عنوان                                                                                                                                 صفحه

چکیده 1

فصل اول 2

1-1- دانه های روغنی 2

1-2- روغن کانولا 2

1-2-1- گیاه شناسی دانه روغنی کانولا 2

1-2-2- تاریخچه کشت کانولا 3

1-2-3- ترکیب روغن کانولا 4

1-2-4- مکانیسم آنتی اکسیدانی روغن کانولا 4

1-3- اکسیداسیون چربی ها و روغن ها 5

1-3-1-انواع اکسیداسیون 5

1-3-2- آنتی اکسیدان ها 6

1-3-3-  مکانیسم آنتی اکسیدانی 7

1-4- گیاه هلپه 8

1-4-1- ترکیبات گیاه هلپه 8

1-4-2- کاربرد گیاه 8

1-4-3- خاصیت آنتی اکسیدانی عصاره 9

فصل دوم 10

مروری بر تحقیقات انجام شده 10

فصل سوم 29

مواد و روشها 29

3-1- مواد اولیه 29

3-2- لوازم آزمایشگاهی 30

3-3- تهیه و آماده کردن پودر گیاه هلپه 30

3-4- استخراج عصاره (عصاره گیری بوسیله شیکر(ماسراسیون)) 31

3-5- آماده سازی نمونه های روغن 31

3-6- اندازه گیری ترکیبات فنولی 32

3-6-1- رسم منحنی استاندارد و معادله خط رابطه جذب و غلظت اسید گالیک (منحنی کالیبراسیون) 32

3-6-2- اندازه گیری ترکیبات فنولی روغن کانولای بدون آنتیاکسیدان سنتزی 33

3-6-3- اندازه گیری ترکیبات فنولیک عصاره گیاه هلپه 34

3-7- اندازه گیری ترکیبات توکوفرولی 34

3-7-1- ترسیم منحنی کالیبراسیون 34

3-7-2- اندازه گیری ترکیبات توکوفرولی نمونه روغن بدون آنتیاکسیدان 35

3-7-3- اندازه گیری ترکیبات توکوفرولی عصاره گیاه هلپه 35

3-8- بررسی فعالیت آنتی اکسیدانی عصاره 36

3-8-1- آزمون حذف رادیکال های آزاد DPPH 36

3-8-2- آزمون بتاکاروتن – لینولئیک اسید 37

3-8-3- شاخص پایداری اكسایشی(OSI) 38

3-9- آزمون پایداری روغن 39

3-9-1 شرایط حرارت دهی 39

3-9-2- اندیس اسیدی 39

3-9-3- شاخص پایداری اکسایشی (OSI) 39

3-9-4- اندازگیری عدد پراکسید (PV) 40

3-9-5- اندازگیری عدد کربونیل 41

3-9-6- شاخص رنگی 42

3-9-7- اندازگیری مقدار کل ترکیبات قطبی 42

3-9-7-1- آماده سازی سیلیکاژل 42

3-9-7-2- پر کردن ستون کروماتو گرافی 43

3-9-7-3- تهیه و آماده سازی نمونه وحلال جداسازی 43

3-9-8- اندازه گیری عدد دیان مزدوج (کونژوگه) 43

 

 

3-9-9- اندازگیری عدد یدی 44

3-10- تجزیه و تحلیل آماری 44

فصل چهارم 45

نتایج 45

4-1- محتوای ترکیبات فنولیک عصارههای مختلف گیاه هلپه 45

4-2- مقدار توکوفرول به دست آمده از عصاره های گیاه هلپه 46

4-3- نتایج به دست آمده برای فعالیت آنتی اکسیدانی، طبق آزمون های مختلف برای عصاره های گیاه هلپه 47

4-4- بررسی خاصیت آنتیاکسیدانی عصارههای گیاه هلپه با غلظت ppm 200 در روغن کانولا 50

4-4-1- تغییرات عدد اسیدی طی فرایند حرارت دهی در دمای 180 درجه سانتیگراد 51

4-4-2- تغییرات عدد پراکسید طی فرایند حرارت دهی در دمای 180 درجه سانتیگراد 52

4-4-3- تغییرات عدد یدی طی فرایند حرارت دهی در دمای 180 درجه سانتیگراد 54

4-4-4- تغییرات عدد کربونیل طی فرایند حرارت دهی در دمای 180 درجه سانتیگراد 55

4-4-5- تغییرات عدد کنژوگه طی فرایند حرارت دهی در دمای 180 درجه سانتیگراد 56

4-4-6- تغییرات شاخص پایداری اکسایشی طی فرایند حرارت دهی در دمای 180 درجه سانتیگراد 57

4-4-7- تغییرات مقدار فنول طی فرایند حرارت دهی در دمای 180 درجه سانتیگراد 59

4-4-8- تغییرات شاخص رنگی طی فرایند حرارت دهی در دمای 180 درجه سانتیگراد 60

4-4-9- تغییرات مقادیر کل ترکیبات قطبی طی فرایند حرارت دهی در دمای 180 درجه سانتیگراد 61

فصل پنجم 63

بحث و نتیجه گیری 63

5-1- شاخص کیفی روغن اولیه. 63

5-2- اندازه گیری محتوای ترکیبات فنولیک عصاره گیاه هلپه. 64

5-3- ترکیبات توکوفرولی عصاره های گیاه هلپه. 65

5-4- بررسی فعالیت آنتی اکسیدانی عصاره های مختلف گیاه هلپه. 66

5-4-1- اندازه گیری فعالیت آنتی اکسیدانی با درصد مهار رادیکال آزاد  DPPH  66

5-4-2- اندازه گیری قدرت آنتی اکسیدانی با روش بتا کاروتن- لینولئیک اسید  67

5-4-3- بررسی شاخص پایداری اکسایشی عصاره های گیاه هلپه. 68

5-5- آزمون پایداری حرارتی روغن. 69

5-5-1- تغییرات عدد اسیدی. 69

5-5-2- عدد پراکسید. 70

5-5-3- تغییرات عدد یدی. 70

5-5-4- تغییرات عدد کربونیل. 71

5-5-5- تغییرات عدد کنژوکه. 72

5-5-6- شاخص پایداری اکسایشی. 73

5-5-7- تغییرات ترکیبات فنولی. 73

5-5-8- تغییرات شاخص رنگی. 74

5-5-9- مقادیر کل ترکیبات قطبی. 74

نتیجه گیری کلی. 75

پیشنهادات. 78

فهرست منابع. 79

 فهرست جداول

عنوان                                                                                                                                 صفحه

جدول 4-1: میانگین مقدار فنول کل عصارهها با روش های مختلف عصاره گیری از گیاه Helpeh  46

جدول 4-2: میانگین مقدار توکوفرول عصاره با روش های مختلف عصاره گیری از گیاه Helpeh  47

جدول 4-3: میانگین درصد مهار رادیکال آزاد DPPH در عصاره های مختلف گیاه Helpeh  48

جدول 4-4: میانگین درصد بی رنگ شدن بتاکاروتن در عصاره های مختلف گیاه Helpeh  49

جدول 4-5: میانگین مقدار شاخص پایداری اکسایشی در غلظت ppm200 عصارههای مختلف گیاه Helpeh. 50

جدول4-6: میانگین تغییرات عدد اسیدی در عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 طی دوره حرارت دهی. 51

جدول4-7: میانگین تغییرات عدد پراکسید در عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 طی دوره حرارت دهی. 53

جدول4-8: میانگین تغییرات عدد یدی در عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 طی دوره حرارت دهی. 54

جدول4-9: میانگین تغییرات عدد کربونیل در عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 طی دوره حرارت دهی. 55

جدول4-10: میانگین تغییرات عدد کنژوگه در عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 طی دوره حرارت دهی. 57

جدول4-11: میانگین تغییرات شاخص پایداری اکسایشی در عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 طی دوره حرارت دهی. 58

جدول4-12: میانگین تغییرات مقدار فنول در عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 طی دوره حرارت دهی. 59

جدول4-13: میانگین تغییرات شاخص رنگی در عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 طی دوره حرارت دهی. 61

جدول4-14: میانگین تغییرات ترکیبات قطبی در عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 طی دوره حرارت دهی. 62

جدول 5-1: ساختار اسید چرب روغن كانولای فاقد آنتی اكسیدان. 63

جدول 5-2: خصوصیات شیمیایی روغن كانولای فاقد آنتی اكسیدان. 64

فهرست اشکال

عنوان                                                                                                                                 صفحه

شکل 3- 1- دستگاه شیکر. 31

شکل3-2- منحنی استاندارد غلظت اسید گالیک در برابر میزان جذب خوانده شده درطول موج ٧۶٥ نانومتر. 33

شکل 3-3- منحنی كالیبراسیون میزان آلفا- توكوفرول در برابر میزان جذب خوانده شده در طول موج 520 نانومتر. 35

شکل 3-4- دستگاه اسپکتروفتومتر. 38

شکل 3- 5- دستگاه رنسیمت مدل 743. 39

شکل3-6- منحنی كالیبراسیون غلظت آهن ш در برابر جذب خوانده شده درطول موج 500 نانومتر  40

شکل 4-1: مقایسه میانگین مقدار فنولیک عصارههای گیاه هلپه. 46

شکل 4-2: مقایسه میانگین مقدار ترکیبات توکوفرولی عصارههای گیاه هلپه. 47

شکل 4-3: مقایسه میانگین درصد مهار رادیکال آزاد DPPH در عصاره های مختلف گیاه هلپه در غلظت ppm 200. 48

شکل 4-4: مقایسه میانگین درصد بی رنگ شدن بتاکاروتن در عصاره های مختلف گیاه هلپه در غلظت ppm 200. 49

شکل 4-5: مقایسه میانگین شاخص پایداری اکسایشی در عصاره های مختلف گیاه هلپه در غلظت ppm 200. 50

شکل 4-6: مقایسه میانگین تغییرات عدد اسیدی عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 در روغن کانولا طی دوره حرارت دهی. 52

شکل 4-7: مقایسه میانگین تغییرات عدد پراکسید عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 در روغن کانولا طی دوره حرارت دهی. 53

شکل 4-8: مقایسه میانگین تغییرات عدد یدی عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 در روغن کانولا طی دوره حرارت دهی. 54

شکل 4-9: مقایسه میانگین تغییرات عدد کربونیل عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 در روغن کانولا طی دوره حرارت دهی. 56

شکل 4-10: مقایسه میانگین تغییرات عدد کنژوگه عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 در روغن کانولا طی دوره حرارت دهی. 57

شکل 4-11: مقایسه میانگین شاخص پایداری اکسایشی عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 در روغن کانولا طی دوره حرارت دهی. 59

شکل 4-12: مقایسه میانگین تغییرات مقدار فنول عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 در روغن کانولا طی دوره حرارت دهی. 60

شکل 4-13: مقایسه میانگین تغییرات شاخص رنگی عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 در روغن کانولا طی دوره حرارت دهی. 61

شکل 4-14: مقایسه میانگین تغییرات ترکیبات قطبی عصارههای مختلف در غلظت ppm 200 در روغن کانولا طی دوره حرارت دهی. 62

 چکیده

اکسیداسیون روغن­ها علاوه بر تغییر ویژگیهای روغن­ها، بر سلامت مصرف کنندگان تاثیر سوئی می­گذارد. یکی از مهمترین روشها، جهت جلوگیری از اکسیداسیون، استفاده از آنتی­اکسیدانها است. به دلیل اثرات مضر آنتی­اکسیدانهای سنتزی، در سال­های اخیر توجه زیادی به آنتی­اکسیدانهای طبیعی استخراج شده از گیاهان شده است. در این پژوهش اثر روش استخراج با سه نوع حلال (آب، اتانول و اتانول – آب 50 درصد) بر راندمان و خصوصیت آنتی اکسیدانی عصاره گیاه هلپه ارزیابی شد تا مناسبترین روش استخراج برای استفاده بهینه از این محصول جانبی، تعیین شود. در این روش استخراج با حلال، گیاه خورد شده با سه حلال فوق به نسبت (1به 10) مخلوط و در مدت زمان 24 ساعت در دمای اتاق و بر روی شیکر با سرعت rpm 250 انجام شد. اندازه گیری فنل تام عصاره ها با بهره گرفتن از روش فولین سیوکالتیو و فعالیت آنتی اکسیدانی عصاره ها با بهره گرفتن از روش های حذف رادیکال های آزاد DPPH، تست بتاکاروتن- لینولئیک اسید و شاخص پایداری اکسایشی با دستگاه رنسیمت طی شرایط حرارتی اندازه گیری و با آنتی اکسیدان سنتزی BHA مقایسه گردید. در ادامه سه نوع عصاره بدست آمده را با غلظت ppm 200 جهت پایدارسازی حرارتی روغن کانولا به آن اضافه شد و با آنتی اکسیدان BHA در دمای 180 درجه سانتیگراد در فواصل زمانی 5 ساعته و به مدت 30 ساعت  با 8 شاخص حرارتی از جمله OSI، عدد پراکسید، عدد کربنیل، عدد کونژوگه، شاخص رنگی، ترکیبات قطبی، اندیس اسیدی و اندیس یدی مقایسه گردید. نتایج بدست آمده نشان داد که بیشترین میزان فنول (ppm 03/232/61) بدست آمده مربوط به عصاره­ی (اتانول- آب) می­باشد که بر مبنای اسید گالیک بیان می­ شود همچنین بیشترین میزان توکوفرول (ppm 87/258/95)، مربوط به عصاره­ی (اتانول- آب) می­باشد ولی مقدار آن از لحاظ آماری با سایر نمونه ها اختلاف معنی دار نداشت. همچنین بیشترین درصد مهار در آزمون حذف رادیکال­های آزاد (71/2±19/47) و در سیستم بتاکاروتن- لینولئیک اسید (92/1±50/33)، هر دو مربوط به عصاره هیدروالکلی (اتانول- آب) ماسراسیون در غلظت ppm 200 میباشد. نتایج حاصل از شاخص پایداری اکسیداتیو در غلظت ppm 200 نیز نشان داد نمونه حاوی آنتی اکسیدان سنتزی BHA (22/0±08/5 ساعت) موثر تر از  بقیه ی عصاره ها واقع شد و با سایر نمونه ها اختلاف معنی دار داشت.

 

واژگان کلیدی: گیاه هلپه، ماسراسیون، فنول، توکوفرول، DPPH، بتا کاروتن- لینولئیک اسید، شاخص پایداری اکسایشی، روغن کانولا.

 فصل اول

 

 کلیات تحقیق

 

1-1- دانه های روغنی:

دانه های روغنی مهم ترین محصولات حاوی روغن­ های نباتی هستند که در کشاورزی جایگاه خاص داشته و اراضی وسیعی در سر تا سر جهان به کشت این محصولات باارزش اختصاص دارد. ارزش و اهمیت
دانه های روغنی نه فقط به خاطر روغن موجود در آن ها، بلکه به دلیل ماده پروتئینی ارزشمندی است که پس از روغن کشی در تغذیه انسان و حیوان به مصرف می رسد. بازده روغن در هر یک از منابع گیاهی مختلف براساس واریته، ناحیه کشت شرایط آب و هوایی، شرایط کاشت و برداشت، حمل و نگهداری، روش های روغن کشی و … متفاوت است (مالک، 1387).

1-2- روغن کانولا:

فصل اول : کلیات تحقیق

1-1- مقدمه ……………………………………………………………………………………………… 2

2-1- بیان مساله تحقیق ……………………………………………………………………………  3

3-1- اهمیت وضرورت تحقیق ………………………………………………………………………..  5

4-1- فرضیات تحقیق ………………………………………………………………………………..  6

5-1- اهداف تحقیق ………………………………………………………………………………….  7

6-1-  متغیرها ………………………………………………………………………………………..  8

7-1- پیشینه تحقیق ………………………………………………………………………………  9

8-1- روش تحقیق و مراحل آن ………………………………………………………………..  12

9-1- مشکلات و موانع تحقیق ……………………………………………………………………  13

فصل دوم : مبانی نظری تحقیق

مقدمه …………………………………………………………………………………………..  16

1-2- بررسی مفهوم شهرداری ومدیریت شهری……………………………………………..  17

1-1-2- تاریخچه شهرداری …………………………………………………………………  17

2-2-  مفهوم تامین مالی شهر………………………………………………………………..  21

1-2-2- تاثیر افزایش جمعیت ورشد شهرنشینی…………………………………………….  21

2-2-2- اثرات انتظاری و تظاهری………………………………………………………….  22

3-2-2- افزایش قیمت ها و هزینه ارائه خدمات………………………………………………  22

4-2-2- نقش درآمدها در افزایش هزینه……………………………………………………….  23

3 -2- منابع درآمدشهرداری  ………………………………………………………………  23

1-3-2- قیمت گذاری خدمات شهری یا فروش خدمات…………………………………  21

2-3-2-قیمت گذاری خدمات عمومی و نقش آن در كارائی…………………………..  22

3-3-2- قاعده قیمت گذاری براساس هزینه نهایی به منظورحفظ كارایی………..  22

4-3-2- قیمت گذاری خدمات و كالاهای عمومی در صورت وجود منافع…….  23

5-3-2-  ابعاد توزیع درآمدی قیمت گذاری خدمات عمومی……………………………..26

7-3-2-قانون مالیات برارزش افزوده………………………………………………………….  27

8-3-2- معیارهای عوارض یا مالیات مطلوب………………………………………….  27 

4-2-  منابع درآمدی خارجی شهرداری…………………………………………………..  28

1-4-2- روش استقراض………………………………………………………………………  28

2-4-2-  روش استفاده از كمكهای بلاعوض دولت ………………………………………  29

5-2-  بررسی ومفهوم درآمدهای پایداروناپایدار…………………………………………..  30

6-2- تجارب کشورهای جهان ………………………………………………………….  34

1-6-2- مدیریت شهری در کشور آلمان……………………………………………………..  34

1-1-6-2-  مشارکت مردم با شهرداری…………………………………………………….  35

2-1-6-2- شهرداران ………………………………………………………………………..  35

2-6-2-  مدیریت شهری در کشور تایلند……………………………………………………  36

3-6-2- مدیریت شهری در کشورانگلیس………………………………………………….  39

4-6-2-  مدیریت شهری در کشور فرانسه………………………………………..  41

5-2-2-  مدیریت شهری در کشور اندونزی…………………………………………………  44

7-2- مدیریت شهری در ایران…………………………………………………………….  46

8-2- ساختار سازمانی شهرداری های ایران………………………………………….  48

9-2-  وظایف  شهرداریها………………………………………………………………….  49

10-2-  سازمان شهرداریها ………………………………………………………………..53    

11-2-تعریف  بخشهای مختلف اقتصادی (خدمات ، کشاورزی وصنعت )……………..55

1-11-2-خدمات………………………………………………………………………  55

2-11-2-صنعت…………………………………………………………………………  58

3-11-2-کشاورزی…………………………………………………………………  59

12-2-تعریف ضرایب همبستگی……………………………………………………… 59

فصل سوم: مطالعات جغرافیایی منطقه ای                    

1-3- ویژگیهای محیط طبیعی  ……………………………………………. 64

1-1-3-موقعیت جغرافیایی استان سمنان ……………………………………..  64

 

 

2-1-3- موقعیت جغرافیایی شهرستان شاهرود……………………………68

2-3- ناهمواریهای  طبیعی منطقه شاهرود……………………………………72

1-2-3- دشتها و اراضی نسبتاً هموار حاشیه کویر و شوره زارهای جنوبی………73

3-3- مشخصات زمین شناسی وژئومورفولوژی  منطقه مورد مطالعه ……………74

1-3-3 – زمین شناسی …………………………………………………………… 74

2-3-3-  ژئومرفولوژی   ……………………………………………………….74

3-3-3- گسل و لرزه خیزی ………………………………………………………….  77

4-3- هیدرولوژی……………………………………………………………………..  78

1-4-3- منابع آب منطقه مورد مطالعه  …………………………………….  79

5-3-پوشش جنگلی و مراتع    …………………………………………………80

6-3- مناطق حفاظت شده زیست محیطی  ………………………………………81

7-3- ویژگی های اقلیمی………………………………………………………….. 83

8-3- تاریخچه شاهرود………………………………………………………………..  87

9-3- بررسی تحولات  جمعیت منطقه مورد مطالعه : ………………………… 89

1-9-3-  تحولات جمعیتی شهرستان شاهرود:  …………………………… 89

2-9-3- بررسی میزان مهاجرت در شهر شاهرود…………………………………..90

3-9-3- وضع فعالیت : ………………………………………………………… 94

4-9-3- وضع شغلی  : ……………………………………………………… 95

5-9-3- نوع خانوار و پراكندگی آن : ……………………………………………..  96

10-3- اقتصادشهرشاهرود وتحولات آن……………………………………………..99

11-3-پتانسیل ها  و توان های محیطی  شهرستان  شاهرود …………….. 100                         

1-11-3 جاذبه های طبیعی: ………………………………………………….    100

2-11-3- جاذبه های تاریخی و مذهبی شاهرود:………………………… 102

3-11-3- خدمات اقامتی ، رفاهی  و بهداشتی: ……………………….. 109

فصل چهارم : تجزیه وتحلیل داده های تحقیق

مقدمه …………………………………………………………………… 112

1-4- تاریخچه شهرداری شاهرود: …………………………………………113

2-4- بررسی  بودجه شهرداری شاهرود :  …………………………………115

1-2-4 اعتبارات جاری   : ………………………………………………….    110

2-2-4-اعتبارات عمرانی  : ……………………………………………….  112

3-4- بررسی منابع درآمدی شهرداری شاهرود : ………………………… 118

1-3-4 –درآمدهای ساختمانی شهرداری شاهرود………………………..   122

4-4- درآمدحاصل ازقانون مالیات بر ارزش افزوده: ……………………….. 129

5-4- اقتصاد شهرشاهرود و تحولات آن………………………………….    132

1-5-4 –درآمدهای ساختمانی شهرداری شاهرود………………………..   132

1-1-5-4 – بررسی بخش خدمات درشهرشاهرود…………………………..   137

2-1-5-4 – بررسی بخش کشاورزی درشهرشاهرود……………………….   140

3-1-5-4 – بررسی بخش صنعت درشهرشاهرود……………………………   140

فصل پنجم : نتیجه گیری وپیشنهادات

مقدمه ……………………………………………………………………….. 143

1-5- جمع بندی و آزمون فرضیات……………………………………………..144

1-1-5-آزمون فرضیه اول …………………………………………………………144

2-1-5-آزمون فرضیه دوم………………………………………………. 146

2-5- نتیجه گیری  ……………………………………………………………. 149

3-5-موانع و مشکلات مرتبط با عدم تحقق اهداف، سیاست ‌ها و اقدامات……151

4-5-پیشنهادات وارائه راهكارها ………………………………………….. 152

1-4-5-ارائه راهكار جهت جذب سرمایه گذاری ……………………………154

2-4-5-مزیت های سرمایه گذاری درشاهرود………………………………..155          

3-4-5-موارد قانونی مصوب قانون برنامه پنجم توسعه ……………………….156              

منابع وماخذ ………………………………………………………………….. 158

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه

هرچند شهر نشینی در جهان از سابقه دیرینه ای برخوردار است اما ایجاد و گسترش شهرهای نوین عمدتاً متاثر از انقلاب صنعتی در قرن نوزدهم صورت پذیرفت. رشد جمعیت، تنوع در شیوه های تولید، شکل گیری نظام تولید کالاهای عمومی و تغییر در مناسبات روابط اجتماعی در سده های قبل، زمینه مساعدی را برای ایجاد و رشد شهرها فراهم ساخت.

به همراه فرایند گسترش شهر نشینی و افزایش جمعیت شهروندان، تقاضا برای کالاها و خدمات جدید چه در بخش خصوصی و چه در بخش عمومی اضافه گردید و متولیان شهرها و سازمان های شهری را برآن داشت که در پی یافتن راه ها و شیوه های جدید تامین منابع مالی به منظور تولید کالا و خدمات مورد نیاز باشند . شهرداری ها ، حکومت های محلی، شوراهای شهری و متولیان نهادهای عمومی در کشورهای جهان به روش های گوناگون سعی نمودند که از امکانات مالی داخلی و خارجی به منظور ایجاد زیرساختارهای شهری در جهت ارائه خدمات مورد نیاز شهروندان استفاده نمایند.

تامین منابع مالی یکی از مهم ترین وظایف نهادهای عمومی از قبیل شهرداری هاست. هرچند که منابع مالی شهرداری ها به صور مختلف قابل حصول است اما همه آن ها از خصوصیات درآمدهای پایدار برخوردار نیستند. پایداری در درآمدها مستلزم آن است که اولاً این اقلام از یک استمرار نسبی برخوردار باشند. و باید به گونه ای باشند که در طول زمان قابل اتکا بوده ثانیاً حصول این درآمدها شرایط کیفی شهر را در معرض تهدید و تخریب قرار ندهد.

با توجه به مطالب فوق مطالعه بررسی روش های تامین منابع مالی شهرداری ها بخصوص روش های ایجاد منابع مالی پایدار در شهرداری ها جهت توسعه و عمران شهری ضروری بنظر می رسد . این پژوهش به بررسی روش های تامین منابع مالی شهرداری ها در توسعه و عمران شهری ( مطالعه موردی شهر شاهرود) پرداخته است.

2-1- بیان مسأله

شهرداری بعنوان یک نهاد عمومی عهده دار مدیریت شهری و تامین کننده خدمات و نیازهای اساسی شهروندان می باشد. شهرداری ها جهت دستیابی به این اهداف تشکیل و وظایف مختلفی براساس قانون به عهده آنها گذاشته شده است. بر این مبنا شهرداری سازمانی است محلی که طبق اصل عدم تمرکز اداری به منظور اداره امور محلی از قبیل عمران و آبادی ، بهداشت شهر و رفاه شهروندان و ساکنان آن تأسیس می شود.

شهرداری ، نوعی سیستم اداره شهر است و از دو واحد به نام شورای شهر و اداره شهرداری تشکیل شده است که اولی قوه ناظر و تصمیم گیرنده در شهر و دومی مجری آن است؛ به عبارت دیگر صفت بارز این سیستم آن است که تعیین خط مشی و سیاست کلی امور شهر در دست هیأتی به نام شورای شهر قرار می گیرد و اجرای نظریات و سیاست کلی مزبور به عهده مأموری به نام شهردار واگذار می شود و شهردار در مقابل شورای شهر مسئول و جوابگوی عملیات اداره شهرداری یعنی دستگاه اجرایی تحت نظر خود است. اگر شهرداری در انجام وظایف خود تخلف و یا قصوری کرد ، به وسیله نمایندگان منتخب اهالی و ساکنان شهر که در شورای شهر هستند ، استیضاح می شود و اگر مورد تأئید نبود با رأی آنها برکنار میگردد.

شهرداری به عنوان یکی از ارکان بنیادی مدیریت شهری مانند دیگر سازمانها برای حفظ ارتقای کارایی خود باید از اصول تعادل بین منابع درآمدی و هزینه‌ها به عنوان یک رویکرد اساسی در تأمین و مصرف منابع مالی خود استفاده کند. درآمد برای شهرداریها یکی از چالشهای این بنیاد شهری در شهرهای مختلف اعم از بزرگ و کوچک می‌باشد.

از سوی دیگر شهروندان هر شهری با توجه به رشد روز‌افزون نیازهای خود و نیاز به بالا رفتن سطح خدمات مختلف شهری خواستار ارائه خدمات متنوع و مناسب از سوی شهرداریها هستند که این امر نیز وجود درآمدهای پایدار برای شهرداریها حتی در مقیاس کوچکتر و برنامه‌ریزی اصولی و مدون براساس این درآمدها را به امری لازم و ضروری در مدیریت شهری و جلب رضایت شهروندان تبدیل کرده است.

مطالعات در زمینه تجارب کشورها در زمینه ی دستیابی به درآمدهای شهری جدید و اصلاح آن ها همگی بر این موضوع اتفاق نظر دارند که کسب درآمد و تامین منابع مالی شهری به منظور ایجاد کالا و خدمات مورد نیاز شهروندان، ضمن اینکه یکی از اهداف اساسی هرجامعه شهری است، چنانچه این گونه درآمدها سبب کاهش شرایط کیفی زندگی گردیده و کیفیت زیستگاه های انسانی ( شهرها ) را به خطر بیندازد، به عنوان درآمدهای پایدار و درآمدهای سالم( مطلوب) تلقی نمی گردند.

هرگونه تلاش جهت فعال کردن درآمدها و ایجاد منابع مالی جدید باید به دو مقوله ی مطروحه یعنی تداوم داشتن در طول زمان و مطلوب بود آن ها در چهارچوب ضوابط شهرسازی صورت پذیرد.(شرزه ای ،1387،صص 24-25)

نگرش موردی ومقطعی به نظام درآمدی شهرداری ها وعدم تعیین تکلیف آن در قالب یک نظام کلان اقتصادی، عدم شفافیت نظام بودجه و درآمد شهرداری ها به همراه هدفمند نبودن شکل گیری و تأسیس سازمان های تابعه و توزیع نامناسب بعضی از درآمدها و نبود ساختار تشکیلات مناسب ازدیگر چالش های درآمدی است. با توجه به تمامی مسایل مذکور باید راه های درآمدی درجهت کاهش هزینه ها مورد توجه مدیران شهری باشد تا تمام ابعاد درآمدی چه ازمنظر جایگاه قانونی، چه مکانیزم های دولتی وهم سهمی که از دولت و وزارت کشور به شهرداری پرداخت می شود و درنهایت مشارکت مردمی درقالب عوارض ازبرنامه های آتی، آینده روشنی را برای شهرها رقم بزند. عبور از حوزه فعالیت های خرد به فعالیت های كلان تر همچون مشاركت در پـــروژه هـای چنــد منظـــوره، فـــرصت پرداختن مدیریت شهری به دیگر بخش هایی را فراهم می آورد كه جز با اعمال مدیریت مستقیم، سامان نمی یابد. تامین درآمدهای غیرنقدی كه با مهندسی مجدد فرایندها به دست می آید، كارآمدی منابع غیرنقدی را در بعضی حیطه ها تضمین كــرده است. در حالی كه بعضی كارشناسان تنها منبع درآمد شهرداری ها را دریافت عوارض، عنوان كرده و از این رو این نهادها را نیازمند كمك دولت می نامند، این خود شهرداری ها هستند كه باید با مطالعات عملی و تقویت پشتوانه های مدیریت اندیشه – عمل، از وابستگی به دولت بكاهند و از استانداردسازی روش های دستیابی به درآمدهای پایدار بهره ببرند. با مقایسه

 

مقدمه

صنایع‌دستی تبلور عینی فرهنگ و مظاهر هنری و از نوع هنرهای كاربردی و مردمی به حساب می‌آید و از آنجا كه هر فراورده دستی بازگوكننده خصوصیات تاریخی، اجتماعی و فرهنگی محل تولید خود است، می‌تواند عامل مهمی در شناساندن فرهنگ و تمدن وهمچنین عاملی برای جذب گردشگران داخلی و خارجی محسوب شود (یزدان‌پناه، لیلا، صمدیان، فاطمه؛ عوامل مؤثر بر میزان موفقیت شرکتهای تعاونی، 1388). در جامعه‌ای سنتی صنایع‏دستی دارای ارزش‏های‏ استفاده و کاربردی هستند، یعنی مردم این صنایع را به دلیل فایده‏های‏ عملی و نیازهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی به‌کار می‏برند. اما در جامعه‏ی مدرن، این صنایع بیشتر دارای ارزش نمادین است (رضوانفر، مرتضی، صنایع‏دستی و مدرنیته‏ تحلیلی مردم‏شناختی از ابعاد نظری صنایع‌‏دستی، 1385). صنایع‌دستی بیشتر به عنوان اقلامی كه با دست و اغلب با بهره گرفتن از ابزار ساده ساخته می‌شوند و به‌طور کلی ماهیتی هنری و یا سنتی دارند تعریف می‌شود. یکی از ویژگیهای مشترک که در اکثر صنایع‌دستی یافت می‌شود این است که روش تولید آنها کاربر، با بهره گرفتن از ابزار و تجهیزات ساده می‌باشد و بسیار متفاوت از روش تولید به‌وسیله پیشینیان نیست (رد زان، معروف، عارف، فریبرز، محدودیتها و پتانسیل صنعت صنایع‌دستی در مناطق توسعه‌نیافته مالزی،2011). در تعریفی دیگر، صنایع‌دستی به گروهی از صنایع اطلاق می‌شود که تمام یا قسمت اعظم مراحل ساخت فراورده‌های آن با دست انجام می‌گیرد. در گذشته صنایع‌دستی بسیاری در گیلان رواج داشت که امروزه به دلیل زندگی ماشینی و فناوری رونق خود را از دست داده است (قربانی ریک، رضا؛ غلامی، سارا، ۱۳۸۷). اغلب محصولات صنایع‌دستی از فناوریهای ساده و مواد خام محلی در دسترس استفاده می‌كند. تولید صنایع‌دستی به مقدار کمی سرمایه‌گذاری در مقایسه با محصولات صنعتی نیاز دارد و تولید کننده جدید با موانع ورود كمتری مواجه است. به هرحال، تولید صنایع‌دستی می‌تواند در خانه یا در مراکز منطقه‌ای واقع شده در مناطق روستایی انجام شود و افراد برای كار كردن نیازی به نقل مكان به مناطق بزرگتر شهری ندارند (دی گورمن، ویلیام و همكاران، شركت نساجی صنایع‌دستی اردن بدوی: بررسی امكان‌سنجی شغل برای زنان اردنی، 2009). برای تولید صنایع‌دستی، بیشتر از منابع داخلی استفاده می‌شود، كه می‌توان نیروی كار، مواد اولیه و ابزاركار را به‌عنوان منابع نام برد كه نزدیک به80 درصد این تولید را فراهم می‌كنند. در مجموع می‌توان گفت كه تولید این صنایع، اثر مستقیم بر درآمد ناخالص ملی دارد و هرگونه افزایش در میزان تولید و بهبود كیفیت، تأثیر مستقیمی بر افزایش درآمد ناخالص ملی می‌گذارد. مواد اولیه‌ای مانند پشم، كرك و دیگر مواد، درصورت تبدیل به صنایع فرش، گلیم، جاجیم، گبه و غیره، ارزش چند برابری پیدا می‌كند، كه این ارزش در صورت صدور نیز چند برابر می‌شود (نواب اكبر، فیروزه و همكاران، عوامل مؤثر بر كمیت و كیفیت تولید صنایع دستی،1379). بخش صنایع‌دستی می‌تواند تأثیر عمده‌ای بر اقتصاد ملی از طریق كسب درآمد ارز خارجی، ایجاد اشتغال و رشد اقتصادی پایدار داشته باشد. پول صرف شده در صنایع دستی فوراً و بدون کاهش ارزش، به سوی جامعه محلی گسترش می‌یابد. صنایع‌دستی فرصتی برای جایگزینی واردات از کشورهای دیگر است که به بازار روانه می‌شوند اما نماینده فرهنگ محلی نیستند و به گسترش اقتصاد کمک نمی‌كنند (دیوید اوكونور، صنایع‌دستی و ارتباط آن با گردشگری: صنعتگران گنجینه شما هستند، 2006). همچنین صنایع‌دستی بخش جدایی‌ناپذیری از تجارب توریستها را تشكیل می‌دهد. بسیاری از كشورها از صنایع‌دستی به‌عنوان بخشی از توریسم فرهنگی حاكم در كنار مكانهای باستانی و میراث فرهنگی بهره می‌برند، زیرا آنها برای جوامع منابع درآمدی و فرصتهای شغلی فراهم می‌كنند (مصطفی، مایرنا، پتانسیل تقویت صنایع‌دستی به‌عنوان یک محصول گردشگری در اردن،2011). ایران، به عنوان كشوری در حال توسعه از نظر فناوری و یكی از سه قطب مهم صنایع‌دستی جهان، می‌تواند با بهره‌گیری از ظرفیتهای موجود و مطالعات و تجربیات داخلی و جهانی، در كنار صنایع ماشینی با توسعه صنایع‌دستی و روستایی خویش به توسعه اقتصادی قابل انتظار دست یابد (یزدان پناه، لیلا، صمدیان، فاطمه؛ عوامل مؤثر بر میزان موفقیت شرکتهای تعاونی، 1388). استان گیلان با بیش از 60 رشته صنایع‌دستی، دارای تنوع تولید و محصولات قابل عرضه به بازارهای داخلی و خارجی است. فهرست رشته‌های دارای قدمت و اصالت تاریخی و فرهنگی صنایع‌دستی استان عبارتند از: گلیم بافی، نازك كاری و خراطی چوب، تولیدات دست بافت، قالیبافی، تولید تابلوهای معرق، چموش دوزی، سفالگری و سرامیک سازی، قلاب دوزی، مرواریدبافی، تولید عروسكهای كاموائی، بامبوبافی، چهل‌تكه‌دوزی، چادرشب بافی، حصیربافی، شال بافی، نمدمالی، رشتی‌دوزی، کدوی قلیانی و منبت. در حالی‌كه در جهان امروز صنایع‌دستی، علاوه بر حفظ جایگاه خود در عرصه هنر، زیبایی‌شناختی و هویت بخشی ملی و منطقه‌ای، به منبع مهم ارزش افزوده و بهره‌وری اقتصادی تبدیل شده است، در ایران، به دلیل برخی موانع و مشكلات، این صنعت از جایگاه واقعی خود فاصله گرفته و از نقش آفرینی در عرصه اقتصادی نیز دور شده است. این عامل سبب شده كه تأثیر و نقش صنایع‌دستی در افزایش اشتغال و درآمدزایی به مرور كم‌رنگ شود، طوری‌كه، از سویی، امكان عرضه در بازارهای داخلی را از دست می‌دهد و، از سوی دیگر، رؤیای رقابت با بازارهای خارجی را ناممكن می‌سازد (پارسایی، الهام، نگاهی به چالش‌های پیش‌روی توسعه صنایع‌دستی، 1386). این مقاله به بررسی جنبه‌های اقتصادی صنایع‌دستی استان گیلان و تأثیر آن در رشد و توسعه اقتصادی این استان می‌پردازد.

 

مواد و روشها

درباره تأثیر صنایع‌دستی بر رشد و توسعه استان گیلان تاكنون تحقیقی صورت نگرفته است، اما در خصوص صنایع‌دستی تحقیقات زیادی صورت گرفته، از جمله فیروزه نواب اكبر، نوذر منفرد و علیرضا رضائی در تحقیقی تحت عنوان عوامل مؤثر بر كمیت و كیفیت تولید صنایع‌دستی بین زنان عشایر در سال 1379 نشان دادند تولید صنایع‌دستی بر میزان درآمد ناخالص سالانه خانوار، هزینه‌ها و ارزش افزوده تأثیر معناداری دارد. فرهود گلمحمدی در پژوهشی، تحت عنوان توسعه صنایع‌دستی و فناوری متوسط با هدف گسترش توریسم و اشتغال پایدار روستایی، در سال 1389 نشان داد كه برای دستیابی به اشتغال و توسعه پایدار در روستاها ظرفیت بخش كشاورزی محدود است و باید به دنبال گزینه‌های دیگری برای ایجاد كار و درآمد برای روستائیان بود. ایجاد و گسترش صنایع‌دستی و فناوری متوسط و توسعه توریسم می‌تواند سهم مهمی حتی بالاتر از سهم كنونی بخش كشاورزی در ایجاد كار و درآمد برای روستائیان داشته باشد.

در این تحقیق درپی بررسی تحلیل اقتصادی صنایع‌دستی استان گیلان و تأثیر آن در رشد و توسعه این استان هستیم. جهت گردآوری اطلاعات،آمار و سوابق و یافته‌های پژوهشی در زمینه موضوع تحقیق از كتابخانه‌ها و مراكز اطلاع‌رسانی و اسناد، سالنامه‌های آماری استان گیلان، مقالات، ارتباطات اداری سازمانی، استعلام از سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان گیلان و استفاده از سایتهای اینترنتی و كتابخانه‌های دیجیتالی و بررسی مصاحبه‌ها و نظرات دست‌اندركاران و مسئولان ذیربط و نظرات صنعتگران شاغل در این بخش استفاده شده است. روش تحقیق توصیفی، کمّی و كاربردی است و در نهایت ارائه راهكارها و الگوهای كاركردی در موضوع تحقیق، از روشها و اهداف اصلی تحقیق است.

در این پژوهش همچنین تأثیر صنایع‌دستی بر بخشهایی چون گردشگری، درآمد سرانه، تولید ملی، توسعه صادرات و اشتغال استان بررسی می‌گردد. مشكلات و موانع توسعه صنایع‌دستی استان گیلان مورد بررسی قرار می‌گیرد و در ادامه راهكارها و پیشنهادهایی برای توسعه و ارتقاء جایگاه و تقویت بازار صنایع‌دستی استان گیلان ارائه می‌گردد. اطلاعات مورد نیاز این تحقیق كه جمع‌ آوری شده و مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند، شامل موارد زیرند:

– تعداد افراد شاغل در بخش صنایع‌دستی به تفكیک شاخه‌های صنایع‌دستی استان گیلان در سال 1390.

 

 

– تعداد صنعتگران شناسایی شده در بخش صنایع‌دستی استان گیلان بین سالهای 1384 تا1390.

– نسبت شاغلان بخش صنایع‌دستی به كل شاغلان استان گیلان طی سالهای 1384 تا 1390.

– میزان فروش صنایع‌دستی استان گیلان بین سالهای 1388 تا 1390.

– آمار صادرات گمركات استان گیلان بین سالهای 1385 تا 1387.

محدوده جغرافیایی (مکانی) تحقیق حاضر، كلیه مناطق شهری و روستایی استان گیلان را شامل می‌شود و جامعه آماری تحقیق نیز كلیه صنعتگران شاغل در بخش صنایع‌دستی استان گیلان می‌باشد، محدوده زمانی پژوهش نیز بین سالهای 1384 تا 1390 در نظر گرفته شده است و فرض تحقیق براین است که رشد صنایع‌دستی در استان گیلان از جنبه‌های مختلف سبب توسعه اقتصادی استان می‌گردد.

 

تجزیه و تحلیل

در بخش اقتصاد، هدفهای اصلی دولت، افزایش تولید و درآمد ملی، رشد اقتصادی، رسیدن به اشتغال کامل و کاهش نرخ بیکاری، ثبات قیمتها، توسعه صادرات و افزایش درآمدهای ارزی است. کشورهای در حال توسعه در اجرای برنامه‌های مورد نظر خود با مشکلات زیادی همانند رشد بی‌رویه جمعیت، وجود انواع مختلف بیکاری و در نتیجه پایین بودن سطح درآمد گروه زیادی از مردم، كمبود سرمایه داخلی و نبود منابع مالی کافی برای اجرای برنامه‌های توسعه اقتصادی جهت فراهم آوردن امکان بهره‌برداری بهینه از منابع انسانی، طبیعی و کشور روبرو هستند. با توجه به کاهش منابع درآمد ملی، که اساساً متکی به درآمد حاصل از صدور نفت بوده، و شدت یافتن آهنگ رشد جمعیت که تعداد متقاضیان در بازار کار را هر ساله به طور روز افزونی افزایش می‌دهد، در حال حاضر اولویتها ایجاب می‌کند، صرف‌نظر از طرحهای زیربنایی و اساسی کشور، در زمینه تولید روی طرحها و پروژه‌های کاربر یا کارطلب بیشتر تکیه داشته باشیم تا طرحهایی که عمدتاً سرمایه‌بر و به‌ویژه ارزبر می‌باشند. در این راستا صنایع‌دستی با توجه به ویژگیهایی که دارد شاید بیش از هر فعالیت تولیدی دیگری با شرایط موجود مطابقت داشته باشد و از این‌رو می‌توان نقش شایسته‌تری در برنامه‌ریزی آینده کشور برای آن در نظر گرفت که از آن جمله افزایش سهم تولید ناخالص ملی خواهد بود (بختیاری، حمید، تحلیلی بر ماهیت صنایع‌دستی و جایگاه آن در نظام برنامه‌ریزی). مهمترین ویژگیهای صنایع‌دستی عبارتند از: کاربر بودن و ارزش افزوده بسیار بالا، نیاز به سرمایه اندک برای ایجاد و بهره‌برداری، تأمین قسمت عمده‌ی مواد اولیه مصرفی از منابع داخلی، عدم نیاز به كارشناس و متخصص خارجی و سازگاری و استفاده از مهارتهای بومی، عدم آثار مخرب زیست‌محیطی، قدرت اشتغالزایی با سرمایه اندك، برخورداری از ابزار كار ساده، بازار ساده فروش محصولات، قابلیت و توانایی ایجاد درآمد مکمل، بالا رفتن درآمد كشور از طریق جذب گردشگر و ارتقای صنعت توریسم. صنایع‌دستی بخشی از صنعت فرهنگی و دارای ظرفیت ایجاد ارزش افزوده بالا برای یک كشور است که از نزدیک با بخشهای مختلف صنعتی مرتبط شده است. کشورها در حال اعمال تلاشهای سازگار برای توسعه صنایع‌دستی خود به سوی صنایعی با ارزش افزوده اقتصادی و صنایع منحصر به‌فرد به لحاظ فرهنگی می‌باشند (یانگ هون آهن، صنایع‌دستی كره و صنعت گردشگری، 2006). صنایع‌دستی از جنبه‌های مختلفی سبب رشد اقتصادی یک كشور می‌شود، كه از جمله می‌توان به موارد ذیل اشاره كرد:

 

صنایع‌دستی بهترین راه اشتغالزایی

با توجه به بالابودن هزینه اشتغال در بخشهای دیگر اقتصادی، توسعه و سرمایه‌گذاری روی صنایع‌دستی یكی از راه های كم هزینه و مناسب برای ایجاد اشتغال می‌باشد. با توجه به اهمیت این نكته كه، برای ایجاد اشتغال و رفع بیكاری باید آن‌را در بخشهای روستایی، شهری و استانی با توجه به مزیتهای نسبی و فرهنگ بومی هر منطقه جستجو كرد، صنایع‌دستی با قابلیت‌ها و خصوصیات ویژه خود، از جمله استفاده از مواد اولیه داخلی، ارزان و فناوری ساده و عدم نیاز به سرمایه‌گذاری زیاد و امکان ایجاد و توسعه در مناطق روستایی، به‌ویژه در داخل محل سکونت روستاییان، می‌تواند نقش مهمی در مبارزه با انواع بیکاری داشته باشد و مهمترین منبع کار، به خصوص برای روستاییان و زنان روستایی، محسوب گردد. صنایع‌دستی جنبه‌های زیادی به عنوان محرک اقتصادی دارد. صنایع‌دستی با اشتغال در خارج از فصل برای اعضای جوامع کشاورزی این امكان را فراهم می‌كند تا درآمد خود را تكمیل كنند. مهمتر این‌كه، این صنایع اشتغال و فرصتهای درآمدی مورد نیاز زیادی را برای افرادی که به‌طور سنتی از اقتصاد محلی محرومند، مانند زنان، اعضای اقلیتهای قومی، جوانان، کارگران غیر ماهر، افراد معلول و سالمند، فراهم می‌كنند (مك كرچر، باب، گردشگری بعنوان یک كاتالیزور، 2006). توسعه بخش صنایع‌دستی همچنین می‌تواند به کاهش مهاجرت روستاییان به شهرها کمک کند که بسیاری از کشورها را با ازدحام بیش از حد در شهرها و ناتوانی برای ایجاد فرصتهای شغلی و افت ناشی از آن برای اقتصاد روستایی، به ستوه آورده است (اوكونور، دیوید، صنایع‌دستی و ارتباط آن با گردشگری، 2006).

 

جدول 1 : تعداد افراد شاغل در بخش صنایع دستی در سال 1390به تفكیک شاخه‌های صنایع دستی استان گیلان

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

رشته	تعداد افراد مشغول بكار	نسبت شاغلان این رشته به كل شاغلان بخش صنایع دستی        (به درصد)
گلیم بافی	3200	83/27
حصیربافی	2000	39/17
بافتنی های سنتی	800	96/6
چادر شب بافی	600	22/5
قلاب بافی	350	04/3
مروارید بافی	220	91/1
قلاب دوزی	120	04/1
معرق چوب	100	87/0
سفال و سرامیك	100	87/0
منبت	70	61/0
خراطی	70	61/0
نازك كاری	50	43/0
بامبو بافی	50	43/0
سایر رشته ها	3770	78/32

     منبع :اداره كل میراث فرهنگی استان گیلان

جدول شماره1 تعداد افراد مشغول بكار در شاخه‌های مختلف صنایع‌دستی استان را به ترتیب از بیشترین افراد شاغل در یک رشته تا كمترین آنها نمایش می‌دهد. این جدول همچنین نسبت فعالان هر یک از شاخه‌ها به كل شاغلان حوزه صنایع‌دستی استان را در سال1390 نشان می‌دهد. بیشترین نسبت شاغلان مربوط به گلیم‌بافی است و حصیربافی و بافتنیهای سنتی در مراتب بعدی قرار دارند. منظور از سایر رشته‌ها، آنهایی هستند كه افراد شاغل در آنها بسیار كمتر از50 نفر می‌باشند.

جدول 2 :تعداد صنعتگران شناسایی شده در بخش صنایع دستی استان گیلان بین سالهای 1384 تا 1390،

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

سال	تعداد صنعتگران شناسایی شده	نرخ رشد به درصد
1384	700	——
1385	1200	43/71
1386	350	83/70-
1387	700	100
1388	1300	71/85
1389	1500	38/15
1390	5700	280

                منبع :اداره كل میراث فرهنگی استان گیلان

همان‌طوری‌كه ملاحظه می‌شود، جدول شماره2 تعداد صنعتگران شناسایی شده در بخش صنایع‌دستی استان گیلان كه دارای كارت شناسایی شده‌اند را بین سالهای1384 تا1390 به‌همراه نرخ رشد در هر سال نشان می‌دهد، كه از700 نفر در سال 1384 به 5700 نفر در سال1390 رسیده است كه رشدی معادل 29/714 درصدی (14/8 برابری) را نشان می‌دهد.

در سی سال گذشته، بیكاری و اشتغال مهمترین دغدغه استان گیلان بوده است. محدود ماندن نرخ رشد بخشهای مختلف اقتصادی، نرخ پایین انباشت سرمایه، پیدایش فناوریهای جدید، كاهش تقاضا برای نیروی كار در بخش اقتصاد و مازاد نیروی كار و جایگزینی سرمایه به جای نیروی كار به خاطر پایین بودن هزینه سرمایه نسبت به هزینه نیروی كار، موجب افزایش فشار بیكاری در استان گیلان شده است. این در حالی است كه جذب نیروی کار توسط بخش صنایع‌دستی، علاوه بر تعادل بخشیدن به سایر بخشها، از ایجاد شغلهای کاذب نیز جلوگیری می‌كند و به دلیل ماهیت تولیدی بودن تأثیرقابل توجهی بر اشتغالزایی غیرمستقیم دارد. براساس اعلام سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان گیلان، تولید صنایع‌دستی در گیلان برای10هزار نفر به صورت مستقیم شغل ایجاد کرده است. (روزنامه ایران، ص15، 30 خرداد 1389).

 

جدول 3 : نسبت شاغلان بخش صنایع دستی به كل شاغلان استان گیلان طی سالهای1389-1384(به درصد)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

گردشگری نقش بسزایی در پیوستگی و نزدیک شدن روابط سیاسی و بین المللی دارد و می تواند به عنوان یكی از عوامل صلح و آرامش در سطح بین المللی محسوب شود.

علاوه بر آن فرهنگ های ملتهای گوناگون را به هم نزدیک و باعث تفاهم فرهنگی می گردد.

گردشگری باعث افزایش سطح سواد، تغییر نگاه مردم به زندگی، سطح بهداشت، رفاه اجتماعی و … میزبان می شود و مهمترین بخش گردشگری ، نگاه اقتصادی گردشگری است. مساله ای كه امروزه توجه اكثر دولتها و اقتصادانها را به خود جلب نموده است. مورد بعدی كه به بخش توریسم مربوط می شود و یكی از عوامل توسعه به شمار می رود بحث ارتقای فرهنگی و تاثیرگذاری فرهنگی می باشد.

موضوع دیگر فعالیت های گردشگری، فعالیت بخش های خصوصی در این صنعت می باشد. سرمایه گذاری در این صنعت خیلی سریع به سودآوری تبدیل می شود. استفاده از نیروهای بومی و نیمه ماهر و نیز جلوگیری از مهاجرت افراد به مراكز و ایجاد اشتغال بدون مشكلات سایر بخشهای صنعتی از قبیل آلودگی و … صنایع دستی از مظاهر فرهنگی و هنری محسوب می شود و نظر به اینكه هر فرآورده دستی بازنگر كننده خصوصیات تاریخی، اجتماعی و فرهنگی كشور محل تولید است می تواند هم عامل مهمی در شناساندن فرهنگ و تمدن به حساب ‌آید هم آن كه موجبی برای جلب و جذب گردشگران قلمداد شود.

صنایع دستی و صنعت گردشگری بر یكدیگر اثر متقابل داشته می تواند موجبات رشد و توسعه یكدیگر را فراهم سازند.

با این تفاسیر چیزی كه در حال حاضر قابل مشاهده است آن است كه سهم ما به عنوان یک ایرانی در گردشگری به خصوص گردشگری خارجی بسیار بسیار اندك است. با توجه به این كه به لحاظ عقیدتی و سیاسی امكان استفاده از ابزارهای مهم پیشرفت گردشگری در كشور وجود ندارد صنایع دستی می تواند نقش بسزایی در بالا بردن انگیزه سفر به مناطق  مختلف كشور ایران را ایفا نماید.

استان اصفهان به عنوان یكی از مهمترین قطب  توریستی كشور دارای بیشترین و مهمترین صنایع دستی كشور می باشد.

در این تحقیق، پژوهشگر به دنبال آن است كه تمامی موانع گسترش صنعت گردشگری بخصوص بخش صنایع دستی در منطقه را مطالعه كرده و در این پژوهش به شناسایی و معرفی صنایع دستی اصفهان بپردازد.

1-2  اهمیت و ضرروت تحقیق

استان اصفهان مهد تمدن های قدیمی ا یران است، معمولا صنایع دستی را به «هنر- صنعت» یا هنر كاربردی در برابر هنر محض تعبیر می كنند. به عبارت دیگر صنایع دستی به هر صورت حلقه ای مشترك است میان هنر و صنعت

به علت ارتباط نزدیک صنایع دستی با فرهنگ و سنت ها از یک سو و با ساختار اقتصادی از سوی دیگر، مفهوم و قلمرو آن در  همه كشورها ثابت و یكسان نیست.

در كشور ما به دلیل مسائل  عقیدتی و اسلامی و مغایرت آن با صنعت توریسم و نیز دیدگاه های مختلف مراجع نسبت به توریسم و گردشگری، به غیر از توریسم مذهبی، یكی از مهمترین برنامه ریزی ها در بخش گردشگری می تواند در خصوص صنایع دستی و معرفی صنایع دستی ایران به عنوان یک محصول تك و خاص و مربوط به یک فضای جغرافیایی ویژه باشد.

تهیه مولتی مدیای صنایع دستی اصفهان نیز به عنوان یک الگو برای سایر مناطق كشور نیز قابل اجرا می باشد.

1-3  پیشینه تحقیق

با مطالعات و تحقیقات انجام شده بجز چند مقاله از انجمن هتلداران ایران و نیز مقاله های اینترنتی در خصوص تاثیر صنایع دستی به عنوان یک پدیده فرهنگی، هیچ تحقیقی در این مورد صورت نگرفته است.

تحقیقات موجود در دانشگاه علامه صرفا در خصوص صنایع دستی كل كشور و یا فقط یک نوع صنایع دستی انجام گرفته است.

تحقیق ارائه شده ضمن معرفی تمامی صنایع دستی رایج و منسوخ و كم رونق اصفهان رابطه بین این صنایع بعنوان الگو با حرفه جهانگردی را مطرح می نماید.

 

1-4  اهداف تحقیق :

1- شناسایی نقش صنایع دستی در برنامه ریزی توریسم

جاذبه های گردشگری مبنا و یاپه حرفه  گردشگری بوده و بدون وجود جاذبه، مقوله توریسم فاقد مفهوم می باشد. بنابراین برای وجود صنفی به نام توریسم در هر منطقه می بایست به دنبال جاذبه  های مهم دیدنی جهت بازدید گردشگران بود. بررسی و شناخت صنایع دستی اصفهان اولین گام برای توسعه توریسم این منطقه به شمار می رود.

2- معرفی صنایع دستی اصفهان از قدیم تاكنون و صنایع منسوخ و نیز طبقه بندی آن جهت اطلاع دقیق گردشگران این استان.

صنایع دستی این استان بهترین صنایع دستی كشور را شامل می شود.

شناخت این صنایع و معرفی آنها به شكل صحیح و واقعی می تواند از سردرگمی گردشگر و انتخاب مناسب نوع صنایع دستی مورد نظر وی كمك بسزایی نماید.

3- شناسایی نارسایی های موجود در حرفه توریسم استان اصفهان در بخش صنایع دستی با شناخت و شناسایی نارسایی ها و مشكلات در زمینه صنایع دستی و تاثیر آن در بخش گردشگری كه می توان در جهت بهبود وضعیت اقدام نمود.

بدیهی است بدون در نظر گرفتن مشكلات و كمبودها نمی توان در جهت توسعه گردشگری و جذب گردشگر تلاش كرد.

1-5  سوالات تحقیق

1- جایگاه صنایع دستی در استان اصفهان چیست؟

2- چگونه ارتباطی بین صنایع دستی و جذب گردشگر در این  استان وجود دارد؟

1-6  فرضیه های تحقیق

1- به نظر می رسد صنایع دستی در اصفهان علیرغم اهمیت، به خوبی معرفی نشده و جایگاه آن مشخص نشده است.

ظاهراً جذب گردشگر با صنایع دستی استان اصفهان دارای  ارتباط تنگاتنگی می باشد.

1-7  قلمرو تحقیق:

در این پژوهش استان اصفهان به عنوان یک محدوده سیاسی، قلمرو تحقیق در نظر گرفته شده است.

استان اصفهان در مركز ایران واقع شده 937/105 كیلومتر مرب وسعت دارد.

1-8  روش و مراحل تحقیق

این تحقیق توصیفی است كه اطلاعات آن به روش كتابخانه ای و همین طور مشاهده ای جمع آوری شده است و مراحل آن به شرح زیر است:

مرحله اول : اطلاعات از طریق روش كتابخانه ای و مشاهده ای جمع آوری می گردد.

روش مشاهده ای:

یكی از روش های جمع ‌آوری اطلاعات می باشد كه پژوهشگر طی آن به ثبت و ضبط اطلاعات مربوط به موضوع مورد نظر می پردازد. در این روش هدف پژوهشگر ایجاد تغییر در پدیده یا محیط مورد نظر نیست بلكه صرفا محیط را همانگونه  كه هست بررسی می كند.

روش كتابخانه ای:

از روش های رایج در تحقیقات علمی به شمار می آید. در این روش از سایر اطلاعات، مدارك، اسناد و تحقیقات انجام شده توسط دیگر محققین استفاده می شود كه این اطلاعات می  تواند به شكل كتاب، جزوه، مجله، روزنامه، تحقیقات دانشگاهی، پایان نامه و غیره باشد.

مرحله دوم: اطلاعات جمع آوری شده مورد تحلیل قرار گرفته و پیشنهادات و راهكارهای لازم و مناسب ارائه می گردد.

1-9  تنگناها و محدودیت های تحقیق

همواره در انجام هر تحقیقی ممكن است مشكلاتی پیش آید كه پژوهشگر در راه رسالت خویش دچار مشكلات و تحقیق را دچار نارسایی نماید. از جمله مهمترین محدودیتهای تحقیق عبارتند از :

• گسترش زیاد محدوده مكانی تحقیق كه كنترل آن برای پژوهشگر مشكل ایجاد می كند.
• عدم همكاری مسئولان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی اصفهان و مركزی تهران
• محدودیت زمانی از اصلی ترین مشكلات این پژوهش بود
• عم وجود بانك اطلاعاتی لازم در بخش صنایع دستی این استان و نبود صنف خاص در این صنعت.

