد نظر بدون مزاحمت یکدیگر در ترکیبات مختلف قابل اندازه ­گیری­اند.

 

کلید واژه ­ها: الکترود کربن سرامیک، الکترود اصلاح شده، مایعات یونی، نانولوله­های کربنی چند دیواره، مورفین، فنیل­افرین.

 

 

 

 

 

 

 

 

  چكیده فارسی…………………………………………………………………………………………………………یک

فصل اول

پیش‌زمینه پژوهش

        

1-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………….. 1

1-2- حسگرها­ی شیمیایی……………………………………………………………………………………………… 2

1-2-1- حسگرهای گرمایی……………………………………………………………………………………….. 3

1-2-2- حسگرهای جرمی………………………………………………………………………………………… 4

1-2-3- حسگرهای الکتروشیمیایی………………………………………………………………………………. 4

1-3- الکترودهای کربنی……………………………………………………………………………………………….. 6

1-4- الکترودهای کربن ­سرامیک…………………………………………………………………………………….. 6

1-4-1- فرایند سل-ژل…………………………………………………………………………………………….. 7

1-5- الکترودهای اصلاح شده­ی شیمیایی………………………………………………………………………….. 8

1-5-1- روش­های بر پایه تشکیل پیوند کووالانسی………………………………………………………….. 9

1-5-2- روش­های بر پایه جذب سطحی برگشت­ناپذیر………………………………………………….. 10

1-5-3- پوشش الکترود­ها با فیلم­های پلیمری………………………………………………………………. 11

1-5-4- تجمع­های سازمان یافته……………………………………………………………………………….. 11

1-5-5- اصلاح الکترود­ها با نانو­مواد………………………………………………………………………….. 12

1-6- نانولوله­های کربنی……………………………………………………………………………………………… 12

1-6-1- روش­های تولید نانو­لوله­های کربنی…………………………………………………………………. 16

1-6-2- ویژگی­ها و خصوصیات نانولوله­های کربنی………………………………………………………. 17

1-6-3- کاربرد نانولوله­های­ کربنی در شیمی تجزیه……………………………………………………….. 20

1-7- مایعات یونی……………………………………………………………………………………………………. 20

1-7-1- ساختار مایعات یونی…………………………………………………………………………………… 21

 

1-7-2- خواص فیزیکی و شیمیایی مایعات یونی………………………………………………………….. 22

1-7-3- سطوح اصلاح شده با مایعات یونی………………………………………………………………… 23

1-7-4- کاربرد مایعات یونی در الکتروشیمی……………………………………………………………….. 28

 

1-8- الکترودهای اصلاح شده با هیبرید نانو­لوله­های کربنی و مایعات یونی……………………………… 29

1-9- معرفی ترکیب مورد مطالعه………………………………………………………………………………….. 30

1-9-1- مورفین……………………………………………………………………………………………………. 30

1-9-2- اهمیت اندازه ­گیری مورفین……………………………………………………………………………. 33

1-9-3- فنیل­افرین و اهمیت اندازه ­گیری آن…………………………………………………………………. 33

1-10- اهداف پژوهشی کار حاضر……………………………………………………………………………….. 34

 

فصل دوم

مواد و روشها

 

2-1- مواد شیمیایی……………………………………………………………………………………………………. 36

2-2- وسایل و تجهیزات…………………………………………………………………………………………….. 36

2-3- الکترودها………………………………………………………………………………………………………… 37

2-4- روش تهیه الکترودهای کار………………………………………………………………………………….. 37

2-4-1- چگونگی تهیه CCE برهنه……………………………………………………………………………. 37

2-4-2- تولید الکترودهای کربن سرامیک اصلاح شده با MWCNT و IL…………………………… 38

2-5- الكترولیت‌ها…………………………………………………………………………………………………….. 38

 

فصل سوم

نتایج و بحث

 

3-1- بررسی خواص الکتروشیمیایی الکترود کربن سرامیک (CCE)……………………………………… 40

3-1-1- بررسی مورفولوژی سطحی الکترود کربن سرامیک……………………………………………… 41

3-1-2- بررسی خواص الکترود­های کربن سرامیک اصلاح شده……………………………………….. 42

3-1-2- الف- الکترود کربن سرامیک اصلاح شده با نانولوله­های کربنی چند دیواره……………….. 42

3-1-2- ب- الکترود کربن سرامیک اصلاح شده با نانولوله­های کربنی چند دیواره و مایع یونی .. 43

3-1-3- بررسی تاثیر الكترولیت حامل و pH بر روی رفتار الكتروشیمیایی الکترود        /MWCNT/CCE/IL       44

 

3-1-4- بررسی خواص الکتروشیمیایی الکترود کربن سرامیک اصلاح شده با نانوتیوب­ کربنی چند                   دیواره و مایع یونی (IL/MWCNT/CCE)……………………………………………………………………………………. 45