فصل دوم : چارچوب نظری

فهرست مطالب

عنوان                                                            صفحه

فصل اول: مروری بر روش­های محاسباتی نظری 1

1-1) مقدمه  2

1-2) روش‌های شیمی محاسباتی. 3

1-2-1) روش‌های مکانیک مولکولی. 3

1-2-2) روش‌های مكانیک كوانتومی. 5

1-2-2-1) روش‌های از اساس.. 5

1-2-2-1-1) تقریب بورن- اپنهایمر 9

   1-2-3) روش‌های گوسین. 10

1-2-4-1) سیستم‌های پوسته باز و بسته. 12

1-3) نظریه هارتری– فاك.. 13

1-3-1) معادله‌ی شرودینگر 15

16

1-4-1) مجموعه‌های پایه حداقل. 20

1-4-2) مجموعه‌های پایه ظرفیتی شکافته. 21

1-4-3) مجموعه‌های پایه قطبیده 21

1-4-4) مجموعه‌های همبستگی- سازگار 22

1-4-6) خطای قطع مجموعه‌ی پایه. 22

1-4-7) خطای برهم‌نهی مجموعه‌ی پایه. 23

1-5) همبستگی الكترونی. 24

1-5-1) روش برهم‌كنش پیكربندی. 25

1-5-1-1) روش برهم‌كنش پیكربندی کامل. 25

1-5-1-2) روش برهم‌كنش پیكربندی با برانگیختگی یگانه (CIS) 26

1-5-1-4) روش برهم‌كنش پیكربندی مربعی. 27

1-5-1-5) روش برهم‌كنـش پیكـربنـدی درجه 2، با جـایگزینـی یگانه و دوگانه (QCISD) 27

1-5-2) روش خوشه‌های جفت‌شده 28

 

 

1-8) نظریه‌ی تابعیت چگالی. 31

1-9) پتانسیل‌های بین مولکولی. 33

برهم‌کنش برد بلند. 34

1-9-2) پتانسیل برهم‌کنش برد کوتاه 35

1-10) ضریب دوم ویریال. 35

1-10-1) منشاء معادله‌ی حالت ویریال. 37

1-10-3) بررسی معادله‌ی حالت ویریال از طریق مكانیک آماری. 42

1-10-4) توصیف كلاسیكی ضریب دوم ویریال. 45

1-11) برهم‌کنش‌های چندذره‌ای و اثر گونه‌ی سوم. 48

1-12) دانستنی‌هایی درباره فلوئور 54

1-12-1) تاریخچه‌‌ی فلوئور 55

1-12-2) کاربردهای فلوئور 55

1-12-3) خواص فیزیكی فلوئور 65

1-12-4) خواص شیمیایی فلوئور 58

1-12-5) ترکیبات فلوئور 58

. 58

1-12-7) نحوه‌ی عمل فلوئور در بدن. 60

1-12-8) منابع غذایی فلوئور 61

1-12-9) اثرات فلوئور بر محیط زیست.. 62

فصل دوم: محاسبه ضریب دوم ویریال گاز فلوئور با بهره گرفتن از روش QCISD(T)/Aug-
cc-pVTZ. 63

2-1) مقدمه  64

75

2-4) نتیجه‌گیری. 96

با مجموعه پایه aug-cc-pVTZ درسطح نظری QCISD(T)  99

3-1) مقدمه  100

3-2) تاریخچه. 102

113

3-4) نتیجه‌گیری. 129

مراجع    131

فهرست جدول‌ها

عنوان                                                                                                                      صفحه

جدول (1-1) خواص فیزیكی ف   ‌لوئور. 57

 

 با پتانسیل تصحیح‏شده و تصحیح‏نشده در دامنه‏ی دمایی 100 تا 600 کلوین   80

با پتانسیل‏های تصحیح‏شده در دامنه‏ی دمایی 100 تا 600 کلوین.. 81

جدول (2-3) ضریب دوم ویریال مولکولF2  با بهره گرفتن از پتانسیل تصحیح‏شده وتصحیح‏نشده
در دامنه‏ی دمایی 100 تا 600 کلوین برای θ2 برابر 0°،45°  و 90°. 82

 با بهره گرفتن از پتانسیل تصحیح‏شده دردامنه‏­ی      دمایی 100 تا 600 کلوین و ϕ=0° و θ2 برابر 0°، 30°، 45°،  60°و 90°. 83

برابر 0°، 30°، 45°، 60° و 90°. 84

برابر 0°، 30°، 45°، 60° و 90°. 85

جدول (2- 7) ضریب دوم ویریال مولکولF2  با بهره گرفتن از پتانسیل تصحیح‌نشده دردامنه‏ی
دمایی 100 تا 600 کلوین و ϕ=45° و θ2 برابر 0°، 30°، 45°، 60° و 90°. 86

جدول (2-8) ضریب دوم ویریال مولکولF2  با بهره گرفتن از پتانسیل تصحیح‏شده دردامنه‏ی‏
دمایی 100 تا 600 کلوین و ϕ = 60° و θ2 برابر 0°، 30°، 45°، 60° و 90°. 87

جدول (2-9) ضریب دوم ویریال مولکولF2  با بهره گرفتن از پتانسیل تصحیح‌نشده دردامنه‏ی
دمایی 100 تا 600 کلوین و =60° ϕ و  θ2برابر 0°، 30°، 45°،  60°و 90°. 88

برابر 0°، 30°، 45°، 60° و90°. 89

جدول(2-11) ضریب دوم ویریال مولکولF2  با بهره گرفتن از پتانسیل تصحیح‌نشده دردامنه‏ی
دمایی 100 تا 600 کلوین و ϕ=90° و θ2 برابر 0°، 30°، 45°، 60° و90°. 90

با پتانسیل‌های تصحیح‌نشده و تصحیح‌شده در دامنه‌ی دمایی 100 تا 350 كلوین.. 91

جدول(2-13): تأثیر فاكتور بولتزمن بر داده‌های ضریب دوم ویریال با بهره گرفتن ازپتانسیل‌های تصحیح‌شده  92

.جدول(2-14): ضریب دوم ویریال با بهره گرفتن از پتانسیل‌های تصحیح‏نشده وتصحیح‏شده برای زاویه‌ی  برابر˚0، ˚45 و ˚90. 93

جدول(2-15): داده‌های ضریب دوم ویریال مولكول  با مجموعه‎پایه‌  با استفاده
از پتانسیل‌های تصحیح‏شده و تصحیح‏نشده در دامنه‌ی دمایی 100 تا 350 كلوین. 94

جدول(2-16): داده‌های ضریب دوم ویریال مولكول  با مجموعه‎پایه‌ی  بااستفاده
از پتانسیل‌های تصحیح‏شده برای زاویه‌ی q2 برابر ˚0، ˚45 و ˚90 در دامنه‌ دمایی
100 تا 350 كلوین. 95

115

129

فهرست شکل‌ها

عنوان                                                                                                              صفحه

مطالعه‏شده در این تحقیق.. 76

شکل (2-2) ضریب دوم ویریال گاز فلوئوربر حسب دما با بهره گرفتن از پتانسیل
تصحیح‌شده و پتانسیل تصحیح‌نشده. 80

(2-3) ضریب دوم ویریال گاز فلوئور بر حسب دما با درنظر گرفتن وزن آماری و بدون درنظر گرفتن وزن آماری   81

برابر 0°، 45 و
90°. 82

شکل (2-5) ضریب دوم ویریال گاز فلوئور بر حسب دما با بهره گرفتن از پتانسیل‌
تصحیح‏شده برای زاویه‏ی f مساوی  30°و θ2 برابر 0°، 30°،45°،60°  و
90°. 83

شکل (2-6) ضریب دوم ویریال گاز فلوئور بر حسب دما با بهره گرفتن از پتانسیل
تصحیح‏نشده برای زاویه‏ی f مساوی  30°و θ2  برابر 0°،30° ،45° ،60°  و
°90. 84

برابر 0°،30° ،45° ،60° و °90. 85

شکل (2-8) ضریب دوم ویریال گاز فلوئور بر حسب دما با بهره گرفتن از پتانسیل
تصحیح‏نشده برای زاویه‏ی f مساوی  45°و θ2 برابر 0°،30° ،45° ، °60 و
°90. 86

شکل (2-9) ضریب دوم ویریال گاز فلوئور بر حسب دما با بهره گرفتن از پتانسیل
تصحیح‏شده برای زاویه­ی f مساوی  60°و θ2 برابر 0°،30°،45° ، 60°و
90°. 87

برابر 0°،30° ،45° ،60° و
90°. 88

شکل (2-11) ضریب دوم ویریال گاز فلوئور بر حسب دما با بهره گرفتن از پتانسیل
تصحیح‏شده برای زاویه‌ی f مساوی  90°و θ2 برابر ،0°، 30°،45° ،
60° و90°. 89

برابر0°،30°،45° ، 60°و
90°. 90

شكل (2-13) ضریب دوم ویریال گاز فلوﺋور به‌عنوان تابعی از دمابا بهره گرفتن از
پتانسیل‌های تصحیح‌شده و تصحیح‌نشده. در سطح نظری MP2. 91

شكل (2-14) ضریب دوم ویریال گاز فلوﺋور به‌عنوان تابعی از دما با در‌نظرگرفتن
وزن آماری و بدون وزن آماری بولتزمن در سطح نظری MP2. 94

θ
برابر˚0، ˚45 و ˚90 و ضریب دوم ویریال كلی تصحیح‌شده. در سطح
نظری MP2. 93

شكل (2-16) ضریب دوم ویریال گاز فلوﺋور با مجموعه‎پایه‌ی ‎6-31G* با بهره گرفتن از پتانسیل‌ تصحیح‌نشده به‌عنوان تابعی از دما. 94

شكل (2-17) ضریب دوم ویریال گاز فلوﺋور به‌عنوان تابعی از دما با مجموعه ‎پایه‌ی
6-31G* با بهره گرفتن از پتانسیل تصحیح‌شده برای زاویه q2 برابر˚0،
˚45 و ˚90 و ضریب دوم ویریال كلی تصحیح‌شده. 95

شكل (3-1) هندسه‌ی مورد استفاده در بررسی اثر گونه‌ی سوم برای نزدیک شدن
منومر  سوم در صفحه‌ی xy. 116

شکل(3-2) انرژی مربوط به اثر گونه‌ی سوم در جهات x، y و z برای نزدیک
شدن منومر سوم به سیستم F2-F2 بر حسب فاصله. 118

شکل(3-3) انرژی مربوط به اثر گونه‌ی سوم در جهت X برای نزدیک شدن
منومر سوم به سیستم F2-F2 بر حسب فاصله. 119

شکل(3-4) انرژی مربوط به اثر گونه‌ی سوم در جهت Y برای نزدیک شدن
منومر سوم به سیستم  F2-F2بر حسب فاصله. 120

شکل(3-5) انرژی مربوط به اثر گونه‌ی سوم در جهت Z برای نزدیک شدن
منومر سوم به سیستم  F2-F2بر حسب فاصله. 120

شکل(3-6) انرژی مربوط به اثر گونه‌ی سوم در جهت XY برای نزدیک شدن
منومر سوم به سیستم F2-F2 بر حسب فاصله. 121

شکل(3-7) انرژی مربوط به اثر گونه‌ی سوم در جهت YZ برای نزدیک شدن
منومر سوم به سیستم F2-F2 بر حسب فاصله. 121

شکل(3-8) انرژی مربوط به اثر گونه‌ی سوم در جهت XZ برای نزدیک شدن
منومر سوم به سیستم F2-F2 بر حسب فاصله. 122

شكل (3-9) انرژی مربوط به اثر گونه‌ی سوم برای نزدیک شدن منومر سوم بر
روی محور x به سیستم  F2-F2به‌عنوان تابعی از RTB. 122

شكل (3-10) انرژی مربوط به اثر گونه‌ی سوم برای نزدیک شدن منومر  سوم بر
روی محور y به سیستم F2-F2  به‌عنوان تابعی از RTB. 123

شكل (3-11) انرژی مربوط به اثر گونه‌ی سوم برای نزدیک شدن منومر  سوم بر
روی محور z به سیستم F2-F2  به‌عنوان تابعی ازRTB. 124

شكل (3-12) انرژی مربوط به اثر گونه‌ی سوم برای نزدیک شدن منومر  سوم بر
روی محور xy به سیستم F2-F2  به‌عنوان تابعی از ازRTB. 124

شكل (3-13) انرژی مربوط به اثر گونه‌ی سوم برای نزدیک شدن منومر سوم بر
روی محور xz به سیستم F2-F2  به‌عنوان تابعی از ازRTB. 125

شكل (3-14) انرژی مربوط به اثر گونه‌ی سوم برای نزدیک شدن منومر سوم بر
روی محور yz به سیستم F2-F2  به‌عنوان تابعی از ازRTB. 125

شكل (3-15) انرژی مربوط به اثر گونه‌ی سوم برای نزدیک شدن منومر F2 سوم بر
روی محور x به سیستم F2-F2  به‌عنوان تابعی از ازRTB. 126

شكل (3-16) انرژی مربوط به اثر گونه‌ی سوم برای نزدیک شدن منومر سوم بر
روی محور y به سیستم F2-F2  به‌عنوان تابعی ازRTB. 126

شكل (3-17) انرژی مربوط به اثر گونه‌ی سوم برای نزدیک شدن منومر سوم بر
روی محور z به سیستم F2-F2  به‌عنوان تابعی از ازRTB. 127

شكل (3-18) انرژی مربوط به اثر گونه‌ی سوم برای نزدیک شدن منومر سوم بر
روی محور xy به سیستم F2-F2  به‌عنوان تابعی از ازRTB. 127

شكل (3-19) انرژی مربوط به اثر گونه‌ی سوم برای نزدیک شدن منومر سوم بر
روی محور xz به سیستم F2-F2  به‌عنوان تابعی از RTB 128

شكل (3-20) انرژی مربوط به اثر گونه‌ی سوم برای نزدیک شدن منومر سوم بر
روی محور yz به سیستم F2-F2 به‌عنوان تابعی از ازRTB. 128

چکیده

در این تحقیق برای ارزیابی سطح انرژی پتانسیل بین­مولکولی (IPS) سیستم F2-F2  به محاسبه­ی ضریب دوم ویریال گاز فلوئور پرداخته­ شد. IPS­ها با بهره گرفتن از سطح نظری QCISD(T) و مجموعه پایه‌ی cc-pVTZ- augبه­دست آمده­اند. محاسبات در فاصله‌ی دمایی 100 تا 600 کلوین با بهره گرفتن از پتانسیل­های تصحیح‌نشده و تصحیح‌شده با روش تصحیح از بالا به پایین (CP) انجام شد. علاوه بر این تأثیر فاکتور بولتزمن بر ضریب دوم ویریال نیز بررسی شد و مشاهده گردید که مقادیر به­دست آمده با در‌نظر گرفتن این فاکتور با مقادیر تجربی تفاوت کمتری دارد. اثر جسم سوم بر پتانسیل بین­مولكولی یا به‌عبارت دیگر اعتبار و یا عدم اعتبار جمع‌پذیری جفت‌گونه­ پتانسیل‌ها در سیستم F2-F2  نیز مورد مطالعه قرار گرفت. بدین منظور منومر سوم فلوئور در سه جهت اصلی X،Y ، Z و جهت­های بین محوری XY،  XZو YZ به مرکز سیستم F2-F2 نزدیک شد. از سطح نظری QCISD(T) به‌عنوان بالاترین سطح نظری محاسبات استفاده شد. تمام محاسبات با بهره گرفتن از Gaussian09 و در محیط Linux انجام گرفت. مشاهده شد که در فاصله 6 آنگسترمی از مرکز سیستم F2-F2 اثر گونه‌‌ی سوم قابل چشم­پوشی است.

فصل اول

 

مروری بر روش­های محاسباتی نظری

 

1-1) مقدمه

شیمی محاسباتی مخصوصاً محاسبات مکانیک کوانتومی رویکرد نوینی به پدیده­های شناخته‌شده فیزیکی و شیمیایی است که می ­تواند منجر به درک بهتر جهان پیرامون ما گردد. امروزه با پیشرفت روز افزون رایانه‌ها قادر هستیم پدیده­های گوناگون را در ماتریس­های بسیار پیچیده نظیر سیستم­های بیولوژیکی و نانو‌تکنولوژی مورد مطالعه قرار دهیم و بدیهی‌است که انجام چنین مطالعاتی در درجه‌ی اول نیازمند درک وسیعی از پدیده­های فیزیکی و شیمیایی، ابداع و نوآوری روش­های نوین مطالعاتی و تجزیه و تحلیل مستند و هدف­دار است.

در روش­های متداول شیمی محاسباتی، محقق در ابتدا اقدام به انتخاب یک سیستم مولکولی خاص از هدف مورد مطالعه می کند. بدیهی است ساختارهای منطقی متفاوتی را می­توان بر اساس اصول شیمی­فیزیکی به یک سیستم مولکولی

فهرست مطالب:

فصل اول :کلیات

مقدمه …………………………………………………………………………………………………..1

1-1 –  بیان مسئله…………………………………………………………………………………….4

1-2-  اهمیت موضوع و ضرورت پژوهش……………………………………………………………..6

1-3-  اهداف پژوهش …………………………………………………………………………………7

1-4-  سؤال اصلی ……………………………………………………………………………………7

1-5-  سؤالات فرعی………………………………………………………………………………….7

1-6-  فرضیه…………………………………………………………………………………………..8

1-7-  متغیرهای مستقل و وابسته…………………………………………………………………8

1-8-  ماهیت و متدولوژی تحقیق…………………………………………………………………8

1-9 –  مفاهیم و اصطلاحات………………………………………………………………………..9

1-10 –  موانع و مشکلات تحقیق……………………………………………………………………9

1-11 –  ساماندهی تحقیق………………………………………………………………………..10

فصل دوم : مفاهیم و مبانی نظری

2-1 –  مفهوم شناسی تحقیق………………………………………………………………….12

– موقعیت…………………………………………………………………………………………12

– ژئو  ………………………………………………………………………………………………12

– ژئوکالچر……………………………………………………………………………………….14

– بحران……………………………………………………………………………………………15

– امنیت…………………………………………………………………………………………..17

– ژئوپولیتیک…………………………………………………………………………………27

– مفهوم ژئوپولیتیک…………………………………………………………………….30

– سیر تحول مفهومی واژه ژئوپولیتیک…………………………………………………..31

– عوامل مؤثر در ژئوپولیتیک………………………………………………………………33

2-2 – مبانی نظری………………………………………………………………………..40

 – نظریه های جهانی ژئوپولیتیک………………………………………………………….40

– نظریه آلفرد ماهان………………………………………………………………………..40

  – نظریه هلفورد مکیندر………………………………………………………………..43

  – نظریه نیکلاس اسپایکمن…………………………………………………………….47

  – نظریه هانتینگتون…………………………………………………………………….49

– بررسی نظری مطالعات امنیتی……………………………………………………..57

– رویکرد رئالیستی (واقع گرایانه) ……………………………………………………..57

– رویکرد ایدئالیستی (آرمان گرایانه) ……………………………………………….58

– رویکرد نهادگرایانه………………………………………………………………………58

2-3 – چهارچوب و مدل نظری پژوهش……………………………………………….59

2-4 – پیشینه موضوع…………………………………………………………………..61

فصل سوم : بالکان

3-1 – بالکان…………………………………………………………………………66

– آشنایی کلی با کشورهای شبه جزیره بالکان……………………………………..69

– جمهوری آلبانی……………………………………………………………………71

– جمهوری اسلونی…………………………………………………………………..76

– جمهوری بلغارستان………………………………………………………….80

– جمهوری بوسنی و هرزگوین………………………………………………….83

– جمهوری ترکیه…………………………………………………………………..86

– جمهوری کرواسی……………………………………………………………..91

– جمهوری مقدونیه…………………………………………………………..97

– جمهوری فدرال یوگسلاوی سابق………………………………………101

– صربستان و مونته نگرو………………………………………………………….107

– جمهوری یونان…………………………………………………………………….110

3-2- تاریخچه بالکان………………………………………………………………..114

 

 

– بالکان در دوره امپراطوری عثمانی………………………………………………114

– بالکان ونظام اروپای قدیم……………………………………………………….116

– جنگ جهانی اول: علل و پیامدها………………………………………………..122

– بالکان در دهه 90………………………………………………………………127

فصل چهارم : ویژگی های بالکان و اتحادیه اروپا

4-1- مشخصات و ویژگیهای بالکان………………………………………………..133

– شکل گیری اقوام در بالکان………………………………………………………134

–  یو گسلاوی……………………………………………………………………….134

– ظهور کشور سلطنتی یوگسلاوی……………………………………………….134

– یوگسلاوی در عصر مارشال تیتو……………………………………………..136

– یوگسلاوی پس از مرگ تیتو ……………………………………………………..144

– بحران در بالکان……………………………………………………………………146

– نزاع میان دو تمدن یا مساعدت میان آنها……………………………………….146

– علل درگیری در شبه جزیره بالکان……………………………………………..147

– صلح در کوزوو……………………………………………………………………149

– عامل و فاکتور عثمانی…………………………………………………………..149

4-2 – اتحادیه اروپایی……………………………………………………………..154

– نگرشی نظری بر اتحادیه اروپا……………………………………………………155

– سیستم های بین المللی…………………………………………………..155

– رژیم های بین المللی……………………………………………………………157

– نظام های دوقطبی جنگ سرد و امنیت اروپا…………………………………..158

– رژیم امنیتی اتحادیه اروپا و رژیم اقتصادی……………………………………159

– اتحادیه اروپا و حرکت به سوی شرق………………………………………..163

4-3 – تاثیرات امنیتی بالکان بر اروپا…………………………………………..168

– شبه جزیره بالکان و تأثیر آن بر امنیت اتحادیه اروپایی…………………….168

 فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1 – تحلیل نهایی……………………………………………………………173

  5-2 – پیشنهادات و راهکارهای حل مناقشات و تعارضات شبه جزیره بالکان……..182

فهرست منابع و مآخذ: ……………………………………………………………..186

چکیده انگلیسی: …………………………………………………………………….189

چکیده:

شبه جزیره بالکان، همواره یکی از مناطق با اهمیت در تاریخ جهان بوده و هست. این اهمیت را مدیون موقعیت جغرافیایی، وجود تنگه‌های بسفر و داردانل، دروازه اروپا بودن، نزدیکی به خاور نزدیک و خاورمیانه، دریاهای اطراف آن، نزدیکی به کانال سوئز و وجود کشورهای مسلمان نشین در این منطقه است. بالکان به علت راه ارتباطی شرق و غرب در سطح جهان اهمیت ویژه‌ای دارد؛ زیرا که با تصاحب این سرزمین توسط عثمانی، اروپاییان از لحاظ ارتباط با شرق با مشکل روبرو شدند. ظهور روسیه، که درصدد دست یافتن بر آب‌های آزاد بود. این امپراطوری با پیش کشیدن حمایت از ارتدکس‌ها و اسلاوهای بالکان، درصدد دست یافتن بر تنگه‌ها و دریاهای بالکان برآمد. این توسعه طلبی عاملی شد در کشیده شدن پای قدرتهای اروپایی به بالکان و اراضی عثمانی. برای عثمانی، مردم بالکان و منطقه بالکان نقش اساسی و اهمیت ویژه‌ای داشتند؛ زیرا از دست دادن آنها، همانطور که با به دست آوردن آنها دولت عثمانی را به امپراطوری تبدیل کرده بود، موجب سقوط امپراطوری می‌شد.

اتحادیه اروپایی به عنوان یکی از مهم‌ترین سازمان‌های منطقه‌ای در جهان امروز می‌باشد. این سازمان با قدمتی بیش از 50 سال نتیجه تلاش مستمر سران آن جهت دستیابی به یک اروپای واحد می‌باشد. اتحادیه اروپایی به شکل کنونی با امضای معاهده ماستریخت در میان 12 کشور شکل گرفت(در حال حاضر 27 عضو دارد) و با انعقاد این معاهده در حقیقت روند جدیدی در ایجاد یک اتحادیه نزدیک میان مردم اروپا آغاز شد. . اتحادیه اروپا دارای ارکان متعددی است که از میان آنها 5 نهاد به عنوان اصلی‌ترین و در واقع ارکان تصمیم گیری اتحادیه معرفی می‌شوند و عبارتند از شورای اتحادیه، پارلمان، کمیسیون، دیوان دادگستری و شورای وزیران اتحادیه.

مقدمه:

شبه جزیره بالکان شامل کشورهای ترکیه، بلغارستان، یونان، کرواسی، بوسنی و هرزگوین، مقدونیه، اسلوونی، آلبانی، فدراسیون یوگسلاوی (صربستان، مونته‌نگرو) به لحاظ ژئوپولیتیکی یکی از حساس‌ترین نقاط جغرافیایی جهان می‌باشد که تاریخ پنج سده گذشته آن همواره متأثر از درگیری‌های نظامی بین دول منطقه بوده است.

بالکان مدت‌های زیادی تحت تأثیر اقدامات کسانی بوده است که هیچ‌گاه این سئوال را مطرح نکردند که چه تدبیری بیاندیشند تا تاریخ درد آور و فاجعه آمیز منطقه تکرار نشود.

شبه جزیره بالکان به جهت اختلافات درونی و موقعیت ژئوپولیتیک آن، یکی از مناطق بحران خیز جهان بوده و همیشه مورد توجه قدرتهای بزرگ جهانی قرار داشته است، زیرا علاوه بر دریای سیاه و دریای مرمره، دسترسی به دریاهای مدیترانه، اژه و آدریاتیک را فراهم و نفوذ یا تسلط بر مهم‌ترین شبکه ارتباطی میان شرق و غرب جهان را تدارک می‌بیند. به همین لحاظ در طی تاریخ، بحران‌هایی در اثر مداخله نیروهای خارجی البته با توسل به اختلافات درونی و قومی در این شبه جزیره ایجاد شده و حتی دنیا را به جنگ جهانی نیز کشانیده است.

جنگ و بحران در بالکان ریشه در تاریخ کهن این منطقه دارد و بالکان همواره حلقه اتصال بحرانی در قاره اروپا بوده است. این بحران به ویژه در جنگ دوم جهانی و با عملکردهای فاشیسم ایتالیا و نازیسم آلمان هیتلری تشدید شده است. فروپاشی حکومت‌های کمونیستی در اروپای شرقی علت اساسی واگرایی در بالکان به ویژه در کشور یوگسلاوی بود زیرا حرکت به سوی دمکراسی چند حزبی در این کشور در اواسط دهه هشتاد و به موازات آن حرکت‌های دمکراتیک در لهستان شروع شده بود و این رویدادها به آن سرعت بخشید.

با فروپاشی کمونیسم در یوگسلاوی سابق پروسه‌ای به وجود آمد که این کشور را متلاشی کرد تقاضا برای آزادی شهروندان و قومیت‌ها در شش جمهوری یوگسلاوی، باعث مخالفت و مقابله با طرح صربستان بزرگ تحت پوشش یوگسلاوی گردید و بحران یوگسلاوی شروع شد. تجاوز صربستان به اسلوونی و سپس کرواسی منجر به جنگ در جمهوری کرواسی گردید.

بروز جنگ در کرواسی که منجر به رسمیت شناخته شدن کرواسی در مجامع بین‌المللی شد تقاضای کشور بوسنی و هرزگوین برای شناسایی بین‌المللی توسط جامعه مشترک اروپا و آمریکا مشروط به همه پرسی شد که در آن همه پرسی در کل 64% از شهروندان به استقلال کشور بوسنی و هرزگوین رای دادند که یک روز پس از به رسمیت شناخته شدن بوسنی توسط مجامع بین‌المللی و سازمان ملل متحد جنگ صربستان بر علیه بوسنی و هرزگوین شروع شد.

فصل اول: کلیات

1-1- بیان مسئله

یکی از مهم‌ترین مباحثی که در اتحادیه اروپا مطرح است، بحث پیرامون تدوین سیاست امنیتی و دفاعی اروپا[1] می‌باشد. اتحادیه اروپا برای پیشبرد اهداف اقتصادی، تجاری، سیاسی و نظامی خود در راستای همگرایی بیشتر، نیاز به امنیت در منطقه و حاشیه خود دارد. از سوی دیگر یکی از مسائل مهم و مناقشه برانگیزی که اتحادیه اروپا با آن مواجه است، بحث گسترش اتحادیه اروپا می‌باشد. این موضوع که آیا هر کشوری که در قاره اروپا واقع شده است، باید عضو اتحادیه اروپا باشد یا خیر ، از دیگر مسائل مهمی می‌باشد که همواره مطرح بوده است. بالکان شبه جزیره‌ای است که در جنوب شرقی اروپا که کشورهای یونان، آلبانی، بلغارستان، بوسنی و هرزگوین، کرواسی، اسلوونی، جمهوری مقدونیه، صربستان، مونته‌نگرو، رومانی و بخش اروپایی ترکیه در آن واقع شده است.

بالکان همواره مکان درگیری‌ها و نزاعی بوده است که همسایگان خود را تحت تأثیر ناآرامی‌های خود قرار داده است. در این پژوهش محقق بر آن است تا با شرح موقعیت ژئوپولیتیکی شبه جزیره بالکان (با مرور اجمالی تاریخ این منطقه) تأثیر بحران‌ها و ناآرامی‌های آن را بر امنیت همسایگان این منطقه و به طور دقیق‌تر امنیت اتحادیه اروپا بررسی نماید.

پدیده امنیت یا کشمکش سیاسی در یک حوزه جغرافیایی ، ایدئولوژیک و فکری در خلاء به وجود نمی‌آید . قطعاً” در ورای آن پیشینه تاریخ و مسیر تحولات و رخدادهای جغرافیایی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی زمینه ساز شکل گیری چنین راندی شده است و در نتیجه نسبت به کوچکـی و بزرگی حوزه عملیاتی آن شاهد تأثیرات متفاوتی خواهیـم بـود. چالش‌های قومـی یکـی از پدیده‌های سیاسی با پیشینه‌ای غیر قابل انکار است که آن را نمی‌توان در یک ظرف زمان مشخص محدود کرد.

یک مناقشه قومی قرن‌ها به طول می‌ انجامد و تحت شرایط خاصی به مانند آتش زیر خاکستر خود را نمایان می‌سازد تا این که در قالب یک بحران ملی ، منطقه‌ای و بین‌المللی خودنمایی می‌کند . چالش‌های قومی در بالکان نیز از این قاعده کلی مستثنی نیست . مسیر حوادث و تحولات منطقه بالکان در آخرین دهه قرن گذشته (2000-1990) نشان دهنده عمق درگیری‌ها و اختلافات سر به مهر بود که می‌توان آن را میراث امپراتوری‌های پروس ، اطریش ، هنگری و عثمانی در سده‌های گذشته دانست.

منطقه حساس و ژئواستراتژیک بالکان به عنوان پلی ، سه قاره را به یکدیگر متصل و تلاقی دو دین بزرگ بشری ، مسیحیت و اسلام است که خود به عنوان عامل و تسریع کننده چالش‌های منطقه‌ای ظهور و بروز برجسته‌ای داشته. اختلافات و مناقشات قومی که پس از جنگ جهانی اول و دوم به لحاظ تسلط نظام کمونیستی با تحت فشار قرار دادن و کنترل پلیسی سربسته باقی مانده بود، به دنبال تغییر و تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی و فروپاشی نظام دوقطبی و شکل گیری نظام نوین جهانی روند جدیدی را به خود گرفت.

فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی ، تقسیم فدراسیون یوگسلاوی به کشورهای کوچک‌تر همچون صربستان، بوسنی – هرزگوین ، کرواسی ، مقدونیه، اسلوونی و مونته‌نگرو خود شرایطی را به وجود آورد که هر یک مدعای تاریخی – هویتی قومی و نژادی خود را مطرح و در کسب آن و تظلمی که سال‌ها بر آن‌ ها روا داشته شده بود ذی‌حق بدانند در نتیجه موجب بروز دو جنگ خونین با تبعات زشت و ناگوار منطقه‌ای و بین‌المللی شد که هر یک از آن‌ ها شرایط منحصر به فردی را در مقابل جنگ‌های هم‌ردیف خود به وجود آورد. نسل کشی‌های فزاینده بر اساس سیاست زمین سوخته یا آوارگی‌های گسترده چند هزار نفری ، مهاجرت‌های اجباری ، تجاوز به حقوق اولیه انسان‌ها ، تخریب و از بین بردن محیط زیست انسانی و بسیاری مسائل دیگر نمونه‌های قابل ذکر از تبعات این جنگ‌ها بود. در این بین تأثیرات روحی و روانی بر مردم ستم دیده را نمی‌توان با آمار و ارقام ذکر کرد.

یکی دیگر از تبعات جنگ‌های دهه 90 بالکان به چالش کشیدن حقوق بشر و قوانین بین‌المللی بود که هیچ یک از سازمان‌های نظم و امنیت جهانی و حقوق بین‌المللی نتوانسته جوابگوی انتظارات و حلال مسائل و مشکلات به وجود آمده باشند.

محدود مکانی پژوهش: دو محدوده جغرافیایی شبه جزیره بالکان و اتحادیه اروپایی در این پژوهش مورد بررسی قرار خواهند گرفت.

محدوده زمانی پژوهش: در این پژوهش از آنجا که قصد بر آن است تا تاریخ این منطقه مورد بررسی قرار گیرد محدوده زمانی پژوهش را باید در طول تاریخ این منطقه در نظر گرفت.

2-1- اهمیت موضوع و ضرورت پژوهش

بررسی موقعیت ژئوپولیتیکی منطقه‌های مختلف و اثر آن بر روی پدیده‌های دیگر از مهم‌ترین دغدغه‌ها و موضوع اصلی رشته جغرافیای سیاسی محسوب می‌شود. این دغدغه مهم یادآور آن است که برای بررسی پدیده‌های جاری و مهم در جامعه جهانی امروز ، یکی از متغیرهای اساسی جهت مطالعه ، موقعیت ژئوپولیتیکی مناطق مختلف می‌باشد. از سوی دیگر اتحادیه اروپایی جایگاه قابل توجهی در نظام بین‌الملل دارد که بررسی امنیت آن به عنوان یکی از چالش‌های فرا روی این اتحادیه ، می‌تواند دیگر نهادهای منطقه‌ای را برای نیل به همگرایی یاری دهد.

شبه جزیره بالکان سرزمینی است که زادگاه بحران‌های مختلفی بوده است. فروپاشی یوگسلاوی و بحران‌های متعاقب آن، اتحادیه اروپا را با چالش‌های متعدد امنیتی و دفاعی روبرو ساخته است. در این تحقیق سعی بر آن است تا با بررسی ژئوپولیتیکی این شبه جزیره ، اثرات آن را بر امنیت اتحادیه اروپا بسنجیم.

شاید بتوان در اهمیت بحران بالکان به این امر بسنده کرد که بیش از یک دهه اختلاف ، مناقشه، بحران و در نهایت جنگ، خود محرک بزرگی بود برای این که نظر نگارنده را به خود جلب کند. از سوی دیگر این منازعات و بحران‌ها در اواخر قرن بیستم و در آستانه سده بیست و یکم شکل گرفت. قرنی که بسیاری از اندیشمندان آن را به عنوان نمادی از اوج رفتارهای انسانی ، رعایت حقوق طبیعی و بشریت نام می‌بردند، اما فجایع و مصیبت‌های پدید آمده در این برهه از تاریخ، زمان را به نیم قرن قبل‌تر و به هنگام جنگ جهانی دوم و فجایع غیرانسانی آن برد. یکی دیگر از دلایل انتخاب این موضوع را می‌توان تشابه موضوعی و چالشی بین ایران و منطقه بالکان و به طور خاص کشور یوگسلاوی دانست. از

چکیده………….1
1     فصل اول مقدمه………………………….. 2
1- 1     تاریخچه ساخت كابل در جهان. 3
1-2     ویژگی‌های الکتریکی و خواص فیزیکی و شیمیایی مواد عایق.. 3
1-2-1   رفتار مکانیکی ماده عایق.. 4
1-2-2   رفتارهای گرمایی ماده‌ی عایق.. 4
1-2-3   رفتار شیمیایی.. 4
1-2-4   خصوصیات الکتریکی.. 5
1-2-5   عوامل اقتصادی.. 5
1-3    کابل‌ بر پایه‌ی پلی‌اتیلن اتصال‌عرضی شده. …………..5
1-4     کامپوزیت‌های پلیمری.. 6
1- 5     نانو کامپوزیت‌های پلیمری.. 7
2      فصل دوم  مروری بر مطالعات انجام‌ شده. 8
2-1     پلی‌اتیلن.. 8
2-1-1   معرفی پلی‌اتیلن.. 8
2-1-2    تاریخچه تولید پلی‌اتیلن.. 9
2-1-3    انواع پلی‌اتیلن.. 9
2-2      ایجاد اتصالات ‌عرضی در پلی‌اتیلن.. 10
2-2-1   روش‌های  ایجاد اتصالات ‌عرضی در  پلی‌اتیلن.. 11
2-2-2    اثر ساختار مولکولی پلی‌اتیلن بر ایجاد اتصالات عرضی به روش پراکسیدی 16
2-2-3    بررسی خواص پلی‌اتیلن اتصال‌عرضی شده. 18
2-3     آنتی اکسیدانت ها 19
2-4     نانو کامپوزیت­ها ی پلیمری.. 22
2-4-1   تعاریف اولیه. 22
2-4-2   نانو رس‌ها 23
2-4-3اصلاح نانو رس… 25
2-4-4   انواع نانو کامپوزیت‌های پلیمر- نانو رس… 27
2-4-5   روش تهیه نانو کامپوزیت‌های پلیمر-نانورس… 29
2-4-6   بررسی مورفولوژی و برخی خواص نانو کامپوزیت پلی‌اتیلن- نانو خاک رس… 32
2-5     عایق‌های الکتریکی پلیمری.. 35
2-5-1   ثابت دی الکتریک…. 36
2-5-2   تانژانت زاویه اتلاف دی الکتریک…. 38
2-5-3   استحکام دی الکتریک…. 40
2-5-4   بررسی خواص الکتریکی نانو کامپوزیت‌ها 41
اهداف پروژه……………….43
3      فصل سوم مواد و روش‌ها… 44
3-1     مواد اولیه. 44
3-2     تجهیزات… 47
3-2-1   اکسترودر دو مارپیچه. 47
3-2-2   دستگاه قالب‌گیری فشاری.. 47
3-3     آزمون‌های انجام‌شده. 48
3-3-1   اندازه‌گیری محتوای ژل. 48
3-3-2   آزمون تفرق زاویه پایین اشعه ایکس…. 48
3-3-3   میکروسکوپ الکترونی عبوری.. 49
3-3-4   آزمون رئولوژی.. 49
3-3-5   تجزیه دینامیکی – مکانیکی – گرمایی)  DMTA ( 50
3-3-6   آزمون گرماسنجی پویشی تفاضلی(DSC) 50
3-3-7   آزمون گرما وزن سنجی ) ( TGA.. 50
3-3-8   آزمون کشش…. 50
3-3-9   آزمون‌های الکتریکی.. 51
3-4     نحوه‌ی تهیه‌ی نمونه‌ها 52
4       فصل چهارم  نتایج و بحث    54

 

4-1     آزمون تعیین درصد ژل. 54
4-2     آزمون رئولوژی.. 57
4-3     آزمون SAXS. 61
4-4     آزمون میکروسکوپ الکترونی عبوری(TEM ) 63
4-5     آنالیز دینامیک مکانیکی(DMTA) 65
4-6     آزمون آنالیز حرارتی(DSC) 70
4-7     آزمون گرما وزن سنجی (TGA ) 73
4-8     آزمون کشش…. 75
4-9     خواص الکتریکی.. 76
5   فصل پنجم نتایج و پیشنهاد‌ات    80
5-1     نتیجه‌گیری.. 80
5-2     پیشنهاد‌ات جهت ادامه‌ی کار. 82
مراجع…83
فهرست شکل‌ها
شکل ‏2‑1ساختار یک کابل ولتاز قوی با عایق پلی‌اتیلن اتصال عرضی شده. 11
شکل ‏2‑2 مکانیزم ایجاد اتصالات عرضی در پلی‌اتیلن به روش تشعشع. 12
شکل ‏2‑3 مکانیزم ایجاد اتصالات عرضی در پلی‌اتیلن به روش سیلانه. 13
شکل ‏2‑4 مکانیزم  ایجاد اتصالات عرضی در  پلی‌اتیلن به روش پراکسیدی.. 14
شکل ‏2‑5 سهم هر نوع از نقاط  اتصال ‌عرضی  در سیستم پلی‌اتیلن اتصال‌عرضی شده حاوی 2% پراکسید 16
شکل ‏2‑6 مکانیزم مصرف گروه های وینیلی در طول واکنش ایجاد اتصلات عرضی 17
شکل ‏2‑7 یک شبکه شامل پلی اتلن خطی و یک شبکه شامل زنجیرهای پلی‌اتیلن دارای LCB.. 18
شکل ‏2‑8  نمودار تنش-کرنش برای HDPE اتصال عرضی نشده و اتصال عرضی شده . 18
شکل ‏2‑9 نمودارDSC  پلی‌اتیلن اتصال‌عرضی نشده و اتصال‌عرضی شده با 5/2% پراکسید. 19
شکل ‏2‑10  تغییرات  مدول با درصد پراکسید(DCP )  برای آنتی اکسیدانت های فنولی.. 22
شکل ‏2‑11 ساختار سیلیکات‌های لایه‌ای. 24
شکل ‏2‑12 آلی دوست شدن نانو رس توسط واکنش تبادل یونی.. 26
شکل ‏2‑13 نمودار XRD پلی‌اتیلن مالئیک شده با اصلاح‌کننده دارای تعداد گروه‌های متیلنی متفاوت… 27
شکل ‏2‑14 سه مورفولوزی مختلف نانو کامپوریت های شامل سیلیکات های لایه ای. 28
شکل ‏2‑15 شماتیکی از نانو کامپوزیت بدست آمده با روش پلیمریزاسیون درجا. 30
شکل ‏2‑16 شماتیکی از نانوکامپوزیت بدست آمده از روش جا دهی حلال. 31
شکل ‏2‑17  قرارگیری زنجیرهای پلیمر در بین صفحات نانو رس اصلاح شده به روش اختلاط مذاب.. 31
شکل ‏2‑18  نمودار XRD مربوط به نانو کامپوزیت پلی‌اتیلن-نانوذرات خاک رس… 33
شکل ‏2‑19 تصاویر TEM نانو کامپوزیت  PE-g-MAH/Org-MMT. 33
شکل ‏2‑20 نمودارTGAمربوط به PE-g-MAH/Org-MMT. 34
شکل ‏2‑21 نمودار DSC نانو کامپوزیتPE-g-MAH/Org-MMT. 35
شکل ‏2‑22 مکانیزم‌های مختلف قطبش…. 37
شکل 3-1 ساختار شیمیایی101  Trigonox ……………………………………………………………………………….45
شکل ‏3‑2 ساختار شیمیایی Irganox 1010. 46
شکل ‏3‑3 ساختار شیمیایی یون الکیل آمونیوم در Cloisite 30B. 47
130. 58
130. 58
150. 60
150. 60
شکل ‏4‑5 مقایسه‌ی الگوی SAXS نانو کامپوزیت‌های حاوی 3% خاک رس. 61
شکل ‏4‑6 مقایسه‌ی الگوی SAXS نانو کامپوزیت‌های حاوی 6% خاک رس. 62
شکل ‏4‑7 مقایسه‌ی الگوی SAXS نانو کامپوزیت‌های حاوی 9% خاک رس. 63
شکل ‏4‑8 تصویر TEM نانو کامپوزیت حاوی 3% خاک رس. 64
شکل ‏4‑9 تصاویر TEM مربوط به نمونه حاوی 6درصد خاک رس. 64
شکل ‏4‑10 نتایج آزمون  DMTAبرای نمونه های تهیه شده به روش اول و ماتریس…. 67
شکل ‏4‑11 نتایج آزمون DMTAبرای نمونه‌های تهیه شده به روش دوم و ماتریس…. 68
شکل ‏4‑12 مقایسه‌ی تغییرات : الف ) مدول ذخیره و ب) مدول اتلاف در نمونه‌های C61 وC62 . 69
شکل 4-13 نمودار DSC نانو کامپوزیت‌های تهیه شده به روش اول…………………………………………………71
شکل 4-14 نمودار DSC نانو کامپوزیت‌های تهیه شده به روش دوم………………………………………………..72
شکل 4-15 نمودار TGA نمونه‌های تهیه شده به روش اول…………………………………………………………….73
شکل 4-16 نمودار TGA نمونه‌های تهیه شده به روش دوم…………………………………………………………….74
فهرست جدول‌ها
جدول ‏2‑1 پراکسیدهای مورد استفاده برای ایجاد اتصالات عرضی در ترموپلاستیک ها …15
جدول ‏2‑2- نام و ساختار شیمیایی برخی آنتی اکسیدانت ها. 21
جدول ‏3‑1 مشخصات LDPE استفاده‌شده. 45
جدول ‏3‑2 مشخصات پراکسیدهای استفاده‌شده. 45
جدول ‏3‑3 مشخصات آنتی اکسیدانت استفاده‌شده. 46
جدول ‏3‑4 درصد وزنی اجزای تشکیل دهنده ی نانو کامپوزیت‌ها. 52
جدول 3‑5 نام‌گذاری نمونه‌ها…………………………………………………………………………………………………..53
جدول ‏4‑1 نتایج آزمون تعیین درصد ژل برای نانو کامپوزیت‌ها و ماتریس پخت نشده. 55
جدول ‏4‑2 نتایج آزمون تعیین درصد ژل برای نانو کامپوزیت‌ها‌ی پخت شده و تهیه شده به روش اول . 55
جدول ‏4‑3 نتایج آزمون تعیین درصد ژل برای نانو کامپوزیت‌ها‌ی پخت شده و تهیه شده به روش دوم . 56
جدول ‏4‑4 درصد ژل نمونه‌ها‌ی تهیه شده به روش اول پس از 10، 15 و 20 دقیقه حرارت دهی. 56
جدول ‏4‑5 درصد ژل نمونه‌ها‌ی تهیه شده به روش دوم پس از 10، 15 و 20 دقیقه حرارت دهی. 57
جدول ‏4‑6 دمای انتقال شیشه‌ای برای نانو کامپوزیت‌های تهیه شده به روش اول با آزمون DMTA.. 65
جدول ‏4‑7 دمای انتقال شیشه‌ای برای نانو کامپوزیت‌ها‌ی تهیه شده به روش دوم با آزمون DMTA.. 66
جدول ‏4‑8 نتایج آزمون DSC برای نانو کامپوزیت‌های تهیه شده به روش اول و ماتریس XLPE . 70
جدول ‏4‑9 نتایج آزمون DSC برای نانو کامپوزیت‌ها‌ی تهیه شده به روش دوم و ماتریس XLPE. 72
جدول ‏4‑10 نتایج آزمون  TGAبرای نانو کامپوزیت‌های تهیه شده به روش اول و ماتریس XLPE.. 73
جدول ‏4‑11 نتایج آزمون TGAبرای نانو کامپوزیت‌های تهیه شده به روش دوم و ماتریس XLPE. 74
جدول ‏4‑12 نتایج آزمون کشش برای نانو کامپوزیت‌های تهیه شده به روش اول و ماتریس XLPE.. 75
جدول ‏4‑13 نتایج آزمون کشش برای نانو کامپوزیت‌های تهیه شده به روش دوم و ماتریس XLPE . 76
جدول ‏4‑14 نتایج آزمون‌های الکتریکی برای نانو کامپوزیت‌های تهیه شده به روش اول و ماتریس  . 77
جدول ‏4‑15 نتایج آزمون‌های الکتریکی برای نانو کامپوزیت‌های تهیه شده به روش دوم و ماتریLPE . 77
 

چکیده

پلی‌اتیلن اتصال‌عرضی شده به علت داشتن خواص الکتریکی مناسب و استحکام الکتریکی خوب یکی از موادی است که به طور گسترده در زمینه‌ی تولید عایق در کابل‌ها استفاده می‌شود.
امروزه یکی از روش­های بهینه­سازی خواص و تغییر رفتار پلیمر­ها استفاده از ذرات پرکننده با ابعاد نانومتری است. از زمانی که ذرات نانو به عنوان مواد پرکننده در کامپوزیت‌ها مطرح‌شده‌اند، بسیاری از محققان به بررسی تأثیر این ذرات بر خواص مواد مختلف پرداخته و نتایج قابل‌توجهی را به دست آورده‌اند. این امر به دلیل سطح بسیار زیاد این ذرات و برهمکنشی است که با فاز پیوسته در کامپوزیت برقرار می‌کنند.
هدف از انجام این پژوهش، بررسی اثر نانو خاک رس اصلاح‌شده با نام تجاری cloisite 30B بر فرایند پخت پلی‌اتیلن و همچنین تأثیر این نانو ذرات بر خواص فیزیکی، مکانیکی و الکتریکی کامپوزیت پلی‌اتیلن اتصال‌عرضی شده است. همچنین در این تحقیق سعی شده است تا با قرار دادن ذرات پر اکسید بین صفحات خاک رس ، علاوه بر پخش بهتر نانو ذرات، بازده  ایجاد اتصالات‌عرضی نیز افزایش‌یافته و منجر به دستیابی به خواص بالاتر شود. برای این منظور مقادیر مشخصی از نانو ذرات خاک رس به همراه پراکسید(DHBP ) و آنتی اکسیدانت (Irganox 1010 ) و مقدار کافی استون به وسیله‌ی همزن مغناطیسی و حمام اولتراسونیک مخلوط شده و پس از خشک شدن کامل مخلوط، از آن برای تهیه‌ی کامپوزیت‌های 3، 6 و 9 درصد وزنی نانو خاک رس استفاده شد. پس از تهیه‌ی نمونه‌ها آزمون‌هایی مانند رئولوژی برای بررسی رفتار پخت؛ آزمونDSC جهت بررسی رفتار حرارتی نمونه­‌ها مانند دمای ذوب، دمای تبلور و تعیین درصد تبلور ، آزمون TGA جهت مطالعه‌ی رفتار گرمایی- تخریبی، آزمون XRD برای تعیین فاصله صفحات خاک رس، آزمون TEM برای بررسی چگونگی پخش صفحات خاک رس در ماتریس، آزمون کشش وDMTA برای بررسی خواص مکانیکی و دینامیکی و در نهایت آزمون‌های ثابت دی الکتریک، فاکتور اتلاف و استحکام شکست جهت بررسی خواص عایقی نمونه‌ها به کار گرفته شد. نتایج حاصل از آزمون رئولوژی نشان داد که قرار دادن مولکول‌های پراکسید بین صفحات خاک

1- تراكم خاك با  شیب طولی مسیر و تعداد تردد چه ارتباطی دارد؟

2- وضعیت و میزان فرسایش ناشی از ماشین در شیب­ها و ترددهای مختلف چگونه است؟

3- چه ارتباطی بین عمق شیار با شیب طولی و تعداد تردد وجود دارد؟

4- روند کاهش رطوبت خاک در ترددها و شیب­های مختلف چگونه است؟

5- وضعیت كلی تخریب خاك[10] در مسیرهای چوبكشی چگونه است؟

بر همین اساس، فرضیه ­هایی كه این تحقیق در پی رد یا اثبات آنهاست، به شرح زیر می­باشند:

1- میزان كوبیدگی خاك در شیب های طولی مختلف تفاوت معنی­داری ندارد.

2- اختلاف فرسایش خاك ایجاد شده در شیب­های طولی و ترددهای متفاوت معنی­دار است.

3- عمق شیار ایجاد شده در شیب­ها و ترددهای مختلف یكسان نیست.

4- اختلاف میزان رطوبت خاک در شیب­ها و ترددهای مختلف معنی دار است.

5- وضعیت كلی تخریب خاك در كلیه مسیرهای چوبكشی بسیار شدید می­باشد.

 

 

1-2 كلیات

تخریب خاك به هر گونه تغییر در خصوصیات خاك گفته می­ شود كه سبب كاهش تولید  شده و می ­تواند به عنوان شاخصی از اثرات زیست محیطی مطرح گردد (Quesnel and Curran, 2000). به عبارت دیگر تخریب خاك شامل كوبیدگی خاك (Buckley et al., 2003)، جابجایی لایه لاشبرگ (Demir et al., 2007)، تركیب لایه لاشبرگ با خاك سطحی (Makineci et al., 2007)، جابجایی خاك سطحی (Arvidsson et al., 2001)، شیاری شدن (Eliasson., 2005)، فرسایش و تغییرات هیدرولوژی دامنه می­باشد (Rab, 1994). تحقیقات در زمینه تخریب خاك جنگل از سالها پیش آغاز و با توجه به اهمیت موضوع تا كنون نیز ادامه دارد.

 

1-2-1 كوبیدگی

كوبیدگی به عنوان نخستین پیامد تردد اسکیدرها فرایندی است كه در آن ذرات خاك در پاسخ به نیروی اعمال شده وضعیت ترتیبی جدیدی[11] به خود می­گیرند (Rab et al., 2005) و یا كاهش حجم خلل و فرج[12] جرم معینی از خاك موجب افزایش وزن مخصوص ظاهری[13] خاك می­گردد (Webb, 2002). فشار مورد نیاز برای كوبیدگی ممكن است از بارندگی، رشد ریشه گیاهان، تردد انسان و دام و نیز وزن پوشش گیاهی و خود خاك نشأت گیرد (Greacen and Sands, 1980). به هر حال نیروی اصلی ایجاد كننده كوبیدگی در خاك­های جنگلی ماشین­آلات مورد استفاده در مدیریت و بهره ­برداری همانند اسكیدرهای چرخ زنجیری[14] وچرخ لاستیكی[15] هستند (Greacen and Sands, 1980). ماشین­آلات سه نیروی اصلی كوبیدگی شامل نیروی عمودی وارد از طرف بار دینامیک چرخ­ها، تنش برشی[16] از طرف بكسباد[17] چرخ­ها و لرزش[18] چرخ­ها از طریق موتور به خاك وارد می­كنند (Kozlowski, 1999).

خاك تشكیل شده از ذرات جامد و حفراتی كه با آب یا هوا پر شده ­اند، افزایش وزن مخصوص مجموع تخلخل خاك را كاهش می­دهد. حفرات موجود در خاك دارای اندازه و ابعاد متنوع هستند كه اصولاً به وسیله بافت و ساختار خاك تعیین می­شوند (Webb, 2002). در طول فرایند كوبیدگی حفرات بزرگ خاك در مقایسه با حفرات ریزتر بیش­تر مستعد تخریب هستند، از این­رو كوبیدگی بیش­تر بر تخلخل­های بزرگ خاك تاثیر می­گذارد (Yavuzcan et al., 2005). تخلخل­های بزرگ نقش مهم­تری در نگهداشت آب و هوا ایفا می­كنند. علاوه بر این شرایط مطللوبی برای گسترش ریشه و رشد گیاهان و جانوران خاك ایجاد می­كند (Greacen and Sands, 1980). در پی كاهش تخلخل­های بزرگ در اثر كوبیدگی حركت آب و هوا در خاك كاهش یافته و محدودیت­های فیزیكی در مقابل نفوذ ریشه­ها ایجاد می­ شود (Trautner and Arvidsson, 2003).

 

1-2-2 جابجایی

طبق تعریف جابجایی عبارت از هر حرکت فیزیکی مواد خاکی ناشی از تردد تجهیزات چوبکشی و حرکت تنه­ها است. جابجایی شامل برداشت خاک به وسیله تجهیزات، تایرها، تنه­ها و بی حفاظ ماندن مواد زیر سطحی است (Quesnel and Curran, 2000) منظور از جابجایی در اینجا حرکت مواد خاکی در اثر فرسایش نیست. جابجایی به همراه کوبیدگی دو تخریب عمده خاک­های جنگلی هستند (Tan et al., 2005). عوامل اصلی تعیین کننده جابجایی خاک شامل شیب، وضعیت دامنه، نوع و کیفیت روش چوبکشی مورد استفاده در چوبکشی زمینی می­باشد (Williamson and Neilsen, 2003).

 

1-2-3 شیاری شدن

بنا به تعریف کانال ایجاد شده به طول حداقل 2 متر و عمق حداقل 5 سانتی­متر در زیر چرخ ماشین­آلات چوبکشی است (MacDonald et al., 2001). شیاری شدن عموماً در ظرفیت­های رطوبتی بالا و در ترکیب با کوبیدگی اتفاق می­افتد (Pöyry, 1992). شیار ایجاد شده سبب قطع زهکش زیر سطحی (Aust et al., 1993) شده و به واسطه ایجاد کانال و كاهش نفوذپذیری در بستر به علت كوبیدگی، رواناب افزایش یافته و در نهایت سبب فرسایش خاک می­ شود (Pöyry, 1992). از دیگر اثرات شیاری شدن وارد شدن صدمات فیزیكی به سیستم ریشه ای موجود است كه می ­تواند برای درختان باقی مانده در عرصه مضر باشد. این وضعیت بیش­تر گونه ­هایی كه از طریق ریشه جوش تكثیر می­كنند زیان آور می­باشد (Pöyry, 1992).

چکیده:

این پایان نامه به بررسی وضعیت گردشگری جنگ به منظور توسعه گردشگری ملّـی «مطالعه موردی استان خوزستان» پرداخته است. با توجه به این موضوع که جنگ پیامدهای منفی بر صنعت گردشگــری دارد، در دهه های اخیر، به موضوع گردشگری بعد از جنگ در مناطق جنگی پرداخته شده است. گردشگـری جنگ، شکلی جدید از گردشگـری است که پس از جنگ جهانـی اول و دوم شکل گرفت که در آن جنگ با تمـام آثار و پیامدهای خود مبنا و زمینه بروز و ظهور گردشگـری است. این ابعاد شامل مناطق جنگی،صحنه های نبرد، سنگـرها، تسلیحات به جا مانده از جنگ، آثار باقیمانده از قربانیان، یـادمـان ها، موزه ها و … است. از این نظر گردشگـری جنگ شامـل حوزه های مفهومی و قلمـرو معنایی جبهه ها و مناطـق نبرد، مـوزه های جنگ، یادمـان ها و بناهـای یادبود است که با رویکردهای اسطوره ای، تاریخی و تبادل فرهنگی، سیاسی و صلح طلبانه تبیین می گردد. شناسایی جـاذبه های گردشگـری جنـگ در استان خـوزستان به عنـوان نقطـه کانونی جنگ عراق علیه ایران، مطالعه رونـدها و مسائـل عمومی و تخصصی گردشگـری در مناطق جنگـی خوزستان، تحلیل علل فزونی تعداد گردشگران در این استان، سابقه شکل گیری پدیده گردشگری جنگ در کشور«راهیان نور» و بررسی چالش ها و فرصت های فراروی گردشگـری جنگ به منظور ارائه راهکارهای عملی برای نقش آفرینی و توسعه این نوع از گردشگـری در گردشگری ملّـی، اهداف و غایت این پژوهش را تشکیل می دهند. متـدولـوژی  این پـژوهش مبتنی بر رویکـرد توصیفـی- تحلیلـی بوده و در کنار آن از الگـوی مـوردی نیز جهت افـزایش روایـی و پایایـی نتایج استفاده شده است. از نظر جامعـه آمـاری بـرای پرسشنامه بازدیـدکنندگان از استان های تهـران، خوزستـان و گلستـان به طور تصادفـی انتخاب شده اند که پاسخ ها و اطلاعات آنها با بهره گرفتن از نـرم افزار Excel و SPSS انجام شده است. با کمک تکنیک SWOT نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدها و راهکارهای مواجه با آن مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج بیانگـر لزوم استفاده از استراتـژی حمایتـی است که بر اساس این راهبرد، استراتژی توسعه و گسترش گردشگـری جنگ با به حداکثر رساندن نقاط قوت و ایجاد فرصت ها و تنوع در کنار جاذبه مناطـق جنگـی قابـل تحقق است.

مقدمه:

سیر و سیاحت بویژه برای گذراندن اوقات فراغت یکی از نیازهای اصلی بشر تلقی شده، به گونه ای که این پدیده با تخصیص 1/. از جمعیت جهان، بزرگترین جابه جایی صلح آمیز تاریخ بشر محسوب می شود. پیشرفت فناوری حمل ونقل و ارتباطات، توسعه تولیدات صنعتی و افزایش درآمد، جهانـی شدن و ابعاد مرتبط با آن، افزایش اوقات فراغت، بهبود خدمات بازنشستگی، ارتقاء سلامت جوامع و دیگر عـوامل تغییرات چشم گیری را در کشورهای صنعتی و به خصوص در شهـرها ایجاد نمـوده و توانسته است جهانـگردی (صنعت بدون درد) را در هزاره سوم میــلادی به عنوان یکی از مهم ترین نیـروهای محرکه اقتصادی و یکی از سه صنعت درآمدزای مهم جهان در کنار صنعت نفت و خودرو سازی مطرح کند( تولایی،1386:15).

اگر در گذشته صحبت از گـردش به میان می آمد، به طور حتم در اذهان بسیاری از مردم تصویری از یک تفـریح ساده با هدف گـذران اوقـاتی از زنـدگی خویش شکل می گرفت؛ اما با گـذشت زمان و کسب و کار و تجربه های نو و بررسی های علمی مشاهده شد که جوامـع امروزی روز به روز درگیر پیچـیدگی های این عصر شده و به طور طبـیعی و ذاتـی رفتار فردی و گروهی خود را طوری تنظیـم می کنند که خواهـان ارزش گـذاری ویـژه ای برای زمـانی از وقت خویـش می شوند و این درک را دارند که هـرچه خود را غرق در دنیای بیکـران فنـاوری کنند به همان کیفیت، نیـازمند بهره منـدی از گردش و تکاپو برای شناخت و درک موضوعاتی جذاب طبیعی، تاریخی و فرهنگی هستند.

با توجه به افزایش و متنوع شدن گونه های گردشگـری در جهان، از سال های خیلی دور ولی تقریبا به طور رسمی از سال 1990، گونهء جدیدی از گردشگری تحت عنوان “گردشگری سیاه”1 به انواع متداول گردشگری اضافه گردید.

یکی از شاخه های گردشگری سیاه، گردشگری جنگ2 است که بیانگر آن است که در آینده نه چندان دور مناطق مرتبط با جنـگ بی گمان یکی از پربیننده ترین انواع جـاذبه های گردشگری جهان خواهد شد. هر چند هنوز جـاذبـه های گـردشگـری جنـگ، یک زیر مجموعه از کلیت مکان های توریستی مرتبط با درد و رنج است.

جنگ و درگیری های مسلحانه بخش جدایی ناپذیر از تاریخ و زندگی بشر بوده و هست. صرفنظر از علل و انگیزه های وقوع جنگ، این واقعیت وجود دارد که پیامدهای ویرانگر جنگ، کشتار، ویرانی و

و خسارت های ناشی از آن حتی برای طرف پیروز، غیر قابل جبران است و تاریخ زندگی آن ملت را به این پدیده شـوم اختصاص داده است. با توجه به وقـوع 25 جنـگ مسلحانه بزرگ در قرن بیستم، تلفات مستقیم ویا غیر مستقیم بین 170 تا 200 میلیون نفر برآورد شده و کشته شدگان جنگ حدود 110میلیون نفر بوده است.

 

 

بررسی ها نشان می دهد سالانه میلیون ها گـردشـگر از مکان های تاریخی مرتبط با جنگ در سراسر دنیا بازدید می کنند و عرضه و تقاضای این شاخه از گردشگری، مفهومی کاملا صلح طلبانه دارد، هر چند اهداف تجـاری و سیـاسی نیز در آن نهفته است. پیش بینی شده است که گردشـگری جنـگ در قرن بیستم نه تنها یک زیر مجموعه مهم در گردشگـری سیـاه خواهد بود بلکه خود تبدیل به یکی از انواع پرطرفدار از گردشگری خواهد شد.

فصل اول: کلیات پژوهش

1-1- بیان مسأله

یکی از انواع خاص گردشگری که در دهه های اخیر مورد توجه گردشگران و برنامه ریزان توریسم قرار گرفته است، گردشـگری جنـگ می با شد. این نوع گردشـگـری برای اولین بار و در سال های گذشته، در کشورهای غربی مورد توجه قرار گرفت و به شکل بازدید از آثار و بقایای برجا مانده از جنگ جهانی اول و دوم نمود پیدا کرد.

جنگ همیشه و همه جا با خود مرگ و نابودی و خرابی به همراه داشته است. کشورهایی که درگیر جنـگ می شوند، تا سال ها و حتی دهه ها باید پاسخگوی عواقب ویـران کننده درگیری ها و خون ریزی های ناشی از آن باشند. اما در دنیای امروز که می توان انتظار هر چیزی را داشت، ایجاد درآمد از مناطق جنـگ زده و نمادهـای مبارزه و پایداری چیز عجیبی نیست. دولتمردان کشورهای مختلف، حتی آنهایی که چندان درگیر جنگ نبوده  اند، به اهمیت موضوع گردشگری جنگ پی برده اند و هر یک سعی می کنند با سرمایه گذاری قابل توجه بر روی مناطق جنگی خود، توریست های بیشتری را جذب نمایند. مردم نیز در سال های اخیر غلاقه زیادی از خود برای تماشا و بازدیـد از مناطـق جنگ زده، شهرهای ویران شده، تانک های منهدم شده و بقایای جنگ های خانمان سوز نشان داده اند.

از زمانی که آتش جنگ ها خاموش شده، خون های ریخته شده بر زمین خشک گردیده و سفیر مرگ ساکت شده، مردم برای بازدید به سرزمین هایی می آیند که زمانی مملو بود از جنازه ها و کشته هایی که به خاطر امیـال و قدرت طلبی های سیاستمداران، جان خود را از دست داده بودند، شاید به همین دلیل است که گردشگری جنگ را نوعی از گردشگری تاریک1  و یا گردشگری مشکل2 نامیده اند.

گردشگـری جنـگ خود، بعد جدیدی از اشکـال نوستـالوژیک است. گردشـگری جنـگ در دو بعد نوستـالوژیک و غیر نوستالوژیک آن صورت می گیرد. گردشگری جنگ در قالب نوستالوژیک شکلی از دلتنگی است که برای دوباره دیدن زادگاهی که زمانی غرق خونریزی و صدای مهیب انفجارها بوده و یا برای زنـده کردن خاطرات گذشته صورت می گیرد. در بحث نوستـالوژیکی گردشـگری جنـگ بازدید کننده ها، بازماندگان جنـگ یا خانواده های رزمندگان جنـگی هستند؛ اولین تورهای بازدید از مناطق جنـگی تحت عنوان کاروان های زیـارتی3 در مدت زمان کوتاهی پس از پایان جنـگ جهانـی اول(1918) و به ویژه برای بازدید از منطقه جنگی ایپردر بلژیک توسط بریتانیایی ها راه اندازی شد، در آن زمان عمدتا اعضای خانواده و بازماندگان سربازان کشته شده در این جنگ و نیز رزمندگانی که از نبردهای سهمگین منطقه ایپر جان سالم بدر برده بودند به عنوان “زائر”1  و برای زیارت مناطقی که محـل فداکاری همرزمـان و یا خویشاونـدان آنان بـوده به این منطقه سفـر می کـردند(خاطری، 1389) .

ولی در زمینه غیر نوستالوژیک که امروزه رایج و متداول است شامل کسانی می شود که برای ارضای حس کنجـکاوی، علاقه به میدان های جنـگی و یا محققین در زمینه جنـگ به بازدید مناطق جنـگی می روند.

در طول حیات سیاسی و اجتماعی جامعه ایرانی در طول دهه های اخیر، یکی از موثرترین پدیده های اثرگذار، جنـگ تحمیـلی عراق علیه ایران بوده است. در طول  این جنگ هزاران نفر شهید، میلیون ها نفر آواره و همچنین شهـرها و سکونت گاه هـای فـراوانی تخـریب شدند. عـلاوه بر آن صدها هـزار شهید، مفقودالاثر، اسیر، جانباز و آواره که خاطرات فراموش نشدنی فراوانی را برای بازماندگان جنگ به میراث گذاشته اند. از این نظر جنـگ تحمیلی شکلی از تقدس در ذهنیت ایرانیان یافت و به عنوان گفتمان غالب در زندگی ایرانیـان تداوم یافت. حاصـل این گفتمان از بُعـد دانش توریسـم، تقـارب و تلاقی همزمانی دو مسافرت بود. شکلی داوطلبانه از گردشگری توسط مردم و شکل برنامه ریزی شده دولتی (راهیـان نـور) در مسافرت به مناطق جنـگی به خصـوص استان خوزستـان که کانون و محور اصلی جنـگ عراق علیـه ایران است. استان خوزستان می تواند از جمله استان هایی باشد که با برنامه ریزی جامع و کامل در مورد گردشگری جنگ در کنار دیگر جاذبه های گردشگری استان، نقش بسیار سازنده ای را در حفظ و احیای ارزش های دفاع مقدس و گردشگری ملی  ایفا نماید.

جوهره ی این شکل از گردشگری، بدون شک نوستالوژی واقعه جنگ تحمیلی است که تبعات آن از منظر بررسی رونـدها و جریان های مهم گردشگـری از وجـوه مختلف، توان ها و کمبـودها، و ارائـه راهکارهای عملی جهت برنامه ریزی اصولی به منظور توسعه و نقش آفرینی آن در گردشگـری ملـی در این پایان نامه مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

2-1- اهمیت موضوع تحقیق

با توجه به مفهـوم گردشـگری که ماهیت ترکیبی و پیچیده ای داردو مستلزم مشارکت بخـش های مختلف نهادها و همکاری جوامع میزبان است به همین دلیل این موضوع نیاز به برنامه ریـزی های دقیق و جامع دارد.

گردشگری جنگ که شکل جدیدی از انواع گردشگری است علاقمندان بسیاری را در سراسر جهان به خود جذب کرده است، هر چند که هنوز در ایران جایگاه واقعی خود را پیدا نکرده است.

با توجه به اینکه غالب خانواده های ایرانی به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم درگیر جنگ بوده اند، مطالعه این پدیده از جنبه های مختلف از جمله تأثیر آن بر گردشگـری ملـی می تواند دارای اهمیت فراوانی باشد. همچنین ضمن بررسی توان ها، فرصت ها و چالش های گردشگری جنگ در ایران و به خصوص در استان خوزستان، راهکارهای عملی جهت تبدیل شدن آن از پتانسیل گردشگری ملی به گردشگری بین المللی را ارائه کرد. یکی دیگر از زوایای مربوط به اهمیت این پایان نامه آن است که گردشگری جنگ می تواند با ارائه صحنه های جنگ، کانون های درگیری، نمادها و آثارهای باقی مانده از جنگ، رشادت ها، سلحشوریها و ظرفیت های دفاعی و از خود گذشتگی ها و ایثار ایرانیان در دفاع از حریـم کشورشان را به گردشگـران داخلی و به خصوص به گردشگـران بین المللی ارائه دهد. همچنین زنده نگه داشتن قداست رزمندگان و شهـدا در حافظه تاریخی ملت و نسل جدید که شاید نام جنگ تحمیلی را جز در کتب یا رسانه های صوتی و تصویری ندیده و نشنیده باشند، یکی از اهداف بزرگ و معنـوی این شکل از گردشگـری می باشد. از این نظـر، بدیـع بودن موضـوع در پژوهش های گردشگری، فقر تئـوریک در زمینه گردشگری جنگ، فقدان مطالعات میدانی و بررسی های کاوشگرانه از نقش جنـگ در گردشگـری جهت برنامه ریـزی های مطلوب و طرح ریزی های استراتژیک در حوزه گردشگری ملی از جنبه های مهم اهمیت موضوع پایان نامه است.

علاوه بر آن، در سال های اخیر، با افزایش قابل توجهی از گردشگران در مناطق جنگی مواجه هستیم که در ابـعاد مختلف اجتماعی، فرهنگی، زیست محیطی و اقتصـادی اثرات متنـوعی را به دنبال داشته است. درک صحیح از این اثـرات خود می تواند موجب کشف نقاط مثبت و منفی شده که در نهـایت به برنامه ریزی بهتری برای ارتقای فضای گردشگری در این شکل بوجود آورد.

3-1- اهداف تحقیق

1- شناسایی جاذبه های گردشگری جنگ در استان خوزستان

2- مطالعه روندها و مسائل عمومی و اختصاصی گردشگری در مناطق جنگی پس از پایان جنگ تحمیلی (امواج حرکت گردشگران، سنوات، خدمات، تأسیسات و آمار گردشگران)

3- تحلیل تاثیر پیدایـش و افـزایش گردشگـران جنـگ در استـان خوزستـان به منظـور تـوسعه گردشگری در استان

 

 

 

 

 

 

فهرست مطالب

فصل اول : اهمیت مو در طول تاریـــــــخ

• 1-1 تاریخچه ……………………………………………………………………………………………………………. 1

فصل دوم : آناتومی و فیزیولوژی موی سر

• 2-1 مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………….. 7
• 2-2 رژیم های مراقبت از مو ………………………………………………………………………………………. 8
• 2-3 فولیکول مو ……………………………………………………………………………………………………….. 9
• 2-4 ساختمان پوست سر ………………………………………………………………………………………….. 14
• 2-5 چرخه طبیعی رشد مو ……………………………………………………………………………………….. 15
• 2-6 بررسی شیمیایی تار مو ………………………………………………………………………………………. 17
• 2-6-1-استحکام تار مو …………………………………………………………………………………………… 18
• 2-6-2-شکل ظاهری تار مو …………………………………………………………………………………….. 19

فصل سوم : آسیب های وارده به موی سر

• 3-1 بررسی انواع آسیب های وارد شده به تار مو ………………………………………………………… 21

فصل چهارم : شامپو

• 4-1 مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………. 29
• 4-2 فرمول بندی شامپو ……………………………………………………………………………………………. 30
• 4-3 انواع شامپو ………………………………………………………………………………………………………. 31
• 4-4 بررسی حالت دهنده ها ……………………………………………………………………………………… 33
• 4-5 مکانیسم اثر ترمیمی حالت دهنده ها ……………………………………………………………………. 36
• 4-6 طراحی فرمولاسیون حالت دهنده ها ……………………………………………………………………..37
• 4-6-1 حالت دهنده های چهار جزئی ………………………………………………………………………… 37

• 4-6-2 حالت دهنده های تشکیل دهنده لایه نازک بر روی مو …………………………………….. 37
• 4-6-3 حالت دهنده های دارای پروتئین …………………………………………………………………… 38
• 4-6-4 حالت دهنده های سیلیـــکونی …………………………………………………………………….. 39
• 4-6-5 گوناگونی حالت دهــــــنده ها ……………………………………………………………………. 40
• 4-6-5 حالت دهنده های فوری ………………………………………………………………………………. 41
• 4-6-6 حالت دهنده های عمیق ……………………………………………………………………………….. 41
• 4-6-7 حالت دهنده های بدون نیاز به آبکشی ……………………………………………………………. 42
• 4-7 پاک کردن مو توسط شامپو ………………………………………………………………………………… 43
• 4-8 مروری بر خواص پاک کنندگی شامپو …………………………………………………………………. 44

• 

•  

• 4-9 کف کنندگی شامپــــو ها …………………………………………………………………………………. 44
• 4-10 اجزای شامپو…………………………………………………………………………………………………… 46
• 4-10-1 مواد فعال در سطح ……………………………………………………………………………………… 47
• 4-10-1-1دسته بندی مواد فعال در سطح……………………………………………………………………. 49
• 4-10-1-2 سورفکتان های آنــیونی ………………………………………………………………………….. 50
• 4-10-1-3 سورفکتان های غیر یونی …………………………………………………………………………. 54
• 4-10-1-4 سورفکتان های آمفوتری…………………………………………………………………………… 55
• 4-10-1-5 سورفکتان های کاتـــیونی ………………………………………………………………………. 55
• 4-10-1-6 سورفکتان های چند عاملی ………………………………………………………………………. 56
• 4-11 افزودنی های ساختـــمانی ………………………………………………………………………………. 57
• 4-12 افزودنی های عملـــکردی ………………………………………………………………………………. 58
• 4-13 بررسی پلی کواترنیوم های محلول در آب …………………………………………………………. 60
• 4-14 افزودنی های سیلیـــکونی ………………………………………………………………………………. 61

 فصل پنجم : بررسی پلیمرها و شیمی پلیمرها در محصولات مراقبت از مو

• 5- 1 مقدمه …………………………………………………………………………………………………………… 63
• 5-2 اتصال پلیمر به تار مو ………………………………………………………………………………………. 64
• 5-3 پیوند های شیمـــیایی ……………………………………………………………………………………… 64

• -4 نقطه ایزوالکتریک مو دوام پلیمر ………………………………………………………………………. 66
• 5-5 نفوذ پلیمر به درون تار مو ……………………………………………………………………………….. 67
• 5-6 پلیمرهای کاتیونی و واکنش آنها با مو ………………………………………………………………. 68
• 5-7 واکنش پلیمر های چهارتایی سلولزی با موی انسان ……………………………………………. 69
• 5-7-1 جذب سطحی و جذب به مو ……………………………………………………………………… 70
• 5-7-2اثر وزن مولکولی …………………………………………………………………………………………70
• 5-7-3 تاثیر بار …………………………………………………………………………………………………… 70
• 5-7-4 تاثیر pH ………………………………………………………………………………………………….. 71
• 5-7-5 تاثیر نمک ………………………………………………………………………………………………….71
• 5-7-6 تاثیر آسیب به مو ………………………………………………………………………………………. 71
• 5-8 تاثیر سورفکتانت بر جذب پلیمر …………………………………………………………………….. 72
• 5-9 پلیمر خنــــثی و آنیونی ……………………………………………………………………………….. 73
• 5-10 مطالعات آزمایشگاهی ………………………………………………………………………………… 74

مراجع……………………………………………………………………………………………………………………………94

فهرست اشکال

• شکل 1-1 (سبک­های مختلف مو زنان در مصر باستان) ……………………………………………. 2
• شکل 1-2 (طاسی سر سقراط) ……………………………………………………………………………… 3
• شکل 1-3 (آرایش­های مختلف مو در دوران باستان) ……………………………………………….. 4
• شکل 1-4 (استفاده از کلاه گیس بین پادشاهان فرانسوی) ………………………………………… 4
• شکل 1-5 (استفاده از کلاه گیس توسط لوئی چهاردهم و ملکه الیزابت ) ……………………. 5
• شکل 2-1 (ساختمان پیاز مو) ………………………………………………………………………………. 10
• شکل 2-2 (ساختمان تار مو) ……………………………………………………………………………….. 12
• شکل 2-3 (ساختمان پوست سر) …………………………………………………………………………. 14
• شکل 2-4 (مراحل رشد مو) ………………………………………………………………………………… 15
• شکل 2-5 (نمایش پیوند دی سولفیدی) ………………………………………………………………… 19

• شکل 3-1 (آسیب های وارد شده به تار مو) …………………………………………………………….. 22
• شکل 3-2 (اسیب وارد شده به تار مو در اثر موخوره) ……………………………………………….. 23
• شکل 3-3 (آسیب وارد شده به تار مو در اثر تیغ نامناسب ………………………………………….. 24
• شکل 3-4 (آسیب وارد شده به تار مو در اثر قیچی نامناسب). …………………………………….. 24
• شکل 4-1 (مکانیسم ترمیم تار مو). …………………………………………………………………………. 36
• شکل 5-1 (پلی کواترنیوم 10) ………………………………………………………………………………… 68

چكیده پایان نامه (شامل خلاصه، اهداف، روش های اجرا و نتایج به دست آمده) :

بررسی اثر ترکیبات پلیمری کاتیونی در محصولات مراقبت از مو شامل شامپو و کاندیشنر بر روی تار مو بالاخص اثر آن بر روی کوتیکول تار مو.

هدف از این بررسی بررسی اثرات درمانی و مراقبتی پلی کواترنیوم 10 بر روی تار مو بود که با توجه به تست های انجام گرفته بر روی تار مو و نهایتا مشاهده نتایج با بهره گرفتن از میکروسکوپ الکترونی روبشی و آنالیز نتایج بر مبنای آنالیز واریانس یکطرفه، مسجل گردید که این ماده توانایی ترمیم کوتیکول آسیب دیده مو را داراست و این عمل را باتوجه به اختلاف بار موجود با تار مو به خوبی انجام می دهد بدین گونه که کلیه فلس ها ی کوتیکول تار مو که به واسطه آسیب از فرم خود خارج شده بودند به فرم اولیه باز گردانده شده و در مواقعی که آسیب به صورت برگشت ناپذیر بود، از پیشرفت آسیب جلوگیری می نمود.

فصل اول

اهمیت مو در طول تاریخ

فهرست مطالب:

چـكیده……………………………….ض

فصل اول :

طرح تحقیق……………………………………….. 1

مقدمه………………………………………. 2

1-1- طرح مسأله و ضرورت تحقیق……………… 2

1-2- فرضیات تحقیق……………………………… 4

1-3- اهداف تحقیق (شامل اهداف آرمانی، کلی، اهداف ویژه و كاربردی)………..4

1-4- ادبیات موضوعی……………………………………….. 5

1-5- روش تحقیق……………………………………….. 8

1-6- روش گردآوری اطلاعات……………………………………….. 9

1-6-1- روش اسنادی (کتابخانه ای)…………………………….. 9

1-6-2-  روش عملیات میدانی……………………………………….. 9

1-6-3- روش پرسشنامه………………………………………. 10

1-7- تعریف واژه ‏ها و اصطلاحات فنی و تخصصی (به صورت مفهومی و عملیاتی)……10

1-8- مشکلات تحقیق……………………………………….. 13

فصل دوم :

مفاهیم، تعاریف و چارچوب نظری…………………………… 14

مقدمه………………………………………. 15

2-1- مفاهیم و تعاریف………………………………………… 15

2-1-1- مفهوم سكونتگاه های غیررسمی………………….. 15

2-1-2- تعاریف سكونتگاه های غیررسمی…………………….. 17

2-1-3- تعریف توانمند سازی……………………………………….. 20

2-2- گرایشات شهرنشینی و سكونتگاه های غیررسمی………… 20

2-2-1- گرایشات جهانی……………………………………….. 20

2-2-2- گرایشات شهرنشینی و سكونتگاه های غیررسمی در ایران……..28

2-3- ویژگیهای اسکانهای غیررسمی……………………….. 30

2-4- علل پیدایش سكونتگاه های غیررسمی……………… 32

2-4-1- عوامل ساختاری جامعه……………………………….. 32

2-4-2- علل سازمانی……………………………………… 33

2-4-3- فقدان سیستم‎های حمایتی و مشاركتی………….. 33

2-4-4- فعالیت‎های باندهای (مافیایی) نامشروع زمین………….. 34

2-5-  رویکردها و رهیافتهای مداخله در اسکانهای غیررسمی…… 34

2-5-1- رویکردهای مداخله در اسکانهای غیررسمی در قالب دیدگاه های مختلف…….35

2-5-2- بررسی تاریخی رویکردهای مداخله در اسکانهای غیررسمی………..48

2-5-2-1- مقطع اول (دهه 1960)……………………………………… 48

2-5-2-2- مقطع دوم (دهه 1970)……………………………………… 49

2-5-2-3- مقطع سوم (دهه 1980)……………………………………… 52

2-6- فرایند توانمند سازی……………………………………….. 55

2-7- ساختار و ابعاد توانمندسازی……………………………………….. 57

2-8-  جایگاه و اهمیت مشارکت با تأكید بر توانمندسازی سكونتگاه های غیررسمی………60

2-8-1-  مشارکت توسعه ای……………………………………….. 61

2-8-2-  الگوی مشارکت ساکنین سکونت گاه های غیر رسمی……….. 62

2-8-3-  موانع و مشکلات مشارکت متشکل مردمی در کشور…………. 64

2-8-3-1-  محدودیت های ساختاری و سیستمی ( نبود سازماندهی و زیر ساخت های مناسب)……65

2-8-3-2- محدودیت های فرهنگی و اجتماعی ( نبود یکپارچگی فرهنگی ، زبانی و …)…………66

2-8-3-3-  محدودیتهای نهادی……………………………………… 66

2-8-3-4- محدودیت های قانونی ………………………………………67

2-8-3-5- محدودیت های مالی ……………………………………… 67

2-8-3-6- محدودیت های مربوط به حرکت جدید سازمان های غیر دولتی………67

2-8-3-7- محدودیت های تکنولوژی……………………………………… 68

2-8- نتیجه گیری و ارائه رویکرد نظری تحقیق……………………………. 68

فصل سوم :

روش شناسی تحقیق……………………………………….. 69

مقدمه………………………………………. 70

3-1- روش تحقیق……………………………………….. 70

3-1-1- روش پیمایش…………………………………………. 70

3-1-2- جامعه آماری……………………………………….. 71

3-1-3- تعیین حجم نمونه و روش نمونه گیری………………… 71

2- تعیین حجم نمونه به روش تخمینی………………………… 71

3-1-4- شیوه و موقعیت جمع‌ آوری اطلاعات…………………….. 72

3-1-5- روش تجزیه و تحلیل داده ها ……………………………72

3-2- شاخص های تحقیق و عناصر تشكیل دهنده آن…………. 72

3-2-1- شاخصهای کالبدی……………………………………….. 74

3-2-2- شاخصهای اجتماعی- اقتصادی………………………… 76

3-2-3- عناصر و زیر بخشهای تشکیل دهنده شاخصها………. 78

3-2-3-1-  شاخص کالبدی……………………………………….. 78

3-2-3-2- شاخص اجتماعی _ اقتصادی………………………. 78

3-2-3-4- شاخص طبیعی و زیست محیطی…………………. 80

3-2-3-5- شاخص مشارکت………………………………………… 81

3-2-4- جمع بندی بررسی شاخصها…………………………… 81

فصل چهارم :

شناخت محدوده مطالعاتی……………………………………….. 82

مقدمه………………………………………. 83

4-1- شناخت اجمالی شهر ساوه……………………………….. 83

4-1-1- بررسی مراحل و جهت های توسعه کالبدی شهر با تاکید بر موقعیت سکونتگاه های غیررسمی……84

4-1-2- بررسی رشد جمعیتی، تغییرات فعلی آن و تحلیل تقاضا برای مسکن……..87

4-1-3- نحوه توزیع خدمات شهری……………………………………….. 89

4-1-4- بررسی الگوهای کاربری زمین و نسبت های آن……………… 89

4-1-5- بررسی نوع مالكیت واحدهای مسكونی………………………. 94

4-1-6- تراکم (خالص و ناخالص)……………………………………… 95

4-1-7- مالکیت اراضی شهر ساوه………………………………………. 97

4-1-8-  شناخت کانونهای فعالیتهای اقتصادی (رسمی – غیررسمی) برحسب گروه های عمده فعالیت و شغلی در محدوده شهر و پیرامون

 شهر………………..99

4-1-8- اطلاعات اقتصادی – اجتماعی و تحلیل آنها………….. 101

4-1-9- قیمت اراضی در شهر ساوه………………………….. 101

4-1-10- اطلاعات زیست محیطی و تحلیل آنها از جمله سوانح طبیعی………… 102

4-1-11- موقعیت جغرافیایی و ارتباطی و نحوه کاربری اراضی در ناحیه 1 در وضع موجود……….103

4-2-  معرفی محدوده مطالعاتی (محله سوركان)………………………. 105

4-2-1- موقعیت و سیر تحول شكل گیری محله سوركان……………….. 105

4-2-2- مطالعات فضایی و کالبدی……………………………………… 107

4-2-2-1- کاربری اراضی موجود………………………………………. 107

4-2-2-2- کیفیت بنای ساختمانها……………………………………… 110

4-2-2-3- تعداد طبقات ساختمانها……………………………………… 111

4-2-2-4- دانهبندی قطعات مسکونی…………………………………. 113

4-2-2-5- نوع مصالح ساختمانها ………………………………………114

4-2-2-6- بررسی خدمات عمومی موجود و کیفیت آنها…………….. 115

4-2-2-7- نوع پوشش معابر در محله سوركان………………………. 116

4-2-3- ویژگیهای جمعیتی……………………………………….. 117

4-2-3-1- نسبت جنسی……………………………………….. 117

4-2-3-2- ترکیب سنی……………………………………….. 117

4-2-3-3- بعد خانوار………………………………………. 117

4-2-3-4- مبدأ مهاجرت ساکنین……………………………………….. 117

4-2-4- ویژگی های اجتماعی- اقتصادی………………………………. 118

4-2-4-1- وضعیت سواد………………………………………. 118

4-2-4-2- نرخ مشارکت زنان……………………………………….. 119

4-2-4-3-  بررسی نوع فعالیت، منبع و میزان درآمد و اشتغال خانوار….. 119

4-2-4-4- مسئله مالکیت زمین……………………………………….. 120

4-2-5- مطالعات طبیعی و زیست محیطی…………………………… 120

4-2-5-1- نحوه استقرار نسبت به بلایای طبیعی و موقعیت خطرپذیر……. 120

4-2-5-2- نحوه دفع آبهای سطحی، فاضلاب و زباله……………………… 121

4-2-6- بررسی زیرساخت ها……………………………………… 121

4-3- نتیجه گیری……………………………………….. 122

فصل پنجم :

تجزیه و تحلیل………………………………………. 123

مقدمه………………………………………. 124

5-1- یافته های توصیفی تحقیق……………………………………….. 124

5-1-1- مشخصات عمومی پاسخگویان……………………………………….. 124

5-1-2- سؤالات توصیفی مرتبط با فرضیه تحقیق……………………….. 128

5-1-3- جمع بندی و نتیجه گیری از یافته های توصیفی………………….. 131

5-2- یافته های استنباطی تحقیق……………………………………….. 132

5-2-1- آزمون فرضیه اول……………………………………….. 132

5-2-2- آزمون فرضیه دوم………………………………………. 135

5-4- جمع بندی……………………………………….. 139

فصل ششم :

نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات………………………………… 140

مقدمه………………………………………. 141

6-1- نتایج تحقیق………………………………………141

6-1-1- نتایج تئوریك………………………………………… 141

6-1-2- نتایج تجربی و اثبات فرضیات تحقیق…………….. 143

6-2- ارائه راهبردها و سیاستهای پیشنهادی…………….. 144

6-2-1- راهبردها و سیاست های مرتبط با مسكن…………….. 145

6-2-2- اهبردها و سیاست های مرتبط با مبحث اجتماعی ـ اقتصادی………146

6-2-3- راهبرد و سیاست های مرتبط با مبحث كاربری زمین…………….147

6-2-4-  راهبرد و سیاست های مرتبط با مبحث حمل و نقل……………..148

6-2-5- راهبرد و سیاست های مرتبط با مبحث محیط زیست………………..149

6-2-7-  راهبردها و سیاستهای مرتبط با مبحث مدیریت و مشاركت………..149

چكیده انگلیسی………………………………….152

منابع………………………………………..153

چکیده:

  اسكان غیر رسمی كه با عناوین دیگری همچون حاشیه نشینی، زاغه نشینی، كپر نشینی و …. نیز مترادف است، از پیامدهای نامطلوب شهرنشینی در جهان معاصر به ویژه نتیجه صنعتی شدن شتابان و        نا برابری های منطقه ای است این پژوهش مبادرت به بررسی اسكان غیر رسمی و علل شكل گیری آن در شهرساوه، محله سوركان نموده و سپس راهبرد هائی جهت ساماندهی و توانمند سازی آن ارائه كرده است. فرضیه های پژوهش بر پایه مولفه های اجتماعی، اقتصادی، مدیریتی، خدماتی، كالبدی در راستای این پدیده و ساماندهی و توانمند سازی آن در محله سوركان بوده است. در این پژوهش از روش های علمی تحقیقی بهره گیری و جهت جمع آوری اطلاعات، پرسشنامه، مصاحبه و بررسی های اسنادی استفاده گردیده است.

نتایج تحقیق حاكی از آن است علت شكل گیری این پدیده در محله سوركان نتیجه صنعتی شدن شتابان شهر ساوه و مهاجرت بی رویه از یک سو و مسائل و مشكلات اقتصادی و عدم وجود مدیریت واحد و هماهنگ در زمینه مسائل مهاجرتی و اسكان مناسب اولیه از سوی دیگر بوده است.

برای بررسی و تحلیل داده های آماری در كنار بررسی های كیفی از نرم افزار SPSS استفاده شده است كه شاخص های كالبدی در اولویت اول، شاخص های اجتماعی و اقتصادی در اولویت دوم و شاخص های زیست محیطی در اولویت سوم قرار گرفته است.

در این تحقیق به روشنی نشان داد كه مدیریت شهری می تواند با عملكرد مطلوب خود، اعتماد مردم را جلب نموده و زمینه های مشاركت فزاینده مردم را فراهم سازد.

در پایان متناسب با یافته های پژوهش راهبردهای مناسب جهت ساماندهی و توانمند سازی این ساكنین ارائه گردیده است.

فصل اول: طرح تحقیق

مقدمه:

هدف از ارایــه این فصل ، طرح مسأله و ضرورت انجام تحقیق، ارائه فرضیه و تعیین اهداف تحقیق است که متعاقب آن ادبیات موضوع و روش انجام تحقیق مورد بحث قرار می گیرد و در نهایت مــشکلات پیش روی تحــقیق عنوان می‌گردد. این فصل، در حقیقت، هدایت و جــهت گیری پــایان نامه را تا نتیجه گیری بعهده دارد.

1-1- طرح مسأله و ضرورت تحقیق

مسأله اسكان های غیررسمی درمناطق شهری كشورهای جهان سوم یكی از عوارض رشد فزآینده شهرنشینی و افزایش جمعیت شهرها و فقدان نظام یكپارچه و موثر مدیریت شهری تلقی می شود. آمارهای ارائه شده از جانب سازمان های بین المللی نشان می دهد كه حدود یک ششم از جمعیت جهان در مناطق زاغه ای و حاشیه ای زندگی می كنند.(هادیزاده، 1382، ص10) در آخرین گزارش مركز اسكان بشر ملل متحد آورده شده است كه بین یک سوم تا یک چهارم جمعیت شهری جهان در فقر مطلق به سر می برند.در همین ارتباط كمیسیون جهانی آینده شهرها در قرن بیست و یكم میلادی نیز هشدار داده است كه به موازات رشد  ابر شهرها[1] فقر شهری در كشورهای جهان سوم افزایش یافته و این درحالی است كه بخش عمده ای از شهرنشینی بر پایه اقتصاد غیررسمی و همراه با گسترش سكونتگاه های غیررسمی صورت گرفته و در آینده نیز صورت خواهد گرفت. این گرایش را غیررسمی شدن شهرنشینی[2] می نامند(صرافی، 1381، ص5) كه بدنبال خود موجب بروز سكونت غیرقانونی در زمین، كمبود مسكن، خدمات شهری، بیكاری و مسائل دیگرگردیده است.

شكست سیاست های مبتنی بر خانه سازی اجتماعی (دهه 1960) و طرح زمین ـ خدمات (دهه 1970) و نیز افزایش تعداد زاغه ها و سكونتگاه های تصرفی و غیرقانونی در حاشیه شهرها، سر آغاز شكل گیری “رهیافت توانمندسازی” در اواخر دهه 1980 می باشد. (هادیزاده،1382، ص 28) براساس این رهیافت، روش های مقابله ای و ستیزه جویانه با اسكان های غیررسمی و حاشیه نشینی، راه حل مناسبی برای رفع مشكلات موجود در پیدایش اسكان های غیررسمی نیست و حل آن نیازمند مشاركت های مردمی و توسعه ظرفیت های اجتماعات محلی در همه جنبه  های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و انسانی است. در ایران نیز اسكانهای غیرقانونی و ناهنجار، نوعی اسكان درون یا مجاور شهرها هستند كه دارای سیمایی ناخوشایند و بافتی نا متعارف با شهر بوده و با نام هایی چون حاشیه نشینی[3]، اسكان غیررسمی[4]، سکونتگاه های خودرو[5]، بدون برنامه، نامنظم و فاقد مقررات از آنها نام برده می شود. ساكنان این سکونتگاه ها را اقشار كم درآمد و گاه مهاجرینی رانده شده از سوانح طبیعی و انسانی مانند جنگ و یا مهاجرینی روستایی با سابقه كم شهرنشینی تشكیل می­دهند.(کاتو ، 1381، ص110) برآورد می شود كه یک هشتم جمعیت شهری كشور (حدود چهار و نیم میلیون نفر) در اینگونه سكونتگاه های غیررسمی مستقر باشند و تداوم روند موجود نسبت آن را در ابتدای دهه آینده  به یک چهارم و تعداد آن را به بیش از دو برابر خواهد رساند.(خبر نامه بن، 1383، ص26 )

این پدیده امروز نه تنها در شهرهای بزرگ بلکه در شهرهای متوسط نیز در کشور ما مشاهده می شود. شهر متوسط ساوه با جمعیت حدود 150 هزار نفر یکی از بزرگترین مشکلاتش اسکان غیررسمی است که مشکلات عدیده ای را برای مدیران و دست اندر کاران شهری بوجود آورده است. با این اوصاف توانمندسازی اسکان غیررسمی در شهر ساوه نه تنها ضرورتی برآمده از ارزشهای انسانی بلکه سازگار با منافع اجتماعی و پایداری سکونتگاه ها است. محله سوركان شهر ساوه به عنوان یكی از سكونتگاه های غیررسمی این شهر به عنوان محدوده مورد مطالعه این تحقیق انتخاب گردید.

این محله با مشکلات عدیده ای به لحاظ کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی دست به گربیان است که در فصل چهارم تحقیق به تفصیل مورد بررسی قرار مـی گیرد. با توجه به وسعت قابل توجه سکونتگاه های غیر رسمی در سطح شهر ساوه و لزوم چاره اندیشی برای اینگونه اسکان ها، تحقیق حاضر بر آن است به سئوالات زیر پاسخ گوید:

الف- مهاجرین روستایی تا چه اندازه در شکل گیری وگسترش اسکان غیررسمی شهر ساوه نقش داشته است؟

ب- عدم مدیریت یکپارچه شهری چقدردر شکل گیری وگسترش اسکان غیررسمی شهر ساوه نقش داشته است؟

ج- راه حل بهبود مساله چیست ؟

2-1- فرضیات تحقیق

الف- بنظر می رسد  مهاجرتهای شهری وروستایی یکی از دلایل شکل گیری وگسترش اسکان غیررسمی در شهر ساوه می باشد.

ب- بنظر می رسد نبود مدیریت یکپارچه شهری یکی از دلایل شکل گیری وگسترش اسکان غیررسمی در شهر ساوه می باشد.

ج- بنظر می رسد برنامه ریزی جهت ساماندهی و توانمندسازی با بهره گرفتن از مشارکتهای مردمی بهترین راه حل برای حل مسئله اسکان غیررسمی در شهر ساوه می باشد.

3-1- اهداف تحقیق (شامل اهداف آرمانی، کلی، اهداف ویژه و كاربردی): 

1- اهداف کلان : دستیابی به فضاهای شهری در خور و مناسب جامعه ایرانی است .

2- اهداف خرد:

الف: شناسایی مشکلات ، محدودیت ها و قابلیت‌های موجود (شناخت وضع موجود بافت های اسکان غیر رسمی شهر ساوه)

ب: ارزیابی بر مبنای معیارهای مورد نظر.

ج: انتخاب مناسب ترین گزینه جهت کمک به تصمیم گیری آگاهانه و خردمندانه مدیران ( تدوین راهبردهای ساماندهی وتوانمندسازی سکونتگاه های غیررسمی شهر ساوه)

4-1- ادبیات موضوعی

پس از سال­های 1341 و 1342 رشد اسکان غیررسمی به حدی رسید که لزوم تحقیقات و پژوهش های مختلف در باب اسکانهای غیررسمی توسط مراجع دولتی، دانشگاه ها و پژوهشگران اجتماعی مورد تاکید قرار گرفت و از آن زمان به بعد پژوهش ها و تحقیقات متعددی جمع آوری شده است. در ایران منابع و تحقیقات موجود درباره اسکان غیررسمی به طور کلی به 5 گروه تقسیم می شوند.

گروه اول: منابعی که به بررسی اسکان غیررسمی پرداخته است، تحقیقات و بررسی هایی می باشد که توسط دانشگاه ها تهیه گردیده و قابل اتکاترین منابع و تحقیقات به شمار می رود، در بررسی ها و تحقیقات دانشگاهی دو نوع اثر به چشم می خورد. دسته ای از تحقیقات به بحث های نظری مربوط به اسکان غیررسمی و سرپناههای نامناسب و یا به طور کلی آلونک و زاغه نشینی پرداخته اند و گرچه از بنیانی علمی برخوردارند لیکن در سطح تئوریک باقی مانده و با بررسی های میدانی همراه نیستند که از جمله این تحقیقات به قرار زیر می باشند:

کریم زنده دل؛ تعریف و مفهوم حاشیه نشینی، تهران، سازمان برنامه و بودجه، 1361.

ابوالحسن دانش؛ مقدمه ای به تئوری حاشیه نشینی و مهاجرت های بی رویه در کشورهای جهان سوم، تهران، سازمان برنامه و بودجه، 1362.

حسین زاده دلیر، کریم؛ حاشیه نشینی در جستجوی معنا و مفهوم، محله اطلاعات سیاسی و اقتصادی، شماره 8 و 9، خرداد و تیر 1370.

سعید زاهد زاهدانی ؛ حاشیه نشینی، انتشارات دانشگاه شیراز، 1369

هادی زاده بزاز، مریم؛ حاشیه نشینی و راهکارهای سامامدهی آن در جهان، شهرداری مشهد، 1382

دسته دوم که ضمناً شمار بیشتری از بررسی ها را در بر می گیرند به بحث های نظری چندان رغبت نشان نداده، عمدتاً مکان خاصی را مورد بررسی میدانی قرار داده اند و با انتخاب نمونه ای کوشیده اند تا خصایص اجتماعات غیررسمی را گزارش کنند. که اینگونه تحقیقات به قرار زیر می باشند:

1- کریم حسین زاده دلیر؛ طرح تحقیقی حاشیه نشینان تبریز، تبریز، موسسه تحقیقات شهری دانشگاه تهران، 1361.

2- سعید زاهد زاهدانی؛ بررسی اجمالی حاشیه نشینان شهر کرمان، تهران، سازمان برنامه و بودجه، 1355.

3- حسین شکویی، حاشیه نشینان شهر تبریز، منطقه شمال تبریز، مرکز هماهنگی مطالعات محیط زیست، دانشگاه تبریز و انجمن ملی حفاظت منابع طبیعی و انسانی، 1354.

4- مصطفی نیرومند؛ حاشیه نشینان اهواز، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران، 1352.

5- کریم منصوریان و علیرضا آیت الهی؛ بررسی حاشیه نشینی و علل و نتایج آن در استان فارس، شیراز، مرکز جمعیت شناسی دانشگاه شیراز، 1356.

گروه دوم: مربوط به منابع و یا گزارش های کارشناسی است که بیشتر توسط کارشناسان واحدهای دولتی که به نوعی، با مسأله اسکان غیررسمی و مسکن نابهنجار در ارتباط هستند تهیه شده است. این قبیل گزارش ها و تحقیقات معمولا خلاصه و جمع بندی تحقیقات موجود به شمار می رود و فقط معدودی از آنها پس از جمع بندی یافته های موجود، خود راسا به بررسی اسکان غیررسمی خاص پرداخته اند. اینگونه منابع و پژوهش ها که توسط کـــارشناسان دولتی انجام شده است به دلیل ضرورت امر و ماهیت تحقیقات معمولا راه حلهایی نیز برای حل مسأله اسکان غیررسمی ارائه می شوند و از این لحاظ کاربردی تر از سایر تحقیقات به نظر می رسند، از جمله این تحقیقات می توان نمونه های زیر را مثال زد :

1- انجمن راهنمای بهداشت خانواده، بررسی اوضاع اجتماعی و اقتصادی و بهداشتی ساکنان شهر حلب، تهران، انجمن راهنمایی بهداشت خانواده.

2- سازمان بهسازی و عمران جنوب پایتخت، سیمای هاشم آباد، نشریه شماره 2 تهران، گروه تحقیقات اجتماعی سازمان بهسازی و عمران جنوب پایتخت، 1356.

3- سیمای مسعودیه، نشریه شماره 5، تهران، گروه تحقیقات اجتماعی سازمان بهسازی و عمران جنوب پایتخت، 1357.

4- وزارت مسکن و شهرسازی،مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، حاشیه نشینی در ایران، علل و راه حل ها، گزارش مرحله اول، دوم، سوم و چهارم.

گروه سوم منابع و تحقیقات به رساله­های تحصیلی دانشجویان دانشگاه ها اختصاص دارد. در این رابطه پایان نامه ها به رشته های جغرافیا و علوم اجتماعی و برنامه ریزی شهری و منطقه ای در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد و دکترا تعلق دارد که از میان آنها می توان به رساله دکتری آقای دکتر محمد شیخی تحت عنوان « تبیین فرایند شکل گیری و دگرگونی سکونتگاه های خودرو پیرامون کلان شهر تهران » با مورد پژوهی اسلام شهر، اکبرآباد و سلطان آباد اشاره کرد که سال  1380 در دانشگاه تهران انجام یافته است.

و بررسی اثرات اجتماعی ،اقتصادی و کالبدی شهر صنعتی کاوه بر شهر ساوه ، تسلیمی پور مصطفی ، پایان نامه کارشناسی ارشد ،دانشگاه شهید بهشتی ،1383.

– بررسی علل ایجاد حاشیه نشینی در شهر ساوه ، دانشگاه پیام نور ساوه ،1378.
اولین مطالعه در مورد حاشینه نشینی در شهر ساوه توسط گروهی از دانشجویان دانشگاه پیام نور ساوه انجام گرفته است که شامل اطلاعات مناسبـی راجع به حاشیه نشینــان شهر ساوه ، نحوه زندگی ، جمعیت و .میباشد.

گروه چهارم؛ مربوط به مطالعاتی است که توسط مهندسین مشاور و به کارفرمایی سازمان عمران و بهسازی شهری و در برخی موارد همکاری نهادها و سازمان های جهانی صورت گرفته است که در زیر به برخی از آنها اشاره می گردد:

1- تهیه طــرح سکونتگـــاه های غیررسمی در محله ملاشیه شهر اهواز با شرح خدماتی تـــحت عنوان « بهسازی بافت مسأله دار شهری » در سال 1378.

2- مطالعـات طرح ساماندهی محله بابائیان شهر زاهدان، توسط شركت عمران و بهسازی شهری در اسفند ماه سال 1378.

3- مطالعات طرح توانمند سازی و بهسازی محله شیرآباد شهر زاهدان، توسط شركت عمران و بهسازی شهری و همکاری دفتر عمران سازمان ملل متحد در سال 1378 .

4- مطالعات طرح توانمند سازی و بهسازی محله جعفرآباد شهر کرمانشاه، توسط سازمان عمران و بهسازی شهری در سال 1379.

5- مطالعات طرح توانمند سازی اسکان های غیررسمی شهرهای بندرعباس و تبریز با دیدگاه شهر نگر، توسط سازمان عمران و بهسازی شهری و همکاری و تأمین مالی بانک جهانی در سال 1382 و 1383.

6- طرح توانمند سازی اسکان غیررسمی در شهر ساوه ، مهندسین مشاور بعد تکنیک ، 1386. این طرح توسط مهندسین بعد تکنیک به صورت مطالعه به مورد به مورد محلات شهر ساوه انجام گرفته است و ادامه دارد، هدف از این طرح شناسایی حاشیه نشینان شهر ساوه، نقاط محروم و محلات مسکونی نابسامان شهر ساوه و ارائه طرح های مناسب و راهکارهایی برای ساماندهی وتوانمندسازی محلات شهر ساوه می باشد.

آخرین گروه منابع به گزارش ها و روزنامه ها و مجلات اختصاص دارد. در این گزارش ها نیز اطلاعات متعددی درباره جنبه های مختلف زندگی در اجتماع حاشیه نشینان و یا سرپناه های نامناسب گنجانیده شده است، که یا از طریق مصاحبه با اهالی ساکن این قبیل اجتماعات به دست آمده است یا حاصل بحث و بررسی کارشناسان و صاحب نظران در این حیطه است.

 نتیجه اینکه طی دهه های 1350، 1360 و 1370 در شهرهای بزرگ ایران مطالعات حاشیه نشینی مختلفی صورت گرفته است که این مطالعات عمدتاً توسط سازمان­های دولتی مخصوصاً سازمان برنامه و بودجه به عمل آمده است و علاوه بر آن دانشگاه ها در بسیاری موارد پیشتاز مطالعات حاشیه نشینی در ایران بوده اند و به بررسی اوضاع حاشیه نشینان پرداخته اند.

فهرست مطالب:

فصل اول: کلیات

۱-۱- مقدمه………………………………………۱٨

۱ – ٢ – طرح مساله……………………………………. ۱٩

۱ – ٣ – سوالات تحقیق…………………………………….. ٢۰

۱ – ۴ – فرضیات…………………………………….. ٢۰

۱ – ۵ – اهداف…………………………………….. ٢۰

۱ – ٦ – روش تحقیق……………………………………. ٢۰

۱– ٧ – پیشینه تحقیق…………………………………….. ٢۱

فصل دوم: مبانی نظری پژوهش

۲-۱- مقدمه……………………………………. ٢۵

۲-۲- شاخص های آسایش خارج بنا  (بیوکلیمای انسانی)………. ٢٨

۲-۲-۱- شاخص پن واردن……………………………………. ٢٨

۲-۲-۲-شاخص الگی…………………………………….. ٢٩

۲-٣- شاخص های آسایش داخل بنا (بیوکلیمای ساختمان)……….٣۱

٢-٣-۱- شاخص ماهانی ………………………………….٣۱

۲-٣-٢- شاخص گیونی…………………………………….. ٣٨

فصل سوم: ویژگی های عمومی منطقه

٣- ۱ – موقعیت و وسعت منطقه مورد مطالعه……………………. ۴٢

٣-٢- ویژگی های ژئومورفولوژی (توپوگرافی) گنبد………………… ۴۴

٣ -٣- ویژگی های زمین شناسی گنبد…………………………… ۴۵

٣- ۴ – پوشش گیاهی…………………………………….. ۴٧

٣ -۵ – آب و هوا (اقلیم)…………………………………… ۴٨

٣ – ۵– ۱- بررسی وضعیت دمایی ایستگاه گنبد………………. ۴٩

٣- ۵- ۲- متوسط حداقل و حداکثر دما………………………….. ۴٩

٣ – ۵ -٣- متوسط دمای روزانه……………………………………. ۵۱

٣ – ۵- ۴ – متوسط حداکثر و حداقل مطلق دما………………….. ۵٣

٣ – ۵- ۵ – یخبندان……………………………………. ۵۵

٣ – ۵- ٦- بررسی وضعیت بارش در ایستگاه گنبد کاووس…………. ۵٧

٣- ۵- ٧ – حداکثر بارش های ۲۴ ساعته گنبد………………………. ٦۱

٣- ۵ – ٨- بررسی رطوبت نسبی ایستگاه گنبد……………………. ٦٣

٣- ۵- ٩ – متوسط رطوبت نسبی حداکثر و حداقل در گنبد…………. ٦٦

٣-۵-۱۰- بررسی وضعیت تابش…………………………………… ٧۰

٣-۵-۱۱-  بررسی وضعیت باد در ایستگاه گنبد………………… ٧۴

٣-٦- طبقه بندی اقلیمی گنبد……………………………………. ٨۴

٣-٦-۱- تعیین اقلیم منطقه به روش کوپن……………………….. ٨۴

٣-٦-٢- تعیین اقلیم منطقه به روش دومارتن……………………. ٨۵

فصل چهارم: ویژگی های بیوکلیمایی گنبد (روش تحقیق)

۴ – ۱- مقدمه……………………………………. ٨٧

۴- ٢- ارزیابی بیوکلیمای انسانی…………………………………….. ٨٧

۴-٢-۱- شاخص پن واردن……………………………………. ٨٧

۴-٢-۲- شاخص الگی…………………………………….. ٩۱

۴-٣- نیازهای حرارتی فضاهای آزاد گنبد………………………… ٩٣

۴ – ۴ – ارزیابی بیوکلیمای ساختمان …………………………….  ٩٦ 

 

 

۴-۴-۱- شاخص ماهانی…………………………………….. ٩٦

۴-۴-٢- شاخص گیونی…………………………………….. ۱۰۴

فصل پنجم: ویژگی های سکونتگاهی منطقه

۵-۱- مقدمه……………………………………. ۱۰٧

۵-٢- گونه شناسی مسکن در گنبد…………………………. ۱۰٧

۵-٢-۱- مساکن قدیمی…………………………………….. ۱۰٧

۵-٢-٢- مساکن نیمه قدیمی…………………………………….. ۱۰٨

۵-٢-٣- مساکن جدید……………………………………. ۱۰٨

۵-٣- بررسی نمونه هایی از بناهای قدیمی و جدید……………. ۱۰٨

۴-۵- نتیجه گیری…………………………………….. ۱٢۰

فصل ششم: نتیجه گیری و پیشنهادات

٦-۱- مقدمه……………………………………. ۱٢٣

٦-٢- فرم کالبدی ساختمان……………………………………. ۱٢٣

٦-٣- بافت مجموعه های ساختمانی………………………….. ۱٢۴

٦-۴- الگوی اشغال زمین…………………………………….. ۱٢۴

٦-۵- جهت استقرار ساختمان……………………………………. ۱٢٩

٦-۵-۱- جهت استقرار ساختمان و تابش آفتاب……………….. ۱٣۰

٦-۵-٢- جهت استقرار ساختمان در رابطه با تاثیر باد………….. ۱٣٣

٦-٦- طراحی اقلیمی پنجره ها…………………………………… ۱٣۴

٦-٧- مصالح ساختمانی مناسب با اقلیم منطقه………………. ۱٣۴

آزمون فرضیات……………………………………۱٣٦

منابع و ماخذ……………………………………۱۴۰

چکیده انگلیسی (Abstract)……………………………………۱۴٣ 

چکیده:

شهر گنبد کاووس به دلیل واقع شدن در یک موقعیت جغرافیایی خاص، شرایط توپوگرافی و سامانه های اقلیمی موثر بر منطقه از اقلیم نسبتا سردی برخوردار است. به طوری که دمای هوا در سردترین ماه سال به ٩.٢درجه سانتیگراد می رسد و بیشترین ضریب تغیرات به میزان ٩.۵٩ را داراست و گرمترین ماه سال نیز از ٣٦ درجه سانتیگراد فراتر نمی رود و کمترین ضریب تغییرات (٢.۵) را دارا می باشد.  به همین جهت شرایط زیست اقلیمی ویژه ای را به خود اختصاص داده است. براساس نتایج حاصل از روش های زیست اقلیمی از جمله روش های الگی، پن واردن، ماهانی و گیونی در طول ٦ ماه از سال شرایط زیست اقلیمی سردی بر منطقه حاکم است، به این ترتیب مشکل اصلی در ساماندهی سکونتگاه های شهری در گنبد کاووس مقابله با سرما و ایجاد شرایطی است که بتواند از پتانسیل های اقلیمی محیط در جهت گرمایش مساکن استفاده شود. بدین منظور نمونه ای از بناهای سنتی و جدید گنبد در رابطه با میزان انطباق هر کدام با شرایط اقلیمی مورد بررسی قرار گرفتند، با مقایسه آنها مشخص شد که مساکن سنتی در ارتباط با بهره گیری از تابش آفتاب، پلان و جهت استقرار بازشوها سازگاری کاملی با شرایط اقلیمی منطقه دارند در حالیکه مساکن جدید با توجه به افزایش سطوح شیشه ای، پلان نامنظم و مصالح بکار رفته در آنها از شرایط اقلیمی منطقه تبعیت نمی کنند. براساس روش های بیوکلیمای ساختمانی مشخص شد که ساختمان در شهر گنبد باید در امتداد محور شرقی- غربی قرار گیرد به طوریکه نما در جهت رو به جنوب باشد. و براساس نتایج بدست آمده از روش های طراحی اقلیمی مشخص گردید که جهت استقرار بهینه ساختمان، جهت جنوب می باشد و در مراحل بعدی جهت جنوب غرب و جنوب شرق می باشد.

فصل اول: کلیات

1-1- مقدمه

اقلیم به عنوان یکی از عوامل موثر در طراحی معماری همواره مورد توجه طراحان بوده و در گذشته دور نقش مهمی در معماری ساختمان ها داشت. در دوران مدرن تکنولوژی و صنعت روند استفاده از اقلیم را در معماری کند نمود، امروزه با آلودگی های به وجود آمده و شرایط و مشکلات اقتصادی که در مورد استفاده از انرژی به وجود آمده است، باید به فکر کاهش مصرف سوخت های فسیلی در ساختمان بود. بنابراین توجه به اقلیم در همه ابعاد، خصوصا در معماری ساختمان ها امری بدیهی است. لذا اولین قدم جهت معماری صحیح شناخت عوامل و عناصر اقلیمی می باشد. آب و هوا یکی از عناصر تاثیر گذار بر زندگی انسانهاست و مطالعه ویژگی های آب و هوا به عنوان یکی از اجزای اثر گذار طبیعت در زندگی انسان ضرورت دارد. در برنامه ریزی های معماری، یکی از مطالعات ضروری، مطالعات اقلیمی می باشد. برای بهبود راحتی و آسایش شهروندان، معماری باید با آگاهی از شرایط آب و هوایی منطقه طراحی شود. معماری و طراحی ساختمان همساز با اقلیم عبارت است از: نگهداری وضعیت میکروکلیماهای مسکن در محدوده آسایش. اما از زمانی که به دلیل پیشرفت های صنعتی امکان استفاده از تجهیزات مکانیکی برای سرمایش و گرمایش ساختمانها فراهم شد، معماری ایران نیز دچار تحول گردید و از حدود ۵۰ سال پیش در طراحی و اجرای ساختمانها به مسائل اقلیمی کمتر توجه شد. با شروع بحران انرژی در دنیا، در ایران نیز از حدود ٢۰ سال پیش لزوم توجه به مسائل اقلیمی در ساخت و ساز بناها مجددا مطرح گردید.

روش هایی که امروزه برای تحلیل وضیعت اقلیمی و تعیین ضوابط معماری همساز با اقلیم مورد استفاده قرار می گیرند توسط افرادی چون پن واردن، گیونی، ماهانی و… ارائه شده که غالبا متکی به آمار هواشناسی است اما در همه جای نقاط کشور ایستگاه هواشناسی موجود نمی باشد. در هر صورت ساختمانی که با محیط طبیعی خود هماهنگ یا به اصطلاح همسازی اقلیمی داشته باشد در بسیاری از مناطق کشور می تواند بدون نیاز به مصرف سوخت فسیلی و استفاده از وسایل کنترل مکانیکی، شرایط حرارتی مناسبی را در تمام طول سال به ساکنان خود عرضه نماید که تغییرات دما، رطوبت، جریان هوا و تغییر مداوم روشنایی فضاهای چنین ساختمانهایی محیط مطبوع و دلپذیری را در طول فصلهای سال برای ساکنان این ساختمانها فراهم می سازد، از نظر کنترل فضاهای داخل ساختمان، اولین گام در استفاده از انرژی های طبیعی، هماهنگ سازی ساختمان و به طور کلی محیط مسکونی، با شرایط اقلیم حاکم بر آن است (کسمایی، ۱٣٦٨). این هماهنگ سازی به دلایل زیر در حیطه کار جغرافیدانان قرار می گیرد:

۱ – اطلاعات اقلیمی مورد نیاز، اطلاعاتی است که اقلیم شناسان با آن آشنایی و سرو کار دارند.

٢ – اکثر محاسبات مورد نیاز همچون زاویه تابش، موقعیت خورشید و. . . در حیطه جغرافیای ریاضی است.

٣ – فرایندهای طراحی ساختمانها حداقل از نظر مکانیابی در حیطه کار اقلیم شناسان قرار دارد.

2-1- طرح مسأله

موقیعت جغرافیایی و گردش عمومی جو هر منطقه تعیین کننده شرایط اقلیمی آن منطقه می باشد که این شرایط در طول زمان تثبیت شده و سبب می شود هر منطقه شرایط اقلیمی خاص خود را داشته باشد. تاثیر عناصر اقلیمی (دما، بارش، باد، تابش و رطوبت) بر ساختمان یکی از مقوله های کاربردی اقلیم است که در چند دهه اخیر مد نظر طراحان ساختمان قرار گرفته است، امروزه اهمیت و ضرورت توجه به شرایط اقلیمی در طراحی و ساخت کلیه ساختمانها، ثابت شده است. توجه به خصوصیات اقلیمی و تاثیری که در شکل گیری ساختمان می گذارند از دو جهت حائز اهمیت است: از یک سو ساختمانهای هماهنگ با اقلیم، یا ساختمانهای با طراحی اقلیمی، از نظر آسایش حرارتی انسان کیفیت بهتری دارند. از سوی دیگر هماهنگی ساختمان با شرایط اقلیمی موجب صرفه جویی در مصرف سوخت مورد نیاز جهت کنترل شرایط محیطی این گونه ساختمانها می شود. این بخش از هوا شناسی امروزه با توجه به عمر رو به زوال منابع انرژی فسیلی و گرانی انرژی در دنیا اهمیت زیادی یافته است و طراحان ساختمان با کمک اقلیم شناسان از حداکثر امکانات بالقوه اقلیمی هر منطقه جهت استفاده بهینه از منابع انرژی بهره می برند. یکی از عناصر اقلیمی بسیار مهم که در طراحی ساختمان باید به آن توجه کافی شود تابش آفتاب و تاثیر آن بر ساختمان می باشد نور خورشید همیشه برای ایجاد روشنایی طبیعی در ساختمان لازم است ولی از آن جا که این نور در نهایت به حرارت تبدیل می شود میزان تابش مورد نیاز برای هر ساختمان باید با توجه به نوع آن و شرایط اقلیمی محل آن با معماری صحیح تنظیم شود. جهت استقرار ساختمان در رابطه با تاثیر باد نیز  مهم می باشد که در اینجا بیشتر به باد های غالب توجه می شود که با توجه به جهت وزش باد ساختمان چگونه طراحی شود اقلیم معماری در تلاش است در هر منطقه با توجه به کاهش منابع تجدید نشدنی (نفت، گاز و . . .) نوع معماری را معرفی کند که از یک طرف استفاده از سوختهای فسیلی را به حداقل ممکن برساند و از طرف دیگر معماری متناسب با سازگاری اقلیمی را به همراه داشته باشد به همین دلیل اقلیم شناسان سعی دارند که از حداکثر امکانات بالقوه اقلیمی هر منطقه جهت استفاده بهینه از منابع انرژی بهره ببرند. در این تحقیق به بررسی الگوی بافت قدیم و جدید گنبد جهت بررسی میزان انطباق الگوهای مختلف معماری (قدیم و جدید) با شرایط اقلیمی خواهیم پرداخت، مساکن قدیمی بیشتر از از مصالح سنتی و بومی استفاده می کرده اند در صورتیکه مساکن جدید از آهن، سیمان، آجر و روش های جدید ساختمان سازی استفاده می کنند.

در این پژوهش سعی خواهد شد مناسب ترین الگوی معماری برای شهر گنبد براساس شاخص های اقلیمی مورد استفاده در تحقیق معرفی شود و در نهایت میزان انطباق معماری گذشته و معماری جدید با الگوهای مطلوب تحلیل گردد و همچنین ارائه راهکارهایی برای آسایش شهری در آینده در جهت پیشبرد استانداردهای معماری شهری گام نهاد و نتایج آن مورد استفاده ساکنین شهر و به لحاظ موضوعیت می تواند در اقتصاد منطقه، برنامه ریزی مدیران شهرداری، اداره مسکن و شهرسازی و. . .  قرار گیرد.

3-1- سوالات تحقیق

۱ – چه الگوی معماری متناسب با اقلیم در شهرستان گنبد می باشد؟

٢ – اولویت طراحی معماری اقلیمی در شهرستان گنبد با کدام فصل است؟

4-1- فرضیات

این تحقیق بر اساس پش فرض های زیر شکل گرفته است.

۱ – تیپولوژی معماری بافت قدیم شهر نسبت به بافت جدید شهر انطباق بیشتری با شرایط اقلیمی دارد.

٢ – در طراحی معماری اقلیمی اولویت با شرایط تابستان است.

5-1- اهداف

فهرست مطالب:

1-  فصل اول: کلیات تحقیق…………………………… 2

1-1- طرح مسئله…………………………. 2

1-2- ضرورت انجام تحقیق………………………….. 4

1-3- سوالات تحقیق………………………….. 6

1-4- فرضیه ها………………………… 6

1-5- اهداف تحقیق………………………….. 6

1-6- معرفی ساختار پایان نامه…………………………. 7

2- فصل دوم: منطقه مورد مطالعه و پیشینه تحقیق…………. 9

2-1- مقدمه…………………………. 9

2-2- منطقه مورد مطالعه…………………………. 9

2-2-1-   موقعیت جغرافیایی شهر کرمان………………………….. 9

2-2-2-   گسل­ها …………………………11

2-2-3-   سابقه لرزه خیزی…………………………. 12

2-2-4-   نتیجه گیری………………………… 13

2-3 بر پیشینه تحقیقاتی…………………………  14

2-3-1-   تحقیقات انجام شده در زمینه اسکان موقت با بهره گرفتن از هوش مصنوعی و GIS…..

2-3-2-   مکان­ یابی و تخصیص با بهره گرفتن از هوش مصنوعی……..18

3-  فصل سوم: مبانی نظری تحقیق…………………………… 25

3-1- مقدمه…………………………. 25

3-2- مدیریت بحران………………………….. 25

3-2-1-   اهمیت و ضرورت مدیریت بحران………………………….. 26

3-2-2-   چرخه مدیریت بحران و فازهای آن………………………….. 26

3-2-3-   جایگاه اسکان موقت در مدیریت بحران………………………….. 28

3-2-4-   برنامه ریزی اسکان موقت در مدیریت بحران……………………… 28

3-2-5-   مراحل کلی فرایند بهینه­سازی اسکان موقت……………………. 29

3-3- مفاهیم تخصیص و مکان­ یابی ………………………… 30

3-3-1-   مکانیابی در GIS………………………….

3-3-2-   مسئله مکان­ یابی و تخصیص……………………………. 31

3-4- روش­های حل مسئله مکان­ یابی و تخصیص………………………. 35

3-5- بهینه یابی………………………….. 37

3-5-1-   الگوریتمهای فراابتکاری …………………………38

3-6- هوش مصنوعی………………………….. 39

3-6-1-   شاخه های هوش مصنوعی ………………………… 39

3-6-2-   سیستم اطلاعات جغرافیایی و ارتباط آن با هوش مصنوعی…….. 40

3-6-3-   نقش هوش مصنوعی در مدیریت بحران زلزله……………. 41

3-6-4-   هوش جمعی…………………………41

3-7- الگوریتم بهینه سازی کلونی مورچه………………………… 42

3-7-1-   منشاء زیست شناسانه الگوریتم کلونی مورچه­ ها…….. 42

3-7-2-   ساختار مسائل قابل مدلسازی برای حل با مجموعه الگوریتم­های مورچه……45

3-7-3-   شبیه­سازی رفتار مورچه ها در ACO…………………………..

3-7-4-   ساختار عمومی الگوریتم های ACO…………………………..

3-7-5-   حل مسئله TSP با بهره گرفتن از الگوریتمACO…………………..

3-7-6-   ترکیبات مختلف  و …………………………… 53

3-7-7-   مجموعه الگوریتم های ACO…………………………..