3-1-5- مطالعه رفتار الکتروشیمیاییCCE/IL/MWCNT توسط [K 3Fe(CN)6]……………………. 46

3-1-6- بررسی پایداری IL/MWCNTs/CCE در قبال چرخه پتانسیل و زمان……………………… 48

3-2- کاربرد الکترود اصلاح شده با IL/MWCNT……………………………………………………………. 49

3-2-1- الکتروکاتالیز مورفین…………………………………………………………………………………… 49

3-2-1-1- تاثیر pH  بر رفتار الکتروشیمیایی مورفین………………………………………………… 50

3-2-1-2- تاثیر سرعت روبش پتانسیل………………………………………………………………….. 53

3-2-1-3 – اندازه ­گیری مورفین…………………………………………………………………………….. 54

3-2-1-3- الف- ولتامتری چرخه­ای………………………………………………………………….. 55

3-2-1-3- ب- پالس ولتامتری تفاضلی………………………………………………………………. 56

3-3- ­­ اندازه گیری همزمان مورفین و فنیل­افرین……………………………………………………………….. 57

3-3-1- الکترواکسیداسیون فنیل افرین در سطح MWCNT/CCE/IL………………………………… 58

3-3-1-1- تاثیر pH بر رفتار الکتروشیمیایی فنیل­افرین…………………………………………………… 59

3-3-1-2- تاثیر سرعت روبش پتانسیل……………………………………………………………………… 60

3-3-1-3- اندازه ­گیری فنیل­افرین……………………………………………………………………………… 61

3-3-2- اکسایش ­الکتروشیمیایی مورفین و فنیل­افرین در روی الکترود IL/ MWCNT/CCE…… 62

3-3-3- اندازه ­گیری همزمان در حضور غلظت ثابتی از مورفین………………………………………….. 64

3-3-4- اندازه ­گیری همزمان در حضور غلظت ثابتی از فنیل­افرین………………………………………. 65

3-3-5- اندازه ­گیری همزمان مورفین و فنیل­افرین همراه با تغییر غلظت هر دو ترکیب…………….. 65

3-4- نتیجه ­گیری………………………………………………………………………………………………………. 67

3-5- پیشنهادات………………………………………………………………………………………………………. 68

منابع……………………………………………………………………………………………………………………….. 69

-مقدمه

شیوه ­های کلاسیک تجزیه­ی شیمیایی و بیولوژیکی دربرگیرنده­ی واکنش­هایی هستند که در محلول و با افزایش معرف­ها و نمونه­ها انجام می­گیرند. امروزه تلاش برآن است که بتوان تجزیه را در سیستم­ بدون معرف انجام داد، استفاده ازروش های دستگاهی که بیشتر از سیگنال حاصل از یک دستگاه برای رسیدن به چنین داده ­هایی استفاده می­ شود. مثلا در روش های الکتروشیمیایی، معرف یا واکنشگر روی بستر الکترودی و به صورت تثبیت شده قرار گرفته و در نتیجه نیازی به اضافه نمودن آن توسط کاربر نمی ­باشد. دو نوع اساسی از اندازه ­گیری­های الکتروشیمیایی تجزیه، شامل پتانسیومتری و پتانسیواستایی است. هر دو نوع حد­اقل احتیاج به دو الکترود (هادی) و یک نمونه در تماس با الکترودها (الکترولیت) دارند که پیل الکتروشیمیایی را تشکیل می­دهند. بنابراین سطح الکترود، محل ارتباط یک هادی یونی و یک هادی الکترونی می­باشد. یکی از این دو الکترود به ماده یا مواد مورد اندازه ­گیری جواب می­دهد و بنابراین به نام الکترود شناساگر یا کار نامیده می­ شود. الکترود دوم که الکترود شاهد نامیده می­ شود، دارای پتانسیل ثابت است (پتانسیل آن مستقل از خواص محلول می­باشد). امروزه در قلمرو الکتروشیمی یکی از بخش­هایی که مورد توجه قرار گرفته طراحی و ساخت الکترود­هایی است که در حالت ایده­آل بتوانند به یک گونه شیمیایی خاص به صورت کاملا گزینش­پذیر و با حساسیت بالا پاسخ دهند.

در سال­های اخیر استفاده از فناوری نانو، افق‌های جدیدی برای استفاده از نانوذرات و نانولوله‌های کربنی در شیمی تجزیه جهت تشخیص و اندازه ­گیری برخی از ترکیبات شیمیایی و بیولوژیکی باز کرده است. یکی از کاربردهای جذاب نانوذرات از جمله نانولوله‌های کربنی تسهیل واکنش‌های انتقال الکترون است. به همین دلیل به عنوان یک واسطه‌گر در ساخت حسگرها و زیست حسگرها استفاده می‌شوند که سینتیک واکنش‌های الکتروشیمیایی کند را تسریع کرده و راهی برای اندازه‌گیری الکتروشیمیایی آنها فراهم می کند

امروزه از مایعات یونی نیز به دلیل داشتن هدایت الکتریکی بالا در زمینه ­های مختلف الکتروشیمی استفاده می­ شود و کاربرد­های مختلفی از جمله به عنوان حلال بدون استفاده از الکترولیت زمینه، بهبود خواص الکتروکاتالیزی نانو­ذرات