4-   فصل چهارم: مواد و روش ها …………………………57

4-1- مقدمه…………………………. 57

4-2- داده ­های مورد نیاز…………………………. 58

4-2-1-   معیارهای ناسازگاری………………………….. 58

4-2-2-   معیارهای سازگاری………………………….. 61

4-2-3-   بلوکهای جمعیتی(نقاط تقاضا)………………………… 64

 

 

4-2-4-   مکانهای امن(نقاط عرضه) …………………………65

4-3- محاسبه تناسب مکانی………………………….. 66

4-4- اجرای گام­های مکان­ یابی و تخصیص در تحقیق حاضر………….. 69

4-4-1-   گام اول:  انتخاب مکان­های امن………………………….. 69

4-4-2-   گام دوم: انتخاب مسیر انتقال بلوک­های جمعیتی به مکان­های امن……. 74

4-4-3-   گام سوم: تخصیص جمعیت…………………………… 75

4-4-4-   بروزرسانی فرومون………………………….. 81

4-5- جمع­بندی………………………….. 83

5-  فصل پنجم: نتایج و بحث…………………………… 86

5-1- مقدمه…………………………. 86

5-2- ارزیابی عملکرد الگوریتم ACO با در نظر گرفتن مقادیر مختلف  و ……86

5-2-1-   بررسی تغییرات پارامتر ………………………… 87

5-2-2-   بررسی تغییرات پارامتر ………………………… 90

5-3- بررسی تغییرات  ضریب تبخیر بروی تابع هدف………… 92

5-4- بررسی نمودار همگرایی نهایی مدل………………………….. 92

5-5- ارزیابی پایداری نتایج………………………….. 94

5-6- بررسی نتایج تخصیص بلوک­های جمعیتی به مکان­های انتخاب شده….. 94

5-7- بررسی تاثیر محدودیت تعداد مکان حداکثر در نتایج تابع هدف………. 100

6-  فصل ششم: جمع­بندی و پیشنهادات………………………….. 104

6-1- مقدمه…………………………104

6-2- جمع­بندی………………………… 104

6-3- آزمون فرضیات………………………….. 105

6-3-1-   فرض اول………………………….. 105

6-3-2-   فرض دوم………………………… 106

6-3-3-   فرض سوم………………………… 106

6-4- پیشنهادات………………………… 107

فهرست منابع………………………… 110

پیوست شماره 1: …………………………………..116

چکیده:

ازجمله مسائل مهم در مدیریت بحران حوادث غیرمترقبه طبیعی به ویژه زلزله، مکان یابی بهینه به منظور اسکان شهروندان در هنگام و یا پس از بروز حادثه می‌باشد. یكی از مشكلات بزرگ سازمان‌های درگیر در مدیریت بحران شهری، فقدان یک مدل مكانی جامع به منظور اعمال مدیریت واحد در انتقال ساكنین شهر به مکان‌های اسكان موقت از پیش تعیین شده پس از وقوع حادثه می‌باشد. بهینه­سازی فرایند اسکان موقت در سه فاز تعیین مکان­های بهینه امن، تعیین مسیرهای بهینه و تخصیص جمعیت به اماکن امن صورت می گیرد. هدف از انجام این تحقیق پیاده سازی و بررسی نتایج الگوریتم بهینه سازی کلونی مورچه (ACO ) در مکان­ یابی پناهگاه اسکان موقت با تعیین مسیرهای بهینه و تخصیص جمعیت به مکان­های امن در شهر کرمان بعنوان منطقه مورد مطالعه می­باشد.

با ایجاد تغییرات لازم در اجرای الگوریتم ACO در حل مسئله فروشنده دوره­گرد، مراحل مربوط به مکانیابی و تخصیص در قالب یک مدل مکانی طراحی شده است. این مدل بر اساس یک تابع هدف به منظور کمینه کردن هزینه انتقال جمعیت بلوک های ساختمانی و سه محدودیت میانگین سرریز/کمریز، حداکثر تعداد مکان­های انتخاب شده و میانگین تناسب مکانی، به گونه­ ای طراحی شده است که قیود مسئله  تضمین کننده کیفیت جواب­های مدل می­باشد. برای تصمیم گیری در مورد بهینه بودن راه حل ها در ACO از روش ارزیابی چند معیاره استفاده شد.

به منظور بهبود نتایج، حساسیت مدل نسبت به تغییر پارامترهای فرومون و تابع ابتکاری الگوریتم ACO مورد ارزیابی قرار گرفت و مقادیر مناسب و بهینه آنها تعیین شد. با در نظر گرفتن قیود تعیین شده و همچنین نمودار همگرایی تابع هدف، بهترین عملکرد در کاهش نهایی تابع هدف توسط مدل مشخص شد و علاوه بر آن، نتایج حاصل از تست تکرارپذیری نشان دهنده پایداری و ثبات جواب­های الگوریتم مورد بررسی می­باشد. نتایج تخصیص جمعیت به مکان­های امن، وابستگی انکارناپذیری به نحوه توزیع اماکن امن و ظرفیت آنها و همچنین پراکندگی و جمعیت بلوک­های ساختمانی دارد. میانگین فاصله طی شده تا نزدیکترین مکان امن در مدل نهایی تخصیص برابر با 1200 متر می باشد اما به دلیل عدم توزیع مناسب این مکان­ها با توجه به توزیع جمعیت در سطح شهر، بیش از 40 درصد جمعیت فاصله ایی بیش از 1500 متر را تا نزدیکترین مکان امن انتخاب شده باید طی کنند. در نتیجه جستجو و تاسیس مراکز امن جدید برای کاهش این فاصله ضرورت دارد. نتایج نشان می­ دهند که استفاده از الگوریتم ACO، قابلیت­های زیادی برای ترکیب با سیستم­های اطلاعات جغرافیایی برای حل مسئله مکان­ یابی و تخصیص که نیازمند محیط شبیه­سازی پویا (تغییر ترکیب مکانهای امن – تغییر ظرفیت) می­باشند، دارا می با­شد.

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- طرح مسأله

 علیرغم پیشرفت‌های شگرف در تكنولوژی و دست‌یابی به ناممکن‌های قرون گذشته، هنوز انسان در برابر حوادث غیر مترقبه طبیعی چون زلزله، سیل و درمانده است و گاه و بی گاه در معرض تلفات و خسارت‌های مالی بسیاری قرار می‌گیرد .در دهه‌ای كه گذشت بیش از 200  میلیون نفر در سال به علت بروز بلایای طبیعی دچار صدمات جانی و مالی شده‌اند .در این میان ساخت و سازهای غیر اصولی و بی توجهی به قدرت خطر زایی یک منطقه، رعایت نكردن فاصله كاربری­های حساس و مناطق مسكونی از حریم گسل‌ها و رودخانه­ها و ، موجبات تشدید فجایع را فراهم می‌آورند (اسدی نظری , 1383). زلزله از جمله پدیده‌های طبیعی است که در اکثر مناطق جهان از جمله ایران به وقوع می‌پیوندد. در طی سال‌های 1900 تا 1990 میلادی، 1100 زلزله مرگبار در 75 کشور جهان رخ داده و بیش از 80 درصد مرگ و میرهای حاصله در شش کشور جهان اتفاق افتاده است. ایران با 120 هزار نفر تلفات انسانی در زمره این کشورهاست. همچنین در سال‌های 1361 تا 1370 کشور ایران بیشترین تعداد زلزله را تجربه کرده است. (عبدالهی، 1381)

کشور ما ایران در پهنه لرزه خیزی از دنیا واقع شده است. بیشتر نقاط شهری و غیرشهری كشور در نواحی با خطر نسبی زمین لرزه زیاد قرار گرفته است. اهمیت زلزله در ایران، با شدت یافتن روند توسعه کشور، گسترش شهر­ها، تمرکز جمعیت امروزه بیشتر درک می­ شود. با توجه به رویارویی مداوم كشور با پدیده زلزله، ضروری است همواره تلاش‌هایی جهت دست یابی عملی به روش‌ها و راه كارهای منسجم جهت مقابله منطقی و به حداقل رساندن ابعاد فاجعه آمیز چنین رخدادی صورت گیرد (اسدی نظری، 1383). اداره هماهنگی امداد سوانح سازمان ملل متحد اعلام می کند كه می‌توان با اطمینان اظهار داشت، در طول دهه‌ های گذشته، ارائه کمک‌های اضطراری در ارتباط با پزشكی، تغذیه و پس از سانحه پیشرفت چشمگیری داشته است، اما یک بخش مهم هم چنان بهبود ناچیزی داشته و آن سرپناه اضطراری یا به طور عام، سرپناه پس از سانحه است.( Fallahi, 2007)

طی یکصد سال گذشته، سیزده زلزله به بزرگی بیشتر از هفت ریشتر در ایران اتفاق افتاده و این در حالی است که روستاهای ما در برابر زلزله 5 ریشتری و شهرهای ما در برابر زلزله 6 ریشتری به شدت آسیب پذیر هستند. کاهش اثرات جانبی زلزله یا به عبارت دیگر، کاهش آسیب‌هایی همچون اجتماعی و زیربنایی در زمان وقوع زلزله، زمانی به وقوع خواهد پیوست که فازهای مختلف مدیریت بحران در تمامی سطوح برنامه ­ریزی مد نظر قرار گیرد. اما هر تصمیم ­گیری و برنامه ­ریزی صحیح، نیازمند اطلاعات صحیح، دقیق و به روز و تحلیل آن‌ ها می‌باشد. به دلیل اینکه اکثر اطلاعات مورد نیاز در مقوله شهری و زلزله بیشتر ماهیت مکانی دارند، لذا علم و فناوری سیستم اطلاعات جغرافیایی با قابلیت جمع آوری داده‌های مکانی و غیر مکانی، ذخیره سازی، بروزرسانی، آنالیز، مدل‌سازی و نمایش اطلاعات مکانی می‌تواند به عنوان علم و فناوری بهینه، در جهت ساماندهی و تجزیه و تحلیل جامع و سریع اطلاعات و کمک به اخذ تصمیمات مناسب در مدیریت بحران، مورد استفاده قرار گیرد(آقامحمدی، 1379). از طرفی باید توجه داشت که محیط سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی، محیطی استاتیک می‌باشد و قابلیت شبیه سازی پویا را ندارد. هوش مصنوعی به ویژه عامل‌های هوشمند قادر به رفع نقاط ضعف بوده و می‌توانند در تعامل و حتی ترکیب با سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی نقشی موثر در مدیریت بحران ایفا کنند (رجبی، 1388).

الگوریتم‌های هوشمند در GIS قابلیت آن را در قاعده‌مند کردن تصمیمات به طور مناسبی ارتقاء بخشیده‌اند که برنامه ریزی مکانی پیچیده و بهینه سازی منابع از آن جمله می‌باشند (Birkin, et al., 1996; Bong, et al., 2004).  ازجمله روش­های هوش مصنوعی که از آن به عنوان یک روش فراابتکاری یاد می‌شود، الگوریتم بهینه سازی کلونی مورچه (ACO) می‌باشد. این روش اولین بار توسط دوریگو در رساله دکترا خود در سال 1992 به عنوان یک راه حل چند عامله برای حل مسائل پیچیده بهینه سازی توسعه داده شده است. اولین کاربرد موفق آن، حل مسئله فروشنده دوره گرد (TSP) می‌باشد(Dorigo, 1992) که سبب شد تا کارایی آن در حل سریع مسائل بهینه­سازی ترکیبی اثبات شود. در سال‌های اخیر کاربردهای فراوانی از بکارگیری در مسائل بهینه­سازی پیچیده نظیر انتخاب اشیاء و تشخیص حالت چهره، مسیریابی وسایل نقلیه(White, et al., 1998)، تخصیص(Maneizzo, et al., 1994)، طراحی و بهبود شبکه حمل و نقل و تکنیک‌های فراگیری ماشین(Parpinelli, et al., 2002) و… ارائه گردیده است.

با توجه به آنچه درمورد اهمیت و ضرورت توجه به بحران زلزله و لزوم برنامه ­ریزی برای مقابله با پیامدهای بعد از آن بیان شد، در این تحقیق با بهره گرفتن از قابلیت­های سیستم های اطلاعات جغرافیایی و الگوریتم ACO، مکانیابی پناهگاه­های اسکان موقت بعد از زلزله به منظور تخصیص جمعیت آسیب دیده، به عنوان یک مسئله بهینه سازی در دنیای واقعی انجام گرفته است.

2-1- ضرورت انجام تحقیق

امروزه با توجه به روند رو به رشد جمعیت و تراکم جمعیتی در مناطق شهری علی‌الخصوص در شهرهای پر جمعیت و مستعد از نظر لرزه­خیزی، لزوم نگرشی همه جانبه و فراگیر به حوادث طبیعی و فجایع ناشی از بروز آن‌ ها بیش از پیش جلوه نموده است. اثرات زیان‌بار ناشی از تمرکز بیش از اندازه جمعیت در محدوده‌های خاص شهری در کنار فقدان برنامه ­ریزی پیشگیرانه و عدم آمادگی لازم جهت مقابله با حوادثی نظیر زلزله تهدیدی بسیار جدی و مهم برای جان شهروندان و تداوم حیات شهری به شمار می‌رود (باقرپور،1389).

ازجمله مسائل مهم در مدیریت بحران به ویژه در زمینه حوادث غیرمترقبه، مکان­ یابی بهینه به منظور اسکان شهروندان در مواجهه و یا پس از بروز حادثه می‌باشد. به دلیل دخالت عوامل و پارامترهای متعدد در این مسئله، مکان­ یابی این گونه اماکن دارای پیچیدگی زیادی است( صمدزادگان و همکاران, 1384). در ایران مکان­گزینی برای اسکان موقت به طور تجربی پس از بروز سانحه و بدون در نظر گرفتن استانداردهای لازم توسط سازمان‌های امدادرسان انجام می‌گیرد. تجربیات به دست آمده از موارد گذشته نشان می‌دهد که هنگام بحران اگر ضوابط برنامه ­ریزی و اجرای اسکان موقت از قبل معین نشوند، در ایجاد سکونتگاه موقت و تخصیص بلوک‌های جمعیتی به نواحی امن، عوامل غیرقابل پیش ­بینی دخالت کرده و به انواع مختلف بر کیفیت آن اثر می‌گذارند. عدم رعایت مکان­گزینی صحیح ممکن است فاجعه دیگری به مراتب وخیم‌تر از سانحه اولیه به دنبال داشته باشد(اشراقی, 1385). در راستای مدیریت اضطراری بحران ناشی از زمین­لرزه و جلوگیری از تلفات سنگین جانی با توجه به تراكم بالای جمعیتی و تنوع عوارض شهری، طراحی و پیاده سازی یک مدل بهینه سازی و جامع به منظور مكانیابی بهینه مکان‌های اسكان و تخصیص جمعیت به آن‌ ها در چهارچوب یک سیستم اطلاعات مكانی از اهمیت بالایی برخوردار است( صمدزادگان و همکاران, 1384).

زمانی که بخواهیم مکانیابی را در فضای ترکیبی داده‌ها و با لحاظ کردن اهداف متعدد اجرا و فرایند بهینه­سازی مکانی را بروی اهداف انجام دهیم، به دلیل وجود محاسبات پیچیده و زمان بر و علما در بعضی مواقع غیر ممکن بودن اجرای مدل، روش­های مرسوم در این زمینه کارایی لازم را در ارائه نتایج بهینه نخواهند داشت. ورود روش‌های هوش مصنوعی از جمله هوش جمعی به عنوان Geocomputation در GIS به منظور بهینه سازی هر چه بیشتر فرایند مکانیابی در­حل­این­مشکل­کمک­بسزایی­نموده ­اند(LI, et al., 2009).  

پیچیدگی موجود در توزیع مكانی جمعیت و ساختمان‌ها در كنار خصوصیات مكانی و توصیفی دیگر عوارض شهری كه منجر به تعریف انواع مختلف سطوح دسترسی می‌شود، باعث شده است تا در این نوع مدل‌سازی با معیارهای بهینه­سازی معمول در این نوع مسائل(فاصله تا کاربری‌های سازگار و ناسازگار و همچنین حداقل کردن هزینه‌های بهینه­سازی) درگیر شویم (صمدزادگان و همکاران 1384). با این وجود، یكی از مشكلات بزرگ سازمان‌های درگیر در مدیریت بحران شهری، فقدان یک مدل مكانی جامع به منظور اعمال یک مدیریت واحد در انتقال ساكنین شهر به مکان‌های اسكان موقت از پیش تعیین شده پس از وقوع حادثه می‌باشد. این مسئله، به نوبه خود وابسته به مكان­یابی بهینه مکان‌های اسكان موقت ساکنین با توجه به معیارهای مطرح بهینه­سازی درگیر در مسئله تحت بررسی می‌باشد.

    در مکانیابی پناهگاه اسکان موقت، به دلیل نیاز به مساحت زیاد جهت اسکان جمعیت، با مسئله متفاوتی نسبت به دیگر مسائل مکان­ یابی مواجه هستیم. چرا که مکان‌های قابل استفاده و مجاز برای این منظور از قبل شناسایی شده‌اند. بر خلاف قاعده معمول، هدف یافتن مکان­های جدید نیست بلکه بهینه­یابی ترکیبی از مکان­های موجود می­باشد. ولی با در نظر گرفتن جمعیت شهر و نسبت جمعیت نیازمند به اسکان موقت، نیازی به بکارگیری تمامی آنها نمی باشد. بنابراین انتخاب یک مجموعه از مکان­های موجود از بین حالتهای مختلف، مسئله­ایست که نیازمند بکارگیری روشی مناسب، هدفمند و علمی می­باشد. با­توجه ­به اینکه بهینه­سازی فرایند اسکان موقت در سه فاز تعیین مکانهای بهینه امن، تعیین مسیرهای بهینه و تخصیص جمعیت در اماکن هدف صورت می گیرد (Saadat seresht, et al., 2009)، هدف از انجام این تحقیق پیاده­سازی و بررسی نتایج الگوریتم بهینه سازی کلونی مورچه در بهینه سازی مکانیابی پناهگاه اسکان موقت با در نظر گرفتن همزمان فاز دوم و سوم در اجرای آن می باشد. این نوع بهینه سازی با در نظر گرفتن هر سه مولفه اسکان موقت به طور همزمان در یک مدل و با بهره گرفتن از الگوریتم ACO، در ایران به صورت مدون و کامل کمتر مورد توجه محققین قرار گرفته است. تحقیقات انجام شده بیشتر در فاز سوم اسکان موقت (تخصیص جمعیت) بوده و مرحله اول و دوم در بعضی موارد به صورت پیش فرض بهینه در نظر گرفته و در نواحی خاصی از تهران مورد تحقیق قرار گرفته­اند. در این تحقیق با ایجاد تغییرات لازم در اجرای الگوریتم ACO، مراحل مربوط به مکان­ یابی و تخصیص جمعیت طراحی شده است. این مسئله با تعیین یک تابع هدف هزینه و سه محدودیت میانگین سرریز/کمریز، حداکثر تعداد مکان­های انتخاب شده و میانگین تناسب مکانی طراحی شده است. تابع هدف، هزینه انتقال جمعیت بلوک­های ساختمانی را کمینه می­نماید، ضمن اینکه میزان میانگین سرریز/کمریز مکان­های امن، تعداد مکان­های انتخاب شده و دارا بودن تناسب مکانی بالاتر از میانگین، به عنوان قیود، تضمین کننده کیفیت جواب های مسئله می­باشد. استفاده از روش ارزیابی چند معیاره در ترکیب با الگوریتم ACO به عنوان تابع هیوریستیک، یکی دیگر از مواردی است که در این تحقیق اجرا شده است.

بر اساس آنچه در مورد زمین شناسی و  موقعیت کرمان نسبت به سوابق تاریخی لرزش و گسل های منطقه و همچنین تحلیل خطر لرزه­ای شهر کرمان با روش های احتمالاتی و تحلیلی که انجام گرفته است (حسن زاده، 1385)، شهر کرمان در یکی از فعالترین واحدهای لرزه زمین ساخت واقع شده است. نتایج این تحلیل­ها حاکی از احتمال وقوع زلزله نزدیک به 7 ریشتر در طی هر 10 سال در محدوده­ای به شعاع 300 کیلومتر نسبت به شهر کرمان می­باشد. بدین منظور

فصل اول: مقدمه و کلیات تحقیق

1- کلیات تحقیق……………………………… 2

1-1- مقدمه……………………………… 2

2-1- طرح و بیان مسئله تحقیق………………………………. 5

3-1- سؤالات تحقیق………………………………. 10

4-1- فرضیات تحقیق………………………………. 11

5-1- ضرورت و اهمیت تحقیق………………………………. 11

6-1- اهداف تحقیق………………………………. 12

7-1- پیشینه تحقیق ………………………………..13

1-7-1- تحقیقات داخلی………………………………. 13

2-7-1- تحقیقات خارجی………………………………. 15

8-1- محدوده موضوعی، زمانی و مکانی تحقیق…………………….16

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق

پیش درآمد……………………………… 18

1-2- تعاریف و مفاهیم……………………………… 18

1-1-2- سالخوردگی جمعیت…………………………….. 18

2-1-2- بازدارندگی………………………………. 19

3-1-2- توسعه…………………………….. 19

4-1-2- توسعه روستایی………………………………. 22

5-1-2- توسعه اقتصادی ………………………………23

6-1-2- توسعه اجتماعی ………………………………… 24

7-1-2- مهاجرت……………………………………… 25

1-7-1-2- انواع مهاجرت ………………………………….. 25

2-2- مسائل و موانع بازدارنده توسعه روستایی…………………………. 26

3-2- ارتباط جمعیت و توسعه…………………………………….. 28

4-2- رشد طبیعی جمعیت و مراحل انتقالی آن ……………………………. 30

5-2- شاخص ­های اندازه ­گیری سالخوردگی…………………………………….. 33

1-5-2- میانه سنی …………………………………………… 33

2-5-2- میزان و درصد سالخوردگی جمعیت…………………………… 33

3-5-2- نسبت وابستگی ………………………………….. 34

6-2- دیدگاه ­ها و نظریه ­ها ………………………………………. 34

1-6-2- دیدگاه ­ها و نظریه­ های مرتبط با توسعه ………………………… 34

1-1-6-2- خاستگاه توسعه در مکاتب………………………….. 35

2-1-6-2- تطورگرایی ……………………………………. 35

2-6-2- نظریه­ های مهاجرت……………………………… 38

3-6-2- دیدگاه ­های مرتبط با سالخوردگی ……………………………. 39

4-6-2- عقاید و نظریه ­های جمعیتی در ارتباط با ترکیب سنی…………………………. 41

جمع­بندی ……………………………………. 45

فصل سوم: مواد و روش‏ها

پیش­درآمد……………………………… 47

1-3- بخش اول: معرفی اجمالی و ویژگی­های جغرافیای طبیعی و انسانی منطقه مورد مطالعه……..47

1-1-3- موقعیت، حدود و وسعت بخش جلگه رخ………………….. 47

2-1-3- ویژگی­های جغرافیای طبیعی منطقه مورد مطالعه………….. 49

1-2-1-3- توپوگرافی…………………………….. 50

2-2-1-3- وضعیت زمین­ شناسی…………………………….. 51

3-2-1-3- آب و هوا/ اقلیم……………………………… 52

1-3-2-1-3- تقسیم ­بندی اقلیمی………………………….. 52

2-3-2-1-3- درجه حرارت………………………………. 53

3-3-2-1-3- بارندگی………………………………. 54

4-3-2-1-3- تبخیر ………………………………….. 54

5-3-2-1-3- یخبندان ………………………………….. 55

6-3-2-1-3- باد …………………………………. 56

4-2-1-3- خاک­شناسی و قابلیت اراضی……………………………. 58

5-2-1-3- پوشش گیاهی ………………………………… 59

3-1-3- ویژگی­های جغرافیای انسانی منطقه مورد مطالعه ………………… 60

.1-3-1-3-  سابقه تاریخی ……………………………. 60

2-3-1-3- تعداد و تحولات جمعیت ………………………….. 61

1-2-3-1-3- نرخ رشد جمعیت………………………………… 62

2-2-3-1-3- پیش ­بینی جمعیت …………………………. 63

3-3-1-3- ترکیب جمعیت ………………………………. 64

1-3-3-1-3- ترکیب سنی…………………………………. 64

2-3-3-1-3- ترکیب جنسی …………………………………. 65

4-3-1-3- تراکم جمعیت ………………………………………… 66

5-3-1-3- سواد و آموزش ………………………………… 68

6-3-1-3- وضعیت اقتصادی منطقه ……………………… 70

1-6-3-1-3- بررسی وضعیت بخش­های مختلف اقتصادی ………………….. 71

1-1-6-3-1-3- کشاورزی ……………………………………………. 72

2-1-6-3-1-3- صنایع روستایی ……………………………… 76

2-3- بخش دوم: روش­شناسی پژوهش ………………………….. 78

 

 

1-2-3- روش پژوهش …………………………………….. 78

2-2-3- جامعه آماری …………………………………………….. 80

3-2-3- نحوه جمع­آوری اطلاعات ………………………………….. 81

4-2-3- شیوه تجزیه و تحلیل داده­ ها  ………………………….81

5-2-3- تعریف عملیاتی متغیرها و شاخص ­های تحقیق………………………. 81

6-2-3- روایی و پایایی ابزار تحقیق ……………………………….. 84

جمع­بندی ………………………………… 85

فصل چهارم: بحث و نتایج

پیش­درآمد……………………………….88

1-4- یافته­ های توصیفی………………………….. 88

1-1-4- وضعیت سنی پاسخگویان …………………88

2-1-4- وضعیت سواد پاسخگویان………………… 89

3-1-4- وضعیت شغلی پاسخگویان …………………90

4-1-4- وضعیت فعالان در زیربخش­های کشاورزی………………………91

5-1-4- وضعیت درآمد پاسخگویان …………………………..92

2-4- برخورداری از خدمات و امکانات …………………………94

3-4- تعیین روستاهای با ترکیب سنی جوان و سالخورده …………………. 95

4-4- یافته­ های استنباطی………………………………..98

1-4-4- تحلیل تفاوت سطح توسعه اقتصادی روستاهای با ترکیب سنی جوان و سالخورده……… 98

2-4-4- تحلیل تفاوت سطح توسعه اجتماعی روستاهای با ترکیب سنی جوان و سالخورده…… 100

5-4- نتایج آزمون فریدمن…………………………….. 104

6-4- آزمون فرضیات…………………………….. 106

1-6-4- آزمون فرضیه اول……………………………… 106

2-6-4- آزمون فرضیه دوم…………………………….. 107

فصل پنجم: نتیجه ­گیری و پیشنهادات

1-5- جمع­بندی………………………………. 111

2-5- نتیجه­ گیری…………………………….. 112

3-5- پیشنهادات………………………………. 115

فهرست منابع ………………………………….. 118

چکیده:

جمعیت از دیدگاه نوین، ابزار، وسیله­ کار و بهره­گیرنده نهایی روند توسعه محسوب می­ شود. این بینش جمعیت را تنها یک مقوله کمی تلقی نکرده بلکه ساختار کیفی آن را نیز مورد توجه قرار می­دهد. یکی از مباحث مهم در این رابطه، سالخوردگی جمعیت است که امروزه در شهرها و بویژه روستاهای کشور ظاهر شده است و یکی از دلایل بازدارنده توسعه روستایی محسوب می­ شود. با این دیدگاه، هدف پژوهش حاضر، بررسی و تحلیل اثرات سالخوردگی بر بازدارندگی توسعه اقتصادی – اجتماعی روستایی در بخش جلگه رُخ شهرستان تربت حیدریه بود که با روش توصیفی – تحلیلی، مبتنی بر مطالعات میدانی انجام شد. جمع­آوری داده ­ها از طریق تکمیل پرسشنامه انجام شد که در راستای شناخت وضعیت توسعه روستاهای منطقه، تعداد 48 شاخص در دو بعد اجتماعی و اقتصادی مورد شناسایی و تجزیه – تحلیل قرار گرفت؛ برای تجزیه و تحلیل داده ­ها و تهیه نقشه­ها به ترتیب از آزمون­های آماری نرم­افزار SPSS و GIS استفاده شد. متناسب با نتایج آزمون من­ویتنی و سطح معناداری کمتر از 05/0، به تفاوت معنادار سطح توسعه بین روستاهای با ترکیب سنی جوان و سالخورده پی برده شد. همچنین متناسب با یافته­ های پژوهش، میانگین بعد اجتماعی در روستاهای جوان 07/4 و در روستاهای سالخورده 44/2 بوده و میانگین بعد اقتصادی 92/3 و 64/1 به ترتیب در روستاهای جوان و سالخورده به دست آمد. درمجموع، نتایج پژوهش حاکی از آن است که پدیده سالخوردگی در توسعه اقتصادی – اجتماعی روستاهای این بخش نقش بازدارنده ایفا نموده است.

فصل اول: مقدمه و کلیات تحقیق

1- کلیات تحقیق

1-1- مقدمه

جمعیت منبع فناناپذیری است که می ­تواند نقش مؤثری در تحقق توسعه­ اقتصادی – اجتماعی ایفا کند. رابطه­ منطقی بین جمعیت و توسعه باعث توسعه هماهنگ اقتصادی و اجتماعی، اعتلای سطح زندگی و بهروزی مردم می­ شود (ساعی ارسی، 1387: 70). با وجود بررسی­های علمی انجام شده در این زمینه، هنوز روابط دوجانبه جمعیت و توسعه درست شناخته نشده است. زیرا اثر آن‌ ها بر یکدیگر غیر مستقیم بوده و به علت حضور متغیرهای مداخله­گر، دارای روابطی پیچیده­اند. جمعیت و توسعه هر یک تحت تأثیر پدیده ­ها و متغیرهای اقتصادی – اجتماعی متفاوتی هستند و جنبه­ های گوناگون و اجزای بسیار دارند (پاپلی یزدی و ابراهیمی، 1387: 142).

در رابطه با توسعه روستایی هدف اصلی آن باید توانا ساختن توده­های جمعیت روستایی باشد که اکنون نمی­توانند با تلاش خود نیازهای اساسی زندگی را برآورده سازند (هانتر، 1980: 4). محور بودن انسان در فرایند توسعه، ضرورت توجه به مناطق روستایی را اهمیت می­بخشد، زیرا انسان هم به عنوان هدف توسعه و هم مهم­ترین ابزار توسعه محسوب می­ شود. در مناطق روستایی این نیروی انسانی که از آن به عنوان بخش مردمی یاد می­ شود، به صورت سازمان نیافته و غیر متمرکز وجود دارد. اگر بهره ­برداری از نیروی کار در جوامع روستایی را به عنوان عنصری مؤثر در فرایند توسعه ملی لحاظ کنیم، نقش توسعه روستایی در فرایند توسعه ملی جایگاه و اهمیت خود را پیدا می­ کند (جمعه پور، 1387: 74-69).

از جمله مباحث مربوط به جمعیت و توسعه، بحث سالخوردگی جمعیت می­باشد. سالخوردگی به عنوان یک مسئله جمعیتی، از پدیده­های نو ظهور در کشور محسوب می­ شود. از آنجا که جمعیت سالخورده بیش از آنکه تولید کننده باشند، مصرف کننده و به تبع آن وابسته به جمعیت شاغل هستند، آثار نامطلوبی در ابعاد اقتصادی و اجتماعی بر جامعه خواهند داشت. سالخوردگی جمعیت روستایی نیز یکی از مباحث مهم این مسئله مطرح بوده که با توجه به نقش جمعیت در توسعه اقتصادی – اجتماعی مناطق روستایی اهمیت دو چندان پیدا می­ کند. سالخوردگی جمعیت روستایی، موانعی بر سر راه توسعه ایجاد می­ کند، زیرا جمعیت سالخورده معمولاً در صدد ارزش دادن به روش­های رفتاری گذشته و مقاومت در مقابل تغییرات می­باشند (رمضانیان، 1380: 209).

جمعیت سالخورده توان جایگزینی و تجدید نسل را از دست می­دهد که نتیجه آن از بین رفتن تدریجی روستاها خواهد بود. یکی دیگر از نتایج سالخوردگی جمعیت روستایی، تغییر نحوه انتقال مایملک و دارایی­ ها از فرد سالخورده به وراث و نسل جوان است؛ بدین ترتیب که پدیده سالخوردگی به تدریج باعث کنار هم قرار گرفتن دو یا سه نسل شده که به طور همزمان به زندگی ادامه می­دهند. در چنین مواردی معمولاً شخص سالخورده با هدف حفظ قدرت و تداوم نظارت، حاضر نیست دارایی­اش را در اختیار فرزندان جوان خود قرار دهد؛ همچنین به لحاظ اجتماعی نیز نسل جوان را محدود می­ کنند و معمولاً در فعالیت­ها و تصمیم­ گیری­ های مربوط به روستا مشارکت جوانان را نادیده گرفته و اجازه دخل و تصرف در امور را به آنان نمی­دهند. اینجاست که جوانان روستایی جهت حل معضل نبود کار، سرمایه و درآمد مناسب و نیز رهایی از مشکلات اجتماعی بیان شده، اقدام به مهاجرت می­نمایند (همان: 230). در حالی که مهاجرت روستا به شهر نهایتاً سبب رشد بیکاری و فقر خواهد شد (Goldsmith, 2004: 22).

مهاجرت جوانان روستایی می ­تواند بر هم­خوردن ترکیب سنی و جنسی روستا­ها، باقی ماندن سالخوردگان و رکود فعالیت­های کشاورزی را به همراه داشته باشد که در نهایت، افزایش فقر روستایی را به دنبال خواهد داشت. در کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران، مهاجرت از روستا به شهر در زمره مهمترین مسائل اجتماعی و اقتصادی به شمار می ­آید و پیامدهایی از قبیل زنانه شدن نیروی کار کشاورزی، تخلیه روستاها، سالخوردگی جمعیت روستایی و غیره را خواهد داشت (قاسمی اردهایی، 1385: 53). 

از طرفی، افراد سالخورده قادر به فعالیت و ادامه کار مفید نیستند و آنچنان که باید و شاید نمی­توانند از سرمایه­ها، امکانات و منابع موجود استفاده بهینه نمایند. همچنین، گروه سالخورده روستایی دارای ویژگی­های دوگانه مثبت و منفی می­باشند که به تبع آن، اثر گذاری آن­ها بر روند توسعه روستایی نیز به صورت دوگانه خواهد بود؛ سالخوردگان از طرفی، برخوردار از دانش بومی – محلی، تجربه چندین ساله، موقعیت اجتماعی مناسب، توانمندی اقتصادی (در اختیار داشتن زمین کشاورزی، مسکن و …) هستند و از سوی دیگر، ویژگی­های منفی از قبیل پایین بودن سطح آرزوها، عدم خلاقیت و نوآوری، بیسوادی و کم­سوادی، ضعف جسمی، انعطاف ناپذیری و مقاومت در برابر تغییر روش­های تولید نیز دارند که با وجود چنین تضادی، هرچند بتوانند بر توسعه اجتماعی روستا اثرگذاری اندکی داشته باشند، اما بر توسعه اقتصادی آن تأثیر منفی خواهند گذاشت. در این راستا تحقیق حاضر به بررسی و تحلیل اثرات سالخوردگی بر بازدارندگی توسعه اقتصادی – اجتماعی روستاهای بخش جلگه رخ تربت حیدریه خواهد پرداخت. پایان نامه حاضر در پنج فصل به شرح ذیل تکمیل گردیده است:

در فصل اول کلیات تحقیق در غالب مقدمه، تعریف مسئله، اهمیت و ضرورت انجام تحقیق، اهداف، سؤالات و فرضیات، محدوده زمانی و مکانی و پیشینه تحقیق مطرح شده است.

در فصل دوم به بیان تعاریف برخی واژه ­ها و اصطلاحات پژوهش، بیان دیدگاه ­ها و نظریه­ های مرتبط با توسعه روستایی، خصوصیات و اهداف توسعه روستایی و موانع آن پرداخته شده است.

در فصل سوم ابتدا جغرافیای طبیعی منطقه شامل موقعیت، توپوگرافی، و… و در ادامه ویژگی­های جغرافیای انسانی و اقتصادی محدوده مورد مطالعه آورده شده است. بخش دوم این فصل روش شناسی تحقیق شامل جامعه آماری، نحوه جمع­آوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل داده ­ها را در بر می­گیرد.

فصل چهارم شامل یافته­ های تحقیق که در ابتدا به توصیف اطلاعات اخذ شده از طریق تکمیل پرسشنامه در روستاهای مورد مطالعه پرداخته شده و بخش دوم این فصل به آزمون فرضیات تحقیق اختصاص دارد که به طور جداگانه تجزیه و تحلیل شده است.

فصل پنجم جمع­بندی، نتیجه ­گیری و پیشنهادات را در بر می­گیرد.

2-1- طرح و بیان مسئله تحقیق

توسعه تعهدی است با «انسان» و برای «انسان» که به وسیله «انسان» نیز شروع می­ شود (آسایش، 1382: 65). رشد و توسعه بسیاری از کشورها در گرو ساماندهی عرصه ­های روستایی است (سعیدی، 1377: 1).  توسعه روستایی از مباحثی است که کمتر به صورت مستقل مورد بحث قرار گرفته است. نقش و جایگاه روستا در فرایندهای توسعه اقتصادی و اجتماعی در مقیاس محلی، منطقه­ای، ملی و بین المللی و پیامدهای توسعه نیافتگی مناطق روستایی از قبیل بیکاری، رشد سریع جمعیت، مهاجرت، حاشیه نشینی شهری و غیره موجب توجه به توسعه روستایی و حتی تقدم آن بر توسعه شهری گردیده است (ازکیا، 1386: 19).

نیروی انسانی از عوامل مهم در توسعه روستایی به شمار می­رود و به علت داشتن نقش کلیدی در توسعه، باید به طور ویژه­ مورد بررسی قرار گیرد. جامعه ایران در حال حاضر، مرحلۀ انتقال ساختار سنی از جوانی به سالخوردگی را تجربه می‌کند (میرزایی، 1377: 71) و در این فرایند به طور روزافزون بر جمعیت میانسال و سالخورده افزوده شده و از جمعیت نوجوان و جوان آن کاسته می‌شود. فزونی سرعت رشد جمعیت سالمندان در مقایسه با رشد کل جمعیت، افزایش سالانه تعداد و سهم سالخورده­ها لزوم توجه و برنامه‌ریزی آینده‌نگر برای حلّ مسائل ناشی از این مسئله را توجیه می‌کند (کاظمی­پور، 1389: 102).

در سال­های گذشته یکی از مسائلی که در مباحث توسعه روستایی بسیار به چشم می­خورد مسئله جوانی جمعیت روستایی بود؛ در حالی که امروزه عکس این قضیه به عنوان مسئله اصلی مطرح می­ شود. نرخ اشتغال در روستا و در بخش کشاورزی به هیچ وجه همپای رشد کلی اشتغال پیش نرفته و این سبب ایجاد بی­رغبتی به انجام فعالیت­های کشاورزی شده است؛ همچنین نوع نگرش روستاییان و بویژه جوانان روستایی نسبت به شغل کشاورزی، از مهمترین دلایل این مسئله بوده است (تقوایی و نیلی­پور طباطبایی، 1385: 62). با ایجاد چنین دلزدگی از مشاغل روستایی، زمینه مهاجرت جوانان از روستا فراهم می­ شود.

همچنین پدیده مهاجرت می ­تواند ناشی محدودیت­های اجتماعی – اقتصادی از قبیل تفاوت­های روستا – شهری، کمبود فرصت­های شغلی و تحصیلی در روستا، سالخوردگی جمعیت روستایی و به تبع آن بی­توجهی به جوانان روستا و سایر دلایل باشد. از طرفی با مهاجرت جوانان، بر شدت سالخوردگی جمعیت روستایی افزوده شده که به دنبال آن بازدارندگی توسعه روستایی را خواهیم داشت. شاه­آبادی و پوران نیز مؤید این مطلبند که کاهش منابع انسانی و مهاجرت­های بی­رویه جوانان روستایی، بر مؤلفه­ های اقتصاد بویژه توسعه اقتصادی این جوامع اهمیت بسیار دارد (شاه­آبادی و پوران، 1388: 37). قیصریان نیز اذعان داشته که علت اصلی بالاتر بودن نسبت سالخوردگان در مناطق روستایی نسبت به مناطق شهری، مهاجرت­های روستا- شهری است که این مهاجرت در بین جوانان بسیار بیشتر از سالمندان است و مهاجرت جوانان به شهر، باعث کاهش جمعیت جوان و افزایش نسبت سالمندان در مناطق روستایی می­گردد (قیصریان، 1389: 14).

بنابراین یکی از مسائل مرتبط با توسعه روستایی، پدیده سالخوردگی است. در واقع سالخوردگی جمعیت، بازدارندگی توسعه روستایی را سبب می­ شود و از این جنبه به عنوان یک مسئله مهم معرفی شده که باید مورد شناسایی و تحلیل قرار گیرد. در مدل 1-1 اثرات سالخوردگی نمایش داده می­ شود؛ به طور کلی این اثرات در دو دسته مثبت و منفی به این ترتیب تقسیم ­بندی می­شوند:

با دقت در مدل­ 1-1 متوجه اثربخشی دوگانه متغیر سالخوردگی بر ابعاد اقتصادی – اجتماعی توسعه روستایی می­شویم؛ هر چند سالخوردگان از پارامترهای مثبت مانند برخورداری از دانش بومی، تجربه بالا، انگیزه بالای ماندگاری در روستا

فهرست مطالب:

چکیده …………………………………………………………………………………  1

فصل 1. کلیات تحقیق  ………………………………………………………………  1

1_1 بیان مسئله ……………………………………………………………………..  2

2_1 سؤالات تحقیق  ………………………………………………………………….  3

  3_1 فرضیات تحقیق ………………………………………………………………..  3

4_1 اهداف تحقیق ………………………………………………………………….  3

5_1 جنبه جدید بودن تحقیق …………………………………………………………  4

6_1 روش شناسی تحقیق ……………………………………………………………  4

7_1 جامعه آماری و حجم نمونه………………………………………………………  5

8_1 موانع و محدودیت ……………………………………………………………….5

9_1 روش تحلیل اطلاعات و داده ها ………………………………………………  5

10_1 پیشینه تحقیق ………………………………………………………………  5

1-10-1  پایان نامه ها ………………………………………………………………… 5

2-10-1  گزارش های حاصل از طرح های پژوهشی ……………………………… 9

11-1 نتیجه گیری …………………………………………………………………..  11

11_1 واژگان کلیدی ………………………………………………………………..  12

فصل 2. مبانی نظری تحقیق ………………………………………………………. 13

1-2 مفاهیم ………………………………………………………………………..  14

1-1-2 توسعه پایدار شهری ……………………………………………………..  14

2-1-2 مدیریت شهری ………………………………………………………………  14

3-1-2 محله ……………………………………………………………………….  16

4-1-2 مدیریت محلی ………………………………………………………………  18

5-1-2 برنامه ریزی محله محور ……………………………………………………  20

6-1-2 تقسیمات محله ای (محله بندی) …………………………………………  22

2-2 مکاتب ……………………………………………………………………….  23

1-2-2 مکتب ساختارگرایی ……………………………………………………..  23

3-2 رویکردها ………………………………………………………………………  26

1-3-2 رویکرد توسعه پایدار شهری ………………………………………………  26

1-1-3-2 حکمروایی خوب شهری ………………………………………………..  30

2-1-3-2 مشارکت ……………………………………………………………..  34

3-1-3-2 توسعه اجتماعات محله ای …………………………………………  37

2-3-2 رویکرد مدیریت یکپارچه شهری ……………………………………….  39

3-3-2 رویکرد های نوین به محله …………………………………………………  41

3-2 نظریه ها ……………………………………………………………………  43

1-3-2 تئوری نو شهرگرایی ……………………………………………………..  43

4-2 مدل ها ………………………………………………………………………  46

1-4-2 مدل های ساخت شهر  …………………………………………………..  46

2-4-2 مدل شهرهای سالم ……………………………………………………..  50

6_2 تجارب ……………………………………………………………………… 55

1-6-2 مدل اندازه ی محله در غرب ……………………………………………… 55

1-6-2 مدل اندازه ی محله در ایران …………………………………………….. 57

7_2 نتایج مبانی نظری  ………………………………………………………………… 57

فصل 3. تحلیل تطبیقی محله های شهری قدیم و جدید با توجه به مطالعات میدانی……………… 63

1-3 مفهوم محله و شاخصهای تقسیم بندی آنها در ادوار مختلف …………..  64

1-1-3  دوران باستان ……………………………………………………  65

2-1-3  دوران اسلامی ………………………………………………………  66

3-1-3  دوران قاجاریه ……………………………………………………  69

4-1-3  دوران پهلوی اول ………………………………………………..  70

5-1-3  دوران پهلوی دوم ……………………………………………………  71

6-1-3   دوران پس از انقلاب اسلامی…………………………………….  72

7-1-3  دوران معاصر ………………………………………………………..  73

جدول جمع بندی ……………………………………………………………  75

2-3  ضرورت بررسی شاخصهای تقسیمات محله ای ………………..  80

3-3  اهداف تقسیمات محله ای ……………………………………………  81

4-3  مزایای تقسیمات محله ای …………………………………………..  82

5-3  مشکلات تقسیمات محله ای ………………………………………….  83

6-3  اسناد بالادست و قوانین مربوطه………………………………………  85

1-6-3 قوانین و اسناد بالادست در سطح ملی ……………………………..  86

 

 

1-1-6-3 سند چشم انداز جمهورى اسلامى ایران در افق ١۴٠۴ هجرى شمسى……….86

2-1-6-3 برنامه چهارم توسعه اقتصادی و اجتماعی ایران (1388_1384)………..86

3-1-6-3 برنامه پنجم توسعه اقتصادی و اجتماعی ایران (1394_1390)……….87

4-1-6-3 قوانین تقسیمات کشوری……………………………………………….88

2-6-3  قوانین و اسناد بالادست در سطح منطقه و شهر ………………………. 90

1-2-6-3 گزارش سالیانه شهرداری تهران……………………………………………90

2-2-6-3 طرح جامع شهر تهران ……………………………………………………90

3-2-6-3  سند راهبردی_ ساختاری توسعه و عمران شهر تهران……………….91

4-2-6-3 اسناد “الگوی توسعه مناطق و طرح تفصیلی مناطق 22 گانه تهران…….92

5-2-6-3 طرح تفصیلی منطقه 1 شهر تهران ……………………………………..92

6-2-6-3 قوانین شهرداری …………………………………………………………93

7-3  نقش شوراها وشورایاری ها در تقسیمات محله ای ……………………  95

8-3  شاخصهای تقسیمات محله ای ……………………………………………  97

1_8_3 شاخصهای تقسیمات محله ای در گذشته …………………………….  97

2_8_3 شاخصهای تقسیمات محله ای دوره معاصر ………………………….  98

9_3 نتایج مقایسه موارد تاثیر گذار بر تقسیم بندی محلات در گذشته و حال……  99

10_3 ترسیم خطوط و تحدید حدود محلات ……………………………………..  100

فصل4.  تحلیل اطلاعات و آزمون فرضیات ………………………………………..  103

1-4 شهر تهران ………………………………………………………………………  103

1-1-4 معرفی شهر تهران …………………………………………………………. 103

2-1-4 بررسی تقسیمات شهری در تهران…………………………………..  104

2-4 معرفی منطقه 1 شهر تهران ………………………………………………  109

1-2-4 موقعیت جغرافیایی منطقه 1 شهر تهران ……………………………….  110

2-2-4 بررسی عوامل طبیعی موثر در مرزبندی محله های منطقه 1 شهر تهران…………  111

3-2-4 ویژگیهای اجتماعی و فرهنگی منطقه 1 شهر تهران ………………….111

4-2-4 ویژگیهای جمعیتی و اقتصادی منطقه 1 شهر تهران ………………..  112

5-2-4 بررسی شاخصهای تقسیمات محله ای در منطقه 1 شهر تهران …….  115

3-4 محلات مورد بررسی ………………………………………………………  119

1-3-4 معرفی محلات مورد بررسی منطقه 1 شهر تهران …………………  119

1-1-3-4 درکه……………………………………………………………………….  119

2-1-3-4 قیطریه ……………………………………………………………………  126

2-3-4 بررسی شاخصهای تقسیمات محله ای در محلات مورد نظر منطقه 1 تهران……. 130

1-2-3-4 درکه ………………………………………………………………………  130

2-2-3-4 قیطریه …………………………………………………………………..  133

3-3-4 تحلیل اطلاعات و آزمون فرضیات …………………………………………  136

1-3-3-4 تحلیل های توصیفی منطقه یک شهر تهران ……………………… 136

2-3-3-4 تحلیل های توصیفی و کیفی محلات مورد نظر …………………….. 148

3-3-3-4 تحلیل استنباطی فرضیه های پژوهش …………………………. 187

4-3-4 مقایسه کلی محلات قیطریه، درکه و کوهسار ………………………..  201

نتیجه گیری ……………………………………………………………………… 203

فصل5. ارائه الگو و شاخص های مناسب تقسیم بندی محلات………………  206

1-5 نتیجه گیری …………………………………………………………………… 207

2-5 نتایج آزمون فرضیات …………………………………………………………  216

3-5 مدل پیشنهادی و راهکارها  ……………………………………………..  231

1-3-5 راهکارها ……………………………………………………………………  231

2-3-5 شاخصهای استخراجی جهت مرزبندی محلات …………………………  233

3-3-5 مدل استفاده از شاخصهای استخراجی در مرزبندی محلات مورد نظر …… 235

1-3-3-5  درکه و کوهسار ……………………………………………………  235

2-3-3-5  قیطریه …………………………………………………………………..  236

پیشنهادی برای مطالعات آتی  …………………………………………………….  237

منابع و ماخذ …………………………………………………………………………. 239

منابع فارسی  …………………………………………………………………….  240

منابع لاتین ………………………………………………………………………….  255

سایتها   ……………………………………………………………………………..  257

پیوست ها …………………………………………………………………………  259

چکیده:

محله به عنوان کوچکترین فضای شهری، سلول حیات شهری و عنصری پویا در حکمروایی شایسته شهری مد نظر است. تقسیمات و مرزبندی محله های شهری از دوره اسلامی تا دوره جدید دستخوش تغییر و تحول شده است. محله بندی در گذشته بر اساس شاخصهای اجتماعی و اقتصادی صورت گرفته است اما در دوره معاصر اصول فرهنگ بومی _ اسلامی و درون گرایی محله های شهری کم رنگ شده با احداث خیابانهای متقاطع و وسیع همچنین جابجایی گسترده جمعیتی با ایجاد مشاغل جدید باعث از هم گسیختگی ساختار بازار و محلات قدیمی، گسست اجتماعی محلات سنتی و افزایش تراکم در بعضی از محلات گردید. محله بندی در دوره معاصر بر اساس شاخصهای کالبدی، سیاسی و اقتصادی مانند تصمیمات اداری _ سیاسی، ساخت و سازهای جدید و فعالیت های عمرانی به ویژه احداث شبکه های جدید ارتباطی صورت گفته که  کاهش حس تعلق و هویت اجتماعی محلات را به دنبال داشته است.

منطقه 1 شهر تهران نیز که شامل روستاهای قدیمی تغییر شکل یافته و محله های جدید شهری است، با توجه به شرایط پیش آمده، ناشی از مرزبندی های جدید با مشکلاتی چون جدایی گزینی اجتماعی ، تفکیک فضایی درون محله، درهم ریختگی کاربری ها و محدودیتها و مشکلات خدمات رسانی روبرو است.

در این پایان نامه، از روش پژوهشی مبتنی بر رویکرد سیستمی استفاده شده است از اینرو در ارتباط با وضع گذشته و موجود با توصیف عناصر و عوامل اصلی در مرزبندی محله های شهری به تحلیل آثار حاصله پرداخته شده، از روش تحلیلی آزمون t تک گروهی، آزمون فریدمن همچنین توجه نظرات کارشناسی (روش دلفی) استفاده گردید. نتیجه حاصل از این پژوهش پس از مطالعه و بررسی روند تغییرات تقسیمات محله ای در منطقه 1 شهرداری تهران خصوصا در دو محله ی درکه و قیطریه، به صورت مدل ایجاد زیر محلات با رعایت انسجام اجتماعی و فرهنگی پیشنهاد گردید. تلفیق شاخصهای اجتماعی، فرهنگی با شاخصهای سیاسی، اداری، کالبدی و اقتصادی که کارایی بیشتری در مرزبندی محلات به همراه خواهد داشت. بعنوان راهکار نهایی پژوهش ارائه شد در نتیجه شاخصهای مذکور با در نظر گرفتن شرایط بومی، تاکید بر عناصر طبیعی محلات( رود دره و کوه)، ویژگی های مشترک فرهنگی ساکنان، ویژگی های اجتماعی و اقتصادی محلات، منافع مشترک مادی و معنوی با توجه به نشانه های هویت زا و با در نظر گرفتن مشارکت مردم در تعیین حدود محله حائز اهمیت است.

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- بیان مسأله

ضرورت بررسی محله و شناخت ابعاد آن در برنامه ریزی شهری، ضمن دارا بودن ارزشهای نظری، از ابعاد کاربردی کاملا مشخص نیز در عرصه مدیریت و برنامه ریزی شهری و به ویژه در کلانشهرها برخوردار می باشد.

تقسیمات محله ای و مرزبندی محله های شهری از دوره اسلامی که بر اساس گروه های شغلی و صنفی و قومی انجام می گرفت تا دوره جدید که از اصول و روش های مرزبندی اداری _ سیاسی تبعیت می کند، دستخوش تغییر و تحول شده است. محله بندی در گذشته بر اساس شاخصهای اجتماعی و اقتصادی صورت گرفته است اما در دوره معاصر اصول فرهنگ بومی _ اسلامی و درون گرایی محله های شهری کم رنگ گردید و احداث خیابانهای متقاطع و وسیع باعث از هم گسیختگی ساختار بازار و بافت های شهری و محلات تاریخی شد. امروزه الگوی توسعه برونزا بر محله های شهری و ساختار شهری مسلط شده است. در این دوران، محله در چارچوب قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری به عنوان یکی از سطوح سلسله مراتب تقسیمات شهری تعریف گردید. در قانون تشکیل شوراهای اسلامی در سال 1361 نیز برای اداره ی چنین واحد شهری خرد مقیاس در شهر، تشکیل شورای محله پیش بینی گردید و بر اساس تبصره 2 ماده 4 قانون تقسیمات کشوری مصوب 15/4/1363  محله یکی از مهمترین و اساسی ترین تقسیمات کشوری معرفی شد.

کلانشهر تهران نیز با قدمت تاریخی و به عنوان مهمترین شهر کشور در دوره های رشد و گسترش خود با تغییر مرزهای محله ای رو به رو بوده است. مرز بندی محله های شهری تهران نیز در گذر زمان متناسب با دگرگونی های نظام های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی متحول شده است. احداث شبکه های جدید ارتباطی، جابجایی وسیع جمعیتی درون شهری و بوجود آمدن مشاغل جدید، همراه با برنامه های خدماتی شهر بر روی این نوع مرزبندی ها تاثیر گذاشته، به گونه ای که مرزبندی محله های شهری تهران بعد از انتخابات شورای شهر در سال 1378 و آغاز فعالیت شورایاری ها در سال 1380 دستخوش تغییر و تحول گردید.

تقسیم بندی محلات در دهه های اخیر نه تنها موجب جدایی گزینی شهری شده، بلکه اعتبار و اهمیت محله های شهری را نیز به عنوان کوچکترین واحد حیاتی شهر دچار اختلال نموده و موجب ضعف همبستگی ساکنین این محلات شده است.

امروزه محله بندی و معیارهای و شاخص های تقسیم بندی محلات با آنچه که در گذشته  جریان داشته تفاوت دارد. به صورتیکه بعضی از محله های کنونی با تقسیم و جدا شدن محلات قبلی بوجود آمده اند به نحویکه خط تقسیم و تفکیک محله ای موجب گسست اجتماعی محلات سنتی و قدیمی شده است. این مشکلات در شهرهای بزرگ و کلان شهرها که بدون کنترل رشد یافته اند نمایان تر است. انضمام روستاها به شهر، تغییر شکل محله های قدیمی، محله های مهاجرپذیر و افزایش تراکم در بعضی از محلات بر مشکلات افزوده است.

منطقه 1 شهر تهران نیز که شامل روستاهای قدیمی تغییر شکل یافته و نیز محله های جدید شهری است، با توجه به شرایط پیش آمده، در نتیجه مرزبندی های جدید با مشکلاتی چون جدایی گزینی اجتماعی ، تفکیک فضایی درون محله، درهم ریختگی کاربری ها و محدودیتها و مشکلات خدمات رسانی روبرو است.

در این پژوهش سعی می شود تا با مطالعه و بررسی روند تغییرات تقسیمات محله ای در تهران،  به ویژه منطقه 1 شهرداری تهران و تعیین عوامل تاثیرگذار بر آن و شاخص سازی، الگوی بهینه برای دستیابی به پایداری شهری ارائه شود.

2-1- سوالات تحقیق

1- عوامل موثر در تغییر مرزبندی محله های شهری منطقه 1 شهر تهران کدامند؟

2- کدام یک از شاخصها بهتر می توانند برای تعیین مرزهای محله ای در منطقه 1 تهران به کار بروند؟

3-1- فرضیات تحقیق

1- تصمیمات اداری _ سیاسی، ساخت و سازهای جدید و فعالیت های عمرانی به ویژه احداث شبکه های جدید ارتباطی موجب تغییر مرزهای قدیمی محلات منطقه 1 شده است.

2- استفاده از شاخصهای اجتماعی _ فرهنگی در مرزبندی محله های منطقه 1 شهر تهران، به ویژه با تاکید بر همبستگی اجتماعی و تعلق مکانی، کارائی بیشتری نسبت به شاخصهای کالبدی و اقتصادی دارند.

4-1- اهداف تحقیق

1- شناخت وضعیت گذشته و موجود تقسیمات محله ای

2- ارائه شاخصهای تعیین حد و مرز تقسیمات محله ای

3- ارائه پیشنهادات و الگوی بهینه در نحوه مرزبندی تقسیمات محله ای در راستای بررسی فرصتها با در نظر گرفتن شاخصهای تعیین شده

1-5- جنبه جدید بودن تحقیق

در ارتباط با تبیین و تحلیل شاخصهای مرزبندی محله های شهری در منطقه 1 شهر تهران بر مبنای شاخص های اجتماعی و فرهنگی در مرزبندی محله های شهری تحقیقات اندکی صورت گرفته است. این مطالعه دارای نوآوری در ارائه ی الگوی بهینه در نحوه مرزبندی محله ای می باشد.

6-1- روش شناسی تحقیق

الف) روش تحقیق

مطالعه به صورت سیستمی بوده است ابتدا وضعیت موجود، تکوین محلات بررسی شده است و سپس با تعیین عناصر تاثیرگذار بر مرزبندی محله ای سعی شده است تا شاخص های مورد نیاز انتخاب و با مقایسه آنها و تاثیر آن بر ساختار محله ای به تعیین مهم ترین شاخصها پرداخته شود.

بنابراین روش پژوهش با توجه به رویکرد سیستمی در این پایان نامه در ارتباط با وضع گذشته و موجود توصیفی و در بخش تحلیل آثار حاصله، از روش تحلیلی استفاده شده است.

ب) تکنیک کار / ابزار گردآوری اطلاعات

1- شناخت شاخصها و معیارهای تقسیم بندی محله های شهری در دوره های مختلف

2- تعیین عوامل اثرگذار بر تقسیم بندی محله ای با بهره گرفتن از اسناد ومدارک

3- مقایسه تطبیقی مرزهای محلات با روش های آماری ، نقشه ها در محیط GIS ، پرسشنامه و مصاحبه های علمی و کارشناسی

4- کاربرد روش دلفی، آزمون t تک گروهی، آزمون فریدمن و تحلیل عوامل به صورت ترکیبی در تعیین وزن شاخص ها

5- ارائه شاخصهای ترکیبی و جدید با توجه به وزن های تعیین شده

فهرست مطالب:

چکیده فارسی……………………………….. n

 تشکر…………………………………n

 تقدیم………………………………… n

 فهرست مطالب…………………………..الف

 فهرست شکل ها……………………………….. ح

 فهرست جدول ها……………………………….. د

1-1. بیان مسأله………………………………… 2

n توده هوای عموما گرم وخشک ناشی از پرفشاره جنب حاره……………… 2

 nتوده های هوای سرد و خشک ناشی از پرفشار سیبری………………..  2

n توده های هوای اقیانوسی مدیترانه ای ناشی از ورود بادهای غربی……..2

n توده هوای نسبتا گرم و مرطوب ناشی از ورود زبانه های کم فشار سودانی…..3

1-1-1. اهمیت سرماهای بحرانی از نظر محققان………………………… 3

n به لحاظ مفهومی…………………………………. 3

n به لحاظ کمی…………………………………. 3

n به لحاظ پیامدها و زیان ها……………………………….. 4

1-1-2. اهداف تحقیق…………………………………. 5

1-2. پیشینه تحقیق…………………………………. 5

n تحقیقات مربوط به شرایط و چگونگی تشکیل پرفشار سیبری ……….. 6

n تحقیقات مربوط به روابط پویشی پرفشار سیبری با دیگر سامانه های دور در قالب پیوند از دور….6

n تحقیقات مربوط به قلمرو گسترش زبانه های هوای سرد پرفشار سیبری………7

n تحقیقات مربوط به شرایط زمانی و مکانی پرفشار سیبری در سرزمین ایران……8

2-1. بنیادهای پژوهش…………………………………… 10

2-1-1.  هوا ………………………………..10

2-1-2. آب وهوا……………………………….. 11

2-1-3. دما………………………………..11

2-1-4. تغییرات دمایی…………………………………. 11

2-1-5. آستانه………………………………… 12

2-1-6.  حداکثر دمای روزانه………………………………… 12

2-1-7.  حداقل دمای روزانه………………………………… 12

2-1-8.  روز سرد………………………………… 12

2-1-9. دمای بحرانی…………………………………. 12

2-1-10. وزش هوا……………………………….. 12

2-1-11. فرارفت هوای سرد………………………………… 12

2-1-12. فشار……………………………….. 13

2-1-13.  شیب تغییرات فشار………………………………..13

2-1-14.  توده های هوا ………………………………..13

2-1-15.  مفهوم همدید………………………………… 13

2-1-16.  نقشه های هوا……………………………….. 13

2-1-17. ایستگاه همدید………………………………… 14

2-1-18. آب و هواشناسی همدید………………………………… 14

2-1-19. ناوه (زبانه کم فشار) ………………………………..14

2-1-20. پشته (زبانه پرفشار)……………………………….. 15

2-1-21. پرفشارها (آنتی سیکلون)……………………………….. 15

2-1-22. پرفشارهای گرمایی………………………………… 15

2-1-23. پرفشار های پویشی…………………………………. 16

2-1-24. نقشه سطح متوسط دریا……………………………….. 16

2-1-25. نقشه های ترازهای بالای جو………………………………… 16

2-1-26. نقشه های هم ارتفاع ژئوپتانسیل………………………….. 16

2-1-27. پرفشار سیبری…………………………………. 17

2-1-28. عامل اصلی تشکیل پرفشار سیبری……………………….. 18

2-1-29. گسترش پرفشار سیبری روی ایران……………………….. 19

2-1-30. پرفشار جنب حاره……………………………….. 19

2-1-31. بادهای غربی…………………………………. 19

2-1-32. کم فشار سودان…………………………………. 19

2-1-33. واچرخند عربستان…………………………………. 20

2-2. سرزمین پژوهش…………………………………… 20

2-2-1. سیمای طبیعی ایران مرکزی…………………………………. 20

2-2-2. پهنه های آبی اثر گذار بر ایران مرکزی………………………. 22

< دریای مدیترانه………………………………… 22

<دریای سرخ و خلیج عدن…………………………………. 22

<دریای سیاه ………………………………..22

2-2-3. پراکنش دما ………………………………..23

2-2-4. میانگین دمای ماهانه………………………………… 24

2-2-5. دمای بیشینه مطلق ماهانه………………………………..25

2-2-6. دمای کمینه مطلق ماهانه………………………………… 26

2-2-7. بارش سالانه……………………………….. 27

 

 

2-2-8. میانگین ماهانه بارش………………………………….. 28

2-2-9. پراکنش فشار……………………………….. 30

2-2-10. میانگین ماهانه سمت و سرعت باد غالب در هشت ایستگاه نمونه……32

3-1.  پرسش‌های پژوهش…………………………………… 36

3-2. فرضیات پژوهش………………………………….. 36

3-3. گزینش سرزمین پژوهش و ایستگاه های داده سنجی  ………..36

3-4. منابع داده ها……………………………….. 38

3-5. تعیین ویژگی های عمومی آب‌وهوایی سرزمین پژوهش………. 38

3-6. مراحل شناسایی و استخراج موج های سرما………………… 39

3-7. معیار تعیین موج های سرما……………………………….. 42

3-8. معیار تعیین موج سرمای بحرانی…………………………………. 42

3-9. معیار تعیین روز اوج سرمای بحرانی…………………………………. 42

3-10. مراحل آزمون فرضیه نخست تحقیق………………………………. 43

3-10-1. تهیه داده های ترازی…………………………………. 43

3-10-2. تبدیل داده های فشرده به متن…………………………………. 43

3-9-3. تعیین محدوده طراحی الگوهای همدید…………………………… 43

3-10-4. تبدیل داده های رقومی به نقشه………………………………… 44

3-10-5. ترسیم نقشه های ارتفاعی………………………………… 45

3-10-6. تعیین بیرونی ترین پربند بسته برای هر سرما……………… 46

3-10-7. تعیین پربند پشتیبان پرارتفاع سیبری………………………. 47

3-11. مراحل آزمون فرضیه دوم………………………………… 47

3-11-1. رسم نقشه های بردار باد………………………………… 47

3-11-2. رسم نقشه های خطوط جریان باد……………………….. 48

3-11-3. رسم نقشه های دما ………………………………..48

3-11-4. کمی کردن نقشه های بردار باد………………………………… 48

3-11-5. اسکریپت نویسی میانگین بردارهای باد………………………. 48

3-11-6. اسکریپت نویسی تعیین جهت و سمت غالب بردارهای باد…… 49

3-11-7.  فراخوانی اسکریپت dat.gs به محیط  GrADS………………..

3-11-8. کارتوگرافی و تکنیک رسم نقشه ها …………………………52

4-1. تحلیل آماری 47 موج سرماهای بحرانی………………………………..  53

4-1-1. سه ویژگی سرماهای بحرانی…………………………………. 55

<دوام………………………………… 55

………………………………..

<گسترش مکانی…………………………………. 56

4-1-2. نتایج آماری سرماهای بحرانی ایران مرکزی……………… 57

4-2. نتایج همدید سرماهای بحرانی ایران مرکزی………………….. 58

4-2-1. نقش پرفشار سیبری در سرماهای بحرانی ایران مرکزی……..58

<تراز دریا ………………………………..65

<تراز 1000 ه.پ………………………………….. 67

<ترازهای 750 و 500 ه.پ………………………………….. 69

<تحلیل موقعیت پربند پشتیبان…………………………………. 73

<تحلیل الگوهای  همدید- تراز 1000 ه.پ………………………………….. 74

<تحلیل الگوهای همدید- تراز 750 ه.پ………………………………….. 75

<تحلیل الگوهای همدید- تراز 500 ه.پ………………………………….. 76

4-2-2. نقش فرارفت های شرقی در سرماهای بحرانی ایران مرکزی…………77

<سمت باد، دما و خطوط جریان در ترازهای بالا………………………………… 77

<تحلیل سرعت و سمت میانگین باد………………………………..87

تحلیل الگوهای بردار باد در تراز 1000 ه.پ………………………………….. 88

5-1. آزمون فرض…………………………………… 90

5-2. نتیجه گیری…………………………………. 91

5-3. پیشنهادها……………………………….. 92

5-4. تنگناهای تحقیق…………………………………. 92

<سرچشمه ها……………………………….. 93

<چکیده لاتین…………………………………. 97

چکیده:

خسارات ناشی از دما های سرد بحرانی بویژه در اکوسیستم های طبیعی و مناطق پرجمعیت شهری در حال افزایش است. ایران مرکزی سرزمینی خشک و مستعد رخداد سرما بویژه طی زمستان است و فاقد منابع تعدیل کننده تنش های دما مانند منابع آب و پوشش گیاهی انبوه است. در تحقیق حاضر برای تعیین امواج سرمای ایران مرکزی، داده های دمای بیشینه روزانه مربوط به مجموع هشت شهر شامل شاهرود، تهران، سمنان، کاشان، اصفهان، یزد، کرمان و بم تهیه و دماهای صفر و زیرصفر آنها به عنوان امواج سرما استخراج شد. بر این اساس، تعداد 47 موج سرما در بازه آماری (1980-2012) شناسایی شد و در دومین مرحله بر پایه 2 معیار زمانی و مکانی یعنی به ترتیب دو روز دوام و درگیری دو ایستگاه و بیشتر، 17 مورد سرمای بحرانی تعیین شد. گشایش پرونده های داده های ترازی هوا تهیه شده از بایگانی NCEP/NCAR، تبدیل آنها به پوشه های متنی طی تاریخ های سرماهای بحرانی و رسم نقشه های هوای روزانه و ترکیبی با بهره گرفتن از نرم افزار Surfer سه مرحله از کار بود که به طراحی الگوهای همدید برای تعیین تراز و سمت غالب فرارفت هوای سرد سیبری انجامید. نتایج نشان داد که فرارفت سرما بسوی ایران مرکزی طی 70 درصد مواقع در پایین ترین ترازها (ترازهای دریا و 1000 هکتوپاسکال) و در قالب زبانه های پرفشار سیبری رخ داده است و تنها در 12 درصد اثر پرفشار ارتفاعی تبت و 17 درصد اثر پرفشارهای سرد مهاجر (غربی) آشکار شد.

تحلیل الگوهای های بردار باد و دما در تراز 1000 ه. پ برای  آزمون سمت فرارفت هوای سرد طی روزهای رخداد سرماهای بحرانی نشان داد که بردارهای باد در 70 درصد مواقع (12 مورد از 17 مورد)، از سمت جنوب شرق به عنوان دنباله بادهای شرقی از روی افغانستان و پاکستان و گاهی هم از سمت شمال شرق و شرق بر گستره ایران مرکزی راه یافته اند.

فصل اول: سرآغاز

تغییر در بسامد بلایای آب و هوایی مانند موج های سرما یکی از مهمترین جنبه های تغییر آب و هوا است (کنکال و همکاران؛ 1999). همه ساله افراد زیادی با گسترش و وقوع موج های گرم و یا بوران های سرمایی هلاک می شوند (علیجانی،1390). در این میان دماهای بسیار سرد به عنوان خطر یا بحران برای انسان تعریف شده اند. اساسا عنصر دما از دیرباز مورد توجه آب وهواشناسان بوده (عساکره؛ 1388)، تغییرات کوتاه مدت و درازمدت آن می ­تواند ساختار آب و هوای هر محل را دگرگون سازد.

بر اساس گزارش هیأت بین الدول آب وهوا  (IPPC. 2001)دمای سطح کره زمین در فاصله زمانی 1861-2001 میلادی حدود 0.6 درجه سانتی گراد افزایش یافته است. این درحالی است که رفتار فراسنج دمای حداقل و حداکثر با یکدیگر متفاوت بوده، دمای حداقل به طور آشکاری نرخ افزایشی داشته است. با وجود افزایش دمای حداکثر، نرخ آن از نرخ دمای حداقل کمتر بوده است (کارل و همکاران،1993).

از این رو بنا به قول شعبانی و همکاران (1392: 896)، مدلسازی متغیرهای حدی دمای هوا و پیش بینی دماهای حداکثر و حداقل به عنوان یکی از مهمترین پارامترهای آب وهوای با توجه به تغییرات آب وهوایی، گرمایش جهانی و خشکسالی­ها، قطعاً فرصت بیشتری را جهت برنامه ریزی و ارائه تمهیدات لازم به خصوص در آب و هواهای خشک و نیمه خشک در اختیار برنامه ریزان قرار می دهد.

1-1- بیان مسأله

ایران به دلیل گستردگی زیاد در طول و عرض جغرافیایی، پیچیدگی در پیکربندی ناهمواری ها و یورش توده های هوا با خاستگاه های گوناگون، از نظر دمایی شرایط ویژه ای دارد. تکرار توده های هوایی که به وسیله سامانه های چرخندی و واچرخندی و یا گسترش زبانه های آنها به ایران می رسند و شرایط رطوبتی و دمایی هوای روزمره را تعیین می کنند؛ در درازمدت، شرایط آب و هوایی ایران را به وجود می آورد (علیجانی،1383: 37).

سرزمین ما به دلیل  شرایط جغرافیایی خاص، یعنی موقعیت آن در رابطه با گردش عمومی جو و قرار گرفتن آن در عرضهای جغرافیایی میانه، در فصول مختلف سال تحت تاثیر آنتی سیکلونهایی با منشاهای مختلف و خصوصیات فیزیکی گوناگون قرار می گیرد، از جمله این آنتی سیکلون ها، پرفشار سیبری است که مهم ترین مرکز کنش جوی اوراسیا طی زمستان است و اثر محسوسی بر آب وهوای ایران دارد (لشکری 1375: 4).

از جمله سامانه های موثر بر توده هوای وارد شونده به سرزمین ایران می توان به موارد زیر اشاره کرد؛

 توده هوای عموما گرم و خشک ناشی از پرفشاره جنب حاره: پرفشاره جنب حاره، سامانه پویشی (دینامیکی) بزرگی در مقیاس سیاره ای است که کانونی روی اقیانوس اتلس شمالی دارد. در دوره گرم سال زبانه ای از پرفشار جنب حاره روی ایران است. قلمرو این زبانه از تراز 700 تا 1000 ه.پ گسترش دارد و سبب حاکمیت هوایی گرم و خشک بر بخش بزرگی از ایران (شبانکار و جلبیان، 1389: ص 48)، بویژه در سرزمین های دور از ساحل می شود.  با حرکت پرفشارجنب حاره و رودباد همراه با آن به عرض های پایین تر، از ماه دسامبر و ورود بادهای غربی به ایران در دوره سرد سال (امام هادی، 1383: 36) می توان شاهد ورود توده های هوایی دیگری بود.

n توده های هوای سرد و خشک ناشی از پرفشار سیبری: پرفشار سیبری از میانه ی مهر تا میانه ی فروردین بر آسیا حاکم است. این سامانه نقش دمایی مهمی در ایران بازی می کند و چنانکه پیش از این براتی و علیجانی (1378: 55)، تحقیق کرده اند، طی فصل بهار زبانه های سرمای آن از شمال شمال شرق و گاهی شمال غرب به ایران نفوذ می کنند. مسعودیان (1386: 22) نیز به گسترش این هوای بسیار سرد و خشک بر بخش هایی از کشور اشاره دارد.

n توده های هوای اقیانوسی مدیترانه ای ناشی از ورود بادهای غربی: دریای مدیترانه در مسیر بادهای غربی قرار دارد و اثرات آن از طریق این باد ها به ایران گسترش می یابد. در دورۀ سرد سال بر اثر استقرار فرود بلند مدیترانه، سامانه های غربی فشار هوا اعم از موج های سطح بالا و چرخندهای روی زمین به طرف ایران می آیند. از این رو رطوبت بارندگی ها در دورۀ سرد سال به وسیلۀ سامانه های مهاجر دریای مدیترانه تأمین می شود (علیجانی؛1391).

n  توده هوای نسبتا گرم و مرطوب ناشی از ورود زبانه های کم فشار سودانی: کم فشار سودانی که در شمال آفریقا تشکیل می شود و در فصل تابستان به صورت یک کم فشار حرارتی عمل می کند و در زمستان رفتار پویشی دارد .هر گاه کم فشار سودانی و مدیترانه ای با هم مرتبط شوند، ناوۀ عمیق در شرق مدیترانه به وجود  می آید و موجب ورود توده های نسبتاً گرم و مرطوب و بارش های سنگین در اغلب نقاط ایران می شود (جوانمرد و همکاران،1382).

1-1-1- اهمیت سرماهای بحرانی از نظر محققان

دما از مهمترین عناصر آب وهوایی است و تغییرات ناگهانی آن به ویژه افت دما به مقادیر زیر صفر درجه، منشأ بسیاری از تحولات فیزیکی، شیمیایی و زیست محیطی است. به همین دلیل، بررسی روند دما در مقیاس های مختلف زمانی و مکانی مورد توجه محققان بوده، بخش بزرگی از ادبیات آب وهوا شناسی را به خود اختصاص داده است. در این مجال به بیان اهمیت موضوع دماهای بحرانی سرد از سه جهت می پردازیم:

– به لحاظ مفهومی:

هن و همکاران (2009)، در تحقیق خود یک موج سرد را  با عنوان یک کاهش دمای سریع و غیرمتعارف برای یک دوره کوتاه مدت 24 ساعته روزانه تعریف کرده اند البته نه سرد مطلق بلکه سردی نسبی معادل انکه انسان کاهش درجه حرارت را احساس کند.

مشکلاتی که هر ساله دماهای بحرانی سرد در مناطق مختلف جغرافیایی و بخصوص منطقه ایران مرکزی به وجود می آورند باعث شده که موضوع مطالعه این دماها اهمیت علمی و کاربردی پیدا کرده، اثرات مختلف این دماها بررسی شود. این اثرات از جمله شامل ترکیدن لوله های آب، دیواره استخرها و حوض ها، بروز بیماری های واگیردار زمستانی مانند سرماخوردگی آنفلوانزایی، سارس و آلودگی هوا و مصرف زیاده از حد سوخت، مرگ و میر حیوانات وحشی و هجوم آنها به مراکز زیست انسانی، وقوع اینورژن های حرارتی و تشعشعی است (قویدل رحیمی و خوشحال دستجردی، 1389: 180). 

– به لحاظ کمی: گاوس و همکاران (2014)، اندازه گیری هوای سرد بحرانی را از طریق شاخص های مختلف آب و هوایی از جمله آستانه های بحرانی (دمای زیر 15- درجه)، سرمازدگی (تعداد روزهایی که دمای حداقل زیر صفر باشد)، یخبندان (تعداد روزهایی که دمای حداکثر روزانه زیر صفر درجه باشد) و شاخص مدت زمان دوام سرما (مثلاً، شش روز متوالی دمای حداکثر روزانه پایین تر از صدک دهم باشد) می داند.

– به لحاظ پیامدها و زیان ها:

بسیاری از بحران های ایجاد شده به طور کلی خطر نامیده می شوند و بیشتر از شرایط آب و هوای نشأت می گیرند (علیجانی،1390). مشکلاتی که هر ساله دماهای بحرانی سرد در مناطق مختلف جغرافیایی و بخصوص منطقه ایران مرکزی به وجود می آورند باعث شده که موضوع مطالعه این دماها اهمیت علمی و کاربردی پیدا کند. اثرات مختلف این دماها، در مواقع افت قابل بحث است مانند مسایلی که برای جوامع به وجود می آورد (مثل ترکیدن لوله های آب، دیواره استخرها و حوض ها، بروز بیماری های واگیردار زمستانی مانند سرماخوردگی آنفلوانزایی، سارس، آلودگی هوا با مصرف زیاده از حد سوخت، مرگ و میر حیوانات وحشی و هجوم آنها به مراکز زیست انسانی، وقوع اینورژن های حرارتی و تشعشعی مورد بررسی قرار داده شود (قویدل رحیمی و خوشحال دستجردی، 1389: 180).

       از نمونه این خسارات می توان به وقوع موج سرمای دی ماه 1386 اشاره کرد که همه ایران را در بر گرفت و به تبع آن استان های مورد پژوهش این تحقیق نیز طی چندین روز متوالی از 15 تا 20 دی 1386 شاهد دمای شدید سرد و یخبندان بودند. از خسارات این سرما می توان به تعطیلی تمام مقاطع تحصیلی و دانشگاه های استانهای تهران، سمنان و یزد به مدت دو روز، قطع و افت فشار گاز در اغلب شهرهای تهران، شاهرود، کاشان، یزد و کرمان، لغو اکثر پروازهای مسافرتی بعلت برودت و سردی هوا اشاره کرد (سایت خبر گذاری تابناک؛ در تاریخ 16/10/1386) همچنین کاهش دما به زیر صفر درجه در تمام ایستگاه ها، از جمله در استان سمنان کاهش دما تا منفی 13 درجه، شاهرود منفی 12 (سایت خبر گذاری فارس؛ 18/10/1386). اعلام وضعیت حاد برای هشت استان كشور، سرگردانی بیش از سه هزار تن در راه های یزد اشاره کرد . این امواج سرد که با کاهش شدید دما و ریزش برف سنگین (100سانتی متر در اطراف قمصر) همراه بود، باعث مسدود شدن اکثر راه های ارتباطی شهری و روستایی کاشان، تهران به قم و دیگر شهرها شد (سایت سازمان مدیریت بحران کشور؛ در تاریخ 17/10/1386).

       مرتبط با دماهای بحرانی سرد، رزنویک (1996) و ساکاموتو (1997) اشاره می کنند که  قرار گرفتن در معرض دماهای بسیار پایین در فصل سرد سال برای سلامت کودکان، سالمندان، بی خانمان ها و افرادی که بیماریهای تنفسی، قلبی و عروقی دارند، زیان زیادی به همراه دارد. علاوه بر این اگر دماهای سرد همراه با بارش برف باشند می تواند اقتصاد مناطق را بی تحرک کند. این محققان تخمین زده اند که سرماهای شدید در طول مدت ماه های سرد سال منجر به 3 تا 18 درصد از مجموع مرگ و میر در کشورهای توسعه یافته اقتصادی می شود. تخمین زده می شود که مرگ و میر سالانه مربوط به سرمای شدید  ایالات متحده 0.8درصد از متوسط مرگ و میرهای سالانه باشد (دسکینس؛ 2007). کمیسیون اتحادیه اروپا اثر سوانح ناشی از دماهای حدی آب و هوایی را به 5 بخش شامل صدمات در بخش های جنگلداری و کشاورزی، صدمات بوم شناختی، گردشگری، انرژی و بیمه و حفاظت تاسیسات تقسیم کرده اند (هانسون و همکاران؛ 2007). نتایج تحقیقات هان و همکاران (2009) در سئول کره جنوبی نشان داد افراد مسن و افراد مبتلا به بیماریها قلبی و عروقی در معرض دمای منفی 2 درجه سلسیوس دچار مشکلات جسمی جدی و حتی مرگ و میر می شوند. شبیه این نتایج در اسپانیا برای افراد مسن (بالای 70 سال) و مرتبط بیماری های تنگی نفس، قلب و عروق و آنفلونزا و ذات الریه بدست آمد است (کامرون و همکاران؛ 2010).

  فهرست مطالب

عنوان                                      صفحه   

چکیده : 1

فصل اول. 2

1-1مقدمه : 3

2-1- پیشگامان علم الکترومغناطیس : 4

1-3-گستره الکترومغناطیس : 4

1-4-اثرات امواج مایكروویو بر بدن انسان : 5

1-5-آثار مخرب امواج گوشیهای تلفن همراه بر بدن انسان : 5

1-6- دکل های برق فشارقوی : 8

1-7- مفهوم میدان الکترومغناطیسی: 9

1-8- کابل‌ها و سرطان : 10

1-9- مضرات امواج : 11

1-10- اثرات بیولوژیک میدان های الكترومغناطیس : 11

1-11- مكانیسم آثار بیولوژیک امواج رادیویی و میكروویو : 12

1-12- برخی از مضرات اثبات شده امواج. 12

1-13- اثرات مستقیم و غیرمستقیم تشعشعات رادیویی بر بدن انسان : 13

1-14- تاثیر بر موج نگاریهای مغزی در حیوانات : 14

فصل دوم. 16

1-2) کلیات و مفاهیم. 17

 

1-1-2-رزماری.. 17

2-1-2-گیاهان دارویی.. 20

1-2-1-2 -تعریف اصطلاحات ومفاهیم: 21

2-1-2-2 -مزایای استفاده ازگیاهان دارویی : 21

3-1-2- مروری بر مطالعات  انجام شده بر گیاه رزماری : 22

2-3-1-2- مروری بر مطالعات  انجام شده اثرات امواج مایکروویو بر موجودات زنده : 24

3-2-3-1-2- الودگی الکترومغناطیسی از انتن های موبایل و اثر ان روی حیات وحش : 24

4-2-3-1-2-اثرات تابش مایکروویو بر بیان ژن در گیاهان : 25

2-2-مراحل تحقیق.. 25

2-3-روش های عصاره گیری: 28

2-4- اسانس: 29

2-5-روش های اسانس گیری : 29

2-6-روش های جداسازی و شناسائی اجزای متشكله اسانسها 38

فصل سوم. 46

1-3اسانس گیری اندام های هوایی گیاه رزماری از طریق تقطیر با آب (کلونجر): 47

3-2-آماده سازی اندامهای گیاهی برای تقطیر : 48

3-3- معایب روش تقطیر با آب : 48

3-4- تغییرات شیمیایی اسانس ها در جریان تقطیر: 49

3-5- روش کار اسانس گیری با کلونجر: 49

3-6- اسانس گیری اندام هوایی گیاه رزماری با دستگاه کلونجر : 50

3-7- اندازه گیری مقدار سرب موجود در گیاه رزماری : 50

فصل چهارم. 51

4-1- ترکیبات.. 52

2-4- چگونگی انتخاب مناطق برای جمع اوری گیاه رزماری و شرایط جغرافیایی : 54

4-3- نتایج طیفهای GC-MS در اردیبهشت ماه ( بهار) : 56

-4-4اندازه گیری و نتایج مقدار سرب موجود در گیاه رزماری : 76

4-5- بحث و نتیجه گیری : 77

مراجع: 85

فهرست جداول و نمودارها

عنوان                                 صفحه

4-3-1- جدول نتایج GC-MS  : 56

4-3-2-نمودار درصد نتایج GC-MS: 62

5-1-نمایش تصاویر GC-MS : 80

 

چکیده :

یکی از گیاهان دارویی با ارزش، گیاه رزماری با نام علمی Rosmarinus officinalis می باشد که با طبیعت گرم و خشک، از خانواده نعناعیان، که پرورش گیاه رزماری در بیشتر نواحی ایران معمول و دارای خواص با ارزش متعددی از جمله خواص انتی اکسیدانی،ضدباکتری و ضد درد و دیابت می باشد.در این تحقیق به منظور بررسی اثرات امواج مایکروویو براسانس و ترکیب شیمیایی موجود در گونه گیاه رزماری از برگ گونه در یک مرحله از پنج نقطه مختلف(دو نمونه در محدوده فشار قوی برق و یک نمونه در محدوده امواج موبایل و دو نمونه دیگر خارج از محدوده فشار قوی برق و موبایل)جمع اوری و خشک شد.سپس از نمونه توسط دستگاه کلونجر(تقطیر با بخار اب)اسانس گیری به عمل امد. سپس جهت بررسی ترکیب شیمیایی اسانس ها از دستگاه کروماتوگرافی متصل به طیف سنج جرمی(GC/MS)استفاده شد.نتایج نشان داد که ترکیبات عمده در طرح بیشتر شامل آلفاپینن(16HC10)، کامفن، بتاپینن،اکتانون (C8H16O)،

فهرست مطالب                        

 

عنوان                                                                                                                                                                 صفحه

فصل اول: مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 1

مخلوط­های دوتایی          1

فصل دوم: مبانی تئوری……………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 5

2-1- گرانروی.. 5

2-1-1- واحدهای گرانروی……………………………………………………………………………………………………………………… 8

2-1-2-روش­های اندازه ­گیری گرانروی……………………………………………………………………………………………………………………………………… 9

2-1-2-1- گرانرومتر استوالد…………………………………………………………………………………………………………………. 9

2-1-2-2- روش استوک………………………………………………………………………………………………………………………… 10

2-1-2-3-گرانرومتر شات گراته…………………………………………………………………………………………………………….. 11

2-2- چگالی……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 12

2-2-1-  استفاده از پیکنومتر…………………………………………………………………………………………………………………. 13

2-2-2- چگالی­سنج دیجیتالی آنتون پار……………………………………………………………………………………………….. 14

2-3- ترمودینامیک محلول­ها…………………………………………………………………………………………………………………… 17

2-4- توابع اضافی…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 18

2-5- نحوه محاسبه و اندازه گیری توابع ترمودینامیکی……………………………………………………………………….. 21

2-5-1- حجم مولار اضافی…………………………………………………………………………………………………………………….. 21

2-5-1-1-مدل­های حجم مولار اضافی و پارامتر­های برهمکنش…………………………………………………………. 22

2-5-1-2- مدل پریگوگن-فلوری-پترسون……………………………………………………………………………………………. 23

2-5-2- ضریب انبساط دمایی و دمایی اضافی هم­فشار……………………………………………………………………….. 26

2-5-3- انحراف گرانروی 28

2-5-4- انرژی آزاد گیبس اضافی………………………………………………………………………………………………………….. 28

2-5-5- معادله چند جمله ای ردلیچ-کیستر……………………………………………………………………………………….. 30

2-5-6- حجم مولی جزئی و مولی جزئی اضافی………………………………………………………………………………….. 31

فصل سوم: بخش تجربی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 34

3-1- مواد مصرفی……………………………………………………………………………………………………………………………………. 34

3-2- وسایل و تجهیزات………………………………………………………………………………………………………………………….. 34

3-3- اندازه گیری چگالی مایعات…………………………………………………………………………………………………………… 35

3-4- تعیین حجم مولار اضافی ………………………………………………………………………………………………………. 41

3-5-  معادله بررسی شده برای حجم مولار اضافی (پریگوگن-فلوری –پترسون ).. 45

3-6- تعیین ضریب انبساط دمایی اضافی……………………………………………………………………………………………… 46

3-7- اندازه گیری گرانروی……………………………………………………………………………………………………………………… 49

3-8- انحراف گرانروی……………………………………………………………………………………………………………………………… 51

3-9- انرژی آزاد گیبس اضافی فعالسازی G*E…………………………………………………………………………………….. 55

3-10- محاسبه حجم­های مولی جزیی و  حجم­های مولی جزیی اضافی…………………………………………… 59

فصل چهارم : بحث و نتیجه ­گیری……………………………………………………………………………………………………………. 67

4-1-  تغییرات حجم اضافی مخلوط­ها…………………………………………………………………………………………………… 67

4-2- بررسی تغییرات انحراف گرانروی (Δη) مخلوط­ها…………………………………………………………………. 71

4-3- بررسی تغییرات انرژی آزاد گیبس اضافی فعالسازی G*E………………………………………………………… 76

-3- بررسی تغییرات ضریب انبساط پذیری دمایی هم­فشار………………………………………………………………….. 78

4-4- حجم­های مولی جزئی و  حجم­های مولی جزئی اضافی مخلوط­های دو جزئی…………………………. 81

فصل پنجم: نتیجه گیری کلی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 86

نتیجه‌گیری………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 86

پیشنهاداتی برای تحقیقات آتی………………………………………………………………………………………………………………… 88

مراجع  ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 89

عنوان                                                       فهرست جداول                                صفحه

34

37

38

39

40

جدول 3-6- حجم مولار اضافی برای سیستم دوتایی سولفولان + کلروبنزن در دماهای مختلف….. 42

جدول 3-7- ضرایب ردلیچ کیستر و انحراف استاندارد  برای سیستم دوتایی سولفولان + کلروبنزن                    42

جدول 3-8- حجم مولار اضافی برای سیستم دوتایی سولفولان + بروموبنزن در دماهای مختلف   43

 

 

جدول 3-9- ضرایب ردلیچ کیستر و انحراف استاندارد  برای سیستم دوتایی سولفولان + بروموبنزن        43

جدول 3-10- حجم مولار اضافی برای سیستم دوتایی سولفولان + نیتروبنزن در دماهای مختلف 44

جدول 3-11- ضرایب ردلیچ کیستر و انحراف استاندارد برای سیستم دوتایی سولفولان + نیتروبنزن                44

45

46

46

47

47

جدول 3-17- مقادیر ضریب انبساط دمایی اضافی برای سیستم دوتایی سولفولان + نیترووبنزن در دماهای مختلف     …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 48

48

جدول 3-19- شماره­های کاپیلار جهت اندازه گیری گرانروی مایعات مختلف… … 50

جدول 3-20- گرانروی ترکیبات خالص در دمای 298.15 کلوین با توجه به مراجع ذکر شده 50

جدول 3-21- گرانروی مطلق و انحراف گرانروی برای سیستم دوتایی سولفولان + کلروبنزن.. .. 52

جدول 3-22- ضرایب ردلیچ کیستر و انحراف استاندارد برای سیستم دوتایی سولفولان + کلروبنزن.. .. 52

جدول 3-23- گرانروی مطلق و انحراف گرانروی برای سیستم دوتایی سولفولان + بروموبنزن.. .. 53

جدول 3-24- ضرایب ردلیچ کیستر و انحراف استاندارد برای سیستم دوتایی سولفولان + بروموبنزن    53

جدول 3-25- گرانروی مطلق و انحراف گرانروی برای سیستم دوتایی سولفولان + نیترووبنزن.. .. 54

جدول 3-26- ضرایب ردلیچ کیستر و انحراف استاندارد برای سیستم دوتایی سولفولان + نیترووبنزن 54

جدول 3-27- مقادیر  برای سیستم دوتایی سولفولان + کلروبنزن در دماهای مختلف… … 56

جدول 3-28- ضرایب ردلیچ-کیستر و انحراف استاندارد برای سیستم دوتایی سولفولان + کلروبنزن      56

جدول 3-29-  مقادیر  برای سیستم دوتایی سولفولان + بروموبنزن در دماهای مختلف… … 57

جدول 3-30-  ضرایب ردلیچ-کیستر و انحراف استاندارد برای سیستم دوتایی سولفولان + بروموبنزن 57

جدول 3-31-  مقادیر  برای سیستم دوتایی سولفولان + نیتروبنزن در دماهای مختلف… … 58

جدول 3-32-  ضرایب ردلیچ-کیستر و انحراف استاندارد  برای سیستم دوتایی سولفولان + نیترووبنزن    58

جدول 3-33- حجم مولی ترکیبات خالص در سه دما 60

جدول 3-34- حجم مولی جزیی  و  برای سیستم دوتایی سولفولان + کلروبنزن در دماهای مختلف      61

جدول 3-35- حجم مولی جزیی  و  برای سیستم دوتایی سولفولان + بروموبنزن در دماهای        مختلف      62

جدول 3-36- حجم مولی جزیی  و  برای سیستم دوتایی سولفولان + نیتروبنزن در دماهای مختلف      63

جدول 3-37- حجم مولی جزیی اضافی  و  برای سیستم دوتایی سولفولان + کلروبنزن در دماهای مختلف     64

جدول 3-38- حجم مولی جزیی اضافی  و  برای سیستم دوتایی سولفولان+ بروموبنزن در دماهای مختلف      65

جدول 3-39- حجم مولی جزیی اضافی  و  برای سیستم دوتایی سولفولان + نیتروبنزن در دماهای مختلف      66

عنوان                                                      فهرست اشکال                                                  صفحه

شکل-2-1- سیالی که بین دوصفحه جریان دارد………………………………………………………………………………….. 7

شکل-2-2- گرانرومتر استوالد……………………………………………………………………………………………………………………. 9

شکل-2-3- دستگاه اندازه گیری گرانروی با روش استوک……………………………………………………………………… 10

شکل-2-4- ساختار گرانرومترشات گراته………………………………………………………………………………………………….. 11

شکل-2-5- پیکنومتر پر شده با مایع رنگی……………………………………………………………………………………………… 13

شکل-2-6- تصویر لوله  Uشکل………………………………………………………………………………………………………………… 15

شکل-2-7- ارتعاش نوسانگر………………………………………………………………………………………………………………………. 16

شکل-2-8- تغییرات حجم محلول بر اثر افزایش یک مول حل­شونده…………………………………………………… 32

شکل-3-1- دستگاه چگالی سنج آنتون پار………………………………………………………………………………………………. 35

نمودار 3-2- نمودار تغییرات چگالی سیستم دوتایی  سولفولان + کلروبنزن در دماهای مختلف…………. 38

39

40

67

نمودار4-2- تغییرات حجم مولار اضافی برای سیستم دوتایی سولفولان+ بروموبنزن در دماهای مختلف         68

68

70

72

72

73

73

نمودار4-10- تغییرات انحراف گرانروی برای سیستم دوتایی سولفولان+ بروموبنزن در دماهای مختلف 74

74

نمودار4-12- تغییرات  برای سیستم دوتایی سولفولان + کلروبنزن در دماهای مختلف….. 76

نمودار4-13- تغییرات  برای سیستم دوتایی سولفولان+ بروموبنزن در دماهای مختلف….. 76

نمودار4-14- تغییرات  برای سیستم دوتایی سولفولان + نیترو بنزن در دماهای مختلف….. 77

78

79

79

81

82

83

83

84

نمودار 4-23- تغییرات حجم مولی جزئی نیتروبنزن برای سیستم دوتایی  سولفولان + نیتروبنزن در دماهای مختلف  ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 84

85

85

 

چکیده

چگالی و گرانروی مخلوط های دوتایی سولفولان با کلرو بنزن، بروموبنزن و نیتروبنزن در محدوده کسر مولی (0-1) در دماهای 15/298، 15/303و 15/308 کلوین و در فشار جو اندازه گیری شد

از روی اطلاعات تجربی چگالی و گرانروی حجم مولار اضافی، ضریب انبساط دمایی اضافی، انحراف گرانروی و مقادیر انرژی آزاد گیبس فعال­سازی اضافی و همچنین مقادیر حجم های مولی جزئی نیز محاسبه گردید.

کمیت های ترمودینامیکی اضافی نام برده شده در بالا در معادله ردلیچ-کیستر قرار داده شد تا پارامترهای برهمکنش­های دوتایی تخمین زده شود. از نتایج تجربی حجم مولار اضافی توسط نظریه پریگوگن-فلوری-پترسون مقادیر حجم مولار اضافی پیش بینی و بهم ارتباط داده شدند

نتایج نشان داد که مقادیر حجم مولار اضافی برای همه محلول­های دوتایی منفی می باشد همچنین مقادیر گرانروی و انرژی آزاد گیبس فعال­سازی اضافی منفی بدست آمد . میزان و نوع برهمکنش­های بین حلال و حل شونده های مخلوط­های دوتایی نیز تفسیر گردید

واژه های کلیدی

مخلوط­های دوتایی، معادله ردلیچ -کیستر، خواص اضافی، نظریه پریگوگن-فلوری-پترسون، ضریب انبساط دمایی اضافی

فصل اول: مقدمه

 

مخلوط­های دوتایی

محلول به ترکیب همگن دو یا چند ماده گفته می­‌شود منظور از ترکیب همگن این است که اجزای تشکیل دهنده مخلوط در یک فاز باشند و اجزاء آن قابل تفکیک از یکدیگر نیستند.. به­ طور معمول ماده­ای که به مقدار بیشتری در مخلوط موجود باشد، حلال نامیده می­ شود. حلال می ­تواند گاز، مایع و یا جامد باشد. به مواد دیگری که در محلول موجود هستند (به غیر از حلال) حل شونده می­گویند. حلال در هر فاز فیزیکی باشد، محلول هم در همان فاز خواهد بود. محلول­ها نقش بسیار مهمی در مطالعات علمی و تحقیقاتی دارند زیرا اکثر پدیده­های شیمیایی و بیوشیمیایی در فاز محلول انجام می­گیرد. سیستم های دوتایی از نقطه نظرهای متعددی حائز اهمیت می­باشند خواص شیمی فیزیکی مخلوط دوتایی از دو نقطه نظر نظری و عملی برای درک نظریه مایع اهمیت دارد ]1[. خواص ترمودینامیکی محلول­های مایع دوتایی اغلب براساس توابع اضافی هما­نند حجم مولار اضافی، آنتالپی اضافی و انرژی گیبس اضافی، مطرح می­شوند،­ مطالعه این خواص ترمودینامیکی و درجه انحراف آن از حالت ایده آل در درک طبیعت بر همکنش­های بین مولکولی میان دو محلول و همچنین به عنوان یک روش کمی و کیفی برای استنباط اطلاعات مربوط به ساختار مولکولی و نیروهای بین مولکولی بسیار مفید است [3,2].

از میان این خواص ترمودینامیکی، خواصی مانند چگالی، گرانروی، ضریب شکست، وخواص حجمی مرتبط با آن بیشتر مورد بررسی قرار می­گیرند زیرا این اطلاعات منعکس کننده رفتار واقعی حل شونده و میزان برهمکنش آن با حلال می­باشد که از این دانش می­توان در عملیات­های مهندسی مانند طراحی، کنترل و بهینه­سازی فرایندهای شیمیایی استفاده نمود [4].

اطلاعات چگالی، گرانروی مایعات خالص و مخلوط­ها به منظور اهداف نظری و عملی حائز اهمیت می‌باشند و از نظر کمی و کیفی در مطالعه جنبه­ های ترمودینامیک – انتقال مرتبط با جریان مایع و گرما مفید می­باشد [5].

سولفولان یک حلال آب­گریز دو قطبی، با فرمول مولکولی C4H8SO2 دارای جرم مولکولی 17/120 گرم بر مول می­باشد که به شکل مایع خالص بی­رنگ است اما در صنعت اغلب در رنگ زرد روشن به علت برهمکنش با هوا می باشد که که بطور وسیع در صنعت نفت برای بازیافت ترکیبات آروماتیک و دیگر ترکیبات آلی با روش استخراج مایع[1] بکار می­رود و همچنین در استخراج گاز  برای خالص­سازی و تصفیه بخار گاز طبیعی استفاده می­ شود و برای جزء جزء کردن اسید چرب به اجزای اشباع و غیر اشباع، به عنوان حلال واکنش برای تهیه  پیریدین، ایزوسیانات، تهیه دارو و همچنین فرایند پلیمریزاسیون کاربرد و اهمیت ویژه­ای دارد [7,6].

کلروبنزن، یک مولکول قطبی است و به عنوان یک ترکیب مهم در سینتیک شیمیایی، در فرایند دارویی و بیولوژیکی”ضد قارچ”، به عنوان ضدعفونی کننده و به طور گسترده­ای در تهیه حلال­های صنعتی به­کار می­رود [9,8].

برومو بنزن مایعی زرد رنگ با بویی معطر که یک هالو بنزن است و به عنوان یک ماده اولیه در ساخت فن سیکلیدین استفاده می­ شود و همچنین به عنوان حلال صنعتی و یک افزود­نی در روغن­های موتور به­کار می­رود و همچنین در تولید دارو کاربرد دارد [10].

نیترو بنزن، یک حلال دو قطبی چند منظوره است که برای تحقیقات سینیتیکی و الکتروشیمیایی به­کار می­رود که 95% آن در تهیه آنیلین مصرف می­ شود و همچنین در تهیه لاستیک ، آفت­کشها، مواد منفجره، دارو و همچنین به عنوان یک عطر ارزان قیمت در تهیه صابون و موارد بسیار دیگر کاربرد دارد ]13,11[

مروری بر پژوهش­های انجام شده

کریشنا و همکارانش[2] در سال 2009 چگالی، گرانروی، مخلوط­ های دوتایی از سولفولان با آمین آلیفاتیک را در دمای15/308 درجه کلوین و در فشار اتمسفر اندازه ­گیری کردند و توابع اضافی مربوطه را محاسبه و علامت و بزرگی این

• فهرست مطالب

عنوان                                                 صفحه
چکیده 1
فصل اول            2
1-1    مقدمه      2
1-2    آمارپسماند. 3
1-3    روش­های حذف پسماند. 3
1-3-1   روش دفن زباله. 3
1-3-2   روش سوزاندن پسماند. 4
1-3-3   تبدیل پسماند به کمپوست… 4
1-3-4   بازیافت    4
1-3-5   پیرولیز. 5
فصل دوم :مروری بر مطالعات انجام شده. 6
2-1    طبقه بندی پلیمرها 6
2-1-1   الاستومرها 6
2-1-2   پلاستیک­ها 10
2-1-3     شکست پلی اتیلن.. 13
2-2    انواع تخریب    13
2-3    پیرولیز پلاستیک­ها و رابرها 14
2-4-1     محصولات جانبی پیرولیز. 15
2-5    آزمون­های مورد استفاده در پیرولیز. 16
2-5-1   گرماوزن سنجی حاصل از پیرولیز تایرهای ضایعاتی با سرعت حرارت دهی بالا.. 16
2-5-1   بررسی نمودارهای گرما وزن سنجی.. 17
2-6    کاتالیست­های مورد استفاده در پیرولیز. 21
2-6-1   کاتالیست غربال مولکولی   21
2-6-2   مقدار کاتالیست… 23
2-7    سرعت همزن. 27
2-8      پارامترهای فرایندی مؤثر بر پدیده پیرولیز پلی الفین ها 28
2-8-1   تأثیر دما برروی فرایند پیرولیز. 28
2-8-2   تأثیر کاتالیست برروی فرایند پیرولیز. 32
2-8-3   تأثیر گازهای حامل بر فرایند پیرولیز. 36
2-8-4   تأثیر سرعت همزن بر روی فرایند پیرولیز. 38
2-9    چند مثال مختلف از پیرولیز. 40
فصل سوم: مواد و روش­ها 42
3-1    روش­های آزمون. 42
3-1-1  روش انجام آزمون پیرولیز. 42
3-1-2   روش انجام آزمون با بهره گرفتن از دستگاه گرماوزن سنجی 43
3-1-3  دستگاه کروماتوگرافی گازی.. 44
3-2    مواد آزمون. 44
3-2-1   استایرن بوتادین رابر. 44
3-2-2   پلی بوتادین رابر. 45
3-2-5   کاتالیست H-Mordenite. 47
3-2-6   کاتالیست  HZSM-5. 47
3-2-7   پلی اتیلن سنگین.. 48
فصل چهارم: تحلیل نتایج و بحث   .. 49
4-1    مقدمه      49
4-2    پیرولیز پلی اتیلن سنگین   49
4-2-1   پیرولیز حرارتی  پلی اتیلن سنگین.. 50
4-2-2   پیرولیز کاتالیستی پلی اتیلن سنگین.. 50
4-3    پیرولیز پلی پروپیلن.. 55
4-3-1   پیرولیز حرارتی پلی پروپیلن.. 55

 

4-3-2   پیرولیز کاتالیستی پلی پروپیلن.. 56
4-4    پیرولیز پلی بوتادین رابر. 60
4-4-1   پیرولیز حرارتی پلی بوتادین رابر. 60
4-4-2   پیرولیز کاتالیستی پلی بوتادین رابر. 60
4-4-3   تأثیر درصدکاتالیست FCC بر پیرولیز پلی بوتادین رابر. 66
4-4-4   بررسی روند تغییرات دما طی فرایند پیرولیز پلی بوتادین رابر. 69
4-5    پیرولیز استایرن بوتادین رابر. 71
4-5-1   پیرولیز حرارتی استایرن بوتادین رابر. 71
4-5-2   پیرولیز کاتالیستی استایرن بوتادین رابر. 72
4-5-3   بررسی تأثیر درصد کاتالیست FCC بر پیرولیز استایرن بوتادین رابر. 76
4-7     نتایج آزمون گرما وزن سنجی.. 84
4-7-1   بررسی تخریب پلی بوتادین رابر با بهره گرفتن از گرما وزن سنجی.. 84
4-7-2   بررسی تخریب استایرن بوتادین رابر با بهره گرفتن از گرما وزن سنجی.. 90
فصل 5 : نتیجه گیری و پیشنهادات    93
5-1    نتایج        93
5-2    پیشنهادات    96
ضمائم      97
مراجع    121
فهرست اشکال
شکل ‎1‑1 شکل درصد پسماندهای تولیدی در انگلیس. 3
شکل ‏2‑1 مقایسه­ منحنی­های گرما وزن سنجی برای پیرولیز حرارتی و کاتالیستی پلی پروپیلن با سرعت حرارت دهی K/min10،تحت گاز نیتروژن 17
شکل ‏2‑2 منحنی های کاهش وزن تخریب پلی پروپیلن با کاتالیست FCC در سرعت های حرارت دهی مختلف 18
شکل ‏2‑3 منحنی های کاهش وزن تخریب پلی پروپیلن با کاتالیست FCC و کاتالیست های بازیابی شده 19
و کاتالیست های کک­دار شده 20
شکل ‏2‑5  منحنی گرما وزن سنجی  در تخریب الاستومرNR/SBR با سرعت حرارت دهی 40 درجه سانتی گراد بر دقیقه 21
شکل ‏2‑6 درصد محصول مایع حاصل از پیرولیز حرارتی و کاتالیستی پلی اتیلن سنگین با کاتالیست FCC (خط ممتد:کاتالیستی، خط­چین: حرارتی و در دمای مربع: 400 درجه­ سانتیگراد، دایره: 430 درجه­ سانتیگراد)…………………………………………………………………………………………………………………………25
شکل ‏2‑7  درصد ترکیبات مختلف در محصول پیرولیز حرارتی پلی اتیلن سنگین در دمای 430 درجه­ سانتیگراد 26
شکل ‏2‑8  درصد ترکیبات مختلف در محصول پیرولیز کاتالیستی پلی اتیلن سنگین با کاتالیست FCC در دمای 430 درجه­ سانتیگراد 27
شکل ‏2‑9 مقایسه هیدروکربن­های حاصل از تخریب کاتالیستی ترکیب پلاستیک­های پرمصرف به عنوان تابعی از زمان در دماهای مختلف و با کاتالیست  FCC. 29
شکل ‏2‑10 تأثیر دما بر روی ترکیب درصد محصولات پیرولیزپلی اتیلن سنگین 32
شکل ‏2‑11 مقایسه هیدروکربن­های حاصل از تخریب کاتالیستی ترکیب پلاستیک­های پرمصرف به عنوان تابعی از زمان در دمای 390 درجه سانتیگراد و با کاتالیست­های مختلف… 35
شکل ‏2‑12 بازده محصول مایع حاصل از تخریب کاتالیستی پسماندهای پلاستیکی مختلف با کاتالیست FCC در دمای 400 درجه سانتیگراد 36
شکل ‏2‑13 فرایند پیرولیز LDPE(Miskokzi) 40
شکل ‏3‑1 سیستم آزمایشگاهی پیرولیز 43
شکل ‏4‑2  تنوع ترکیبات موجود در محصول مایع حاصل از پیرولیز پلی بوتادین رابر با 15 درصد از کاتالیست­های مختلف. 64
شکل ‏4‑3 توزیع محصول مایع از نظر تعدادکربن، درصد محصولات در گستره­ی بنزین حاصل از پیرولیز پلی بوتادین رابر باکاتالیست­های مختلف. 65
شکل ‏4‑4 توزیع ترکیبات مختلف در محصول مایع حاصل از پیرولیز پلی بوتادین رابر با درصدهای مختلف از کاتالیست FCC. 68
شکل ‏4‑5  مقایسه­ میزان محصول مایع خروجی بر حسب زمان و دما در پیرولیز PBR  با کاتالیست FCC. 71
شکل ‏4‑6  توزیع ترکیبات مختلف در محصول مایع حاصل از پیرولیز استایرن بوتادین رابر با 15 درصد از کاتالیست­های مختلف. 75
شکل ‏4‑7  توزیع محصول مایع از نظر تعدادکربن ودرصد محصولات در گستره­ی بنزین حاصل از پیرولیز استایرن بوتادین رابر با کاتالیست­های مختلف. 76
شکل ‏4‑8 میزان محصول مایع خروجی بر حسب زمان و دما در پیرولیز SBR  با کاتالیست FCC.. 79
شکل ‏4‑9 مقدار محصول مایع خروجی در پیرولیز پلیمرهای مختلف با کاتالیست FCC در شرایط مناسب. 80
شکل ‏4‑10 مقدار محصول مایع خروجی در پیرولیز پلیمرهای مختلف با کاتالیستHZSM-5. 81
شکل ‏4‑11 مقدار محصول مایع  خروجی حاصل از پیرولیز پلیمرهای مختلف با کاتالیست H-Mordenite. 83

شکل ‏4‑13 نمودار تخریب حرارتی نمونه­ H26 در سرعت­های 15، 30 و45 درجه­ سانتیگراد بر دقیقه. 88
شکل ‏4‑14 نمودار تخریب حرارتی نمونه­ H33 در سرعت­های 15، 30 و45 درجه­ سانتیگراد بر دقیقه. 88
شکل ‏4‑15  نمودار تخریب حرارتی نمونه­ H39 در سرعت­های 15، 30 و45 درجه­ سانتیگراد بر دقیقه. 89
شکل ‏4‑16  نمودار تخریب حرارتی نمونه­ H47 در سرعت­های 15، 30 و45 درجه­ سانتیگراد بر دقیقه. 89
شکل ‏4‑17  نمودار تخریب حرارتی پلی بوتادین رابر و نمونه­های پخت شده­ی آن در سرعت 15 درجه­ سانتیگراد بر دقیقه. 90
شکل ‏4‑18 نمودار تخریب حرارتی نمونه­ SBR در سرعت­های 15، 30 و45 درجه­ سانتیگراد بر دقیقه. 91
فهرست جداول
جدول ‏2‑1  انواع فرایند تبدیل پلیمرها به کوچک مولکول­ها 14
جدول ‏2‑2  درصد آروماتیک موجود در جزء  مایع حاصل از شکست مخلوط پلی الفینی در ˚C400 تحت کاتالیست HZSM-5 و در نسبت­های متفاوت پلیمر به کاتالیست… 24
جدول ‏2‑3  درصد محصولات حاصل از تخریب پلی اتیلن سنگین در 430 درجهی سانتیگراد. 24
جدول ‏2‑4  محصولات و شرایط پیرولیز پلی الفین­ها. 31
جدول ‏2‑5  اثر کاتالیست FCC روی پیرولیز در پنج درصد متفاوت از صفر تا 60 درصد کاتالیست نسبت به پلیمرپلی اتیلن سنگین در دمای  C˚450 و با سرعت همزن RPM50. 34
جدول ‏2‑6  تأثیر گازهای حامل مختلف بر روی محصولات پیرولیز پلی اتیلن سبک خطی  در دمای 450 درجه سانتی گراد و با کاتالیست FCC. 37
جدول ‏2‑7  جدول تأثیر همزن بر روی محصولات پیرولیز پلی اتیلن سبک خطی 39
جدول ‏3‑1 مشخصات استایرن بوتادین رابر. 45
جدول ‏3‑2 مشخصات پلی بوتادین رابر. 46
جدول ‏3‑3 مشخصات پلی پروپیلن. 46
جدول ‏3‑4  مشخصات کاتالیست FCC مورد استفاده. 47
جدول ‏3‑5  نتایج آزمون  BET كاتالیست­های تجاری استفاده شده. 47
جدول ‏3‑6  مشخصات پلی اتیلن سنگین استفاده شده. 48
جدول ‏4‑1  درصد محصولات پیرولیز حرارتی وکاتالیستی  پلی اتیلن سنگین در آزمایش­های مختلف. 51
جدول ‏4‑2  توزیع ترکیبات مختلف در محصول مایع حاصل از پیرولیز پلی اتیلن سنگین با 15 درصد از کاتالیست FCC و HZSM-5. 53
جدول ‏4‑3  توزیع محصول مایع از نظر تعدادکربن، درصد محصولات در گستره­ی بنزین حاصل از پیرولیز پلی اتیلن سنگین با کاتالیست­های FCC و HZSM-5. 54
جدول ‏4‑4  درصد محصولات پیرولیز حرارتی و کاتالیستی پلی پروپیلن در آزمایش­های مختلف. 56
جدول ‏4‑5 توزیع ترکیبات مختلف در محصول مایع حاصل از پیرولیز پلی پروپیلن با 15 درصد از کاتالیست­های FCC وHZSM-5. 58
جدول ‏4‑6 توزیع محصول مایع از نظر تعدادکربن، درصد محصولات در گستره­ی بنزین حاصل از پیرولیز پلی پروپیلن با کاتالیست­های FCC و HZSM-5. 59
جدول ‏4‑7  درصد محصولات پیرولیز حرارتی و کاتالیستی پلی بوتادین رابر در آزمایش­های مختلف. 61
جدول ‏4‑8  تنوع ترکیبات موجود در محصول مایع حاصل از پیرولیز پلی بوتادین رابر با 15 درصد از کاتالیست­های مختلف. 63
جدول ‏4‑9 توزیع محصول مایع از نظر تعدادکربن، درصد محصولات در گستره­ی بنزین حاصل از پیرولیز پلی بوتادین رابر باکاتالیست­های مختلف. 65
جدول ‏4‑10 تأثیر مقدار کاتالیست  FCC بر پیرولیز پلی بوتادین رابر. 66
جدول ‏4‑11 توزیع ترکیبات مختلف در محصول مایع حاصل از پیرولیز پلی بوتادین رابر با درصدهای مختلف از کاتالیست FCC. 67
جدول ‏4‑12 توزیع محصول مایع از نظر تعدادکربن ودرصد محصولات در گستره­ی بنزین حاصل از پیرولیز پلی بوتادین رابر با درصدهای مختلف از کاتالیست FCC. 68
جدول ‏4‑13 روند تغییرات دما و میزان محصول مایع خروجی طی فرایند پیرولیز پلی بوتادین رابر. 69
جدول ‏4‑14  درصد محصولات پیرولیز حرارتی و کاتالیستی استایرن بوتادین رابر در آزمایش­های مختلف. 72
جدول ‏4‑15 توزیع ترکیبات مختلف در محصول مایع حاصل از پیرولیز استایرن بوتادین رابر با 15 درصد از کاتالیست­های مختلف. 74
جدول ‏4‑16 توزیع محصول مایع از نظر تعدادکربن ودرصد محصولات در گستره­ی بنزین حاصل از پیرولیز استایرن بوتادین رابر با کاتالیست­های مختلف. 76
جدول ‏4‑17 تأثیر درصد کاتالیست FCC بر پیرولیز استایرن بوتادین رابر. 77
جدول ‏4‑18 روند تغییرات دما و میزان محصول مایع طی فرایند پیرولیز استایرن بوتادین رابر. 78
در تخریب پلی بوتادین رابر با سرعت­های حرارت دهی مختلف. 86
جدول ‏4‑20 مکانیسم­های شکست پلی بوتادین رابر در سه مرحله­ شروع، رشد و اختتام برای سرعت­های مختلف. 86
جدول ‏4‑21 سیستم پخت نمونه­های پلی­بوتادین رابر با درصدهای مختلف شتاب دهندهTMTD. 8

  فهرست مطالب

عنوان                                                                         صفحه

چکیده 1

فصل اول – کلیات

• پیشگفتار3
• اهمیت موضوع3
• اهداف تحقیق 4

فصل دوم – بررسی متون و مطالعات دیگران در این زمینه

بخش اول  – گیاه شناسی

2-1-1 تیره نعنا 7

2-1-2 اختصاصات تشریحی تیره نعنا8

2-1-3 رده بندی گیاه نعنا فلفلی 8

2-1-4 اسامی مختلف 8

2-1-5 ریخت شناسی و مرفولوژی گیاه نعنا فلفلی 9

2-1-6 کشت گیاه 11

2-1-7 برداشت محصول 12

2-1-8 ترکیبات شیمیایی 12

2-1-9 اسانس نعنا فلفلی 13

2-1-10 مشخصات 14

2-1-11 تاریخچه 15

2-1-12 خواص درمانی 15

2-1-13 فرآورده های دارویی   L.) Mentha piperita)16

    بخش دوم –آنتی اکسیدان ها، فلانوئید ها، فنل ها واثرات آنها

2- 2-1 رادیکال آزاد 18

2-2-2 عوامل مؤثر در تشکیل رادیکال آزاد 19

2-2-3 انواع رادیکال های آزاد 20

2-2-4 رادیکال های آزاد و بیماریها 22

2-2-5 ترکیبات آنتی اکسیدانی 23

2-2-6 آنتی اکسیدانهای طبیعی و اهمیت آن23

2-2-7 نحوه طبقه بندی آنتی اکسیدنها بر حسب عملکرد 24

2-2-8 مکانیسم علمکرد آنتی اکسیدانها محافظ 25

2-2-9 مکانیسم عملکرد آنتی اکسیدانهای شکننده زنجیره27

2-2-10 انواع آنتی اکسیدانها از نظر منشأ 29

2-2-11 نقش گیاهان به عنوان منابع آنتی اکسیدانی 30

2-2-12 کاربرد آنتی اکسیدان‏ها 31

2-2-13 فلاونوئیدها 32

2-2-14 پراکندگی فلاونوئیدها در طبیعت 33

2-2-15 نقش فلاونوئیدها در طبیعت 34

2-2- 16 ا نواع فلاونوئیدها 35

2-2-17 خواص فیزیکو شیمیایی فلاونوئیدها 36

2-2-18 نقشهای بیولوژیک فلاونوئیدها 37

2-2- 19خواص درمانی و صنعتی و اثرات فلاونوئیدها 38

2-2- 20منابع مهم غذایی 40

2-2-21 ترکیبات فنلی 40

2-2-22 ساختار شیمیایی ترکیبات فنلی 41

2-2-23 جایگاه ترکیبات فنلی و عملکرد آنها 41

   بخش سوم– روش های استخراج مواد موجود در گیاهان

2-3-1 تأثیر شرایط اکولوژیک بر مواد و خواص گیاهان دارویی 44

2-3-2 زمان برداشت 46

2-3-3 روش های خشک کردن گیاهان دارویی 46

2-3-4 آسیاب کردن 47

2-3-5 عصاره 48

2-3-6 عصاره تام 48

2-3-7 استخراج مواد گیاهی 49

2-3-8 روش های استخراج50

2-3-9 روش های تصفیه و جدا سازی عصاره 55

2-3-10 روش های مختلف تغلیظ عصاره 56

2-3-11 روش محاسبه میزان عصاره براساس در صد 57

2-3-12 ارزیابی عصاره های گیاهی 57

    بخش چهارم – اسانس و روش های استخراج آن

 

 

2-4-1 اسانس چیست  59

2-4-2 عوامل مؤثر بر کیفیت و کمیت اسانس 59

2-4-3 محل اسانس در گیاه 60

2-4-4 ویژگی فیزیکی اسانس 60

2-4-5 جنس اسانس 61

2-4-6 شیمی اسانس62

2-4-7طبقه بندی اسانس براساس عامل شیمیایی 63

2-4-8 روش های جدا سازی اسانس از گیاه 65

2-4-9 کاربرد اسانس ها و اثرات درمانی  67

2-4-10 عوارض جانبی اسانس ها 69

2-4-11 دلیل استفاده از اسانس ها به جای گیاهان دارویی 70

بخش پنجم – متیل جاسمونات

2-5-1 هورمون های گیاهی72

2-5-2 متیل جاسمونات 72

2-5-3 ترکیبات شیمیایی متیل جاسمونات 73

2-5-4 محل تولید 73

2-5-5 روش های کاربرد 74

2-5-6 اثرات متیل جاسمونات در گیاهان 74

فصل سوم – مواد و روش ها 

   بخش اول –  مواد و وسایل لازم    

3-1-1 مواد و وسایل مورد نیاز 79

3-1-2 تهیه نمونه 80

3-1-3 نحوه اسپری نمونه 81

3-1-4 جمع آوری و خشک کردن 81

3-1-5 پودر کردن  82

3-1-6 تهیه عصاره به روش خیساندن(ماسراسیون) 82

3-1-7 اسانس گیری83

3-1-8 مواد و وسایل لازم برای تهیه اسانس83

3- 1-9 روش تهیه اسانس    84

    بخش دوم – روش های اندازه گیری

3-2-1 روش اندازه گیری فعالیت آنتی اکسیدانی 87

3-2 -2 روش DPPH 87

3-2- 3تست DPPH 90

3-2-4روش کار تعیین محتوای تام فنلی 93

3-2-5 روش کار تعیین محتوای تام فلاونوئیدی94

فصل چهارم – تحلیل و آنالیز نتایج

4-1 نتایج حاصل از رشد گیاه97

4-2 نتایج استخراج اسانس 99

4-3 میزان عصاره و درصد عصاره 100

4-4 بررسی نتایج فعالیت آنتی اکسیدانی 100

4-5 بررسی نتایج حاصل از محتوای تام فنلی عصاره ها 106

4-6 بررسی نتایج حاصل از محتوای تام فلاونوئیدی عصاره ها108

فصل پنجم – بحث و پیشنهادات

5-1 بحث 112

5-2 پیشنهادات 116

منابع119

چکیده انگلیسی 130

ضمائم 131

فهرست اشکال

عنوان                                                                                    صفحه

شکل (1-2) گیاه نعنا فلفلی 9

شکل (2-2) گیاه نعنا فلفلی به همراه گل آذین آن 11

شکل (2-3) عوامل خارجی در تولید رادیکال آزاد 20

شکل (2-4)  ساختار موکلولی گلوتاتیون GS 26

شکل (2-5) ساختار فلاونوئیدی 32

شکل (2-6) ساختار متیل جاسمونات 73

   شکل (3-1) نمونه دریافت شده از مرکز تحقیقات ولنجک 80

   شکل (3-2) دکانتور های حاصل از چهار گروه برای تهیه ی عصاره 83

شکل (3-3) دستگاه کلونجر 84

شکل (3-4) ساختار DPPH 88

شکل (3-5)واکنش احیا رادیکال DPPH88

شکل(3-6)دستگاه اسپکتروفوتومتر 92

شکل (3-7)اثر رادیکال DPPH بر غلظت های مختلف عصاره نعنا  فلفلی92

شکل(3-8) اثر فولین –سیوکالیتو بر عصاره گیاه نعنا فلفلی94

شکل (4-1) میزان رشد نمونه شاهد با آب 97

شکل (4-2) میزان رشد نمونه شاهد با الکل98

شکل (4-3) میزان رشد نمونه تیمار 50 میکرو مولار99

شکل (4-4) میزان رشد نمونه تیمار 100 میکرو مولار100

شکل (4-5) نموداردرصد مهار DPPH در غلظت های مختلف نمونه شاهد با آب101

شکل(4-6) نمودار نموداردرصد مهار DPPH در غلظت های مختلف نمونه شاهد با الکل101

شکل (4-7) نموداردرصد مهار DPPH در غلظت های مختلف نمونه تیمار 50 میکرو مولار102

شکل(4-8) نموداردرصد مهار DPPH در غلظت های مختلف نمونه تیمار 100 میکرو مولار102

شکل (4-9) مقایسه میانگینIC50 ±STD error در نمونه های مختلف شاهدها و تیمارها103

شکل(4-10) نمودار مقایسه میانگین جذب نمونه ها در غلظت مختلف ±STD Error در سطح p*≤0.01104

شکل (4-11) نمودارحاصل از منحنی کالیبراسیون استاندارد گالیک اسید106

شکل (4-12)نمودارمیانگین جذب نمونه ها در بررسی محتوای تام فنلی±STD Error 107

شکل(4-13) نمودار حاصل از منحنی کالیبراسیون استاندارد روتین 108

شکل (4-14) نمودار میانگین جذب نمونه ها در بررسی محتوای تام فلاونوئیدی ±STD Error 109

فهرست جداول

عنوان                                                                                   صفحه

   جدول (4-1) میزان اسانس تولید شده99

جدول (4-2)میزان عصاره و درصد عصاره100

جدول (4-3) میانگین IC50 ±STD error 5 در سطحP*≤0.05104

جدول (4-4) میانگین جذب نمونه ها در بررسی محتوای فنلی ±STD error با p*≤0.01105

جدول(4-5) نتایج برحسب mg گالیک اسید درگرم نمونه های عصاره 107

جدول(4-6) نتایج برحسب mg گالیک اسید درگرم نمونه های عصاره متانولی108

جدول (4-7) میانگین جذب نمونه ها در بررسی محتوای فلاونوئیدی ±STD error با p≤0.01110

جدول(4-8) نتایج برحسب mg روتین در گرم نمونه های عصاره متانولی110

چکیده

گیاهان منبع غنی از ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی هستند که از مهمترین آنتی­اکسیدان­های طبیعی به شمار می­آیند. آنتی­اکسیدان­های موجود در رژیم غذایی به لحاظ محافظت بدن در مقابل استرس اکسیداتیو و حفظ سلامت حائز اهمیت هستند. در این تحقیق به بررسی تأثیر متیل جاسمونات بر محتوای فنلی و فلاونوئیدی و همچنین اثر آنتی­اکسیدانی و ضدرادیکالی گیاه نعنا فلفلی پرداخته می­ شود .

روش تحقیق: در این مطالعه نمونه­های گیاه نعنا  فلفلی به مدت 7 هفته نگهداری شده و سپس با محرک رشد متیل جاسمونات 50 و 100 میکرو مولار مورد تیمار قرار گرفته­اند. در ادامه میزان محتوای تام فنلی و فلاونوئیدی عصاره متانولی گیاه به روش اسپکتروفتومتری تعیین شده و در نهایت فعالیت آنتی­اکسیدانی عصاره گیاه در غلظت­های مختلف با بهره گرفتن از روش مهار رادیکال آزاد 2 و2 دی فنیل 1-پیکریل هیدرازیل DPPH)) اندازه ­گیری شد. تجزیه و تحلیل داده ­ها با نرم افزار SPSS نسخه 16 و روش آزمون آنالیز واریانس انجام شد.

یافته ها: نتایج بدست آمده نشان داد که میزان اسانس حاصل با افزایش غلظت تیمار بیشتر شده و در نمونه تیمار 100 میکرو مولارافزایش چشمگیر­تر بود. وهمچنین برای گروه­های شاهد با آب، شاهد با الکل، تیمار 50 میکرو مولارو تیمار 100 میکرو مولار محتوای تام ترکیبات فنلی عصاره متانولی گیاه برحسب میلی گرم­های گالیک اسید بر گرم نمونه به صورت  05/216،  75/224، 45/304 و 45/433 و محتوای تام ترکیبات فلاونوئیدی عصاره متانولی گیاه برحسب میلی گرمهای روتین به گرم نمونه به ترتیب 29/13، 84/13، 99/14 و 46/19میانگین غلظت عصاره در مهار 50 درصد IC50))± Std error به ترتیب 73/1±41/81 ، 46/1±05/77 ،11/2±81/64 و 55/0±13/58 حاصل گردید.

    نتیجه ­گیری: این نتایج نشان می­ دهند که محتوای تام فنلی وفلاونوئیدی و نیز قدرت عصاره گیاه در مهار رادیکال DPPH)) افزایش یافته است. بنابراین می­توان با در نظر گرفتن دیگر جنبه­ های سلامتی و زیست محیطی از متیل جاسمونات هنگام کشت گیاه نعنا فلفلی استفاده نمود.

کلید واژه ­ها: متیل جاسمونات، نعنا فلفلی، محتوای فنلی، محتوای فلاونوئیدی، اثر آنتی­اکسیدانی

فصل اول

 

کلیات

1-1 پیشگفتار

پیوند انسان با گیاهان همواره با رمز و رازهایی ناشناخته همراه بوده و همیشه انسان سعی نموده تا با بهره گرفتن از اطلاعات پیشینیان و تجربیات علمی وعملی خود رازهای دنیای اسرار آمیز گیاهان راکشف کند. از دوران کهن استفاده از

 

فهرست

عنوان                                                                                                                               صفحه
چکیده……………………………………………………………………………………………………………………….1
مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………….2
فصل اول:کلیات
(1-1)تاثیر سولفور بر آلایندگی خودرو…………………………………………………………………………..10
(1-2)تاثیرات سولفور بر روی موتورهای دیزل و تکنولوژی کنترل آلاینده ها…………………………..11
(1-3) منشا پیدایش سولفور……………………………………………………………………………………….12
(1-4)انواع روش های شیرین سازی……………………………………………………………………………….13
                 (1-4-1)شیرین سازی دکتر………………………………………………………………………………14
                 (1-4-2)شیرین سازی کلرید مس………………………………………………………………………15
                 (1- 4-3)فرایند هیپوکلریت……………………………………………………………………………….17
                 (1-4-4)فرایند غربال مولکولی…………………………………………………………………………..18
                 (1-4-5)شستشو با محلول سود…………………………………………………………………………20
                 (1-4-6)فرایند مراکس…………………………………………………………………………………….22
               (1–4-7) فرایندDMD…………………………………………………………………………………………24
                (1-4-8)فرایند DMC……………………………………………………………………………………….26
                (1- 4– 9)تصفیه هیدروژنی………………………………………………………………………………..42
فصل دوم:مروری بر تحقیقات گذشته
فصل سوم: آنالیز و بررسی فرایند گوگردزدایی از نفتا (DMD)
(3-1)تعریف ………………………………………………………………………………………………………..67
 (3-2)طراحی و شبیه سازی فرایند…………………………………………………………………………….68
 (3-3)ویژگی های HYSYS…………………………………………………………………………………….68
 (3-4)کاربرد های شبیه سازی ………………………………………………………………………………….69
 (3-5) نرم افزار های مشابه……………………………………………………………………………………..69
 (3-6)روند انجام تحقیق………………………………………………………………………………………….70
                    (3-6-1): مطالعات كتابخانه‌ای ……………………………………………………………………….70
                  (3-6-2): شبیه­سازی فرایند گوگردزدایی از نفتا توسط نرم­افزار HYSYS ……………..72
        (3-7) نتایج کلی از فرایند DMD………………………………………………………………………………..88
فصل چهارم: بحث و نتیجه گیری
 (4-1):اثر دبی خوراک ورودی  برروی عملکرد فرایند DMD………………………………………91
 فصل پنجم:ارائه پیشنهادات برای ادامه کار در آینده  
(5-1)بحث و نتیجه گیری………………………………………………………………………………………..110
(5-2)بحث و نتیجه‌گیری و ارائه پیشنهادات برای ادامه کار در آینده………………………………….113
منابع و ماخذ
         فهرست منابع فارسی…………………………………………………………………………………………….115
        فهرست منابع غیر فارسی………………………………………………………………………………………..116
        چکیده انگلیسی……………………………………………………………………………………………………..118
فهرست جدول ها
عنوان                                                                                                                       صفحه
جدول(1-1)……………………………………………………………………………………………………………4
جدول(1-2)………………………………………………………………………………………………………….. 13
جدول(1-3)…………………………………………………………………………………………………………..19
جدول(2-1)…………………………………………………………………………………………………………..47
جدول(2-2)…………………………………………………………………………………………………………..47
جدول(2-3)…………………………………………………………………………………………………………..52
جدول(3-1)…………………………………………………………………………………………………………..76
جدول(3-2)…………………………………………………………………………………………………………..77
جدول(3-3)…………………………………………………………………………………………………………..79
جدول(3-4)…………………………………………………………………………………………………………..81
جدول(3-5)…………………………………………………………………………………………………………..82
جدول(3-6)…………………………………………………………………………………………………………..83
جدول(3-7)…………………………………………………………………………………………………………..85
جدول(3-8)…………………………………………………………………………………………………………..86
جدول(3-9)…………………………………………………………………………………………………………..88
جدول(3-10)…………………………………………………………………………………………………………89
جدول(4-1)…………………………………………………………………………………………………………107
جدول(4-2)…………………………………………………………………………………………………………107
 جدول (5-1)……………………………………………………………………………………………………….112
فهرست نمودار ها
عنوان                                                                                                                  صفحه
نمودار(2-1)………………………………………………………………………………………………………..48
نمودار(2-2)………………………………………………………………………………………………………..48
نمودار(4-1)………………………………………………………………………………………………………..91
نمودار(4-2)………………………………………………………………………………………………………..92
نمودار(4-3)………………………………………………………………………………………………………..92

 

نمودار(4-4)………………………………………………………………………………………………………..93
نمودار(4-5)………………………………………………………………………………………………………..93
نمودار(4-6)………………………………………………………………………………………………………..94
نمودار(4-7)………………………………………………………………………………………………………..95
نمودار(4-8)………………………………………………………………………………………………………..96
نمودار(4-9)…………………………………………………………………………………………………………96
نمودار(4-10)………………………………………………………………………………………………………97
نمودار(4-11)………………………………………………………………………………………………………97
نمودار(4-12)……………………………………………………………………………………………………….99
نمودار(4-13)………………………………………………………………………………………………………99
نمودار(4-14)……………………………………………………………………………………………………..100
نمودار(4-15)……………………………………………………………………………………………………..100
نمودار(4-16)……………………………………………………………………………………………………..101
نمودار(4-17)……………………………………………………………………………………………………..101
نمودار(4-18)……………………………………………………………………………………………………..103
نمودار(4-19)……………………………………………………………………………………………………..104
نمودار(4-20)……………………………………………………………………………………………………..104
نمودار(4-21)……………………………………………………………………………………………………..105
نمودار(4-22)……………………………………………………………………………………………………..105
نمودار(4-23)……………………………………………………………………………………………………..106
نمودار(4-24)……………………………………………………………………………………………………..108
نمودار(4-25)……………………………………………………………………………………………………..108
فهرست شکل ها
عنوان                                                                                                                  صفحه
شکل(1-1)……………………………………………………………………………………………………..15
شکل(1-2)……………………………………………………………………………………………………..17
شکل(1-3)……………………………………………………………………………………………………..18
شکل(1-4)……………………………………………………………………………………………………..20
شکل(1-5)……………………………………………………………………………………………………..22
شکل(1-6)……………………………………………………………………………………………………..23
شکل(1-7)……………………………………………………………………………………………………..25
شکل(1-8)……………………………………………………………………………………………………..27
شکل(1-9)……………………………………………………………………………………………………..27
شکل(1-10)……………………………………………………………………………………………………29
شکل(1-11)……………………………………………………………………………………………………31
شکل(1-12)……………………………………………………………………………………………………34
شکل(1-13)……………………………………………………………………………………………………36
شکل(1-14)……………………………………………………………………………………………………38
شکل(1-15)……………………………………………………………………………………………………39
شکل(2-1)……………………………………………………………………………………………………..46
شکل(2-2)………………………………………………………………………………………………………46
شکل(2-3)………………………………………………………………………………………………………….54
شکل(2-4)………………………………………………………………………………………………………….56
شکل(2-5)………………………………………………………………………………………………………….57
شکل(2-6)………………………………………………………………………………………………………….58
شکل(2-7)………………………………………………………………………………………………………….59
شکل(2-8)………………………………………………………………………………………………………….59
شکل(2-9)………………………………………………………………………………………………………….60
شکل(2-10)………………………………………………………………………………………………………..61
شکل(3-1)…………………………………………………………………………………………………………..74
شکل(3-2)…………………………………………………………………………………………………………..75
شکل(3-3)…………………………………………………………………………………………………………..84
 

چكیده

براساس مطالعات انجام شده، فرایندهای مختلفی برای گوگردزدایی از نفتا وجود دارد که برای تعیین روش گوگردزدایی از نفتا، پارامترهایی بسیار تعیین کننده وجود دارد که نوع ترکیبات گوگرددار و دما وفشار عملکردی یکی از مهمترین پارامترهای تعیین ­کننده­ روش گوگردزدایی از نفتا می­باشد. یکی از مهترین ترکیبات مضر که در نفتا وجود دارد H2S، CO2 و COS می­باشدکه مهترین آن COS می­باشد. به­همین ترتیب در این تحقیق، یک فرایند گوگردزدایی از نفتا (DMD) با افزودن دی­اتانل آمین توسط نرم­افزار HYSYS شبه سازی شده است. هدف از طراحی فرایند  DMD، حذف مرکاپتان­ها از یک جهت و حذف H2S و CO2 از یک جهت دیگر می­باشد. که مرکاپتان­های موجود در این فرایند شامل M-Mercaptan و E-Mercaptan می­باشد. فرایند DMD شامل دو راکتور کاتالیستی و جداکننده دو فازی و سه فازی می­باشد. هدف از راکتور کاتالیستی، تبدیل COS به H2S و CO2 می­باشد، و در خروجی از راکتور کاتالیستی دوم در جهت مخالف فرایند، به فرایند دی­اتانل آمین را به آن افزودیم و براساس یکپارچگی فرایند مقدار COS، H2S و CO2 خروجی از فرایند بسیار کاهش یافته است که تقریبا 1/0از CO2 و H2S فرایند از فلش دو فازی خارج شده است و مابقی آن، به­عنوان ورودی به راکتور کاتالیستی اول بازگردانده شده است. هدف از جداکننده سه فازی، خارج کردن هیدروکربن­های سبک و مرکاپتان­ها از خروجی فاز مایع سبک سه فازی می­باشد و هدف از جداکننده دو فازی، خارج کردن H2S و CO2 می­باشد که مقدار بسیار ناچیزی از مرکاپتان­ها به صورت مایع از جداکننده­ دو فازی خارج شده است که این مقدار بسیار ناچیز، پروژه را از هدف دور نخواهد کرد. تقریبا 032/0 و 02/0 از M-Mercaptan و E-Mercaptan خروجی از راکتور کاتالیستی اول از فلش دو فازی خارج شده است. به­ترتیب نسبت M-Mercaptan و E-Mercaptan خروجی از فلش دوفازی به فلش سه فازی برابر است با 05/0 و  03/0.
کلمات کلیدی: فرایند، گوگردزدایی، نفتا، دی اتانل آمین و یکپارچگی.

مقدمه:

امروزه نفت و مشتقات آن تقریباً 37 درصد مصرف انرژی جهان و 90 درصد سوخت وسایل حمل و نقل بزرگراه ها مانند (اتومبیل ها، اتوبوس ها و کامیون ها) و سیستم های حمل و نقل غیر جاده ای مانند( قطارها، کشتی ها و تجهیزات کشاورزی) را تامین می کنند. با این وجود این سیستم ها سبب انتشار ذرات آلاینده[1] و همچنین انتشار گازهای آلاینده ای چون SOx و NOx می گردند که معضلات زیست محیطی را به همراه دارند. گوگرد یکی از آلودگی های اصلی در نفت و فرآورده های آن مخصوصاً دیزل و یا گازوئیل به شمار می رود که سبب ایجاد آلاینده های جامد دوده و آلاینده ی گازی SOx به هنگام احتراق می گردد. دوده عامل اصلی دود و بخارات سیاه رنگ و مضر خروجی از اگزوز است که سهم عظیمی در آلودگی هوا دارد. همچنین حضور مقادیر اندکی گوگرد در سوخت موتورها منجر به از کار افتادن و غیر فعال شدن مبدل های کاتالیستی شده و کارایی و توانایی آن ها را در اکسید کردن ترکیبات مضری چون مونواکسید کربن، هیدروکربن ها و مواد آلی فرار کاهش می دهد. در همین راستا به منظور کاهش اثرات زیان بار این آلاینده ها، قوانین و مقررات زیست محیطی در بسیاری از کشورهای جهان برای کاهش میزان گوگرد فرآورده های نفتی مخصوصاً دیزل و گازوئیل و تبدیل آن ها به فرآورده های با مقدار گوگرد بسیار پایین[2] ( برای مثال ppm15- 10  در مورد گازوئیل)وضع شده و هر روز سخت گیرانه تر نیز می گردد ]1[
به منظور کاستن از میزان انتشار ذرات معلق (دوده) و اکسیدهای گوگرد سازمان های بین المللی مقرراتی به منظور محدود نمودن میزان گوگرد موجود در سوخت دیزل وضع نمودند. در نوامبر سال 1990آژانس حفاظت از محیط زیست آمریکا[3]  (US-EPA) تمامی وسایل نقلیه موتوری را که از سوخت های دیزلی استفاده می کردند را موظف نمود تا از اکتبر سال 1993 سوخت دیزل با میزان حداکثر گوگرد ppmW 500 را استفاده نمایند که به سوخت دیزل با گوگرد پایین[4] (LSD) شناخته می شود. درژانویه سال 2001 ، این شرایط به صورت سخت گیرانه تری اعلام گردید. در اوایل ژوئن سال 2006  سازمان بین المللی ،پالایشگاه ها را موظف نموده اند تا میزان گوگرد سوخت وسایل نقلیه موتوری را  تا حد ppmW 15  کاهش دهند که به سوخت دیزل با گوگرد بسیار پایین (ULSD) شناخته می شود. در اوایل دسامبر سال 2010 ، تمامی سوخت های دیزل مورد استفاده در بزرگراه ها می بایستی از نوع ULSD باشد. نوع دیگری از سوخت دیزل در سامانه حمل و نقل غیر جاده ای، ریلی و دریایی نیز مورد استفاده قرار می گیرد. پیش از سال 2004 محدودیت خاصی توسط EPA برای میزان گوگرد در سوخت دیزل غیر جاده ای وضع نشده بود. البته کاربردهای صنعتی این نوع دیزل مستثنی گردیده بود و محدودیتی تا سقف 5/0 درصدppmW) 5000(درنظر گرفته شده بود.در ژوئن سال  2004، EPA استانداردهای جدیدی را برای این سوخت دیزل وضع نمود. فرایند دو مرحله ای جهت کاستن از میزان گوگرد برای سوخت دیزل غیر جاده ای به صورت زیر وضع گردید:
الف) تا سقف ppmW 500 از ژوئن سال 2007
ب)تا سقفppmW  15از ژوئن سال 2010
به طور مشابه میزان گوگرد برای سوخت های مصرفی در سامانه های ریلی و دریایی به سقف ppmW 500از تاریخ ژوئن 2007محدود گردید و این در حالی است که این میزان برای تاریخ ژوئن 2012 در سقف  ppmW 15تعیین گردیده است.[1]
نفت کوره اساساً در کشتی ها و نیروگاه ها برای تولید برق و همچنین در برخی از سازه های صنعتی و تجاری برای
ایجاد گرما و دیگر مقاصد فرایندی استفاده می گردد. با توجه به کاربردهای خاص نفت کوره خصوصیات آن عموماً بر

فهرست

عنوان                                                                              صفحه

چکیده ………………………………………………………………………………………………………………………………………..1

فصل اول_گرافن و رهایش…………………………………………………………………………………………………………….2

1-1 مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………….3

1-2 آلوتروپ های کربن ………………………………………………………………………………………………………………4

۱-۲-۱ الماس ……………………………………………………………………………………………………………………………..6

۱-۲-۱-۱ خواص الماس ……………………………………………………………………………………………………………..6

۱-۲-۲ گرافیت …………………………………………………………………………………………………………………………..7

گرافن ………………………………………………………………………………………………………………………………83-2-1

۱-۲-۴ فولرن ……………………………………………………………………………………………………………………………..9

۱-۳ تعریف نانو ذرات ………………………………………………………………………………………………………………..10

1-4 پیشینه فناوری نانو ………………………………………………………………………………………………………………12

۱-۵ تاریخچه گرافن …………………………………………………………………………………………………………………..13

۱-۶ ساختار گرافن ……………………………………………………………………………………………………………………..14

۱-۷ شناسایی اکسید گرافن ………………………………………………………………………………………………………….15

۱-۸ ساخت گرافن ……………………………………………………………………………………………………………………..16

۱-۸-۱ روش ازپایین به بالا ………………………………………………………………………………………………………….16

۱-۸-۲ روش از بالا به پایین …………………………………………………………………………………………………………18

1-9 ارتقاء کیفیت اکسید گرافن ……………………………………………………………………………………………………….21

۱-۱۰ ویژگی های گرافن ………………………………………………………………………………………………………………..22

1-11 کاربرد گرافن ………………………………………………………………………………………………………………………..23

1-12 رهایش …………………………………………………………………………………………………………………………………25

1-12-1 سیستم رهایش و گوارش در سگ…………………………………………………………………………………………26

فصل دوم_ اکسی تتراسایکلین و جذب سطحی ………………………………………………………………………………….27

2-1 آنتی بیوتیک …………………………………………………………………………………………………………………………….28

2-1-1 تاریخچه آنتی بیوتیک …………………………………………………………………………………………………………..28

2-1-2 انواع آنتی‌بیوتیکها و مکانیسم اثر …………………………………………………………………………………………….29

2-2 تتراسایکلین …………………………………………………………………………………………………………………………….30

2-3 اکسی تتراسایکلین ……………………………………………………………………………………………………………………30

2-3-1 خصوصیات فیزیکی و شیمیایی اکسی تتراسایکلین …………………………………………………………………..30

2-3-2 موارد مصرف دارو ……………………………………………………………………………………………………………….31

2-3-3  مکانیسم اثر دارو …………………………………………………………………………………………………………………32

2-3-4 فارماکوکنتیک دارو ……………………………………………………………………………………………………………….32

2-3-5 موارد منع مصرف دارو ………………………………………………………………………………………………………….32

2-3-6دوره پرهیز از مصرف دارو ……………………………………………………………………………………………………..32

2-3-7 شرایط نگهداری دارو ……………………………………………………………………………………………………………33

2-3-8 شناسایی پودر اکسی تتراسایکلین ……………………………………………………………………………………………33

2-3-9 دفع …………………………………………………………………………………………………………………………………….33

2-3-10 موارد منع مصرف و احتیاط  برای سگ ………………………………………………………………………………..33

 

2-3-11 دوز دارو برای سگ…………………………………………………………………………………………………………….34

2-4 جذب سطحی …………………………………………………………………………………………………………………………34

2-4-1 انواع جذب سطحی ……………………………………………………………………………………………………………..35

2-4-2 اساس پدیده ی جذب سطحی ………………………………………………………………………………………………36

2-4-3 گستره ی جذب سطحی ……………………………………………………………………………………………………….36

2-4-4 ایزوترم های جذب ……………………………………………………………………………………………………………..36

2-4-5 ایزوترم جذب فروندلیچ ……………………………………………………………………………………………………….37

2-4-6 ایزوترم جذب لانگمویر ………………………………………………………………………………………………………..39

2-4-7 ایزوترم لانگمویر برای جذب مایع روی جامد …………………………………………………………………………42

2-4-8 ایزوترم اصلاح شده ی لانگمویر ……………………………………………………………………………………………43

2-4-9 ایزوترم لانگمویر-فروندلیچ (معادله ی سیپس) ………………………………………………………………………..44

2-4-10 ایزوترم برونر-ایمت-تلر ……………………………………………………………………………………………………..45

2-4-11 ایزوترم ردلیچ – پترسون ……………………………………………………………………………………………………..47

۲-۴-12 ایزوترم –تمکین ………………………………………………………………………………………………………………..48

2-4-13 عوامل موثر بر جذب …………………………………………………………………………………………………………49

فصل سوم_ روش انجام کار …………………………………………………………………………………………………………….51

3-1هدف انجام آزمایش…………………………………………………………………………………………………………………..52

3-2 مواد شیمیایی، وسایل و دستگاه ها مورد استفاده در این آزمایش ……………………………………………………52

۳-2-1دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎی اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه در آزﻣﺎﻳﺶ ………………………………………………………………………………………52

۳-2-2- مواد شیمیایی جهت ساخت گرافن ………………………………………………………………………………………53

۳-2-3 دستگاه های مورد استفاده جهت ساخت گرافن ……………………………………………………………………….54

۳-2-4 ﻣﻮاد اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه در ﻋﺎﻣﻞ دار ﻛﺮدن اﻛﺴﻴﺪ ﮔﺮاﻓﻦ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ اﭘﻲ ﻛﻠﺮو ﻫﻴﺪرﻳﻦ ……………………………….54

3-2-5 ﻣﻮاد اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه در ﻋﺎﻣﻞ دار ﻛﺮدن و ارﺗﻘﺎء ﻛﻴﻔﻴﺖ اﻛﺴﻴﺪ ﮔﺮاﻓﻦ ﻋﺎﻣﻞ دار ﺷﺪه ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ اﭘﻲ ﻛﻠﺮو ﻫﻴﺪرﻳﻦ و ﺳﻴﺒﺎﻛﺮون ﺑﻠﻮ ………………………………………………………………………………………………………………55

۳-2-6 ﻣﺤﻠﻮل ﻫﺎ و واﻛﻨﺸﮕﺮها …………………………………………………………………………………………………..55

۳-۲-۶-۱ استوک اکسی تترا سایکلین …………………………………………………………………………………………..55

۳-2-6-2 بافرها ………………………………………………………………………………………………………………………..55

۳-3 ﻣﺮاﺣﻞ ﺳﻨﺘﺰ اﻛﺴﻴﺪ ﮔﺮاﻓﻦ …………………………………………………………………………………………………….56

3-4 پیوند شیمیایی اکسید گرافن با اپی کلرو هیدرین ……………………………………………………………………..59

3-5 کوپل اکسید گرافن پیوند داده شده با سیباکرون بلو ………………………………………………………………….59

۳-6 جذب داروی اکسی تترا سایکلین به وسیله ی اکسید گرافن عامل دار شده …………………………………60

3-6-1 بررسی اثر pH بر جذب داروی اکسی تتراسایکلین……………………………………………………………….60

3-6-2 تعیین غلظت بهینه جذب دارو بروی اکسید گرافن………………………………………………………………..61

3-7 ﺑﺮرﺳﻲ رهایش داروی اکسی تترا سایکلین در ﻣﺤﻴﻂ ﺷﺒﻴﻪ ﺳﺎزی ﺷﺪه معده سگ ………………………. 62

فصل چهارم_ بحث و نتیجه گیری ……………………………………………………………………………………………….63

4-1 شناسایی و بررسی اکسید گرافن سنتز شده بوسیله ی طیفUV-VIS ……………………………………..64

4-2 ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﻲ و ﺑﺮرﺳﻲ اﻛﺴﻴﺪ ﮔﺮاﻓﻦ ﺳﻨﺘﺰ ﺷﺪه بوسیله ی طیف FT-IR ………………………………………..64

4-2-1 طیف FT-IR اکسید گرافن ……………………………………………………………………………………………64

4-2-2  ﺑﺮرﺳﻲ اﻛﺴﻴﺪ ﮔﺮاﻓﻦ ﻋﺎﻣﻞ دار ﺷﺪه ﺑﺎ اﭘﻲ ﻛﻠﺮو ﻫﻴﺪرﻳﻦ ……………………………………………………66

4-2-3بررسی کیفیت اکسید گرافن عامل دار شده با اپی کلرو هیدرین و سیبا کرون بلو با  FT-IR ……68

4-3 مطالعه و بررسی ایزوترم های جذب ……………………………………………………………………………………70

4-4 نمودارهای جذب …………………………………………………………………………………………………………….72

4-5 ﺑﺮرﺳﻲ ﺟﺬب داروی اکسی تتراسایکلین ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ اﻛﺴﻴﺪ ﮔﺮاﻓﻦ ﻋﺎﻣﻞ دار ﺷﺪه …………………………73

4-5-1 مطالعه و بررسی اثر pH بر جذب داروی اکسی تتراسایکلین ……………………………………………73

4-5-2 بررسی غلظت جذب شونده بر روی جاذب……………………………………………………………………74

4-6 ﺑﺮرﺳﻲ رهایش داروی اکسی تتراسایکلین در ﻣﺤﻴﻂ معده سگ ……………………………………………75

4-7 نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………………………….76

فهرست منابع ………………………………………………………………………………………………………………………77

چکیده انگلیسی …………………………………………………………………………………………………………………..82

چکیده فارسی

در اﻳﻦ تحقیق ذرات گرافیت به روش هامرز به اکسید گرافن تبدیل شده است. نانو ذرات گرافن یکی از بهترین و موثر ترین مواد جاذبی است که تا به امروزه تولید شده است.

گرافن یکی از آلوتروپ های موفق کربن در زمینه ی جذب و رهایش دارو است. رسانای بالای الکتریکی، حرارتی خصوصیات سطحی و ساختاری و استحکام مکانیکی بالا و قابلیت تنظیم این خواص موجب شده است که این ماده به عنوان جاذب در این تخقیق مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد.

اکسید گرافن سنتز شده در این مطالعه به منظور جذب و رهایش داروی اکسی تتراسایکلین در محیط شبیه سازی شده معده سگ استفاده شد. این ماده با اپی کلروهدرین و سیباکرون بلو عامل دار گردید.

اکسی تتراسایکلین در دسته ی دارو های محلول در آب قرار دارد. داروهاى محلول در آب به خاطر سهولت حلالیت در آب، در مایعات بدن پخش شده و به میزان مناسبى در بدن ذخیره نمى‌شوند. بنابراین دارو بدون جذب مناسب در بدن از طریق کلیه و مجاری ادراری دفع شده و اثر بخشی مناسبی نخواهد داشت در نتیجه میتوان گفت که برای رفع آن به فکر استفاده از سیستم رهایش آهسته افتادیم. اکسی تتراسایکلین در دسته آنتی بیوتیک ها قرار می گیرد. به طور کل آنتی بیوتیک ها با واحد های ریبوزومی باکتری ها پیوند برقرار می کنند و در نتیجه ساخت پروتئین را برای باکتری مهار می کنند. در این مطالعه ابتد pH بهینه دارو مورد بررسی قرار گرفت و با توجه به نتایج بدست آمده محیط اسیدی بهترین تاثیر را در جذب داروی مورد مطالعه داشته است.

با توجه به مطالعات انجام شده محیط سگ اسیدی است و سیستم گوارش سگ به گونه ای است که غذا یا دارو به طور متوسط 8 ساعت در معده آن باقی می ماند. آزمایش های انجام شده نشان می دهد که داروی مدنظر در دو ساعت ابتدایی بیشترین جذب را داشته است به طوری که دیگر نیاز به بررسی محیط روده سگ احساس نشده است. در انتها صحت سنتز جذب و رهایش انجام شده به وسیله ی uv-vis مورد بررسی قرار گرفت.

فصل اول

 

گرافن و رهایش

 

۱-۱مقدمه:

کربن ( واژه لاتین  carbo به معنی زغال چوب) بخش بسیار مهمی در تمامی موجودات زنده‌ است و در ساخت ترکیبات مهم شیمیایی بسیاری شرکت دارد تا آنجا که می‌دانیم بدون این عنصر زندگی وجود نخواهد داشت. پیوند کوالانسی هر اتم کربن با انواع دیگر اتم ها یا اتم های کربن دیگر، ساختارهای نامحدود و بسیار متنوع را ایجاد می نماید از این رو ده ها میلیون ترکیب کربنی که برای جهان شناخته شده‌است در جهان هستی وجود دارد که هزاران نوع آنها در

کننده

فهرست مطالب

سپاسگزاری.. ‌د
فهرست مطالب… ‌ه
فهرست اشکال.. ‌ز
فهرست جداول.. ‌ط
چکیده 1
فصل اول- کلیات… 2
1-1- مقدمه. 3
1-2- اهمیت موضوع. 6
1-3- اهداف پژوهش… 10
1-3-1- هدف اصلی. 10
1-3-2- اهداف اختصاصی. 11
1-4- پرسشهای تحقیق   11
1-5- محدودیتهای تحقیق.. 11
1-6- نمودار تحقیق.. 12
فصل دوم- ادبیات پژوهش… 14
2-1- گیاهان دارویی. 14
2-1-1- مزایای استفاده از گیاهان دارویی. 15
2-1-2- معایب استفاده از گیاهان دارویی. 16
2-1-3-  اسانسهای گیاهی. 16
2-1-3-1- مكانیسم عمل اسانسها در جلوگیری از رشد میكروارگانیسمها 17
2-1-4-  زیره سبز. 19
2-2- ژلاتین. 24
2-2-1- ویژگیهای ژلاتین. 26
2-2-2- ساختار ژلاتین. 26
2-2-3- کاربردهای ژلاتین. 27
2-2-4- ژلاتین گاوی.. 28
2-2-4-1- تولید ژلاتین از پوست و استخوان گاو. 28
2-3- فیلمهای خوراکی. 30
2-3-1- ساختار پروتئین. 32
2-3-2- ویژگیهای بازدارندگی فیلمهای پروتئینی. 34
2-3-2-1- بازدارندگی در برابر گازها و بخار آب.. 34
2-3-2-2- ویژگیهای مکانیکی. 36
2-3-3- روش های تولید فیلم پروتئینی. 40
2-3-4- اصلاح ویژگیهای فیلم پروتئینی. 42
2-3-5- پلاستی سایزرها 42
2-3-5-1- مقایسه پلاستی سایزرهای مورد استفاده 43
فصل سوم- مواد و روش ها 44
3-1- مواد 45
3-2- تهیه فیلمها 45

 

3-3 – ضخامت فیلم. 46
3-4- آنالیز فیلم. 46
3-4-1- ویژگی های مکانیکی. 46
3-4-2- رنگ سنجی. 48
3-4-3- نفوذ پذیری بخار آب (WVP) 49
3-4-4- حلالیت فیلم ها 49
3-4-5- ظرفیت جذب آب (WAC) 50
3-4-6- نفوذ پذیری به اکسیژن. 50
3-4-7- خاصیت ضد میکروبی. 51
3-9- تجزیه و تحلیل آماری.. 52
فصل چهارم- نتایج و بحث… 53
4-1- ارزیابی کیفی فیلمهای خوراکی. 53
4-1-1- بررسی اثر اسانس زیره سبز بر خواص ظاهری  فیلمهای ژلاتین گاوی.. 53
4-2- بررسی اثر اسانس زیره سبز بر خواص فیزیکوشیمیایی فیلمهای ژلاتین گاوی.. 55
4-2-1- اندازه گیری حلالیت.. 55
4-2-2- اندازه گیری میزان جذب آب (WAC) 56
4-3- بررسی اثر اسانس زیره سبز بر خواص ممانعتی فیلمهای ژلاتین گاوی.. 57
4-3-1- تعیین میزان نفوذ پذیری به بخار آب.. 57
4-3-2- نفوذپذیری نسبت به بخار اکسیژن. 59
4-4- بررسی اثر اسانس زیره سبز بر خواص مکانیکی فیلمهای ژلاتین گاوی.. 60
4-5- مشخصه های رنگی. 63
4-6- بررسی اثر اسانس زیره سبز  بر خواص ضد میکروبی فیلمهای ژلاتین گاوی.. 64
فصل پنجم- نتیجه گیری و پیشنهادات… 68
5-1- نتیجه گیری.. 69
5-2- پیشنهادات.. 69
منابع و مراجع. 71
English abstract 86
فهرست اشکال
شکل 1- 1:  نمودار فرایند تحقیق.. 13
شکل 2- 1: گیاه زیره سبز. 20
شکل 2- 2: ساختمان ژلاتین. 27
شکل 4- 1: فیلم های ژلاتین گاوی.. 54
شکل 4- 2: اثر غلظت اسانس زیره سبز  بر میزان حلالیت فیلمهای ژلاتین گاوی. 56
شکل 4- 3: اثر غلظت اسانس زیره سبز بر قابلیت جذب آب فیلمهای ژلاتین گاوی. 57
شکل 4- 4: اثر اسانس زیره سبز  بر نفوذپذیری فیلم های ژلاتین گاوی نسبت به بخار آب. 59
شکل 4- 5: اثر اسانس رزیره سبز بر نفوذپذیری فیلم های ژلاتین گاوی  نسبت به اکسیژن. 60
شکل 4- 6: اثر اسانس زیره سبز بر مقاومت به کشش فیلمهای ژلاتین گاوی. 62
شکل 4- 7: اثر اسانس زیره سبز بر کش آمدگی تا نقطه شکست فیلمهای ژلاتین گاوی. 62
شکل 4- 8: اثر اسانس زیره سبز بر مدول یانگ فیلمهای ژلاتین گاوی. 63
شکل 4- 9: اثر اسانس زیره سبز بر سنتیک رشد میکروبی (استافیلو کوکوس اورئوس ) فیلمهای ژلاتین گاوی. 67
فهرست جداول
جدول 4- 1: میانگین ضخامت فیلمهای شاهد ژلاتین گاوی و نمونه های حاوی اسانس زیره سبز. 54
جدول 4- 2: پارامترهای رنگ سنجی از فیلم ژلاتین گاوی با غلظت های مختلف اسانس زیره سبز. 64

چکیده

امروزه تمایل به استفاده از بسته بندی های زیست تخریب پذیر شامل پوشش­ها و فیلم­های خوراکی به دلیل عاری بودن از مواد شیمیایی سنتزی و عدم ایجاد آلودگی­های زیست محیطی، در صنعت روز به روز در حال افزایش است. در این راستا به کارگیری ترکیبات ضد میکروبی طبیعی نظیر انواع اسانس ­های گیاهی می ­تواند کارایی این نوع بسته بندی را تا حد زیادی بهبود بخشد. در این کار پژوهشی تولید و ارزیابی ویژگی­های فیلم­های خوراکی بر پایه ژلاتین گاوی حاوی اسانس زیره سبز مورد ارزیابی قرار گرفت. بدین منظور­ اسانس زیره سبز در نسبت­های (0%، 10%، 20% و 30%) و پلاستی­سایزر40%  به 4 گرم ژلاتین گاوی اضافه شده و فیلم­های ژلاتینی به روش کاستینگ تحت شرایط کنترل شده تهیه شد. خواص مکانیکی، فیزیکوشیمیایی، ممانعتی، و ضد میکروبی فیلم­ها تحت شرایط استاندارد مورد ارزیابی قرار گرفت. آزمون مکانیکی فیلم­های ژلاتین گاوی حاوی اسانس زیره سبز نشان داد که استحکام کششی و مدول یانگ کاهش و درصد کشیدگی این فیلم­ها افزایش معنی داری داشت. میزان جذب آب، حلالیت، میزان نفوذ پذیری به بخار آب و میزان نفوذیذیری به اکسیژن فیلم­های ژلاتین گاوی حاوی اسانس زیره سبز، با افزایش غلظت اسانس، کاهش یافت. اسانس تهیه شده به دلیل وجود ترکیبات معطر و فنلی از خود خاصیت ضد میکروبی نشان داده است. بنابر­این می­توان از این فیلم بدست آمده در بسته بندی فعال در پوشش ­های خوراکی و بسته بندی محصولات غذایی و کشاورزی استفاده کرد.
واژگان کلیدی: فیلم خوراکی، ژلاتین گاوی، اسانس زیره سبز، خواص ممانعتی، خواص فیزیکوشیمیایی، خواص مکانیکی و خواص ضد میکروبی.

فصل اول

 

کلیات

 

1-1- مقدمه

استفاده از بیو­پلیمر­های زیست تخریب پذیر برای بسته بندی یا پوشش دادن مواد غذایی سالیان طولانی است که مورد توجه محققین بوده است. تولید و کاربرد این بیو­پلیمر­ها در صنایع بسته­بندی می ­تواند مزایای زیر را داشته باشد.

• چون بخش عمده­ایی از این بیو­پلیمر­ها منشاء کشاورزی دارند و معمولا از محصولات گیاهی یا حیوانی بدست می آیند می توان با تولید و استخراج آن­ها ارزش افزوده محصولات کشاورزی را بالا برد.
• این بیو­پلیمر­ها از منابع تجدید­پذیر بدست می­آیند بنابراین تولید آن­ها می ­تواند موجب حفظ منابع تجدید­پذیر برای نسل­های آینده گردد.
• بیو­پلیمر­های حاصل از فراورد­های کشاورزی قابلیت برگشت به طبیعت را دارند و توسط میکروارگانیسم­ها در طی فرایند کمپوست به محصولات طبیعی مانند دی­اکسید­کربن آب متان و توده­ی زیستی (بیومس) تبدیل می­شوند بنابراین این بیو­پلیمر­ها زیست فروپاشنده هستند و موجب آلودگی محیط­زیست نمی­گردند. ]75 و 76[.

اخیراً به دلیل نگرانی‌های زیست محیطی در ارتباط با پسماند بسته‌بندی‌های پلاستیکی مصنوعی، تلاش‌های بسیاری برای تهیه مواد بسته‌بندی زیست تجزیه‌پذیر از پلیمرهای طبیعی است ]53[.
تغییرات شیمیایی ترکیب غذا در حین حمل و نقل و انبارسازی کیفیت محصول کاهش می‌دهد. به طور کلی، برای حفظ کیفیت غذا به بسته‌بندی نیاز است. به طور سنتی حفاظت از غذا با فراهم آوردن سدی خنثی در برابر محیط بیرون صورت می‌گرفته است ]42[.

فهرست مطالب

سپاسگزاری.. ‌د
فهرست مطالب… ‌ه
فهرست اشکال.. ‌ط
فهرست جداول.. ‌ک
چکیده 1
فصل اول.. 2
1-1- مقدمه. 3
1-2- پیش زمینه. 5
1-3- بیان مسئله. 6
1-4- اهمیت موضوع. 8
1-5- اهداف تحقیق.. 11
1-5-1- هدف اصلی. 11
1-5-2- اهداف اختصاصی. 11
1-6- پرسشهای تحقیق.. 12
1-7- محدودیتهای تحقیق.. 12
1-8- نمودار تحقیق.. 12
فصل دوم. 14
2-1- معرفی نشاسته و نشاسته تاپیوکا 14
2-1-1- ترکیب و ساختار نشاسته. 14
2-1-2- نشاسته تاپیوکا 17
2-1-2-1- مرفولوژی گیاه کاساوا 18
2-1-2-2- فرآوری و تبدیل کاساوا 20
2-2- نانو تکنولوژی.. 21
2-3- بایو نانو تکنولوژی.. 22
2-4- کامپوزیت.. 23
کامپوزیت‌های سبز(کامپوزیت‌های زیست‌تجزیه‌پذیر) 23
2-5- تعریف نانو کامپوزیت.. 24
2-6- تعریف بایو نانو کامپوزیت.. 24
2-7- فلز تیتانیوم. 25
2-7-1- نانو دی اکسید تیتانیوم 26
2-8-  فیلم های خوراکی. 26
2-9- پوشش ها و فیلم های خوراكی. 27
2-10- بسته بندی فعال. 29
2-11- بسته بندی نانو. 30
2-12- بسته بندی ضد میكروبی. 31
2-12-1- انواع بسته بندی های ضد میكروبی. 32
2-12-2- مزایای استفاده از بسته بندی های ضد میكروبی. 32
2-12-3- معایب استفاده از بسته بندی های ضد میكروبی. 33
2-13- پلاستی سایزرها 33

 

2-14- روش های تولید فیلم. 34
2-15- ارزیابی خواص فیلم های خوراکی. 35
2-15-1- خواص ممانعتی. 35
2-15-2- خواص مکانیکی. 37
2-16- خواص ضد میکروبی. 39
فصل سوم. 44
3-1- مواد 46
3-2- روش تهیه فیلمهای نانو بایوکامپوزیتی. 47
3-3 – ضخامت فیلم. 48
3-4- آنالیز فیلم. 48
3-4-1- ویژگی های مکانیکی. 49
3-4-2- رنگ سنجی. 50
3-4-3- نفوذ پذیری بخار آب (WVP) 51
3-4-4- حلالیت فیلم ها 52
3-4-5- ظرفیت جذب آب (WAC) 52
3-4-6- نفوذ پذیری به اکسیژن. 53
3-4-7- خاصیت ضد میکروبی. 53
3-5- تجزیه و تحلیل آماری.. 54
فصل چهارم. 55
4-1- ارزیابی کیفی فیلم زیست تخریب پذیر خوراکی. 56
4-1- 1- بررسی اثر نانو دی اکسید تیتانیوم بر خواص ظاهری فیلمهای نشاسته تاپیوکا 56
4-1-2- بررسی اثر نانو دی اکسید تیتانیوم بر ضخامت فیلمهای نشاسته تاپیوکا 56
4-2- بررسی اثر نانو دی اکسید تیتانیوم بر خواص مکانیکی فیلمهای نشاسته تاپیوکا 57
4-3- بررسی اثر نانو دی اکسید تیتانیوم  بر خواص فیزیکوشیمیایی فیلمهای تاپیوکا 60
4-3-1- قابلیت میزان جذب آب.. 60
4-3-2-  حلالیت در آب.. 61
4-4- بررسی اثر نانو دی اکسید تیتانیوم بر خواص ممانعتی فیلمهای تاپیوکا 63
4-3-1- تعیین میزان نفوذ پذیری به بخار آب.. 63
4-4-2- نفوذ پذیری نسبت به بخار اکسیژن. 64
4-5- مشخصه های رنگی. 66
4-6- بررسی اثر نانو ذرات بر خواص ضد میکروبی فیلمهای نشاسته تاپیوکا 67
فصل پنجم. 70
5-1- نتیجه گیری.. 71
5-2- پیشنهادات.. 71
منابع و مراجع. 73
English abstract 81
فهرست اشکال
شکل 1- 1:  نمودار فرایند تحقیق.. 13
شکل 2- 1: ساختمان شیمیایی نشاسته. 16
شکل 2- 2: ریشه کاساوا 18
شکل 4- 1: رنگ فیلمهای نشاسته تاپیوکا با غلظت های متفاوت ( %0 و 5%) نانو دی اکسید تیتانیوم. 56
شکل 4- 2:  نمودار مقاومت به کشش فیلمهای نشاسته تاپیوکا با غلظتهای مختلف نانو دی اکسید تیتانیوم. 59
شکل 4- 3:  نمودار درصد کشیدگی فیلمهای نشاسته تاپیوکا با  غلظتهای مختلف نانو دی اکسید تیتانیوم. 59
شکل 4- 4: نمودار مدول یانگ فیلمهای نشاسته تاپیوکا با غلظتهای مختلف نانو دی اکسید تیتانیوم. 60
شکل 4- 5:  میزان جذب آب  فیلمهای نشاسته تاپیوکا، با غلظتهای مختلف نانو دی اکسید تیتانیوم. 61
شکل 4- 6:  میزان حلالیت در آب  فیلمهای نشاسته تاپیوکا، با غلظتهای مختلف نانو دی اکسید تیتانیوم. 63
شکل 4- 7: میزان نفوذ پذیری به بخار آب فیلمهای تاپیوکا با غلظتهای مختلف نانو دی اکسید تیتانیوم  64
شکل 4- 8: میزان نفوذ پذیری به اکسیژن فیلمهای تاپیوکا با غلظتهای مختلف نانو دی اکسید تیتانیوم  66
شکل 4- 9: سنتیک رشد میکروبی در فیلم نشاسته تاپیوکا با غلظتهای مختلف نانو دی اکسید تیتانیوم. 69
شکل 4- 10: اثر نانو دی اکسید تیتانیوم بر سنتیک رشد میکروبی (اشریشیا کلی ) فیلمهای نشاسته تاپیوکا. 69
فهرست جداول
جدول 2- 1: گیاه شناسی گیاه کاساوا 18
جدول 2- 2: آنالیز ریشه کاساوا و سیب زمینی ] 68[. 19
: میانگین ضخامت فیلمهای شاهد نشاسته تاپیوکا و نمونه های حاوی نانو دی اکسید تیتانیوم. 57
جدول 4- 2: پارامترهای رنگ سنجی از فیلم نشاسته تاپیوکا با غلظتهای مختلف نانو دی اکسید تیتانیوم. 66

چکیده

برخی از بزرگ ترین پیشرفتهای حاصل شده در صنعت بسته بندی مواد غذایی مرتبط با فناوری نانو است. در این کار پژوهشی تولید و ارزیابی ویژگی­های فیلم­های خوراکی بر پایه نشاسته تاپیوکا حاوی نانو ذرات دی اکسید تیتانیوم مورد ارزیابی قرار گرفت. در این پژوهش فیلم­های نشاسته تاپیوکا به همراه نانو ذرات دی اکسید تیتانیوم در غلظت­های 0، 1، 3، و 5 % با بهره گرفتن از روش کاستینگ (Solvent Casting) تهیه شد. کلیه خواص فیزیکوشیمیایی، مکانیکی و عبوردهی نسبت به بخار آب و اکسیژن به روش استاندارد ملی امریکا انجام شد. آزمون مکانیکی نانو بایوکامپوزیت فیلم­های نشاسته تاپیوکا / نانو دی اکسید تیتانیوم، افزایش استحکام کششی و مدول یانگ، کاهش درصد کشیدگی را به دلیل افزایش غلظت نانو ذرات نشان دادند. خواص فیزیکوشیمیایی ( میزان جذب آب و حلالیت ) و خواص ممانعتی ( نفوذ پذیری نسبت به بخار آب و اکسیژن )، با افزایش میزان نانو ذرات دی اکسید تیتانیوم کاهش معنی داری ( 05/0 > P)، را نشان دادند. فیلم­های خوراکی نشاسته تاپیوکا ساپورت شده باTio2  خواص ضد میکروبی خوبی را در مقابل باکتری اشریشا کلی، از خود نشان دادند. که این موضوع بیانگر خاصیت ضد میکروبی نانو ذرات دی اکسید تیتانیوم

1-1- 1      سنتز و تولید. 3
1-1-2      طبقه بندی.. 4
1-1-3      خواص فیزیکی.. 5
1-1-4      ساختمان بلوری.. 6
1-1-5      کاربردها 7
1-2      نانوذرات کربنی.. 7
1-2-1      الماس.. 7
1-2-2      گرافیت.. 7
1-2-3       فولرین. 8
1-2-4      نانو لوله های کربنی.. 8
1-2-5      خالص سازی نانو لوله ها 10
1-3       معرفی الاستومر های گرما نرم. 10
1-3-1      تعاریف اولیه. 10
1-3-1      تاریخچه الاستومر های گرما نرم. 11
1-3-2      انواع الاستومر های گرما نرم. 13
1-3-3      خواص الاستومر های گرما نرم. 14
1-3-1      مزایا و معایب الاستومر های گرما نرم. 15
1-4      نانوکامپوزیت های پلیمری.. 16
1-4-1      فرایند ساخت.. 18
1-5      اهمیت موضوع و اهداف پروژه 25
فصل دوم: مروری بر مطالعات انجام شده………26
2-1      نانو کامپوزیت پلی اتیلن- اکتن/ نانو لوله های کربنی چند دیواره 26
2-2      نانوکامپوزیت پلی اتیلن/ نانو لوله های کربنی چند دیواره 33
2-3        نانوکامپوزیت پلی اتیلن- اکتن/ پلی اتیلن با چگالی پایین/ نانو لوله های کربنی چند دیواره 37
2-4      جمع بندی مطالعات.. 43
فصل سوم: تجربی45 .
3-1      مواد. 45
3-2      تهیه نمونه ها 45
3-3      آزمون ها 47
3-3-1      آزمون کشش… 47
3-3-2      آزمون تفرق اشعه ایکس/ زاویه باز. 47
3-3-3      آزمون میکروسکوپ الکترونی روبشی.. 48
3-3-4      آزمون گرماسنجی روبشی تفاضلی.. 48
3-3-5      آزمون میکروسکوپ الکترونی عبوری.. 49
3-3-6      آزمون گرما وزن‌سنجی.. 50
3-3-7      آزمون تحلیل گرمایی مکانیکی.. 50
3-3-8      آزمون رئولوژی.. 50
3-3-9      آزمون ثابت دی الکتریک… 51
3-3-10      آزمون مقاومت الکتریکی سطحی و حجمی.. 51
فصل چهارم: نتایج و بحث ..52
4-1      خواص مکانیکی.. 52
4-2      مورفولوژی.. 66
4-3      تبلور. 71
4-4      رئولوژی.. 76
4-5      خواص حرارتی.. 87
4-6      خواص الکتریکی.. 92
فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات ….    95
مراجع ……. 98
فهرست شکل ها
شکل ‏1‑1: ساختار پلی اتیلن- اکتن. 3
شکل ‏1‑2: شماتیکی از دسته بندی انواع پلی اتیلن ها ]7[. 4
شکل ‏1‑3: رابطه بین چگالی و ترکیب درصد شیمیایی در کوپلیمرهای پلی اتیلن- اکتن ]8[. 5

 

شکل ‏1‑4: رابطه بین درصد بلورینگی ترکیب درصد شیمیایی در کوپلیمرهای پلی اتیلن- اکتن ]8[. 6
شکل ‏1‑5: نمایی از آرایش اتم کربن در الماس. 7
شکل ‏1‑6: نمایی از آرایش اتم کربن در گرافیت. 8
شکل ‏1‑7: نمایی از آرایش اتم کربن در فولرین. 8
شکل ‏1‑8: آرایش های مختلف کربن برای ساخت نانولوله ها 9
شکل ‏1‑9: آرایش های مختلف کربن برای ساخت نانولوله های کربنی.. 10
شکل ‏1‑10: تغییرات مدول خمشی الاستومر های گرما نرم با دما ]29[. 14

شکل ‏1‑12: فرایند تولید محصول از الاستومر گرما نرم در مقایسه با فرایند تولید برای یک الاستومر گرما سخت ]31[. 16
شکل ‏1‑13: نمایی از ساخت نانو کامپوزیت های پلی کربنات/ نانو لوله های کربنی با بهره گرفتن از روش محلولی]32[. 19
شکل ‏1‑14: تصویر میکروسکوپ الکترونی روبشی از سطح شکست نانو کامپوزیت های پلی کربنات/ نانو لوله های کربنی ]32[. 19
شکل ‏1‑15: تصویر میکروسکوپ انتقال الکترونی مربوط به دسته های نانو لوله های کربنی همراه با یک لایه پلی استایرن جذب شده، مربوط به نانو کامپوزیت پلی استایرن/ نانو لوله های کربنی با میزان 5/8% از نانو لوله های کربنی ]39[. 21
شکل ‏1‑16: نمایی از اتصال پلی متیل متاکریلات روی سطح نانو لوله های کربنی با بهره گرفتن از فرایند پلیمریزاسیون رادیکالی انتقال اتمی ]42[. 22
شکل ‏1‑17: تصویر میکروسکوپ الکترونی روبشی از سطح شکست نانو کامپوزیت های پلی کربنات/ نانو لوله های کربنی. نانو کامپوزیت شامل 20% وزنی از نانو لوله های کربنی ( ). نانو کامپوزیت شامل 15% وزنی از نانو لوله های کربنی ( ) ]45[. 24
شکل ‏1‑18: تصویر میکروسکوپ الکترونی روبشی از سطح شکست نانو کامپوزیت حاوی 5/0% وزنی از نانو لوله های کربنی ]47[. 24
شکل ‏2‑1: طیف مادون قرمز نانو لوله های کربنی چند دیواره خالص(A) و نانو لوله های کربنی چند دیواره اصلاح شده (B)]52[. 27
ز پلی اتیلن- اکتن اصلاح شده با اسید (A) و پلی اتیلن- اکتن اصلاح شده با اسید/ نانو لوله های کربنی چند دیواره اصلاح شده با تیونیل کلراید (5% وزنی) (B) ]52[. 28
شکل ‏2‑3: الگوی تفرق اشعه ایکس مربوط به پلی اتیلن- اکتن خالص (A)، پلی اتیلن- اکتن اصلاح شده/ نانو لوله های کربنی چند دیواره به میزان 5% وزنی (B)، پلی اتیلن- اکتن اصلاح شده/ نانو لوله های کربنی چند دیواره به میزان10% وزنی © و نانو لوله های کربنی چند دیواره عامل دار شده با اسید (D) ]52[. 29
)، نانو کامپوزیت پلی اتیلن-اکتن اصلاح شده با اسید/ نانو لوله های کربنی چند دیواره اصلاح شده به میزان 5% وزنی ( )، نانو کامپوزیت پلی اتیلن- اکتن اصلاح شده با اسید/ نانو لوله های کربنی چند دیواره اصلاح شده به میزان 10% وزنی ( ) و نانو لوله های کربنی چند دیواره ( ) ]52[. 30
شکل ‏2‑5: تصویر میکروسکوپ الکترونی از نانو لوله های کربنی چند دیواره عامل دار شده (A) و سطح شکست کششی نانو کامپوزیت پلی اتیلن اصلاح شده با آکریلیک اسید/ نانو لوله های کربنی چند دیواره به میزان 5% وزنی (B) ]52[. 31
شکل ‏2‑6: استحکام کششی نانو کامپوزیت های پلیمری بر حسب میزان درصد وزنی نانو لوله های کربنی چند دیواره ]52[. 32
شکل ‏2‑7: تصاویر میکروسکوپ الکترونی روبشی از سطح شکست نانو کامپوزیت پلی اتیلن با چگالی بالا/ نانو لوله های کربنی چند دیواره به میزان  5/2% وزنی ]59[. 33
شکل ‏2‑8: تصاویر میکروسکوپ الکترونی از سطح شکست نانو کامپوزیت پلی اتیلن با چگالی پایین/ نانو لوله های کربنی چند دیواره به میزان  5/2% وزنی ]59[. 34
 
شکل ‏2‑9 گرانروی مختلط ( ) بر حسب فرکانس ( ) ( ) و مدول حقیقی ( ) بر حسب فرکانس ( ) ( ) برای نانو کامپوزیت های پلی اتیلن با چگالی بالا/ نانو لوله های کربنی چند دیواره و پلی اتیلن با چگالی بالا در دمای 200 ]59[. 35
شکل ‏2‑10: نمودار زاویه فازی ( ) بر حسب مقدار مطلق مدول مختلط  برای نانو کامپوزیت های پلی اتیلن با چگالی بالا/ نانو لوله های کربنی چند دیواره ( ) و نانو کامپوزیت های پلی اتیلن با چگالی پایین/ نانو لوله های کربنی چند دیواره ( ) (نمودار ون گارپ – پالمن)] 59[. 36
شکل ‏2‑11: نمودار رسانایی نانو کامپوزیت های پلی اتیلنی بر حسب درصد وزنی نانو لوله های کربنی چند دیواره ]59[. 36
شکل ‏2‑12: تصویر میکروسکوپ الکترونی روبشی نانو کامپوزیت های پلیمری حاوی 0% وزنی (A)، 3/0% وزنی (B)، 5/0% وزنی ©، 1% وزنی (D)،3% وزنی (E)،5% وزنی (F) و10% وزنی (G) از نانو لوله های کربنی چند دیواره ]63[. 38
شکل ‏2‑13: الگوهای تفرق اشعه ی ایکس برای نانو کامپوزیت های پلی اتیلن- اکتن/ پلی اتیلن با چگالی پایین/ نانو لوله های کربنی چند دیواره و نانو لوله های کربنی چند دیواره ]63[. 39
اکتن/ پلی اتیلن با چگالی پایین/ نانو لوله های کربنی چند دیواره ]63[. 40
شکل ‏2‑15: مقاومت سطحی و حجمی نانو کامپوزیت های پلی اتیلن- اکتن/ پلی اتیلن با چگالی پایین/ نانو لوله های کربنی چند دیواره ]63[. 41
شکل ‏2‑16: ثابت دی الکتریک و اتلاف دی الکتریک نانو کامپوزیت های پلی اتیلن- اکتن/ پلی اتیلن با چگالی پایین/ نانو لوله های کربنی چند دیواره، اندازه گیری شده در فرکانس 5 مگا هرتز و دمای اتاق]63[ .. 42
شکل ‏2‑17: استحکام کششی و کرنش شکست نانو کامپوزیت های پلی اتیلن- اکتن/ پلی اتیلن با چگالی پایین/ نانو لوله های کربنی چند دیواره ]63[. 43
شکل ‏2‑18: تاثیر میزان نانو لوله های کربنی بر سرعت جریانی مذاب نانو کامپوزیت های پلی اتیلن- اکتن/ پلی اتیلن با چگالی پایین/ نانو لوله های کربنی چند دیواره ]63[. 43
شکل ‏4‑1: منحنی های تنش- کرنش برای پلی اتیلن- اکتن خالص و نانو کامپوزیت ها. 53
شکل ‏4‑2: منحنی های تنش کرنش برای پلی اتیلن- اکتن خالص و نانو کامپوزیت های حاوی 1% وزنی از نانو لوله های کربنی. 53
شکل ‏4‑3: تغییرات مدول الاستیک نمونه ها به صورت تابعی از مقدار نانو لوله های کربنی. 55
شکل ‏4‑4: تغییرات مقادیر مدول بدست آمده از رابطه هالپین- سای و نتایج تجربی. 56
 بر مدول پیش بینی شده نانو کامپوزیت ها. 57
شکل ‏4‑6: تاثیر ثابت  بر مدول پیش بینی شده نانو کامپوزیت ها. 58
شکل ‏4‑7: مدول پیش بینی شده از رابطه اصلاح شده هالپین- سای و نتایج تجربی. 59
شکل ‏4‑8: تغییرات تنش شکست نمونه ها به صورت تابعی از مقدار نانو لوله های کربنی. 60
شکل ‏4‑9: تغییرات استحکام کششی بدست آمده از رابطه هالپین- سای و نتایج تجربی. 61
شکل ‏4‑10: تاثیر ثابت  بر استحکام کششی پیش بینی شده نانو کامپوزیت ها. 62
شکل ‏4‑11: تاثیر ثابت  بر استحکام کششی پیش بینی شده نانو کامپوزیت ها. 62
شکل ‏4‑12: استحکام کششی پیش بینی شده از رابطه اصلاح شده هالپین- سای و نتایج تجربی. 63
64
شکل ‏4‑14: تغییرات تنش تسلیم نمونه ها به صورت تابعی از مقدار نانو لوله های کربنی. 65
شکل ‏4‑15: تغییرات انرژی شکست نمونه ها به صورت تابعی از مقدار نانو لوله های کربنی. 65
شکل ‏4‑16: تصویر میکروسکوپ الکترونی روبشی مربوط به نمونه EC0.1. 67
شکل ‏4‑17: تصویر میکروسکوپ الکترونی روبشی مربوط به نمونه EC0.5. 67
شکل ‏4‑18 : تصویر میکروسکوپ الکترونی روبشی مربوط به نمونه EC1. 68
شکل ‏4‑19: تصویر میکروسکوپ الکترونی روبشی مربوط به نمونه EC2. 68
شکل ‏4‑20: تصویر میکروسکوپ الکترونی روبشی مربوط به نمونه ETC1. 69
شکل ‏4‑21: تصویر میکروسکوپ الکترونی روبشی مربوط به نانو لوله های کربنی خالص. 70
شکل ‏4‑22: تصویر میکروسکوپ الکترونی عبوری مربوط به نانو کامپوزیت EC1. 70
شکل ‏4‑23: نمودار EDAX نانو لوله های کربنی خالص. 71
شکل ‏4‑24: الگوهای تفرق اشعه ی ایکس برای نانولوله های کربنی، پلی اتیلن- اکتن خالص و نانو کامپوزیت ها. 73
شکل ‏4‑25: منحنی های آزمون گرماسنجی روبشی تفاضلی حاصل از خنک کردن نمونه خالص و نانو کامپوزیت ها. 75
شکل ‏4‑26: منحنی های آزمون گرماسنجی روبشی تفاضلی حاصل از ذوب مجدد نمونه خالص و نانو کامپوزیت ها. 75
شکل ‏4‑27: تغییرات مدول ذخیره بر حسب کرنش برای نمونه خالص و نانو کامپوزیت ها. 77
شکل ‏4‑28: تغییرات مدول ذخیره و اتلاف با زمان برای نمونه خالص و نانو کامپوزیت ها در فرکانس زاویه ای 1. 77
شکل ‏4‑29: گرانروی مختلط در برابر فرکانس زاویه ای برای نمونه خالص و نانو کامپوزیت ها. 78
شکل ‏4‑30: مدول ذخیره در برابر فرکانس زاویه ای برای نمونه خالص و نانو کامپوزیت ها. 79
شکل ‏4‑31: مدول اتلافی در برابر فرکانس زاویه ای برای نمونه خالص و نانو کامپوزیت ها. 79
شکل ‏4‑32:    در برابر فرکانس زاویه ای برای نمونه خالص و نانو کامپوزیت ها. 80
شکل ‏4‑33: مدول های دینامیکی بر حسب فرکانس زاویه ای برای نمونه خالص و نانو کامپوزیت ها. 80
شکل ‏4‑34: طیف زمان آسایش برای نمونه خالص و نانو کامپوزیت ها. 82
شکل ‏4‑35: گرانروی مختلط در برابر فرکانس زاویه ای برای نمونه EOC. 84
شکل ‏4‑36: گرانروی مختلط در برابر فرکانس زاویه ای برای نمونه EC0.1. 84
شکل ‏4‑37: گرانروی مختلط در برابر فرکانس زاویه ای برای نمونه EC0.25. 85
شکل ‏4‑38: گرانروی مختلط در برابر فرکانس زاویه ای برای نمونه EC0.5. 85
شکل ‏4‑39: گرانروی مختلط در برابر فرکانس زاویه ای برای نمونه EC0.75. 86
شکل ‏4‑40: گرانروی مختلط در برابر فرکانس زاویه ای برای نمونه EC1. 86
شکل ‏4‑41: گرانروی مختلط در برابر فرکانس زاویه ای برای نمونه EC2. 87
شکل ‏4‑42: نمودار تجزیه وزن سنجی گرمایی نمونه خالص و نانو کامپوزیت ها تحت محیط نیتروژن. 88
شکل ‏4‑43: نمودار تجزیه وزن سنجی گرمایی نمونه خالص و نانو کامپوزیت ها تحت محیط اکسیژن. 90
شکل ‏4‑44: نمودار تجزیه وزن سنجی گرمایی نمونه خالص و نانو کامپوزیت ها تحت محیط اکسیژن و دمای ثابت 420. 91

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                                    صفحه

فصل اول: مروری بر تحقیقات انجام شده

1-1- راه كاری نوین برای حفظ محیط زیست از آلودگی و سموم صنعتی…………………………………………………………………………………. 2

1-2- نانو تكنولوژی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 3

1-2-1- روش‌های ساخت مواد نانو………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 3

1-3- خواص نانو ذرات……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 4

1-3-1- اثرات مضر نانو ذرات ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 5

1-4- نانو فتوكاتالیست………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 5

1-5- كلیات و تعاریف فوتوكاتالیزور …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 7

1-5-1- سطوح انرژی نوار هدایت و ظرفیت نیمه رسانا ……………………………………………………………………………………………………………………. 8

1-5-2- جلوگیری از تركیب مجدد الكترون – حفره با بهره گرفتن از اكسیژن…………………………………………………………………………. 9

1-5-3- تشكیل گونه فعال اكسیژن و فواید آن ………………………………………………………………………………………………………………………………. 9

1-5-4-  تأثیر هیدروژن پراكسید بر سرعت فرایند فوتوكاتالیزوری…………………………………………………………………………………….. 11

1-5-5- نقش رادیكال هیدروكسیل در واکنش‌های اكسیداسیون ……………………………………………………………………………………….. 11

1-5-5-1-  مکانیسم و مراحل تشکیل رادیکال هیدروکسیل ………………………………………………………………………………………….. 12

1-6- عملکردهای کلی فتو کاتالیست­ها ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 13

1-7- نانو ذرات تیتانیم دی اكسید (2TiO) ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 14

1-7-1- برر.سی خواص فوتوالقایی 2TiO (تیتانیم دی اكسید) …………………………………………………………………………………………… 16

1-7-1-1- خواص فوق آب دوستی………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 16

1-7-2- روش‌های سنتز تیتانیا……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 17

1-7-3- کاربرد­های نانو تیتانیوم دی اکسید………………………………………………………………………………………………………………………………….. 18

1-8- بررسی نانو ذرات روی اکسید (ZnO) ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 19

1-9- جذب سطحی در فرایند فوتوکاتالیزوری …………………………………………………………………………………………………………………………………… 20

1-9-1- مکانیزم‌های جذب سطحی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 21

1-9-2- جاذب‌ها ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 22

1-10- راه کارهایی برای بالا برد فعالیت فوتوكاتالیکی …………………………………………………………………………………………………………………… 22

1-10-1- قرار دادن فلزات ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 23

1-10-2- ترکیب نیمه هادی‌ها با هم ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 23

1-10-3- استفاده از نگه‌دارنده‌ها ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 24

1-11- نانو پوشش‌های هوشمند تصفیه کننده هوا …………………………………………………………………………………………………………………………. 24

1-11-1- عملکرد نانو ذرات تیتانیوم دی اکسید در پوشش‌های تصفیه کننده هوا …………………………………………………….. 24

1-11-2- نانو پوشش‌های هوشمند خود تمیز شونده ………………………………………………………………………………………………………………. 25

1-11-3-  پوشش‌های آب گریز خود تمیز شونده………………………………………………………………………………………………………………………. 25

1-11-4- پوشش‌های آب دوست خود تمیز شونده ………………………………………………………………………………………………………………….. 25

1-11-5- نانو پوشش‌های هوشمند زیست فعال …………………………………………………………………………………………………………………………. 26

1-12- مدل سینتیكی لانگمویر- هینشل وود …………………………………………………………………………………………………………………………………… 26

1-12-1-  تبعیت مدل اصلاح شده لانگمویر- هینشل وود از سینیتیک درجه یک …………………………………………………… 28

فصل دوم:  بخش تجربی

2-1- معرف‌ها و مواد مورد استفاده ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 30

2-2- دستگاه‌های مورد استفاده ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 31

 

2-2-1- سانتریفوژ ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 31

2-2-2-  pHمتر ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 31

2-2-3- طیف سنج ماورا بنفش- مرئی (UV-VIS) ……………………………………………………………………………………………………………….. 31

2-2-4- دستگاه فوتوشیمیایی ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 32

2-3- تهیه محلول 2/0 مولار اسید کلریدریک ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 33

2-4- تهیه محلول 1/0 مولار پتاسیم هیدروژن فتالات …………………………………………………………………………………………………………………. 33

2-5- تهیه محلول 1/0 مولار سدیم هیدروکسید ……………………………………………………………………………………………………………………………… 33

2-6- تهیه محلول 1/0 مولار پتاسیم دی هیدروژن فسفات ……………………………………………………………………………………………………….. 33

2-7- تهیه محلول 5/0 مولار پتاسیم هیدروژن فسفات ………………………………………………………………………………………………………………… 34

2-8- تهیه محلول 025/0 مولار بوراکس …………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 34

2-9- تهیه محلول‌های بافر با­pH های مختلف ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 34

2-9-1- تهیه محلول با pH برابر 1 ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 34

2-9-2- تهیه محلول با pH برابر 2 ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 34

2-9-3- تهیه محلول با pH برابر 3 ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 34

2-9-4- تهیه محلول با pH برابر 4 ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 34

2-9-5- تهیه محلول با pH برابر 5 ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 34

2-9-6- تهیه محلول با pH برابر 7 ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 35

2-9-7- تهیه محلول با pH برابر 8 ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 35

2-9-8- تهیه محلول با pHبرابر 9 ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 35

2-9-9- تهیه محلول با pHبرابر 10 ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 35

2-9-10- تهیه محلول با  pHبرابر 11 …………………………………………………………………………………………………………………………………………… 35

2-9-11- تهیه محلول با pHبرابر 12 …………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 35

2-10- اندازه گیری کمی غلظت معرف شیمیایی آلی …………………………………………………………………………………………………………………….. 35

2-11- بررسی نوع فوتوکاتالیزور و به دست آوردن بهترین فوتوکاتالیزور برای تخریب

فوتوشیمیایی معرف شیمیایی آلی …………………………………………………………………………………………………………………………………………… 36

2-12- بهینه کردن پارامترهای موثر بر واکنش تخریب فوتوشیمیایی ردانین …………………………………………………………………….. 36

2-12-1- بررسی اثر مقدار فوتوکاتالیزور نانو تیتانیوم دی اکسید (آناتاز) ……………………………………………………………………….. 36

2-12-1-1- بررسی اثر مقدار فوتوکاتالیزور نانو تیتانیوم دی اکسید (آناتاز ) بر روی واکنش تخریب

فوتوشیمیایی ردانین در محلول بافری با pH برابر 9……………………………………………………………………………………. 36

2-12-1-2- بررسی اثر مقدار فوتوکاتالیزور نانو تیتانیوم دی اکسید (آناتاز) بر روی واکنش تخریب

فوتوشیمیایی ردانین در محلول بافری با pH برابر 10 ………………………………………………………………………………. 36

2-12-1-3- بررسی اثر مقدار فوتوکاتالیزور نانو تیتانیوم دی اکسید (آناتاز) بر روی واکنش تخریب

فوتوشیمیایی ردانین در محلول بافری با pH برابر 11 ………………………………………………………………………………. 37

2-12-1-4- بررسی اثر مقدار فوتوکاتالیزور نانو تیتانیوم دی اکسید (آناتاز) بر روی واکنش تخریب

فوتوشیمیایی ردانین در محلول بافری با pH برابر 12 ………………………………………………………………………………. 37

2-12-1-5- بررسی اثر مقدار فوتوکاتالیزور نانو تیتانیوم دی اکسید (آناتاز) بر روی واکنش تخریب

فوتوشیمیایی ردانین در محلول بافری با pH برابر 13 ………………………………………………………………………………. 37

2-12-2- بررسی اثر مقدار فوتوکاتالیزور  نانو روی اکسید (ZnO) …………………………………………………………………………………… 38

2-12-2-1- بررسی اثر مقدار فوتوکاتالیزور نانو روی اکسید (ZnO) بر روی واکنش تخریب فوتوشیمیایی

ردانین  در محلول بافری با pH برابر 9 …………………………………………………………………………………………………………… 38

2-12-2-2- بررسی اثر مقدار فوتوکاتالیزور نانو روی اکسید (ZnO) بر روی واکنش تخریب فوتوشیمیایی

ردانین در محلول بافری با pH برابر 10 …………………………………………………………………………………………………………. 38

2-12-2-3-  بررسی اثر مقدار فوتوکاتالیزور نانو روی اکسید (ZnO) بر روی واکنش تخریب فوتوشیمیایی

ردانین در محلول بافری با pH برابر 12 …………………………………………………………………………………………………………. 39

2-12-2-4-  بررسی اثر مقدار فوتوکاتالیزور نانو روی اکسید (ZnO) بر روی واکنش تخریب فوتوشیمیایی

ردانین در محلول بافری با pH برابر 13 …………………………………………………………………………………………………………. 39

2-12-3- بررسی اثر مدت زمان تابش نور ……………………………………………………………………………………………………………………………………… 39

2-12-3-1- بررسی اثر مدت زمان تابش نور بر روی واکنش تخریب فوتوکاتالیزوری ردانین  با نانو تیتانیوم

دی اکسید (آناتاز) در محلول بافری با pH برابر ………………………………………………………………………………………….. 39

2-12-3-2- بررسی اثر مدت زمان تابش نور بر روی واکنش تخریب فوتوکاتالیزوری ردانین  با نانو تیتانیوم

دی اکسید (آناتاز) در محلول بافری با pH برابر 10 …………………………………………………………………………………. 40

2-12-3-3-  بررسی اثر مدت زمان تابش نور بر روی واکنش تخریب فوتوکاتالیزوری ردانین  با نانو تیتانیوم

دی اکسید (آناتاز) در محلول بافری با pH برابر 11 …………………………………………………………………………………. 40

2-12-3-4- بررسی اثر مدت زمان تابش نور بر روی واکنش تخریب فوتوکاتالیزوری ردانین  با نانو تیتانیوم

دی اکسید (آناتاز) در محلول بافری با pH برابر 12 …………………………………………………………………………………. 40

2-12-3-5- بررسی اثر مدت زمان تابش نور بر روی واکنش تخریب فوتوکاتالیزوری ردانین  با نانو تیتانیوم

دی اکسید (آناتاز) در محلول بافری با pH برابر 13 ………………………………………………………………………………….. 41

2-12-4-1- بررسی اثر مدت زمان تابش نور بر روی واکنش تخریب فوتوکاتالیزوری ردانین  با نانو روی

اکسید (ZnO) در محلول بافری با pH برابر 9 …………………………………………………………………………………………… 41

2-12-4-2- بررسی اثر مدت زمان تابش نور بر روی واکنش تخریب فوتوکاتالیزوری ردانین  با نانو روی

اکسید (ZnO) در محلول بافری با pH برابر 10 ……………………………………………………………………………………….. 41

2-12-4-3- بررسی اثر مدت زمان تابش نور بر روی واکنش تخریب فوتوکاتالیزوری ردانین  با نانو روی

اکسید (ZnO) در محلول بافری با pH برابر 12 ……………………………………………………………………………………….. 41

2-12-4-4-   بررسی اثر مدت زمان تابش نور بر روی واکنش تخریب فوتوکاتالیزوری ردانین  با نانو روی

اکسید (ZnO) در محلول بافری با pH برابر 13…………………………………………………………………………………………… 42

2-12-5- بررسی اثر pH محیط واکنش ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 42

2-12-5-1- بررسی اثر  pHبر روی واکنش تخریب فوتوشیمیایی وقتی از نانو تیتانیوم دی اکسید (آناتاز)

به عنوان فوتوکاتالیزور استفاده می‌شود …………………………………………………………………………………………………………….. 42

2-12-5-2- بررسی اثر  pHبر روی واکنش تخریب فوتوشیمیایی وقتی از نانو روی اکسید (ZnO) به

عنوان فوتوکاتالیزور استفاده می‌شود ………………………………………………………………………………………………………………….. 43

2-13- بررسی سینتیک واکنش فوتوشیمیایی ردانین …………………………………………………………………………………………………………………… 43

2-13-1- تعیین درجه واکنش فوتوشیمیایی هنگام استفاده از فوتوکاتالیزور نانو تیتانیوم دی اکسید (آناتاز) . 43

2-13-1-1- درجه واکنش فوتوشیمیایی ردانین در pH برابر 9 ………………………………………………………………………………….. 43

2-13-1-2- درجه واکنش فوتوشیمیایی ردانین در pH  برابر 10 ……………………………………………………………………………… 44

2-13-1-3- درجه واکنش فوتوشیمیایی ردانین در pH برابر 11 ………………………………………………………………………………. 44

2-13-1-4- درجه واکنش فوتوشیمیایی ردانین در pH برابر 12 ………………………………………………………………………………. 44

2-13-1-5- درجه واکنش فوتوشیمیایی ردانین در pH برابر 13 ………………………………………………………………………………. 44

2-13-2- تعیین درجه واکنش فوتوشیمیایی هنگام استفاده از فوتوکاتالیزور نانو روی اکسید (ZnO) ……………. 45

2-13-2-1- درجه واکنش فوتوشیمیایی ردانین در pH برابر 9 ………………………………………………………………………………….. 45

2-13-2-2- درجه واکنش فوتوشیمیایی ردانین در pH برابر 10 ………………………………………………………………………………. 45

2-13-2-3- درجه واکنش فوتوشیمیایی ردانین در pH برابر 12 ………………………………………………………………………………. 45

2-13-2-4- درجه واکنش فوتوشیمیایی ردانین در pH برابر 13 ………………………………………………………………………………. 46

2-14-1- بررسی مدل سینتیکی لانگمویر- هینشل وود وقتی از نانو تیتانیوم دی اکسید (آناتاز) به عنوان فوتوکاتالیزور استفاده می‌شود      46

2-14-1-1- ردانین در pH برابر 9 ……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 46

2-14-1-2- ردانین در pH برابر 10 ………………………………………………………………………………………………………………………………………… 46

2-14-1-3- ردانین در pH برابر 11 ………………………………………………………………………………………………………………………………………… 47

2-14-1-4- ردانین در pH برابر 12 ………………………………………………………………………………………………………………………………………… 47

2-14-1-5- ردانین در pH برابر 13 ………………………………………………………………………………………………………………………………………… 47

2-14-2- بررسی مدل سینتیکی لانگمویر- هینشل وود وقتی از نانو روی اکسید (ZnO) به عنوان فوتوکاتالیزور استفاده می‌شود 48

2-14-2-1- ردانین در pH برابر 9 ……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 48

2-14-2-2 – ردانین در pH برابر 10 ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 48

2-14-3-2-  ردانین در pH برابر 12 ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 49

2-14-4-2- ردانین در pH برابر 13 …………………………………………………………………………………………………………………………………………. 49

فصل سوم: بحث و نتیجه گیری

3-1- رسم منحنی استاندارد معرف آلی مورد نظر جهت اندازه گیری‌های کمی …………………………………………………………………. 50

3-1-1- رسم منحنی‌های استاندارد ردانین در pHهای مختلف …………………………………………………………………………………………. 50

3-2- بررسی اثر مقدار فوتوکاتالیزور………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 54

3-2-1- بررسی اثر مقدار فوتوکاتالیزور نانوتیتانیم دی اكسید (آناتاز) بر روی واکنش تخریب فوتوشیمیایی

ردانین در محلول بافری با pHهای مختلف …………………………………………………………………………………………………………………… 54

3-2-1-1- اثر مقدار فوتوکاتالیزور نانوتیتانیم دی اكسید (آناتاز) در تخریب ردانین در محلول با pH برابر 9 54

3-2-1-2-  اثر مقدار فوتوکاتالیزور نانوتیتانیم دی اكسید (آناتاز) در تخریب ردانین در محلول با pH برابر 10 55

3-2-1-3-  اثر مقدار فوتوکاتالیزور نانوتیتانیم دی اكسید (آناتاز) در تخریب ردانین در محلول با pH برابر 11        56

3-2-1-4-  اثر مقدار فوتوکاتالیزور در تخریب ردانین در محلول با pH برابر 12…………………………………………………… 57

3-2-1-5-  اثر مقدار فوتوکاتالیزور در تخریب ردانین در محلول با pH برابر 13 …………………………………………………. 58

3-2-2- بررسی اثر مقدار فوتوکاتالیزور نانو روی اکسید (ZnO) بر روی واکنش تخریب فوتوشیمیایی

ردانین در محلول بافری با pHهای مختلف …………………………………………………………………………………………………………………… 59

3-2-2-1- اثر مقدار فوتوکاتالیزور نانو روی اکسید (ZnO) در تخریب ردانین در محلول با pH برابر 9……… 59

3-2-2-2- اثر مقدار فوتوکاتالیزور نانو روی اکسید (ZnO) در تخریب ردانین در محلول با pH برابر 10….. 60

3-2-2-3- اثر مقدار فوتوکاتالیزور نانو روی اکسید (ZnO) در تخریب ردانین در محلول با pH برابر 12….. 62

3-2-2-4- اثر مقدار فوتوکاتالیزور نانو روی اکسید (ZnO) در تخریب ردانین در محلول با pH برابر 13 … 63

3-3- بررسی اثر مدت زمان تابش نور …………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 64

3-3-1- بررسی اثر مدت زمان تابش نور بر روی واکنش تخریب فوتوکاتالیزوری ردانین در محلول بافری

با pH های مختلف با فوتوکاتالیزور نانو تیتانیوم دی اکسید (TiO2) ……………………………………………………………… 64

3-3-1-1- اثر زمان در تخریب ردانین در محلول با pH برابر 9 با فوتوکاتالیزور نانو تیتانیوم دی اکسید….. 64

3-3-1-2- اثر زمان در تخریب ردانین در محلول با pH برابر 10 با فوتوکاتالیزور نانو تیتانیوم دی اکسید . 65

3-3-1-3- اثر زمان در تخریب ردانین در محلول با pH برابر 11 با فوتوکاتالیزور نانو تیتانیوم دی اکسید . 66

3-3-1-4- اثر زمان در تخریب ردانین در محلول با pH برابر 12 با فوتوکاتالیزور نانو تیتانیوم دی اکسید . 68

3-3-1-5- اثر زمان در تخریب ردانین در محلول با pH برابر 13 با فوتوکاتالیزور نانو تیتانیوم دی اکسید 69

3-3-2- بررسی اثر مدت زمان تابش نور بر روی واکنش تخریب فوتوکاتالیزوری ردانین در محلول بافری

با pH های مختلف با فوتوکاتالیزور نانو روی اکسید (ZnO)……………………………………………………………………………….. 70

3-3-2-1- اثر زمان در تخریب ردانین در محلول با pH برابر 9 با فوتوکاتالیزور نانو روی اکسید (ZnO)….. 70

3-3-2-2- اثر زمان در تخریب ردانین در محلول با pH برابر 10 با فوتوکاتالیزور نانو روی اکسید (ZnO) 71

3-3-2-3- اثر زمان در تخریب ردانین در محلول با pH برابر  12 با فوتوکاتالیزور نانو روی اکسید (ZnO) 72

3-3-2-4- اثر زمان در تخریب ردانین در محلول با pH برابر 13 با فوتوکاتالیزور نانو روی اکسید (ZnO) 74

3-4- بررسی اثر pH محیط واکنش ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 75

3-4-1- بررسی pH بر روی واکنش تخریب فوتوکاتالیزوری ردانین با فوتوکاتالیزور نانو تیتانیوم دی اکسید…. 75

3-4-2- بررسی pH بر روی واکنش تخریب فوتوکاتالیزوری ردانین با فوتوکاتالیزور نانو روی اکسید (ZnO) 76

3-5- بررسی سینتیک واكنش تخریب فوتوشیمیایی معرف  شیمیایی آلی …………………………………………………………………………… 77

3-5-1- تعیین درجه واکنش تخریب فوتوشیمیایی ردانین در pH های مختلف با فوتوکاتالیزور نانو تیتانیوم

دی اکسید ( آناتاز ) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 77

3-5-1-1- درجه واکنش تخریب ردانین در محلول با  pHبرابر 9 ……………………………………………………………………………….. 77

3-5-1-2- درجه واکنش تخریب ردانین در محلول با  pHبرابر 10 ……………………………………………………………………………. 78

3-5-1-3- درجه واکنش تخریب ردانین در محلول با  pHبرابر 11 ……………………………………………………………………………. 79

3-5-1-4- درجه واکنش تخریب ردانین در محلول با  pHبرابر 12 ……………………………………………………………………………. 81

3-5-1-5- درجه واکنش تخریب ردانین در محلول با  pHبرابر 13 ……………………………………………………………………………. 82

3-5-2- تعیین درجه واکنش تخریب فوتوشیمیایی ردانین در pH­های مختلف با فوتوکاتالیزور نانو روی

اکسید (ZnO) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 83

3-5-2-1- درجه واکنش تخریب ردانین در محلول با  pHبرابر 9 ……………………………………………………………………………….. 84

3-5-2-2- درجه واکنش تخریب ردانین در محلول با  pHبرابر 10 …………………………………………………………………………….. 85

3-5-2-3- درجه واکنش تخریب ردانین در محلول با  pHبرابر 12 …………………………………………………………………………….. 86

3-5-2-4- درجه واکنش تخریب ردانین در محلول با  pHبرابر 13 …………………………………………………………………………….. 87

3-6- بررسی مدل سینتیکی لانگمویر- هینشل وود با فوتوکاتالیزور نانو تیتانیوم دی اکسید (آناتاز) ………………………. 89

3-6-1- مدل سینتیکی ردانین در محلول با pH برابر 9 ……………………………………………………………………………………………………….. 89

3-6-2- مدل سینتیکی ردانین در محلول با pH برابر 10 ……………………………………………………………………………………………………. 90

3-6-3- مدل سینتیکی ردانین در محلول با pH برابر 11 9………………………………………………………………………………………………… 91

3-6-4- مدل سینتیکی ردانین در محلول با pH برابر 12 ……………………………………………………………………………………………………. 93

3-6-5- مدل سینتیکی ردانین در محلول با pH برابر 13 ……………………………………………………………………………………………………. 94

3-7- بررسی مدل سینتیکی لانگمویر- هینشل وود با فوتوکاتالیزور نانو روی اکسید (ZnO) ……………………………………. 95

3-7-1- مدل سینتیکی ردانین در محلول با pH برابر 9 ……………………………………………………………………………………………………….. 95

3-7-2-  مدل سینتیکی ردانین در محلول با pH برابر 10 ………………………………………………………………………………………………….. 97

3-7-3- مدل سینتیکی ردانین در محلول با pH برابر 12 ……………………………………………………………………………………………………. 98

3-7-4 – مدل سینتیکی ردانین در محلول با pH برابر 13 ………………………………………………………………………………………………….. 99

3-8- ثابت‌های KA،kr ، kobs در pH های مختلف با مقادیر بهینه کاتالیزور ………………………………………………………………. 101

بحث و نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 102

فهرست جدول ها

عنوان                                                                                                                                   صفحه

جدول 1-1- بیان برخی ویژگی­های فیزیکی و شیمیایی نانو­ذارت…………………………………………………………………………………………………………… 4

جدول 3-1- جذب محلول‌های استاندارد ردانین با  pHبرابر 9 در طول موج 455 نانومتر ……………………………………………….. 50

جدول 3-2- جذب محلول‌های استاندارد ردانین با pH برابر 10 در طول موج 455 نانومتر ……………………………………………. 50

جدول 3-3- جذب محلول‌های استاندارد ردانین باpH  برابر 11 در طول موج 455 نانومتر ……………………………………………. 51

جدول 3-4- جذب محلول‌های استاندارد ردانین با pH برابر 12 در طول موج 455 نانومتر ……………………………………………. 51

جدول 3-5- جذب محلول‌های استاندارد ردانین با pH برابر 13 در طول موج 455 نانومتر………………………………………………. 51

جدول 3-6- مقدار ردانین باقی­مانده پس از انجام واکنش تخریب فوتوکاتالیزوری در حضور مقادیر مختلف

فوتوکاتالیزور نانوتیتانیم دی اكسید (آناتاز) در pH برابر9 …………………………………………………………………………………….. 54

جدول 3-7- مقدار  ردانین باقی­مانده پس از انجام واکنش تخریب فوتوکاتالیزوری در حضور مقادیر مختلف

فوتوکاتالیزور نانوتیتانیم دی اكسید (آناتاز) درpH برابر10 …………………………………………………………………………………… 55

جدول 3-8- مقدار ردانین باقی­مانده پس از انجام واکنش تخریب فوتوکاتالیزوری در حضور مقادیر مختلف

فوتوکاتالیزور نانوتیتانیم دی اكسید (آناتاز) درpH  برابر11 …………………………………………………………………………………. 56

جدول 3-9- مقدار ردانین­باقی مانده پس از انجام واکنش تخریب فوتوکاتالیزوری در حضور مقادیر مختلف

فوتوکاتالیزور نانوتیتانیم دی اكسید (آناتاز) درpH  برابر 12 ……………………………………………………………………………….. 57

جدول 3-10- مقدار ردانین باقی­مانده پس از انجام واکنش تخریب فوتوکاتالیزوری در حضور مقادیر مختلف

فوتوکاتالیزور نانوتیتانیم دی اكسید (آناتاز) درpH  برابر 13 ……………………………………………………………………………….. 58

جدول 3-11- مقدار ردانین باقی­مانده پس از انجام واکنش تخریب فوتوکاتالیزوری در حضور مقادیر مختلف     فوتوکاتالیزور نانو روی اکسید (ZnO) در pH برابر 9 …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 60

جدول 3-12- مقدار ردانین باقی­مانده پس از انجام واکنش تخریب فوتوکاتالیزوری در حضور مقادیر مختلف

فوتوکاتالیزور نانو روی اکسید (ZnO) در pH برابر 10 ………………………………………………………………………………………. 61

جدول 3-13- مقدار ردانین باقی­مانده پس از انجام واکنش تخریب فوتوکاتالیزوری در حضور مقادیر مختلف

فوتوکاتالیزور نانو روی اکسید (ZnO) در pH برابر 12 ……………………………………………………………………………………… 62

جدول 3-14- مقدار ردانین باقی­مانده پس از انجام واکنش تخریب فوتوکاتالیزوری در حضور مقادیر مختلف

فوتوکاتالیزور نانو روی اکسید (ZnO) در pH برابر 13 ……………………………………………………………………………………… 63

جدول 3-15- مقدار ردانین باقی­مانده پس از انجام واکنش تخریب فوتوکاتالیزوری در زمان‌های مختلف

در pH برابر 9 ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 64

جدول 3-16- مقدار ردانین باقی­مانده پس از انجام واکنش تخریب فوتوکاتالیزوری در زمان‌های مختلف

در pH برابر 10………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 66

جدول 3-17- مقدار ردانین باقی­مانده پس از انجام واکنش تخریب فوتوکاتالیزوری در زمان‌های مختلف

در pH برابر 11 …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 67

جدول 3-18- مقدار ردانین باقی­مانده پس از انجام واکنش تخریب فوتوکاتالیزوری در زمان‌های مختلف

در pH برابر12 ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 68

جدول 3-19- مقدار ردانین باقی­مانده پس از انجام واکنش تخریب فوتوکاتالیزوری در زمان‌های مختلف

در pH برابر13………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 69

جدول 3-20- مقدار ردانین باقی­مانده پس از انجام واکنش تخریب فوتوکاتالیزوری در زمان‌های مختلف

در pH برابر 9 ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 70

جدول 3-21- مقدار ردانین باقی­مانده پس از انجام واکنش تخریب فوتوکاتالیزوری در زمان‌های مختلف

در pH برابر 10………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 72

جدول 3-22- مقدار ردانین باقی­مانده پس از انجام واکنش تخریب فوتوکاتالیزوری در زمان‌های مختلف

در pH برابر 12………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 73

جدول 3-23- مقدار ردانین باقی­مانده پس از انجام واکنش تخریب فوتوکاتالیزوری در زمان‌های مختلف

در pH برابر13………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 74

جدول 3-24- مقدار ردانین باقی­مانده پس از انجام واکنش تخریب فوتوکاتالیزوری در pH های مختلف

با فوتوکاتالیزور نانو تیتانیوم دی اکسید ( آناتاز …………………………………………………………………………………………………………. 75

جدول 3-24- مقدار ردانین باقی­مانده پس از انجام واکنش تخریب فوتوکاتالیزوری در pH های مختلف

فهرست شکل ها

عنوان                                                                                                                             صفحه

شکل (1-1)- مکانیزم کلی عمل فوتوکاتالیزور……………………………………………………………………………………………………………………………………… 7

شكل (1-2)- انرژی شكاف نوار هدایت و موقعیت لایه‌های انرژی نیمه هادی‌های مختلف………………………………………………… 8

شكل (1-3)- واكنش با گونه فعال اكسیژن در مکانیزم فوتوالكتروشیمیایی………………………………………………………………………… 10

شکل (1-4)- ساختارهای بلوری: الف) آناتاز، ب) روتیل و ج) بروکیت…………………………………………………………………………………… 15

شکل (1-5)- ساختمان روتیل و آناتاز تیتانیم دی اکسید………………………………………………………………………………………………………….. 15

شکل (1-6)- مکانیزم فوتوکاتالیزوری تیتانیوم دی اکسید…………………………………………………………………………………………………………. 17

شکل (1-7)- اصلاح فوتوکاتالیزور  TiO2از طریق کوپل شدن با طلا و پلاتین………………………………………………………………….. 23

شکل (2-1) تصاویر میکروسکوپ الکترونی عبوری (TEM) مربوط به نانوفوتوکاتالیزورها ………………………………………….  30

شکل (2-2) تصاویر میکروسکوپ الکترونی روبشی (SEM) مربوط به نانوفوتوکاتالیزورها……………………………………………… 31

شكل (2-3)- شمای كلی دستگاه فوتوشیمیایی مورد…………………………………………………………………………………………………………………… 32

 

 چکیده:

واکنش فوتوشیمیایی در محیط­های آبی در سال­های اخیر توجه زیادی را به خودش جلب کرده است. آب­ها شامل ترکیبات آلی و معدنی، گونه­ های بیولوژیکی و اجتماعات کلوییدی می­باشند. در فرایند­های حذفی، مانند فرایند اکسایش پیشرفته، واکنش­های فوتوکاتالیزوزی مستقیم یا غیر مستقیم توجه زیادی را به خودش جلب کرده است. مواد نیمه رسانای  نانو بلوری در کاربرد­های فوتو الکتروشیمیایی بسیار مفید هستند. نانو تیتانیوم دی اکسید یکی از پر کاربردترین کاتالیزورها در تخریب فوتوکاتالیزوری رنگ­ها است.

در ادامه کارهای قبلی، در اینجا تخریب فوتوشیمیایی را بر روی یکی از رنگ­های آلی با نام 5-4-(دی متیل آمینو بنزیلیدن) ردانین درحضور نانوذرات تیتانیوم دی اکسید و  نانو روی اکسید در مجاورت لامپ پر فشار جیوه انجام دادیم. به

فهرست مطالب

فصل اول كلیات تحقیق. ‌1

مقدمه 2

فصل دوم ادبیات تحقیق. 4

2-1- مقدمه: 5

2-2- اصول تصمیم‌گیری چندهدفه 5

2-3- سابقه مطالعات صورت گرفته در زمینه الگوریتم‌های تکاملی چندهدفه 6

2-3-1- الگوریتم‌های تعاملی چند هدفه (Multi-Objective Evolutionary Algorithms) 7

2-3-2- الگوریتم‌های بهینه سازی نخبه‌گرا براساس رتبه‌بندی پارتو. 11

2-4- شناخت و تعیین مشخصات فعالیتهای پروژه 13

2-4-1- مراحل برنامه ریزی و کنترل پروژه 13

2-4-2- روش های ریز کردن پروژه (Breakdown) 14

2-4-3- انواع روابط میان دو فعالیت.. 15

2-4-4- اصول برآورد فعالیت.. 17

2-4-5- برآورد مدت اجرای معادل. 19

2-4-6- برآورد مدت اجرای فشرده 20

2-4-7- شیب هزینه فعالیت.. 21

2-4-8- هزینه های مستقیم و غیر مستقیم پروژه 22

2-4-8-1- هزینه های مستقیم پروژه 22

2-4-8-2- هزینه های غیر مستقیم پروژه 22

2-4-8-3- هزینه کل پروژه 23

2-4-8-4- تغییرات مجموع هزینه ها و نقطه زمان بهینه 23

2-5- روش های کلاسیک تخصیص و تسطیح منابع. 24

2-5-1- مدل های رایج در برنامه ریزی و کنترل پروژه 24

2-5-1-1- مدل های با محدودیت زمانی. 24

2-5-1-2- مدل های با محدودیت مالی. 25

2-5-1-3- مدل های بدون محدودیت در زمان و هزینه 25

2-5-2- رویکردهای مختلف به استفاده از منابع. 26

2-5-2-2- تخصیص منابع. 27

2-5-3- الگوریتم تسطیح منابع محدود 27

2-5-4- روش برگس برای تسطیح منابع. 28

2-6- سابقه مطالعات صورت گرفته در زمینه کاربرد الگوریتم ژنتیک در موازنه زمان – هزینه و تسطیح و تخصیص منابع. 30

2-6-1- موازنه زمان – هزینه 30

2-6-2- تسطیح و تخصیص منابع. 32

2-7- جمع بندی. 32

فصل سوم روش‌شناسی تحقیق. 34

3-1- مقدمه: 35

3-2- دلایل استفاده از الگوریتم ژنتیک… 35

3-3- طرح مسئله 36

3-4- نحوه ی مدل کردن با بهره گرفتن از الگوریتم ژنتیک… 37

3-4-1- تعریف هر کروموزوم 37

3-4-2- ترتیب قرار گرفتن ژن ها در هر کروموزوم 39

3-4-3- تعیین مدت انجام و هزینه برای هر کروموزوم 40

3-5- انتخاب.. 40

 

3-6- تعیین میزان شایستگی کروموزوم ها 40

3-7- توابع هدف.. 41

3-8- تزویج. 42

3-9- جهش.. 42

3-10- شرط همگرایی. 42

3-11- جمع بندی. 42

فصل چهارم مطالعه موردی. 43

4-1 مقدمه 44

4-2 بررسی مدل به كار رفته در پایان‌نامه در دو حالت منابع محدود و منابع نامحدود بر روی یک پروژه ساده عمرانی  44

4-2-1 معرفی پروژه 44

4-2-2 مقایسه نتایج بهینه‌سازی زمان- هزینه (TCO) با نتایج بهینه‌سازی زمان- هزینه- منابع (TCRO) 55

4-3 معرفی مطالعه موردی دوم 59

4-3-1 بهینه‏سازی رابطه هزینه- زمان پروژه مورد مطالعه در حالت عادی. 59

4-3-2 بهینه‏سازی رابطه هزینه- زمان پروژه مورد مطالعه در حالت تأخیر. 60

4-4 اطلاعات پروژه 61

فصل پنجم نتیجه‌گیری و پیشنهادات.. 88

5-1 جمع‏بندی. 90

5-2 پیشنهادات.. 92

منابع و مآخذ 93

منابع فارسی. 94

منابع انگلیسی. 94

Abstract 96
 

فهرست جداول

جدول (2-1): ویژگیهای تعدادی از الگوریتمهای تکاملی چندهدفه 9

جدول (2-2): خلاصه ای از کارهای انجام گرفته در مقالات معتبر بین المللی در زمینه بهینه سازی زمان – هزینه 31

جدول 4-1: هزینه استفاده از واحد منابع (دلار) 45

جدول 4-2: گزینه‌های مختلف زمان- هزینه و تعداد و نوع منابع مورد استفاده در فعالیت تجهیز كارگاه پروژه با شماره فعالیت 1 و بدون پیش نیاز. 46

جدول 4-3: گزینه‌های مختلف زمان- هزینه و تعداد و نوع منابع مورد استفاده در فعالیت قالب‌بندی و بارگذاری پروژه با شماره فعالیت 2 كه فعالیت 1 پیش‌نیاز انجام آن می‌باشد. 46

جدول 4-4: گزینه‌های مختلف زمان- هزینه و تعداد و نوع منابع مورد استفاده در فعالیت خاكبرداری پروژه با شماره فعالیت 3 كه فعالیت 1 پیش نیاز آن می‌باشد. 47

جدول 4-5: گزینه‌های مختلف زمان- هزینه و تعداد و نوع منابع مورد استفاده در فعالیت اجرای تیر بتنی پیش‌ساخته پروژه با شماره فعالیت 4 كه فعالیت 1 پیش نیاز آن می‌باشد. 48

جدول 4-6: گزینه‌های مختلف زمان- هزینه و تعداد و نوع منابع مورد استفاده در فعالیت تهیه فونداسیون و قرار دادن شمع‌های پروژه با شماره فعالیت 5 كه فعالیت‌های 2 و 3 پیش نیاز آن می‌باشد. 49

جدول 4-7: گزینه‌های مختلف زمان- هزینه و تعداد و نوع منابع مورد استفاده در فعالیت قرارگیری شاه‌تیرهای پروژه با شماره فعالیت 6 كه فعالیت 4 پیش نیاز آن می‌باشد. 50

جدول 4-8: گزینه‌های مختلف زمان- هزینه و تعداد و نوع منابع مورد استفاده در فعالیت تنظیم شاه‌تیرهای پروژه با شماره فعالیت 7 كه فعالیت‌های 5 و 6 پیش نیاز آن می‌باشد. 51

جدول 4-9: مقدار حد مجاز روزانه مصرف منابع (DRL) برای منبع مختلف.. 52

جدول 4-10: نتایج بدست آمده مدل در منابع محدود 52

جدول 4-11: نتایج بدست آمده مدل در بهینه‌سازی دو مرحله‌ای. 56

جدول 4-12: مقایسه نتایج مدل پیشنهادی در دو حالت بهینه‌سازی دو هدفه و سه هدفه با كار Zheng و همكاران  58

جدول 4-13: مشخصات فعالیت‏های موجود در پروژه 61

جدول 4-14: نتایج بدست آمده مدل در منابع نامحدود با مقدار a-cut برابر با صفر. 65

ادامه جدول 4-14: نتایج بدست آمده مدل در منابع نامحدود با مقدار a-cut برابر با صفر. 72

ادامه جدول 4-14: نتایج بدست آمده مدل در منابع نامحدود با مقدار a-cut برابر با صفر. 73

ادامه جدول 4-14: نتایج بدست آمده مدل در منابع نامحدود با مقدار a-cut برابر با صفر. 77

ادامه جدول 4-14: نتایج بدست آمده مدل در منابع نامحدود با مقدار a-cut برابر با صفر. 80

ادامه جدول 4-14: نتایج بدست آمده مدل در منابع نامحدود با مقدار a-cut برابر با صفر. 83

ادامه جدول 4-14: نتایج بدست آمده مدل در منابع نامحدود با مقدار a-cut برابر با صفر. 86
 

فهرست اشكال

شکل (1-2): رهیافتهای مختلف  رتبه بندی پارتو. 7

شکل (2-2): فرمهای مختلف محاسبه فضا و موقعیت را در الگوریتمهای MOEA جهت ایجاد پراکندگی  10

شکل (2-3): مراحل مختلف الگوریتم NSGA-II 13

شکل (2-4): منحنی هزینه – زمان یک فعالیت.. 21

شکل (2-5): منحنی های هزینه پروژه 23

شکل (2-6): نمودار هزینه کل. 24

شکل (2-7): توزیع منبع قبل و بعد از تسطیح. 26

شکل (2-8): فلوچارت الگوریتم تسطیح منابع محدود 28

شکل (2-9): فلوچارت روش برگس.. 29

شکل 3-1- نمودار تابع عضویت پارامتر زمان. 38

شکل 3-2- نمودار تابع عضویت پارامتر هزینه 38

شکل 3-3- توالی فعالیتها 39

شكل 4-1: شبكه اجرایی فعالیت‌های پروژه 45

شكل 4-2 جبهه پارتوی زمان- هزینه- منابع به ازای هر یک از منابع چهارگانه 54

شكل 4-3: مقایسه نتایج بهینه‌سازی دو هدفه و سه هدفه 57

شکل 4-4: روابط پیایندی مربوط به فعالیت‏های پروژه 64

 

فصل اول

مقدمه

امروزه لزوم برنامه ریزی مناسب به منظور برآورد صحیح از زمان و هزینه انجام پروژه و میزان منابع مورد نیاز در یک پروژه که تاثیر مستقیم بر اجرا، اداره و بهره برداری مناسب از پروژه هایی همانند احداث سد و ساختمان دارند، روشن است. در مجموع، مدیریت و برنامه ریزی فعالیت ها و منابع مورد نیاز در یک پروژه، نیازمندانجام تحلیل های مختلفی است که یکی از آنها مدلسازی و پیش‌بینی صحیح هزینه و زمان انجام پروژه است. رسیدن به این هدف، کمک قابل‌توجهی به مدیریت بهینه پروژه و تصمیم گیری در شرایط خاص می کند.

مسئله برنامه ریزی و پس از آن کنترل زمان بندی پروژه ها، هر روز اهمیتی بیش از گذشته می یابد. در محیطی که رقابت شرکت ها هر روز به هم نزدیکتر می شود و تفاوت های کوچک در ارائه قیمت در مناقصه ها منجر به موفقیت یا شکست در مناقصه می شود، ارائه برنامه ای که منطبق بر واقعیات باشد و بتواند حاوی تمام واقعیات اقتصادی در مدل یک پروژه باشد حائز اهمیت زیادی است. یک برنامه جامع این قابلیت را دارد که با بهره گرفتن از رابطه هزینه و زمان در یک پروژه، تغییرات لازم را در هزینه و زمان منابع در نظر بگیرد و راه حل های مناسب را پیش روی کاربران قرار دهد تا بتوانند قبل از اجرای پروژه، برآورد مناسبی از زمان و هزینه اجرایی و میزان منابع مورد نیاز در پروژه داشته باشند.

برای زمان بندی و کنترل پروژه، مراحل مختلفی از جمله تحلیل پروژه، برآورد مدت، هزینه و منابع اجرایی و در نهایت زمان بندی پروژه صورت می گیرد. گاهی اوقات مدیریت پروژه تصمیم می گیرد زمان پروژه را کاهش دهد که این امر تاثیر مستقیم بر هزینه تمام شده خواهد داشت.

کاهش زمان با تدابیر خاص، از جمله به کارگیری منابع اجرایی محقق می شود که باعث افزایش هزینه های اجرایی پروژه می شود.

به منظور بهینه سازی زمان – هزینه، روش های مختلفی در دو حوزه آنالیز موازنه زمان – هزینه به کار گرفته می شوند. به همین منظور روش های ریاضی و تحقیقی (کاوشی) متنوعی به کار می روند.

از جمله مدل های کاوشی عبارتند از: روش فوندال، مدل سازه اپراگر، مدل سنجی مصلحی، و مدل زیمنس. روش های ریاضی نیز شامل روش برنامه ریزی خطی مدل برنامه ریزی عمده صحیح، مدل پویا و مدل ترکیبی برنامه ریزی خطی و عدد صحیح اشاره کرد.

الگوریتم ژنتیک یک روش جستجو و بهینه سازی بر اساس اصول تکاملی طبیعی می باشد. این الگوریتم مقرر می‌سازد که یک جمعیت متشکل از تعدادی زیاد افراد که تحت قوانین ویژه‌ای انتخاب شده‌اند طی فرایندی تکاملی، تابع برازش

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                        صفحه

 

فصل  اول:کلیات تحقیق

1-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………………. 2

1-2 بیان مساله…………………………………………………………………………………………………… 3

1-3 اهداف تحقیق………………………………………………………………………………………………. 5

1-4 اهمیت و ضرورت تحقیق……………………………………………………………………………….. 5

1-5 چارچوب نظری تحقیق………………………………………………………………………………….. 6

1-6 فرضیه ها……………………………………………………………………………………………………. 8

1-7 تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرها…………………………………………………………………….. 8

1-7-1 تعریف مفهومی متغیرهای تحقیق…………………………………………………………………… 8

1-7-2 تعریف عملیاتی متغیرهای تحقیق…………………………………………………………………… 9

1-8 قلمرو تحقیق……………………………………………………………………………………………….. 11

فصل دوم:ادبیات و پیشینه تحقیق

2-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………………. 13

2-2 گردشگر (توریست)………………………………………………………………………………………. 14

2-3 گردشگری در جهان………………………………………………………………………………………. 14

2-4 گردشگری در ایران……………………………………………………………………………………….. 18

2-5 توسعه گردشگری………………………………………………………………………………………….. 19

2-6 راهبردهای توسعه صنعت گردشگری…………………………………………………………………. 19

2-7 موانع توسعه صنعت گردشگری ……………………………………………………………………….. 20

2-8 اثرات و کارکردهای گردشگری………………………………………………………………………… 21

2-9 اثرات مثبت گردشگری…………………………………………………………………………………… 27

2-10 برنامه ریزی گردشگری…………………………………………………………………………………. 28

2-11 گردشگری پایدار………………………………………………………………………………………… 29

2-12 فرهنگ…………………………………………………………………………………………………….. 30

2-12-1 زبان های ایرانی………………………………………………………………………………………. 33

2-12-2 آداب و رسوم و اعیاد ملی…………………………………………………………………………. 34

2-12-3 ادبیات و شخصیت های اسطوره ای ایران………………………………………………………. 34

2-12-4 معماری ایرانی………………………………………………………………………………………… 35

2-12-5 تنوع قومی در ایران………………………………………………………………………………….. 36

2-12-6 ادیان ها و آیین ها و اقلیت های مذهبی در ایران…………………………………………….. 37

2-12-7 مراسم مذهبی………………………………………………………………………………………….. 37

2-13 فرهنگ و گردشگری……………………………………………………………………………………. 38

2-14 بررسی مشکلات و موانع فرهنگی جهانگردی در ایران…………………………………………. 40

2-14-1 بیم از اثرات مخرب جهانگرد بر فرهنگ………………………………………………………… 40

2-14-2 پندارهای نادرست جهانگردان از ایران…………………………………………………………… 40

2-14-3 عدم تبلیغات مناسب در زمینه جاذبه های سیاحتی ایران…………………………………….. 41

2-14-4 عدم شناخت سلایق جهانگردان و سیاحان خارجی…………………………………………… 41

2-14-5 مشروط کننده های فرهنگی و مذهبی کشور……………………………………………………. 41

2-14-6 موانع فقهی و مذهبی………………………………………………………………………………… 42

2-14-7 وجود برخی برخوردهای نامناسب در فرودگاه چه در بخش پلیس گذرنامه …………… 42

2-14-8 ضعف تحقیقاتی و پژوهشی در این زمینه………………………………………………………. 42

2-15 تاریخچه استان ایلام…………………………………………………………………………………….. 43

2-16 مشخصات جغرافیایی…………………………………………………………………………………… 45

2-17 کشاورزی و دامداری……………………………………………………………………………………. 46

2-18 صنایع و معادن…………………………………………………………………………………………… 46

2-19 موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان…………………………………………………….. 46

2-20 زبان و گویش های مختلف ایلام…………………………………………………………………….. 47

2-21 مکان های دیدنی و تاریخی…………………………………………………………………………… 49

2-22 تحقیقات داخلی…………………………………………………………………………………………. 55

2-23 تحقیقات خارجی………………………………………………………………………………………… 56

فصل سوم: روش اجرای تحقیق

3-1 مقدمه ……………………………………………………………………………………………………….. 60

 

3-2 روش تحقیق ………………………………………………………………………………………………. 60

3-3 جامعه آماری ………………………………………………………………………………………………. 61

3-4 نمونه و روش نمونه گیری………………………………………………………………………………. 61

 

3-5 حجم نمونه………………………………………………………………………………………………….. 62

 

3-6 روش و ابزار جمع‌ آوری داده ها ………………………………………………………………………. 62

3-6-1 روش جمع آوری داده ها:…………………………………………………………………………… 62

3-6-2 ابزار جمع آوری داده ها …………………………………………………………………………….. 62

3-6-2-1 تدوین پرسشنامه (عملیاتی نمودن مدل)………………………………………………………. 63

3-6-2-2 تعیین روایی (اعتبار) پرسشنامه …………………………………………………………………. 66

3-6-2-3 تعیین پایایی (قابلیت اعتماد) پرسشنامه ………………………………………………………. 66

3-7 روش تجزیه و تحلیل داده ها…………………………………………………………………………… 68

فصل چهارم:تجزیه و تحلیل داده ها

4-1 مقدمه:………………………………………………………………………………………………………… 70

4-2 توصیف متغیر های جمعیت شناختی پاسخ دهندگان:  ……………………………………………. 71

4- 3  توصیف متغیر های تحقیق:……………………………………………………………………………. 74

4- 4 آزمون فرضیه های تحقیق :…………………………………………………………………………….. 82

فصل پنجم:نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………………. 86

5-2) نتایج آمار توصیفی……………………………………………………………………………………….. 86

5-3 نتایج آمار استنباطی………………………………………………………………………………………… 92

 

5-4 مقایسه نتایج تحقیق حاضر با تحقیقات گذشته……………………………………………………… 94

5-5 پیشنهادات با توجه به فرضیه های تحقیق……………………………………………………………. 94

5-6 پیشنهاد برای تحقیقات آتی……………………………………………………………………………… 95

5-7 محدودیت های تحقیق…………………………………………………………………………………… 95

فهرست منابع:…………………………………………………………………………………………………….. 96

فهرست منابع فارسی:…………………………………………………………………………………………… 96

فهرست منابع غیر فارسی:……………………………………………………………………………………… 98

پیوست ها…………………………………………………………………………………………………………. 100

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                                   صفحه

جدول 3-1) تعداد پرسش نامه……………………………………………………………………………….. 61

جدول 3-2) جامعه و نمونه آماری…………………………………………………………………………… 62

جدول 3-3) سوالات پرسش نامه…………………………………………………………………………….. 64

3-4) جدول درصد آلفای متغیرها……………………………………………………………………………. 67

جدول 4- 1) توصیف متغیر جنسیت پاسخ دهندگان…………………………………………………….. 71

جدول 4- 2) توصیف متغیر سن پاسخ دهندگان………………………………………………………….. 72

جدول 4- 3 ) توصیف متغیر میزان تحصیلات پاسخ دهندگان…………………………………………. 73

جدول 4-  4 ) توصیف متغیر زبان………………………………………………………………………….. 74

جدول 4-  5 ) توصیف متغیر آداب و رسوم و اعیاد  ………………………………………………….. 75

جدول 4-  6 ) توصیف متغیر ادبیات و شخصیت های اسطوره ای…………………………………… 76

جدول 4-  7 ) توصیف متغیر معماری……………………………………………………………………… 77

جدول 4-  8 ) توصیف متغیر تنوع قومی………………………………………………………………….. 78

جدول 4 –  9 ) توصیف متغیر ادیان و آیین ها  …………………………………………………………. 79

جدول 4 –  10 ) توصیف متغیر ابعاد فرهنگی……………………………………………………………. 80

جدول 4 –  11 ) توصیف متغیر توسعه و تقویت  گردشگری…………………………………………. 81

جدول4-  12 ) آزمون رگرسیون بین زبان و توسعه گردشگری……………………………………….. 82

جدول4-  13 ) آزمون رگرسیون بین آداب و توسعه گردشگری……………………………………… 82

جدول4-  14 ) آزمون رگرسیون بین ادبیات و توسعه گردشگری…………………………………….. 83

جدول4-  15 ) آزمون رگرسیون بین معماری و توسعه گردشگری…………………………………… 83

جدول4-  16 ) آزمون رگرسیون بین تنوع قومی و توسعه گردشگری……………………………….. 84

جدول4-  17 ) آزمون رگرسیون بین آیین ها و توسعه گردشگری…………………………………… 84

جدول5-1) توصیف معیارهای متغیر زبان………………………………………………………………….. 87

جدول5-2) توصیف معیارهای متغیر  آداب و رسوم و اعیاد…………………………………………… 88

جدول5-3) توصیف معیارهای متغیر ادبیات و شخصیت های اسطوره ای………………………….. 88

جدول5-4) توصیف معیارهای متغیر معماری……………………………………………………………… 89

جدول5-5) توصیف معیارهای متغیر تنوع قومی………………………………………………………….. 90

جدول5-6) توصیف معیارهای متغیرادیان و آیین ها…………………………………………………….. 90

جدول5-7) توصیف معیارهای ابعاد فرهنگی………………………………………………………………. 91

جدول5-8) توصیف معیارهای متغیر معماری……………………………………………………………… 92

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                   صفحه

نمودار4- 1) میله ای  متغیر جنسیت پاسخ دهندگان……………………………………………………… 71

نمودار4-  2 ) میله ای  متغیر سن پاسخ دهندگان………………………………………………………… 72

نمودار4-  3 ) میله ای  متغیر میزان تحصیلات پاسخ دهندگان………………………………………… 73

نمودار4-  4  ) هیستوگرام  متغیر زبان………………………………………………………………………. 74

نمودار4-  5  ) هیستوگرام  متغیر آداب و رسوم و اعیاد  ……………………………………………… 75

نمودار4-  6  ) هیستوگرام  متغیر ادبیات و شخصیت های اسطوره ای………………………………. 76

نمودار4-  7  ) هیستوگرام  متغیر معماری………………………………………………………………….. 77

نمودار4-  8  ) هیستوگرام  متغیر تنوع قومی………………………………………………………………. 78

نمودار4 –  9  ) هیستوگرام  متغیر ادیان و آیین ها  …………………………………………………….. 79

نمودار4 –  10  ) هیستوگرام  متغیر ابعاد فرهنگی………………………………………………………… 80

نمودار 4 –  11  ) هیستوگرام  متغیر توسعه و تقویت  گردشگری……………………………………. 81

 

 

فهرست اشکال

عنوان                                                                                                   صفحه

1-1) مدل مفهومی تحقیق……………………………………………………………………………………… 7

2-1) عوامل موثر در درجه ی اثرگذاری گردشگری بر رشد اقتصادی کشور میزبان………………. 22

2-2) مراحل برنامه ریزی گردشگری………………………………………………………………………… 28

 

فصل اول   کلیات تحقیق

 

1-1 مقدمه

توریسم واژه ای فرانسوی است که از کلمه Tour  گرفته شده است که در زبان فرانسوی به معنای پیمودن، سیر کردن و گردش نمودن به کار رفته است. از زمان نوشته شدن اولین کتاب در زمینه گردشگری، تحت عنوان کتاب راهنمای گردشگری در سال 1778، به وسیله توماس نوگ نت بیشتر از 200 سال می گذرد. در واقع صنعت گردشگری را باید پدیده ای تقریباً نو دانست که آغاز آن به اوایل قرن نوزدهم میلادی بر می گردد. سازمان جهانی جهانگردی، فعالیت های افراد را که با نیت گذراندن اوقات فراغت، تفریح، خرید و … در کمتر از یک سال از خارج از محیط عادی زندگی خود صورت می گیرد، توریسم می نامد (فاضل نیا و هدایتی، 1389: 147).

امروزه توسعه ی گردشگری در تمامی عرصه ها، چه در سطح ملی و منطقه ای و چه در سطح بین المللی مورد توجه برنامه ریزان دولتی و شرکت های خصوصی قرار گرفته است. بسیاری از کشورها به صورت فزاینده ای به این حقیقت پی برده اند که برای بهبود وضعیت اقتصادی خود باید ابتکار عمل به خرج دهند و درصدد یافتن راه های تازه ای برآیند آگاهی جوامع از این که گردشگری منبع درآمدی ارزی بسیار مناسب و قابل ملاحظه ای در اختیار اقتصاد یک کشور قرار می دهد، باعث شده است که گردشگری مفهومی بسیار گسترده در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پیدا کند و به عنوان یک صنعت تلقی شود (طیبی و همکاران، 1386: 84).

برای ایجاد یک توسعه همه جانبه و پایدار و همچنین جایگزینی منابع جدید كسب درآمد به جای منابع نفتی نیازمند استفاده از تمامی امكانات و قابلیت ها می باشیم . در این راستا توسعه صنعت جهانگردی كه اقتصاددانان آنرا سومین پدیده اقتصادی پویا و روبه رشد پس از صنعت نفت و خودروسازی می دانند، به عنوان نیاز اساسی كشور مطرح می شود (مدهوشی و ناصر پور، 1382: 27). در این بین توجه به توریسم فرهنگی در هر دو زمینه توریستی و تحقیقاتی توجه فزاینده ای را به خود جلب کرده است. فرصتهای توریسم فرهنگی طیف وسیعی، از آثار فرهنگی گذشته تا سبک و نوع زندگی کنونی را شامل می شود (Gnoth & Zins, 2013: 1). بررسی تاریخچه گردشگری در ایران وجهان حاكی از رابطه نزدیک گردشگری با فرهنگ است بطوری به نظر می رسد شناخت فرهنگ وتعاملات فرهنگی یكی از اولین ومهمترین اهداف وانگیزه های گردشگران در طول تاریخ بوده است (کاظمی و کاظمی، 1389: 4). ریچاردز (2002) معتقد است که در عصر حاضر، رابطه ای دو جانبه بین فرهنگ و گردشگری بوجود آمده است. فرهنگ منبعی حیاتی برای توسعه گردشگری محسوب می شود و گردشگری نیز سهم مهمی در توسعه فرهنگی دارد Richards, 2002: 9)). بنابراین با توجه به اهمیت موضوع گردشگری و بالاخص گردشگری فرهنگی این پژوهش به بررسی تاثیر عوامل فرهنگی بر تقویت و توسعه گردشگری می پردازد.

1-2 بیان مساله

امروزه توجه به گردشگری به عنوان یکی از بخش های مهم و تاثیر گذار در اقتصاد جهان و کشورها به سرعت در حال گسترش است (unwto,2009:4). گردشگری شامل کلیه فعالیت هایی است که گردشگران در هنگام سفر انجام می دهند و به ایشان مرتبط می شود و این می تواند شامل برنامه ریزی برای سفر، جا به جایی بین مبدا و مقصد، اقامت و نظایر آن باشد (رنجبریان، زاهدی، 1386) و هم چنین گردشگری فعالیتی ترکیبی و مستلزم مشارکت بخش های مختلف و متعدد جامعه است و به همان میزان نیز اثرات گسترده ای در بردارد. از این رو در هر مرحله نیازمند برنامه ریزی و هماهنگی است (Machintosh & Ritchie, 1995). امروزه صنعت گردشگری در بسیاری از کشورها نمودی از هویت فرهنگی یک کشور و یکی از منابع مهم کسب ارز است (تقوایی و همکاران، 1389).

در جریان گردشگری شهرهایی مورد توجه گردشگران قرار می گیرد که چند جاذبه یا لااقل یکی از آنها را همچون، وجود زیارتگاه، آثار علمی ، فرهنگی و تاریخی، طبیعت زیبا و متنوع، امکانات تفریحی و اقامتی ، تسهیلات ارتباطی و وجود بازارهای متنوع خرید و فروش، دارا باشند (مافی، سقایی؛1388).

گردشگری فرهنگی برای آشنایی میراث های هنری و فرهنگی ، آداب و رسوم، بناهای تاریخی با هدف های آموزشی، تحقیقاتی و پژوهشی صورت می گیرد.گردشگر فرهنگی مایل به آشنایی با فرهنگ مناطق مختلف، خواهان کاوش در چشم اندازهای فرهنگی جوامع انسانی و درک آن ها است. فرهنگ شامل ارزش ها، اخلاق ها، نمادها، جلوه های فیزیکی و رفتار اداره شده به وسیله یک جهان بینی متمایز است.

امروزه فرهنگ، نقش تعیین کننده در زندگی بشر داشته و گردشگری فرهنگی مناسب ترین روش شناخت وابستگی متقابل فرهنگی ملت ها با همدیگر است. از پیامدهای گردشگری فرهنگی، ایجاد همگرایی بین اقوام و ملت ها در فضای بین المللی بوده و باعث چسبندگی فرهنگی ملت ها خواهد شد (ابراهیم زاده و همکاران، 2010). در این مطالعه ابعاد زبان، آداب و رسوم و اعیاد، ادیان و آیین ها، معماری آثار فرهنگی، تنوع قومی، ادبیات و شخصیت های اسطوره ای، به عنوان ابعاد فرهنگی موثر در جذب گردشگران مد نظر قرار گرفته است.

زبان: زبان وسیله ای است که افراد جامعه از طریق آن، با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند و افکار، عقاید و اندیشه هایشان را، به هم متصل می نمایند. زبان به عنوان یکی از عوامل پیوند دهنده ملت است، که بشریت را به بیشترین تعداد گروه های متمایز، تقسیم می کند (جهانیان و همکاران،1389).

آداب و رسوم و اعیاد: به لحاظ فرهنگی و آداب و رسوم هر گوشه از ایران دارای شرایط ویژه و منحصر به فردی می باشد که در قسمت های دیگر وجود ندارد. هر نقطه از ایران دارای فرهنگ و آداب و رسوم خاص خود است.مانند جشنواره سراسری موسیقی محلی در آذر در ایلام (شمس و امینی، 1388: 88).

ادبیات و شخصیت های اسطوره ای: از وظایف و نقش های بسیار مهم ادبیات فارسی در طول تاریخ ایران و حیات پر ارزش آن، احیا و غنا بخشیدن به هویت فرهنگی ایرانیان بوده و از آنجا که اغلب موضوعات و مطالب فرهنگی با بیان والای ادبی، در خلال متون زیبای نظم و نثر و در قالب انوع مختلف بازگو می شده همواره مورد توجه همگان بوده است (شمس و امینی، 1388: 89).

معماری: معماری هر کشور و ملتی شناساننده وجه مادی تمدن ها و الگویی برای دیگر فرهنگ ها است. معماری در کشورهایی که صاحب تاریخ و فرهنگ باستانی هستند، از مهمترین پایه های تمدن دیرینه به شمار می آید (شمس و امینی، 1388: 90).

تنوع قومی: در چهار گوشه كشورمان اقوام مختلفی زندگی می كنند. این تنوع قومی هم می تواند برای كشور ما فرصت باشد و هم تهدید. ایران با داشتن چندین ملیون ترك، چند هزار قزاق، قرقیز، گرجی، سیكها در زاهدان، عرب ها و چندین قوم دیگر دارای گنجینهای غنی از قومها و زبانهاست (شمس و امینی، 1388: 91).

ادیان ها و آیین ها: در سرتاسر ایران علاوه بر دین اسلام و مذهب شیعه ، اقلیت های دینی نیز وجود دارد. همینطور ایران علاوه بر آثار اسلامی، دارای معابد و کلیساهای بی بدیل است. حضور ادیان توحیدی متفاوت و وجود پیروان و معتقدان بسیار آن ها ،انواع توریسم مذهبی را در کشور ایجاد کرد (شمس و امینی، 1388: 91).

استان ایلام یکی از استان های کشور ایران است که در باختر این کشور و در ناحیه ای کوهستانی و نیمه گرم قرار گرفته است. مرکز این استان شهر ایلام است. این استان از استان های جنگلی ایران است و به خاطر زیبایی طبیعتش از آن با نام عروس زاگرس نیز یاد می شود و با توجه به قدمت تاریخی و جاذبه های گردشگری یکی از استان های مهم کشور برای گردشگری است.

بنابراین با توجه به اهمیت گردشگری فرهنگی، سوال اصلی تحقیق بدین صورت بیان می شود که آیا عوامل فرهنگی بر تقویت و توسعه گردشگری تاثیر دارد؟

1-3 اهداف تحقیق

1. ارزیابی تاثیر زبان بر تقویت و توسعه گردشگری.
2. ارزیابی تاثیر آداب و رسوم و اعیاد بر تقویت و توسعه گردشگری.
3. ارزیابی تاثیر ادبیات و شخصیت های اسطوره ای بر تقویت و توسعه گردشگری.
4. ارزیابی تاثیر معماری آثار فرهنگی بر تقویت و توسعه گردشگری.
5. ارزیابی تاثیر تنوع قومی بر تقویت و توسعه گردشگری.

بر روی پساب پایه روغنی خروجی از عملیات حفاری

چکیده

در دنیای کنونی، برنامه‌ریزی استراتژیک به عنوان بنایی مهم برای توسعه محسوب می‌شود و لازم است که مدیران فعلی و آتی با کسب آگاهی کافی از ارکان آن بتوانند به شیوه علمی آنرا بکار ببندند. به طور کلی برنامه‌ریزی استراتژیك، تدوین برنامه‌های طولانی مدت به منظور مدیریت مؤثر بر فرصتها و تهدید‌‌های محیطی با در نظر گرفتن قوت ها و ضعف‌های داخلی می باشد. از آنجا که صنعت گردشگری به عنوان صنعتی پویا ، بخش مهمی از فعالیت های اقتصادی کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه را به خود اختصاص داده است ، اهمیت توجه به تدوین راهبردها برای موفقیت مقصدها دو چندان شده است.

از اینرو، در این تحقیق سعی شد با بکارگیری مدل برنامه ریزی استراتژیک فرد.آر.دیوید ، راهبردهای توسعه مقصد گردشگری شهر تهران شناسایی و اولویت بندی شود. بدین منظور با بهره گرفتن از روش دلفی در طی سه مرحله از خبرگان و متخصصان گردشگری شهر تهران در زمینه شناسایی عوامل محیط داخلی وخارجی ( فرصت ها،تهدیدها، نقاط قوت و نقاط ضعف ) و تعیین رتبه و ضریب اهمیت هر یک ، نظرسنجی شده ونتایج این نظرسنجی با بهره گرفتن از روش آماری کای دو و شاخص های فراوانی و میانگین مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. سپس با بهره گرفتن ازمدل فرد.آر.دیوید ، فرایند تدوین راهبرد طی شدکه در نهایت 8 راهبرد رقابتی به ترتیب نمره نهایی اولویت بندی شدند.

واژگان کلیدی تحقیق:

برنامه ریزی استراتژیک (Strategic Planning)، برنامه ریزی گردشگری (Tourism Planning)، مقصد (Destination)، توسعه (Development)، دلفی (Delphi)، نقاط قوت وضعف، فرصت ها و تهدیدها (SWOT)

EMAIL: SZ1360@yahoo.com

فصل اول

مقدمه. 2

1-1- بیان مسئله. 2

2-1- اهمیت و ضرورت موضوع. 3

3-1- گزاره های تحقیق.. 5

1-3-1- پرسش های اصلی و فرعی.. 5

2-1-3- فرضیه تحقیق.. 5

4-1- هدف های تحقیق.. 5

5-1 – قلمرو تحقیق.. 6

1-5-1- قلمرو مکانی تحقیق.. 6

2-5-1- قلمرو زمانی تحقیق.. 6

6-1- روش شناسی تحقیق.. 6

1-6-1- نوع تحقیق.. 6

2-6-1- روش های گردآوری داده ها 6

3-6-1- روش نمونه گیری و تخمین حجم جامعه. 6

4-6-1- روش های تحلیل داده ها 7

7-1- پیشینه تحقیق.. 7

8-1- نقشه راه 11

9-1- شرح واژه ها و اصطلاحات تحقیق.. 12

10-1- موانع ومحدودیتهای تحقیق.. 15

مقدمه. 18

1-2- بخش اول. 18

1-1-2- گردشگری.. 18

2-1-2- گردشگری و رویکرد سیستمی.. 20

3-1-2- برنامه‌ریزی گردشگری.. 21

4-1-2- تعاریف برنامه‌ریزی گردشگری.. 22

5-1-2- ویژگی های برنامه ریزی گردشگری.. 22

6-1-2- فرایند برنامه ریزی گردشگری.. 23

7-1-2- رویکردهای برنامه‌ریزی گردشگری.. 25

8-1-2- نظام گردشگری.. 25

9-1-2- عرضه و تقاضای گردشگری.. 27

1-9-1-2- عرضه گردشگری.. 28

2-9-1-2- تقاضای گردشگری.. 29

10-1-2- تاریخچه و مفهوم توسعه. 32

1-10-1-2- تئوری‌های توسعه. 34

2-10-1-2- توسعه پایدار. 35

3-10-1-2- توسعه گردشگری پایدار. 37

4-10-1-2- الگوی توسعه همبافته گردشگری.. 38

12-1-2- مقصد و جامعه گردشگری.. 39

1-12-1-2- ذینفعان توسعه گردشگری.. 40

13-1-2- معیارهای کلیدی توسعه مقصد. 40

14-1-2- دلایل پیچیدگی مدیریت مقصدها 41

1-14-1-2- چرخۀ عمر گردشگری.. 42

2-14-1-2- ظرفیت تحمل.. 44

3-14-1-2- شاخص رنجش داکسی 45

15-1-2- عوامل موثر بر توسعه مقصد گردشگری.. 46

1-15-1-2- عوامل محیط داخلی مؤثر بر مقصد گردشگری.. 46

 

 

2-15-1-2- عوامل محیط خارجی مؤثر بر مقصد گردشگری.. 49

16-1-2- مدیریت استراتژیک گردشگری.. 53

2-2- بخش دوم. 54

1-2-2- تعاریف و مفاهیم راهبرد. 54

1-1-2-2- معنای لغوی.. 54

2-1-2-2- معنای اصطلاحی.. 54

3-2-2- مفهوم مدیریت استراتژیک… 56

4-2-2- تعریف مدیریت استراتژیک… 57

5-2-2- ویژگی های مدیریت اسراتژیک… 58

6-2-2- سطوح مدیریت استراتژیک… 59

7-2-2-مزایای مدیریت استراتژیک… 61

8-2-2- مراحل مدیریت استراتژیک… 62

9-2-2- اصطلاحات کلیدی در مدیریت استراتژیک… 63

10-2-2- مدل فرایند مدیریت استراتژیک… 65

11-2-2- چارچوبی جامع برای تدوین استراتژی.. 69

12-2-2- برنامه‌ریزی استراتژیك… 73

13-2-2- ویژگی‌های برنامه‌ریزی استراتژیك… 73

14-2-2- برنامه‌ریزی استراتژیک و تفاوت آن با سایر روش‌های برنامه‌ریزی.. 74

15-2-2- فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک… 76

16-2-2- مدل‌های برنامه‌ریزی استراتژیک… 77

1-3-2- پیشینه تاریخی.. 81

2-3-2- جغرافیای طبیعی.. 83

3-3-2- شرایط اقلیمی.. 85

4-3-2- سازمان فضایی و پهنه بندی شهر تهران. 86

5-3-2- گردشگری تهران. 90

6-3-2- فرهنگ و هنر. 91

7-3-2- جاذبه های استان تهران. 92

8-3-2- حیات وحش ومناطق حفاظت شده 93

9-3-2- صنایع دستی استان تهران. 94

جمع بندی ادبیات تحقیق.. 95

مقدمه. 98

1-3- بخش اول. 98

1-1-3- فرایند اجرای تحقیق.. 98

2-1-3- روش تحقیق.. 100

1-2-1-3- روش دلفی.. 100

2-2-1-3- ویژگی های روش دلفی.. 101

3-1-3- سؤال تحقیق.. 101

4-1-3- طرح تحقیق.. 102

5-1-3- نمونه تحقیق.. 103

6-1-3- انجام دور اول دلفی.. 105

7-1-3- انجام دور دوم دلفی.. 105

8-1-3- انجام دور سوم دلفی.. 106

9-1-3- روش تحلیل داده‌ها 106

10-1-3- روش و ابزار گردآوری داده ها 106

11-1-3- روایی و پایایی روش دلفی.. 107

1-11-1-3- روایی و پایایی در این تحقیق.. 108

2-3- بخش دوم. 108

1-2-3- فرایند تدوین استراتژی.. 109

1-1-2-3- مرحله ورودی.. 109

2-1-2-3- مرحله مقایسه. 112

3-1-2-3- مرحله تصمیم‌گیری.. 114

1-4- اطلاعات جمعیت شناختی پانل خبرگان. 116

1-1-4- جمع بندی اطلاعات جمعیت شناختی پاسخ دهندگان. 120

2-4- تحلیل داده های حاصل از روش دلفی.. 120

3-4- نتایج مرحله اول دلفی.. 122

4-4- نتایج مرحله دوم دلفی.. 127

5-4- نتایج مرحله سوم. 130

6-4- چارچوب تحلیلی برای تدوین استراتژی ها 133

7-4- مرحله اول : مرحله ورودی.. 133

9-4- مرحله سوم: مرحله تصمیم گیری.. 140

10-4- نگاه کلی به شهرستان تهران. 144

11-4- لیست جاذبه های شهر تهران. 147

12-4- روستاهای هدف شهرستان های اطراف شهر تهران. 149

13-4- شبکه حمل ونقل.. 151

12-4- نمودارهای اقامتگاه ها و مراکز پذیرایی.. 153

جمع بندی.. 156

مقدمه. 161

1-5- جمع بندی یافته‏های تحقیق.. 162

2-5- ویژگی‏های پانل خبرگان. 169

1-2-5- نتایج به دست آمده در مرحله مقدماتی روش دلفی.. 170

2-2-5- نتایج مرحله دوم دلفی.. 170

3-2-5- نتایج مرحله سوم دلفی.. 170

4-2-5- نتایج بدست آمده از چارچوب تدوین استراتژی مدل فرد.آر.دیوید. 171

3-5-محدودیت‏های تحقیق.. 174

4-5- پیشنهادات.. 175

1-4-5- پیشنهادات حاصل از نتایج تحقیق.. 175

2-4-5- پیشنهادات برای تحقیقات آتی.. 177

مقدمه

فصل اول این پایان نامه به بیان کلیات طرح تحقیق می پردازد که با مطالعه آن مفهوم و ساختار موضوع تحت بررسی مشخص خواهد شد. در انتهای این فصل خواننده قادر خواهد بود تا اطلاعات کافی از بخش های مختلف این فصل که شامل بیان مسئله، ضرورت واهمیت تحقیق ، پیشینه تحقیق، اهداف، سوالات، روش شناسی، قلمرو تحقیق ، فرایند انجام تحقیق، واژگان اختصاصی طرح تحقیق وموانع و محدودیت های تحقیق می باشد را بدست آورد. لازم به ذکر است که بخش های اصلی فوق در فصل های بعدی به صورت کامل تری تشریح شده است.

1-1- بیان مسئله

توسعه اقتصادی در هر کشوری نیازمند سرمایه گذاری در بخش ها و فعالیت های مختلف اقتصادی آن کشور است و بدون سرمایه گذاری در طرح های زیر بنایی و روبنایی ، نمی توان انتظار گسترش اشتغال، تولید و رفاه اقتصادی را داشت . برای تحقق این مهم ، امروزه بسیاری از کشورهای جهان ،تمایل شدیدی به جذب سرمایه های خارجی پیدا کرده اند . سرمایه گذاری در زیرساخت های گردشگری و استفاده از توان های بالقوه منطقه ای به منظور جذب گردشگر ،یکی از راه های مناسب بدین منظور است. توسعه گردشگری به عنوان مجموعه فعالیت های اقتصادی ،تاثیر بسزایی در تقویت بنیان های اقتصادی جوامع دارد(ابراهیم زاده،آقاسی زاده،108:88). آگاهی جوامع از اینکه گردشگری منبع درآمد ارزی بسیار مناسب و قابل ملاحظه ای در اختیار اقتصاد یک کشور قرار میدهد باعث شده است که گردشگری مفهومی بسیار گسترده در ابعاد اجتماعی،اقتصادی و فرهنگی پیدا کند و به عنوان یک صنعت تلقی شود(طهماسبی پاشا و مجیدی،1384).

بسیاری از کشورها این صنعت پویا را به عنوان منبع اصلی درآمد،اشتغال ،رشد بخش خصوصی و توسعه ساختار زیربنایی می دانند که باعث تبادلات فرهنگی نیز می شود. در حال حاضر گردشگری به عنوان گسترده ترین صنعت خدماتی جهان نامیده شده است(کاظمی1386) که منافعی از جمله افزایش GDP،ارزآوری ،ایجاد اشتغال ،افزایش درآمد های دولت،حفظ محیط زیست ،بهبود رفاه اجتماعی ،حفظ میراث فرهنگی ،تبادل فرهنگی و تقویت فرهنگ بومی را به همراه دارد.افزون بر این بسیاری از برنامه ریزان و سیاستگزاران توسعه نیز از این صنعت به عنوان رکن اصلی توسعه پایدار یاد می کنند. این مهم باعث شده است در سطح بین الملل رقابتی نزدیک و فشرده در پی افزایش بیش از پیش منافع و عواید خاص از فعالیتهای گردشگری به وجود آید. باید توجه داشت که توسعه صنعت گردشگری به ویژه برای کشورهای در حال توسعه که با معضلاتی همچون بیکاری بالا ،محدودیت منابع ارزی و اقتصاد تک محصولی مواجه اند از اهمیت بیشتری برخوردار است. با توجه به اینکه ساختار اقتصادی ایران بعد از اکتشاف و بهره برداری از منابع نفتی به شدت متکی به صادرات نفت و درامد نفتی حاصل از آن بوده است و تلاش های صورت گرفته برای خروج از این وضعیت و اتخاذ سیاست های اقتصادی غیر نفتی نتیجه چندانی در بر نداشته است ، اینک برای ایجاد توسعه ای همه جانبه و پایدار و همچنین جایگزینی منبع جدید کسب درامد به جای منابع نفتی در کشور ، توسعه صنعت گردشگری اهمیت می یابد(ابراهیم زاده و آقاسی زاده،109:88). چرا که ایران سرزمینی چهار فصل با تمدنی چند هزار ساله است(زنگی آبادی ودیگران،1:1389). اما بااین وجود هنوز نتوانسته است جایگاه واقعی خود را در دنیا بدست آورد . بر اساس امارهای ارائه شده سالانه حدود 3 میلیارد سفر انجام می شود که حدود 700 میلیون آن بین کشوری و 800 میلیون مسافرت داخلی است. از مجموعه این سفرهای بین کشوری ، سهم ایران یک میلیون و پانصد هزار سفر یعنی حدود 2. از سهم جهانی است(پورکاظمی و رضایی،28:85).

بررسی در خصوص وضعیت صنعت گردشگری ایران حاکی از آن است که به لحاظ سهم بخش گردشگری از تولید ناخالص داخلی ، کشور ایران در میان 174 کشور جهان رتبه 86 را به خود اختصاص داده است ، در زمینه سرمایه گذاری حوزه گردشگری در جهان رتبه 172 و در میان کشورهای خاورمیانه رتبه آخر را دارا می باشد(همان). بنابراین برای دستیابی به توسعه گردشگری ، تدوین راهبردهایی متناسب با عوامل محیطی مقصد گردشگری ضرورت می یابد. چرا که راهبردها می توانند تعیین کنند که چه نوع گردشگری و در کجا باید توسعه یابد ، چند هتل و همچنین تسهیلات دیگر باید افزوده شود و از چه نوع باید باشند، راهبردها می توانند موارد دیگر صنعت گردشگری را نیز در نظر بگیرند(نوحه گروحسین زاده،155:88).بدین منظور در این پایان نامه به موضوع تدوین راهبردهای توسعه مقصد گردشگری با رویکرد مدل فرد.آر.دیوید ( مطالعه موردی شهر تهران) پرداخته شده است .

2-1- اهمیت و ضرورت موضوع

   مدیران در عصر فرا صنعتی و توسعه تجارت جهانی با روندها و رویدادهای ناآشنا و غافلگیر کننده ای روبرو شده اند، در عصری که آهنگ شتابنده تغییر و حضور شرکتهای فرا ملیتی با شعار “جهانی فکر کن،منطقه ای عمل کن” فضای جدیدی از تحولات و نظری های مدیریت را خلق کرده است و قواعد محیط، رقابت سنتی را در هم ریخته است.نگرانی اصلی تحلیلگران و مدیران شناخت ماهیت تغییرات و اجرای راهبرد های اثربخش برای برخورد با چالشهای نوین است ،چالشهایی که راهکارهای مبتنی بر تجربیات گذشته پاسخگوی آنها نیست(رابینسون،1387). امروزه مدیران جهت برخورد اثر بخش با اینگونه چالشها که بر توانایی سازمان مورد نظرشان برای کسب سود و توسعه فعالیتها تاثیر میگذارد فرایند مدیریت راهبردی را مورد توجه قرار داده اند.آنها بر این باورند که فرایند مذکور به بهینه نمودن موقعیت شرکت در محیط رقابت کمک مینماید و به مدیران این توانایی را میدهد که تغییرات و دگرگونی ها را دقیقتر پیش بینی نموده ،آمادگی سازمان را در مقابل رویدادها و رخدادهای غیر قابل انتظار داخلی و خارجی افزایش دهد(همان). در حال حاضر مهمترین دغدغه اکثر سازمان ها ، تدوین و پیاده سازی استراتژی هایی است که موفقیت و بقای آنها را در شرایط متحول و پیچیده محیطی ، تضمین نماید. برنامه ریزی استراتژیک ابزاری را در اختیار سازمان ها می گذارد تا بتوانند تدوین و اجرای استراتژی را در وجوه مختلف سازمان دنبال کنند و بر عملکرد استراتژیک خود مدیریت داشته باشند(امینی وخبازباویل 19:88).

فرایند های مدیریتی ، به لحاظ تاریخی ، از پایان جنگ جهانی دوم بسیار پیچیده تر شده است . این پیچیدگی بازتاب رشد فزاینده رقابت ، درگیری بیشتر در اقتصاد و تجارت بین المللی است. فرایند های مذکور در دهه 1970 بسیار پیشرفت کردند . مفاهیم و ابزارهایی مانند : “طرح های بلند مدت” ، “مدیریت سرمایه گذاری جدید” ، “طرح ریزی، برنامه ریزی و بودجه بندی” و” سیاست بازر گانی” مورد توجه جدی قرار گرفت که از جمع بندی وادغام همه این فرایند ها ، مدیریت راهبردی حاصل گردید(رابینسون،1387). اندیشمندان دلایل متعددی را در خصوص ضرورت اجرای مدیریت راهبردی در سازمان ها بر شمردند ازجمله موارد زیر:

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                     صفحه

فصل اول:مقدمه­ای بر پیل­های سوختی

1-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 2

1-2- پیل سوختی چیست؟…………………………………………………………………………………………………………………………….. 2

1-3- تاریخچه………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 4

1-4- کاربرد­های پیل سوختی…………………………………………………………………………………………………………………………. 6

1-5- انواع پیل سوختی………………………………………………………………………………………………………………………………….. 7

1-5-1- پیل سوختی پلیمری یا غشاء مبادله کننده پروتون………………………………………………………………………………. 7

1-6- پیل­های سوختی الکلی مستقیم………………………………………………………………………………………………………………. 9

1-7- سوخت­های مورد استفاده در پیل­های سوختی الکلی…………………………………………………………………………………. 10

1-7-1- متانول به­عنوان سوخت……………………………………………………………………………………………………………………… 10

1-7-1-1- پیل سوختی متانول مستقیم………………………………………………………………………………………………………….. 11

1-7-2- 2-پروپانول……………………………………………………………………………………………………………………………………… 15

1-7-2-1- پیل سوختی 2-پروپانولی مستقیم………………………………………………………………………………………………….. 15

1-7-3- پروپیلن­گلیکول………………………………………………………………………………………………………………………………… 16

1-7-3-1- پیل سوختی 1و2-پروپان­دی­ال مستقیم………………………………………………………………………………………….. 16

1-8- کاتالیست مورد استفاده در آند پیل­های سوختی……………………………………………………………………………………….. 17

1-8-1- بهبود کاتالیست پلاتین با بهره گرفتن از بسترهای مختلف………………………………………………………………………….. 18

1-8-1-1- کربن بلک……………………………………………………………………………………………………………………………………. 19

1-9- مطالعه اکسیداسیون الکل­ها روی الکتروکاتالیست­های بر پایه پلاتین………………………………………………………….. 20

1-9-1- سینیتیک واکنش اکسیداسیون متانول در DMFC………………………………………………………………………………………………. 21

1-9-2- مکانیسم اکسایش متانول…………………………………………………………………………………………………………………… 22

1-9-2- اکسیداسیون 2-پروپانول و پروپیلن­گلیکول روی الکتروکاتالیست­های برپایه پلاتین…………………………………. 23

1-10- اهداف پروژه……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 29

فصل دوم مبانی نظری

2-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 31

2-2- تکنیک­های مورد استفاده……………………………………………………………………………………………………………………….. 31

2-3- ولتامتری………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 32

2-3-1- ولتامتری با روبش خطی پتانسیل……………………………………………………………………………………………………….. 32

2-3-2- ولتامتری چرخه‏ای…………………………………………………………………………………………………………………………….. 32

2-3-3- عوامل موثر در واکنش­های الکترودی در حین ولتامتری چرخه­ای……………………………………………………………. 33

2-3-4- نحوه عمل در ولتامتری چرخه­ای………………………………………………………………………………………………………… 34

2-4- نمودارهای تافل…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 35

2-5- روش طیف­‏نگاری امپدانس الکتروشیمیایی……………………………………………………………………………………………….. 36

2-6- مشخصه­یابی سطح الکترود…………………………………………………………………………………………………………………….. 48

2-6-1- SEM…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 38

2-6-2- EDS…………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 39

فصل سوم: بخش تجربی

3-1- مواد شیمیایی……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 41

3-2- دستگاه‌های مورد استفاده……………………………………………………………………………………………………………………….. 41

3-3- الکترود­های به­کار گرفته شده در روش­های ولتامتری…………………………………………………………………………………. 44

3-4- تهیه کاتالیست پلاتین/کربن…………………………………………………………………………………………………………………… 44

3-5-تهیه جوهر کاتالیست………………………………………………………………………………………………………………………………. 44

3-6- آماده ­سازی الکترود کربن­شیشه……………………………………………………………………………………………………………….. 45

فصل چهارم: بحث و نتیجه ­گیری

4-1- کلیات………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 47

4-2- بررسی ریخت­شناسی و تجزیه

 عنصری…………………………………………………………………………………………………….. 47

4-3- ولتامتری چرخه­ایPt/C  در محلول قلیایی……………………………………………………………………………………………….. 49

4-4- بررسی فعالیت و پایداری کاتالیست  Pt/Cدر محلول بازی متانول………………………………………………………………. 51

4-4-1- بررسی ولتاموگرام چرخه­ای الکترود Pt/C/GC در محلول بازی متانول…………………………………………………… 51

4-4-2- بررسی منحنی­‌های EIS و کرونوآمپرومتری الکترود Pt/C/GC در اکسایش متانول………………………………….. 53

4-5- بررسی فعالیت و پایداری کاتالیست  Pt/Cدر محلول قلیایی 2-پروپانول…………………………………………………….. 56

4-5-1- بررسی ولتاموگرام چرخه‌ای الکترود Pt/C در اکسیداسیون 2-پروپانول……………………………………………………. 56

4-5-2- بررسی منحنی­‌های نایکوئیست و کرونوآمپرومتری کاتالیست Pt/C در اکسایش 2-پروپانول……………………… 59

4-6- بررسی فعالیت و پایداری کاتالیست  Pt/Cدر اکسیداسیون 1و2-پروپان‌دی‌ال…………………………………………….. 60

4-6-1- ولتامتری چرخه‌ای الکترود Pt/C/GC در محلول قلیایی 1و2-پروپان‌دی‌ال…………………………………………….. 60

4-6-2-بررسی پایداری Pt/C اکسیداسیون 1و2-پروپان‌دی‌ال……………………………………………………………………………. 62

4-7- بررسی عملکرد کاتالیست پلاتین/کربن در اکسیداسیون سوخت‌های مختلف………………………………………………… 64

4-7-1- بررسی و مقایسه ولتاموگرام‌های چرخه‌ای الکترود Pt/C/GC در اکسیداسیون متانول، 2-پروپانول و 1و2-پروپان‌دی‌ال در محیط قلیایی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 65

4-7-2- مقایسه و بررسی نمودارهای ولتامتری روبش خطی Pt/C در اکسیداسیون الکل­های مختلف……………………… 67

4-7-3-  مقایسه و بررسی نمودارهای تافل کاتالیست Pt/C  در اکسیداسیون الکل‌ها…………………………………………….. 68

4-7-4- بررسی نمودارهای کرونوآمپرومتری الکترود  Pt/C/GCدر اکسیداسیون الکل‌های مختلف…………………………. 69

4-7-5- مطالعات اسپکتروسکوپی امپدانس الکتروشیمیایی الکترود  Pt/C/GCدر اکسیداسیون الکل‌های مختلف……… 72

4-8-نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 75

4-9-پیشنهادات…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 76

4-10-منابع………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 77

چکیده انگلیسی

فهرست اشکال

عنوان                                                                                                                                                        صفحه

شکل1-1- مقایسه تبدیلات انرژی در فرایند تولید انرژی از سوخت‌های فسیلی با روند تولید انرژی در پیل‌های سوختی 3

شکل1-2- پیل سوختی اولیه ساخته شده توسط ویلیام گرو………………………………………………………………………………. 5

شکل1-3 منابع تأمین کننده هیدروژن و تقاضاهای استفاده از هیدروژن……………………………………………………………….. 6

شکل1-4- کاربردهایی از پیل سوختی در سیستم حمل و نقل دریایی، زمینی، وسایل پرتابل و مصارف نیروگاهی……. 6

شکل1-5- نحوه‌ی عملکرد پیل سوختی پلیمری……………………………………………………………………………………………….. 9

شکل-1-6- نحوه‌ی عملکرد پیل سوختی متانولی مستقیم………………………………………………………………………………….. 12

شکل1-7- مکانیسم اکسایش متانول و انواع حد­واسطهای تولیدی……………………………………………………………………….. 21

شکل1-8- مکانیسم اکسیدسیون اتیلن­گلیکول و گلیسرول روی الکتروکاتالیست­های فلزی…………………………………….. 24

شکل1-9- مکانیسم واکنش اکسیداسیون 2-پروپانول………………………………………………………………………………………… 25

شکل1-10- مکانیسم پیشنهادی برای اکسیدسیون 1،2-پروپان­دی­ال…………………………………………………………………. 28

شکل1-11- شکل شماتیک مکانیسم اکسیدسیون 1و2-پروپان­دی­ال در محیط قلیایی…………………………………………. 29

شکل2-1- مسیر کلی واکنش الکترودی……………………………………………………………………………………………………………. 34

شکل2-2- سیگنال تهییجی برای ولتامتری چرخه ای یک موج پتانسیلی با فرم مثلثی…………………………………………. 35

شکل2-3- تصویر شماتیک از نحوه­ عملکردSEM …………………………………………………………………………………………… 39

شکل3-1- شمای کلی دستگاه اندازه گیری الکتروشیمیایی………………………………………………………………………………… 43

شکل3-2. شمای کلی تهیه جوهر کاتالیست Pt/C……………………………………………………………………………………………… 45

شکل3-3- ولتاموگرام چرخه‌ای الکترود کربن شیشه‌ای در 20 میلی‌لیتر محلول یک  مولار متانول و  یک  مولار KOH در دمای اتاق با سرعت روبش 50 میلی ولت بر ثانیه…………………………………………………………………………………………………………………………… 46

شکل4-1- طیف EDS از پلاتین/کربن. ضمیمه: داده ­های تجزیه عنصری حاصل……………………………………………………. 48

شکل4-2- تصاویر SEM از سطح پلاتین/کربن  با بزرگ‌نمایی­های متفاوت…………………………………………………………… 50

شکل4-3- نمودار ولتامتری چرخه­ای الکترود Pt/C در محلولKOH  1 مولار با سرعت روبش 50 میلی ولت بر ثانیه.. 51

شکل4-4- ولتاموگرام چرخه­ای کاتالیست Pt/C در محلول 1 مولار متانول و 1 مولار KOH با سرعت روبش 50 میلی­ولت بر ثانیه           53

شکل4-5- مکانیسم کلی اکسایش متانول توسط کاتالیست Pt/C…………………………………………………………………………….. 54

شکل4-6- نمودار نایکویست الکترود  Pt/C/GCدر محلول 1 مولار متانول و 1 مولار KOH در پتانسیل 4/0- ولت قبل و بعد از گرفتن CV بعد از 100 چرخه با دامنه پتانسیل 10 میلی­ولت…………………………………………………………………………………………………… 55

شکل4-7- نمودار کرونوآمپرومتری الکترود Pt/C/GC در محلول 1 مولار متانول و 1 مولار KOH ………………………….. 56

شکل4-8- ولتاموگرام چرخه‌ای الکترود Pt/C/GC در محلول 1 مولار 2-پروپانول و 1 مولار KOH با سرعت روبش 50 میلی‌‌ولت بر ثانیه    57

شکل4-9- ولتاموگرام‌های چرخه­ای کاتالیست Pt/C در محلول 1 مولار 2-پروپانول و 1 مولار KOH با سرعت روبش 50 میلی ولت بر ثانیه در 100 چرخه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 59

شکل4-10- منحنی‌های نایکوئیست اکسیداسیون 2-پروپانول روی الکترود  Pt/C/GCقبل و بعد از گرفتن CV بعد از 100 چرخه            60

شکل4-11- نمودار کرونوآمپرومتری الکترود Pt/C/GC در محلول 1 مولار 2-پروپانول و 1 مولار KOH در پتانسیل 0.4- ولت    64

شکل4-12- منحنی ولتاموگرام چرخه‌ای الکترود Pt/C/GC در الکترواکسیداسیون 1و2-پروپان‌دی‌ال با سرعت روبش 50 میلی‌ولت بر ثانیه در محلول یک مولار 1و2-پروپان‌دی‌ال و یک مولار KOH………………………………………………………………………………………. 62

شکل4-13- ولتاموگرام چرخه­ای الکترود Pt/C/GC در محلول 1 مولار 1و2-پروپان‌دی‌ال و 1 مولار KOH با سرعت روبش 50 میلی­ولت بر ثانیه در 100 چرخه……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 64

شکل4-14 منحنی­های نایکوئیست اکسیداسیون 1و2-پروپان‌دی‌ال در پتانسیل 0.4- ولت  قبل و بعد از گرفتن CV 65

شکل4-15- منحنی­های کرونوآمپرومتری الکترود Pt/C/GC در اکسیداسیون قلیایی 1و2-پروپان‌دی‌ال در پتانسیل 0.4- ولت     65

شکل4-16- ولتاموگرام‌های چرخه‌ای مربوط به اکسیداسیون الکلها روی Pt/C در محلول 1مولار الکل و 1مولار KOH با سرعت روبش 50 میلی ولت بر ثانیه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 67

شکل4-17- الف. مقایسه بین پتانسیل آغازی و ب. دانسیته جریان اکسیداسیون الکل­های مختلف روی الکترود Pt/C/GC        67

شکل4-18- منحنی‌های ولتامتری روبش خطی کاتالیست Pt/C در محلول یک مولار الکل و 1 مولار KOH در دمای اتاق با سرعت روبش یک میلی ولت بر ثانیه…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 69

شکل4-19- منحنی تافل برای محاسبه مقدار ضریب انتقال () مربوط به روبش رفت اکسیداسیون متانول، 2-پروپانول و 1و2-پروپان‌دی‌ال با سرعت روبش 1 میلی ولت بر ثانیه…………………………………………………………………………………………………………………… 70

شکل4-20- بررسی نمودار کرونوآمپرومتری کاتالیست  Pt/C در اکسیداسیون الکل 1 مولار و KOH 1 مولار در  پتانسیل 0.4- ولت         71

شکل4-21- نمودار جریان بر حسب t-1/2 برای به‌دست آوردن ضریب نفوذ در اکسیداسیون الکل 1 مولار و KOH 1 مولار          73

شکل 4-22- نمودار امپدانس الکتروشیمیایی الکترود Pt/C/GC در اکسیداسیون الکل‌های مختلف قبل و بعد از گرفتن CV در 100 چرخه در پتانسیل 0.4- ولت………………………………………………………………………………………………………………………………………… 75

شکل 4-23- مدار معادل با دیاگرام‌های نایکوئیست…………………………………………………………………………………………… 76

فهرست جداول

عنوان                                                                                                                                   صفحه

جدول1-1- معایب و مزایای سوخت­های مورد استفاده در پیل­های سوختی………………………………………………… 17

جدول3-1- مشخصات مواد شیمیایی………………………………………………………………………………………………………. 41

جدول4-1- مقایسه پارامترهای الکتروشیمیایی در اکسیداسیون بازی الکل 1 مولار + KOH 1 مولار روی کاتالیست Pt/C    68

جدول 4-2- شیب‌های تافل و ضرایب انتقال الکترون به دست آمده از فعالیت الکتروکاتالیست Pt/C در محلول‌های مختلف            70

جدول 4-3- دانسیته جریان نهایی (jf) و اولیه (ji) حاصل از اکسایش الکل‌های متانول، 2-پروپانول و 1و2-پروپان‌دی‌ال توسط Pt/C و نسبت ji/jf………………………………………………………………………………………………………… 72

فهرست علائم و اختصارات

 

معادل فارسی                                          معادل انگلیسی                                   علائم و اختصارت

 

M                                    Molar                                                    مولار

S                                    Second                                                    ثانیه

Pt                                  Platinum                                                پلاتین

µA                             Microamper                                        میکروآمپر

C                              Concentration                                            غلظت

j                             Current density                                   چگالی جریان

mv s-1                      Milivolt per second                            میلی­ولت بر ثانیه

U                        Potential sweep rate                     سرعت روبش پتانسیل

cv                        Cyclic Voltametry                           ولتامتری چرخه­ای

SEM             Scsnning electron microscopy      میکروسکوپی الکترون روبشی

EDS           Energy dispersive spectroscopy         طیف­بینی پراکنش انرژی

n                Number of exchanged electron      تعداد الکنرونهای مبادله شده

c                                   Capacitor                                              خازن

DMFC        Direct Methonol fuel cell          پیل سوختی متانولی مستقیم

DAFCS           Direct Alcohol Fuel cells            پیل سوختی الکلی مستقیم

چکیده

در این پروژه ابتدا نانوکاتالیست پلاتین/کربن به وسیله‌ی کاهش شیمیایی نمک پلاتین با کاهنده شیمیایی سدیم بور هیدرید سنتز شد. ویژگی‌های ساختاری و مورفولوژی نانوکاتالیست سنتز شده با بهره گرفتن از طیف­سنجی پراکنش انرژی و میکروسکوپ روبش الکترونی مورد بررسی قرار گرفت. فعالیت و پایداری نانوکاتالیست Pt/C در الکترواکسیداسیون الکلهای مختلفی مانند متانول، 2- پروپانول و 1و2- پروپان­دی­ال در محیط قلیایی مورد بررسی قرار گرفت. تکنیک‌های ولتامتری چرخه‌ای، کرونوآمپرومتری و اسپکتروسکوپی امپدانس الکتروشیمیایی برای بررسی واکنش اکسیداسیون استفاده شدند. Pt/C دانسیته جریان بالایی در اکسیداسیون 1و2-‌ پروپان­دی­ال در مقایسه با متانول و 2- پروپانول نشان می‌‌دهد. مقدار پتانسیل آغازی برای Pt/C در اکسیداسیون 1و2- پروپان دی ال مقدار منفی تر نسبت به اکسیداسیون متانول دارد که این امر به دلیل سنتیک سریع واکنش اکسیداسیون 1و2- پروپان دی ال می­باشد. نتایج آزمایشات

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                      صفحه

1- فصل اول: كلیات تحقیق

1-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………..2

1-2- تعریف و بیان مساله تحقیق………………………………………………………………………………………………………………….2

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………3

1-4- اهداف تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………….5

1-4-1- اهداف كاربردی (اصلی) …………………………………………………………………………………………………………………5

1-5- سوال های تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………….6

1-5-1- سوال اصلی……………………………………………………………………………………………………………………………………6

1-5-2- سوال های فرعی…………………………………………………………………………………………………………………………….6

1-6- فرضیه های تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………..7

1-6-1- فرضیه اصلی تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………..7

1-6-2- فرضیه های فرعی تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………7

1-7- مدل مفهومی تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………8

1-8- تعاریف عملیاتی متغیرها و واژه های کلیدی………………………………………………………………………………………….9

1-8-11- تعاریف عملیاتی مندرج در مدل تحقیق…………………………………………………………………………………………10

1-8-11-1- اصطلاحات مرتبط با الزامات و مبانی پیاده سازی ISO/TS 16949 در مدل تحقیق……………………..11

1-8-11-2- اصطلاحات مرتبط با اثرگذاری الزامات و مبانی پیاده سازی ISO/TS 16949 بر شاخص های مورد بررسی در مدل تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………..13

1-9- روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………15

1-9-1- روش اجرایی تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………..15

1-10- قلمرو تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………….15

1-10-1- قلمرو زمانی تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………….15

1-10-2- قلمرو مكانی تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………15

1-10-3- قلمرو موضوعی تحقیق……………………………………………………………………………………………………………….16

1-11- جامعه و حجم نمونه آماری تحقیق……………………………………………………………………………………………………16

1-12- محدودیت های تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………16

 

عنوان                                                                                                                                        صفحه

2- فصل دوم: ادبیات و پیشینه تحقیق

2-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………….18

بخش اول – مبانی نظری تحقیق

2-2- تعاریف و مفاهیم……………………………………………………………………………………………………………………………..19

2-2-1- کیفیت، تعاریف و مفاهیم………………………………………………………………………………………………………………19

2-2-2- ابعاد کیفیت………………………………………………………………………………………………………………………………….21

2-2-3- مشتری………………………………………………………………………………………………………………………………………..23

2-2-4- محصول………………………………………………………………………………………………………………………………………24

2-2-5- مدیریت کیفیت…………………………………………………………………………………………………………………………….24

2-2-6- تضمین کیفیت……………………………………………………………………………………………………………………………..25

2-2-7- کنترل کیفیت………………………………………………………………………………………………………………………………..25

2-2-8- بازرسی……………………………………………………………………………………………………………………………………….26

2-2-9- سیستم کیفیت………………………………………………………………………………………………………………………………27

2-2-10- مفاهیم حاصل از کیفیت………………………………………………………………………………………………………………27

2-3- تاریخچه و سیر تحولات کیفیت………………………………………………………………………………………………………….28

2-3-1- عصر بازرسی محصول…………………………………………………………………………………………………………………..29

2-3-2- عصر کنترل کیفیت آماری………………………………………………………………………………………………………………30

2-3-3- عصر تضمین کیفیت……………………………………………………………………………………………………………………..31

2-3-4- عصر مدیریت کیفیت آماری ………………………………………………………………………………………………………….31

2-3-5- دوره های تکاملی مفهوم کیفیت ژاپن (چهار سطح کیفیت(………………………………………………………………..35

2-3-6- مدیریت کیفیت

 جامع……………………………………………………………………………………………………………………37

2-4- معرفی استاندارد و مبانی آن……………………………………………………………………………………………………………….38

2-4-1- معرفی ISO………………………………………………………………………………………………………………………………..38

2-4-2- معرفی ISO 9000……………………………………………………………………………………………………………………..39

2-4-3- طبقه بندی استاندارد سری    ISO 9000………………………………………………………………………………………41

2-4-4- اصول مدیریت کیفیت   ISO 9000……………………………………………………………………………………………..41

2-5- سیستم مدیریت کیفیت در صنایع و خدمات خودروسازی مبتنی بر استاندارد ISO/TS 16949:2000 ……43

 

عنوان                                                                                                                                           صفحه

2-5-1- سیستم مدیریت کیفیت :ISO/TS 16949:2002 کلیات، هدف، دامنه و کاربرد………………………………..45

2-5-2- تعاریف و اصطلاحات خاص صنعت خودرو……………………………………………………………………………………46

2-5-3- معرفی بندهای اصلی استاندارد ..ISO/TS 16949:2002 ……………………………………………………………..47

2-5-4- آنچه که باید در استقرار سیستم کیفیت 16949  ISO/TS بدانیم…………………………………………………….85

2-5-5- گام های اجرایی استقرار سیستم مدیریت کیفیت صنایع خودرو سازی ……………………………………………….86

-6-5-2 مزایای بکارگیری استاندارد…………………………………………………………………………………………………………….88

2-6- کاربرد دیدگاه فرایندگرا در طرح ریزی سیستم مدیریت کیفیت بر اساس استاندارد2000:ISO/TS 1694…89

2-6-1- اصول اساسی طرح ریزی سیستم های کیفیت با دیدگاه نوین……………………………………………………………..89

2-6-2- طرح ریزی فرایندها براساس الگوی ISO/TS 16949 ………………………………………………………………….92

 

بخش دوم – پیشینه تحقیقات گذشته

2-7- نمونه هایی از تحقیقات انجام شده……………………………………………………………………………………………………..97

 

بخش سوم- معرفی شركت سایپاپرس

2-8- معرفی شركت سایپاپرس…………………………………………………………………………………………………………………105

2-8-1- موفقیت‌های شركت سایپاپرس……………………………………………………………………………………………………..106

 

3- فصل سوم: روش تحقیق

3-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………109

3-2- فرایند تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………110

3-3- نوع و روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………111

3-4- جامعه آماری و نمونه تحقیق…………………………………………………………………………………………………………….112

3-5- روشها و ابزارهای جمع آوری اطلاعات…………………………………………………………………………………………….113

3-6- روایی و پایایی پرسشنامه…………………………………………………………………………………………………………………117

3-6-1- تعیین پایایی پرسشنامه…………………………………………………………………………………………………………………117

3-6-2- تعیین روایی پرسشنامه…………………………………………………………………………………………………………………117

3-6-2-1- روایی محتوا…………………………………………………………………………………………………………………………..117

3-6-2-2- روایی سازه……………………………………………………………………………………………………………………………118

3-7- روش های تجزیه و تحلیل اطلاعات…………………………………………………………………………………………………127

 

عنوان                                                                                                                                            صفحه

3-7-1- ضریب همبستگی پیرسون……………………………………………………………………………………………………………127

 

3-7-2- مدل سازی معادلات ساختاری……………………………………………………………………………………………………..128

 

3-7-2-1- ماهیت مدل سازی معادلات ساختاری……………………………………………………………………………………….128

 

3-7-2-2- دلایل استفاده از مدل سازی معادلات ساختاری………………………………………………………………………….128

 

3-7-2-3- فرایند مدل سازی معادلات ساختاری………………………………………………………………………………………..131

 

3-7-2-4- شاخص های برازش در مدل سازی معادلات ساختاری……………………………………………………………….131

 

4- فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده های تحقیق

4-1- مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………………..134

4-2- اطلاعات جمعیت شناختی……………………………………………………………………………………………………………….135

4-2-1- جنسیت…………………………………………………………………………………………………………………………………….135

4-2-2- سن…………………………………………………………………………………………………………………………………………..136

4-2-3- میزان تحصیلات…………………………………………………………………………………………………………………………137

4-2-4- سابقه خدمت در شرکت سایپاپرس. …………………………………………………………………………………………….138

4-2-5- سمت………………………………………………………………………………………………………………………………………..139

4-3- آزمون فرضیات تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………….140

4-3-1- بررسی نرمال بودن توزیع داده های تحقیق…………… ………………………………………………………………………140

 

4-3-2- روش همبستگی پیرسون……………………………………………………………………………………………………………..141

 

4-3-3- روش مدلسازی معادلات ساختاری……………………………………………………………………………………………….145

 

4-3-3-1- تحلیل عاملی تأییدی مدل «پیاده سازی سیستم كیفیت بر مبنای استاندارد ISO/TS 16949 ………….145

4-3-3-2- تحلیل عاملی تأییدی مدل «شاخص های کیفی (QI)» ……………………………………………………………….152

4-3-3-3- تحلیل مسیر: مدل کلی تحقیق…………………………………………………………………………………………………..158

 

5-فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها

5-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………161

5-2- خلاصه ی نتایج تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………162

5-2-1- نتایج بررسی فرضیات با بهره گرفتن از آزمون های آماری……………………………………………………………………..162

5-2-1-1- نتایج بررسی فرضیه اصلی……………………………………………………………………………………………………….162

 

عنوان                                                                                                                                            صفحه

5-2-1-2- نتایج بررسی فرضیه فرعی اول…………………………………………………………………………………………………162

5-2-1-3- نتایج بررسی فرضیه فرعی دوم…………………………………………………………………………………………………163

5-2-1-4- نتایج بررسی فرضیه فرعی سوم………………………………………………………………………………………………..163

 

5-2-1-5- نتایج بررسی فرضیه فرعی چهارم……………………………………………………………………………………………..164

 

5-2-1-6- نتایج بررسی فرضیه فرعی پنجم……………………………………………………………………………………………….164

5-2-1-7- نتایج بررسی فرضیه فرعی ششم……………………………………………………………………………………………….165

5-3- سازگاری یافته ها با تحقیقات پیشین ………………………………………………………………………………………………..165

 

5-4- پیشنهادها..…………………………………………………………………………………………………………………………………….166

 

5-4-1- پیشنهادهای اجرایی مبتنی بر یافته های تحقیق ……………………………………………………………………………….166

 

5-4-2- پیشنهادهایی جهت تحقیق های آتی………………………………………………………………………………………………167

 

5-5- محدودیت های تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………..168

 

 

فهرست منابع

• منابع فارسی………………………………………………………………………………………………………………………………170
• منابع لاتین………………………………………………………………………………………………………………………………..171

 

 

پیوست ها

• پیوست الف: پرسشنامه……………………………………………………………………………………………………………….173

 

 

چكیده انگلیسی………………………………………………………………………………………………………………………….176

 

عنوان                                                                                                                                         صفحه

• فهرست جداول

جدول 1-1- تناظر شاخص های كیفیت مورد مطالعه در این تحقیق با بندهای استاندارد………………………………………6

جدول 2-1- مدل سه گانه جوران……………………………………………………………………………………………………………….26

جدول 3-1- جزئیات سؤالات جمعیت شناختی………………………………………………………………………………………….114

جدول 3-2- گویه های اصل پرسشنامه برای  «پیاده سازی سیستم كیفیت بر مبنای استاندارد . ISO/TS 1694.115

جدول 3-3- گویه های اصل پرسشنامه برای «شاخص های کیفی (QI)» ……………………………………………………..116

جدول 3-4- طیف امتیازدهی به شاخص ها……………………………………………………………………………………………….117

جدول 3-5- نتایج آزمون پایایی پرسشنامه به روش آلفای كرونباخ………………………………………………………………..117

جدول 3-6- آزمون شاخص KMO و بارتلت «پیاده سازی سیستم كیفیت بر مبنای استانداردISO/TS 16949»120

جدول 3-7- اشتراکات «پیاده سازی سیستم كیفیت بر مبنای استاندارد ISO/TS 16949»………………………………121

جدول 3-8- كل واریانس تبیین شده «پیاده سازی سیستم كیفیت بر مبنای استاندارد ISO/TS 16949»…………..122

جدول 3-9- ماتریس چرخش یافته ی اجزا «پیاده سازی سیستم كیفیت بر مبنای استاندارد ISO/TS 16949»…123

جدول 3-10- آزمون شاخص KMO و بارتلت اشتراکات «شاخص های کیفی (QI)»…………………………………..124

جدول 3-11- اشتراکات «شاخص های کیفی (QI)»…………………………………………………………………………………..125

جدول 3-12- كل واریانس تبیین شده «شاخص های کیفی (QI)»………………………………………………………………..125

جدول 3-13 ماتریس چرخش یافته اجزاء «شاخص های کیفی(QI)»……………………………………………………………126

جدول 4-1- توزیع پاسخ گویان بر اسس جنسیت……………………………………………………………………………………….135

جدول 4-2- توزیع پاسخ گویان بر اساس سن……………………………………………………………………………………………136

جدول 4-3- توزیع پاسخ گویان بر اساس میزان تحصیلات………………………………………………………………………….137

جدول 4-4- توزیع پاسخ گویان بر اساس سابقه خدمت در شرکت……………………………………………………………….138

جدول 4-5- توزیع پاسخ گویان بر اساس سمت…………………………………………………………………………………………139

جدول 4-6- نتایج آزمون کولموگروف-اسمرینوف برای بررسی ادعای نرمال بودن توزیع پرسشنامه ها……………..140

جدول 4-7- فرضیات و فرضیه آماری همبستگی………………………………………………………………………………………..141

جدول 4-8- فرضیات و فرضیه آماری همبستگی………………………………………………………………………………………..142

جدول 4-9- همبستگی عوامل استخراج شده مدل «پیاده سازی سیستم كیفیت بر مبنای استانداردISO/TS 16949 »144

جدول الف-1- سوالات پرسشنامه…………………………………………………………………………………………………………….174

• فهرست نمودارها

نمودار 3-1- شاخص های كیفی سایپاپرس………………………………………………………………………………………………..107

نمودار 4-1- توزیع پاسخگویان بر اساس جنسیت………………………………………………………………………………………135

نمودار 4-2- توزیع پاسخگویان بر اساس سن…………………………………………………………………………………………….136

 

عنوان                                                                                                                                      صفحه

نمودار 4-3- توزیع پاسخگویان بر اساس میزان تحصیلات…………………………………………………………………………..137

نمودار 4-4- توزیع پاسخگویان بر اساس سابقه خدمت در شرکت………………………………………………………………..138

نمودار 4-5- توزیع پاسخگویان بر اساس سمت………………………………………………………………………………………….139

 

• فهرست شكل ها

شکل 1-1- مدل مفهومی پیشنهادی……………………………………………………………………………………………………………….9

شکل 2-1- ساختار سری ISO 9000……………………………………………………………………………………………………….42

شکل 2-2- مدل اختاپوسی………………………………………………………………………………………………………………………..92

شکل 2-3- ارتباط مدل اختاپوسی با مدل سیستمی ISO/TS 16949…………………………………………………………..92

شکل 2-4- نمودار لاك پشتی…………………………………………………………………………………………………………………….94

شکل 2-5- جایگاه فرایندهای پشتیبان در مدل اختاپوسی………………………………………………………………………………96

شکل 2-6- مدل مفصلی……………………………………………………………………………………………………………………………96

شکل 2-7- مدل مفصلی ارتباط بین فرایندهای مدیریتی با سایر فرایندها…………………………………………………………96

شکل 2-8- مدل تحقیق(نمونه تحقیق1) ……………………………………………………………………………………………………..98

شکل 2-9- مدل تحقیق(نمونه تحقیق2) ……………………………………………………………………………………………………..99

شکل 2-10- مدل تحقیق(نمونه تحقیق3) ………………………………………………………………………………………………….100

شکل 2-11- مدل تحقیق(نمونه تحقیق4) ………………………………………………………………………………………………….101

شکل 3-1- مراحل اصلی فرایند تحقیق……………………………………………………………………………………………………..110

شکل 4-1- مدل مفهومی «پیاده سازی سیستم كیفیت بر مبنای استانداردISO/TS 16949 »…………………………..146

شکل 4-2- مدل اعداد معناداری «پیاده سازی سیستم كیفیت بر مبنای استانداردISO/TS 16949 »…………………148

شکل 4-3- مدل تخمین استاندارد «پیاده سازی سیستم كیفیت بر مبنای استانداردISO/TS 16949 »………………150

شکل 4-4- مدل مفهومی «شاخص های کیفی»…………………………………………………………………………………………..152

شکل 4-5- مدل اعداد معناداری «شاخص های کیفی»………………………………………………………………………………….154

شکل 4-6- مدل تخمین استاندارد «شاخص های كیفیت»…………………………………………………………………………….156

شکل 4-7- مدل مفهومی كلی…………………………………………………………………………………………………………………..158

شکل 4-8- مدل اعداد معناداری كل مدل…………………………………………………………………………………………………..158

شکل 4-9- مدل تخمین استاندارد كل مدل………………………………………………………………………………………………..159

 

فصل اول

كلیات تحقیق

 

1-1- مقدمه:

در جهان صنعتی امروز خلق مزیت رقابتی برای بسیاری از سازمان ها بعنوان عامل حیات آنها محسوب می شود.

اگر به این نكته توجه داشته باشیم كه استمرارموفقیت هر سازمانی وابسته به مرغوبیت و كیفیتی برتر از رقیب یا رقیبان می باشد بخوبی درمی یابیم كه چنین مزیتی به دست نمی آید یا استمرار نمی یابد مگر آنكه سازمان ها الزامات مشتری و استانداردهای حوزه های كاری خود را بروزآوری نموده و به آنها عمل نمایند.

موضوع دریافت استاندارد های كیفی جهانی در كنار استانداردهای ملی طی سالیان اخیر در صنایع مختلف مطرح شده و صنعت خودروسازی نیز از این امر مستثنا نبوده است.در این خصوص استانداردهای فنی در حوزه های گوناگون توسط سازمان بین المللی استاندارد تدوین شده است تا سازمان های بطور تخصصی مطابق با استاندارد حوزه كاری ذیربط به فعالیت بپردازند.

 

1-2- تعریف و بیان مساله تحقیق:

طی سالیان اخیر حجم انبوهی از استانداردهای ملی و بین المللی باتوجه به نیاز جامعه بشری و نیز گسترش تكنولوژی و تولید محصولات و ارائه خدمات جدید در كشورها و در سطح جهانی مطرح و تدوین شده است.از یک دیدگاه می توان این استانداردها را به دو دسته عمومی و تخصصی تفكیک نمود.استانداردهایی كه جنبه عمومی داشته در كلیه صنایع و بنگاه های اقتصادی و حتی غیر اقتصادی كاربرد داشته و استانداردهای تخصصی تنها در یک حوزه خاص قابلیت كاربرد و اجرا را دارند.

در این خصوص می توان به ISO 9001 اشاره نمود كه كلیه سازمان ها،بنگاه ها،صنایع تولیدی و خدماتی می توانند نسبت به بكارگیری آن در حیطه فعالیت خود اقدام نموده و آنرا پیاده سازی و اجرا نمایند.

ISO/TS 16949 استانداردی تخصصی[1]و یا بعبارتی فنی[2] است كه در صنعت خودروسازی[3] و صنایع وابسته قابلیت اجرا داشته و ماهیت تدوین آن نیز براساس نوع فعالیت بنگاه ها در زمینه ساخت،تولید و ارائه خدمات مرتبط با خودرو می باشد.

هر استانداردی فارغ از نوع و ماهیت آن الزاماتی را بر سازمان ذیربط تحمیل كرده و منجر می شود تا مدیریت ارشد ملزم به رعایت مفاد استاندارد مربوطه گردد و چه بسا هزینه هایی را نیز مترتب نماید. لذا تحقیق حاضر بر این موضوع استوار است كه تاچه حد ISO/TS 16949 می تواند بر صنعت قطعه سازی خودرو[4]و در شركت سایپاپرس بعنوان یک شركت قطعه ساز تاثیر داشته و منجر به ارتقاء وضعیت شاخص های كیفی آن شود.

 

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق:

باوجود اینكه استانداردهای سری 9000 بدلیل ماهیت مستقل خود، برای بسیاری از نهادها به عنوان پایه واساس سیستم مدیریت كیفیت قرار گرفته، اما برخی از حوزه های اقتصادی خاص مانند صنایع خودرو، كه علاقه بیشتری به برآورده شدن خواسته های كیفی خود دارند، اقدام به تدوین الزامات ویژه خود نموده و اجرای این خواسته ها را برای تأمین كنندگان[5] خود الزام نموده اند. (ایرانزاده،55:1389)

از آنجا كه تعداد این الزامات[6] سبب بروز مشكلاتی درخصوص ارزیابی مكرر خواسته های متفاوت مشتری برای قطعه سازان[7] طرف قرارداد خود شده بود، بررسی ها برای حل این مشكل منجر به تشكیل گروه كاری بین المللی صنعت خودرو (IATF) [8] گردید كه این گروه كاری با همكاری كمیته فنی[9]176سازمان بین المللی[10]ISO اقدام به یكپارچه سازی[11]الزامات استاندارد خودروسازان جهان نمود.ماحصل این تلاش انتشار مشخصه فنی ISO/TS 16949 در تاریخ 1/3/1999 بود.

(مه پیكر،45:1381)

در تدوین این مشخصه فنی مراجع ذیل به كار گرفته شده است: (فارسیجانی،1386)

1. سری استانداردهای بین المللی مدیریت كیفیت ISO 9000
2. نظامنامه های مرجع گروه کاری بین المللی صنایع خودرو([12](IATFدر مورد ISO/TS 16949
3. نظامنامه های مرجع خودروسازان آمریكایی(سری QS 9000)
4. نظامنامه های مرجع خودروسازان ایتالیایی )سری (AVSQ
5. نظامنامه های مرجع خودروسازان فرانسوی (سریEAQF)
6. نظامنامه های مرجع خودروسازان آلمانی (سری VDA)

هدف این استاندارد، نزدیک کردن خواسته ها و انتظارات مرتبط با سیستم مدیریت کیفیت[13] سازندگان قطعات خودرو و ایجاد زبانی مشترک بین آنها و خودروسازان بود. با توجه به استقبال گسترده از این استاندارد و همگام با بازنگری استانداردISO 9001 این استاندارد نیز دوبار مورد بازنگری قرار گرفت و ویرایش دوم آن سال 2002 و ویرایش سوم و آخرین ویرایش آن سال 2009 به صنعت خودروسازی،وارد شد.در هنگام پیاده سازی الزامات این استاندارد،الزامات خاص شرکتهای خودروساز مانند ساپکو و سازه گستر سایپا نیز، در سازمانها، استقرار می یابد تا شرکتهای قطعه ساز، امکان انعقاد قرارداد با شرکتهای خودروساز را نیز برای خود مهیا نمایند.

طی سالیان اخیر شركت های زیادی به دریافت گواهینامه ISO/TS 16949 روی آورده اند.همانطور كه قبلاً نیز اشاره شد علت این امر الزام مشتریان طرف قرارداد و یا تمایل خود شركت ها به استقرار این استاندارد بوده است.جهت دریافت چنین استانداردهایی سازمان ها باید بستر لازم را برای تطابق خود با مفاد استاندارد بعمل آورده تا در زمان ممیزی بتوانند با ارائه مدارك و مستندات[14] لازم آمادگی سازمان مطبوع خود را جهت دریافت گواهینامه[15] اثبات نمایند.

بطور كل این آمادگی در دو حیطه تهیه و تدوین مستندات و مدارك و اجرای عملی آنها مطابق با بندهای استاندارد می باشد.

استانداردهای تخصصی نسبت به استانداردهای عمومی و غیر فنی دارای ریزه كاری ها و نكات بیشتری بوده و سازمان با قبول آنها خود را ملزم به رعایت كلیه موارد مندرج در استاندارد می نماید.

با توضیح مختصری كه در رابطه با نحوه دریافت چنین استانداردی بیان شد از یک طرف و از طرف دیگر عدم همكاری برخی از مشتریان در صورت دریافت نكرن گواهینامه مذكور،این نكته متبلور

می شود كه سازمان با تحمل زحمات و هزینه های فراوان پس از پیاده سازی موفقیت آمیز استاندارد ISO/TS 16949 تا چه حد برای خود و مشتریان بالفعل خود ارزش افزوده[16] داشته و بطور دقیقتر شاخص های كیفی[17] در چنین سازمانی به سمت بهبود[18] و ترقی[19] سوق یافته اند یا خیر.

این تحقیق بطور خاص بر مزایای اجرا و پیاده سازی[20] استاندارد ISO/TS 16949 و تاثیر آن بر شاخص های كیفی (مدنظر در این تحقیق) در صنایع قطعه سازی خودرو متمركز شده است.

 

[1] Specific

[2] Technical

[3] Automotive Industries

[4] Automotive Part Manufacturing Industry

[5] Supplier

[6] Requirements

[7] Part Manufacturers

[8] International Automotive Task Force